ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Η ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ Τ.Ε.Φ.Α.Α. του ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Α.Μ. : 3803 Μεταπτυχιακή διατριβή που υποβάλλεται στο καθηγητικό σώμα για τη μερική ολοκλήρωση των απαιτήσεων για την απόκτηση του μεταπτυχιακού τίτλου του Τμήματος Επιστήμης Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ( κατεύθυνση σχολική φυσική αγωγή) Εγκεκριμένη από τη Τριμελή Συμβουλευτική Επιτροπή Τριμελής Συμβουλευτική Επιτροπή ΓΙΑΤΣΗΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ, Τ.Ε.Φ.Α.Α.-Α.Π.Θ.(επιβλέπων καθηγητής).. ΔΟΓΑΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ, Τ.Ε.Φ.Α.Α.-Α.Π.Θ. (μέλος)..
ΚΑΝΤΖΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ΛΕΚΤOΡΑΣ, Τ.Ε.Φ.Α.Α.-Α.Π.Θ. (μέλος)..... ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008 2
Παπαγιάννης Δ. ALL RIGHTS RESERVED 2008 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ..σελ. 4 -ΜΕΡΟΣ Α ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΑΘΛΗΤΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΑΠΟ ΛΕΞΙΚΑ. σελ. 7 -ΜΕΡΟΣ Β ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΑΘΛΗΤΙΚΗΣ ΟΡΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ.. σελ 43 Κεφάλαιο Β.1. Εισαγωγικό κεφάλαιο αλλαγής βασικών αθλητικών ό- ρων...σελ.45 Κεφάλαιο Β.2. Ψυχολογία της άθλησης...........σελ. 46 Κεφάλαιο Β.3. Προπονητική.....σελ. 48 Κεφάλαιο Β.4. Κινητική μάθηση και κινητικός έλεγχος......σελ.50 -ΜΕΡΟΣ Γ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΘΛΗΤΙΚΩΝ ΟΡΩΝ Κεφάλαιο Γ.5. Εισαγωγικό κεφάλαιο αλλαγής βασικών αθλητικών ό- ρων.σελ.51 Κεφάλαιο Γ.6. Ψυχολογία της άθλησης...σελ.56 Κεφάλαιο Γ.7. Προπονητική.......σελ.63 Κεφάλαιο Γ.8. Κινητική μάθηση και κινητικός έλεγχος.....σελ.70 3
-ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ......σελ. 75 - ΕΠΙΛΟΓΟΣ......σελ. 81 - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ....σελ. 82 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η συγκεκριμένη εργασία πραγματεύεται, όπως φανερώνει και ο τίτλος της, την αθλητική ορολογία στα Τμήματα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Α- θλητισμού της Ελλάδος. Είναι κοινώς παραδεκτό, από τους σχετικά εμπλεκόμενους με την αθλητική επιστήμη στην Ελλάδα, αλλά και όχι μόνο, ότι στα διάφορα τμήματα της χώρας μας αλλά και στις διάφορες κατηγοριοποιήσεις του αθλητισμού χρησιμοποιούνται διαφορετικές ορολογίες για να εκφράσουν πολλές φορές τα ίδια φαινόμενα, τις ίδιες κινήσεις, τα ίδια πράγματα. Oι Γίδαρης και Αναστασιάδης(1993) αναφέρουν ότι στην Ελλάδα η πρώτη προσπάθεια γυμναστικής ορολογίας έγινε από τον Γ. Παγώντα(«Περίληψη της γυμναστικής» Αθήναι, 1837). Την εποχή εκείνη δεν υπήρχε οργανωμένος αθλητισμός όπως τον γνωρίζουμε μέχρι και σήμερα, άρα και η ορολογία αυτή θεωρείται πρώιμη, και ουσιαστικά η βάση της σημερινής αθλητικής γενικότερα. Την ορολογία αυτή βελτίωσαν και προσάρμοσαν στα δεδομένα της εποχής οι Νικόλαος Πύργος, Ιωάννης Φωκιανός και Αριστείδης Ιωαννίδης. Τέλος, στις αρχές του 20 ου αιώνα ο Ιωάννης Χρυσάφης, θεμελιωτής του σουηδικού συστήματος γυμναστικής στην Ελλάδα βελτίωσε ακόμη περισσότερο την ορολογία που ισχύει μέχρι σήμερα κατά γενική ομολογία(γιάτσης, 2006). Η εργασία ως κύριο μέλημα της έχει την καταγραφή των διαφορών στην ορολογία σε κύριες επιστήμες του αθλητισμού. Φυσικά σε ένα επίπεδο μετα- 4
πτυχιακού προγράμματος δεν είναι δυνατόν να λυθεί ένα τόσο σοβαρό ζήτημα, το οποίο ερίζει εδώ και χρόνια, αλλά θα γίνει μία πρώτη προσπάθεια, μιας και ανάλογες κινήσεις δεν υπάρχουν σε αφθονία. Ταυτόχρονα όμως, πρέπει να σημειωθεί, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ότι το επίπεδο της εργασίας πολύ δύσκολα θα επιβάλλει την αλλαγή ενός όρου και την αντιπρόταση ενός άλλου. Όμως θα γίνει μία προσπάθεια να αναλυθούν, οι όροι που αντιπαραβάλλονται, όσο καλύτερα γίνεται, έτσι ώστε να δοθεί μία σχετική κατεύθυνση για την ορθότητα των όρων που θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται τελικά σε αντιδιαστολή με αυτούς που έχουν επιβληθεί να χρησιμοποιούνται. Παράλληλα, και αυτό θα παρουσιαστεί πρώτο στην εργασία, γίνεται μία πρώτη προσπάθεια, σε επίπεδο μεταπτυχιακού, αποδελτίωσης αθλητικών ό- ρων από κοινά λεξικά, τα οποία και αποτελούν την βάση της δημοτικής γλώσσας στην οποία και αναφερόμαστε κατά κόρον. Διαπιστώνεται δηλαδή, ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται ο αθλητισμός και οι αθλητικές επιστήμες από τους κύριους υπεύθυνους σύνταξης ορολογίας, τους συντάκτες λεξικών. Και φυσικά ο τρόπος αυτός ουσιαστικά μεταφέρει τη γνώση στο ευρύ κοινό. Μέσα σε αυτή τη γνώση συμπεριλαμβάνεται και η αθλητική επιστήμη, και άρα τα όποια λάθη προκύπτουν από τα λεξικά. Και σίγουρα προκύπτουν λάθη και κυρίως παραλήψεις σε αθλητικούς όρους, τα οποία και μεταφέρονται στο ευρύ κοινό. Και αυτό είναι λογικό γιατί οι συντάκτες των λεξικών δεν είναι ειδικοί πάνω στην αθλητική επιστήμη και προσπαθούν να διατυπώσουν μία γενική εικόνα του όρου τον οποίο και ορίζουν. Άρα σε αυτό το σημείο επιβάλλεται να γίνουν προσθήκες και διορθώσεις από άτομα πού σίγουρα είναι πιο ειδικά επί του θέματος. Η εργασία χωρίζεται σε τρία κύρια μέρη. Στο πρώτο μέρος της η εργασία συγκεντρώνει τις αθλητικές λέξεις ενδεικτικά από κύρια λεξικά της σύγχρονης Ελληνικής γλώσσας, όπως είναι το λεξικό του Μπαμπινιώτη, του Βαρμάζη, κ.τ.λ. Όπως θα διαπιστωθεί υπάρχουν λέξεις και όροι οι οποίοι δε συμβαδίζουν με την πραγματική χρήση τους στον αθλητισμό. Σε αυτό το κομμάτι όμως δε θα γίνει προσπάθεια διόρθωσης των όρων μιας και η εργασία δεν πραγματεύεται κάτι αντίστοιχο. Απλά οι επίμαχοι όροι θα καταγραφούν, και θα γίνουν κάποιες παρατηρήσεις. Θα γίνει μία βάση των αθλητικών όρων έτσι ώστε να βγουν κάποια συμπεράσματα, τα οποία θα παρουσιαστούν παρακάτω. Στο δεύτερο μέρος, η εργασία θα εισαχθεί σε πιο ουσιαστικά θέματα όσον αφορά το κομμάτι το οποίο πραγματεύεται. Θα γίνει προσπάθεια ανίχνευσης των διαφορετικών όρων που χρησιμοποιούνται στα τμήματα Φυσικής Αγωγής της χώρας σε κύρια μαθήματα, υποεπιστήμες του αθλητισμού όπως στην ψυχολογία του αθλητισμού, στην προπονητική, στην κινητική μάθηση κ.τ.λ. Όμως υπάρχει δυσκολία επί του εγχειρήματος λόγω της πενία των διδακτικών βιβλίων σε κύριους τομείς του αθλητισμού και των επιστημών, όπως η εργοφυσιολογία, τομέας στον οποίο έχει γραφτεί στην Ελλάδα ένα μόνο βιβλίο, αυτό του Κλεισούρα. Έτσι, θα περιοριστούμε στο σύνολο των συγγραμμάτων που υπάρχουν για κάθε αντικείμενο και σε κάθε τμήμα αντίστοιχα. Αυτό το ο- ποίο και θα διαπιστωθεί, είναι το ότι σε κάθε αντικείμενο διατίθενται δύο ή τρία ακαδημαϊκά συγγράμματα, ενώ τα τμήματα είναι πέντε. Αυτό το φαινόμενο μπορεί να έχει πολλές ερμηνείες, που όμως δε θα αναλυθούν εδώ. Στο τρίτο και τελευταίο μέρος της εργασίας, και εφόσον στο δεύτερο έ- χουν καταγραφεί κάποιοι όροι, θα γίνει προσπάθεια σωστής καταγραφής, ανάλυσης και χρήσης των αντίστοιχων όρων. Στο σημείο αυτό θα συμβάλλουν στην ανάλυση των ήδη καταγεγραμμένων όρων διάφορα συγγράμματα από πολλούς τομείς που όμως φυσικά θα έχουν ως κοινό παρανομαστή τις 5
αναφορές τους στους συγκεκριμένους όρους. Τα συγγράμματα, και οι γενικότερες αναφορές που θα χρησιμοποιηθούν, θα είναι ακαδημαϊκής φύσεως, αθλητικά λεξικά, γλωσσολογικά λεξικά (ελληνικά ή/και διεθνή), επιστημονικά άρθρα που θα εμπεριέχουν ορισμούς και ορολογίες κ.τ.λ. Tέλος, θα παρατεθεί ένα μικρό κεφάλαιο στο οποίο και θα συγκρίνεται ένας μικρός αριθμός από τους όρους που θα αναλυθούν με τους αντίστοιχους από μεγάλο διεθνές αθλητικό λεξικό, έτσι ώστε να διαφανεί το επίπεδο της συγκεκριμένης εργασίας, οι ομοιότητες, οι διαφορές κ.τ.λ. Μία τέτοια εργασία λοιπόν αποτελεί μία μικρή προσθήκη στο ήδη υπάρχον υλικό για την αθλητική ορολογία. Μία προσθήκη που όμως είναι α- παραίτητη αν θέλουμε η επιστήμη αυτή να προοδεύσει. Σίγουρα υπάρχουν πολλά κομμάτια της αθλητικής επιστήμης τα οποία αποτελούν την ουσία της, και τα οποία επιβάλλεται να βελτιωθούν για να επέλθει πρόοδος. Αλλά η ορολογία αποτελεί τη βάση σε όλες τις επιστήμες και φυσικά και εδώ. Αυτό λοιπόν φιλοδοξεί να καταφέρει και η συγκεκριμένη εργασία. Να σταθεί σε ένα καλό ε- πίπεδο για τις φιλοδοξίες που συνοδεύουν το εγχείρημα και να οδηγήσει την αθλητική ορολογία έστω και ένα απειροελάχιστο βήμα πιο πέρα. Φυσικά επειδή ο συγγραφέας δεν διαθέτει τις απαιτούμενες και εξειδικευμένες γλωσσολογικές γνώσεις για κάτι εντελώς εξειδικευμένο, δεν θα αναλωθεί η εργασία σε εντελώς φιλολογικό επίπεδο αλλά θα γίνει μία προσπάθεια να επικεντρωθεί στα απολύτως απαραίτητα τεχνικά στοιχεία του εκάστοτε όρου που μας ενδιαφέρουν. Τα κομμάτια φιλολογικού ενδιαφέροντος θα συμπληρώνονται από τα διάφορα αναγνωρισμένα κοινά λεξικά τα οποία και επιδίδονται επιτυχώς σε αυτό το στοιχείο. Kαι στο συγκεκριμένο σημείο της εισαγωγής θεωρείται σκόπιμο να γίνει μία αναφορά και περιγραφή της φιλοδοξίας πριν από το εγχείρημα, τους περιορισμούς και τις οριοθετήσεις που προέκυψαν κατά την διάρκεια. Έτσι πολύ απλά, και λόγω του ότι δεν υπήρχε μεγάλη εμπειρία επί του πολύ μεγάλου τελικά θέματος της ορολογίας, αλλά και όχι αρκετή βιβλιογραφία για να καθοδηγήσει το όλο εγχείρημα, η αρχική παράλογη φιλοδοξία ήταν να αναλυθούν πολλοί όροι που θα προέκυπταν από πολλά αντικείμενα της αθλητικής επιστήμης. Να καλυφθούν μεταφραστικά οι όροι στα αγγλικά, ίσως και γαλλικά και στα γερμανικά. Να καταγραφεί η σημασιολογία τους με την πάροδο του χρόνου, να διορθωθεί, να προστεθεί, να συμπληρωθεί όπου είναι απαραίτητο, οποιοδήποτε στοιχείο για το κάθε όρο. Φυσικά κάτι τέτοιο, όπως προέκυψε και από την αρχική μελέτη, αποτελεί ουτοπία. Όλα τα παραπάνω συγκλίνουν στην άποψη ότι κάθε στοιχείο που αναφέρθηκε, θα μπορούσε να αποτελέσει ξεχωριστή μελέτη. Έτσι το θέμα περιορίστηκε στο να διαχωριστεί η εργασία εν τέλει σε δύο βασικά μέρη. Το πρώτο είναι να αποδελτιωθούν οι αθλητικοί όροι από κοινά λεξικά της δημοτικής που χρησιμοποιούνται κατά κόρον, να σημειωθούν παρατηρήσεις σε ορολογίες που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις όσον αφορά την ορθότητα της ερμηνείας που δίνεται. Το δεύτερο κομμάτι της εργασίας είναι να ανιχνευθούν όροι οι οποίοι χρησιμοποιούνται στα διάφορα Τμήματα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού της Ελλάδος, με διαφορετική ορολογία, ενώ η εννοιολογική τους σημασία είναι η ίδια. Να αντιπαραβληθούν οι ό- ροι και να δοθούν κάποια βασικά στοιχεία για το ποιος όρος αποτελεί την ορθότερη επιλογή προς χρήση. Το ζήτημα είναι πολύ μεγάλο και σίγουρα δεν πρόκειται να εξαντληθεί σε μία εργασία. Αντίθετα, αυτή η εργασία φιλοδοξεί να αποτελέσει την απαρχή μίας προσπάθειας η οποία ως τώρα δεν έχει πολλά στοιχεία να παρουσιάσει. 6
Σίγουρα κατά καιρούς έχουν γίνει προσπάθειες για την αθλητική ορολογία, αλλά αυτές περιορίζονται σε διπλωματικές εργασίες ή και σε συγγράμματα που εκδόθηκαν για εμπορικούς σκοπούς. Το βέλτιστο σε αυτή την περίπτωση θα ήταν να αρχίσουν τα Τμήματα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού της Ελλάδος να ενδιαφέρονται για ένα ζήτημα το οποίο αποτελεί και τη βάση της επιστήμης με την οποία και ασχολούνται. Προς το παρόν δεν υπάρχει τέτοιο άμεσο ενδιαφέρον. Όμως ένα τέτοιο ζήτημα φιλολογικού ενδιαφέροντος, θα ήταν καλό να αποτελέσει διατμηματικό αντικείμενο, ή και με άλλες σχολές, ό- πως το γλωσσολογικό τμήμα της φιλοσοφικής σχολής. Μετά από την ενασχόληση με το συγκεκριμένο ζήτημα φαίνεται δύσκολο η κάθε σχολή μεμονωμένα να προχωρήσει σε μία τέτοια μελέτη. Αντίθετα η συνεργασία και των δύο σχολών (θα μπορούσαν να συμμετάσχουν άλλες σχολές φυσικά) φαντάζει αποδοτική. ΜΕΡΟΣ Α. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΑΘΛΗΤΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΑΠΟ ΛΕΞΙΚΑ Όσον αφορά το πρώτο αυτό μέρος της εργασίας, γίνεται μία πρώτη καταγραφή των βασικών όρων αθλητικής ορολογίας, έτσι όπως αυτοί οι όροι είναι καταγεγραμμένοι στα διάφορα λεξικά που χρησιμοποιήθηκαν για την εργασία. Τα λεξικά αυτά είναι συγγράμματα τα οποία αντιπροσωπεύουν την ελ- 7
ληνική γλώσσα από τις αρχές της δεκαετίας του 80 ως και το 2006. Οι όροι είναι αυτούσιοι, όπως δηλαδή υπάρχουν μέσα στα λεξικά. Όπως θα διαπιστώσει κανείς στις διάφορες ορολογίες που χρησιμοποιούνται α) υπάρχουν ελλείψεις όσον αφορά το σύνολο των νοημάτων που αυτές αντιπροσωπεύουν, β) πολλές φορές το νόημα των όρων δεν είναι το σωστό και γ) δεν υπάρχει μέσα σε όλα τα λεξικά το σύνολο των αθλητικών όρων που χρησιμοποιούνται σήμερα στα α- ντίστοιχα ακαδημαϊκά ιδρύματα, α- ντίθετα υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις. Θα μπορούσε απλά να γίνει μία καταγραφή των όρων και να μην επεκταθούμε σε απόδοση των νοημάτων σε αυτή την εργασία αφού κάτι τέτοιο δεν είναι το άμεσα ζητούμενο. Όμως, όπως και θα διαπιστωθεί, πέρα από την απλή καταγραφή τους, η οποία και δεν υπάρχει σε πληθώρα και κρίνεται αναγκαίο να γίνουν κάποιες τέτοιες προσπάθειες, υπάρχουν και κάποια λάθη τα οποία και θα γίνει μία πρώτη προσπάθεια διόρθωσής τους. Τα λεξικά τα οποία και θα αναλυθούν είναι του Μπαμπινιώτη(2005) και του Βαρμάζη(1983), τα οποία και αντιπροσωπεύουν δύο διαφορετικές χρονικές περιόδους. Θα έπρεπε ίσως να καταγραφούν περισσότερα αλλά στα πλαίσια μεταπτυχιακής διατριβής ίσως δεν είναι το ακριβές ζητούμενο. Υ.Γ.1. Οι αριθμοί που θα εμφανίζονται πριν από τις έννοιες, αναφέρονται στην σειρά με την οποία ο εκάστοτε συγγραφέας τις παραθέτει, και εννοείται ότι εδώ θα αποδελτιώνονται μόνο οι όροι οι οποίοι είναι σχετικοί με την αθλητική επιστήμη. Υ.Γ. 2. Στο τέλος της παράθεσης κάθε έννοιας, θα υπάρχουν τα αρχικά του συγγραφέα ο οποίος και προσδιόρισε την σημασιολογία του αντίστοιχου όρου π.χ. =Μπαμπινιώτης, =Βαρμάζης. Υ. Γ. 3. Η επιλογή των εννοιών από το εκάστοτε λεξικό έγινε τυχαία. Δηλαδή μπορεί να υπήρχε ο ίδιος όρος και στα δύο λεξικά. Η επιλογή του δεν έγινε με βάση τον ορισμό που έδινε ο εκάστοτε συγγραφέας αλλά απλά το ζητούμενο ήταν η καταγραφή. Υ.Γ. 4. Όπου θα υπάρχει παρέμβαση με κόκκινα γράμματα και α- γκύλες, θα σημαίνει διατύπωση, διόρθωση από τον συγγραφέα της εργασίας. Α -αγγείο = 4.κάθε αγωγός του οργανισμού, όπως οι αρτηρίες ή οι φλέβες, που περιέχει ή μεταφέρει αίμα ή άλλο σωματικό υγρό π.χ. αιμοφόρο αγγείο, λεμφικό αγγείο, στεφανιαία αγγεία. -αγύμναστος = αυτός που δεν έχει [τύχει γύμνασης]ασκηθεί σωματικά π.χ. Το σώμα του φαίνεται που είναι αγύμναστο. -αγωγή, η = τρόπος ζωής ή συμπεριφοράς ως αποτέλεσμα ανατροφής β)φυσική, σωματική αγωγή: σχολικό μάθημα που αποβλέπει στην εκγύμναση του σώματος και στην ανάπτυξη των φυσικών σωματικών ικανοτήτων των νέων, γυμναστική. -αγώνας, ο = 1.έντονη προσπάθεια για υπερνίκηση εμποδίων, 2. άμιλλα στο στίβο [στον αθλητισμό γενικότερα], π.χ. οι Ολυμπιακοί α- γώνες γίνονται κάθε τέσσερα χρόνια. BAΡ -αγωνίζομαι = 1. παίρνω μέρος σε αθλητικούς αγώνες π.χ. στη σφαιροβολία αγωνίστηκαν δέκα αθλητές. BAΡ -αγώνισμα, το = καθένα από τα διάφορα είδη αθλητικών αγώνων, 8
π.χ. σήμερα θα γίνουν τα αγωνίσματα δρόμου. BAΡ -αγωνιστικός, -ή, -ό = 1. αυτός που σχετίζεται με τον αγώνα[που αγωνίζεται έντονα]. BAΡ -αγωνιστική, η = η καθορισμένη από τις αρμόδιες αθλητικές αρχές ημέρα τελέσεως αθλητικών αγώνων π.χ. στην πρώτη αγωνιστική ημέρα υπάρχουν δύο ντέρμπι. -αγωνιστικότητα, η = η αγωνιστική, μαχητική διάθεση ή ικανότητα. -αγωνοθέτης, ο= αυτός που ο- ρίζει αθλητικό αγώνα και προσφέρει το έπαθλο π.χ. αγωνοθέτης του αγώνα ήταν ο δήμαρχος. -αγωνοθετώ = ορίζω αθλητικό αγώνα και προσφέρω το έπαθλο. -αδένας, ο= όργανο των ζωικών και φυτικών οργανισμών, χρήσιμο για τις ουσίες που εκκρίνει στην α- νάπτυξή τους[;]. -αδρεναλίνη, η = επινεφρίνη ή επινεφριδίνη 1. μία από τις κύριες ορμόνες της μυελώδους ουσίας των επινεφριδίων αδένων: στην υ- περ- ένταση αντιδρούσε με την παραγωγή περισσότερης αδρεναλίνης, 2. σε φράσεις που δηλώνουν μεγάλη σωματική ένταση ή και ε- κνευρισμό π.χ. σε χορευτικούς διαγωνισμούς ανεβαίνει η αδρεναλίνη. -αεράθλημα, το = το άθλημα κατά το οποίο γίνεται επίδειξη πτητικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων με μικρά αεροσκάφη ή ελαφρές πτητικές μηχανές. αεραθλητής, αεραθλήτρια, αεραθλητισμός, αεραθλητικός.. -αεροβική, η = σύνολο γυμναστικών ασκήσεων (τρέξιμο[στην αεροβική δεν χρησιμοποιείται το τρέξιμο, στην αερόβια ναι], έντονες χορευτικές κινήσεις) για τη βελτίωση της φυσικής κατάστασης του ατόμου με την αύξηση της λαμβανόμενης από τον οργανισμό ποσότητας οξυγόνου, αεροβίωση, αερόμπικ.. -αερόβιος, ο = αυτός που χρειάζεται οξυγόνο για να υπάρξει ή να συντελεστεί. π.χ. αερόβιος οργανισμός ή αερόβια αναπνοή. -αεροβική ή αεροβιακή: στα α- ντιδάνεια (λέξεις δανεισμένες από ξένες γλώσσες), που είναι όμως πλασμένες από την ελληνική, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή για τη σωστή απόδοσή τους στα ελληνικά. Έτσι και η σειρά των λέξεων aerobe, aerobic, aerobics, που πλάστηκε στα Αγγλικά από τον αρχαίο Ελληνικό όρο αερόβιος, υπαγορεύει την αεροβιακή και όχι την αεροβική. Στην ελληνική τα παράγωγα σε ίκος από λέξεις σε ιος, -ια, -ιο(ν) σχηματίστηκαν για να αποφευχθούν τα δύο συνεχόμενα ιι. π.χ. Κύριος- Κυριακή, Ολύμπιος- Ολυμπιακή- πανεπιστήμιο- πανεπιστημιακός. -άθλο, το = η επιβράβευση για νίκη ή διάκριση σε αγώνα ή διαγωνισμό. [Γενικά ο ορισμός στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι λάθος. Όμως είναι πολύ περιορισμένος χωρίς κανένα σχολιασμό για ένα τέτοιο ζήτημα. Παρακάτω, στην ανάλυση των όρων, όπου και συμπεριλαμβάνεται, αναλύεται διεξο-δικότερα]. -άθλημα, το = αγώνισμα. -άθληση, η = αγώνας, άσκηση π.χ. η άθληση είναι ωφέλιμη όταν γίνεται με μέτρο. -αθλητής, ο, -τρία = αυτός που παίρνει μέρος σε αγώνες για να δείξει την σωματική του δύναμη ή την επιδεξιότητά του [ο παραπάνω ορισμός είναι λάθος, και αυτό γιατί λ.χ. δεν περιλαμβάνονται οι αθλητές α- ντοχής. Επίσης δεν παίρνουν όλοι οι αθλητές μέρος σε αγώνες για να επιδείξουν κάποια από τις φυσικές του ικανότητες]. -αθλητικός,-η,-ο = αυτός που σχετίζεται με τον αθλητή [όχι μόνο με τον αθλητή, αλλά με την άθληση 9
και τον αθλητισμό γενικότερα] π.χ. ιδρύθηκε στην πόλη μας νέος α- θλητικός σύλλογος. -αθλητιατρική, η = ο κλάδος της ιατρικής που ασχολείται με την πρόληψη και θεραπεία των προβλημάτων υγείας που αντιμετωπίζουν οι αθλητές και γενικότερα όσοι α- θλούνται. -αθλητίατρος, ο = γιατρός με ειδίκευση στην αθλητιατρική, αθλητιατρικός-ή, -ό. -αθλητίατρος ή αθλίατρος: επειδή η λέξη έχει, προφανώς σχέση με τους αθλητές και όχι με τους ά- θλους ή και τα άθλα. Άρα το σωστό είναι αθλητίατρος και όχι αθλίατρος. -αθλοθέτης,ο = αυτός που ορίζει έπαθλα σε αγώνες. -αθλοθετώ = ορίζω βραβεία σε αγώνες π.χ. στους αγώνες τα βραβεία αθλοθέτησε ο νομάρχης. -αθλοπαιδιά, -ιές = τα λεγόμενα σπορ(λ. αγγλ.)π.χ. το μπάσκετ είναι αθλοπαιδιά. -οι αθλοπαιδιές είναι νεώτερη λέξη (1896) και δηλώνει τα ομαδικά παιχνίδια που συνδυάζουν την ψυχαγωγία με την άθληση. Ας σημειωθεί ότι η αγγλική λέξη sport ( που πέρασε στην ελληνική μέσω της γαλλικής και όχι της αγγλικής, εξού και η δήλωσή της ως σπορ και όχι σπορτ), την οποία αποδίδει το α- θλοπαιδιές, προέρχεται από το disport(dis+port, γαλλική porter «φέρω») που σήμαινε διασκέδαση, ξεγνοιασιά( αρχική σημασία δεν φέρω, δεν μεταφέρω, άρα αφήνω κατά μέρος, το ρίχνω έξω). [εδώ ο Μπαμπινιώτης αναφέρεται σε μία πιθανή εκδοχή της προέλευσης του όρου sport. Ο Γιάτσης(2006) αναφέρει ότι ο όρος προέρχεται από το λατινικό sportula, που σήμαινε φλοιός(καλάθι). Μέσα σε καλάθια μετέφεραν ζώα για την ψυχαγωγία τους. Η λεξη «σπόρτουλον» και «σπορτούλα» χρησιμοποιήθηκε σε βυζαντινά κείμενα αλλά δεν χρησιμοποιήθηκαν ευρέως επειδή επικράτησαν οι αντίστοιχοι ελληνικοί]. -αθλούμαι = γυμνάζομαι, επιδίδομαι στον αθλητισμό π.χ αθλείται στο δρόμο των τετρακοσίων μέτρων. -αιδώς, η = ντροπή, σεβασμός, σεμνότητα, κυρίως στη φράση «προσβολή της δημοσίας αιδούς» (προσβολή του αισθήματος για την ντροπή που έχουν σ ένα τόπο οι περισσότεροι άνθρωποι. [ η κύρια παράλειψη στον συγκεκριμένο όρο είναι ότι προέρχεται από την αρχαία ελληνική γλώσσα]. -αίμα, το = το κόκκινο ζωτικό υγρό που κυκλοφορεί μέσω της καρδιάς, των αρτηριών και των φλεβών του ανθρώπου και των άλλων σπονδυλωτών ζώων, επιτελώντας πλήθος βασικών λειτουργιών. -αιμάτωμα, το = συγκέντρωση ποσότητας αίματος σε σημείο του σώματος (κυρίως υποδορίως) η οποία προκαλείται από ρήξη ή διάβρωση αγγείων και εμφανίζεται κυρίως με την μορφή επώδυνης διόγκωσης χρώματος μπλε ή πράσινου. -αιματοκρίτης, ο = όργανο [ο όρος είναι αδόκιμος, θα μπορούσαμε εδώ να το πούμε «εργαλείο»] με το οποίο μετριέται ο αριθμός των αιμοσφαιρίων στο αίμα. -αιματώνομαι = τροφοδότηση με αίμα μέσω της αγγειακής κυκλοφορίας π.χ. ο εγκέφαλός του δεν αιματώνεται (δεν γίνεται επαρκής αιμάτωση στον εγκέφαλο). -αιμάτωση, η = 1.τροφοδότηση περιοχής του σώματος με αίμα α- νάλογα με τις ανάγκες και την κατάσταση του οργανισμού, 2. η ρύση αίματος από τα αγγεία του σώματος, 3.η παραγωγή αίματος ή ο τεχνητός πολλαπλασιασμός των ερυθρών αιμοσφαιρίων, 4.η πρόκληση αιμορραγίας μέσω τραυματισμού. 10
-αιμοπετάλιο, το = το μικρό, ά- χρωμο, χωρίς πυρήνα, στρόγγυλο στοιχείο του αίματος των θηλαστικών σημαντικό για τον σχηματισμό θρόμβου κατά την πήξη αίματος. -αιμοσφαιρίνη, η = η κόκκινη πρωτεΐνη που αποτελεί το κύριο συστατικό των ερυθρών αιμοσφαιρίων, απαραίτητη για τη μεταφορά οξυγόνου από τα αναπνευστικά όργανα στους ιστούς του σώματος. -αιμοσφαίριο, το = μονοκύτταρο σωματίδιο που βρίσκεται μέσα στο πλάσμα του αίματος π.χ. τα αιμοσφαίρια είναι λευκά και ερυθρά. -αιμοφόρος, ο = αυτός που μεταφέρει αίμα, που εντός του κυκλοφορεί αίμα π.χ. αιμοφόρο αγγείο, κάθε σωληνοειδής σχηματισμός του οργανισμού, μέσω του οποίου κυκλοφορεί το αίμα, όπως λ.χ. οι αρτηρίες, οι φλέβες και τα τριχοειδή αγγεία. -ακοντισμός, ο = το άθλημα κατά το οποίο ο αθλητής προσπαθεί να ρίξει το ακόντιο όσο το δυνατόν πιο μακριά. -ακοντιστής, ο = 1. ο αθλητής που ασχολείται με το άθλημα του ακοντισμού. -ακροστασία, η = γυμναστική άσκηση[κυρίως στη σουηδική γυμναστική] κατά την οποία το σώμα υψώνεται σιγά ενώ στηρίζεται στα δάχτυλα των ποδιών. -αλάκτιστος, -η, -ο, = ακλότσητος π.χ. η μπάλα στεκόταν αλάκτιστη. -άλμα, το = 1.η εκτίναξη από το έδαφος ή άλλη βάση προς τα επάνω ή προς τα εμπρός με ώθηση από τους μυς των ποδιών, 2.αγώνισμα με βασικό χαρακτηριστικό την εκτίναξη σε ύψος (εις ύψος), σε μήκος (εις μήκος), με τη χρήση βοηθητικού οργάνου, ενός ειδικού κονταριού(επί κοντώ) ή σε μήκος κάνοντας τρία διαδοχικά βήματα (εις τριπλούν). -αλτήρας, ο = όργανο γυμναστικής. -άλτης, ο = αθλητής που αγωνίζεται στο άλμα, το πήδημα. -αλτικός, ο = αυτός που είναι ι- κανός στο άλμα. -αλυτάρχης, ο = αυτός που φροντίζει για την τάξη στους αγώνες. -άμυνα, η = 7.η τακτική που ακολουθεί μία ομάδα [ή ένας παίκτης] για να εξουδετερώσει τις επιθέσεις της αντίπαλης π.χ. άμυνα ζώνης. -αμινοξέα, τα = οργανικά οξέα που παίρνονται από τις πρωτεΐνες. -αναβάτης, ο, -τρία = ο καβαλάρης, ο τζόκεϊ π.χ. σε λίγο θα φανούν τα άλογα με τους αναβάτες [επίσης σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνεται και ο αναβάτης του δίκυκλου μηχανοκίνητου αθλητισμού]. -αναερόβιος, ο = 1. αυτός που πραγματοποιείται σε περιβάλλον χωρίς οξυγόνο. -αναπνοή, η = η εισπνοή και η εκπνοή αέρα για την εισαγωγή οξυγόνου στον οργανισμό και την ταυτόχρονη αποβολή διοξειδίου του άνθρακα. -ανασύνθεση, η = η εκ νέου σύνθεση (ενός αντικειμένου ή συνόλου), συνήθως με τη χρήση νέων συστατικών στοιχείων και με στόχο τη βελτίωσή του. -ανάταση, η = 1. η προς τα πάνω έκταση[ανύψωση], τέντωμα των χεριών προς τα πάνω, συνηθ. ως είδος σωματικής άσκησης. -ανατομία, η = η επιστήμη που ερευνά τεμαχίζοντας τα πτώματα για επιστημονική έρευνα ή διδασκαλία. -ανατομικός, ο = αυτός που α- ναφέρεται ή ανήκει στην ανατομία π.χ. μερικά ανατομικά χαρακτηρι- 11
στικά είναι κοινά στον άνθρωπο και στα ανθρωποειδή. -ανατροφοδότηση, η = 1. η εκ νέου τροφοδότηση, η συντήρηση, η ενίσχυση με νέα στοιχεία. -ανεμόπτερο, το = συσκευή που πετά χωρίς κινητήρα, για το πέταγμα χρησιμοποιούνται τα ρεύματα του αέρα. -ανόργανος, ο = 3. αυτός που γίνεται χωρίς όργανα, στο σχολείο κάναμε μόνο ανόργανη[;] γυμναστική. -ανταγωνίζομαι = αγωνίζομαι να ξεπεράσω κάποιον, να αναδειχθώ ανώτερος. -ανταγωνισμός, ο = 1.ο αγώνας μεταξύ αντιπάλων που έχουν τις ίδιες ή παραπλήσιες επιδιώξεις, με σκοπό την ανάδειξη, την επικράτηση την νίκη του ενός. -αντιαθλητικός, -ή, -ό = αυτός που είναι αντίθετος με το πνεύμα του αθλητισμού π.χ. αντιαθλητικό πνεύμα, αντιαθλητικό φάουλ. -αντισφαίριση, η = το τένις, είδος σπορ. -αορτή, η = κύρια αρτηρία, που ξεκινά από την αριστερή κοιλία της καρδιάς του ανθρώπου μεταφέροντας αίμα π.χ. στένωση αορτής. -άουτ, το = εκτός 1.(σε αγωνίσματα [αθλήματα] με μπάλα) το να βγει η μπάλα εκτός αγωνιστικού χώρου π.χ. η μπάλα βγήκε πλάγιο άουτ. -αουτσάιντερ, το = 1. το άλογο που έχει τις λιγότερες πιθανότητες νίκης και συγκεντρώνει γι αυτό τα λιγότερα στοιχήματα. 2. ο αθλητής ή η αθλητική ομάδα που έχει τις λιγότερες πιθανότητες νίκης. -απέκκριση, η = βασική λειτουργία, που συνίσταται στην αποβολή από τον οργανισμό των περιττών στοιχείων, τα οποία δημιουργούνται από την διαδικασία του μεταβολισμού, μέσω των απεκκριτικών οργάνων όπως νεφρών, πνευμόνων κτλ. -απόδοση, η = 4. παραγωγή, κέρδος π.χ. η δουλειά αυτή δεν είχε σπουδαία απόδοση.[δεν συμπεριλαμβάνεται καθόλου η αθλητική πλευρά του όρου, που σχετίζεται κυρίως με ομαδικά αθλήματα]. -αποδυτήριο, το = (συνηθ. στον πληθυντ.) ο ορισμένος για το ξέντυμα τόπος. -αποθεώνω = εγκωμιάζω κάποιον υπερβολικά, υποδέχομαι με ενθουσιασμό π.χ. οι φίλαθλοι αποθέωσαν τους νικητές. -αποθέωση, η = θεοποίηση π.χ. η υποδοχή της ομάδας έμοιαζε με αποθέωση. -αποκατάσταση, η = 1. επαναφορά στην προηγούμενη κατάσταση. -απροπόνητος, -η, -ο = αυτός που σε κάτι δεν προπονήθηκε π.χ. πήρε μέρος στο αγώνισμα απροπόνητος. -αρασέ, το = (άρση βαρών) ά- σκηση που συνίσταται μόνο με μία κίνηση των βαρών από το έδαφος με τα χέρια τεντωμένα. -αρένα, η = στίβος για θηριομαχίες ή μονομαχίες. -άρθρωση, η = 1. η σύνδεση μερών ενός όλου π.χ. μου πονούν οι αρθρώσεις του χεριού μου. -αρθραλγία, η = ο πόνος των αρθρώσεων. -αρθρικός, ο = αυτός που σχετίζεται με τις αρθρώσεις π.χ. αρθρικός χόνδρος. -αρθρίτιδα, η = η φλεγμονή των ιστών των αρθρώσεων π.χ. χρόνια αρθρίτιδα. -αρθριτικός, ο = αυτός που σχετίζεται με την αρθρίτιδα. -άρση βαρών, η = αγώνισμα της κατηγορίας των βαρέων αθλημάτων, στο οποίο ο αθλητής (αρσιβαρίστας) πρέπει να σηκώσει πάνω από το κεφάλι του με συγκεκριμένες κινήσεις (αρασέ, ζετέ), δύο μεταλλικά βάρη, που συνδέονται μεταξύ τους με επίμηκές σίδερο, μπά- 12
ρα, για λαβή και να τα κρατήσει για λίγο πάνω από το κεφάλι του με τα πόδια του σε διάσταση. -αρτηρία, η = 1.το αγγείο που μεταφέρει από την καρδιά το αίμα στους ιστούς και τα όργανα του σώματος π.χ. κεντρική αρτηρία. -αρτηριακός, ο = αυτός που σχετίζεται με τις αρτηρίες. -αρτηρίδιο, το = καθένας από τους μικρούς κλάδους στους οποίους διακλαδίζεται μία αρτηρία και οι οποίοι ρυθμίζουν την αιμάτωση των περιφερειακών οργάνων και την πίεση του αίματος. -αρτηριοσκλήρωση, η = 1. η απόφραξη των καρδιακών αρτηριών, κυρίως από λίπη ή εναποθέσεις ασβεστίου, με συνέπεια να ε- μποδίζεται η απρόσκοπτη αιμάτωση του οργανισμού.. -αρτηριοσκληρωτικός, ο = αυτός που σχετίζεται με την αρτηριοσκλήρωση. -αρτηριοστένωση, η = η στένωση της διαμέτρου μίας αρτηρίας.. -αρτιμελής, ο = αυτός που διατηρεί τα μέλη του σώματος του α- κέραια και υγιή, που δεν παρουσιάζει σωματική αναπηρία -άσκηση, η = 2. η εκγύμναση του σώματος ή του πνέυματος με την συχνή επανάληψη πράξεων που στοχεύουν στη βελτίωση και ε- νίσχυση του της λειτουργίας τους π.χ. γυμναστικές ασκήσεις.[παρακάτω δίνεται ακριβής ο- ρισμός της άσκησης] -ασκώ = 1. γυμνάζω, εξασκώ, εκπαιδεύω π.χ. ασκεί τους μαθητές στο τρέξιμο. -αστοχία, η = αποτυχία π.χ. τέτοια αστοχία στο μπάσκετ δεν την περίμενα. -άστοχος, -η, -ο, = αυτός που δεν πετυχαίνει το στόχο του π.χ. οι βολές του ήταν άστοχες. -αστράγαλος, ο = 1. το κεντρικότερο οστό του ταρσού μεταξύ των σφυρών και της φτέρνας, το οστό που εξέχει στην κάτω δεξιά μεριά του ποδιού ανάμεσα στην κνήμη και το πέλμα π.χ. παραπάτησε και στραμπούλιξε τον αστράγαλό του. -ατροφία, η = η φυσιολογική ή παθολογική συρρίκνωση κυττάρου, οργάνου, ιστού ή μέλους του σώματος π.χ. η έλλειψη άσκησης και η ακινησία προκάλεσαν ατροφία των μυών. -ατροφικός, -ή, -ό = 1.αυτός που σχετίζεται με την ατροφία, 2. αυτός που δίνει την εντύπωση ότι δεν τρέφεται καλά. -ατροφώ = παθαίνω ατροφία, δεν αναπτύσσομαι ή συρρικνώνομαι π.χ. οι μύες που δεν ασκούνται ατροφούν. -αυτογκολ, το = αυτοτέρμα, το γκολ που σημειώνει ποδοσφαιριστής εις βάρος της ομάδας τους. -αυχένας, ο = 1.ο σβέρκος. -αυχενικός, ο = αυτός που έχει να κάνει με τον αυχένα π.χ. οι αυχενικοί σπόνδυλοι φτάνουν ως την βάση του κρανίου. -αφαλός, ο = ο ομφαλός. -αφή, η = 1. μία εκ των αισθήσεων του ανθρώπου, 2.το άναμμα π.χ. αφή της ολυμπιακής φλόγας, η τελετουργική διαδικασία κατά την οποία ανάβεται η ιερή φλόγα των Ολυμπιακών αγώνων. -αφετηρία, η = 1. (σε αγώνα δρόμου, ταχύτητας, ιπποδρομίες, κλπ) η διακριτή γραμμή μέσα στον αγωνιστικό χώρο, πίσω ακριβώς από την οποία παίρνουν θέση οι διαγωνιζόμενοι (δρομείς, άλογα, αυτοκίνητα). -αφέτης, ο = αυτός που δίνει το σύνθημα εκκίνησης σε αγώνες δρόμου και παρακολουθεί την ομαλή εξέλιξή τους. π.χ. αφέτης αγώνων ιππασίας.. 13
Β -βάδην, το = αργά, περπατητά (αντιθ. τροχάδην) π.χ. νίκησε στα 20 χμ βάδην. -βαδίζω = 1. περπατώ, προχωρώ αργά -βάδισμα, το = η περπατησιά, το περπάτημα. -βαδιστής, -στρια = ο αθλητής του βάδην. -βάρος, το = 7.(πλυθ. τα βάρη) μεταλλικές ράβδοι που έχουν στα δύο άκρα προσαρμοσμένες σφαίρες ή δίσκους από χυτοσίδηρο και χρησιμοποιούνται ως μέσο εκγύμνασης ή στο αντίστοιχο αγώνισμα (άρση βαρών). -βαλβίδα, η = η αφετηρία στα αγωνίσματα π.χ. οι αθλητές των 100 μέτρων βρίσκονται στη βαλβίδα. -Βένετοι, οι = μία από τις δύο ι- σχυρές αντίπαλες ομάδες(φατρίες) που μετείχαν στις αρματοδρομίες του ιπποδρόμου του Βυζαντίου (η άλλη ήταν οι Πράσινοι) με έντονη ανάμειξη στα πολιτικά δρώμενα. -βιοενεργητική, η = ο κλάδος της φυσιολογίας που μελετά τις μεταβολές της ενέργειας στους ζωντανούς οργανισμούς(βιοδυναμική) -βιολογία, η = η επιστήμη που μελετά τα κοινά φαινόμενα της οργανικής ζωής. -βιοχημεία, η = ο κλάδος της χημείας που μελετά την χημική σύσταση των οργανισμών, η βιολογική χημεία. -βιταμίνες, οι = (λ. γαλλική), ουσίες που βρίσκονται στις τροφές και είναι απαραίτητες στον οργανισμό μας. -βόλεϊ, το = (λ.αγγλ), το παιχνίδι της πετοσφαίρισης π.χ. νικήσαμε στο βόλεϊ.(βόλεϊμπολ)[ή και βόλλεϋ]. -βουβώνα, η, ο ας = το μέρος του σώματος ανάμεσα στο μηρό και στο υπογάστριο. -βουβωνικός, ο = αυτός που αναφέρεται ή ανήκει στο βουβώνα. -βουβωνοκήλη, η = η κήλη που σχηματίζεται στους βουβώνες. -βουτιά, η = το βούτηγμα του δύτη ή του κολυμβητή π.χ. με μια βουτιά βγήκε στην άλλη άκρη. -βραβείο = το έπαθλο που δίνεται στους νικητές αγώνων. -βράβευση, η = η τελετή της α- πονομής βραβείων π.χ. η βράβευση των νικητών θα γίνει απόψε. -βραβεύσιμος, ο = αυτός που είναι άξιος να πάρει βραβείο. -βραβεύω = δίνω βραβείο, ανταμείβω. Γ -γάγγλιο, το = εξόγκωμα που παρατη-ρείται στα λεμφικά αγγεία(λεμφικά γάγγλια) και στα νεύρα(νευρικά γάγγλια). -γαλακτικός, -ή,-ό = αυτός που σχετί-ζεται με το γάλα: χημ. γαλακτικό οξύ (το) οργανική ένωση που βρίσκεται σε ορισμένους φυτικούς χυμούς, στο αίμα και στους μυς ο- ρισμένων ζώων και του ανθρώπου(κυρίως μετά από μυικό κάματο). -γάμπα, η = το πίσω σαρκώδες μέρος της κνήμης, ετυμ. ιταλ. Gamba -αρχ καμπή, πιθ. συνδ. με το ρήμα κάμπτω. -γαστέρα, η = η κοιλιακή χώρα -γαστρικός, -ή, -ό = αυτός που ανήκει στην κοιλιά. -γεροδεμένος, -η, -ο = στερεός, εύρωστος π.χ. ο γιος του είναι ένα γεροδεμένο παλικάρι. 14
-γήπεδο, το = αθλητικός χώρος κατάλληλα διαμορφωμένος για διάφορες αθλοπαιδιές. -γηπεδούχος, ο = (ομάδα) που αγωνίζεται στην έδρα της, αυτός που αντιμετωπίζει τον αντίπαλό του στο δικό του γήπεδο π.χ. στον πρώτο γύρο είμαστε γηπεδούχοι και στον δεύτερο θα παίξουμε εκτός έδρας. -γιγαντόσωμος, ο = ο μεγαλόσωμος υπερβολικά π.χ. ο δισκοβόλος ήταν ένας γιγαντόσωμος ά- ντρας. -γκολ, το = ελλ.τέρμα 1.(σε ομαδικά αθλήματα με μπάλα όπως ποδόσφαιρο, χαντμπωλ) η επιτυχία της παραβίασης της αντίπαλης ε- στίας π.χ. ο διαιτητής ακύρωσε το γκόλ. -γκολκίπερ, ο = ο τερματοφύλακας, ετυμ. αγγλ. Goalkeeper <goal τέρμα + kepper κρατώ. -γκολποστ, το = ελλ. τέρμα (πληθ. τα γκολποστ) καθένα από τα δύο τέρματα ποδοσφαιρικού γηπέδου π.χ. η έξοδος του τερματοφύλακα από τα γκολποστ απέτρεψε την παραβίαση της εστίας του. [ο όρος δεν χρησιμοποιείται μόνο για το ποδοσφαιρο, αλλά και για άλλα αθλήματα όπως π.χ. το χάντμπωλ] -γκολτζής, ο = ο ποδοσφαιριστής που σημειώνει πολλά γκόλ. -γκόλφ, το = (λ.αγγλ) παιχνίδι στο οποίο οι παίκτες προσπαθούν με ειδικά μπαστούνια να βάλουν μπαλάκια σε τρύπες. -γλουτός, ο = η καθεμία από τις σαρκώδεις προεξοχές, που σχηματίζουν το κάτω και πίσω μέρος του κορμού του σώματος π.χ. ασκήσεις εκγύμνασης γλουτών. -γλυκόζη, η = το πλέον διαδεδομένο σάκχαρο που παράγεται με φωτοσύνθεση [μόνο στα φυτά, στους υπόλοιπους οργανισμούς η παραγωγή γίνεται αλλιώς] και αποτελεί την πρωταρχική πηγή ενέργειας των ζωντανών οργανισμών -γονίδιο, το = υποθετικό σωματίδιο που εδρεύει στα χρωματοσώματα και αποτελεί βιολογική μονάδα της κληρονομικότητας. -γόνατο, το = 1.η άρθρωση του ανθρωπίνου ποδιού μεταξύ μηρού και κνήμης, που του επιτρέπει να λυγίζει το πόδι π.χ. είμαι στα γόνατα. -γονότυπος, ο = το σύνολο των γονιδίων που μεταβιβάζονται από τον γονέα και καθορίζουν τα χαρακτηριστικά του απόγονου. -γουότερ πόλο, το = (λ.αγγλ.) η υδατοσφαίριση π.χ. παρακολούθησα στην πισίνα αγώνα γουότερ πόλο. -γροθιά, η = 1. το σχήμα του κλεισμένου χεριού, η μπουνιά 2. το χτύπημα με τη γροθιά. -γρονθοκοπώ = δίνω γροθιές π.χ. το άρχισε ξαφνικά στις γροθιές. -γρονθοκόπημα, το = χτύπημα με γροθιές π.χ. ο πυγμάχος δεν ά- ντεξε το γρονθοκόπημα. -γυμνάζω = ασκώ κάποιον σωματικά ή πνευματικά. -γυμνασίαρχος, ο = αυτός που επιβλέπει για τη σωστή εφαρμογή των αγωνιστικών κανονισμών. -γύμνασμα, το = κάθε σωματική ή πνευματική άσκηση. -γυμναστήριο, το = ανοιχτός ή κλειστός χώρος κατάλληλος για γυμναστικές ασκήσεις και αθλοπαιδιές. -γυμναστής,ο, -ρία = καθηγητής της γυμναστικής. -γυμναστική, η = 1.το σύνολο των ασκήσεων που αποβλέπουν στη συμμετρική ανάπτυξη του σώματος, 2.το μάθημα της σωματικής αγωγής π.χ. έχω μεγάλο βαθμό στη γυμναστική. -γυμναστικός, -ή,-ό = αυτός που έχει σχέση με την γυμναστική 15
π.χ. θα γίνουν γυμναστικές ασκήσεις των μαθητών. -γυμνικός, ο = αυτός που αναφέρεται στη γυμνότητα, την κατάσταση του γυμνού π.χ. γυμνικοί αγώνες(οι) αθλητικοί αγώνες που διεξάγονταν στην αρχαία Ελλάδα και οι αθλητές αγωνίζονταν γυμνοί. Δ -διάδρομος, ο = 2. χαρακωμένες σειρές στα στάδια όπου τρέχουν οι δρομείς π.χ. ο Έλληνας αθλητής τρέχει στον τρίτο διάδρομο. -διάζωμα, το = διάδρομος ημικυκλικός που χωρίζει στα θέατρα ή στα στάδια τις θέσεις. -διαιτησία, η = 3.η επίβλεψη και εφαρμογή των κανονισμών αθλητικού αγώνα από πρόσωπα επιφορτισμένα με αυτό τον ρόλο, του διαιτητή. π.χ. κακή διαιτησία. -διαιτητής, ο = 2. αυτός που επιβλέπει την ορθή διεξαγωγή των α- γώνων με την πιστή τήρηση των προβλεπόμενων κανονισμών. -διαστολή, η = 1.αύξηση διαστάσεων σώματος π.χ. συστολή και διαστολή της καρδιάς. -διάταση, η = 1. το τέντωμα στο έπακρο, διάταση, μυών, τενόντων, συνδέσμων, 2. το υπερβολικό τέντωμα των μυϊκών ινών, είτε μερικώς (διάστρεμμα), είτε ολικώς (ρήξη), που οφείλεται σε απότομη κίνηση ή τραυματισμό. -διατροφή, η = 1. η συντήρηση του οργανισμού με την λήψη τροφής π.χ. η υγιεινή διαβίωση βασίζεται στη σωστή διατροφή. -διάφραγμα, το = 1. ο κύριος αναπνευστικός μυς, θολοειδής και μεμβρανώδης, που χωρίζει την θωρακική και κοιλιακή κοιλότητα, 2.κάθε λεπτό τοίχωμα που διαχωρίζει δύο κοιλότητες ή μάζες μαλακού ιστού στο σώμα π.χ. διάφραγμα της καρδιάς. -διεγκέφαλος, ο = ένα από τα τμήματα του εγκεφάλου που περιλαμβάνει τους οπτικούς θαλάμους, την επίφυση, την υπόφυση και τον υποθάλαμο. -διελκυστίνδα, η = 1.παιχνίδι με σχοινί ή άλλο μηχανισμό, στα άκρα του οποίου βρίσκονται αντίπαλα άτομα ή ομάδες, που προσπαθούν τραβώντας το σχοινί ή τον μηχανισμό να παρασύρουν τον αντίπαλο προς το μέρος τους. -διημερίδα, η = η πολιτιστική ή αθλητική εκδήλωση που διαρκεί, που εκτείνεται χρονικά στο πλαίσιο δύο ημερών. -δικέφαλος, ο = 2. ονομασία αθλητικών ομάδων που έχουν ως σύμβολο τους τον δικέφαλο αετό (Α.Ε.Κ-Π.Α.Ο.Κ) επειδή ιδρύθηκαν από πρόσφυγες από την Κων/πολη, την πρωτεύουσα του Βυζαντίου(που είχε ως σύμβολο τον δικέφαλο αετό) 3.καθένας από τους μυς που βρίσκονται στην πρόσθια πλευρά του βραχίονα. [δεν συμπεριλαμβάνεται ο μηριαίος δικέφαλος] -δισκοπάθεια, η = κάθε πάθηση μεσοσπονδύλιων δίσκων της σπονδυλικής στήλης του ανθρώπου. -δίσκος, ο = 4.μεσοσπονδύλιοι δίσκοι, οστέινες συνδέσεις που επιτρέπουν την κίνηση ανάμεσα στα ζεύγη των σπονδύλων και εξουδετερώνουν τις πιέσεις που δέχεται η σπονδυλική στήλη(από τρέξιμο, πήδημα) [δεν συμπεριλαμβάνεται το αγώνισμα]. -δοκάρι, το = 3.(στο ποδόσφαιρο) καθένας από τους τρεις ξύλινους στύλους που ορίζουν το χώρο μέσα από τον οποίο πρέπει να περάσει η μπάλα, για να επιτευχθεί γκολ π.χ. οριζόντιο, κάθετο δοκάρι, 4.η πρόσκρουση της μπάλας στο 16
δοκάρι π.χ. η Α.Ε.Κ. είχε δύο δοκάρια στο α ημίχρονο. -δολιχοδρομώ = αγωνίζομαι στο δόλιχο, διανύω μεγάλη απόσταση, καθυστερώ, δολιχοδρόμος(ο), δολιχοδρομία(η). -δόλιχος, ο = (στη αρχαιότητα), δρόμος αντοχής μεγάλων αποστάσεων και μονάδα μήκους που ισοδυναμούσε με δώδεκα στάδια. -δρομέας, ο = ο αθλητής που αγωνίζεται στους δρόμους. -δρομικός. ή, -ό = 1. αυτός που σχετίζεται με το τρέξιμο π.χ. δρομικοί αγώνες. -δύναμη, η = 4. η ικανότητα να παράγει κανείς ορισμένο έργο[κυρίως υπερνίκησης αντίστασης], να επιτελεί ορισμένη λειτουργία π.χ. μυική, ελκτική, κινητική δύναμη.[ο ορισμός είναι ασαφής, αν και παρακάτω δίνεται διευκρίνιση. Παρ όλα αυτά ο όρος «δύναμη» έχει επικρατήσει να χρησιμοποιείται για το σώμα]. Η σωματική δύναμη δηλώνεται καλύτερα με την λέξη ρώμη(ρωμαλέος και ά-ρ-ρωστος «ο στερούμενος ρώμης, σωματικής δύναμης, υγείας» Ε -εγκεφαλονωτιαίος, -ά, -ό = αυτός που σχετίζεται με τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό συγχρόνως π.χ. εγκεφαλονωτιαίο σύστημα -εγκέφαλος, ο = το ανώτερο ο- γκώδες τμήμα του κεντρικού νευρικού συστήματος το οποίο περιέχεται στην κρανιακή κοιλότητα των σπονδυλωτών ζώων και συνιστά το κέντρο όπου ολοκληρώνονται και υφίστανται επεξεργασία όλες οι ζωτικές λειτουργίες του οργανισμού. Αποτελείται από μάζα νευρικών ι- στών, οργανωμένων, έτσι ώστε, να επιτρέπουν την αντίληψη των ερεθισμάτων των αισθήσεων, τον συντονισμό των κινητικών ωθήσεων και τη λειτουργία της μνήμης της μάθησης και της συνείδησης. -εκατοστάρης, ο = 2. αθλητής δρόμου εκατό μέτρων. -εκατοστάρι, το = 4.αγώνας ταχύτητας εκατό μέτρων π.χ. τρέχει ε- κατοστάρι. -εκγυμνάζω = 1.γυμνάζω με μεθοδικό τρόπο, ασκώ συστηματικά με γυμναστική π.χ. εκγυμνάζει τους πρωταθλητές για τους Ολυμπιακούς αγώνες.. -εκγύμναση, η = 1. η γύμναση με μεθοδικό, συστηματικό τρόπο π.χ. η σωστή εκγύμναση των μυών.. -έκκεντρος, -ή, -ό = 1.αυτός που δεν συμπίπτει με το κέντρο του κύκλου, που βρίσκεται έξω από αυτό. -εκκίνηση, η = 2.το σημείο από το οπoίο ξεκινούν ταυτόχρονα οι αθλητές αγώνα ταχύτητας π.χ. οι αθλητές βρίσκονται ήδη στην εκκίνηση. -έκκριση, η = λειτουργία αδενικών κυττάρων, που παράγουν ορισμένες υγρές ουσίες. -έκκριμα, το = καθεμία από τις ουσίες που εκκρίνουν διάφορα όργανα ή ιστοί του οργανισμού (ιδρώτας, σάλιο, ορμόνες). -ελαστικός, ο = 2.ελαστικός ι- στός, ο συνδετικός ιστός από τον οποίο απαρτίζονται συγκεκριμένοι σύνδεσμοι και τοιχώματα αρτηριών. -ελαστικότητα, η = 2. η ευλυγισία και ευκινησία π.χ. η ελαστικότητα του σώματος -εμπόδιο, το = 2.φραγμός για υπερπήδηση σε ειδικά αθλητικά αγωνίσματα π.χ. δρόμος 110μ. με εμπόδια. -εμποδισμός, ο = 2. αγώνας δρόμου με υπερπήδηση εμποδίων 17
π.χ. κάνει εμπόδια, (για αθλητή ο οποίος τρέχει σε αγώνες δρόμου μετ εμποδίων) -εμποδιστής, ο = αθλητής δρόμου με εμπόδια π.χ. τώρα θα τρέξουν οι εμποδιστές των 400μ. -ενδοκάρδιο, το = λεπτή μεμβράνη που επενδύει εσωτερικά τις καρδιακές κοιλότητες. -ενδοκάρπιο, το = το εσωτερικό τμήμα του καρπού και ειδικότερα το εσώτατο στρώμα του περικαρπίου. -ενδοκρινής, ο = αυτός που εκκρίνει κάτι εσωτερικά, που έχει εσωτερική έκκριση π.χ. ενδοκρινείς αδένες. -ενδοκρινικός, ο = αυτός που έχει σχέση με τους ενδοκρινείς αδένες. -ενδοκυτταρικός, ο = αυτός που συντελείται στο εσωτερικό του κυττάρου. -ενδομυϊκός, -ή, -ό = αυτός που γίνεται ή αναπτύσσεται μέσα στις σάρκες του σώματος. -ενδόπλασμα, το = η εσωτερική στιβάδα του κυττάρου. -ένζυμο, το = ουσία οργανική, διαλυτή, που παράγεται σε ελάχιστες ποσότητες από ζωντανό οργανισμό και που προκαλεί ή επιταχύνει ειδικά μία αντίδραση. -ενόργανός, ο = 3. ενόργανη γυμναστική, η γυμναστική που εκτελείται με την βοήθεια γυμναστικών οργάνων (μονόζυγου, δοκού, κρίκων) -εξαρθρώνω = 1. βγάζω από την άρθρωση, στραμπουλίζω. -εξάρθρωση, η = η λύση της άρθρωσης, στραμπούλιγμα, εξάρθρωμα, βγάλσιμο. -εξάσκηση, η = 1.η εκγύμναση, προπόνηση π.χ. εξάσκηση στην σκοποβολή. -εξασκώ = 1. ασκώ κάτι τελείως, εκγυμνάζω, εκπαιδεύω, προπονώ π.χ. εξασκώ το σώμα μου. -εξέδρα, η = 3.είδος κλιμακωτού εξώστη σε θέατρα, ιπποδρόμια, γήπεδα που προορίζεται για να κάθονται οι θεατές, οι κερκίδες. -εξτρέμ, το = ακραίος επιθετικός παίκτης, ο έξω δεξιά ή ο έξω αριστερά. -εξωκρινής, -ής, -ές = (για αδένες) αυτός που εκκρίνει στην επιφάνεια του δέρματος ή ενός βλεννογόνου ή μέσα σε σωματική κοιλότητα π.χ. οι ιδρωτοποιοί αδένες είναι εξωκρινείς. -έπαθλο, το = βραβείο που απονέμεται στο νικητή των αγώνων ή διαγωνισμών. -επανασύνθεση, η = 1. η εκ νέου σύνθεση, ο εκ νέου σχηματισμός -επιγάστριο, το = το μέρος του σώματος από το κάτω μέρος του θώρακα ως το εφηβαίο και κυρ. το τμήμα πάνω από τον ομφαλό. -επιγαστρικός, -ή, -ό = αυτός που σχετίζεται με το επιγάστριο. -επιγονατίδα, η = μικρό τριγωνικό κινητό κόκαλο του γονάτου. -επιγονάτιο, το = 1. η επιγονατίδα -επιδένω = δένω κάτι πάνω σε κάτι άλλο, περιβάλλω κάτι με επίδεσμο. -επίδεση, η = κάλυψη τραύματος, πληγής με επίδεσμο. -επίδεσμος, ο = 1. αυτό με το οποίο επιδένουμε κάτι. 2.ταινία από απομαλυσμένο ύφασμα, με την οποία περιβάλουμε για θεραπευτικούς σκοπούς τραύμα, πληγή ή άρρωστο μέρος του σώματος. -επίδοση, η = 3.το ανώτατο όριο αθλητικής ικανότητας και επιτυχίας σε κάποιο αγώνισμα, το ρεκόρ [το οποίο το μετράμε αριθμητικά, σε αντίθεση με την απόδοση] π.χ. νέα επίδοση στο άλμα σε ύψος. 18
-επιθηλιακός, -ή, -ό = αυτός που σχετίζεται με το επιθήλιο π.χ. επιθηλιακά κύτταρα. -επιθήλιο, το = στρώμα κυττάρων που συνδέονται στενά το ένα με το άλλο, σχηματίζοντας συνεχείς υμένες οι οποίοι επενδύουν τις εξωτερικές επιφάνειες και τις εσωτερικές κοιλότητές του. -επίκυψη, η = η κάμψη του κορμού προς τα εμπρός. -επινεφριδίνη, η = επινεφρίνη. -επινεφρίδιο, το = καθένας από τους δύο μικρούς τριγωνικούς αδένες που βρίσκονται πάνω στους νεφρούς και συμβάλουν στην αρμονική ισορροπία του οργανισμού εκκρίνοντας πολλές ορμόνες. -επινεφρίνη, η = αδρεναλίνη. -επίφυση, η = 1.καθεμία από τις δύο αυξανόμενες άκρες ενός από τα μεγάλα οστά των βραχιόνων ή των κνημών. -επόπτης, ο = (γραμμών, στο ποδό- σφαιρό και στο τένις) ένας από τους διαιτητές του αγώνα, που ελέγχει συγκεκριμένη περιοχή του γηπέδου, υποδεικνύοντας τις παραβάσεις που λαμβάνουν χώρα σε αυτήν( λ.χ. αν η μπάλα βγήκε εκτός των γραμμών του αγωνιστικού χώρου). -εργόμετρο, το = συσκευή, ό- πως λ.χ. ειδικός τύπος ποδηλάτου ή κυλιόμενος τάπητας, που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση του μυικού έργου, των φυσιολογικών επιπτώσεων που έχει μία χρονική περίοδος εργασίας ή άσκησης λ.χ. των θερμίδων που καταναλώνονται κατά την ποδηλασία. -εργονομία, η = η επιστήμη που μελετά τους νόμους οι οποίοι διέπουν την παραγωγή έργου και αξιοποιεί τα δεδομένα της ανατομίας, της ψυχολογίας και της φυσιολογίας, προκειμένου να επιτύχει τον κατάλληλο συνδυασμό συσκευών, συστημάτων και συνθηκών εργασίας, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες των εργαζομένων και να δημιουργείται το κατάλληλο δυνατόν περιβάλλον εργασίας.[για την μεγιστοποίηση της παραγωγής] -ερέθισμα, το = 1. οτιδήποτε μπορεί να προκαλέσει διέγερση των αισθητήριων νεύρων, ενεργοποιώντας αντίστοιχη αίσθηση (όραση, ακοή). -ερειστικός, -ή, -ό = αυτός που εξασφαλίζει την στήριξη, υποστήριξη π.χ. ερειστικός ιστός. Φρ. Ερειστικό σύστημα, σύστημα οστών και χόνδρων, που παρέχει στο σώμα το πλαίσιο στηρίξεώς του π.χ. ο σκελετός αποτελεί το ερειστικό σύστημα του ανθρωπίνου σώματος. -ερυθροκύτταρο, το = το ερυθρό αιμοσφαίριο. -Ετρούσκοι, οι = αρχαίος λαός που κατοίκησε την Ετρουρία της Ι- ταλίας(δ. και Ν. των Απέννινων, ανάμεσα στους ποταμούς Τίβερη και Άρνο) και του οποίου ο πολιτισμός έφτασε στην ακμή του τον 6ο αιώνα π.χ., κατόπιν κατακτήθηκαν από τους Ρωμαίους και βαθμηδόν αφομοιώθηκε από αυτούς. -ευέλικτος, ο = 1.αυτός που ε- λίσσεται ή περιστρέφεται με ταχύτητα ή ευκολία π.χ. ευέλικτος παίκτης. -ευκίνητος, ο = 1. αυτός που κινείται εύκολα, γρήγορα π.χ. λυγερό και ευκίνητο κορμί. -ευλύγιστος, -ή, -ό = εύκαμπτος, λυγερός. -εφελκίδα, η = η σκληρή, μαυροειδής κρούστα που σχηματίζεται πάνω σε μια πληγή για την αναπλήρωση και την αποκατάσταση του χαμένου δερματικού ιστού, κρούστα. -εφίδρωση, η = η παραγωγή και αποβολή ιδρώτα από τους ιδρωτοποιούς αδένες του δέρματος π.χ. τα φάρμακα αυτά προκαλούν ως παρενέργεια μεγάλη εφίδρωση. 19
Ζ -ζετέ, το = 2. (στην άρση βαρών) κίνηση που περιλαμβάνει δύο φάσεις κατά τις οποίες ο αρσιβαρίστας φέρνει την μπάρα με τα βάρη πρώτα στο ύψος του στήθους και στη συνέχεια την ανυψώνει πάνω από το κεφάλι, προσπαθώντας να τα κρατήσει για ορισμένο χρονικό διάστημα σε αυτή την θέση. -ζυγωματικά = οστά του κρανίου, τα μήλα του προσώπου π.χ. Οι Μογγόλοι έχουν εξογκωμένα ζυγωματικά. Η -ήβη, η = η ηλικιακή περίοδος της βιολογικής ωρίμανσης, κατά την οποία ο άνθρωπος αποκτά την αναπαραγωγική ικανότητα (κυρ. μεταξύ των δώδεκα και είκοσι ετών), εγκαταλείποντας την παιδική ηλικία. -ηβικός, -ή, -ό = αυτός που σχετίζεται με την ήβη π.χ. ηβική σύμφυση φρ. ηβική χώρα, το εφηβαίο. -ηλεκτρολύτης, ο = χημική ένωση που παθαίνει διάσπαση όταν περάσει από αυτήν ηλεκτρικό ρεύμα. -ηλεκτρομυογράφημα, το = η γραφική παράσταση της ηλεκτρικής δραστηριότητας των μυϊκών ινών η οποία παράγεται από τους μυς όταν λει- τουργούν (κινούνται, συστέλλονται). -ηλεκτρομυογραφία, η = η κατά- γραφή της ηλεκτρικής δραστηριότητας των μυϊκών ιστών μέσω ηλεκτροδίων με την μορφή καμπύλης. -ηλεκτροφυσιολογία, η = τομέας της φυσιολογίας που ασχολείται με την εξέταση της (βιο)ηλεκτρικής δραστηριότητας του νευρικού και μυϊκού ιστού και γενικότερα κάθε ζωντανού ιστού. -ημιανάπαυση, η = η στάση του σώματος κατά τη οποία το άτομο που βρίσκεται σε στάση προσοχής, μετακινεί το πόδι του προς τα αριστερά ή ελαφρά μπροστά, ώστε να βρίσκεται σε πιο ξεκούραστη θέση (ως γυμναστικό παράγγελμα) π.χ. άνδρες, προσοχή. -ημιανάταση, η = γυμναστική άσκηση κατά τη οποία σηκώνεται το ένα χέρι κατακόρυφα και παράλληλα προς το σώμα. -ημιαντοχή, η = ο αγώνας δρόμου 800 ως 1500μ. δρόμου π.χ. δρόμος ημιαντοχής.. -ημιέκταση, η = γυμναστική ά- σκηση κατά την οποία το ένα χέρι σηκώνεται οριζόντια προς το έδαφος, στο ύψος του ώμου, πλαγίως και κάθετα προς το σώμα. -ημιπληγία, η = παράλυση της μίας πλευράς του σώματος ύστερα από εγκεφαλικό επεισόδιο. -ημιτελικός, ο = 2. ο αγώνας που θα αναδείξει ποίος θα παίξει στον τελικό π.χ. προκρίθηκε στον τελικό. -ημιχρόνιο, το = 1. ολιγόλεπτη διακοπή στη μέση αθλητικού αγώνα π.χ. ο διαιτητής σφύριξε ημιχρόνιο, 2. το πρώτο και το δεύτερο μέρος ενός αγώνα. π.χ. οι παίκτες της α- ντίπαλης ομάδας μας έπαιξαν με πάθος και στα δύο ημιχρόνια. -ημίχρονο, το = ημιχρόνιο. -ηνίοχος, ο = αυτός που κρατά τα ηνία, αμαξηλάτης π.χ. ο ηνίοχος των Δελφών. 20
Θ -θερμόλυση, η = 1. η αποβολή θερμότητας από το σώμα ζωντανού οργανισμού, ώστε να εξασφαλιστεί η σταθερότητα της εσωτερικής θερμοκρασίας του οργανισμού. -θερμορρύθμιση, η = η λειτουργία του οργανισμού των ανθρώπων και των ζώων, με την οποία ε- ξασφαλίζεται η σταθερότητα της θερμοκρασίας στο εσωτερικό του σώματος (ομοιοθερμία), δηλ. η ι- σορροπία μεταξύ προσλήψεως και αποβολής της θερμότητας. -θυροξίνη, η = σημαντική ορμόνη που παράγει ο θυροειδής αδένας και δίνεται ως φάρμακο σε ενδοκρινικές ανωμαλίες, η οποία ε- ντείνει τον βασικό μεταβολισμό στα θερμόαιμα ζώα και στον άνθρωπο, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η παραγωγή θερμότητας, χρησιμοποιείται ως διεγερτικό του μεταβολισμού για την θεραπεία ενδοκρινικών α- νωμαλιών. -θλάση, η = 1.σπάσιμο, 2.κάκωση και αλλοίωση των ιστών του σώματος π.χ. ο ποδοσφαιριστής έπαθε θλάση και δεν θα παίξει. -θώρακας, ο = 2. η οστέινη κοιλότητα του σώματος των σπονδυλωτών, που περικλείει τους πνεύμονες και την καρδιά. Ι -ιδρώτας, ο = 1.το υγρό που εκκρίνουν οι πόροι του σώματος π.χ. όταν ο οργανισμός ζεσταίνεται, είναι άρρωστος κτλ. -ινιακός, -ή, -ό = αυτός που α- ναφέρεται ή ανήκει στο ηνίο π.χ. ινιακό οστό. -ηνίο, το = το πίσω μέρος του κρανίου που βρίσκεται ακριβώς πάνω από τον αυχένα. -ινίδιο, το = η πολύ λεπτή μυϊκή ίνα. -ινσουλίνη, η = 1.παγκρεατική ορμόνη, από την οποία παράγεται φάρμακο κατά του διαβήτη. -ιντερφερόνη, η = διαλυτή πρωτεΐνη που παράγεται από κύτταρο το οποίο έχει προσβληθεί από ιό, για να εμποδίσει την αναπαραγωγή του και να ενισχύσει την άμυνα του κυττάρου. -ινώδης, -ης, -ες = 1. αυτός που αποτελείται από ίνες, 2. το τελικό προϊόν πήξεως του αίματος. -ιππασία, η = 1.έφιππη πορεία, το να τρέχει κάποιος πάνω σε ένα άλογο π.χ. αγώνες ιππασίας, 2.τέχνη να ιππεύει κάποιος π.χ. μαθαίνει ιππασία. -ιππαστί = σαν ιππέας, με τον τρόπο που κάθεται ο ιππέας πάνω στο άλογο. -ιππέας, ο =1. καβαλάρης. -ιππευτήριο, το = στεγασμένος χώρος στον οποίο γίνονται μαθήματα ιππασίας. -ιππευτικός, -ή, -ό = αυτός που αναφέρεται ή ανήκει στο ιππέα ή στην ιππασία π.χ. έχει μεγάλη ιππευτική ικανότητα. -ιππεύω = ανεβαίνω σε άλογο. -ιππηλασία, η = ο αγώνας δρόμου μεταξύ ιππέων[και για ψυχαγωγία]. -ιππηλάτης, ο = ο επαγγελματίας που ιππεύει το άλογο και το ο- δηγεί σε αγώνες δρόμου (στον ιππόδρομο). -ιππική = τέχνη της ιππασίας. -ιππικός = αυτός που αναφέρεται στον ίππο ή στον ιππέα π.χ. ιππική όμιλος. -ιπποδρομία = αγώνισμα ταχύτητας με άλογα και καβαλάρηδες. 21
-ιπποδρομικός, -ή, -ό = αυτός που έχει σχέση με τις ιπποδρομίες. -ιπποδρόμιο, το = ιδιαίτερος χώρος στον οποίο γίνονται ιπποδρομίες. -ιππόδρομος, ο= ιπποδρόμιο π.χ. φαληρικός ιππόδρομος. -ίππος, ο = 1.άλογο. 2. πλάγιος ίππος: επίμηκες όργανο γυμναστικής ανδρών ύψους 1,08μ. με δύο λαβές στην κορυφή, στις οποίες στηρίζεται ο αθλητής και εκτελεί κινήσεις του κορμού και των ποδιών (περιστροφές, ψαλίδια κλπ)χωρίς διακοπή μέχρι το τέλος της επίδειξης ίππος άλματος: όργανο γυμναστικής όμοιο με το οποίο στηρίζεται ο αθλητής με τα χέρια για να εκτελέσει άλμα, αφού τρέξει και πατήσει στο βατήρα που είναι τοποθετημένος μπροστά. -ισθμιονίκης, ο = νικητής στα Ίσθμια. -ίσθμιος, -α, -ο = 2. Ίσθμια (τα) πανελλήνιοι αγώνες που διεξάγονταν στην αρχαιότητα κάθε δύο χρόνια στον Ισθμό της Κορίνθου. -ισομετρία, η = ισότητα ως προς κάποιο μέτρο. -ισοπαλία, η = αποτέλεσμα ενός αγώνα ή παιχνιδιού όπου και οι δύο αντίπαλοι είχαν την ίδια επίδοση και έτσι δεν αναδείχθηκε κανένας νικητής. -ισόπαλος,-ή, -ό = 1.ισοδύναμος π.χ. ισόπαλοι αθλητές 2.εκείνος που δεν νίκησε τον α- ντίπαλο του αλλά και δεν νικήθηκε. -ισορροπία, η = 1.κατάσταση σώματος στο οποίο επενεργούν δύο αντίθετες δυνάμεις που η μία εξουδετερώνει την άλλη[ο ορισμός είναι ελλιπής, δεν αναφέρει ποιες είναι οι δυνάμεις και ποια η κατάσταση του σώματος, αρχική και τελική]. -ισόρροπος, -ή, -ό = αυτός που βρίσκεται σε ισορροπία 2. ισοδύναμος π.χ. ισόρροπες δυνάμεις. -ισορροπώ = 1.επιφέρω ισορροπία 2.βρίσκομαι σε ισορροπία. -ισοτονικός, -ή, -ό = (διάλυμα) που παρουσιάζει την ίδια ωσμωτική πίεση (με άλλο) [παλαιότερα χρησιμοποιούνταν ο όρος για να περιγράψει το άθροισμα της μειομετρικής και πλειομετρικής κίνησης, κάτι τέτοιο όμως θεωρείται πλέον λανθασμένο]. -ισοφαρίζω = 1. εξισώνω κάτι ποσοτικά με κάτι άλλο, αντισταθμίζω 2. εξισώνομαι γίνομαι ίσος π.χ. η ομάδα μας ισοφάρισε. -ισοφάριση, η = επίτευξη ίδιου σκορ, εξίσωση π.χ. στο δεύτερο η- μίχρονο πέτυχαν την ισοφάριση. -ισταμίνη, η = ουσία που απελευθερώνεται από τους ιστούς του οργανισμού κατά την διάρκεια αλλεργικών αντιδράσεων. -ιστίο, το = πανί που δένεται κατάλληλα στο κατάρτι ώστε να το φουσκώνει ο άνεμος και να κινείται το πλοίο. -ιστιοδρομία, η = 1.το να αρμενίζει πλοίο με φουσκωμένα πανιά 2. αγώνας ταχύτητας ιστιοφόρων πλοίων. -ιστιοπλοΐα, η = πλεύση με ιστία, αρμένισμα π.χ. αγώνας ιστιοπλοΐας. -ιστιοπλοϊκός, -ή, -ό = αυτός που αναφέρεται στην ιστιοπλοΐα π.χ. ιστιοπλοϊκός όμιλος. -ιστιοσανίδα, η = 1.μακρόστενη σανίδα με στρογγυλεμένες άκρες και κινούμενο τριγωνικό ιστίο στο μέσον, πάνω στην οποία ισορροπεί όρθιος ο αθλητής και κινείται πάνω στα κύματα κρατώντας το ιστίο και μετακινώντας το κατευθύνει με τη βοήθεια του ανέμου τη σανίδα, 2. (κατ επέκταση) το ομώνυμο άθλημα. 22