ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ L.I.S ΓΙΑ ΤΑ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΑ ΤΕΜΕΝΗ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΟΛΗ EΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Α. Γεωργόπουλος, Καθηγητής Ε.Μ.Π. Π. Ζεντέλης, Επίκουρος Καθηγητής Ε.Μ.Π. Μ. Κόμπου, Αγρονόμος & Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π. Δ. Νικολούδη, Αγρονόμος & Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π. Κ. Παπαζήση, Αναπλ. Καθηγήτρια Ε.Μ.Π. Μ. Παπαντωνίου, Αγρονόμος & Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Άνοιξη 2001 Aνάπτυξη Συστήματος Πληροφοριών Γης για τα Μουσουλμανικά Τεμένη των Ιωαννίνων και Αναπαράστασή τους στη Σύγχρονη Πόλη Α. Γεωργόπουλος, Καθηγητής Ε.Μ.Π. Εργαστήριο Φωτογραμμετρίας Ε.Μ.Π. Π. Ζεντέλης, Επίκουρος Καθηγητής Ε.Μ.Π. Εργαστήριο Φωτογραμμετρίας Ε.Μ.Π. Μ. Κόμπου, Αγρονόμος & Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π. Δ. Νικολούδη, Αγρονόμος & Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π. Κ. Παπαζήση, Αναπλ. Καθηγήτρια Ε.Μ.Π. Εργαστήριο Ανώτερης Γεωδαισίας Μ. Παπαντωνίου, Αγρονόμος & Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π. Περίληψη Σκοπός της εργασίας είναι η ανάπτυξη ενός Συστήματος Πληροφοριών Γης (L.I.S.) για τα μουσουλμανικά τεμένη των Ιωαννίνων και η αναπαράσταση τους στη σύγχρονη πόλη. Έγινε συλλογή και αξιοποίηση ιστορικών - αρχιτεκτονικών στοιχείων των τζαμιών (οι κυριότερες πηγές που χρησιμοποιήθηκαν είναι συγγράμματα των Ι.Κανετάκη, Κ.Κουλίδα, Ι. Λαμπρίδη, Δ.Σαλαμάγκα, Γ.Σμύρη), παλαιών και σύγχρονων φωτογραφιών τους καθώς και φωτογραφιών της σημερινής κατάστασης της θέσης όπου υπήρχαν. Χρησιμοποιήθηκαν υπόβαθρα ψηφιακής και αναλογικής μορφής και πανοραμικές φωτογραφίες της πόλης.
Αρχικά έγινε χωρικός εντοπισμός των τζαμιών, προσδιορίστηκαν τα μετρητικά στοιχεία των μιναρέδων τους και συντάχθηκαν τα κείμενα που αφορούν σε αυτά αξιοποιώντας όλες τις αντίστοιχες πληροφορίες που συλλέχθηκαν. Ακολούθησε η τρισδιάστατη αναπαράσταση των μουσουλμανικών τεμενών στη σύγχρονη πόλη. Για μία συγκριτική θεώρηση των τζαμιών και των μιναρέδων τους τοποθετήθηκαν τα κτίσματά τους (από υπάρχουσες φωτογραφίες) κατά χρονολογική σειρά και προέκυψαν κάποια συμπεράσματα για την αρχιτεκτονική τους. Τα λογισμικά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν το AutoCAD 2000 και το Adobe Photoshop 5.0. Τέλος πραγματοποιήθηκε η διαδικασία της ηλεκτρονικής αρχειοθέτησης όλων των δεδομένων με στόχο την ανάπτυξη του L.I.S. Το λογισμικό που χρησιμοποιήθηκε στο στάδιο αυτό ήταν το GeoMedia Professional 3.0 της εταιρείας Intergraph. Ο συνδυασμός των παραπάνω εργασιών αποτελεί ένα σύστημα πληροφοριών γης το οποίο παρέχει τη δυνατότητα της εποπτικής παρουσίασης των τζαμιών στη σύγχρονη πόλη των Ιωαννίνων καθώς και όλων των στοιχείων που τα συνοδεύουν. Έτσι διευκολύνεται ο χρήστης στην έρευνα του συγκεκριμένου αντικειμένου καθώς παρέχεται συγκεντρωμένη πληροφορία. Το λογισμικό Geomedia Professional 3.0 συγκρίθηκε με άλλα προγράμματα Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (G.I.S.) και προέκυψαν κάποια συμπεράσματα σχετικά με τις δυνατότητές του. Τα προϊόντα της εργασίας είναι αναλογικής (έντυπα) και ψηφιακής μορφής (CD). Υπάρχει η δυνατότητα χρήσης και αξιοποίησής τους από τους ενδιαφερόμενους φορείς. Eισαγωγή Η εργασία αυτή έχει σκοπό την ανάπτυξη συστήματος πληροφοριών για τα μουσουλμανικά τεμένη των Ιωαννίνων και την αναπαράστασή τους στη σύγχρονη πόλη. Η έρευνα και η μελέτη έγινε στα πλαίσια Διπλωματικής Εργασίας (Ανάπτυξη L.I.S. για τα μουσουλμανικά τεμένη των Ιωαννίνων και αναπαράστασή τους στη σύγχρονη πόλη, Αθήνα 2000) του Τομέα Τοπογραφίας Ε.Μ.Π. Βασικός στόχος της εργασίας ήταν η καταχώρηση και κατηγοριοποίηση των διατιθέμενων πληροφοριών για τα τζαμιά της πόλης των Ιωαννίνων. Η μεθοδική καταγραφή και εποπτική παρουσίαση των στοιχείων διευκολύνει τη μελέτη τους και καθιστά δυνατή την αξιοποίησή τους από τους ενδιαφερόμενους φορείς για εκπαιδευτικούς ή άλλους σκοπούς. Η σειρά εργασιών που ακολουθήθηκε μπορεί να χωριστεί στα εξής στάδια: Συλλογή και αρχική επεξεργασία στοιχείων, Εποπτική παρουσίαση τζαμιών, Σύνταξη κειμένων για τα μουσουλμανικά τεμένη, Αναπαράστασή τους στη σύγχρονη πόλη και Ανάπτυξη του συστήματος πληροφοριών.
1. Συλλογή και αρχική επεξεργασία στοιχείων Τα στοιχεία και οι πληροφορίες που χρησιμοποιήθηκαν για την ολοκλήρωση της εργασίας συλλέχθηκαν τόσο στην Αθήνα όσο και κατά την επίσκεψη στην πόλη των Ιωαννίνων (Απρίλιος 2000). Το φωτογραφικό υλικό που αξιοποιήθηκε ήταν φωτογραφίες των τζαμιών από το αρχείο του Δ. Σαλαμάγκα, φωτογραφίες της σημερινής κατάστασης της θέσης εντοπισμού των τζαμιών και πανοραμικές φωτογραφίες της πόλης. Η βιβλιογραφία που ανευρέθηκε και χρησιμοποιήθηκε περιελάμβανε ιστορικά στοιχεία για την πόλη των Ιωαννίνων, γενικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία των τζαμιών και πληροφορίες σχετικές με τα στάδια μεταβολής του ιδιοκτησιακού καθεστώτος τους. Συγκεντρώθηκαν επίσης χάρτες ψηφιακής και αναλογικής μορφής προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ως υπόβαθρα. Στα πρώτα στάδια επεξεργασίας των στοιχείων αυτών πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια της βιβλιογραφίας και παλαιών χαρτών εντοπισμός της θέσης που υπάρχουν ή προϋπήρχαν τα μουσουλμανικά τεμένη στη σύγχρονη πόλη. Εντοπίστηκαν συνολικά δεκαεπτά τζαμιά (Χάρτης 1) από τα οποία σήμερα σώζονται μόνο τέσσερα: Το Ασλάν Πασά τζαμί και το Φετιγιέ στην περιοχή του Κάστρου, το Τσιεκούρ τζαμί δίπλα από το Πνευματικό Κέντρο Ιωαννίνων και το Καλούτσιας στην ομώνυμη συνοικία. Στο αρχείο του Δ. Σαλαμάγκα αναγνωρίστηκαν δέκα μουσουλμανικά τεμένη και με τη χρήση των φωτογραφιών αυτών εκτιμήθηκαν οι βασικές διαστάσεις των μιναρέδων τους, δηλαδή, το ύψος και η διάμετρός τους. 2. Εποπτική παρουσίαση τζαμιών Η εποπτική παρουσίαση των τζαμιών αφορά στα μουσουλμανικά τεμένη για τα οποία υπήρχαν διαθέσιμες φωτογραφίες και πραγματοποιήθηκε σε περιβάλλον ΑutoCAD 2000. Από τις φωτογραφίες αποκόπηκε το κυρίως κτίσμα κάθε τζαμιού μαζί με το μιναρέ και με βάση τα μεγέθη που εκτιμήθηκαν έγιναν οι κατάλληλες μετατροπές κλίμακας προκειμένου να αποκτήσουν όλες την ίδια. Για καλύτερα αποτελέσματα χρησιμοποιήθηκε και μία κλίμακα υψών (Εικόνα 1). Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την εργασία αυτή είναι τα εξής: Παρατηρείται μία ομοιομορφία στον τρόπο κτισίματος αλλά και στη μορφή των μιναρέδων των τζαμιών της πόλης των Ιωαννίνων. Αυτό γιατί σε όλες τις περιπτώσεις ο μιναρές στηρίζεται σε ορθογωνική βάση, συνεχίζει με κυλινδρική ή κωνική κατασκευή και ολοκληρώνεται με κωνική απόληξη (Σχήμα1).
Σχήμα 1 : Μορφή μιναρέδων Figure 1: Minarets form 1. Όλοι οι μιναρέδες έχουν ένα μπαλκόνι (εξώστη) και μάλιστα από μετρήσεις που έγιναν προέκυψε ότι το μπαλκόνι αυτό βρίσκεται σε ύψος που φτάνει περίπου τα 2/3 (=0,67) του συνολικού του ύψους. 2. Η κωνική απόληξη όλων των μιναρέδων κυμαίνεται από 3 έως 4 m. 3. Η διάμετρος των μιναρέδων είναι συνήθως 1,5 m βρέθηκε όμως και τζαμί με διάμετρο μιναρέ κοντά στα 2,0 m (τζαμί Εμιρλέρ). Σε ότι αφορά στο κυρίως κτίσμα του τζαμιού παρατηρούνται δύο τύποι: Στην πρώτη περίπτωση πρόκειται για μία λιτή κατασκευή, πετρόκτιστη με κεραμοσκεπή όπως συναντάται στα τζαμιά Εμιρλέρ, Σιεμ-Σιε-Ντιν και Οσμάν Τσαούς, ενώ στη δεύτερη πρόκειται για μία πιο πολύπλοκη κατασκευή στην οποία εξωτερικά το κτίριο διαμορφώνεται σε τρία επίπεδα και είναι θολοσκέπαστο. Η περίπτωση αυτή συναντάται στα τζαμιά Μπαϊρακλή, Καλούτσιας, Ντεντέ Ουρούτς, Ασλάν Πασά, Φετιγιέ και Ισούφ Αγά. 3. Σύνταξη κειμένων για τα μουσουλμανικά τεμένη Στη συνέχεια συντάχθηκαν τα κείμενα για τα μουσουλμανικά τεμένη των Ιωαννίνων. Για την καλύτερη κατανόηση τους έγινε αρχικά μία μικρή αναφορά στην ιστορία της πόλης, στη μουσουλμανική θρησκεία και στην ίδρυση των τεμενών γενικότερα Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν κατατάχθηκαν στις εξής κατηγορίες:
Ονομασία όπου καταχωρήθηκαν πληροφορίες σχετικά με την προέλευση και τις διάφορες παραλλαγές του ονόματος των τζαμιών Τοποθεσία όπου περιγράφεται η θέση εντοπισμού των τζαμιών παραθέτοντας τις αντίστοιχες φωτογραφίες της σημερινής κατάστασης Χρονολογία ίδρυσης και ιδρυτής όπου διατυπώθηκαν οι διάφορες απόψεις που έχουν κατά καιρούς εκφραστεί από ιστορικούς και άλλους μελετητές Γενικά στοιχεία όπου καταγράφηκαν τα ιστορικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία κάθε τζαμιού. Έγινε επίσης αναφορά στα στάδια μεταβολής του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των τζαμιών, στην κήρυξή τους ως διατηρητέων μνημείων και στο δικαίωμα των ιδιοκτητών για χρήση της μεταφοράς συντελεστή δόμησης. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά στο ιδιοκτησιακό καθεστώς με τη συμφωνία της Λωζάνης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας οι περιουσίες των Οθωμανών περιήλθαν στο ελληνικό δημόσιο. Αργότερα υπογράφηκε σύμβαση μεταξύ του ελληνικού δημοσίου και της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας σύμφωνα με την οποία η νομή και η κυριότητα των κτημάτων των ανταλλαγέντων μουσουλμάνων περιήλθε στην Εθνική Τράπεζα χωρίς όμως το δημόσιο να χάσει το δικαίωμα ανάκλησης της μεταβίβασης. Στα κτήματα αυτά περιλαμβάνονταν και οι εκτάσεις στις οποίες ήταν κτισμένα τα τζαμιά. Ορίστηκε έπειτα μία επιτροπή η οποία ήταν υπεύθυνη για την πώληση ή μίσθωση των κτημάτων σε ιδιώτες μέσω δημοπρασίας. Σήμερα από τα τέσσερα τζαμιά που σώζονται το Ασλάν Πασά βρίσκεται στη δικαιοδοσία του Δήμου Ιωαννίνων, το Καλούτσιας ανήκει σε τέσσερις ιδιοκτήτες και στο εσωτερικό του στεγάζονται εμπορικά καταστήματα, το Φετιγιέ και το Τσιεκούρ ανήκουν στο Υπουργείο Πολιτισμού και έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα μνημεία με βάση το Ν 5351/32 και τις μετέπειτα τροποποιήσεις του. Τζαμί Ασλάν Πασά Aslan Pashas mosque
Τζαμί Fetiyie mosque Φετιγιέ Τζαμί Tsiekour mosque Τσιεκούρ Τζαμί Καλούτσιας Kaloutsias mosque Έγινε τέλος έρευνα σχετικά με το αν έχει γίνει χρήση του δικαιώματος μεταφοράς συντελεστή δόμησης καθώς έτσι θα διασφαλίζονταν η διατήρηση των συγκεκριμένων μνημείων, χωρίς να θίγονται τα συμφέροντα των ιδιοκτητών τους. Τελικά όμως καμία από τις καταγεγραμμένες εφαρμογές του δικαιώματος δεν αφορούσε περίπτωση μουσουλμανικού τεμένους.
4. Αναπαράσταση των μουσουλμανικών τεμενών στη σύγχρονη πόλη Για την αναπαράσταση των μουσουλμανικών τεμενών στη σύγχρονη πόλη των Ιωαννίνων έπρεπε να εντοπιστούν οι θέσεις των τζαμιών και να επισημανθεί το ορατό τμήμα τους στο φωτομωσαϊκό (Εικόνα 2), το οποίο προέκυψε από την ένωση δύο πανοραμικών φωτογραφιών της πόλης των Ιωαννίνων που τραβήχτηκαν από την περιοχή του Ανοιχτού Θεάτρου. Εικόνα 2 : Πανοραμική άποψη Ιωαννίνων (φωτομωσαϊκό) Picture 2 : Panoramic view of Ioannina (photomosaic) Σχήμα 2 : Μοντέλο τζαμιού Figure 2 : Mosque s Model Αξιοποιήθηκε το τρισδιάστατο υπόβαθρο της πόλης και όλες οι εργασίες πραγματοποιήθηκαν σε περιβάλλον AutoCAD 2000 και Adobe Photoshop 5.0. Δημιουργήθηκε αρχικά ένα μοντέλο τζαμιού (Σχήμα 2) στο οποίο το κυρίως κτίσμα προσομοιώθηκε με μαθηματικές επιφάνειες ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου και ημισφαιρίου, στις ίδιες διαστάσεις για όλα τα τζαμιά. Για τους μιναρέδες χρησιμοποιήθηκαν τα μεγέθη που υπολογίστηκαν για κάθε τζαμί και το σχήμα τους προσομοιώθηκε με μαθηματικές επιφάνειες κυλίνδρου και κώνου.
Το μοντέλο αυτό τοποθετήθηκε στις θέσεις εντοπισμού των μουσουλμανικών τεμενών πάνω στο τρισδιάστατο υπόβαθρο. Για τον εντοπισμό της θέσης των τεμενών πάνω στο φωτομωσαϊκό ήταν απαραίτητη η προσαρμογή της τρισδιάστατης απεικόνισης σε αυτό. Έπρεπε να γίνουν οι εξής εργασίες: Να εξασφαλιστεί η προοπτική θέαση του τρισδιάστατου υποβάθρου από το σημείο λήψης των πανοραμικών φωτογραφιών και να γίνει η κατάλληλη μετατροπή της κλίμακας της τρισδιάστατης απεικόνισης. Τελικά επισημάνθηκαν τα ορατά τμήματα των τζαμιών πάνω στο φωτομωσαϊκό χρησιμοποιώντας τα αντίστοιχα τμήματα από τις φωτογραφίες του αρχείου του Δ. Σαλαμάγκα. Για την πιο ευκρινή παρουσίασή τους έγιναν και οι αντίστοιχες μεγεθύνσεις στις περιοχές εντοπισμού τους. Για όσα από τα τζαμιά δεν υπήρχαν φωτογραφίες η επισήμανση πραγματοποιήθηκε με τη χρήση ιδιαίτερου χρώματος (Εικόνα 3). 5. Ανάπτυξη συστήματος πληροφοριών γης (L.I.S.) Για την ανάπτυξη του L.I.S. χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό Geomedia Professional 3.0 της εταιρείας Intergraph. Όλες οι λειτουργίες ανάπτυξης ενός συγκεκριμένου συστήματος πληροφοριών στο πρόγραμμα αυτό πραγματοποιούνται μέσα σ ένα Geoworkspace. Το κάθε Geoworkspace αποτελείται από ένα ή περισσότερα φύλλα εργασίας (MapWindow) και ένα σύνολο πινάκων (DataWindow) μέσα στα οποία εμφανίζεται και καταχωρείται όλη η διατιθέμενη πληροφορία ανάλογα με τη μορφή που έχει γραφική ή περιγραφική. Η εισαγωγή και η αποθήκευση των δεδομένων πραγματοποιείται στα Warehouse ενώ ο συσχετισμός μεταξύ των Warehouse και των MapWindow γίνεται με τη βοήθεια συνδέσεων που μπορεί να έχουν διάφορες μορφές ανάλογα με τη μορφή των δεδομένων που υπάρχουν (Σχήμα 3). Σχήμα 3 Figure 3
Στη συγκεκριμένη εφαρμογή το Geoworkspace μέσα στο οποίο αναπτύσσεται το σύστημα πληροφοριών αποτελείται από δύο MapWindow. Το πρώτο αφορά στη σύγχρονη πόλη ενώ το δεύτερο περιέχει χάρτη της πόλης των Ιωαννίνων του 1902. Στο MapWindow1 η εισαγωγή του υποβάθρου έγινε μέσω μιας CAD σύνδεσης μια και το ψηφιακό υπόβαθρο ήταν μορφής.dwg (αρχείο AutoCAD). Για την επεξεργασία του υποβάθρου αυτού δημιουργήθηκε ένα δεύτερο Warehouse μορφής Αccess. Ακολούθησε η εισαγωγή των οντοτήτων των τζαμιών και η δημιουργία επιπέδων πληροφορίας τα οποία αποθηκεύτηκαν σε ένα τρίτο Warehouse. Στο MapWindow2 εισήχθηκε ως υπόβαθρό ένας χάρτης της πόλης των Ιωαννίνων του 1902 και ορίστηκαν κάποια νέα επίπεδα πληροφορίας τα οποία αποθηκεύτηκαν σε ένα τέταρτο Warehouse. Σχήμα 4 : Δομή Συστήματος Figure 4 : Structure of L.I.S Στο MapWindow1 (Χάρτης 2) αρχικά ψηφιοποιήθηκαν τα δεκαεπτά τζαμιά με τη χρήση σημειακού συμβόλου που κατασκευάστηκε και εισήχθηκε στο συγκεκριμένο
περιβάλλον εργασίας. Ορίστηκαν οι στήλες του πίνακα της βάσης δεδομένων που συνοδεύει τη συγκεκριμένη οντότητα και είναι: ID : αναφέρεται στη σειρά με την οποία έγινε η ψηφιοποίηση. ΟΝΟΜΑ ΤΖΑΜΙΟΥ : αναφέρεται το πιο διαδεδομένο όνομα του τζαμιού που συναντήθηκε στη βιβλιογραφία. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ : περιέχει φωτογραφίες των μουσουλμανικών τεμενών από το αρχείο του Δ. Σαλαμάγκα. Οι στήλες : ΟΝΟΜΑΣΙΑ, ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ, ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΚΑΙ ΙΔΡΥΤΗΣ, ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ, ΓΛΩΣΣΑΡΙ περιέχουν τις πληροφορίες των κειμένων που συντάχθηκαν. ΣΕΙΡΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ : αναφέρεται στη σειρά με την οποία ιδρύθηκαν τα μουσουλμανικά τεμένη σύμφωνα με το Δ. Σαλαμάγκα. ΟΨΕΙΣ ΚΑΤΟΨΕΙΣ : περιέχουν τα αρχιτεκτονικά σχέδια των όψεων και κατόψεων των τζαμιών. ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΗ : περιέχει την πανοραμική φωτογραφία της πόλης και επισημαίνεται η θέση εντοπισμού των τεμενών. ΣΩΖΕΤΑΙ : αναφέρεται αν το τζαμί σώζεται ή όχι μέχρι σήμερα. ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΔΟΜΗΣΗΣ (σ Δ ) : καταγράφεται ο συντελεστής δόμησης του οικοδομικού τετραγώνου στο οποίο εντοπίστηκε το κάθε τζαμί. Πίνακας 1: Πίνακας της οντότητας Τζαμιά Table 1: Table of feature class Tzamia
Στη συνέχεια καταχωρήθηκαν τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν στις αντίστοιχες θέσεις του πίνακα. Με τη βοήθεια του πίνακα αυτού καταχωρήθηκαν σαν νέες οντότητες οι ονομασίες των τζαμιών και η σειρά ανέγερσής τους. Υπάρχει επίσης η δυνατότητα να διατυπωθεί στο πρόγραμμα ερώτηση σχετικά με το ποια τζαμιά σώζονται σήμερα και τα αποτελέσματα φαίνονται στο Χάρτη 3. Σαν τελικό αποτέλεσμα επιλέγοντας κάποιο συγκεκριμένο τζαμί εμφανίζονται στην οθόνη τα στοιχεία που αφορούν σε αυτό και έχουν καταχωρηθεί στον πίνακα. Εφαρμογή: Για την καλύτερη κατανόηση των όσων προαναφέρθηκαν αλλά και για μία ευκρινέστερη παρουσίαση του τρόπου με τον οποίο καταχωρήθηκαν όλες οι πληροφορίες στον πίνακα που «συνοδεύει» το επίπεδο πληροφορίας TZAMIA παρατίθεται ένα ενδεικτικό παράδειγμα που αφορά στο τζαμί Φετιγιέ. ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΣΤΗΛΗΣ ID 17 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕ Σ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΚΑΙ ΙΔΡΥΤΗΣ
ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤ ΗΣ ΔΟΜΗΣΗΣ (σ Δ ) ΟΨΕΙΣ- ΚΑΤΟΨΕΙΣ 1 ΠΑΝΟΡΑΜΙΚ Η ΤΖΑΜΙ ΣΩΖΕΤΑΙ ΓΛΩΣΣΑΡΙ Φετιγιέ ΝΑΙ ΣΕΙΡΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ 9ο Στο MapWindow2 φαίνεται ο χάρτης του 1902 στον οποίο με κόκκινο χρώμα συμβολίζονται οι μουσουλμανικές συνοικίες της πόλης. Γνωρίζοντας από τη βιβλιογραφία ότι η ακτίνα εξυπηρέτησης κάθε τζαμιού κυμαίνονταν από 100 έως 200 μέτρα ορίστηκαν ζώνες εξυπηρέτησης ακτίνας 200 μέτρων γύρω από κάθε οντότητα (Χάρτης 4). Έτσι παρατηρείται ότι οι περιοχές των μουσουλμανικών συνοικιών περικλείονταν από τις ζώνες επιρροής, πράγμα που δείχνει ότι οι θέσεις των τζαμιών δεν ήταν τυχαίες αλλά είχαν ως σκοπό την εξυπηρέτηση όλων των μουσουλμάνων κατοίκων. Σύμφωνα με τη διατιθέμενη βιβλιογραφία και μαρτυρίες κατοίκων, το 17 ο αιώνα τα όρια της πόλης των Ιωαννίνων βρίσκονταν στις συνοικίες Σαράγι, Καλούτζασμη, Λούτζα και Κάστρο δίνοντας την εντύπωση ότι η πόλη είχε σχήμα αετού. Έτσι λαμβάνοντας υπόψη τα όρια αυτά προσαρμόστηκε στο χάρτη περίγραμμα δικέφαλου αετού (Χάρτης 5).
6. Συμπεράσματα Προτάσεις Σε ότι αφορά στη συλλογή στοιχείων και τις πληροφορίες που συλλέχθηκαν για τα τζαμιά των Ιωαννίνων προέκυψαν τα εξής συμπεράσματα: Με τη συγκεκριμένη εργασία συγκεντρώθηκαν τα στοιχεία που έχουν κατά καιρούς γραφεί για τα μουσουλμανικά τεμένη των Ιωαννίνων και περιλαμβάνονται στη βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε. Έτσι διευκολύνεται η έρευνα αυτού του αντικειμένου καθώς παρέχεται στον ενδιαφερόμενο συγκεντρωμένη πληροφορία. Για αρκετά τζαμιά η απουσία φωτογραφιών κατέστησε αδύνατη τη γνώση της μορφής τους. Έτσι ενώ αποτέλεσαν σημαντικό μέρος της ιστορίας οι πληροφορίες που έχουμε για την αρχιτεκτονική τους πάρθηκαν μόνο από περιγραφές και την υπάρχουσα βιβλιογραφία. Το λογισμικό (GeoMedia Professional 3.0) που χρησιμοποιήθηκε για την ανάπτυξη του L.I.S. παρουσιάζει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα: Παρέχει πολλές διευκολύνσεις σε σχέση με άλλα προγράμματα G.I.S. Αποφεύγεται η χρήση εσωτερικής γλώσσας προγραμματισμού σε περιπτώσεις που για άλλα λογισμικά ήταν απαραίτητη. Δίνει στο χρήστη πολλές δυνατότητες όπως: 1. Συνεργασία με άλλα λογισμικά και εισαγωγή δεδομένων διαφόρων format 2. Εύκολη ψηφιοποίηση με χρήση των κατάλληλων εντολών snap σε vector και raster δεδομένα 3. Εύκολη εισαγωγή εικόνων και εποπτική παρουσίαση αρχείων διαφόρων λογισμικών των Windows 4. Δυνατότητα χρήσης και αναγνώρισης από το πρόγραμμα ελληνικής γραμματοσειράς σε αντίθεση με άλλα προγράμματα G.I.S. που παρουσιάζουν δυσκολίες 5. Δυνατότητα προσθήκης νέων πληροφοριών στα ήδη καταχωρημένα στοιχεία Παρουσιάζει προβλήματα στη συνεργασία του με νεότερες εκδόσεις άλλων λογισμικών. Για παράδειγμα δέχεται δεδομένα από AutoCAD 14 αλλά όχι από AutoCAD 2000. Οι προτάσεις που μπορούν να διατυπωθούν για περαιτέρω αξιοποίηση της εργασίας είναι : Η ανάπτυξη ενός εύχρηστου και απλού, ανεξάρτητου από οποιοδήποτε πρόγραμμα, περιβάλλοντος εργασίας όπου θα εισαχθούν όλα τα δεδομένα με στόχο την τουριστική ή εκπαιδευτική αξιοποίησή τους.
Αξιοποίηση παρόμοιων αρχείων ιστορικής σημασίας στα πλαίσια άλλων εργασιών. Αξιοποίηση των στοιχείων που συγκεντρώθηκαν από τους ενδιαφερόμενους φορείς. Διεύρυνση του αντικειμένου της εργασίας ώστε να συμπεριλάβει τα μουσουλμανικά τεμένη και άλλων περιοχών της Ελλάδας.
Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α ΒΡΑΝΟΥΣΗΣ Λ., Ιστορικά και Τοπογραφικά του Μεσαιωνικού Κάστρου των Ιωαννίνων, Εκδόσεις Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών, 1968. ΔΑΝΙΗΛΙΔΗΣ Κ., Το Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών ARC VIEW ver. 3.0a Τεχνολογία και Δυνατότητες, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Τμήμα Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών, Τομέας Τοπογραφίας Εργαστήριο Φωτογραμμετρίας. ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ Ε., Από την «Πόλη-Παζάρι» στην «Πόλη-Πρακτορείο» Ιστορική Χωρολογική-Πολεολογική- Κτιριολογική Μελέτη, Εκδόσεις Αφοί Κυριακίδη. ΖΕΝΤΕΛΗΣ Π., Συστήματα Πληροφοριών Γης (Σημειώσεις), Εκδόσεις Ε.Μ.Π., 1993 ΖΟΥΜΠΟΣ Σ., Άπαντα, Γιάννινα 1985.
ΚΑΖΑΝΤΖΗΣ Κ., Σειρά άρθρων για τα τζαμιά των Ιωαννίνων, Εφημερίδα Ιωαννίνων ΗΠΕΙΡΟΣ, φυλ.25-7 μέχρι 19-10-1924. ΚΑΝΕΤΑΚΗΣ Ι.Γ., Το Κάστρο : Συμβολή στην Πολεοδομική Ιστορία των Ιωαννίνων, Έκδοση Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας, Αθήνα 1994. ΚΟΚΟΛΑΚΗΣ Μ., Ο Εβλιγιά Τσελεμπή στα Ιωάννινα, Σκουφάς, Τόμος Η, Άρτα- 1991/1 Τεύχη 74-75. ΚΟΥΛΙΔΑΣ Κ., Τα μουσουλμανικά βακούφια της πόλεως των Ιωαννίνων (ιστορική μελέτη), Ηπειρωτικό Ημερολόγιο, Τόμος ΙΘ, Εκδόσεις Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών, Ιωάννινα 1998. ΚΟΥΛΙΔΑΣ Κ., Τα μουσουλμανικά βακούφια της πόλεως των Ιωαννίνων (Ιστορική μελέτη) Μέρος Β (υπό έκδοση). ΚΟΥΡΜΑΝΤΖΗΣ Γ., Από τη βυζαντινή στην οθωμανική πόλη (15 ος 18 ος αιώνας) Σημειώσεις για τον προσδιορισμό της αστικής ιστορίας της πόλης των Ιωαννίνων, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου Ιστορίας : Ήπειρος Κοινωνία Οικονομία 15 ος 20 ος αι., Γιάννινα 4 7 Σεπτεμβρίου 1985, Δήμος Ιωαννιτων, Γιάννινα 1987. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Δ.Η., Άρθρα επί θεμάτων Αρχιτεκτονικής Θρησκευτικών μνημείων, 1966-1967. ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ Ι., Ηπειρωτικά Μελετήματα, Εκδόσεις Εταιρείας Ηπειρωτικών μελετών, Ιωάννινα 1993, β Έκδοση. ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ Ι., Τα Γιάννινα του Λαμπρίδη (Περιγραφή της πόλεως των Ιωαννίνων), Εκδόσεις Βασίλης Φανίτσιος, 1955, β Έκδοση.
ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ Α.Ι., Τα Γιάννινα του 19 ου αιώνα-όπως τα περιέγραψαν και τα απεικόνισαν οι ξένοι περιηγητές- Λεύκωμα 1994. ΠΑΤΙΑΣ Π., Εισαγωγή στη Φωτογραμμετρία, Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1991 ΡΟΓΚΟΤΗ-ΚΥΡΙΟΠΟΥΛΟΥ Δ., Γιάννινα, Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική Θεσσαλία-Ήπειρος, Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, Αθήνα 1988. ΣΑΚΕΛΑΡΙΟΥ Μ.Β., (Γενική Εποπτεία), Ήπειρος 4000 χρόνια ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα 1997. ΣΑΛΑΜΑΓΚΑΣ Δ.Σ., Άπαντα Ιστοριοδιφικά, Τόμος 2, Εκδόσεις Παπαζήση, Δεκέμβριος 1967 ΣΑΛΑΜΑΓΚΑΣ Δ.Σ., Περίπατοι στα Γιάννενα Ιστορικο Λαογραφικά Σημειώματα, Εκδόσεις Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών, Ιωάννινα 1965, β Έκδοση. ΣΑΛΑΜΑΓΚΑΣ Δ.Σ., Γαζή Εβρενόζ, Ηπειρωτική Εστία, Τεύχος 10, έτος 2 ο. ΣΙΝΙΚΗ - ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ N., Παλιά Γιάννινα, Εκδόσεις Μέλισσα, 1986. ΣΜΥΡΗΣ Γ., Τα μουσουλμανικά τεμένη των Ιωαννίνων και η πολεοδομία της οθωμανικής πόλης, Ηπειρωτικά Χρονικά, Ιωάννινα 2000 (υπό έκδοση). ΣΟΥΛΗΣ Χ.Ι., Τουρκικαί Επιγραφαί Ιωαννίνων, Ηπειρωτικά Χρονικά Τόμος Η, σελ.93 Επιγρ. ΙΔ, σελ88 Επιγρ. Δ, 1933. ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ Γ., Η Αντίστροφη Φωτογραμμετρία στην Αρχιτεκτονική (Διπλωματική Εργασία), Αθήνα 1997
ΤΣΟΥΔΕΡΟΣ Ε.Ι., Η αποζημίωσις των ανταλλαξίμων, Συμφωνία της Λωζάνης περί ανταλλαγής πληθυσμών Γενική Διεύθυνσις Ανταλλαγής Σύμβασις κράτους και Εθνικής Τραπέζης περί κτημάτων, Αθήνα1927 ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Κ.Ι., Τα Γιάννινα. Οι Μαχαλάδες τα σοκάκια και τα τοπωνύμιά τους με τις ιστορικές και λαογραφικές παραδόσεις και ανέκδοτα, Αθήνα 1986, Βιβλιοθήκη Ηπειρωτικής Εταιρείας Αθηνών Αριθ. 57. Χρονογραφία της Ηπείρου των τε ομόρων Ελληνικών και ιλλυρικών χωρών διατρέχουσα κατά σειράν τα εν αυταίς συμβάντα από του σωτηρίου έτους μέχρι του 1854, Τυπογραφείο Σ.Κ. Βλαστού, επανεκδόθηκε το 1969 από τον Η. Ρίζο, Τόμος Β. ΔΩΔΩΝΗ, Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Τόμος 12. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, Αθήνα 14 Μαϊου 1925, Τεύχος πρώτο, Αριθμός φύλλου 121. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, Αθήνα 28 Μαϊου 1932, Τεύχος πρώτο, Αριθμός φύλλου 93. Περί της Μητροπόλεως των Ιωαννίνων και της καταλήψεως αυτής υπό των Τούρκων, Εφημερίδα Ιωαννίνων ΗΠΕΙΡΟΣ, αρ. 1930/86 της 1/10/1924 Ηπειρωτική Εστία, Τεύχος 188, Δεκέμβριος 1967. Τα Γιάννινα στο χώρο και στο χρόνο (από το φωτογραφικό αρχείο του Απ. Βερτόδουλου), Ηπειρωτική Βιβλιοθήκη, Εκδόσεις Δωδώνη, 1991.