Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Τμήμα Περιβάλλοντος. Θέμα: Σύστημα ανακύκλωσης χαρτιού στα τμήματα του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Μυτιλήνη.

Πανεπιστήμιο Αιγαίου Τμήμα Περιβάλλοντος Θέμα: Σύστημα ανακύκλωσης χαρτιού στα τμήματα του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Μυτιλήνη. Επιβλέποντες καθηγητές: Ευαγγελινός Κωνσταντίνος- Χατζηαντωνίου Μαρία Την εργασία επιμελήθηκαν: Μπότση Αικατερίνη-Στάμου Παναγιώτα 1

Ευχαριστίες Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τους καθηγητές Ευαγγελινό Κωνσταντίνο και Χατζηαντωνίου Μαρία, για την ανάθεση της πτυχιακής εργασίας και για την καθοδήγησή τους κατά την διεκπεραίωσή της. Επιπλέον, για το πραγματικό ενδιαφέρον που έδειξαν και την συμβουλευτική υποστήριξη που μας προσέφεραν καθ όλη τη διάρκεια των σπουδών μας. Ευχαριστούμε τα μέλη της εξεταστικής επιτροπής για την μελέτη και αξιολόγηση της δουλειάς μας. Τέλος, τους γονείς μας και τους συζύγους μας οι οποίοι μας στήριξαν καθ όλη τη διάρκεια της φοίτησής μας και μας έδειξαν την εμπιστοσύνη τους. 2

Περιεχόμενα 1.Εισαγωγή 1.1 ορισμοί 1.2 Γενικές πληροφορίες για το χαρτί κ την ανακύκλωσή του 1.3 Νομικό πλαίσιο 1.4 Τρόπος ανακύκλωσης και παραγωγής χαρτιού 1.4.1 Είδη χαρτιού 1.4.2 Παγκόσμια κατανάλωση και παραγωγή χαρτιού 1.4.3 Ανακύκλωση προϊόντων χαρτιού 1.5 Λίγα λόγια για τις χαρτοβιομηχανίες 1.6 Χρήσεις και εφαρμογές ανακυκλωμένου χαρτιού 1.7Ευρωπαϊκή κατάσταση 1.8 Επιπτώσεις από τη μη ανακύκλωση χαρτιού 1.9 Οφέλη από ανακύκλωση 1.10 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την παραγωγή και ανακύκλωση χαρτιού 2. Μεθοδολογία 2.1 Ανακύκλωση στη Μυτιλήνη 2.2 Σχεδιασμός ανακύκλωσης στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου 2.3 Συστήματα Ανακύκλωσης σε πανεπιστήμια του εξωτερικού 2.4 Συστήματα Ανακύκλωσης σε πανεπιστήμια στην Ελλάδα 2.5 Εφαρμογή συστήματος ανακύκλωσης στο πανεπιστήμιο της Μυτιλήνης 2.5.1 Δράσεις προώθησης της ανακύκλωσης 3. Συμπεράσματα 3

Περιεχόμενα πινάκων Πίνακας 1: Παγκόσμια κατανάλωση προϊόντων χαρτιού.14 Πίνακας 2: Αξιοποίηση ανακτημένων χαρτιών στα κράτη CEPI το έτος 2005...17 Πίνακας 3: Πίνακας με προτάσεις που να τοποθετηθούν οι κάδοι ανακύκλωσης σε κάθε μέρος.....23 Πίνακας 4:Οι πρώτες χώρες σε ανακύκλωση χαρτιού. Πίνακας 5: Κατανομή απορριμμάτων που διατίθενται για καύση και ταφή...34-35 Πίνακας 6:Πρόγραμμα συγκομιδής - αδειάσματος κάδων ανακύκλωσης Πανεπιστημίου της Νεμπράσκα...48 Πίνακας 7: Εταιρείες ανακύκλωσης...49 Πίνακας 8: Σήματα ανακυκλωμένων υλικών..50 Περιεχόμενα σχημάτων-εικόνων Σχήμα 1 : Συνοπτικό διάγραμμα διεργασιών ανακύκλωσης του παλιόχαρτου...12 Σχήμα 2: Κατανομή παγκόσμιας κατανάλωσης προϊόντων χαρτιού (2005).15 Σχήμα 3: Κατανομή παγκόσμιας παραγωγής προϊόντων χαρτιού (2005)...15 Σχήμα 4: Αξιοποίηση ειδών παλαιόχαρτου στην παραγωγή διαφόρων ποιοτήτων προϊόντων χαρτιού στα κράτη-μέλη του CEPI το 2005. [Πηγή: CEPI ]..16 Σχήμα 5: Ποσοστό ανακύκλωσης παλαιόχαρτου στην Ευρώπη...24 Σχήμα 6: Προτάσεις που να τοποθετηθούν οι κάδοι ανακύκλωσης όσο αφορά τους κεντρικούς κάδους...31 Εικόνες Εικόνα 1: Χάρτης λόφου πανεπιστημίου...32 Εικόνα 2: Σήμα ανακύκλωσης...34 Εικόνα 3:Διάφορα είδη κάδων ανακύκλωσης...34 4

Εικόνα 4: Πρέσα χαρτιού...40 Περίληψη Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να μελετήσει τον τρόπο ανακύκλωσης χαρτιού σε άλλα πανεπιστήμια και να προτείνει το σύστημα διαχείρισης που θα καθίσταται δυνατό να εφαρμοστεί στο Πανεπιστήμιο της Μυτιλήνης. Επίσης θα γίνει αναφορά στα οφέλη της ανακύκλωσης και στις δραστηριότητες που πρέπει να γίνουν ώστε να ενημερωθεί, να ενδιαφερθεί και να συμμετάσχει ο κόσμος. 5

Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή Η εργασία αυτή έχει ως στόχο την ενημέρωση για την ανακύκλωση χαρτιού αλλά και την εύρεση του πιο σωστού τρόπου οργάνωσης ανακύκλωσης χαρτιού στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, στο παράρτημα της Μυτιλήνης. Η ανακύκλωση υλικών, ειδικά με την οργανωμένη της μορφή, προέκυψε ως αναγκαιότητα του 20ου αιώνα. Αναπτύχτηκε παράλληλα με την συσσώρευση του πληθυσμού σε αστικά κέντρα και με την αύξηση των καταναλωτικών συνηθειών. Βέβαια υπήρχαν και στο παρελθόν κοινωνίες που ήταν οργανωμένες και αναπτυγμένες και η διαχείριση των απορριμμάτων αναδυόταν ως ένα σημαντικό ζήτημα. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η αρχαία Αθήνα (το 500π.Χ.) που οργανώθηκε ο πρώτος χώρος απόθεσης αστικών απορριμμάτων του δυτικού κόσμου. 1.1 Ορισμοί Ανακύκλωση είναι η επανεπεξεργασία σε διαδικασία παραγωγής των αποβλήτων συσκευασιών ή άλλων προϊόντων προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για τον αρχικό ή άλλο σκοπό, συμπεριλαμβανομένης της οργανικής ανακύκλωσης αλλά όχι την ανάκτηση ενέργειας (ΦΕΚ 179, 2001). Επαναχρησιμοποίηση είναι η χρήση ενός αντικειμένου που έχει ήδη χρησιμοποιηθεί και περιλαμβάνει την επαναχρησιμοποίηση του αντικειμένου για την καθιερωμένη ή και για διαφορετική λειτουργία. Στην ουσία με τον όρο επαναχρησιμοποίηση εννοούμε την ανακύκλωση χαμηλότερης στάθμης (ΦΕΚ 24, 2012, Γεωργόπουλος 2000). Ανάκτηση ενέργειας είναι η χρησιμοποίηση καύσιμων αποβλήτων συσκευασίας και άλλων προϊόντος μέσα παραγωγής ενέργειας, με άμεση καύση, μαζί ή χωρίς άλλα απόβλητα, αλλά με ανάκτηση θερμότητας χωρίς ρύπανση περιβάλλοντος (ΦΕΚ 179, 2001). Διάθεση είναι οποιαδήποτε εργασία η οποία δεν συνιστά ανάκτηση, ακόμη και στην περίπτωση που η εργασία έχει ως δευτερογενή συνέπεια την ανάκτηση ουσιών ή Ενέργειας (ΦΕΚ 24. 2012). 6

Διαχείριση παλαιόχαρτου: είναι η χρήση του χαρτιού είτε ως πρώτη ύλη για την παραγωγή νέων προϊόντων είτε ως καύσιμη ύλη, αναμεμιγμένο με άλλα απορρίμματα για την παραγωγή ενέργειας (Μουσιόπουλος Ν.1999) Το χαρτί είναι ένα προϊόν που αποτελείται από ίνες (µε ανάδευση σε νερό και μετατροπή τους σε χαρτοπολτό). Οι ίνες μπορεί να είναι κυτταρίνης (οι πιο συχνές), φυτικής προέλευσης εκτός κυτταρίνης, ανόργανες, ζωικές και συνθετικές ίνες (Τσουμής Γ. 2009). Οργανική ανακύκλωση είναι η επεξεργασία υπό αερόβιες συνθήκες (λιπασματοποίηση) ή αναερόβιες συνθήκες (βιομεθανοποίηση) με μικροοργανισμούς κάτω από ελεγμένες συνθήκες των βιοαποικοδομήσιμων μερών των αποβλήτων συσκευασίας, με παραγωγή οργανικών καταλοίπων σταθεροποιημένων ή μεθανίου. Η ταφή δε θεωρείται οργανική ανακύκλωση (ΦΕΚ 179,2001). 1.2 Γενικές πληροφορίες για το χαρτί και την ανακύκλωσή του. Τo χαρτί είναι άμεσα συνυφασμένο με την πρόοδο της κοινωνίας. Είναι σαφές πως το πολιτισμικό και πολιτιστικό οικοδόμημα της σύγχρονης κοινωνίας υποστηρίχθηκε και εξαρτήθηκε σε τεράστιο βαθμό από το χαρτί και τα προϊόντα του, καθώς για πολλά χρόνια το χαρτί ήταν το κύριο μέσο διατήρησης και διάδοσης της γνώσης. Εκτός της χρήσης του ως μέσο αποτύπωσης γραφικών απεικονίσεων, το χαρτί χρησιμοποιήθηκε και σε ένα πλήθος διαφορετικών εφαρμογών, μεταξύ των οποίων η συσκευασία και η μεταφορά καταναλωτικών αγαθών (Hering 1863). Η ιστορία του χαρτιού ξεκινά το 2ο αιώνα π.χ. στην Κίνα, με τη χρήση πολτού φυσικών ινών (όπως φλούδα μουριάς, μπαμπού, άχυρα ρυζιού, λινάρι). Έως τότε σαν γραφική ύλη χρησιμοποιούταν ο πάπυρος (φυτό στον Νείλο) και μετά περγαμηνές (δηλ. δέρματα ζώων).το 105 μ.χ. ο Τσάι Λουν (Cai Lun), θα τελειοποιήσει την τεχνική επεξεργασίας του χαρτιού, προσθέτοντας κάποια απλά υλικά (που κανείς έως τότε δεν είχε σκεφτεί να χρησιμοποιήσει) αφού είχαν υποστεί ζύμωση, όπως κομμάτια από κουρέλια, σχοινιά και παλιά δίχτυα ψαρέματος (Ψυχογιός Δ. 2004). Από τότε μέχρι σήμερα έχουν γίνει πολλές μεταβολές όσο αφορά τη βασική πρώτη ύλη της παραγωγής του χαρτιού. Το 19 ο αιώνα το ξύλο έγινε η πρώτη ύλη παραγωγής του χαρτιού αντί για τα ράκη και η παραγωγή αυξήθηκε από 3,2 εκατομμύρια τόνους το1864 στους 355 7

εκατομμύρια τόνους το 2005 (Herring 1863). Η ελληνική λέξη χαρτί (όπως και η ιταλική carta) προέρχεται από τη λέξη «χάρτης», η οποία σημαίνει «λεπτό φύλλο πάνω στο οποίο γράφουμε». Η λέξη, είναι άγνωστης ετυμολογίας και ίσως αποτελεί δάνειο από την αιγυπτιακή (Asimov 2001). Περίπου τον 5ο αιώνα μ.χ., οι Κινέζοι εφηύραν την τύπωση, κατά την οποία χρησιμοποιούσαν ξύλινα πλακίδια, και το χαρτί αποτέλεσε ένα εξαιρετικό υλικό για τις σχετικές εφαρμογές (Munsell 1864). Περίπου το 610 μ.χ., η τέχνη της παραγωγής χαρτιού διαδόθηκε στην Ιαπωνία μέσω της Κορέας (Munsell 1864, Dokyo 1978, Scott 1984). Πιστεύεται πως το πραγματικό άτομο που έφερε την τεχνογνωσία της παραγωγής χαρτιού στην Ιαπωνία ήταν ένας βουδιστής μοναχός, που ονομάζονταν Dokyo (Hunter 1978). Το χαρτί ανακυκλώνεται σε ποσοστό 50% ενώ σε αντίθεση τα χοντρά χαρτόνια, τα χαρτιά υγείας, τα χαρτιά καθαρισμού και οι καρτέλες των αυγών ανακυκλώνονται σχεδόν εξολοκλήρου και κατασκευάζονται εκ νέου από ανακυκλωμένο χαρτί (Φιλιός Α. 2003).Επίσης οι εφημερίδες συνήθως παράγονται από 100% ανακυκλωμένο χαρτί (Τσουμής 2009).Για την παραγωγή 1 κιλού χαρτιού, 100 χρόνια πριν χρειάζονταν 800λίτρα νερό. Στη δεκαετία του 70 το απαιτούμενο νερό μειώθηκε στα 70 λίτρα, ενώ το 1989 η ποσότητα του απαιτούμενου νερού έπεσε στα20l/kg (Φιλιός Α. 2003). Ένα μειονέκτημα όσο αφορά το αποτέλεσμα της ανακύκλωσης είναι ότι στο τελικό προϊόν μπορεί να λείπει η απαραίτητη φωτεινότητα και να γίνεται εύκολα αντιληπτή από τους καταναλωτές η σύστασή του. Με αποτέλεσμα κάποια προϊόντα όπως το χαρτί υγείας να αντιμετωπίζουν δυσκολίες όσο αφορά την διείσδυσή τους στην αγορά σε αντίθεση με τα υλικά συσκευασίας (Μουσιόπουλος Ν.1999). Η ανακύκλωση αποτελεί μια βασική έννοια της σύγχρονης διαχείρισης των αποβλήτων. Τα ανακυκλώσιμα υλικά, αποκαλούμενα επίσης recyclables ή recyclates, μπορούν να προέλθουν από πολλές πηγές, συμπεριλαμβανομένων των σπιτιών, των δημόσιων υπηρεσιών και των βιομηχανιών. Περιλαμβάνουν το γυαλί, το χαρτί, το αλουμίνιο και άλλα μέταλλα όπως ο χαλκός και ο σίδηρος, την άσφαλτο, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και τα πλαστικά. Οι ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές πρέπει να ανακυκλώνονται όχι μόνον γιατί η τοποθέτηση τους σε χώρους ταφής απορριμμάτων επιβαρύνει το περιβάλλον, αλλά και γιατί βλάπτει την υγεία μας. 8

Εν κατακλείδι η ανακύκλωση χαρτιού έχει το πλεονέκτημα του υψηλού ποσοστού χαρτιού στο ρεύμα των απορριµµάτων. Στα μειονεκτήματα της ανακύκλωσης του χαρτιού είναι ότι οι παρθένες πρώτες ύλες για την παραγωγή χαρτιού είναι φθηνές και ότι δεν υπάρχουν πολλά εργοστάσια παραγωγής ανακυκλωμένου χαρτιού σε αποστάσεις που να µην αυξάνουν το κόστος (Τσομπανόγλου 1993). 1.3 Νομικό πλαίσιο Η ανακύκλωση αποτελεί βασικό εργαλείο της προσπάθειας του περιβάλλοντος. Σήμερα έχει δημιουργηθεί το θεσμικό πλαίσιο για την ανακύκλωση όλων των ειδών απορριμμάτων. Το 2010 το ποσοστό ανακύκλωσης απορριμμάτων ξεπέρασε το 25% (Περιβάλλον 2010). Τον Αύγουστο του 2001, ψηφίστηκε ο Νόμος 2939/01 περί «Συσκευασιών και Εναλλακτικής Διαχείρισης των Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων» ο οποίος ουσιαστικά καθιστά υποχρεωτική την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών στη χώρα μας και εναρμονίζει την εθνική μας νομοθεσία με τη σχετική νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ειδικότερα με την ευρωπαϊκή οδηγία 94/62. Το 2004 εκδόθηκε νέα κοινοτική οδηγία (04/12) η οποία αναθεωρεί τους στόχους που θέτει η 94/62. Οι νέοι στόχοι ενσωματώθηκαν στο εθνικό νομικό πλαίσιο με την ΚΥΑ 9268/469. Όλες οι επιχειρήσεις που λειτουργούν στην Ελλάδα και παράγουν ή εισάγουν συσκευασμένα προϊόντα, τα οποία στη συνέχεια τα διαθέτουν στην εγχώρια αγορά, υποχρεούνται πλέον να συλλέγουν και να ανακυκλώνουν τις συσκευασίες των προϊόντων τους, δηλαδή να οργανώνουν συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης (ΦΕΚ 179, 2001). Το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, σύμφωνα και με τις προβλέψεις του νόμου 2939/2001 (Α 179) για τις συσκευασίες, όπως αυτός τροποποιήθηκε με το νόμο 3854/2010 (Α 94), λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα για την προώθηση της επαναχρησιμοποίησης προϊόντων και δραστηριοτήτων προετοιμασίας προς επαναχρησιμοποίηση. Επίσης παίρνει μέτρα για την προώθηση ανακύκλωσης υψηλής ποιότητας. Για αυτόν τον λόγο καθιερώνεται η ξεχωριστή διαλογή αποβλήτων. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνονται τα ποιοτικά πρότυπα που έχουν θέσει στους τομείς 9

της ανακύκλωσης. Στο άρθρο 26 παράγραφος 2, έως το 2015 είναι υποχρεωτική η χωριστή διαλογή για χαρτί, μέταλλο, πλαστικό και γυαλί (ΦΕΚ 24, 2012). Οι μακροπρόθεσμοι στόχοι που έχει θέσει το υπουργείο είναι: α) ότι έως το 2020 η ανακύκλωση, επαναχρησιμοποίηση για χαρτί, μέταλλο, πλαστικό και γυαλί πρέπει να αυξηθεί κατ ελάχιστον στο 50% κατά βάρος για τα νοικοκυριά. β) έως το 2020 πρέπει να αυξηθεί κατ ελάχιστον στο 70% κατά βάρος η επαναχρησιμοποίηση, η ανακύκλωση και η ανάκτηση άλλων υλικών, συμπεριλαμβανομένων των εργασιών επιχωσης (backfilling). Κάθε τρία χρόνια σύμφωνα με το άρθρο 34, παράγραφο 1 του άρθρου 58 γίνεται έλεγχος της επίτευξης των στόχων. Εάν οι στόχοι δεν έχουν επιτευχθεί προτείνονται διορθωτικές ενέργειες (ΦΕΚ 24, 2012). 1.4 Τρόπος ανακύκλωσης και παραγωγής χαρτιού Θα αναφερθεί συνοπτικά η διαδικασία παραγωγής χαρτιού που ακολουθούσαν οι Κινέζοι χαρτοποιοί, οι οποίοι μετέτρεπαν τις πρώτες ύλες σε πολτό με τη χρήση νερού και μηχανικής ενέργειας. Στη συνέχεια χρησιμοποιούσαν πλαίσια, τα οποία είχαν ένα πλέγμα κατάλληλων διαστάσεων για την συγκράτηση των ινών του αιωρήματος και την συσσωμάτωσή τους. Αυτό αποτελούσε το παραγόμενο χαρτί. Ύστερα σε αυτό ασκούσαν πίεση με τη βοήθεια μεγάλων πετρών, για να μειωθεί η τυχών υγρασία που υπάρχει. Έπειτα, το χαρτί επικολλούταν σε κάθετες επιφάνειες, για να ξηραθεί, να αλειφθεί με φυτική κόλλα και τέλος να λειανθεί με τη βοήθεια πετρών. Με αυτόν τον τρόπο ήταν δυνατή ακόμα και η παραγωγή χαρτιού μεγάλων διαστάσεων (3-3,6 mμήκους), φυσικά με τη χρήση αντίστοιχων πλαισίων (Munshell 1864). Σήμερα οι διαδικασίες έχουν αλλάξει πολύ. Η διαδικασία ανακύκλωσης και παρασκευής χαρτιού είναι πλέον αυτοματοποιημένη. Αρχικά, οι ποσότητες του χαρτιού που πρόκειται να ανακυκλωθούν, συλλέγονται σε αποθηκευτικούς χώρους. Στη συνέχεια τα χαρτιά περνάνε μέσα από μία πρέσα προκειμένου να μειωθεί όγκος τους. Όταν εξέρχονται της πρέσας είναι δεματοποιημένα σε κύβους. Τα δέματα αυτά ρίχνονται μέσα στους πολτοποιητές στους οποίους η αναλογία χαρτιού και νερού είναι 5% και 95% αντίστοιχα. Εκεί το χαρτί θερμαίνεται μέχρι να αρχίσει να λιώνει. Ο ζεστός πολτός εισάγεται σε ειδικές πρέσες υψηλής θερμοκρασίας στις οποίες στεγνώνει και 10

λειαίνεται ώστε να πάρει την τελική μορφή του χαρτιού. Το αποτέλεσμα είναι η παραγωγή ενός λεπτού φύλλου χαρτιού το οποίο τυλίγεται σε ρολά. Έπειτα τα ρολά κόβονται στο σχήμα και μέγεθος που ζητά ο εκάστοτε αγοραστής και έτσι το χαρτί στοιβάζεται στους αποθηκευτικούς χώρους. Στη συνέχεια φορτώνεται σε φορτηγά και διατίθενται στην αγορά (Μακεδονική εταιρεία χαρτιού). Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να αναφερθούν επιγραμματικά τα στάδια παραγωγής του χαρτιού όταν προέρχεται από ξύλο, ώστε να κατανοηθεί αργότερα ο τρόπος ανακύκλωσής του καθώς και η πολυπλοκότητα της διαδικασίας: 1. Ξύλο 2. Αποφλοίωση 3. Πολτοποίηση 4. Διήθηση καθαρισμός συμπύκνωση 5. Λεύκανση 6. Μηχανική κατεργασία ινών 7. Πρόσθετα 8. Στρωμάτωση 9. Χαρτί Tο ξύλο αποτελείται περίπου από 50% C, 6% H και 44% Ο, με βάση τη στοιχειακή του ανάλυση. Η σύσταση αυτή αντιστοιχεί στον εμπειρικό τύπο για το ξύλο:c1,5h2,1o. Στο ξύλο υπάρχουν, επίσης, μικρές ποσότητες αζώτου (0,1-1%) και μεγάλος αριθμός άλλων στοιχείων (K, Na, Ca, Mg, Fe, S, P, Al, Si, Ni, Ba, Bd, κ.ά.). Η φυτική ύλη, ξυλώδης και μη, αποτελείται από πολυμερείς ενώσεις (90-99%) και από απλές ή ολιγομερείς ενώσεις (1-10%). Οι πολυμερείς ενώσεις διακρίνονται σε τρεις βασικές ομάδες (βάσει της σύστασης και της δομής αυτών): στην κυτταρίνη, στην ημικυτταρίνη και στην λιγνίνη. Η κυτταρίνη είναι η πλέον διαδεδομένη οργανική ένωση στη φύση και είναι το βασικό στοιχείο για την παραγωγή χαρτιού. Είναι ένα γραμμικό πολυμερές της άνυδρης γλυκόζης (Atchinson 1987) με μεγάλο βαθμό πολυμερισμού και έχει εμπειρικό τύπο (C6H10O5)m.Παρουσιάζει μεγάλη χημική και μηχανική αντοχή και στην καθαρή της μορφή έχει χρώμα λευκό και ειδικό βάρος ίσο με 1,5. Τα μακρομόρια της κυτταρίνης διατάσσονται παράλληλα μεταξύ τους και 11

αναπτύσσουν δεσμούς υδρογόνου, σχηματίζοντας έτσι τα στοιχειώδη ινίδια. Η διάμετρός τους είναι περίπου 3,5 nm και ενώνονται μεταξύ τους με αποτέλεσμα να σχηματίζονται δέσμες. Στη συνέχεια θα αναφερθεί επιγραμματικά ο παλιός τρόπος παρασκευής χαρτιού και στο σχήμα 1 φαίνεται ο τρόπος ανακύκλωσης παλαιόχαρτου: 1. Αρχικά γινόταν ταξινόμηση του χαρτιού ανάλογα με την ποιότητά του. 2. Στη συνέχεια καθαριζόταν το χαρτί (απομελάνωση) 3. Με τη βοήθεια ενός μύλου μετατρεπόταν το χαρτί σε πολτό 4. Μετά πραγματοποιούνταν η προπαρασκευή του πολτού 5. Μετά ο πολτός τοποθετούνταν σε κόσκινα 6. Ύστερα το κάθε φύλλο τοποθετούνταν πάνω σε απλή τσόχα 7. Η τσόχα αυτή μετά περνούσε μέσα από πρέσα στεγνώματος και σχηματισμού φύλλων 8. Ύστερα το κάθε φύλλο αφαιρούνταν από την πρέσα 9. Και στο τέλος αφήνονταν το κάθε φύλλο ώστε να κατευθυνθεί προς την αγορά για χρήση (Μακεδονική εταιρεία χαρτιού). Πολλά στάδια ανακύκλωσης και παραγωγής του χαρτιού ταυτίζονται, όπως μπορεί κάποιος να συμπεράνει. Σχήμα 1 : Συνοπτικό διάγραμμα διεργασιών ανακύκλωσης του παλαιόχαρτου 1.4.1 Είδη χαρτιού Για να κατανοηθεί το πως πρέπει να διαλογίζονται και να μαζεύονται τα χαρτιά πριν την ανακύκλωση πρέπει να αναφερθούν τα διαφορετικά είδη χαρτιού και γενικά τα προϊόντα χαρτιού. Το χαρτί διακρίνεται σε διάφορες κατηγορίες αναλόγως της χρήσης 12

του, το είδους της χαρτομάζας από την οποία παρήχθη και των πρόσθετων που περιέχει. Υπολογίζεται ότι σήμερα υπάρχουν πάνω από 3000 διαφορετικά είδη προϊόντων χαρτιού. Με βάση την πυκνότητα τους χωρίζονται στα χαρτιά, αυτά με πυκνότητα μικρότερη από 225 g/m 2 και στα χαρτόνια με επιφανειακή πυκνότητα άνω των 225 g/m 2. Σε ότι αφορά τη χρήση τους χωρίζονται στις εξής κατηγορίες (Holik 2006, Pattetall 2000, Biermann1996): 1. Γραφικά χαρτιά (graphic papers). 2. Χαρτιά συσκευασίας και χαρτόνια (Packaging paper and board grades). 3. Χαρτιά υγιεινής και καθαριότητας (hygienic Paper). 4. Ειδικές κατηγορίες χαρτιού και χαρτονιού (specially paper and board grades). Λίγα λόγια για τα είδη χαρτιού: Με τον όρο γραφικά χαρτιά εννοείται ένα πλήθος διαφορετικών χαρτιών που είναι κατάλληλα για γράψιμο και εκτύπωση, τα οποία κι αυτά διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες, το δημοσιογραφικό χαρτί, τα μη επιχρισμένα χαρτιά εκτύπωσης μηχανικής χαρτομάζας, τα μη επιχρισμένα χαρτιά μηχανικής χαρτομάζας και στα επιχρισμένα χαρτιά εκτύπωσης. Με τον όρο χαρτιά συσκευασίας εννοούνται όλα εκείνα τα υλικά που χρησιμοποιούνται για τη συσκευασία και προστασία πλήθους καταναλωτικών αγαθών κατά τη μετακίνηση και την αποθήκευση αυτών. Στην κατηγορία των χαρτιών υγιεινής και καθαριότητας περιλαμβάνονται όλα τα χάρτινα προϊόντα που σχετίζονται µε την οικιακή και ατομική υγιεινή: όπως χαρτί υγείας, χαρτί κουζίνας, χαρτομάντηλα, χαρτοπετσέτες, χαρτοβάµβακας, πάνες γυναικών και βρεφών, χάρτινα τραπεζομάντηλα κ.λπ. Τέλος στις ειδικές κατηγορίες χαρτιού και χαρτονιού εντάσσονται προϊόντα χαρτιού που καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος ειδικών εφαρμογών όπως τα φίλτρα οικιακής χρήσης, προϊόντα καπνού, φωτογραφικό υλικό κλπ.(φιλιππακοπούλου 2007, Holik 2006) 1.4.2 Παγκόσμια κατανάλωση και παραγωγή χαρτιού Για να κατανοήσει κάποιος πόσο σημαντική είναι η ανακύκλωση του χαρτιού θα πρέπει να γνωρίζει τα ποσοστά κατανάλωσης και της παραγωγής του χαρτιού. Στον πίνακα 1 φαίνεται η κατανάλωση χαρτιού σε κιλά ανά άτομα και έτος για κάποιες χώρες, καθώς και η αύξηση κατανάλωσής του σε 44χρόνια. Όσο αφορά την Ευρώπη η 13

κατανάλωση προϊόντων χαρτιού έφτασε στα 73εκατομμύρια τόνους το 1992 και στα 96 εκατομμύρια τόνους το 2005. Δηλαδή, μέσα σε 13 χρόνια η κατανάλωση προϊόντων χαρτιού στην Ευρώπη αυξήθηκε κατά 32% περίπου (World resource institute), σχήμα 2. Στην Ελλάδα η κατανάλωση αυξήθηκε κατά 86%, ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό. Σε ότι αφορά την παραγωγή προϊόντων χαρτιού στην Ευρώπη ανήλθε περίπου σε 75εκατομμύρια τόνους το 1992 και σε 111 εκατομμύρια τόνους το 2005 (βλ. Σχήμα 3). Δηλαδή, σε δεκατρία χρόνια η παραγωγή στην Ευρώπη αυξήθηκε κατά 48% περίπου. Πίνακας 1: Παγκόσμια κατανάλωση προϊόντων χαρτιού Κατανάλωση προϊόντων χαρτιού(kg/άτομα/έτος) 1961 2005 Μεταβολη(%) Αργεντινή 29,35 55,45 47% Αφγανιστάν - 0,02 - Βουλγαρία 15,35 51,64 70% Βραζιλία 8,87 39,49 78% Γαλλία 60,8 178,72 66% Γερμανία 73,79 231,65 66% Ελλάδα 14,38 105,29 86% Η.Π.Α 184,54 297,05 38% Ιαπωνία 54,29 233,55 77% Ινδία 1,32 4,59 71% Καμερούν 0,15 3,68 96% Κίνα 3,86 44,66 91% Κούβα 21,12 8,63-145% Κύπρος 9,01 76,16 88% Μ. Βρετανία 102,55 201,2 49% Νιγηρία 0,44 2,39 82% Ολλανδία 87,75 227,38 61% Σουδάν 0,68 1,01 33% Σουηδία 123,37 219,98 44% Τουρκία 3,12 27,3 89% Παγκόσμια 29,35 54,48 46% Κατανάλωση=[(Παραγωγή +Εισαγωγές)- (Εξαγωγές)]/[Πληθυσμός] Πηγή: World Resources Institute 14

Σχήμα2: Κατανομή παγκόσμιας κατανάλωσης προϊόντων χαρτιού (2005) [Πηγή:WorldResourcesInstitute] Σχήμα 3: Κατανομή παγκόσμιας παραγωγής προϊόντων χαρτιού (2005) 15

[Πηγή: World Resources Institute] Όσο αφορά την παραγωγή προϊόντων χαρτιού στην Ευρώπη παράγεται το 31% της παγκόσμιας ποσότητας, ενώ στη Β. Αμερική το 29% και στην Ασία (εκτός της Μ. Ανατολής) το 32%. Τα ποσοστά της κατανάλωσης των προϊόντων χαρτιού είναι αντίστοιχα με εκείνα της παγκόσμιας κατανάλωσής τους. Χώρες που εισάγουν χαρτομάζα (όπως η Ελλάδα) συνηθίζουν να την αντικαταστούν µε παλαιόχαρτο που είναι φθηνότερο και αυξάνει τον δείκτη επαναχρησιμοποίησης. Ενώ από την άλλη πλευρά χώρες που παράγουν χαρτομάζα (όπως ο Καναδάς και οι Σκανδιναβικές χώρες), συλλέγουν περισσότερο παλαιόχαρτο από όσο χρησιμοποιούνε στην παραγωγή τους, το οποίο και εξάγουν. Στο σχήμα 4 φαίνεται η αξιοποίηση των διαφόρων ειδών παλαιοχάρτου για την παραγωγή διαφόρων ποιοτήτων χαρτιού. Σχήμα 4: Αξιοποίηση ειδών παλαιόχαρτου στην παραγωγή διαφόρων ποιοτήτων προϊόντων χαρτιού στα κράτη-μέλη του CEPI το 2005. [Πηγή: CEPI ] 16

Στον πίνακα 2 παρουσιάζονται στοιχεία για την επαναχρησιμοποίηση του παλαιόχαρτου στις χαρτοβιομηχανίες των χωρών του CEPI κατά το 2005. Το έτος αυτό επαναχρησιμοποιήθηκαν περίπου 46,7 εκατομμύρια τόνοι παλαιόχαρτου σε σύνολο παραγωγής 99,3 εκατομμυρίων τόνων. Το παλαιόχαρτο συσκευασίας αποτελεί το μεγαλύτερο ποσοστό του επαναχρησιμοποιούμενου παλαιόχαρτου. Πίνακας 2: Αξιοποίηση ανακτημένων χαρτιών στα κράτη CEPI το έτος 2005 1.5 Λίγα λόγια για τις χαρτοβιομηχανίες Για να πετύχει η ανακύκλωση χρειάζεται ένα σύνολο μέτρων και συνεργασία των διάφορων φορέων που εμπλέκονται στην ανακύκλωση του παλιού χαρτιού. Ένας από τους εμπλεκόμενους είναι και οι χαρτοβιομηχανίες. Σε αντίθεση με ότι συμβαίνει σε άλλες χώρες (Η.Π.Α., Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη), στη χώρα μας η ανακύκλωση 17

χαρτιού συναντάει σημαντικά εμπόδια. Αν και τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί η ανακύκλωση του χαρτιού στην Ελλάδα ακόμα τα ποσοστά είναι χαμηλά σε σχέση με αυτά που θα μπορούσαν να επιτευχθούν. Το επάγγελμα του εμπόρου παλαιόχαρτου δύει και η ελληνική χαρτοβιομηχανία δεν φαίνεται προς το παρόν να είναι ικανή να απορροφήσει την ποσότητα χρησιμοποιημένου χαρτιού που συγκεντρώνεται προς ανακύκλωση, πόσο μάλλον να απορροφήσει μεγαλύτερες ποσότητες εφόσον επεκταθούν τα προγράμματα ανακύκλωσης. Τα χρησιμοποιημένα χαρτιά (αποκόμματα) έχουν χαμηλή τιμή στο εξωτερικό γιατί είναι μικρή η απόδοσή τους. Οι χαρτοβιομηχανίες στις ευρωπαϊκές χώρες και στις Η.Π.Α., έχουν προχωρήσει σε σημαντικές επενδύσεις για τον εκσυγχρονισμό της παραγωγικής διαδικασίας τους έτσι ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα των ανακυκλωμένων χαρτιών που παράγονται, να μειωθεί το κόστος παραγωγής και να αυξηθεί η παραγωγικότητα. Επιπλέον, έχουν φτηνές πρώτες ύλες από το χρησιμοποιημένο χαρτί για την παραγωγή ανακυκλωμένου χαρτιού. Οι ελληνικές χαρτοβιομηχανίες μέχρι σήμερα έχουν μικρή παραγωγικότητα, παράγουν στις περισσότερες περιπτώσεις προϊόντα υποβαθμισμένης ποιότητας και περιορισμένου φάσματος με υψηλό κόστος παραγωγής. Αν και το 2013 η ελληνική χαρτοβιομηχανία ανέκαμψε, ως σύνολο, παρά το γεγονός ότι ορισμένοι υποκλάδοι της περιόρισαν σε δραματικά χαμηλά επίπεδα την παραγωγική τους δραστηριότητα, κυρίως λόγω συρρίκνωσης των εξαγωγών τους, μετά την παύση ή την αναστολή της λειτουργίας ορισμένων μονάδων. Ιταλικές κι άλλες βιομηχανίες είναι για αυτό το λόγο σε θέση να μπουν στην ελληνική αγορά και να ανταγωνισθούν τις ελληνικές χαρτοβιομηχανίες, καταλαμβάνοντας σήμερα ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της ελληνικής αγοράς ειδών χαρτιού (Παπαδοπούλου Όλγα 2008). Από τη μία η απουσία ενός ολοκληρωμένου σχεδιασμού και εθνικής πολιτικής για την προώθηση της ανακύκλωσης χαρτιού, και από την άλλη η απουσία μίας συμφωνίας συνεργασίας όλων των εμπλεκομένων φορέων (χαρτοβιομηχανία, έμποροι παλαιού χαρτιού, τοπική αυτοδιοίκηση, κοινωνικοί φορείς, οικολογικές οργανώσεις) έχουν ως αποτέλεσμα τον ανταγωνισμό και όχι τη συνεργασία των διαφόρων φορέων για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Ο ανταγωνισμός αφορά κυρίως τις ποσότητες χρησιμοποιημένου χαρτιού από μεγάλους παραγωγούς, αλλά έτσι ένας κλάδος που μπορεί να συλλέγει χαρτί από την πηγή και από μικρότερους παραγωγούς οδηγείται σε διάλυση. Με αποτέλεσμα η ανακύκλωση χαρτιού να μην αναπτυχθεί σε ικανοποιητικό 18

βαθμό στη χώρα μας. Το επιθυμητό είναι τουλάχιστον να διπλασιασθεί και να ξεπεράσει άμεσα το 60-65%, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες. Η συνεργασία αυτών των φορέων σε τοπικό επίπεδο και σε εθνικό είναι απαραίτητη για την προώθηση της ανακύκλωσης (Φιλιππακοπούλου Θ. 2007). Με την ανάπτυξη προγραμμάτων συλλογής χρησιμοποιημένου χαρτιού για την ανακύκλωση από Δήμους και κοινωνικούς φορείς έχει αυξηθεί η συλλογή χρησιμοποιημένου χαρτιού από τα σπίτια. Το χαρτί αυτό είναι συνήθως κατώτερης ποιότητας σε σχέση με χρησιμοποιημένα χαρτιά όπως αναφέρθηκε και παραπάνω (αποκόμματα τυπογραφείων ή άλλων πριν την κατανάλωση παραγωγών). Τα χαρτιά αυτά και κυρίως τα προϊόντα του είναι όλο και πιο δύσκολο να απορροφηθούν από την ελληνική αγορά με βάση τις δυνατότητες της ελληνικής χαρτοβιομηχανίας. Η διαδικασία αυτή θα πρέπει να συμβάλλει στην αύξηση της απασχόλησης και στην μακροχρόνια δημιουργία ευκαιριών για κοινωνικά χρήσιμες οικονομικές δραστηριότητες με ταυτόχρονη προστασία του περιβάλλοντος (αειφορία). Επίσης, χρειάζεται να γίνουν από κοινού μία σειρά πρωτοβουλιών και δραστηριοτήτων για την προώθηση της χρήσης ανακυκλωμένου χαρτιού: 1. Ενημέρωση κι ευαισθητοποίηση των πολιτών και των επαγγελματιών για την προώθηση της ανακύκλωσης χαρτιού κυρίως για λόγους προστασίας του περιβάλλοντος και μείωσης των απορριμμάτων. Τα τελευταία χρόνια αυτό έχει επιτευχθεί σε ικανοποιητικό βαθμό αλλά όσο αφορά τους επαγγελματίες θα πρέπει να περιορίσουν τις προσδοκίες τους για αυξημένα έσοδα από την διάθεση μίας ποσότητας χαρτιού για ανακύκλωση. Και τούτο διότι υπάρχει σημαντικό κόστος για αυτόν που θα πάει να παραλάβει και να φορτώσει, τα προϊόντα που θα πάνε για ανακύκλωση. Ένας τρόπος περιορισμού αυτού του κόστους είναι να γίνεται η διαλογή άμεσα, δηλαδή να τοποθετούνται από την αρχή στου κάδους ανάλογα με το είδος τους. Ο χώρος αποθήκευσης του χαρτιού θα πρέπει να είναι κοντά στην μεγαλύτερη πηγή «παραγωγής» και με εύκολη πρόσβαση. 2. Οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, θα πρέπει να προχωρήσουν σε οργανωμένα προγράμματα ανακύκλωσης. Η συλλογή χαρτιού ως σκουπίδι δεν κοστίζει και μάλιστα η ανακύκλωσή του μπορεί να φέρει κέρδος σε κάποιους. Δεν είναι τυχαίο ότι στις περισσότερες χώρες οι Ο.Τ.Α. επιδοτούν με ένα ποσοστό- αναλογικά μικρότερο από το κόστος συλλογής τη συλλογή χαρτιού για ανακύκλωση πετυχαίνοντας και μείωση 19

των απορριμμάτων και μείωση των δαπανών τους για τη διάθεση των απορριμμάτων τους. 3. Να υπάρχει ένα σύστημα ελέγχου οργάνωσης έτσι ώστε τα χαρτιά που συλλέγονται για ανακύκλωση να καταλήγουν ξανά στην παραγωγή κι όχι να αποθηκεύονται και να καταλήγουν στις χωματερές. 4. Νέες σχέσεις συνεργασίας κι όχι ανταγωνισμού μεταξύ των εμπλεκομένων φορέων αλλά ακόμα και εταιρειών ανακύκλωσης και συμπίεσης. 5. Διοργάνωση σεμιναρίων από το πανεπιστήμιο και από χημικούς παραγωγής σε εμπόρους παλαιού χαρτιού και στους φορείς που ασχολούνται με τη συλλογή χρησιμοποιημένου χαρτιού για την ειδική εκπαίδευσή τους, κατανόησης του συστήματος ISO 9000, και εφαρμογής του στο μέγιστο βαθμό. Με τις παραπάνω ενέργειες μπορεί να επιτευχθεί η αύξηση της ανακύκλωσης σε σημαντικό βαθμό. 1.6 Χρήσεις και εφαρμογές ανακυκλωμένου χαρτιού Τα προϊόντα χαρτιού που ανακυκλώνονται διακρίνονται στα προκαταναλωτικά και στα μετά-καταναλωτικά προϊόντα. Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονται τα χαρτιά που δεν πέρασαν από το στάδιο ανακύκλωσης, όπως οι απούλητες εφημερίδες, τα ελλαττωματικά χαρτιά κ.ά. ενώ στην δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνονται τα χαρτιά που πέρασαν το στάδιο της κατανάλωσης, όπως τα περιοδικά, τα χαρτόνια, τα χάρτινα υλικά συσκευασίας, τα χαρτιά γραφής και εκτύπωσης. Πολύ συχνά οι παλιές εφημερίδες και περιοδικά χρησιμοποιούνται για την παραγωγή παλαιόχαρτου χαμηλής ποιότητας (Τhomson 1992). Παλιότερα το ανακυκλωμένο χαρτί είχε γκρι χρώμα. Τη δεκαετία του 50 η χρήση ανακυκλωμένων προϊόντων στην παραγωγή χαρτιών γραφής είχε ένα ποσοστό 20%, το μέγιστο δυνατό τότε. Σήμερα οι ποσότητες παλαιόχαρτου που χρησιμοποιούνται σαν πρώτη ύλη για την παραγωγή εφημερίδων, κυματοειδών χαρτοκιβωτίων και χαρτιών συσκευασίας (Lund 2001). Τα πιο συνήθη είδη παλαιόχαρτου που ανακτώνται είναι οι εφημερίδες, οι χάρτινες συσκευασίες και τα χαρτοκιβώτια. Και τούτο διότι μπορούν να συλλεχθούν εύκολα και να επεξεργαστούν για την παραγωγή νέων προϊόντων. Τα κυματοειδή χαρτοκιβώτια που ανήκουν στην κατηγορία των χαρτιών συσκευασίας συνιστούν ένα φιλικό προς το περιβάλλον υλικό συσκευασίας. Διότι αποτελούνται κυρίως από 20

ανακυκλωμένο χαρτί και υδατοδιαλυτή κόλλα. Επίσης έχουν το πλεονέκτημα ότι μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν και είναι βιοαποδομήσιμα (FEFCO, Commision of European communities 2005). Το δημοσιογραφικό χαρτί σε μεγάλο ποσοστό προέρχεται από ανακυκλωμένες ίνες. Ανακυκλωμένες ίνες ενδέχεται να περιέχονται στο χαρτί και το χαρτόνι ταπετσαρίας (Τάτσης Δημήτρης, 2008).Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι το 1996 στην Ευρώπη, το 40% της παραγόμενης ποσότητας προϊόντων χαρτιού αποτελούσαν τα χαρτιά συσκευασίας, ενώ το δημοσιογραφικό χαρτί το 13% (Thomson1992). To παλιό δημοσιογραφικό χαρτί χρησιμοποιείται πολύ συχνά για την παραγωγή ανακυκλωμένων εφημερίδων, χαρτονιών και χαρτόκουτων (Thomson1992). Επίσης, ανακυκλωμένες ίνες χρησιμοποιούνται στα προϊόντα ειδών καθαριότητας. Το μειονέκτημα και πρόβλημα στην ανακύκλωση των απορριμμάτων γραφείου είναι η δύσκολη απομελάνωσή τους. Με αποτέλεσμα την υποβάθμιση ινών όταν χρησιμοποιούνται ως πρώτη ύλη για την παραγωγή ανακυκλωμένων χαρτιών. 1.7 Ευρωπαϊκή κατάσταση Από το 1995 έως το 2003, η παραγωγή στερεών αστικών απορριμμάτων στην Ε.Ε.αυξήθηκε κατά 2%. Το ποσοστό ανακύκλωσης του χαρτιού είναι σε ικανοποιητικό επίπεδο. Στην Ευρώπη η αξιοποίηση παλαιόχαρτου για την παραγωγή νέου χαρτιού διπλασιάστηκε από το 1991 από 25% σε 50%το 2004. Το 2010 αναθεωρήθηκε αυτή η κατανομή. Στον πίνακα 4 φαίνεται η κατανομή απορριμμάτων που διατίθενται για καύση και ταφή. Δυστυχώς σε παγκόσμιο επίπεδο δεν υπάρχουν δεδομένα διαθέσιμα περί συμμετοχής πηγών από τις οποίες συλλέγεται το παλαιόχαρτο στο συνολικό που έχει συλλεχθεί. Στην Ευρώπη, σύμφωνα με την Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Βιομηχανιών Χαρτιού, για το έτος 2002 υπολογίστηκε το ποσοστό συμμετοχής πέντε πηγών ανακτημένου παλαιόχαρτου ως εξής (Holik 2006): Ανακτημένο παλαιόχαρτο από οικίες: 38% Ανακτημένο παλαιόχαρτο από εμπορικές και βιομηχανικές δραστηριότητες: 33% Ανακτημένο παλαιόχαρτο από δραστηριότητες μεταποίησης και εκτυπώσεων: 15% Ανακτημένο παλαιόχαρτο από γραφεία: 10% 21

Στον Πίνακα 5 παρουσιάζονται στοιχεία για την επαναχρησιμοποίηση του παλαιόχαρτου στις χαρτοβιομηχανίες των χωρών του CEPI κατά το 2005. Το έτος αυτό επαναχρησιμοποιήθηκαν περίπου 46,7 εκατομμύρια τόνοι παλαιόχαρτου σε σύνολο παραγωγής 99,3 εκατομμυρίων τόνων, δηλαδή η επαναχρησιμοποίηση του παλαιόχαρτου έφτασε το ένα ποσοστό 47%. Το παλαιόχαρτο συσκευασίας αποτελεί το μεγαλύτερο ποσοστό του επαναχρησιμοποιούμενου παλαιόχαρτου (βλέπε σχ5) (CEPI, ERPC). Πίνακας 3: Κατανομή απορριμμάτων που διατίθενται για καύση και ταφή 22

ERPC) Σχήμα 5: Ποσοστό ανακύκλωσης παλαιόχαρτου στην Ευρώπη (πηγή: CEPI, Σχήμα 6:Αξιοποίηση ειδών παλαιόχαρτου στην παραγωγή διαφόρων ποιοτήτων προϊόντων χαρτιού στα κράτη-μέλη του CEPI το 2005 {Πηγή CEPI} 23

1.8 Οφέλη από ανακύκλωση Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι η ανακύκλωση χαρτιού είναι ένα μέσο για την αντιμετώπιση της μείωσης της συγκέντρωσης του CO2 (Jun-ohYeon 2014). Από ένα τόνο ανακυκλωμένου χαρτιού διασώζονται 17-20 δέντρα, εξοικονομείται ενέργεια κ μειώνεται η κατανάλωση νερού κατά 50%. Για να είμαστε πιο ακριβής, ο αριθμός των δέντρων που διασώζεται από την ανακύκλωση εξαρτάται από το μέγεθος του δέντρου, το είδος του και φυσικά το είδος πολτού που παράγεται (Thomson 1992). Συμπερασματικά η ανακύκλωση μειώνει την κατανάλωση πρώτων υλών και την χρήση ενέργειας και ως εκ τούτου τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Επίσης επιτυγχάνεται λιγότερη ρύπανση κατά 74% και μειώνονται τα απορρίμματα από τις χωματερές.δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας. Άλλο ένα όφελος της ανακύκλωσης είναι η εξοικονόμηση στις εισαγωγές πρώτων υλών και μείωση στη ρύπανση του περιβάλλοντος (μελέτη του Ο.Ο.Σ.Α). Πολύ σημαντική επίσης είναι η εξοικονόμηση 130 κιλών πετρελαίου που θα χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή ενέργειας για τη δημιουργία του χαρτιού. Επίσης, μειώνεται η ενεργειακή κατανάλωση και η κατανάλωση νερού. Η ανακύκλωση των υλικών βοηθάει στην καθυστέρηση της τυχών εξάντλησης αποθεμάτων πρώτων υλικών και συγκεκριμένα ξύλου όσο αφορά το χαρτί. Κάποιοι υποστήριζαν ότι η ανακύκλωση του χαρτιού δεν θα πρόσφερε πολλά γιατί το ξύλο θεωρείται ανανεώσιμη πηγή πρώτης ύλης και γιατί για την παρασκευή χαρτιού γίνεται χρήση από πριονίδια και υπολείμματα βιομηχανίας ξύλου (Αγγουράκη Κ. 2002). Όμως όπως προαναφέρθηκε η χρήση του χαρτιού τα τελευταία χρόνια είχε αυξηθεί σε επικίνδυνο βαθμό. Το βασικό μειονέκτημα της ανακύκλωσης χαρτιού είναι ότι δε μπορεί να γίνεται επ αόριστόν, μια που οι ίνες του χαρτιού σιγά σιγά χάνουν τη μορφή τους. Αυτό συμβαίνει γιατί σπάνε οι δεσμοί συγκράτησης που έχουν και χάνουν την σταθερότητα που είχαν. Έρευνες έχουν καταλήξει ότι το χαρτί μπορεί να ανακυκλωθεί μέχρι 5-6 φορές (Τσουμής 2009). Το 2010 η Ελλάδα βρισκόταν στην τελευταία θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως προς την ανακύκλωση. Στον πίνακα 4 φαίνονται οι δέκα πρώτες χώρες στην ανακύκλωση χαρτιού. Ένας λόγος είναι ότι δεν υπάρχουν για τους πολίτες και τις 24

εταιρίες κίνητρα να συμμετέχουν σε προγράμματα ανακύκλωσης. Η ιστορία της ανακύκλωσης άρχισε την εποχή του Χαλκού. Την τότε εποχή έλιωναν τα μεταλλικά αντικείμενα τούς έτσι ώστε αυτά να μπορούν να παράγουν νέα προϊόντα. Η κατάσταση άλλαξε με την αλματώδη πρόοδο της βιομηχανίας που έκανε την ανακύκλωση πιο δύσκολη. Το 1970 σε συνέδριο για την ανακύκλωση αποφάσισαν με λογότυπο να σηματοδοτούνται τα ανακυκλώσιμα προϊόντα. Το 2007 για την παραγωγή, για την αποθήκευση, για την ανακύκλωση και για την μεταχείριση των σκουπιδιών πάρθηκε 1 κανόνας για την διευκόλυνση της ανακύκλωσης. Στις Η.Π.Α η βιομηχανία της ανακύκλωσης αντιπροσωπεύει 236 δισεκατομμύρια δολάρια,1,1 εκατομμύρια μισθωτούς και 5600 επιχειρήσεις. Συμπερασματικά για να κρατήσουμε τις καλύτερες επιδόσεις σε ανακυκλωμένο χαρτί και να περιοριστούν τα μειονεκτήματά του πρέπει να γίνουν οι παρακάτω ενέργειες: 1. Οργάνωση και καθαριότητα στους χώρους που μαζεύεται και ανακυκλώνεται το χαρτί 2. Ενίσχυση του χαρτοπολτού με φρέσκιες ίνες 3. Καθορισμός της ποιότητας χαρτιού που θέλουμε να παραχθεί για να προσδιοριστεί η σωστή αναλογία παλιού και νέου χαρτιού)(φίλιος Α.. 2003) Οι λόγοι που αποδεικνύουν την σπουδαιότητα και την αναγκαιότητα της ανακύκλωσης είναι οι εξής (Αρμευτής Γ.): Α. Η μείωση της ποσότητας ως προς την τελική διάθεση στερεών αποβλήτων καθώς και των απαιτούμενων χώρων διάθεσης (ΧΥΤΑ) Β. Εξοικονόμηση πρώτων υλών και φυσικών πόρων και επιμήκυνσή της χρήσης τους (αειφορία) Γ. Μείωση της ατμοσφαιρικής και υδατικής ρύπανσης λόγω μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας και της επεξεργασίας των πρώτων υλών Δ. Εξοικονόμηση ενέργειας από διαδικασίες όπως η αρχική παραγωγή των υλικών. Πίνακας 4: Οι πρώτες χώρες στην ανακύκλωση χαρτιού (μέχρι το 2008). Παραγωγή ανά 1.000 άτομα Τόνοι Ελβετία 167.36 25

Σουηδία 164.61 Αυστρία 157.77 Ολλανδία 155.30 ΗΠΑ 144.14 Γερμανία 140.55 Φινλανδία 134.8 Ιαπωνία 116.55 Νορβηγία 98.26 Γαλλία 93.62 1.9 Επιπτώσεις από τη μη ανακύκλωση χαρτιού Η χρήση του χαρτιού σε καθημερινή βάση (χαρτί κουζίνας, χαρτί υγείας, χαρτιά φωτοτυπιών, διαφημιστικά κ.λπ.) έχει αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό σε σχέση με παλιότερα λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας, των νέων καταναλωτικών συνθηκών της αύξησης του πληθυσμού. Η αυξημένη αυτή χρήση δημιουργεί δύο προβλήματα 1) την εκχέρσωση των αυθεντικών δασών για να καλλιεργηθούν στη θέση τους τεχνητές καλλιέργειες και 2) η αντικατάσταση του πραγματικού δάσους από συστάδες που αποτελούνται από ένα μόνο είδος δέντρου. 1.10 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την παραγωγή και την ανακύκλωση του χαρτιού Σύμφωνα µε τους G. Finnveden και Τ. Ekvall (1998), µία πλήρης µμελέτη Α.Κ.Ζ. που αφορά στην ανακύκλωση χαρτιών συσκευασίας και κυματοειδών χαρτοκιβωτίων θα πρέπει να περιλαμβάνει κυρίως τις εξής κατηγορίες περιβαλλοντικών επιπτώσεων: 1. Κατανάλωση ενέργειας και υλικών. 2. Κατανάλωση νερού. 3. Χρήσεις γης. 4. Ανθρώπινη υγεία-τοξικολογικές επιπτώσεις (δεν συμπεριλαμβάνονται επιπτώσεις που λαμβάνουν χώρα στο εργασιακό περιβάλλον). 5. Ανθρώπινη υγεία-µη τοξικολογικές επιπτώσεις (δεν συμπεριλαμβάνονται επιπτώσεις που λαμβάνουν χώρα στο εργασιακό περιβάλλον). 6. Επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία στο εργασιακό περιβάλλον. 26

7. Υπερθέρμανση του πλανήτη. 8. Καταστροφή του στρατοσφαιρικού όζοντος. 9. Όξυνσή. 10. Ευτροφισμός. 11. Φωτό-οξειδωτικός σχηματισμός. 12. Οικοτοξικολογικές επιπτώσεις. 13. Επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον και στη βιοποικιλότητα. H επεξεργασία των κομμένων κορμών από την βιομηχανία προκαλεί σημαντική ρύπανση και πολλές βιομηχανίες ρίχνουν απόβλητα που περιέχουν ένα σύνολο οργανοχλωριωμένων ενώσεων σε υδατικά οικοσυστήματα. Η διοξίνη, μία από τις πιο επικίνδυνες ουσίες, είναι μέσα σε αυτά τα απόβλητα. Η Σουηδία και η Νορβηγία έχουν αποκλείσει το χλώριο και χρησιμοποιούν διοξείδιο του χλωρίου. Ακόμα και αυτό το χημικό όμως που χρησιμοποιείται για τη λεύκανση του χαρτιού έχει ευθύνη για ρύπανση με οργανοχλωριωμένες ενώσεις και επίσης καταναλώνει μεγάλες ποσότητες οξυγόνου. Η μόνη περιβαλλοντικά αποδεκτή λύση είναι η χρήση οξυγόνου για τη λεύκανση του χαρτιού ή, το καλύτερο, η χρήση όχι λευκασμένου χαρτιού. Επίσης κάτι που γνωρίζουν και λένε όλοι είναι ότι τα δάση που κόβονται δεν ξανά φυτρώνουν. Αλλά και τα δάση που αντικαθίστανται από τεχνητές καλλιέργειες χάνουν την βιοποικιλότητά τους (Σχίζας Γ. 1990). Η σπατάλη χαρτιού ασκεί υπερβολικές πιέσεις πάνω στα δάση του πλανήτη. Αν μειωθεί η περιττή κατανάλωση χαρτιού, θα βελτιωθούν τα προγράμματα ανακύκλωσης χαρτιού, και θα είναι λιγότερες οι πιέσεις που ασκούνται πάνω στα δάση. Τούτο θα επιτρέψει και την σωστή περιβαλλοντική διαχείριση των δασών. Στη μελέτη αυτή δε θα συμπεριληφθούν όλες οι προαναφερθείσες κατηγορίες επιπτώσεων, διότι µερικές δεν περιλαμβάνονται στα όρια του συστήματος μελέτης (π.χ. χρήσεις γης) και γιατί κάποιες από αυτές τις κατηγορίες είναι πολύ δύσκολο να μελετηθούν (π.χ. ανθρώπινη υγεία τοξικολογικές ή µη επιπτώσεις), χρειάζονται ξεχωριστή έρευνα και άλλου είδους στοιχεία. Για αυτό το λόγο θα παρατεθούν λίγα λόγια για τις εξής κατηγορίες: (1) κατανάλωση ενέργειας και υλικών, (2) κατανάλωση νερού, (3) όξυνση του φαινομένου του θερμοκηπίου, (4) όξυνσή και (5) σχηματισμός τροποσφαιρικού όζοντος. 27

Η μεταφορά του συλλεχθέντος παλαιόχαρτου θα πρέπει να γίνεται από την Μυτιλήνη στην Αθήνα ή στην Θεσσαλονίκη με φορτηγά. Άλλες έρευνες συνιστούν τα φορτηγά να είναι περίπου χωρητικότητας 25 τόνων (Τάτσης Δ. 2008). Πρέπει, όμως, να επισημανθεί ότι είναι μία πληροφορία που θα προκύψει από την χρήση ερωτηματολογίων αλλά και από την πράξη της ανακύκλωσης. Γιατί αυτή τη στιγμή δεν μπορούν να εκτιμηθούν οι διαδρομές των φορτηγών οχημάτων που σχετίζονται µε τη συλλογή του παλαιόχαρτου μέσα στο Πανεπιστήμιο και ειδικά αν επεκταθεί σε όλη την Λέσβο αυτό το σύστημα Ανακύκλωσης. Τα φορτηγά, θα πρέπει να κινούνται από τα σημεία συλλογής παλαιόχαρτου προς τη μονάδα ανακύκλωσης µε πλήρες φορτίο. Επειδή κατά την επιστροφή τους από την μονάδα ανακύκλωσης εκτιμάται πως το 40% των φορτηγών είναι άδεια. Η χιλιομετρική απόσταση μεταξύ Αθήνας και Μυτιλήνης είναι 355 χιλιόμετρα ενώ η απόσταση Μυτιλήνη Θεσσαλονίκη είναι 485 χιλιόμετρα. Αρκετά μεγάλη απόσταση, και ακόμα πιο δύσκολη η διαδρομή γιατί μόνο με πλοίο μπορεί να μεταφερθεί η ποσότητα παλαιοχάρτου. Χιλιομετρικά όμως σίγουρα η Αθήνα είναι καλύτερη επιλογή σαν πρώτη εκτίμηση. Για να υπολογιστεί λοιπόν η κατανάλωση ενέργειας και υλικών θα πρέπει να υπολογιστεί η κατανάλωση καυσίμου και αν επιστρέφουν τα οχήματα στο κέντρο διαλογής άδεια ή γεμάτα. Όσο αφορά την κατανάλωση καυσίμου πρέπει να ληφθεί υπόψη η τεχνολογία του κινητήρα, το μέγεθος του οχήματος, ο τρόπος οδήγησης και το οδικό δίκτυο, και ως εκ τούτου είναι πολύ δύσκολο να υπολογιστεί. Επίσης, θα πρέπει να υπολογιστεί και η απόσταση που θα διανύσει το φορτηγό από τον Πειραιά στο εργοστάσιο ανακύκλωσης, αφού αποφασιστεί πιο είναι το πιο βολικό. Αντίστοιχα πρέπει να υπολογιστεί αν αποφασιστεί να στέλνεται το παλαιόχαρτο στην Θεσσαλονίκη. Στο στάδιο της παραγωγής των χαρτιών συσκευασίας, η ποσότητα του νερού που χρησιμοποιείται στο σύνολο των επιμέρους διεργασιών συγκεντρώνεται σε δεξαμενές και από αυτές επαναχρησιμοποιείται για την αραίωση του πολτού (κατά την πολτοποίηση του και την πορεία του στη χαρτοποιητική µηχανή), ενώ το υπόλοιπο πηγαίνει στις δεξαμενές επίπλευσης (DAF). Mετά την επίπλευση ένα μικρό µέρος επιστρέφει στην παραγωγική διαδικασία, ενώ το υπόλοιπο οδηγείται στο βιολογικό καθαρισµό. Η ποσότητα των αποβλήτων που οδηγούνται στο σύστημα επεξεργασίας τους είναι περίπου 17,5 m 3 /tn παραγόµενων χαρτιών (Τάτσης Δ. 2008). 28

Κεφάλαιο 2. Μεθοδολογία Σε αυτό το κεφάλαιο θα αναφερθεί αρχικά ο τρόπος που γίνεται η ανακύκλωση στην πόλη της Μυτιλήνης, κατόπιν τα συστήματα ανακύκλωσης σε άλλα μέρη, όπως πανεπιστήμια στο εξωτερικό, καθώς και τους τρόπους ορθής οργάνωσης με σκοπό την ανακύκλωση στον λόφο του πανεπιστημίου. Στο παράρτημα επισυνάπτονται τα ερωτηματολόγια που θα μπορούσαν να μοιραστούν σε φοιτητές και στους φορείς προκειμένου να γίνει υπολογισμός των ποσοτήτων κατανάλωσης χαρτιού και να καταλήξουμε στον καλύτερο δυνατό τρόπο διαλογής των προϊόντων ανακύκλωσης. 2.1 Ανακύκλωση στη Μυτιλήνη Στην παρακάτω ιστοσελίδα http://www.aegeanrecycling.gr/?p=p_9&sname=oυνδέoεις-αναeύeλωoης φαίνονται όλοι οι συνεργάτες της εταιρείας «Ανακύκλωση Αιγαίου», όπου είναι τα χυτήρια Λέσβου. Ειδικότερα για την ανακύκλωση χαρτιού, για την περίοδο Νοεμβρίου 2003- Απρίλιου 2005 σημειώθηκε ότι ανακυκλώθηκαν 40 τόνοι χαρτί (Βιοχαρτική). Η ανακύκλωση σε χάρτινες συσκευασίες γίνεται κυρίως από την συγκεκριμένη εταιρεία. Επίσης διαθέτει οχήματα που μεταφέρουν την πρώτη ύλη για ανακύκλωση σε άλλες περιοχές όπως στην Αθήνα. Η ανακύκλωση στη Μυτιλήνη ξεκίνησε το 2009. Αρχικά κάδοι ανακύκλωσης τοποθετήθηκαν σε τρία σημεία στο λιμάνι της Μυτιλήνης (πίσω από το Κολυμβητήριο, μεταξύ της μαρίνας και του εμπορικού λιμένα - εκεί που βρισκόταν το μηχάνημα ανακύκλωσης της ALPHA BANK - και στην Επάνω Σκάλα), με βάση την πρώτη φάση. Σε κάθε σημείο τοποθετήθηκαν από τρεις έως πέντε κάδοι, οι οποίοι αφορούσαν χαρτί, γυαλί, πλαστικό, αλουμίνιο και συσκευασίες χυμών, γάλακτος κ.λπ.. Η δεύτερη φάση, η οποία οριστικοποιήθηκε αργότερα περιελάβανε την τοποθέτηση κοντέινερ ανακύκλωσης σε επιβατηγά και εμπορικά πλοία (Χρηστίδου Ε. 2009). Από εργασία του μεταπτυχιακού προγράμματος Περιβαλλοντική πολιτική και διαχείριση με τίτλο «Οργάνωση Ολοκληρωμένου Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης: Αξιοποίηση του Project Management για την Εφαρμογή του EMAS στο 29

Λόφο του Πανεπιστημίου», υπολογίστηκε ότι συγκεντρώθηκαν 19 τόνοι χαρτιού μόνο από τον λόφο του πανεπιστημίου από το 2004-2006. 2.2 Προτάσεις οργάνωσης συστήματος ανακύκλωσης χαρτιού στον λόφο του πανεπιστημίου Για να γίνει η ανακύκλωση χαρτιού χρειάζεται να σκεφτούμε που μπορούν να τοποθετηθούν κάδοι και τι είδους κάδοι. Ο κάθε κάδος θα πρέπει να έχει πάνω το σήμα της ανακύκλωσης χαρτιού (βλέπε εικόνα 2). Η τοποθέτηση των κάδων ανακύκλωσης χαρτιού, για όλες τις κατηγορίες χάρτινων απορριμμάτων στον λόφο του πανεπιστημίου, πρέπει να γίνει έτσι ώστε η συλλογή του χαρτιού να γίνεται στην πηγή. Λέγοντας πηγή εννοούμε γραφεία, φωτοτυπικά μηχανήματα, αίθουσες διδασκαλίας και εργαστήρια, δηλαδή να γίνεται ο διαλογισμός από την αρχή σε ξεχωριστούς κάδους. Επίσης, θα μπορούσαν να τοποθετηθούν σε συγκεκριμένα σημεία όπως οι γραμματείες και μέρη που γίνονται μαζικές εκτυπώσεις ειδικοί κάδοι για σελίδες Α4. Στις εισόδους των τμημάτων μπορούν να τοποθετηθούν ξεχωριστοί κάδοι για περιοδικά, εφημερίδες, βιβλία και σημειώσεις από μαθήματα. Με αυτόν τον τρόπο αν κάποιος ήθελε να πάρει και να διαβάσει ένα βιβλίο ή σημειώσεις κάποιου μαθήματος που κάποιος άφησε στον κάδο θα ήταν πιο εύκολο για εκείνον. Έτσι διευκολύνεται η επαναχρησιμοποίηση των σημειώσεων και των βιβλίων που είναι αρκετά σημαντική και για την εξοικονόμηση ενέργειας. Επίσης στην Φοιτητική μέριμνα θα έπρεπε να υπάρχουν κάδοι ειδικοί για χάρτινες συσκευασίες (εικόνα 1-3). Έπειτα πρέπει να βρεθεί ένας χώρος στον οποίο θα συγκεντρώνονται και θα αποθηκεύονται όλα τα είδη χαρτιού που θα ανακυκλωθούν. Ο χώρος αυτός θα είναι στον λόφο του Πανεπιστημίου, γιατί θα είναι κοντά στα σημεία διαλογής του χαρτιού με εύκολη πρόσβαση άρα και ευκολότερη φόρτωση του χαρτιού. Ο χώρος αυτός θα πρέπει να είναι στεγανός και ευρύχωρος ώστε να χωράει μεγάλη ποσότητα χαρτιού. Προτείνεται χώρος κοντά στο κτίριο της διοίκησης στον λόφο του Πανεπιστημίου. Έπειτα θα πρέπει να αποστέλλεται το χαρτί σε εταιρεία ανακύκλωσης (π.χ. ιδιωτική εταιρία ανακύκλωσης χαρτιού στην Αθήνα ή στην Θεσσαλονίκη) ή να συνεργαστούν με τους υπεύθυνους της ανακύκλωσης της πόλης της Μυτιλήνης και να αποστέλλονται όλα μαζί, για οικονομία. Όπως προαναφέρθηκε θα είναι πιο εύκολο και γρήγορο αν η διάκριση του χαρτιού γίνεται στην φάση της συλλογής του, καθώς 30

οδηγεί σε καλύτερη εξαγόμενη ποιότητα χαρτιού, γεγονός που αυξάνει και την εμπορική του αξία. Όπως θα είναι χωρισμένα τα προϊόντα ανάλογα με το είδος τους θα πρέπει να γίνονται πακέτα και να αποστέλλονται στο κέντρο ανακύκλωσης. Οι χάρτινες συσκευασίες όμως θα πρέπει να είναι όσο πιο ανοιχτές γίνονται για να μην έχουν πολύ όγκο. Για να εφαρμοστεί το σύστημα ανακύκλωσης οργανωμένα και σωστά θεμιτό θα ήταν δυνατό να μοιραστούν ερωτηματολόγια προκειμένου να συγκεντρωθούν τα αποτελέσματα και να υπολογιστεί η μηνιαία ποσότητα παραγωγής χαρτιού. Σίγουρα δε θα είναι η ακριβής ποσότητα, στην αρχική εφαρμογή του προγράμματος. Αλλά έτσι θα μπορεί να γίνει προγραμματισμός για την συχνότητα που θα πρέπει να αποστέλλεται η ποσότητα χαρτιού στα κέντρα ανακύκλωσης και η αναγκαία χωρητικότητα του αυτοκινήτου. Επίσης πρέπει να υπολογιστεί το κόστος της μεταφοράς. Θα πρέπει να γίνει πλάνο και προγραμματισμός για τα δρομολόγια. Η επικοινωνία με την ακαδημαϊκή κοινότητα θα πρέπει να γίνεται μέσω ηλεκτρονικής αλληλογραφίας, με αυτοκόλλητα κ.α. μέσα πάνω ή κοντά στους κάδους συλλογής. Στην εικόνα 1 φαίνεται ο χάρτης του λόφου του πανεπιστημίου. Οι πορτοκαλί κουκίδες είναι οι θέσεις που θα μπορούσαν να μπουν οι κάδοι κοντά στην είσοδο. Σχήμα 6: Προτάσεις που να τοποθετηθούν οι κάδοι ανακύκλωσης όσο αφορά τους κεντρικούς κάδους. Τμήμα 1. βιβλία και σημειώσεις μαθημάτων* 2. Κόλλες Α4 3. Περιοδικά εφημερίδες 4. Χάρτινες συσκευασίες *ο κάδος θα πρέπει να είναι ανοιχτός ώστε να είναι εύκολη η πρόσβαση από όσους χρειάζονται και θέλουν να πάρουν κάποιο βιβλίο ή σημειώσεις και όχι πολύ βαθύς. Η άλλη εναλλακτική λύση θα ήταν αν αντί για κάδος υπήρχε κάτι σαν ράφια που τοποθετούνταν τα βιβλία προς επαναχρησιμοποίηση. 31

Εικόνα 1: Χάρτης λόφου πανεπιστημίου Υπόμνημα: Πορτοκαλί κουκίδα Βελάκι Μπλε σχήμα Καφέ Κεντρικοί κάδοι για ανακύκλωση στην είσοδο Χώρος αποθήκευσης Κάδοι για βιβλία και σημειώσεις για επαναχρησιμοποίηση Κάσος για χάρτινες συσκευασίες Το παραπάνω σχήμα θα ισχύει για κάθε τμήμα στην Μυτιλήνη, άρα χρειάζονται 9 κάδοι. Οι κάδοι αυτοί πρέπει να τοποθετηθούν στην είσοδο της κάθε σχολής, Τμήμα Γεωγραφίας, Θάλασσας και Περιβάλλοντος. Στην εικόνα 3 φαίνονται κάποια είδη 32

κάδων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν. Όλοι οι κάδοι θα πρέπει να έχουν το σήμα της ανακύκλωσης (εικόνα 2). Εικόνα 2: σήμα ανακύκλωσης χαρτιού Α) β) 33

Γ) Δ) Εικόνα 3: α. Κάδος για περιοδικά και εφημερίδες Β. Κάδος για κόλλες Α4, και για βιβλία ή σημειώσεις, Γ. Κάδοι όπου μπορούν να τοποθετούνται διαφορετικά είδη χαρτιού, Δ. Τριπλοί κάδοι ανακύκλωσης Πίνακας 5: Πίνακας με προτάσεις που να τοποθετηθούν οι κάδοι ανακύκλωσης σε κάθε μέρος. Τοποθεσία Χαρακτηρισμός Αριθμός κάδων Κάθε όροφος γραφεία 1 σε κάθε γραφείο Είδος χαρτιού Κόλες Α4 34

Γραμματεία Είσοδο Φοιτητική μέριμνα φωτοτυπικά μηχανήματα και υπολογιστές Κεντρική ανακύκλωση 1 Κόλλες Α4 4 Κόλλες Α4 Σημειώσεις μαθημάτων -Βιβλία Περιοδικά-εφημερίδες Χάρτινων συσκευασιών 2 Χάρτινες συσκευασίες Κόλλες Α4 2.3 Συστήματα Ανακύκλωσης σε πανεπιστήμια στο εξωτερικό Στο υποκεφάλαιο αυτό θα υπάρχει μια επισκόπηση με τρόπους ανακύκλωσης άλλων Πανεπιστημίων στο εξωτερικό για να καταλήξουμε στο τι θα μπορούσε να εφαρμοστεί στην Μυτιλήνη (βιβλιογραφία ισότοπων). Σχεδόν όλα τα πανεπιστήμια ακολουθούν την ίδια γενική δομή απλά αλλάζει ο τρόπος διαφήμισης, δράσεων και κοινοποίησης στην «γειτονιά». Κοινές δράσεις σε πανεπιστήμια της Αμερικής, Φλώριδας, Όρεγκον, Νεμπράσκα,UTA, Κύπρου, Ιταλίας: 1. Αρχικά γράφονται προτάσεις από φοιτητές για το πως μπορεί να οργανωθεί η ανακύκλωση στο πανεπιστήμιο τους, με τη χρήση παλαιότερων ερευνών για την ανακύκλωση 2. Προσδιορισμός των πανεπιστημίων, των τοπικών και κρατικών νόμων, τα εκτελεστικά διατάγματα και τις πολιτικές για την πρόληψη και την ανακύκλωση των αποβλήτων. 3. Προσδιορισμός συμμάχων και τοπικών προγραμμάτων ώστε να βρεθούν υποστηρικτές στην τοπική αυτοδιοίκηση, στο πανεπιστήμιο, και στις κοινοτικές οργανώσεις που είναι πρόθυμοι να υποστηρίξουν και να βοηθήσουν στην κατάρτιση ενός προγράμματος. 4. Καθορίζεται η σύνθεση των αποβλήτων στην πανεπιστημιούπολη και η συχνότητα συλλογής και συγκέντρωσής τους. 5. Η Ανακύκλωση ως πολιτική στην πανεπιστημιούπολη έχει νόημα τόσο σε οικονομικά θέματα όσο και σε περιβαλλοντικά. 35

6. Έρευνα για την ανακύκλωση στις αγορές. 7. Έρευνα για το τρέχον κόστος και τις μεθόδους διάθεσης αποβλήτων. 8. Να μοιραστούν ερωτηματολόγια σε φορείς και να υπολογιστούν πόσα χρήματα ξοδεύονται για την ανακύκλωση αυτή τη στιγμή στην Μυτιλήνη; Η επιβάρυνση γίνεται ανάλογα με τον όγκο ή με το βάρος; 9. Να αποφασιστεί ποια θα είναι η διαδικασία ανακύκλωσης που θα ακολουθηθεί. 10. Κατάρτιση προγράμματος συλλογής, το οποίο θα μπορούσε να συντονίζει κάποιο γραφείο περιβάλλοντος στο πανεπιστήμιο ή να οριστεί συγκεκριμένη ομάδα. 11. Ανάλυση οικολογικών και κοινωνικών οφελών της ανακύκλωσης προκειμένου να ενθαρρυνθούν οι κάτοικοι και να συµµετέχουν στην ανακύκλωση. Επίσης ενημέρωση των πολιτών με τις κατάλληλες πληροφορίες για τους τρόπους µε τους οποίους μπορούν να γίνουν ενεργοί ως προς την ανακύκλωση και τους λόγους για τους οποίους οφείλουν να το κάνουν. Οι πληροφορίες που θα έπρεπε να δίνονται στους πολίτες είναι τι είδους υλικά συλλέγονται, κάθε πότε, τυχών προεργασία που πρέπει να ακολουθηθεί όπως καθάρισμα των συσκευασιών, και ο τρόπος συλλογής τους θα γίνεται με φορτηγό, θα πρέπει να τοποθετούνται τα προϊόντα σε κάδους ή σε σακούλες. 12. Αναζήτηση ξένων συνεργατών. 13. Έλεγχος της απορρόφησης των ανακυκλωμένων προϊόντων στην αγορά. 14. Ανάπτυξη οργανωτικής δομής. 15. Να οριστεί ένας Συντονιστής Ανακύκλωσης και άλλα μέλη του προσωπικού. 16. Χρήση του συστήματος ανακύκλωσης ως πιλοτικό σχέδιο, εργαλείο παρακολούθησης, και Εκπαιδευτική Ευκαιρία. 2.4 Συστήματα ανακύκλωσης σε πανεπιστήμια στην Ελλάδα Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί η ανακύκλωση στους πανεπιστημιακούς χώρους στην Ελλάδα. Βασικό βήμα για την ανακύκλωση που ακολουθείται από όλους είναι η συλλογή των ειδών προς ανακύκλωση. Τα υλικά μαζεύονται από τους χώρους εργασίας των µελών της πανεπιστημιακής κοινότητας (γραφεία, εργαστήρια κ.λπ.), στις φοιτητικές εστίες, στο φοιτητικό εστιατόριο και στα κυλικεία. Για το σκοπό αυτό έχουν τοποθετηθεί σε καθορισμένα κεντρικά σημεία της Πανεπιστημιούπολης ειδικοί κάδοι ανακύκλωσης όπου θα συλλέγεται το χαρτί. Για παράδειγμα στα Ιωάννινα έχουν τοποθετηθεί δέκα κάδοι ανακύκλωσης χαρτιού χωρητικότητας 1700 lt μπλε χρώματος µε ειδική ένδειξη στις εισόδους των σχολών (Σχολή Επιστημών Αγωγής, Φιλοσοφική 36