Η έννοια της Ευεξίας της Σχολικής Κοινότητας

Η έννοια της Ευεξίας της Σχολικής Κοινότητας

Είναι ο κλάδος της επιστήμης της ψυχολογίας που τις τελευταίες δεκαετίες σημειώνει ιδιαίτερη ανάπτυξη σε πολλές χώρες του κόσμου. Αποτελεί έναν από τους κατ' εξοχήν εφαρμοσμένους κλάδους της ψυχολογίας και είναι άμεσα συνδεδεμένος με την καθημερινή σχολική πραγματικότητα. Ως επιστήμη και ως επάγγελμα, αφορά την παροχή υπηρεσιών σε όλα τα μέλη της ευρύτερης σχολικής κοινότητας, δηλαδή τους μαθητές όλων των ηλικιών (προσχολικής, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης), τις οικογένειές τους, τους εκπαιδευτικούς και τους υπόλοιπους φορείς και υπηρεσίες που εμπλέκονται στο εκπαιδευτικό σύστημα.

Ο σύγχρονος πολυδιάστατος ρόλος του σχολικού ψυχολόγου συνδέεται με ποικίλους τομείς παροχής συμβουλευτικών- ψυχολογικών υπηρεσιών, όπως είναι: α) Η ψυχολογική και ψυχοεκπαιδευτική αξιολόγηση β) Οι παρεμβάσεις γ) Η συμβουλευτική και η διαλεκτική ψυχολογική συμβουλευτική δ) Ο σχεδιασμός, η εφαρμογή, ο συντονισμός και η αξιολόγηση παρεμβατικών προγραμμάτων ε) Η εκπαίδευση, επιμόρφωση και ευαισθητοποίηση ατόμων και ομάδων σε θέματα μάθησης και προσαρμογής στ) Η έρευνα ζ) Η εποπτεία η) Η εκπροσώπηση- υποστήριξη στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού και κοινωνικού συστήματος (Χατζηχρήστου, 2004α, 2011α. Hatzichristou & Lampropoulou, 2004)

Οι εξελίξεις σχετικά με το ρόλο του σχολικού ψυχολόγου και η διεύρυνση των παρεχόμενων συμβουλευτικών-ψυχολογικών υπηρεσιών στο χώρο του σχολείου, μπορεί να συμβάλλουν στη δημιουργία ενός διαφορετικού σχολείου και επιπλέον να στηρίξουν τον εκπαιδευτικό στο έργο του και κυρίως στο συμβουλευτικό του ρόλο μέσα από σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις και μεθόδους συμβουλευτικής, όπως: H διαλεκτική ψυχολογική συμβουλευτική (Brown, Pryzwansky & Schulte, 2007) H συμβουλευτική για τη διαχείριση κρίσεων στη σχολική κοινότητα (Brown, Sandoval & Lewis, 2005. Χατζηχρήστου, Δημητροπούλου, Κατή, Λυκιτσάκου, Μπακοπούλου & Λαμπροπούλου, 2008).

Ταυτόχρονα, τονίζεται η ανάγκη να εφαρμοστούν προγράμματα πρόληψης τα οποία βασίζονται σε επιστημονική μεθοδολογία και εμπειρική έρευνα, προκειμένου να είναι αποτελεσματικά και να καθιστούν δυνατή τη σύνδεση της θεωρίας και της έρευνας με την παρέμβαση και την επαγγελματική πρακτική (Kratochwill & Stoiber, 2002).

Οι σύγχρονοι ορισμοί της ψυχικής υγείας και της πρόληψης δίνουν έμφαση, όχι μόνο στην απουσία προβλημάτων και διαταραχών, αλλά κυρίως στην ανάπτυξη κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων των παιδιών, που συμβάλλουν στη θετική προσαρμογή, την ψυχική ανθεκτικότητα και την ψυχική ευεξία (Meyers & Meyers, 2003).

Ένας ευρύτερος ορισμός της ψυχικής υγείας ο οποίος προτάθηκε στη Μεγάλη Βρετανία (NHS Health Advisory Service, 1995) δίνει έμφαση στις παρακάτω ικανότητες: α) Την ικανότητα του ατόμου για ψυχολογική, συναισθηματική και νοητική ανάπτυξη. β) Την ικανότητά του να δημιουργεί, να αναπτύσσει και να διατηρεί διαπροσωπικές σχέσεις αμοιβαίας ικανοποίησης. γ) Την ικανότητά του να κατανοεί τον εσωτερικό κόσμο των άλλων και να επιδεικνύει ενσυναίσθηση. δ) Την ικανότητά να αντιμετωπίζει το ψυχολογικό στρες ως αναπτυξιακή διαδικασία, ώστε να μην παρεμποδίζει και να μη βλάπτει την περαιτέρω εξέλιξή του.

Σε σχέση με τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων, από την ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας προκύπτουν δύο προσεγγίσεις: 1. Η πρώτη αναφέρεται στην παροχή υπηρεσιών από παιδοψυχιατρικά τμήματα νοσοκομείων, κέντρα νοσηλείας και υπηρεσίες ψυχικής υγείας στην κοινότητα ή από επαγγελματίες ψυχικής υγείας σε ιδιωτική βάση. Έμφαση στην ψυχοπαθολογία/ Σύνδεση με το ιατρικό- κλινικό μοντέλο. 2. Η δεύτερη προσέγγιση αναφέρεται στις ψυχολογικές υπηρεσίες που παρέχονται στο σχολείο στο πλαίσιο της κοινότητας, όπου μπορούν να εφαρμοστούν προγράμματα ενισχυτικής διδασκαλίας, συμβουλευτικής υποστήριξης και ψυχολογικής παρέμβασης σε ατομικό ή ομαδικό επίπεδο, καθώς και σε επίπεδο συστήματος (τάξη, σχολείο, οικογένεια, κοινότητα). Η ιστορική εξέλιξη αυτής της προσέγγισης σχετίζεται με την ανάπτυξη του κλάδου της Σχολικής Ψυχολογίας.

Με βάση τις παραπάνω προσεγγίσεις, έχουν αναπτυχθεί τρία βασικά μοντέλα παροχής υπηρεσιών και φροντίδας για παιδιά και εφήβους, με βάση τα οποία αναπτύχθηκαν πολυάριθμες υπηρεσίες και προγράμματα που εμφανίζουν μεγάλες διαφορές ως προς τη δομή, τους στόχους και το ρόλο του προσωπικού ψυχικής υγείας στα συστήματα υγείας και εκπαίδευσης της κάθε χώρας. Πρόκειται για: α) Τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας στα νοσοκομεία και την κοινότητα β) Τις σχολικές ψυχολογικές υπηρεσίες, ενταγμένες στο πλαίσιο του σχολείου γ) Τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας της κοινότητας ή άλλων φορέων ή κέντρων των πανεπιστημίων, συνδεδεμένων με το σχολείο

Η εξέλιξή τους συνδέεται άμεσα με την ανάπτυξη του κλάδου της Σχολικής Ψυχολογίας. Οι σχολικές ψυχολογικές υπηρεσίες σε όλες τις χώρες συνδέονται κατά παράδοση με την ειδική αγωγή, δηλαδή την ειδικά σχεδιασμένη διδασκαλία για την κάλυψη των ιδιαίτερων αναγκών των μαθητών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην τάξη (Kavale, 1990). Η παροχή ψυχολογικών υπηρεσιών στην ειδική αγωγή είχε κυρίως να κάνει με την ψυχοδιαγνωστική αξιολόγηση και τη χορήγηση τεστ για τον εντοπισμό και την παροχή κατάλληλης εκπαιδευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης στους μαθητές με ειδικές ανάγκες, αλλά και στους μαθητές των κανονικών σχολείων με μαθησιακές δυσκολίες (Cobb, 1990. French, 1990. Xatzichristou, 1996. Lambert, 1993. Oakland & Saigh, 1989).

Στις μέρες μας, ωστόσο, οι βασικές ψυχολογικές υπηρεσίες για μαθητές με ειδικές ανάγκες, δεν περιορίζονται στην ψυχοδιαγνωστική αξιολόγηση, αλλά περιλαμβάνουν επίσης: Συμβουλευτική με γονείς και εκπαιδευτικούς Τεχνικές τροποποίησης της συμπεριφοράς Εξατομικευμένη εκπαίδευση με ειδικό εκπαιδευτικό υλικό Θεραπευτική αντιμετώπιση στις περιπτώσεις που κρίνεται απαραίτητο

Στην Ελλάδα, ο νόμος 2817/2000 ορίζει ότι στα άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες παρέχεται ειδική εκπαίδευση σύμφωνα με τους γενικούς σκοπούς της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας και τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης. Έμφαση δίνεται: α) Στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους β) Στη βελτίωση των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων τους, με σκοπό τη διευκόλυνση της προσαρμογής τους στο εκπαιδευτικό και ευρύτερο κοινωνικό σύνολο γ) Στην επαγγελματική τους κατάρτιση και συμμετοχή τους στην μαθησιακή διαδικασία δ) Στην αποδοχή τους από την κοινωνία και την ισότιμη κοινωνική τους εξέλιξη (Δελλασούδας, 2003. Πολυχρονοπούλου-Ζαχαρόγεωργα, 1997)

Οι ανάγκες του συνόλου του μαθητικού πληθυσμού οδήγησαν στη διεύρυνση του πλαισίου δράσης των σχολικών ψυχολόγων, πέραν του τομέα της ειδικής αγωγής. Έτσι, το προσωπικό των σχολικών ψυχολογικών υπηρεσιών ασχολείται όχι μόνο με μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, αλλά επίσης: Mε τη συμβουλευτική και την εφαρμογή παρεμβάσεων για ποικίλες δυσκολίες των μαθητών Με τη συμβουλευτική διαχείρισης κρίσεων Με τη συμβουλευτική και επιμόρφωση εκπαιδευτικών Με το σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης Με τη συμβουλευτική γονέων (Oakland & Cunningham, 1992)

Στο νέο αυτό πλαίσιο, δύο κύριοι άξονες διαμόρφωσαν το εννοιολογικό πλαίσιο που αποτέλεσε τη βάση για το σχεδιασμό και την εφαρμογή των προγραμμάτων πρόληψης στη Σχολική Κοινότητα: Η Συστημική Προσέγγιση Η Θετική Ψυχολογία

Το σχολείο προσεγγίζεται ως Σύστημα, δηλαδή ως ένα σύμπλεγμα μερών ενός συνόλου τα οποία βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση Η ατομική συμπεριφορά μπορεί να κατανοηθεί καλύτερα μέσα στο πλαίσιο στο οποίο εμφανίζεται, καθώς η συμπεριφορά ενός στοιχείου του συστήματος θεωρείται πως επηρεάζεται αλλά και επηρεάζει τη συμπεριφορά των υπόλοιπων στοιχείων Στο πλαίσιο της Συστημική Προσέγγισης δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις των μελών της σχολικής κοινότητας

Πρόκειται για μια σύγχρονη προσέγγιση που διαμόρφωσε μια νέα οπτική όσον αφορά την παροχή ψυχολογικών υπηρεσιών στο σχολείο. Η Θετική Ψυχολογία ορίζεται ως η επιστημονική μελέτη των δυνατοτήτων και των θετικών χαρακτηριστικών του ατόμου και επικεντρώνεται όχι μόνο στην αποκατάσταση των αδυναμιών, αλλά κυρίως στην ενίσχυση των θετικών γνωρισμάτων του (Snyder & Lopez, 2002).

Η συμβολή της ήταν σημαντική, καθώς παρατηρήθηκε μια μετατόπιση από την παραδοσιακή κλινική προσέγγιση, που εστιάζεται στον εντοπισμό, τη βελτίωση και την αποκατάσταση των αδυναμιών, σε ένα μοντέλο που εστιάζεται στην πρόληψη, την αξιοποίηση των δυνατοτήτων και την ενδυνάμωση των ατόμων και των περιβαλλόντων συστημάτων.

Η έννοια της υποκειμενικής αίσθησης ευεξίας έχει εξέχουσα θέση στο πεδίο της Θετικής Ψυχολογίας. Πρόκειται για την αξιολόγηση στην οποία προβαίνουν τα άτομα σχετικά με τη ζωή τους, την εκτίμηση της ύπαρξης θετικών στάσεων και συναισθημάτων και γενικότερα, την προσπάθεια κατανόησης του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι κρίνουν κατά πόσο είναι ικανοποιημένοι από τη ζωή τους (Diener, Lucas & Oishi, 2002).

Νεότερα ερευνητικά δεδομένα (Bal, Crombez, Van Oost & Debourdeaudhuij, 2003. Konu, Lintonen & Autio, 2002) εισάγουν πιο σύνθετες έννοιες της ευεξίας, όπως: H οικογενειακή ευεξία H σχολική ευεξία H ευεξία της κοινότητας Τα περισσότερα από αυτά τα μοντέλα ωστόσο, υιοθετούν μια ατομική οπτική, εστιάζοντας στην ευεξία μεμονωμένων ατόμων, συγκριτικά με τις σύγχρονες προσεγγίσεις που δίνουν έμφαση σε πιο ολιστικά εννοιολογικά μοντέλα, όπως η έννοια της ευεξίας σε επίπεδο σχολικής κοινότητας (Hatzichristou, Lykitsakou, Lampropoulou & Dimitropoulou, 2010. Hatzichristou, Lampropoulou, Lykitsakou & Dimitropoulou, 2010).

Πρόκειται για μια νέα πρόταση σε σχέση με την ευεξία και την ψυχική υγεία του συνόλου των μελών της σχολικής κοινότητας, και με αυτή την έννοια ολιστικής. Η πρόταση αυτή προσεγγίζει το σχολικό σύστημα με έναν διαφορετικό τρόπο, όπου βασικοί στόχοι είναι: H εφαρμογή ενός διαφορετικού τρόπου επικοινωνίας μεταξύ των μελών της σχολικής κοινότητας H παροχή καθοδήγησης και στήριξης σε όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας Γενικότερα, η προαγωγή της ψυχικής ευεξίας, με έμφαση στην πρόληψη και την ανάπτυξη των δυνατοτήτων των ατόμων και των συστημάτων. Συνεπώς, προς τη νέα αυτή κατεύθυνση προσανατολίζονται και οι στόχοι, ο σχεδιασμός και η εφαρμογή των παρεμβατικών προγραμμάτων στο σχολείο.

Α. ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ Προϋπόθεση για την προαγωγή της ευεξίας της σχολικής κοινότητας, αποτελεί η ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας. Η ψυχική ανθεκτικότητα αναφέρεται στη διαδικασία θετικής προσαρμογής, παρά τις δύσκολες και αντίξοες συνθήκες (Masten, 2001, 2007). Οι τάξεις και τα σχολεία μπορούν να αποτελέσουν ''ψυχικά ανθεκτικές κοινότητες'' που παρέχουν στήριξη και καθοδήγηση σε όλα τα παιδιά και συμβάλλουν στη διευκόλυνση της ανάπτυξης και της θετικής προσαρμογής τους (Henderson &Milstein, 2008. Doll, Zucker & Brehm, 2009).

Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, οι τάξεις με ψυχική ανθεκτικότητα χαρακτηρίζονται από: Θετικές σχέσεις μεταξύ συμμαθητών Θετικές σχέσεις εκπαιδευτικών- μαθητών Θετικές σχέσεις σχολείου- οικογένειας Καθώς κι από: Ακαδημαϊκή αυτοαποτελεσματικότητα Ακαδημαϊκό αυτοπροσδιορισμό Αυτοέλεγχο της συμπεριφοράς χαρακτηριστικά που αφορούν τους ίδιους τους μαθητές. Διαμόρφωση ευνοϊκού κλίματος για τη διαδικασία της μάθησης

ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ: 1. Δημιουργία ''χαρτών της τάξης'': Οι μαθητές συμπληρώνουν το ερωτηματολόγιο ''Χάρτες της τάξης'' (classmaps), για να περιγράψουν την τάξη τους. 2. Ο εκπαιδευτικός συγκεντρώνει και παρουσιάζει στην τάξη τα αποτελέσματα της αξιολόγησης. 3. Ακολουθεί συζήτηση με τους μαθητές, σε σχέση με τις ελλείψεις που παρατηρούνται και με τις δράσεις που απαιτούνται προκειμένου να αντιμετωπιστούν. Στόχος: Οι μαθητές αναλαμβάνουν ευθύνες και συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία αλλαγής της τάξης τους.

Αποτελείται από έξι βασικούς τομείς, οι οποίοι συμβάλλουν στην προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας σε επίπεδο σχολικής μονάδας. Για τη μείωση των παραγόντων επικινδυνότητας: α) Ανάπτυξη θετικών κοινωνικών σχέσεων β) Δημιουργία σαφών και ξεκάθαρων ορίων γ) Εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων Για την αύξηση των προστατευτικών παραγόντων: δ) Η παροχή στήριξης και φροντίδας ε) Η ύπαρξη υψηλών προσδοκιών και η σαφής έκφρασή τους στ) Η παροχή ευκαιριών για ενεργό συμμετοχή όλων των μελών της σχολικής κοινότητας

Β. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ Αποτελούν βασικό προστατευτικό παράγοντα και προϋπόθεση για την προαγωγή της ευεξίας σε επίπεδο σχολικής κοινότητας. Κύριο μέλημα του αποτελεσματικού σχολείου είναι να προσαρμόσει τη λειτουργία του στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες των μαθητών, των οικογενειών και όλων των μελών της σχολικής κοινότητας, δεδομένου ότι όλα τα σχολεία, ανεξάρτητα από κοινωνικοοικονομικές παραμέτρους, μπορούν να είναι αποτελεσματικά, εφόσον προσαρμόσουν τους στόχους και τη λειτουργία τους στις ανάγκες των μαθητών και επικεντρωθούν στην ψυχοκοινωνική διάσταση της μάθησης (Bickel, 1999. Bickel & Beaujean, 2005).

Γ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Μέσα από αυτή τη διάσταση του Σύγχρονου Σχολείου, η έμφαση δίνεται, όχι μόνο στην προαγωγή της μάθησης, αλλά και την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και προσαρμογή των παιδιών. Δεδομένου ότι ο ψυχοσυναισθηματικός τομέας είναι βασικός για την προαγωγή της ψυχικής υγείας των παιδιών, τα προγράμματα Κοινωνικής και Συναισθηματικής Αγωγής επιδρούν σημαντικά στη θετική προσαρμογή των παιδιών (Kress & Elias, 2006). Συγκεκριμένα, συμβάλλουν στη διευκόλυνση της μαθησιακής διαδικασίας και της προσαρμογής των παιδιών στη σχολική ζωή και στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, μέσα από τις εξής δράσεις: Την ενδυνάμωση της συμβουλευτικής διάστασης του ρόλου του εκπαιδευτικού Τη διαμόρφωση θετικού κλίματος στην τάξη Την προαγωγή της ψυχικής υγείας και της ψυχικής ανθεκτικότητας στο σχολικό περιβάλλον

Δ. ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΩΣ ''ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΝΟΙΑΖΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΦΡΟΝΤΙΖΟΥΝ'' Η σύγχρονη αυτή προσέγγιση βασίζεται κατά κύριο λόγο στις έννοιες της κοινότητας και της φροντίδας (schools as caring communities). Αυτό σημαίνει ότι το σχολείο δε μεριμνά μόνο για τη μόρφωση και την κοινωνικοποίηση των παιδιών, αλλά ''νοιάζεται'' για αυτά και τα στηρίζει με ποικίλους τρόπους και σε διάφορες περιστάσεις ή χρονικές στιγμές (Baker et al., 1997. Χατζηχρήστου, Λαμπροπούλου και Λυκιτσάκου, 2004). Οι μαθητές με τη σειρά τους νιώθουν μέλη της σχολικής κοινότητας που έχει συγκεκριμένους στόχους και οράματα, και ταυτόχρονα αναπτύσσουν διαπροσωπικές σχέσεις που τους προσφέρουν ψυχολογική ασφάλεια, τους κινητοποιούν για ενεργό συμμετοχή στη σχολική ζωή και τους διευκολύνουν κατά τη διαδικασία της προσαρμογής τους στη σχολικό περιβάλλον.

Το μοντέλο της Ευεξίας σε επίπεδο Σχολικής Κοινότητας, όπως και η Συστημική Προσέγγιση γενικότερα, αλλά και ειδικότερα, όπως εφαρμόζεται στο σχολικό πλαίσιο, δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, στην ανάπτυξη θετικών διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ των συμμαθητών, μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών, καθώς και μεταξύ γονέων και εκπαιδευτικών. Στο χώρο της διδασκαλίας, η επίδραση των διαπροσωπικών σχέσεων στην προαγωγή της μάθησης και στη γνωστική και συναισθηματική εξέλιξη των μαθητών τεκμηριώνεται και από ερευνητικά δεδομένα.

Σύμφωνα με τους Bernieri (1991) και Lambert & McCombs (1998), ποιοτικές διαπροσωπικές σχέσεις που παρέχουν σταθερότητα, εμπιστοσύνη και γνήσιο ενδιαφέρον Βοηθούν τους μαθητές να εδραιώσουν την αίσθηση του ανήκειν, Αυξάνουν τον αυτοσεβασμό και την αυτοαποδοχή τους Περιβάλλουν τη διαδικασία της μάθησης με θετικό κλίμα και θετικά συναισθήματα Σχετικές έρευνες προσθέτουν στα παραπάνω Τη συμβολή τους στη μεγαλύτερη πειθαρχία των μαθητών, καθώς και στην αποτελεσματικότερη διδασκαλία και μάθηση στην τάξη (Chaskin &Rauner, 1995. Harbach & Asbury, 1976. Lambert & McCombs, 1998. Lipsitz, 1995. Ryan, 1995. Ryan & Powelson, 1991. Ryan & Stiller, 1991).

Ιδιαίτερα για τη σχέση εκπαιδευτικού-μαθητή, μπορεί να ιδωθεί ως μια βοηθητική σχέση, με όλα τα χαρακτηριστικά μιας οποιασδήποτε άλλης συμβουλευτικής σχέσης, και ως τέτοια, ικανής να συμβάλλει στην ενίσχυση της προσωπικής εξέλιξης του μαθητή, καθώς και στην αντιμετώπιση των μαθησιακών, προσωπικών ή όποιων άλλων δυσκολιών του.

Οι διαπροσωπικές σχέσεις αποτελούν το κλειδί για την προσωπική μας εξέλιξη και ταυτότητα, την παραγωγικότητα, την επαγγελματική επιτυχία, το νόημα και την ποιότητα της ζωής μας, τη σωματική και ψυχική μας υγεία, την επιτυχή αντιμετώπιση αγχογόνων καταστάσεων, την αυτοπραγμάτωση και τον ανθρωπισμό μας (Johnson & Gohnson, 1991). Μέσα από τη δημιουργία και η διατήρηση θετικών διαπροσωπικών σχέσεων, ο άνθρωπος βοηθιέται να ξεπεράσει τις ανασφάλειες και τα άγχη του, να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του, να αλλάξει τη συμπεριφορά του και να εξελιχθεί.