Καθηγήτρια: Β. ΠΕΚΚΑ- ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Υποψήφια Διδάκτωρ: Σ. ΤΑΚΑΟΓΛΟΥ Θεωρία επιλογών του καταναλωτή
Θα Εξετάσαμε: Χρησιμότητα Συνολική και Οριακή Χρησιμότητα Ισορροπία Καταναλωτή και Νόμος Ζήτησης Εισοδηματικός Περιορισμός Καμπύλες Αδιαφορίας και Καμπύλη Ζήτησης Οικονομικά της Συμπεριφοράς (Behavioral Economics)
Χρησιμότητα (utility) είναι η ικανοποίηση ή το όφελος που αποκτά ο καταναλωτής από τη χρησιμοποίηση ενός αγαθού.
Ποιο αγαθό έχει μεγαλύτερη χρησιμότητα; Το νερό ή το διαμάντι;
Γιατί το νερό είναι φθηνότερο από το διαμάντι; Παράδοξο της αξίας του νερού και των διαμαντιών (Adam Smith).
Συνολική χρησιμότητα (Total Utility) είναι η συνολική ικανοποίηση που λαμβάνει κάποιος από την κατανάλωση ενός αγαθού. Οριακή χρησιμότητα (Marginal Utility) είναι η επιπλέον ικανοποίηση που λαμβάνει κάποιος από την κατανάλωση μιας επιπλέον μονάδας ενός αγαθού. MU = ΔTU ΔQ
Νερό (ποτήρια) Συνολική Χρησιμότητα TU 1 10 2 15 3 17 Οριακή Χρησιμότητα MU Νερό (ποτήρια) Συνολική Χρησιμότητα TU Οριακή Χρησιμότητα MU 1 10 10 2 15 5 3 17 2 Νόμος της φθίνουσας οριακής χρησιμότητας: Η επιπλέον χρησιμότητα από την κατανάλωση ίσων μονάδων ενός αγαθού μειώνεται καθώς αυξάνεται η κατανάλωση.
Έστω ότι έχουμε δύο άτομα. Ο Α έχει 3 εκατ. και ο Β έχει 500. Εάν δώσουμε στον κάθε ένα από ένα επιπλέον. α. Τι πληροφορία μας δίνει ο νόμος της φθίνουσας οριακής χρησιμότητας; β. Ο νόμος μας πληροφορεί για ποιον από τους δύο έχει μεγαλύτερη χρησιμότητα το επιπλέον ;
Η Λύση του παράδοξου του Νερού: Το νερό είναι πολύ χρήσιμο αλλά βρίσκεται σε αφθονία επομένως έχει υψηλή συνολική χρησιμότητα αλλά χαμηλή οριακή χρησιμότητα. Τα διαμάντια είναι λιγότερο χρήσιμα αλλά βρίσκονται σε σπανιότητα επομένως έχουν χαμηλότερη συνολική χρησιμότητα αλλά υψηλή οριακή χρησιμότητα.
Νερό Χρήσιμο άρα Υψηλή ΤU Άφθονο άρα χαμηλή MU Διαμάντια Λιγότερο Χρήσιμα άρα Χαμηλότερη ΤU Σπάνιο άρα Υψηλότερη ΜU Οι τιμές αντικατοπτρίζουν την οριακή και όχι τη συνολική χρησιμότητα.
Ο καταναλωτής βρίσκεται σε ισορροπία, δηλαδή μεγιστοποιεί τη Συνολική Χρησιμότητά του, όταν έχει δαπανήσει ολόκληρο το εισόδημά του και η Οριακή Χρησιμότητα ανά για όλα τα αγαθά είναι ίδια. Έστω τα αγαθά Α, Β, Γ, Ω. Ισορροπία καταναλωτή: MU A P A = MU B P B = MU Γ P Γ = = MU Ω P Ω
Ο καταναλωτής λαμβάνει ακριβώς την ίδια χρησιμότητα ανά για κάθε ένα από τα αγαθά. Έτσι δεν υπάρχει τρόπος ώστε να λάβει περισσότερη χρησιμότητα αλλάζοντας τις ποσότητες των αγαθών που αγοράζει.
Νόμος Ζήτησης Έστω ότι υπάρχουν μόνο δύο αγαθά και ο καταναλωτής βρίσκεται σε ισορροπία μεγιστοποιώντας τη Συνολική Χρησιμότητά του: MU A P A = MU B P B Έστω ότι μειώνεται η τιμή του αγαθού Α. Τότε ισχύει: MU A P A > MU B P B Η ισορροπία θα επιτευχθεί με την αγορά μεγαλύτερη ποσότητας του αγαθού Α. Επομένως, όταν μειώνεται η τιμή του Α τότε αυξάνεται η ζητούμενη ποσότητα (Νόμος Ζήτηση).
Ανάλυση των επιλογών του καταναλωτή με τη θεωρία της οριακής χρησιμότητας. Εισοδηματικός Περιορισμός: Είναι οι συνδυασμοί δύο αγαθών που μπορεί να αγοράσει ο καταναλωτής με δεδομένο το εισόδημά του και τις τιμές των δύο αγαθών.
Η απόλυτη τιμή της κλίσης Υ Ρ Ψ Υ δείχνει τη σχετική τιμή Ρ Ψ Ρ Χ = Ρ Χ μιας μονάδας Χ σε μονάδες του Ψ. Δηλαδή δείχνει πόσες μονάδες του Ψ ανταλλάσσονται με μια μονάδα του Χ. Ο εισοδηματικός περιορισμός μεταβάλλεται όταν: Μεταβάλλεται η τιμή του Χ Μεταβάλλεται η τιμή του Ψ Μεταβάλλεται το εισόδημα (Υ)
Μεταβολή στην τιμή του Χ Μεταβολή στην τιμή του Ψ Μεταβολή στο εισόδημα
Η μεταβολή της τιμής του αγαθού Χ ή του αγαθού Ψ μεταβάλλει την κλίση της καμπύλης εισοδηματικού περιορισμού, με αποτέλεσμα να μεταβληθούν οι σχετικές τιμές και ο αριθμός των διαθέσιμων εφικτών συνδυασμών των δύο αγαθών. Η μεταβολή του εισοδήματος μεταβάλλει τη θέση της καμπύλης, ενώ η κλίση θα παραμείνει αμετάβλητη.
Καμπύλη Αδιαφορίας Είναι μια καμπύλη που αποτελείται από συνδυασμούς δύο αγαθών που προσφέρουν την ίδια συνολική χρησιμότητα.
Η κλίση σε κάθε σημείο της καμπύλης αδιαφορίας είναι ίση με τον οριακό λόγο υποκατάστασης. Οριακός λόγος υποκατάστασης: η αναλογία στην οποία ένας καταναλωτής είναι πρόθυμος να ανταλλάξει ένα αγαθό με ένα άλλο. MRS= MMMM ααααααααααα σσσσσσσσ οοοοοοοοοοοοοοοοο ΦΦΦΦΦΦΦΦΦΦ MMMM χχ = ΜΜΜΜ ααααααααααα σσσσσσσσ κκκκκκκκκκκκ ΦΦΦΦΦΦΦΦΦΦ ΜΜΜΜ ΨΨ Επειδή οι καμπύλες αδιαφορίας δεν είναι ευθείες γραμμές, ο οριακός λόγος υποκατάστασης δεν είναι ο ίδιος σε όλα τα σημεία μιας δεδομένης καμπύλης αδιαφορίας
Χαρακτηριστικά καμπυλών αδιαφορίας 1. Οι καμπύλες αδιαφορίας έχουν αρνητική κλίση. Για να διατηρηθεί σταθερή η Συνολική χρησιμότητα εάν αυξήσει την ποσότητα ενός αγαθού πρέπει να μειωθεί η ποσότητα του άλλου. Σε κάθε άλλη περίπτωση η χρησιμότητα δεν είναι δυνατόν να διατηρείται σταθερή. UB>UA UB>UA UB>UA
2. Οι καμπύλες αδιαφορίας είναι κοίλες προς την αρχή των αξόνων. Η καμπύλη Αδιαφορίας αποτελεί την απεικόνιση του νόμου της φθίνουσας οριακής απόδοσης. Όσο μεγαλύτερη ποσότητα έχει ένας καταναλωτής τόσο μικρότερη είναι η οριακή χρησιμότητα, επομένως τόσο μεγαλύτερη ποσότητα είναι διατεθειμένος να ανταλλάξει.
3. Οι υψηλότερες καμπύλες αδιαφορίας είναι προτιμότερες από τις χαμηλότερες, διότι αντιστοιχούν σε υψηλότερο επίπεδο Συνολικής Χρησιμότητας. 4. Οι καμπύλες αδιαφορίας δεν τέμνονται.
Ισορροπία του καταναλωτή Ο καταναλωτής πρέπει με δεδομένο τον εισοδηματικό περιορισμό να επιλέξει εκείνο τον συνδυασμό αγαθών που του δίνει τη μέγιστη χρησιμότητα. Επομένως με δεδομένο την εισοδηματικό περιορισμό πρέπει να επιλέξει την καμπύλη αδιαφορίας που βρίσκεται δεξιότερα. Η υψηλότερη καμπύλη αδιαφορίας στην οποία μπορεί να φτάσει ο καταναλωτής είναι εκείνη που τέμνει την γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού. Το σημείο επαφής της καμπύλης αδιαφορίας με τη γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού ονομάζεται άριστο.
Στο άριστο σημείο Β, η κλίση της καμπύλης αδιαφορίας δηλ. ο οριακός MMMM ΧΧ λόγος υποκατάστασης ( ) είναι ΜΜΜΜ ΨΨ ίση με την κλίση του εισοδηματικού περιορισμού ( Ρ Χ Ρ Ψ ) MMMM ΧΧ ΜΜΜΜ ΨΨ = Ρ Χ Ρ Ψ MMMM Χ Ρ X = MUΨΨ Ρ Ψ Ο καταναλωτής επιλέγει την κατανάλωση των δύο αγαθών με τέτοιον τρόπο ώστε ο οριακός λόγος υποκατάστασης να είναι ίσος με τη σχετική τιμή.
Καμπύλη Αδιαφορίας και Καμπύλη Ζήτησης Όταν η τιμή του αγαθού Χ μειώνεται τότε η ζητούμενη ποσότητα αυξάνεται:
Η Καμπύλη ζήτησης έχει αρνητική κλίση εκτός από την καμπύλη ζήτησης των αγαθών Giffen. Για τα αγαθά Giffen ισχύει ότι όταν αυξάνεται η τιμή τους αυξάνεται και η ζητούμενη ποσότητά τους. Διαφωνούν οι οικονομολόγοι για το εάν έχει υπάρξει ποτέ παράδειγμα αγαθού Giffen. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι πατάτες που αποτελούν ένα μεγάλο μέρος της διατροφής όταν έγιναν πιο ακριβές οι άνθρωποι περιόρισαν την κατανάλωση κρέατος και το αντικατέστησαν με πατάτες.
Σύμφωνα με την παραδοσιακή θεωρία τα άτομα πάντα προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν τη Συνολική Χρησιμότητα. Τα τελευταία 30 χρόνια οικονομολόγοι που ασχολούνται με τα οικονομικά της συμπεριφοράς (behavioral economics) αμφισβητούν τα παραδοσιακά μοντέλα και προσπαθούν να προβλέψουν τη συμπεριφορά που ορμάτε από ψυχολογικά κίνητρα
Ο ορθολογικό άνθρωπος αποφασίζει υπολογίζοντας τα ατομικά οφέλη και τα κόστη των εναλλακτικών επιλογών. Ωστόσο στην πράξη επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες, όπως ψυχολογικά ένστικτα και γι αυτό αποτυγχάνει μερικές φορές στις επιλογές του. Τα σφάλματα τα οποία οδηγούν σε λανθασμένες επιλογές μπορεί να είναι γνωστικά και συναισθηματικά. Ορισμένα από αυτά τα σφάλματα είναι: «Εμπιστοσύνη» Σε περιόδους ευημερίας και βεβαιότητας υπάρχει ευφορία, εμπιστοσύνη και τα άτομα κάνουν ορθολογικές επιλογές. Σε περιόδους αβεβαιότητας οι επιλογές έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να είναι μη ορθολογικές.
«Δικαιοσύνη» Οι άνθρωποι αν και λειτουργούν σκεπτόμενοι το ατομικό τους συμφέρον θέλουν να ενεργούν δίκαια και ενδιαφέρονται για την επίδραση της συμπεριφοράς τους στα άλλα άτομα. Η «ψυχολογία της αγέλης» Τα άτομα μιμούνται τους άλλους και οδηγούνται σε μη ορθολογικές συμπεριφορές προκειμένου να γίνουν αποδεκτοί. Παράδειγμα η διαμόρφωση της απόφασης ψήφου την τελευταία στιγμή βάσει του εκλογικού κλίματος.
Σφάλματα «υπεραισιοδοξίας» ή «απαισιοδοξίας» Οι άνθρωποι πολλές φορές υπερεκτιμούν τις δυνατότητές τους ή υπερεκτιμούν την πιθανότητα αρνητικών αποτελεσμάτων. «Υπεραντίδραση» «Υποανίδραση» Οι άνθρωποι επειδή δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα «υποαντιδρούν» βραχυπρόθεσμα ενώ «υπεραντιδρούν» μακροπρόθεσμα. «Αποστροφή της αβεβαιότητας, της μετάνοιας και της ζημίας» Τα άτομα δε νιώθουν καθόλου καλά σε συνθήκες αβεβαιότητας και ανασφάλειας και έτσι δεν αναλαμβάνουν το ρίσκο. Επίσης οι άνθρωποι δε θέλουν να μετανιώνουν διότι αυτό συνδέεται με το δυσάρεστο συναίσθημα της παραδοχής του λάθους.
Αντιπροσωπευτικότητα Οι άνθρωποι πολλές φορές οδηγούνται σε μεροληψίες επειδή θεωρούν ότι ένα μικρό δείγμα μπορεί να είναι αντιπροσωπευτικό ή επειδή χαρακτηρίζουν ως συστηματικά τυχαία γεγονότα. Πλάνη του τζογαδόρου Σύμφωνα με αυτή την πλάνη σε μια ακολουθία μικρών ανεξάρτητων τυχαίων μεταβλητών που ακολουθούν κανονική κατανομή ο δειγματικός μέσος συγκλίνει προς τη μέση τιμή της κατανομής. Έτσι οι άνθρωποι λανθασμένα πιστεύουν ότι εάν έχουμε αποκλίσεις από τη μέση τιμή προς μια κατεύθυνση, τότε θα ακολουθήσουν αποκλίσεις προς την αντίθετη κατεύθυνση. Παράδειγμα ο τζογαδόρος που χάνει.
«Αγκίστρωση» Οι άνθρωποι «αγκιστρώνονται» σε προηγούμενες εμπειρίες και επιλογές που χρησιμοποιούνται ως σημεία αναφοράς και εμποδίζουν την αντικειμενική αξιολόγηση των νέων πληροφοριών. Παράδειγμα οι άνθρωποι ήταν αγκιστρωμένοι στην εντύπωση ότι οι μισθοί δε μειώνονται και έτσι έλαβαν δάνεια μακροχρόνια υπολογίζοντας ότι στο μέλλον το εισόδημά τους θα αυξηθεί όπως συνέβαινε μέχρι τότε. Το φαινόμενο της «μεροληψίας διαθεσιμότητας» Οι άνθρωποι επηρεάζονται από πληροφορίες που είναι εύκολο να ανακληθούν. Παράδειγμα οι διαφημίσεις.
«Γνωστική ασυμφωνία» Οι άνθρωποι προσπαθούν να μειώσουν τις ασυμφωνίες μεταξύ των γνωστικών δομών και των νέων στοιχείων, αναπτύσσοντας μηχανισμούς που ενισχύουν ψευδώς παλαιότερες λανθασμένες επιλογές. Παράδειγμα ψηφοφόροι. «Οικειότητα» Το σφάλμα σύμφωνα με το οποίο κάποιος μεροληπτεί όταν έχει να επιλέξει μεταξύ μιας οικείας και μιας άγνωστης κατάστασης. Η ασφάλεια του οικείου οδηγεί στη μεροληψία υπέρ του.
Εξετάσαμε: Χρησιμότητα Συνολική και Οριακή Χρησιμότητα Ισορροπία Καταναλωτή και Νόμος Ζήτησης Εισοδηματικός Περιορισμός Καμπύλες Αδιαφορίας και Καμπύλη Ζήτησης Οικονομικά της Συμπεριφοράς (Behavioral Economics)
Θεωρία επιλογών του καταναλωτή