Πόσο επηρεάζονται τα ΤΡΟΦΙΜΑ;

Πόσο επηρεάζονται τα ΤΡΟΦΙΜΑ; Κρατικές πηγές και πανεπιστημιακές μελέτες εμφανίζουν εντελώς διαφορετικά ποσοστά τροφίμων που έχουν υποστεί τις συνέπειες της αλόγιστης χρήσης φυτοφαρμάκων. Για εμάς όμως τους καταναλωτές ένα είναι το σημαντικό: να πλένουμε καλά τα τρόφιμα και να επιδιώκουμε την πρόσληψη ποικιλίας τροφών προσπαθώντας να κρατήσουμε τον οργανισμό μας «καθαρό» Τώρα που πήρατε μια πρώτη γεύση, ας δούμε τα τελευταία επίσημα στοιχεία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης που αφορούν το έτος 2005. Σύμφωνα με αυτά, σε ό,τι αφορά τα υπολείμματα γεωργικών φαρμάκων σε προϊόντα φυτικής προέλευσης διενεργήθηκαν συνολικά έλεγχοι σε 2.490 δείγματα (νωπά και κατεψυγμένα λαχανικά, δημητριακά, ελαιόλαδο). Από την παραγωγή στο πιάτο Σε φρούτα και λαχανικά υπολείμματα εντός των ανωτάτων επιτρεπτών ορίων εντοπίστηκαν στο 17% των δειγμάτων (έναντι 18,5% το 2004), ενώ υπολείμματα σε συγκεντρώσεις που υπερβαίνουν τα όρια εντοπίστηκαν στο 1,1% των δειγμάτων (έναντι 3,1% το 2004). Σε δημητριακά υπολείμματα εντός των επιτρεπτών ορίων εντοπίστηκαν στο 1,6% των δειγμάτων, ενώ οι περιπτώσεις δειγμάτων με υπολείμματα πάνω από τα όρια ήταν 0,5% (το 2004 δεν είχαν ανιχνευθεί υπολείμματα σε κανένα δείγμα). Σε ελαιόλαδο υπολείμματα σε συγκεντρώσεις εντός των επιτρεπτών ορίων εμφανίστηκαν στο 35,9% των δειγμάτων (έναντι 44,8% το

2004), ενώ υπέρβαση των ορίων κατεγράφη στο 1,7% των δειγμάτων (0,6% το 2004). Ρόδινη εικόνα Οι αρμόδιοι σημειώνουν ότι από αυτά τα στοιχεία προκύπτει πως η εικόνα της χώρας μας είναι από τις πλέον θετικές σε σύγκριση με αυτές των προηγουμένων ετών (από το 1995, οπότε και διενεργείται τέτοιος έλεγχος) και σημαντικά καλύτερη από τον μέσο όρο της ΕΕ για τα έτη 1996-2004. Συνολικά στη χώρα μας το ποσοστό των δειγμάτων με υπολείμματα σε συγκεντρώσεις εντός των επιτρεπτών ορίων ήταν για το 2005 15,6% ενώ ο μέσος όρος της ΕΕ κυμαίνεται από το 1996 ως το 20004 στο 32%-42%. Παράλληλα το ποσοστό δειγμάτων πάνω από τα επιτρεπτά όρια ήταν το 2005 συνολικά για τα προϊόντα φυτικής προέλευσης 1,04% ενώ κατά τα έτη 1996-2004 το αντίστοιχο ποσοστό σε επίπεδο ΕΕ κυμάνθηκε από 3% ως 5,5%. Τα στοιχεία σε ό,τι αφορά τα προϊόντα ζωικής προέλευσης είναι ακόμη καλύτερα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα του Εθνικού Προγράμματος Καταλοίπων για το 2005. Εξετάστηκαν 5.934 δείγματα και βρέθηκαν συνολικά 51 μη κανονικά δείγματα (ποσοστό 0,85%). Εξ αυτών δύο δείγματα περιείχαν απαγορευμένες ουσίες (δεν προσδιορίζονται), 43 αντιμικροβιακούς παράγοντες (δεν προσδιορίζονται) και έξι βαρέα μέταλλα. Σε δηλώσεις του στο «Βήμα» ο υφυπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων κ. Αλ. Κοντός παραδέχθηκε ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για συνολική αντιμετώπιση του ζητήματος των καταλοίπων φυτοφαρμάκων στα γεωργικά προϊόντα αν δεν εισαγάγουμε την ολοκληρωμένη διαχείριση της γεωργίας. «Τι σημαίνει αυτό; Είναι ουσιαστικώς ένα βήμα πριν από τη βιολογική γεωργία. Με συνολικές αναλύσεις του εδάφους, των φυτών, με δημιουργία ενός δικτύου μέσα στο οποίο σε κάθε γεωργό θα αντιστοιχεί ο γεωπόνος του. Αυτό θα σημάνει καλύτερη ενημέρωση των αγροτών, άρα και καλύτερη πρακτική στο χωράφι». Σύμφωνα με τον υφυπουργό, η ολοκληρωμένη διαχείριση προχωρεί ήδη στη χώρα μας με εντατικούς ρυθμούς και έχει φθάσει στο 3,5%- 4,5% επί του συνόλου της καλλιεργηθείσας γης. Αριστοτέλειο: η άλλη όψη... Πάντως τα αποτελέσματα του υπουργείου εμφανίζονται σημαντικά μειωμένα σε σύγκριση με εκείνα που προκύπτουν από μελέτες ελλήνων ερευνητών. Οπως επισημαίνει στο «Βήμα» ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Χημείας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και διευθυντής του Εργαστηρίου Ελέγχου Ρύπανσης Περιβάλλοντος κ. Κ. Φυτιάνος, σε αναλύσεις για οργανοφωσφορικά φυτοφάρμακα (κατηγορία με τη μεγαλύτερη τοξικότητα) που πραγματοποίησε το εργαστήριό του το 2005 σε φρούτα και το 2006 σε λαχανικά (συνολικά 125 δείγματα φρούτων και αντίστοιχος αριθμός λαχανικών που προέρχονταν από διάφορα μέρη της Ελλάδας), το 37% επί του συνόλου

των δειγμάτων βρέθηκε θετικό σε υπολείμματα φυτοφαρμάκων, ενώ ποσοστό της τάξεως του 3% περιείχε κατάλοιπα πάνω από τα επιτρεπτά όρια. Τα πιο επιβαρημένα λαχανικά ήταν το καρότο, η πατάτα, η ντομάτα και το κρεμμύδι (καθώς είναι ριζικά φυτά, οπότε προσλαμβάνουν τις ουσίες και από τις ρίζες τους), ενώ παράλληλα τα λαχανικά των θερμοκηπίων εμφανίστηκαν περισσότερο «μολυσμένα» σε σύγκριση με εκείνα που καλλιεργούνται... στον καθαρό αέρα. Σε ό,τι αφορά τα φρούτα τα πιο επιβαρημένα ήταν τα μήλα, τα αχλάδια, τα ροδάκινα και τα σταφύλια. Ο ειδικός σημειώνει σε ό,τι αφορά τους ελέγχους που γίνονται στη χώρα μας από τις αρμόδιες αρχές ότι αυτοί «είναι ανεπαρκέστατοι και θέτουν σε κίνδυνο την υγεία των καταναλωτών». Οσο για τα αποτελέσματά τους, σημειώνει ότι «όταν δεν κάνεις έλεγχο ή τον σωστό έλεγχο, είναι επόμενο να μη βρεις κανένα κρούσμα». Οδηγίες προς καταναλωτές Τι μπορεί να κάνει ο καταναλωτής προκειμένου να προστατευθεί από τον... χημικό τυφώνα; Σύμφωνα με τον κ. Φυτιάνο, όχι και πολλά πράγματα. «Τουλάχιστον ας κάνει ό,τι περνά από το δικό του χέρι. Να πλένει καλά τα φρούτα και τα λαχανικά και να ξεφλουδίζει όσα έχουν φλούδα καθώς από έρευνες έχουμε δει ότι με αυτόν τον τρόπο "καθαρίζουν" ως και κατά 95% από τις επικίνδυνες ουσίες. Βέβαια πολλά φρούτα και λαχανικά κρύβουν έναν θησαυρό βιταμινών στη φλούδα τους, οπότε ακόμη και αυτή η σύσταση αποτελεί "δίκοπο" μαχαίρι». Μεταποιημένα τρόφιμα Και ας περάσουμε τώρα στα μεταποιημένα προϊόντα, τις αναλύσεις για τα οποία κάνει το Γενικό Χημείο του Κράτους (ΓΧΚ) - σε αυτή την περίπτωση τουλάχιστον έχουμε ένα διαπιστευμένο, σύμφωνα με τις προδιαγραφές της ΕΕ, εργαστήριο. Οπως αναφέρει στο «Βήμα» η δρ χημικός και προϊσταμένη του Εργαστηρίου Υπολειμμάτων Γεωργικών Φαρμάκων του ΓΧΚ κυρία Δέσποινα Τσίπη, κατά μέσον όρο τα μη κανονικά δείγματα που προκύπτουν κάθε χρόνο είναι της τάξεως του 5,5%. Σύμφωνα με την πρώτη επεξεργασία των στοιχείων για το έτος 2006, τα ποσοστά και τη χρονιά που μας πέρασε κινήθηκαν στα ίδια επίπεδα. Η ίδια η κυρία Τσίπη παραδέχεται ότι τα ποσοστά αυτά προκύπτουν από ανάλυση περίπου 500 δειγμάτων τον χρόνο για κάθε είδος, αριθμό που χαρακτηρίζει «πιθανώς μη ικανό». Και μπορεί στο συγκεκριμένο εργαστήριο τον τεράστιο φόρτο εργασίας να καλούνται να φέρουν εις πέρας ερευνητές ο αριθμός των οποίων μετρείται κυριολεκτικώς στα δάχτυλα του ενός χεριού, τουλάχιστον όμως υπάρχει η βοήθεια της υψηλής τεχνολογίας - για την ακρίβεια, ένα ισχυρό σύστημα υγρής χρωματογραφίας - φασματογραφίας μάζας που δίνει τη δυνατότητα ανάλυσης του δείγματος ως και για 100 ουσίες ταυτοχρόνως.

Μεγάλος όγκος δουλειάς στο συγκεκριμένο εργαστήριο αφορά τις αναλύσεις λαδιού (λόγω και του τίτλου του εργαστηρίου ως εργαστηρίου αναφοράς της ΕΕ). Σύμφωνα με αναλύσεις για το 2006, 8% των δειγμάτων που εξετάστηκαν βρέθηκαν να περιέχουν υπολείμματα φυτοφαρμάκων πάνω από τα επιτρεπτά όρια των 50 μg/kg που έχει θέσει η ΕΕ (4% των συμβατικών ελαιολάδων και 13% των οργανικών, μάλλον μέσω μεταφοράς στις βιολογικές καλλιέργειες φυτοφαρμάκων από συμβατικές). Συναγερμός μηδέν Στο τέλος του 2006 εντοπίστηκαν, σύμφωνα με τις αναλύσεις του εργαστηρίου, καρβαμιδικά φυτοφάρμακα σε ορισμένα κρασιά (μελέτη σε 40 δείγματα εμφιαλωμένου κρασιού από διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας), ενώ απαλλαγμένα από φυτοφάρμακα ήταν τόσο το γάλα (περιλαμβάνονται αναλύσεις και στο γάλα του Στρατού) όσο και τα εμφιαλωμένα νερά. Χωρίς πρόβλημα βρέθηκαν και τα κατεψυγμένα φρούτα και λαχανικά που ανέλυσαν οι ειδικοί του εργαστηρίου. Σε δηλώσεις του στο «Βήμα» ο πρόεδρος του ΕΦΕΤ, που είναι και ο αρμόδιος φορέας για τον έλεγχο όλων των επεξεργασμένων τροφίμων που βρίσκονται στα ράφια των καταστημάτων, κ. Ι. Βλέμμας σημείωσε ότι τα ελληνικά προϊόντα βρίσκονται πολύ χαμηλά στην κατάταξη της ΕΕ σε ό,τι αφορά τον εντοπισμό υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων. Προσέθεσε επίσης ότι «η Ελλάδα δεν έχει alert εδώ και χρόνια στο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της ΕΕ για φυτοφάρμακα». Πάντως εμείς, για την ιστορία της υποθέσεως, αναφέρουμε ότι οι επιθεωρητές της Ευρωπαϊκής Ενωσης σε έκθεσή τους για χρήση φυτοφαρμάκων στην Ελλάδα (συντάχθηκε το 2005) σημείωναν ότι είναι αξιοπερίεργο πώς δεν έχει φτάσει ποτέ σήμα προειδοποίησης στο σύστημα ταχείας πληροφόρησης της ΕΕ από την Ελλάδα για ελληνικό προϊόν, ενώ εκείνη την περίοδο είχαν υπάρξει 11 ειδοποιήσεις από άλλα κράτη-μέλη για ελληνικής προέλευσης φυτικά προϊόντα... Η έρευνα της WWF Μπορεί στο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της ΕΕ να είμαστε «καθαροί», πρόσφατη όμως ευρωπαϊκού εύρους μελέτη που διεξήχθη από τον ΤΝΟ, ολλανδικό οργανισμό για την εφαρμοσμένη επιστημονική έρευνα για λογαριασμό της οικολογικής οργάνωσης WWF (δημοσίευση Σεπτέμβριος 2006), έδειξε ότι πολλά από τα επεξεργασμένα τρόφιμα που κυκλοφορούν στις ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, περιέχουν κατάλοιπα - ακόμη και απαγορευμένων επί δεκαετίες - φυτοφαρμάκων. Οι ερευνητές διαπίστωσαν την ύπαρξη οργανοχλωριωμένων φυτοφαρμάκων σε 16 από τα 27 είδη τροφίμων που εξέτασαν. Τα κυριότερα φυτοφάρμακα που ανευρέθησαν ήταν το pp-dde, ένας μεταβολίτης του φυτοφαρμάκου DDT, καθώς και το HCB σε συγκεντρώσεις ως και 5,6 ng/g σε κάποια τρόφιμα.

Για τους σκοπούς της έρευνας επελέγησαν τυχαία δύο δείγματα τροφίμων από σουπερμάρκετ της Αθήνας. Τα είδη που επιλέχθηκαν από την Ελλάδα ήταν κεφαλοτύρι και μπριζόλα και εξετάστηκαν για εντομοκτόνα, PCB, βρωμιούχα επιβραδυντικά φλόγας, φθαλικά άλατα και αλκυλοφαινόλες. Στο κεφαλοτύρι ανευρέθησαν ίχνη εντομοκτόνων (HCB και ένας μεταβολίτης του απαγορευμένου DDT, το pp-dde) και πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCB). Στο δείγμα κρέατος από την Ελλάδα ανιχνεύθηκαν πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCB), άκρως επικίνδυνες ενώσεις, αν και δεν ανήκουν στα φυτοφάρμακα. Οπως ανέφερε στο «Βήμα» ο κ. Αχ. Πληθάρας, υπεύθυνος Εκστρατειών Πολιτικής της WWF Ελλάς, «αυτό που μας ανησύχησε ιδιαίτερα δεν ήταν η ποσότητα των χημικών - που ήταν σε χαμηλά επίπεδα - αλλά το γεγονός ότι ανιχνεύσαμε χημικά που έχουν απαγορευθεί εδώ και πολλά χρόνια. Συν τοις άλλοις, γνωρίζουμε ότι τα συγκεκριμένα χημικά συμπεριφέρονται ως ορμονικοί διαταράκτες και ότι έχουν την τάση να συσσωρεύονται στους οργανισμούς ανθρώπων και ζώων παραμένοντας εκεί για μεγάλο διάστημα. Το μεγάλο ερώτημα λοιπόν δεν είναι οι ποσότητες που ανιχνεύονται τα χημικά στα τρόφιμα αλλά πώς αυτά τα χημικά αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και ποιες μπορεί να είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στον άνθρωπο από την έκθεσή του σε αυτό το "κοκτέιλ" χημικών». Το τρικ με τα όρια Ολα τα στοιχεία που σας παραθέσαμε βασίζονται σε μια κύρια σύμβαση: στα ανώτατα επιτρεπτά όρια - η ΕΕ έχει θέσει 17.000 διαφορετικά όρια για 150 ουσίες σε ό,τι αφορά τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων (ο ενδιαφερόμενος μπορεί να τα δει στην ηλεκτρονική διεύθυνση www. europa.eu. int/comm/food/plant/ protection/pesticides/index-en. htm). Ωστόσο, όπως σημειώνει ο κ. Φυτιάνος, «τα όρια αυτά ουσιαστικώς δεν σημαίνουν τίποτε. Τα υπολείμματα των φυτοφαρμάκων δρουν αθροιστικά στον οργανισμό και παράλληλα προσλαμβάνονται από πολλές και διαφορετικές πηγές. Συγχρόνως η υπερκατανάλωση ενός προϊόντος μπορεί να οδηγήσει αυτόματα και σε υπέρβαση των επιτρεπτών ορίων. Για όλους αυτούς τους λόγους ο τρόπος προσδιορισμού τους έχει αμφισβητηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο και συζητείται ολοένα και εντονότερα η αναθεώρησή του». Παράλληλα τα θεμέλια της έννοιας των ανωτάτων επιτρεπτών ορίων κάνει να τρίζουν μια άλλη έννοια η οποία δεν εμπίπτει στο λεξιλόγιο - ούτε στα αποτελέσματα - των επισήμων φορέων. Πρόκειται για τη συνεργιστική δράση πολλών και διαφορετικών φυτοφαρμάκων σε ένα προϊόν - ακόμη και αν όλες οι ουσίες που ανευρίσκονται είναι εντός των επιτρεπτών ορίων. Ο καθηγητής του Τμήματος Χημείας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Τρ. Αλμπάνης σημειώνει ότι «όσες δοκιμές έχουν γίνει σχετικά με τη συνεργιστική δράση των φυτοφαρμάκων έχουν δείξει ότι αυτή ισχύει. Εχει φανεί μετά από

πειράματα σε ζώα ότι η ύπαρξη μιας δεύτερης ουσίας εντός του οργανισμού μπορεί ενισχύσει την τοξικότητα μιας άλλης. Αυτού του είδους η έρευνα είναι απολύτως απαραίτητη, είτε όμως είναι πολύ δύσκολη να γίνει είτε δεν βολεύει κάποιους να γίνει». Και για το ζήτημα των ανωτάτων επιτρεπτών ορίων που αποτελούν «καραμέλα» στα χείλη των επισήμων ο κ. Αλμπάνης σημειώνει ότι αυτά αποτελούν ουσιαστικώς «τη χρυσή τομή που τελικώς τίθεται όταν ζυγιστούν από τη μία το καλό της οικονομίας, της παραγωγής και της βιομηχανίας και από την άλλη το καλό της δημόσιας υγείας». Μπορείτε μάλλον να υποθέσετε προς τα πού κλίνει η ζυγαριά, θα σχολιάσουμε εμείς... Οι αναφορές σε συγκεκριμένα τοπωνύμια προκύπτουν από δειγματοληπτικούς ελέγχους. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα τα προϊόντα μιας αναφερόμενης περιοχής είναι προβληματικά ούτε και τα μόνα...