ΠΑΡΑΔΟΣΗ MIA ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΡΜΠΟΥΤΗΣ ΟΡΙΣΜΟΣ Το σύνολο των υλικών, πνευματικών, ηθικών και πολιτιστικών στοιχείων του παρελθόντος που μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά με τον γραπτό ή τον προφορικό λόγο. ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Εθνική ή Ιστορική Θρησκευτική Πνευματική Πολιτιστική Επιστημονική Πολιτική Κοινωνική Λαϊκή Οικογενειακή Ι. ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ α. εθνικός τομέας Συμβάλλει στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης. Αποτελεί συνδετικό κρίκο που ενώνει τις παλιότερες γενιές με τις νεότερες, συμβάλλοντας στην ιστορική συνέχεια ενός λαού και στη διατήρηση της εθνικής του ταυτότητας. Αποτελεί τον κυριότερο αποτρεπτικό παράγοντα της αλλοτρίωσης ενός έθνους, της αποξένωσης από την ιστορία του, τα ήθη, τα έθιμα και τον πολιτισμό του. Η ιστορική μνήμη συντελεί στην ορθή αποτίμηση των προτερημάτων και των αδυναμιών ενός λαού, αποτελώντας έτσι πολύτιμο οδηγό για το μέλλον. β. πνευματικός πολιτιστικός τομέας Διατηρεί τον πνευματικό και πολιτιστικό πλούτο του παρελθόντος.
Μεταλαμπαδεύει τη γνώση στις επόμενες γενιές. Μεταβιβάζει τις πνευματικές, τις επιστημονικές και τις πολιτισμικές κατακτήσεις, την πείρα των αιώνων. Αποτελεί πηγή έμπνευσης και δημιουργίας, αφού το κάθε φορά νέο αφομοιώνει, συνδυάζει και αξιοποιεί ό,τι αξιόλογο έχει κληροδοτήσει η παράδοση σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας (τέχνη, επιστήμη, κλπ.). Συνιστά το πνευματικό θεμέλιο του ανθρώπινου πολιτισμού, το συνεκτικό ιστό του στην πορεία του χρόνου, τη διαρκώς ανανεούμενη παρακαταθήκη των πολιτιστικών επιτευγμάτων του. γ. ηθικός τομέας Κληροδοτεί στις νεότερες γενιές ηθικές αξίες που αναδείχτηκαν μέσα από την τέχνη και τη ζωή και επιβίωσαν, γιατί αποδείχτηκε η διαχρονική αξία τους για τον ατομικό και το συλλογικό βίο. Εμπνέει σεβασμό στα υψηλά, πανανθρώπινα ιδανικά (αγάπη για την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, σεβασμό προς τον άνθρωπο κλπ.). Προσφέρει ηθικά πρότυπα για μίμηση. δ. κοινωνικός τομέας Ευνοεί την κοινωνικοποίηση του νέου ανθρώπου και ενισχύει το πνεύμα της συλλογικότητας και της συνεργασίας. Ο άνθρωπος αισθάνεται ότι ανήκει σε ένα οικείο κοινωνικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο μοιράζεται με τους συνανθρώπους του κοινές αντιλήψεις και αξίες. Καλλιεργεί το συναίσθημα της συλλογικής μνήμης. ε. πολιτικός τομέας Ενισχύει την πίστη στην αξία του δημοκρατικού πολιτεύματος με βάση την πολύτιμη πολιτική παρακαταθήκη του παρελθόντος. ΙΙ. ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΣΦΑΛΜΕΝΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (ΠΡΟΓΟΝΟΠΛΗΞΙΑ και ΠΡΟΟΔΟΠΛΗΞΙΑ) Α. ΠΡΟΓΟΝΟΠΛΗΞΙΑ
ΟΡΙΣΜΟΣ Προγονοπληξία: η υπερβολική προσκόλληση και έπαρση για τη δόξα των προγόνων με ανάλογη υποτίμηση του παρόντος. Συνώνυμο: Προγονολατρία. Προγονολατρία: ο υπερβολικός θαυμασμός και η έπαρση για τη δόξα των προγόνων Συνώνυμο: Προγονοπληξία. Λεξικό Γ. Μπαμπινιώτη (Ορθογραφική σημείωση: λατρεία. Αλλά η λέξη «λατρεία» ως δεύτερο συνθετικό γράφεται με ι (π.χ. αρχαιολατρία, προγονολατρία, μοιρολατρία κλπ.) ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Η προγονοπληξία: Διαιωνίζει αναχρονιστικές ιδέες, προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες. Παραβλέπει τα παρωχημένα ή τα αρνητικά στοιχεία του παρελθόντος και, επομένως, δεν αποτιμά ορθά την πολιτισμική αξία του. Εκφράζεται συχνά με την καυχησιολογία και την έπαρση για τα επιτεύγματα των προγόνων, επιχειρώντας να δικαιολογήσει την έλλειψη δημιουργικής πνοής στο παρόν. Εύστοχη είναι εδώ η ρήση του Πλάτωνα, σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει αισχρότερο πράγμα για έναν άνθρωπο που αποδίδει κάποια αξία στον εαυτό του από το να τον τιμούν οι άλλοι όχι για τη δική του αξία, αλλά για τη δόξα των προγόνων του (ἀνδρὶ οἰομένῳ τὶ εἶναι οὐκ ἔστιν αἴσχιον οὐδὲν ἢ παρέχειν ἑαυτὸν τιμώμενον μὴ δι' ἑαυτὸν ἀλλὰ διὰ δόξαν προγόνων. Πλάτωνος, Μενέξενος, 247 b2-4). Οδηγεί στην επανάπαυση, τον εφησυχασμό, στην πνευματική αδράνεια και την πολιτισμική στασιμότητα. Αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στην πρόοδο της επιστήμης, της τέχνης και του πολιτισμού. Β. ΠΡΟΟΔΟΠΛΗΞΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ Προοδοπληξία : η άκριτη υιοθέτηση κάθε νεωτερισμού (στην τέχνη, στη μόδα, στη ζωή κλπ.), η προσκόλληση στην πρόοδο και η απόρριψη κάθε στοιχείου της παράδοσης. Είναι εκ διαμέτρου αντίθετη με την προγονοπληξία.
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Με την προοδοπληξία: Υπονομεύεται και αλλοιώνεται η πολιτισμική ταυτότητα ατόμων και λαών. Οι ισχυρές οικονομικά χώρες κατορθώνουν να «εξάγουν» διαρκώς και με επιτυχία τα πολιτισμικά τους πρότυπα, με αποτέλεσμα να συρρικνώνεται η ποικιλία των εθνικών πολιτισμών και να καθιερώνεται παγκοσμίως ένας ομοιόμορφος τρόπος του ζην. Επικρατεί η ξενομανία και ο μιμητισμός. Αποκόπτεται ο πολιτισμικός ομφάλιος λώρος που συνδέει το παρελθόν με το παρόν, διακόπτεται η ιστορική συνέχεια, χάνεται η ιστορική μνήμη και διευρύνεται το χάσμα των γενεών. Χάνονται αξιόλογα στοιχεία πολιτισμού (στην τέχνη, στην ηθική -πρότυπα, ιδανικά, αξίες-, στα ήθη, στα έθιμα), τα οποία θα μπορούσαν να αποβούν ωφέλιμα στις σύγχρονες συνθήκες και να συμβάλλουν στην ανάπτυξη και την πρόοδο. Δυσχεραίνεται η κατανόηση και η ερμηνεία του παρόντος, γιατί απουσιάζει η απαραίτητη προϋπόθεσή τους, δηλαδή η γνώση του παρελθόντος. ΙΙΙ. ΑΙΤΙΕΣ ΚΡΙΣΗΣ TΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Η επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη της εποχής μας, που συντελείται με ταχύτατους ρυθμούς, καθιστά σε σύντομο χρονικό διάστημα παρωχημένες τις ισχύουσες γνώσεις, αποκόπτει τις κοινωνίες και τους λαούς από τις παραδόσεις τους και ανατρέπει τον καθιερωμένο τρόπο ζωής. Το σύγχρονο τεχνοκρατικό πνεύμα, μέσω της εκπαίδευσης, της εργασίας, των συναλλαγών και γενικότερα της καθημερινής ζωής, δημιουργεί στον άνθρωπο την ανάγκη να παρακολουθεί αδιαλείπτως τις εξελίξεις αυτές, με αποτέλεσμα να παραμελείται η επαφή του με την παράδοση. Οι κοσμοπολιτικές αντιλήψεις της εποχής μας και η παγκοσμιοποίηση επιφέρουν την υποχώρηση ή την αλλοίωση των εθνικών παραδόσεων. Η επικράτηση της μαζικής κουλτούρας, ψυχαγωγίας και ενημέρωσης, κύριος φορέας των οποίων είναι τα διεθνή ΜΜΕ, συμβάλλει στη δημιουργία ενός
ρεύματος παγκόσμιας ομοιομορφίας και οδηγεί τις εθνικές παραδόσεις σε μαρασμό. Δύο ενδεικτικά στοιχεία μπορούν εδώ να αναφερθούν: -ο καθοριστικός ρόλος της διαφήμισης, αφού μέσω αυτής εισάγονται ξενόφερτα καταναλωτικά πρότυπα και πολιτισμικά στοιχεία. -ο μαζικός τουρισμός, που αλλοίωσε την φυσιογνωμία πολλών παραδοσιακών τόπων αλλά και των συνειδήσεων των κατοίκων τους. Το καταναλωτικό πνεύμα και ο υλικός ευδαιμονισμός απομακρύνουν τον άνθρωπο από πολιτιστικές και πνευματικές αναζητήσεις. Συνδέονται επίσης αναπόσπαστα με: - την κρίση αξιών και θεσμών από την οποία ταλανίζεται η εποχή μας -την επικρατούσα στην εποχή μας εμπορευματοποίηση της ψυχαγωγίας και της διασκέδασης. Το διαχρονικό φαινόμενο του χάσματος των γενεών, το οποίο στην εποχή μας φαίνεται εντονότερο. Η τάση των νέων να αποδεσμευτούν από τις καθιερωμένες αξίες, η επαναστατικότητά τους, ο αρνητισμός τους προς το παλιό και η γοητεία που ασκεί επάνω τους το νέο αποτελούν τις σημαντικότερες αιτίες αμφισβήτησης της παράδοσης από τις νέες γενιές. ΙV. Η ΟΡΘΗ ΣΤΑΣΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ Γνώση της παράδοσης και συνειδητοποίηση της αξίας της για την ιστορική συνέχεια και την πρόοδο των κοινωνιών. Αυτό θα επιτευχθεί με: -την αγωγή των νέων, από την οικογένεια, το σχολείο, τα ΜΜΕ, τις τοπικές κοινωνίες (Τοπική Αυτοδιοίκηση), την Πολιτεία. -την ανθρωπιστική παιδεία, μέσω της οποίας διασώζονται οι πολιτισμικές αξίες του παρελθόντος και μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά. -τη συνειδητοποίηση από κάθε άνθρωπο της ατομικής του ευθύνης για τη διαφύλαξη της παράδοσης. Διαφύλαξη της παράδοσης από την εμπορευματοποίηση. Προβολή των στοιχείων της παράδοσης, έμπρακτη συμβολή στη διατήρησή της και βιωματική προσέγγισή της. Η παράδοση είναι ζωντανός οργανισμός που ανατροφοδοτείται και ανανεώνεται. Κριτική στάση απέναντι στην παράδοση:
-επιλογή, δημιουργική αφομοίωση και αξιοποίηση των ζωντανών και διαχρονικών στοιχείων της παράδοσης. Διαμόρφωση δυναμικής και όχι στατικής αντίληψης για το παρελθόν. -απόρριψη εκείνων των στοιχείων της παράδοσης (λ.χ. προλήψεις, δεισιδαιμονίες κλπ.) που αποδεδειγμένα συνιστούν τροχοπέδη στην κοινωνική εξέλιξη. -δημιουργική σύνθεση, συγκερασμός των στοιχείων της προόδου με τα στοιχεία της παράδοσης. Αυτό προϋποθέτει την κριτική στάση και απέναντι στα στοιχεία της προόδου. Σεβασμός στις παραδόσεις των άλλων λαών, στην πολιτισμική ποικιλία. V. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ Κύρια στοιχεία της: Ελληνική γλώσσα Πνευματικές και ηθικές αξίες Αγάπη προς την ελευθερία Ελληνικός χώρος= σταυροδρόμι μεταξύ ανατολής και Δύσης Δημιουργική σύνθεση ποικίλων επιδράσεων από την Αρχαιότητα, το Βυζάντιο, την Τουρκοκρατία και το δυτικό πολιτισμό. Οικουμενικότητα ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙΣΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ --Έκφραση- Έκθεση, για το Γενικό Λύκειο, τεύχος Α, Αθήνα, ΟΕΔΒ. --Έκφραση- Έκθεση, για το Γενικό Λύκειο, τεύχος Β, Αθήνα, ΟΕΔΒ. --Έκφραση- Έκθεση, για το Γενικό Λύκειο, τεύχος Γ, Αθήνα, ΟΕΔΒ. -- Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Α, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα, ΟΕΔΒ 2007. -- Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Β, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα, ΟΕΔΒ 2007. --Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Γ, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο Παιδείας, διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ». Αθήνα, ΟΕΔΒ. --Θεματικοί κύκλοι, Έκφραση- Έκθεση για το Ενιαίο Λύκειο, Αθήνα, ΟΕΔΒ.
--Εμμανουήλ Λουκία- Πάστρα Κατερίνα, επιμέλ. έκδοσ. Μπασματζή Ειρήνη, Έκφραση- Έκθεση Γ Λυκείου, 124 Κριτήρια Αξιολόγησης, Σύγχρονης Θεματολογίας, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη 2012. --Ζάννη Βασιλική, Έκφραση- Έκθεση, Γ Ενιαίου Λυκείου, Λόγος και Πειθώ, εκδ. Μιχάλη Σιδέρη, Αθήνα 2012. --Κούτρας Σπυρίδων, Πειστικός Λόγος, τεύχη Α, Β, Γ, εκδ. Σαβάλλας, Αθήνα 2009. --Κωστάλα Τάνια, Λόγου Σπουδή, Έκθεση-Έκφραση, Γ Λυκείου, τόμοι Α, Β, εκδ. Σαβάλλας, Αθήνα 2001. --Μητσέλος Αλέξανδρος, Μητσέλος Σπύρος, Έκφραση- Έκθεση για την Γ Λυκείου, Ελληνοεκδοτική, Αθήνα 2010. --Μπατζίνας Γ., Λούλος, Δ., Έκφραση- Έκθεση, Γ Ενιαίου Λυκείου, 30 κριτήρια αξιολόγησης, εκδ. Ζήτη, Θεσσαλονίκη 2001. --Νταβαρίνος Παναγιώτης, Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων, Επικοινωνιακά Κείμενα, Σημειώσεις Διδακτικών Παραδειγμάτων για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας όλων των τάξεων του Γυμνασίου και του Λυκείου, Αθήνα 2006. --Τσουρέας, Ευστράτιος, Θέματα Σύγχρονου Προβληματισμού, Δοκίμια, τόμοι Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, εκδ. Ι. Παπαδήμα, Αθήνα 1989. --Χατζηθωμάς Φωτ., Αλέφαντος Παντ., Λεξικό Αναπτυγμένων Εννοιών, τόμοι Α, Β, Γ, εκδ. «ΦΙΛΙΠΠΟΣ», Θεσσαλονίκη 1995. -- Χατζηθωμάς Φωτ., Μητρούση Ευδοξ., Έκφραση- Έκθεση 31 κριτήρια αξιολόγησης για τη Γ Λυκείου, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη 2004. --Χατζημωυσιάδης Π., Αθανασίου Μ., Λόγος Αποδεικτικός, Έκφραση-Έκθεση για το Λύκειο και για τις Πανελλαδικές, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2010.