Το οικονομικό κύκλωμα 1
Το εισόδημα των νοικοκυριών: Y = C + S C = a + by APC = C Y APS = S Y Συνολική ζήτηση (κλειστή οικονομία): AD = C + I + G 2
Το οικονομικό κύκλωμα Η κυκλική ροή του εισοδήματος σε ανοικτή οικονομία Συνολική ζήτηση (ανοικτή οικονομία): AD = C + I + G + (X M) 3
Ο ρόλος του κράτους στην οικονομία - κρατικός παρεμβατισμός Μέγεθος δημόσιου τομέα o Πως μετριέται; o Με τι δείκτες; Δείκτες μεγέθους κρατικής παρέμβασης δημόσιου τομέα: Έσοδα & Δαπάνες Κεντρικής Κυβέρνησης ως % του ΑΕΠ Δημόσιο χρέος ως % ΑΕΠ Κατανάλωση Γενικής Κυβέρνησης ως % ΑΕΠ Δημόσιες Επενδύσεις ως % ΑΕΠ Δαπάνες Δημοσίου ως % ΑΕΠ Φόροι/ΑΕΠ Απασχόληση δημοσίου Κοινωνικές δαπάνες/αεπ Δαπάνες υγείας, παιδείας, άμυνας κλπ/αεπ Γιατί το κράτος παρεμβαίνει; o Πως παρεμβαίνει; o Τι εργαλεία διαθέτει & χρησιμοποιεί; Διαπίστωση: σε όλες τις χώρες το κράτος παίζει αποφασιστικό ρόλο στην σφαίρα της οικονομίας Μέσω της οικονομικής πολιτικής επηρεάζει την λειτουργία της οικονομίας & οικονομικά μεγέθη όπως: o Ρυθμός μεγέθυνσης o Πληθωρισμός, ανεργία o Προσφορά χρήματος, επιτόκια, δανεισμός o Ισοζύγιο πληρωμών, εισαγωγές εξαγωγές o Κατανομή εισοδήματος o Περιφερειακή ανάπτυξη Μέσω του θεσμικού & νομικού πλαισίου ρυθμίζει την λειτουργία της οικονομίας 4
o Κανόνες ανταγωνισμού, εμπορίου o Περιβαλλοντική προστασία o Χωροταξία οικονομικών δραστηριοτήτων o Προστασία καταναλωτή Μέσω της παραγωγής & παροχής δημόσιων αγαθών αντιμετωπίζει τις περιπτώσεις αποτυχίας του μηχανισμού της αγοράς o Χαρακτηριστικά δημοσίων αγαθών Εργαλεία οικονομικής πολιτικής Δημοσιονομική πολιτική: προϋπολογισμός (δαπάνες, έσοδα φορολογία, επιδοτήσεις, κίνητρα) Νομισματική πολιτική: προσφορά χρήματος, επιτόκια, συναλλαγματικές ισοτιμίες Άλλα: o Ιδιωτικοποιήσεις/κρατικοποιήσεις o Θεσμικές & νομοθετικές ρυθμίσεις (ανταγωνισμός, έλεγχοι τιμών) 5
Θεματική Ενότητα 2: Διεθνής Ανάπτυξη-ανισότητες Πλούτος, φτώχεια, ανάπτυξη o Πως τα μετράμε; o Ποιο δείκτη (οικονομική μεταβλητή) χρησιμοποιούμε; ΑΕΠ κατά κεφαλή ΑΕΠ Μόνον αυτοί; Παίζοντας με τους χάρτες: Η συνήθης αποτύπωση (έκταση) 6
Αποτύπωση με βάση τον πληθυσμό Αποτύπωση με βάση το μέγεθος της οικονομίας 7
Πληθυσμός & οικονομία: σύγκριση 8
Κάποια ερωτήματα; o Γιατί κάποιες χώρες είναι πλούσιες (λίγες) και άλλες φτωχές (πολλές) o Που οφείλονται οι τεράστιες αναπτυξιακές διαφορές; o Μειώνεται ή διευρύνεται το χάσμα πλουσίων φτωχών; o Μπορεί να αλλάξει αυτή η κατάσταση; (εφικτό & επιθυμητό;) o Ο δικός μας πλούτος ερμηνεύει τη δική τους φτώχεια; 17 η Οκτωβρίου: Παγκόσμια ημέρα κατά της φτώχειας Η ανάπτυξη δεν είναι μονοδιάστατη. Η ανάπτυξη αποτελεί μία έννοια που είναι από τη φύση της πολυσήμαντη. o Δεν αφορά μόνο την οικονομία ή κάποια οικονομικά μεγέθη. o Πρωτίστως αφορά τον άνθρωπο και την ανθρώπινη κοινωνία. o Μέτρο η αύξηση της ανθρώπινης ευημερίας, η ενίσχυση της ανθρώπινης ασφάλειας σε όλα τα επίπεδα, χωρίς αποκλεισμούς και για όλους τους πολίτες και κατοίκους του κόσμου. Δείκτες αναπτυξιακού επιπέδου Πολλές όψεις της αναπτυξιακής διαδικασίας δύσκολα αντανακλώνται στους παραδοσιακούς οικονομικούς δείκτες, όπως το κατά κεφαλή ΑΕΠ Ανάπτυξη δεν αφορά μόνο κάποιους μακροοικονομικούς δείκτες. Είναι μία σύνθετη και πολυδιάστατη διαδικασία που επηρεάζει όλες τις πτυχές μίας χώρας: την κοινωνία και τις κοινωνικές σχέσεις, τον πολιτισμό, την οικονομία και τις παραγωγικές σχέσεις, τους θεσμούς και την πολιτική λειτουργία: 9
o Υγεία, παιδεία, διατροφή, διανομή του εισοδήματος, προσδόκιμο όριο ζωής, θέση των γυναικών, παιδική θνησιμότητα. Άλλοι δείκτες πέραν του κατά κεφαλή ΑΕΠ: o κατανάλωση θερμίδων o παιδική θνησιμότητα Πάλι οι χάρτες: Με βάση την κατανάλωση Με βάση την παιδική θνησιμότητα o ποσοστό αναλφαβητισμού o ποσοστό εγγραφόμενων στις διάφορες βαθμίδες της εκπαίδευσης o προσδόκιμο όριο ζωής 10
Πρσδοκώμενο όριο ζωής στην γέννηση Κόσμος 71,5 Χαμηλής ανθρώπινης ανάπτυξης Μεσαίας ανθρώπινης ανάπτυξης Υψηλής ανθρώπινης ανάπτυξης Πολύ υψηλής ανθρώπινης ανάπτυξης 60,6 68,6 75,1 80,5 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 o αριθμός κατοίκων ανά γιατρό o πιθανότητα επιβίωσης κατά την γέννα o βρεφική και παιδική θνησιμότητα o τηλεφωνικές γραμμές ανά χίλιους κατοίκους ή τηλέφωνα κατά κεφαλή o κατά κεφαλή κατανάλωση ενέργειας o βαθμός αστικοποίησης κ.α. Δεδομένων των αδυναμιών των επιμέρους δεικτών να «μετρήσουν» σφαιρικά την ανάπτυξη κατασκευάσθηκαν σύνθετοι δείκτες Έναν τέτοιο σύνθετο δείκτη κατασκεύασε από το 1990 ο ΟΗΕ. Ο Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης (Human Development Index) δημοσιοποιείται στην ετήσια Έκθεση για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη (Human Development Report) των Ηνωμένων Εθνών. Ο ΔΑΑ ενσωματώνει τρεις βασικές διαστάσεις της ανάπτυξης: o την μακροβιότητα o την μόρφωση o το βιοτικό επίπεδο. Δείκτες που χρησιμοποιούνται στην σύνθεση του ΔΑΑ είναι: o το προσδόκιμο όριο ζωής κατά την γέννηση (85-25 έτη) 11
o το ποσοστό εγγράμματων ενηλίκων (100-0) και το μεικτό ποσοστό εγγραφόμενων στην πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια παιδεία (100-0) o το κατά κεφαλή ΑΕΠ (40.000-100 σε $ ΗΠΑ ισοτιμίες αγοραστικής δύναμης) Ο ΔΑΑ λαμβάνει τιμές μεταξύ 0 και 1 υπολογιζόμενος ως ο μέσος όρος των τριών βασικών δεικτών που τον συνθέτουν: o ο δείκτης μέσης προσδοκόμενης διάρκειας ζωής, o ο δείκτης εκπαιδευτικού επιπέδου του πληθυσμού, o ο δείκτης του βιοτικού επιπέδου σε όρους κατά κεφαλή ΑΕΠ. Χώρες με ΔΑΑ που τείνει στην μονάδα είναι από τις πλέον προηγμένες καθώς προσεγγίζουν το βέλτιστο δυνατό αναπτυξιακό επίπεδο. Χώρες με χαμηλό ΔΑΑ είναι οι λιγότερο αναπτυγμένες και φτωχότερες στον κόσμο. Όμως: Σημαντική αδυναμία του ΔΑΑ: δεν συμπεριλαμβάνεται κάποιο μέτρο ανισοκατανομής του εισοδήματος (συντελεστής Gini) ΟΗΕ 2000: ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΧΙΛΙΕΤΙΑΣ - ΣΤΟΧΟΙ ΧΙΛΙΕΤΙΑΣ Οκτώ Αναπτυξιακοί Στόχοι της Χιλιετίας παρακινούν τα κράτη να προσπαθήσουν περισσότερο και να ενώσουν τις δυνάμεις ενάντια στη φτώχεια, τον αναλφαβητισμό, την πείνα, την έλλειψη εκπαίδευσης, την ισότητα των φύλων, την παιδική και μητρική θνησιμότητα, τις ασθένειες και την περιβαλλοντική υποβάθμιση. Στόχος 1: Η εξάλειψη της φτώχειας και της πείνας. Μείωση κατά το ήμισυ του αριθμού των ατόμων που ζουν με λιγότερο από ένα δολάριο ημερησίως και η μείωση κατά το ήμισυ του αριθμού των ατόμων που βρίσκονται υπό ένδεια. Στόχος 2: Επίτευξη σε παγκόσμιο επίπεδο της βασικής εκπαίδευσης, η διασφάλιση ότι όλα τα αγόρια και κορίτσια θα ολοκληρώσουν τις πρωτοβάθμιες σπουδές τους. 12
Στόχος 3: Προώθηση της ισότητας των φύλων και ενίσχυση των γυναικών και ειδικότερα η εξάλειψη της ανισότητας μεταξύ των δύο φύλων στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση Στόχος 4: Μείωση της παιδικής θνησιμότητας και συγκεκριμένα μείωση κατά 2/3 του επιπέδου θνησιμότητας στα παιδιά ηλικίας μικρότερης των πέντε ετών. Στόχος 5: Βελτίωση της μητρικής υγείας με μείωση κατά 2/3 του ποσοστού μητρικής θνησιμότητας. Στόχος 6: Καταπολέμηση του AIDS, της ελονοσίας και άλλων ασθενειών. Στόχος 7: Εξασφάλιση περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Όλες οι χώρες πρέπει να ενσωματώσουν στις πολιτικές και τα προγράμματά τους τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. Στόχος 8: Δημιουργία μιας παγκόσμιας συμμαχίας για την ανάπτυξη. 13