Αστικοί κήποι, κοινωνική αλληλεπίδραση και οικονομική κρίση Λεμονιά Μαντούβαλου, φιλόλογος, ΜΑ Εκπαίδευση και Πολιτισμός. Επιμορφωτικό σεμινάριο "Σχολικός κήπος: Γιατί και πώς;", Κ.Π.Ε. Δραπετσώνας, 29 Νοεμβρίου 2013
«Ο κήπος είναι μια δυνατή μεταφορά» (Mark Francis, The Urban Garden as Public Space, Places 6(1), 1989) αντικατοπτρίζει τον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε με τον εαυτό μας με τη φύση με το καθημερινό μας περίγυρο. 2
κήπος ιδιωτική διάσταση δημόσια σφαίρα ανάγκες ταυτότητες νοήματα 3
Διερευνούμε τα νοήματα και τα κίνητρα που σχετίζονται με τους αστικούς κήπους στο επίπεδο της κοινωνικής αλληλεπίδρασης ιδιαίτερα σε περίοδο οικονομικής κρίσης. 4
αστικός κήπος μέρος της δημόσιας ζωής ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ/ ΚΑΝΑΔΑΣ ΚΗΠΟΣ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 5
ΚΗΠΟΣ ΣΕ ΠΑΡΚΟ ΚΗΠΟΣ ΣΕ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 6
ΚΗΠΟΣ ΣΕ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΑ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ ΚΗΠΟΣ ΣΕ ΣΧΟΛΕΙΟ 7
ΚΗΠΟΣ ΣΕ ΦΥΛΑΚΗ ΚΗΠΟΣ ΣΕ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ 8
ΚΗΠΟΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΑΝΟΙΑ ΚΗΠΟΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 9
άνθρωπος δομημένος χώρος φυσικός κόσμος 10
Κοινωνικό και πολιτικό κίνημα «πράσινες πόλεις» με ανοιχτούς κοινοτικούς χώρους αλλαγές στη δημόσια ζωή αντίδραση στην έντονη ιδιωτικοποίηση ανάγκη ύπαρξης χώρων που υποστηρίζουν την κοινωνική επαφή με διαφορετικό τρόπο 11
Διαφορά: ο σχεδιασμός και η διαχείριση αυτών των κήπων από τους ίδιους τους χρήστες. Σημαντικοί ως χώροι εργασίας, συνάντησης με άλλους ανθρώπους, κοινωνικών επαφών, καλλιέργειας λαχανικών ή καλλωπιστικών φυτών 12
Απαρχές μεγάλη οικονομική ύφεση του 1873-79 Η.Π.Α. περίοδοι κρίσης «πανικός του 1893» ύφεση του 1931 μεγάλοι πόλεμοι «Όποιος δημιουργεί ή καλλιεργεί έναν κήπο βοηθά πάρα πολύ στο να λυθεί το πρόβλημα της σίτισης του πληθυσμού» (1917). Αμερικανός Πρόεδρος Woodrow Wilson «Κήποι της Νίκης» (Victory Gardens)- Β Παγκόσμιος Πόλεμος 13
14
15
16
17
http://www.victorygardenfoundation.org/ 18
Οι αστικοί κοινοτικοί κήποι Βελτιώνουν την ποιότητα ζωής Συμβάλλουν στην κοινοτική ανάπτυξη και την ανάπτυξη στις γειτονιές Ενθαρρύνουν την κοινωνική αλληλεπίδραση Ενισχύουν την αυτονομία Ομορφαίνουν τις γειτονιές Παράγουν θρεπτικό φαγητό Μειώνουν τον οικογενειακό προϋπολογισμό σε ό τι σχετίζεται με την τροφή 19
Δημιουργούν ευκαιρίες για αναψυχή, άσκηση, θεραπεία και εκπαίδευση Μειώνουν την εγκληματικότητα Διατηρούν πράσινους χώρους Δημιουργούν ευκαιρίες εισοδήματος και οικονομικής ανάπτυξης Μειώνουν τη ζέστη της πόλης από τους δρόμους και τα γκαράζ Παρέχουν ευκαιρίες για διασυνδέσεις διαφόρων γενεών και πολιτισμών (American Community Garden Association) http://communitygarden.org 20
Μια επιπλέον διάσταση η αποκατάσταση της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης η ενίσχυση της ισότητας ανάμεσα στους πολίτες John Ferris, κ.ά., «People, Land and Sustainability: Community Gardens and the Social Dimension of Sustainable Development», Social Policy & Administration, 2001. 21
Τι γράφει ο ελληνικός Τύπος και το διαδίκτυο «Δημοτικοί λαχανόκηποι στον καιρό της κρίσης και στην Ελλάδα», localit.gr, 16 Δεκεμβρίου 2011 «Η ακρίβεια άνθησε τα αστικά μποστάνια», «Δημοτικοί λαχανόκηποι κόντρα στην κρίση», ΕΘΝΟΣ, 3 Μαρτίου 2012 aftodioikisi.gr, 29 Ιουνίου 2012 «Αντίδοτο στην κρίση οι δημοτικοί λαχανόκηποι», zougla.gr, 17 Μαΐου 2013 «Ευκαιρία ζωής» οι δημοτικοί λαχανόκηποι, naftemporiki.gr, 16 Οκτωβρίου 2013 «Η αστική γεωργία αναπτύσσεται και διεκδικεί χώρο στις πόλεις», Η Καθημερινή, 23 Νοεμβρίου 2013 22
23
Οι Δημοτικοί Λαχανόκηποι έχουν ως σκοπό την καλλιέργεια και παραγωγή οπωροκηπευτικών για αυτοκατανάλωση και για κοινωφελείς σκοπούς Συμβάλλουν στη διαμόρφωση νησίδων συλλογικότητας στην τοπική κοινωνία στην ανακούφιση του επισιτιστικού προβλήματος 24
Guerilla gardening κοινωνική αλλαγή χωρίς τη χρήση βίας Σε 30 τουλάχιστον χώρες η δράση κηπουρικής guerilla www.guerrillagardening.org 25
Στην Ελλάδα ένα ανάλογο φαινόμενο Οι αυτοδιαχειριζόμενοι συνεταιρισμoί «ΒΟΤΑΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ, Ελεύθερος Κοινωνικός Χώρος», Πετρούπολη. www.votanikoskipos.blogspot.gr «Ελεύθερος Αγρός», Πάρκο Τρίτση, Ίλιον. eleftherosagros.blogspot.gr «Ελαία», ελεύθερος κοινωνικός χώρος, Κέρκυρα. katalipsielaia.squat.gr «Επιτροπή κατοίκων για τη διάσωση του κτήματος Δρακόπουλου», οδός Πατησίων 356-8 epitropiktimadrakopoulou.blogspot.gr «Αυτοδιαχειριζόμενο πάρκο Ναυαρίνου», Εξάρχεια. parkingparko.espivblogs.net «Αγρός», Ελληνικό agroselliniko.blogspot.gr 26
Ο σχολικός κήπος ως μία μορφή αστικού κήπου Λειτουργική και ανταποδοτική σύνδεση του σχολικού με τον κοινοτικό κήπο. Δημιουργία σχολικών κήπων με κριτήρια την ανάγκη ανάπτυξης της οικονομίας και αντιμετώπισης του επισιτιστικού προβλήματος Γαλλία του 19 ου αι. Σχολικοί κήποι στις Η. Π.Α. στα τέλη του 19 ου αι. και δεκαετία 1960. Ελλάδα μεσοπολέμου 27
1929 : ψηφίστηκε νόμος για την ίδρυση σχολικού κήπου σε κάθε δημοτικό σχολείο. 1938: το υπουργείο Εσωτερικών κοινοποίησε διαταγή προς τις Νομαρχίες να φροντίσουν για την ίδρυση σχολικών κήπων. 2013: Δημιουργία Βιολογικών λαχανόκηπων σε 100 σχολεία της Κύπρου. 28
Μερικές διαπιστώσεις. O κήπος στο αστικό περιβάλλον δεν έχει μόνο περιβαλλοντική αλλά και κοινωνικο-οικονομική διάσταση. Η «υπεράσπιση» των χώρων πρασίνου χρειάζεται συλλογική ενεργοποίηση. Έλλειψη κεντρικής υπεύθυνης πολιτικής. Νέα μορφή σχέσης των αστικών πληθυσμών με την αστική γεωργία. Μορφές ακτιβισμού που εναντιώνονται με ειρηνικό τρόπο στις ανισότητες. 29
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Συνεργασία της εκπαιδευτικής κοινότητας με τους δήμους και αντίστροφα. Ανάπλαση των σχολικών αυλών. Εμπλοκή όλης της εκπαιδευτικής κοινότητας. Διατήρηση των δικτύων δράσης και δημιουργία νέων. Ενημέρωση μαθητών για Κοινοτικούς κήπους. Να μην θεωρηθούν οι κήποι είδος πολυτελείας σε μια περίοδο οικονομικής δυσπραγίας. 30
Επιστροφή στον κήπο Ευχαριστώ. E mail: lem465@yahoo.gr 31