ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σχολικός κήπος ΕΙΣΑΓΩΓΗ Βαρβάρα Παναγιωτίδου Διδάκτωρ Βιολογίας www.didascience.wordpress.com "Είναι αδύνατο για ένα παιδί που εργάζεται στον κήπο να μη συντονιστεί με ορισμένους παγκόσμιους νόμους..., ανακατεύοντας το έδαφος ακούραστα έτσι ώστε να αφήσει την υγρασία και τον αέρα, τη φύση, να βυθιστεί μυστικά, βαθιά μέσα στην καρδιά του." DORA WILLIAMS Gardens and Their Meaning, 1911 Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο αναγνωρίζεται η αξία και η αναγκαιότητα δημιουργίας σχολικού κήπου, χωρίς ωστόσο να είναι κάτι τελείως καινούργιο για το ελληνικό σχολείο. Από το 1929 με το νόμο 4397, στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, ιδρύονται σχολικοί κήποι στα δημοτικά σχολεία με σκοπό την εκμάθηση των φυσιογνωστικών μαθημάτων και την απόκτηση δεξιοτήτων καλλιέργειας της γης. Με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1929 επιδιώκεται η εισαγωγή της επαγγελματικής και πρακτικής εκπαίδευσης ως ζητούμενο των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών της εποχής. Αλλά ο προσανατολισμός της ελληνικής κοινωνίας στην κλασσική παιδεία, η κακή οργάνωση της επαγγελματικής εκπαίδευσης, γενικά η απαξίωση της χειρωνακτικής εργασίας, συνετέλεσαν στην υποβάθμιση εκτός των άλλων και της εκπαιδευτικής αξίας των σχολικών κήπων. Παρ όλες τις δυσκολίες, πολλά δημόσια σχολεία διατηρούσαν σχολικούς κήπους μέχρι τη δεκαετία του 1960, δίνοντας έτσι στους μικρούς μαθητές τους μια μοναδική ευκαιρία βιωματικής μάθησης. Την εποχή εκείνη δεν υπήρχε ακόμη ενημέρωση και συνείδηση των περιβαλλοντικών προβλημάτων και έτσι δεν είχε ακόμη αναγνωριστεί η περιβαλλοντική αξία του σχολικού κήπου. Εξάλλου δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί η αστικοποίηση του ελληνικού πληθυσμού και ως εκ τούτου η επαφή με τη φύση θεωρείτο δεδομένη. Σήμερα όμως που ζούμε σε συνθήκες αστικοποίησης της καθημερινής μας ζωής, οι σχολικοί κήποι μαζί με τα αστικά και περιαστικά πάρκα μπορούν να αποτελέσουν προέκταση και συνέχεια της φύσης από την ύπαιθρο στην πόλη. Σήμερα ο σχολικός κήπος, θεωρείται απαραίτητος για την επαφή των μαθητών με τη φύση. Η επαφή αυτή βοηθά αφ ενός μεν τη κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών, αφ ετέρου την εκδήλωση μιας περιβαλλοντικά υπεύθυνης συμπεριφοράς. Όσον αφορά τις περιβαλλοντικές παραμέτρους, ένας σχολικός κήπος συμβάλλει στη βελτίωση του μικροκλίματος, η βλάστηση γενικά συμβάλλει στη μείωση των αέριων ρύπων, οι δενδροστοιχίες συμβάλλουν στη μείωση της ηχορύπανσης. Επιπλέον η δημιουργία φυτικής ζώνης στο σχολείο αναβαθμίζει τον περιβάλλοντα χώρο και έχει οφέλη όχι μόνο για τη σχολική κοινότητα αλλά και για τη γειτονιά του σχολείου. Ο σχολικός κήπος μπορεί να περιλαμβάνει δενδροστοιχίες, συστάδες δένδρων και θάμνων, βραχόκηπους, παρτέρια με εποχιακά καλλωπιστικά ή αρωματικά φυτά 1
αλλά και λαχανόκηπο. Καλό είναι τα φυτά να είναι διάφορα αυτοφυή είδη της περιοχής του σχολείου, ώστε το περιβάλλον να είναι όσο το δυνατόν πιο φυσικό και να αντανακλά το χαρακτήρα της ελληνικής φύσης. Σήμερα την εποχή της οικονομικής και περιβαλλοντικής κρίσης, αναγνωρίζεται ιδιαίτερα η σημασία του σχολικού λαχανόκηπου. Η ενασχόληση των μαθητών με το σχολικό κήπο, τους δίνει την ευκαιρία να γνωρίσουν διαφορετικά είδη φυτών, τα στάδια φύτευσης και ανάπτυξης των φυτών και τους παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η ανάπτυξή τους. Επίσης τους βοηθά να αποκτήσουν δεξιότητες καλλιέργειας της γης. Στην περίπτωση του λαχανόκηπου ή των οπωροφόρων δένδρων οι μαθητές μπορούν να απολαύσουν τους καρπούς του κόπου τους, να γνωρίσουν τα χαρακτηριστικά της βιολογικής καλλιέργειας και να υιοθετήσουν συνήθειες υγιεινής διατροφής. Τα τελευταία χρόνια, σε πολλά σχολεία της Αμερικής και της Ευρώπης διαμορφώνονται σχολικοί κήποι και αναπτύσσονται δραστηριότητες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη διερευνητικών και πειραματικών δεξιοτήτων των μαθητών και μαθητριών καθώς και στην επαφή τους με τη φύση. Επίσης στην Ελλάδα αρκετοί εκπαιδευτικοί και μαθητές με τη βοήθεια τοπικών φορέων δραστηριοποιούνται για τη διαμόρφωση σχολικών κήπων. Σύμφωνα με το νέο Πρόγραμμα Σπουδών υποχρεωτικής εκπαίδευσης για το θεματικό πεδίο «Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΠΕΑΑ)», το σχέδιο εργασίας με θέμα «σχολικός κήπος» θα διερευνηθεί σε 4 επίπεδα: 1ο Επίπεδο: Θεμελιώδεις γνώσεις 2ο Επίπεδο: Εντοπισμός ζητήματος/ προβλήματος 3ο Επίπεδο: Διερεύνηση ζητήματος/ προβλήματος 4ο Επίπεδο: Δράσεις Στόχοι του σχεδίου εργασίας για το 1ο Επίπεδο-Θεμελιώδεις γνώσεις είναι: οι μαθητές και οι μαθήτριες να αποκτήσουν βασικές γνώσεις και συγκεκριμένα να: Αναγνωρίζουν τα μορφολογικά και λειτουργικά στοιχεία διαφόρων σχολ. Κήπων Ενημερωθούν για την αισθητική, περιβαλλοντική, εκπαιδευτική αξία ενός σχολικού κήπου Αναφέρουν με τα ονόματά τους διάφορα είδη δένδρων, θάμνων, χαμηλής βλάστησης και κηπευτικών Επιχειρηματολογούν για τα πλεονεκτήματα δημιουργίας σχολικού κήπου αντιληφθούν τη διαδικασία της φυτικής παραγωγής Στόχοι του σχεδίου εργασίας για το 2ο Επίπεδο-Εντοπισμός προβλήματος είναι: οι μαθητές και οι μαθήτριες να: Συγκρίνουν την αυλή του σχολείου τους με άλλες σχολικές αυλές Εντοπίσουν τα μορφολογικά και λειτουργικά στοιχεία βλάστησης στην αυλή του σχολείου τους Προβληματιστούν για τον ανασχεδιασμό του σχολικού κήπου 2
Στόχοι του σχεδίου εργασίας για το 3ο Επίπεδο-Διερεύνηση προβλήματος είναι: οι μαθητές και οι μαθήτριες να: Διερευνήσουν τις κλιματολογικές, εδαφολογικές, οικονομικές προϋποθέσεις δημιουργίας σχολ. κήπου Διερευνήσουν τις αντιλήψεις των μαθητών, εκπαιδευτικών, γονέων για τη δημιουργία σχολ. κήπου Στόχοι του σχεδίου εργασίας για το 4ο Επίπεδο-Δράσεις είναι: οι μαθητές και οι μαθήτριες να: Ενημερώσουν και να ενεργοποιήσουν όλη τη σχολική κοινότητα για τη δυνατότητα δημιουργίας σχολ. κήπου Σχεδιάσουν το σχολ. κήπο που επιθυμούν Συνεργαστούν μεταξύ τους και με κατάλληλους φορείς (π.χ. υπηρεσίες τοπικής αυτοδιοίκησης, σύλλογος γονέων, εκπαιδευτικοί, εθελοντές) για τη δημιουργία σχολ. κήπου. Αναλάβουν υπεύθυνα τη φύτευση, καλλιέργεια και φροντίδα του σχολ. κήπου ΔΙΑΡΚΕΙΑ: τουλάχιστον ένα σχολ. έτος ΤΑΞΗ: Το σχέδιο εργασίας, με κατάλληλες προσαρμογές, μπορεί να εφαρμοστεί από το Δημοτικό ως το Λύκειο. ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ- ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Εφαρμόζεται η ομαδοσυνεργατική, βιωματική, ενεργητική και διεπιστημονική μεθοδολογία και συγκεκριμένα η μέθοδος του πρότζεκτ ή της επίλυσης προβλήματος σε 4 επίπεδα. 1ο Επίπεδο: Θεμελιώδεις γνώσεις Ο/Η εκπαιδευτικός ενημερώνει τους μαθητές και τις μαθήτριες για βασικά θέματα που αφορούν την περιβαλλοντική, αισθητική και παιδαγωγική αξία του σχολικού κήπου. Για την ενημέρωση αυτή μπορεί να παρουσιαστεί το πληροφοριακό υλικό σε μορφή ppt ή να αναζητηθεί στο διαδίκτυο και να πραγματοποιηθούν διδακτικές επισκέψεις σε κατάλληλους φορείς και σχετικούς χώρους, όπως σχολικούς και βοτανικούς κήπους, φυτώρια κ.α. 2ο Επίπεδο/ 3ο Επίπεδο :Εντοπισμός- Διερεύνηση ζητήματος/ προβλήματος Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες, διαμορφώνουν ερωτηματολόγια, συγκεντρώνουν και ταξινομούν τις απαντήσεις, επεξεργάζονται φύλλα εργασίας και βγάζουν συμπεράσματα. 4ο Επίπεδο: Δράσεις Οι μαθητές σχεδιάζουν και προβαίνουν σε δράσεις σύμφωνα με τους στόχους που τίθενται παραπάνω. Συνεργάζονται με εκπαιδευτικούς και διάφορους φορείς (δήμο, γονείς, ΜΚΟ) για την δημιουργία και συντήρηση του σχολικού κήπου. ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Γλώσσα, Φυσικές επιστήμες, Βιολογία, Χημεία, Μαθηματικά, Καλλιτεχνικά, ΣΕΠ 3
ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΚΗΠΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 1 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Ανάγνωση εικόνων με σχ. Αυλές-κήπους, σύγκριση, συμπεράσματα 2 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Πώς είναι η αυλή του σχολείου μου - μ αρέσει, δεν μ αρέσει 3 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Αναγνώριση και Καταγραφή φυτών στην αυλή του σχολείου 4 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Σήμανση φυτών 5 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Υιοθέτηση δένδρων- φυτών και καταγραφή της ανάπτυξης τους 6 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Ποιος τρώει ποιον στο σχολικό κήπο 7 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Δημιουργία επέκταση-εμπλουτισμός σχολικού κήπου 8 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Τι θα χρειαστούμε για το σχολικό μας κήπο; 9 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Προϋπολογισμός για το σχολικό μας κήπο ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Αξιολογείται ο βαθμός επίτευξης των στόχων του προγράμματος με Παρατήρηση Συζήτηση Ερωτηματολόγια κ.α. Επίσης αξιολογείται από τους ίδιους τους μαθητές η συμμετοχή, η συνεργατικότητα, το ενδιαφέρον, ο βαθμός ικανοποίησης από την πορεία της εργασίας. 1 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Ανάγνωση εικόνων με σχ. Αυλές-κήπους, σύγκριση, συμπεράσματα Τόπος: αίθουσα διδασκαλίας Διάρκεια: 1 διδακτική ώρα Διαδικασία Χωριστείτε σε ομάδες Κάθε ομάδα, Σε κάθε ομάδα μελετήστε και συγκρίνετε δύο εικόνες που παρουσιάζουν σχολικές αυλές, Καταγράψτε τις ομοιότητες και τις διαφορές στις σχολικές αυλές που φαίνονται στις εικόνες που μελετήσατε Η κάθε ομάδα ανακοινώνει και περιγράφει τι δείχνουν οι εικόνες που είδε. 4
2 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Πώς είναι η αυλή του σχολείου μου - μ αρέσει, δεν μ αρέσει Τόπος: σχολική αυλή και αίθουσα διδασκαλίας Διάρκεια: 2 διδακτικές ώρες Διαδικασία Χωριστείτε σε ομάδες. Παρατηρείστε και Φωτογραφίστε ενδιαφέρουσες περιοχές της αυλής του σχολείου σας. Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα «η αυλή του σχολείου μου» έχει Η αυλή του σχολείου μου είναι Τι σας αρέσει και τι δεν σας αρέσει στην αυλή του σχολείου σας. Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα «στην αυλή του σχολείου μου» μου αρέσει στην αυλή του σχολείου μου Δεν μου αρέσει Συζητήστε στην ομάδα σας και συγκρίνετε τις δικές σας απόψεις με αυτές των συμμαθητών/τριών σας. Ανακοινώστε κατά ομάδα σε όλους τους μαθητές της τάξης τις απόψεις σας και καταλήξτε σε κοινά συμπεράσματα που αντιπροσωπεύουν όλη την τάξη. 5
3 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Αναγνώριση και Καταγραφή φυτών στην αυλή του σχολείου Τόπος: Σχολική αυλή Διάρκεια: 1 διδακτική ώρα Διαδικασία Χωριστείτε σε ομάδες Αναγνωρίστε τα διάφορα είδη από δένδρα, θάμνους και πόες που φύονται στην αυλή του σχολείου σας με τη βοήθεια εκπαιδευτικών και άλλων ειδικών. Κάθε ομάδα αναλαμβάνει μια περιοχή π.χ ένα παρτέρι της σχ. Αυλής, δώστε στην περιοχή και στην ομάδα σας το όνομα του πιο χαρακτηριστικού φυτού που φύεται σ αυτή και συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα με τα είδη δένδρων, θάμνων κ.α. ΟΝΟΜΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ:. π.χ. ΠΙΚΡΟΔΑΦΝΗ ΔΕΝΔΡΑ ΘΑΜΝΟΙ ΠΟΕΣ Επιλέξτε δύο δένδρα, δύο θάμνους ή δύο πόες και γράψτε τις διαφορές τους ως προς: τα φύλλα, τους κορμούς 4 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Σήμανση φυτών και σχολικού κήπου Τόπος: αίθουσα διδασκαλίας και σχολ. κήπος Διάρκεια: 1-2 διδακτικές ώρες κατασκευάστε ταμπέλες σήμανσης κάθε είδους φυτού (τεχνολογία, καλλιτεχνικά), που φύεται στην περιοχή της ομάδας σας. Τοποθετείστε τις ταμπέλες δίπλα στα φυτά που αναγράφονται σ αυτές. 6
5 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Υιοθέτηση δένδρων- φυτών και καταγραφή της ανάπτυξης τους Τόπος: σχολική αυλή Διάρκεια: μέχρι το τέλος του προγράμματος Χωριστείτε σε ομάδες Παρατηρείστε τα φυτά στο σχολικό κήπο Υιοθετείστε ένα δένδρο, ένα θάμνο κ.α. Δώστε στην ομάδα σας το όνομα του υιοθετημένου Παρακολουθείτε και καταγράφετε την ανάπτυξη και τις εποχιακές αλλαγές του φυτού που υιοθετήσατε 6 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Ποιος τρώει ποιον στο σχολικό κήπο Τόπος: σχολικός κήπος Διάρκεια: 1 διδακτική ώρα Χωριστείτε σε ομάδες Κάθε ομάδα επισκέπτεται μια περιοχή του σχολικού κήπου (π.χ. ένα παρτέρι) Αναζητήστε στο χώμα, στους κορμούς, στα φύλλα και καταγράψτε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς που ζουν ή επισκέπτονται αυτή την περιοχή π.χ. φυτά, πουλιά, θηλαστικά κ.α. Σχηματίστε μια τροφική αλυσίδα ή ένα τροφικό πλέγμα με τους παραπάνω οργανισμούς 7 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Δημιουργία-επέκταση- εμπλουτισμός σχολικού κήπου Τόπος: σχολική αυλή Διάρκεια: τουλάχιστον μια καλλιεργητική περίοδο για τα εποχιακά φυτά Επιλέξτε το χώρο της σχολικής αυλής που θα δημιουργείστε παρτέρια με λαχανικά, αρωματικά και ανθοφόρα φυτά, δένδρα, θάμνους κ.λ.π., Προβληματιστείτε σχετικά με την καταλληλότητα του εδάφους και του μικροκλίματος για διάφορα είδη φυτών. Ζητείστε τη βοήθεια της υπηρεσίας πρασίνου ή άλλων εθελοντών γονέων και εκπαιδευτικών για την προετοιμασία του εδάφους και τη φύτευση. Φροντίστε για την ανάπτυξη των φυτών με κατάλληλο πότισμα και προστασία από καταστροφές Παρακολουθείστε και καταγράψτε στο ημερολόγιό σας τα στάδια ανάπτυξης των φυτών. 7
8 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Τι θα χρειαστούμε για το σχολικό μας κήπο; Τόπος: δημοτικό ή ιδιωτικό ή δασικό φυτώριο Διάρκεια: ανάλογα με το χώρο της διδακτικής επίσκεψης 1) Χωριστείτε σε ομάδες ανάλογα με τα είδη των φυτών που επιθυμείτε να φυτεύσετε (δένδρα, αρωματικά φυτά, ανθοφόρα, λαχανικά) 2) Μετρήστε τις διαστάσεις του χώρου που αντιστοιχεί για φύτευση σε κάθε ομάδα 3) Επισκεφθείτε ένα φυτώριο και ρωτήστε: τι είδους και πόσα φυτά θα χρειαστεί κάθε ομάδα πόσο θα κοστίσουν τα φυτά, τα εργαλεία καλλιέργειας τι είδους ποτιστικό σύστημα θα χρειαστεί 9 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Προϋπολογισμός για το σχολικό μας κήπο Τόπος: αίθουσα διδασκαλίας Διάρκεια: 2 διδακτικές ώρες Χωριστείτε στις ίδιες ομάδες με την 7η δραστηριότητα. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που συλλέξατε στην 7 η δραστηριότητα, 1) Προϋπολογίστε το κόστος της καλλιέργειας που αναλάβατε (συνυπολογίστε το κόστος το φυτών, των εργαλείων, του νερού ποτίσματος ) 2) Συζητήστε στην ομάδα σας ποιος θα αναλάβει το κόστος καλλιέργειας (δήμος, σχολική επιτροπή, σύλλογος γονέων) και αν υπάρχει τρόπος μείωσης αυτού. 3)συντάξτε μια επιστολή που θα απευθύνετε σε πιθανούς χορηγούς για τη βελτίωση του σχολικού κήπου. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1) Υπαίθριος σχολικός χώρος: εργαλείο αγωγής και εκπαίδευσης, εκπαιδευτικό υλικό για σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης η παιδαγωγική διάσταση του χώρου ΥΠΕΠΘ, Θεσσαλονίκη 2000 2) «Πρασινίζοντας τις αυλές των σχολείων» (WWF, 1999). 3) http://www.potatoesforschools.org.uk 4) http://schoolgardenproject.org/ 5) http://www.nationalschoolgardennetwork.org/ 6) http://www.edweb.net/schoolgardens 7) http://kpe-edess.pel.sch.gr/ τοπικά δίκτυα 8) http://digitalschool.minedu.gov.gr/info/newps.php 9) http://blogs.sch.gr/schoolgardens/ 8
9