Η ΑΝΩΝΥΜΙΑ ΤΟΥ ΟΤΗ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ (ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ)

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ Α' Ι ΙΩΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΑΣΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΕΤΟΣ: 2005-2006 ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ της Ελένης ηµητρίου Κύρκα ΑΜ 647 Η ΑΝΩΝΥΜΙΑ ΤΟΥ ΟΤΗ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ (ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ) Επιβλέπoντες Χριστίνα Σταµπέλου ήµητρα Παπαδοπούλου-Κλαµαρή Αθήνα 2005-2006

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περιεχόµενα 2 Α. Εισαγωγή...4 Β. Μέθοδοι τεχνητής γονιµοποίησης...8 Γ. Η ανωνυµία του δότη γενετικού υλικού Η ρύθµιση.11. Η άποψη κατά της ανωνυµίας...19 Ι. Γενικά το δικαίωµα πληροφόρησης της καταγωγής..19 ΙΙ. Το ειδικότερο δικαίωµα πληροφόρησης της βιολογικής προέλευσης..24 α. Προσωπικότητα τέκνου..25 ΙΙΙ. Πρόσθετα επιχειρήµατα κατά της ανωνυµίας.27 α. Συµφέρον τέκνου 27 β. Επιθυµία µερών..31 γ. Υιοθεσία.32 δ. Κίνδυνος αιµοµιξίας...32 ε. Ιατρικές πληροφορίες..33 Ε. Η άποψη υπέρ της ανωνυµίας 34 Ι. Συγκρουόµενα δικαιώµατα 34 α. Ιδιωτική και οικογενειακή ζωή τέκνου και γονέων 36 β. Ιδιωτική και οικογενειακή ζωή δότη..37 ΙΙ. Πρόσθετα επιχειρήµατα υπέρ της ανωνυµίας.. 39 α. Συµφέρον δότη...39 β. Συµφέρον τέκνου 40 γ. Συµφέρον γονέων 42 δ. Επιθυµία µερών..43 ε. Υιοθεσία...44 2

στ. Αβάσιµος ο κίνδυνος αιµοµιξίας.45 ζ. Ιατρικό ιστορικό 45 η. Μεγαλύτερη προσφορά.46 ΙΙΙ. Προστασία προσωπικών δεδοµένων.47 ΣΤ. Σύγκριση µε άλλες χώρες..51 Ι. Γερµανία..52 ΙΙ. Ελβετία...55 ΙΙΙ. Αυστρία.57 ΙV. Σουηδία.58 V. Ολλανδία, ανία 59 VI. Μεγάλη Βρετανία.60 VII. Γαλλία.62 VIII. Ισπανία, Νορβηγία, Ισραήλ, Βικτώρια Αυστραλίας.62 IX. ΗΠΑ.63 Ζ. Σύγκριση µε υιοθεσία..64 Η. Αρχείο...66 Θ. Συµπέρασµα.68 Βιβλιογραφία..71 3

Α. Εισαγωγή Η ιατρική επιστήµη και η τεχνολογία αποτελούν δύο τοµείς αλληλένδετους, οι οποίοι έχουν οδηγηθεί τις τελευταίες δεκαετίες σε άλµατα προόδου, προσφέροντας δυνατότητες τις οποίες ούτε να φανταστεί µπορούσε ο άνθρωπος σε όχι πολύ µεγάλο βάθος χρόνου. Το δίκαιο, ως στοιχείο ζωντανό, που αντικατοπτρίζει την κοινωνία, αντιµετωπίζει σήµερα όσο ποτέ ίσως άλλοτε την πρόκληση να ενσωµατώσει τη νέα επιστηµονική γνώση και να δώσει λύσεις σε νέα προβλήµατα. Μάλιστα, η ταχύτατη πρόοδος της γενετικής ιατρικής απαιτεί και ταχύτητα στις σταθµίσεις του νοµικού κόσµου, οι οποίες ωστόσο δε θα πρέπει να υπολείπονται σε αρτιότητα και πειστικότητα. Σε επίπεδο ιδιωτικού δικαίου, τα θέµατα της ιατρικής υποβοήθησης στην ανθρώπινη αναπαραγωγή επιχειρήθηκε να αντιµετωπιστούν µε δύο νόµους: το νόµο 3089/2002, ο οποίος ενσωµατώθηκε στον Αστικό Κώδικα, και το νόµο 3305/2005. Όπως έχει διατυπωθεί 1, µε το νόµο 3089/2002 επιχειρούνται τρεις βασικές καινοτοµίες. Εν συντοµία, η πρώτη συνίσταται στην ένταξη στο βιβλίο του Οικογενειακού ικαίου του Αστικού Κώδικα του νέου κεφαλαίου για το επιτρεπτό (ή µη) των επιµέρους ιατρικών αναπαραγωγικών µεθόδων. Η δεύτερη καινοτοµία συνίσταται στη ρητή έκφραση της αποδοχής των εναλλακτικών οικογενειακών σχηµάτων που αποτελούν συχνό φαινόµενο των σύγχρονων κοινωνιών, δηλαδή της µονογονεϊκής οικογένειας και της οικογένειας των µόνιµων ελεύθερων συντρόφων. Τέλος, η τρίτη καινοτοµία συνίσταται στον επαναπροσδιορισµό της έννοιας της συγγένειας µε βάση το «κοινωνικοσυναισθηµατικό» 1 Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, σελ. 1επ. 4

στοιχείο στη θέση που παλαιότερα κατείχε η βιολογική αλήθεια 2. Ας σηµειωθεί ότι η δεύτερη (µε την έννοια της αποδοχής της µονογονεϊκής οικογένειας στις περιπτώσεις στις οποίες στη χρήση σπέρµατος τρίτου δότη καταφεύγει µόνη και άγαµη γυναίκα), αλλά κυρίως η τρίτη από τις παραπάνω τοµές του νόµου 3089/2002 θα αποτελέσουν σηµεία αναφοράς µας. Από την άλλη, ο νόµος 3305/2005 είναι ειδικός και συµπληρωµατικός του 3089/2002, χωρίς όµως αυτό να µειώνει τη σηµασία του και την απαιτούµενη από εµάς προσοχή. Στο πλαίσιο, λοιπόν, της ιατρικής υποβοήθησης στην ανθρώπινη αναπαραγωγή, η αρχή της κοινωνικοσυναισθηµατικής συγγένειας εµφανίζεται προς δύο κατευθύνσεις 3. Αφενός, προς την κατάφαση της συγγένειας υπέρ των επίδοξων γονέων, δηλαδή των προσώπων που προσφεύγουν στις µεθόδους τεχνητής γονιµοποίησης προκειµένου να αποκτήσουν τέκνο. Αφετέρου, προς την άρνηση οποιασδήποτε συγγένειας µε τους τρίτους δότες, οι οποίοι παρεµβάλλονται στη διαδικασία της αναπαραγωγής ως απλοί προµηθευτές γενετικού υλικού 4. Όπως όµως κάθε νέα, αλλά ακόµα και παλιά, ρύθµιση γίνεται αντικείµενο έντονων συζητήσεων και αντιπαραθέσεων τόσο στη θεωρία όσο και στη νοµολογία, έτσι και οι διατάξεις των δύο νόµων δε διέφυγαν της κριτικής και των αµφισβητήσεων. Τα θέµατα που ρυθµίζουν άπτονται 2 Για περισσότερες σκέψεις πάνω σε αυτό το θέµα βλ. Κων.Ν. Χριστοδούλου, σελ. 268επ. και του ιδίου, σελ. 239επ., µε επιχειρήµατα και αντεπιχειρήµατα για τα δύο κριτήρια διαπίστωσης της συγγένειας. Σύµφωνα µε αυτόν, η ελευθερία του ανθρώπου που καταξιώνεται από το κριτήριο της κοινωνικοσυναισθηµατικής συγγένειας είναι αδικαιολόγητα µονοµερής, γιατί επιτρέπει στο γονέα να επιλέγει αν θα αναλάβει τις ευθύνες του στο µέλλον. Πρόκειται, τελικά, για ελευθερία να διαλέγει το τέκνο του. Πόσο όµως µπορεί να είναι ανεκτή από την έννοµη τάξη µια τέτοια ελευθερία σε ζητήµατα δηµόσιας τάξης, όπως η συγγένεια; Επιπλέον, το κοινωνικοσυναισθηµατικό κριτήριο µοιάζει έννοια επικίνδυνα ρευστή και αόριστη για τη νοµική µεταχείριση ζητηµάτων που απαιτούν ασφάλεια δικαίου. Στη συνέχεια εκτίθενται και οι αµφιβολίες για το βιολογικό κριτήριο. 3 Ι.Γ. εληγιάννης, σελ. 281 4 Οι έννοιες «γενετικό υλικό» (DNA) και «γεννητικό υλικό» (σπέρµα-ωάριο-γονιµοποιηµένο ωάριο), χωρίς να ταυτίζονται, θα χρησιµοποιούνται εναλλακτικά στην παρούσα εργασία, καθώς η προβληµατική γύρω από την ανωνυµία του δότη τους παραµένει η ίδια. Βλ. Σκορίνη-Παπαρηγοπούλου Φ., σελ. 497επ. 5

µεγάλου ενδιαφέροντος, καθώς καθηµερινά τα ποσοστά των ζευγαριών που χρήζουν ιατρικής υποβοήθησης στην ανθρώπινη αναπαραγωγή αυξάνονται θεαµατικά. Αυτό που θα µας απασχολήσει στην παρούσα εργασία είναι η ρύθµιση που περιλαµβάνεται και στους δύο νόµους και επιβάλλει την τήρηση της ανωνυµίας των δοτών γεννητικού υλικού, καθιστώντας µε αυτό τον τρόπο αδύνατη για το τέκνο που θα γεννηθεί µε τη µέθοδο της ετερόλογης τεχνητής γονιµοποίησης τη γνώση του βιολογικού του γεννήτορα. Το ζήτηµα που τίθεται είναι κατά πόσο αυτή η ανωνυµία θα πρέπει να κατισχύει του δικαιώµατος πληροφόρησης της βιολογικής προέλευσης του τέκνου, το οποίο συνιστά έκφανση της προσωπικότητάς του ή αν η ρύθµιση αυτή είναι βεβιασµένη, ακόµα και αντισυνταγµατική 5. Ας σηµειωθεί, προκαταβολικά, ότι η προβληµατική δεν περιορίζεται στην ανωνυµία του δότη σπέρµατος, αλλά περιλαµβάνει και την ανωνυµία της δότριας ωαρίου και των δοτών γονιµοποιηµένου ωαρίου 6. Επειδή, όµως, οι δότες σπέρµατος αποτελούν τη συνηθέστερη περίπτωση, κάθε αναφορά σε αυτούς, για λόγους συντοµίας, θα υπονοεί και τις υπόλοιπες κατηγορίες δοτών. Άλλη µια χρήσιµη παρατήρηση είναι ότι ως τρίτος δότης δεν αντιµετωπίζεται µόνο ο άγνωστος που συµβάλλει στην τεχνητή γονιµοποίηση προσφέροντας το γενετικό του υλικό, αλλά σε ορισµένη περίπτωση µπορεί να αντιµετωπίζεται ως τέτοιος ακόµα και ο σύζυγος της γυναίκας που υποβάλλεται στην ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή. Αυτό συµβαίνει όταν η γυναίκα έλαβε το σπέρµα του 5 Μ.. Καράσης, σελ. 583 6 Ισµ. Ανδρουλιδάκη- ηµητριάδη, σελ. 15, Κ. Φουντεδάκη, σελ. 132 6

συζύγου της µετά το θάνατό του, ενώ υπάρχει αντίθετη βούληση εκείνου 7. Τότε, υποστηρίζεται ότι ο σύζυγος πρέπει να θεωρηθεί δότης σπέρµατος, χωρίς να αναλαµβάνει τις νοµικές συνέπειες της πατρότητάς του, οπότε το τέκνο θα ανήκει µόνο στη µητέρα και αποκλείεται η αναζήτηση της πατρότητας και για τους δύο. Προς µία εγγύτερη εξέταση σκόπιµο είναι να αναζητηθούν τα επιχειρήµατα των δύο πλευρών και να γίνουν οι απαραίτητες σταθµίσεις ανάµεσα στα συγκρουόµενα δικαιώµατα. Επιπλέον, εξαιρετικά διαφωτιστική θα είναι µια δικαιοσυγκριτική θεώρηση, καθώς τα θέµατα που µας απασχολούν είναι, όπως ήδη είδαµε, πρωτοεµφανιζόµενα, σύγχρονα ζητήµατα, για τα οποία η θεωρία δεν εµφανίζει µία ισχυρή πλειοψηφία και η νοµολογία δεν έχει ακόµα παγιωθεί. Η αντιµετώπιση της ιατρικής υποβοήθησης στην ανθρώπινη αναπαραγωγή από αλλοδαπές έννοµες τάξεις ανεπτυγµένων κρατών θα µας επιτρέψει την εξαγωγή συµπερασµάτων χρήσιµων για την κατανόηση των επιλογών του έλληνα νοµοθέτη. Τέλος, ενδιαφέρουσα θα ήταν µία σύγκριση της ρύθµισης της ανωνυµίας του δότη γεννητικού υλικού στην ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή µε το θεσµό της υιοθεσίας και τις εκεί ρυθµίσεις σχετικά µε την πληροφόρηση του τέκνου για τους βιολογικούς του γονείς. Κατά πόσο διαφέρουν οι δύο θεσµοί και κατά πόσο δικαιολογείται η διαφορετική αντιµετώπισή τους από το δίκαιο; Όλα τα παραπάνω θα εξετάσουµε ένα προς ένα στα κεφάλαια που ακολουθούν προκειµένου να καταλήξουµε σε συµπέρασµα σχετικά µε το ποια λύση ανταποκρίνεται καλύτερα στην κοινωνική ανάγκη. 7 Ισµ. Ανδρουλιδάκη- ηµητριάδη, σελ. 14 7

Β. Μέθοδοι τεχνητής γονιµοποίησης Έχει υποστηριχθεί 8 ότι η ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή αποτελεί τη δεύτερη µεγάλη αλλαγή στο χώρο της γενετικής, καθώς αποσυνδέει τη γονιµοποίηση από την ερωτική πράξη κατά τρόπο παρόµοιο µε εκείνο που, παλαιότερα, η αντισύλληψη αποσυνέδεσε την ερωτική πράξη από τη γονιµοποίηση. Οι µέθοδοι που εφαρµόζονται για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή είναι οι εξής 9 : 1) Ενδοσωµατική σπερµατέγχυση (in vivo), κατά την οποία η γονιµοποίηση του ωαρίου επιτυγχάνεται µε την τεχνητή εισαγωγή σπέρµατος στο γυναικείο κόλπο. Το σπέρµα που χρησιµοποιείται µπορεί να είναι νωπό ή κρυοσυντηρηµένο. 2) Εξωσωµατική γονιµοποίηση (in vitro), κατά την οποία η γονιµοποίηση των ωαρίων γίνεται έξω από το γυναικείο σώµα, σε δοκιµαστικό σωλήνα. Το γονιµοποιηµένο ωάριο µεταφέρεται στο σώµα της γυναίκας και κυοφορείται κανονικά από αυτή. Αν το γονιµοποιηµένο ωάριο µεταφέρεται για κυοφορία στο σώµα άλλης γυναίκας από εκείνη που επιθυµεί να γίνει µητέρα, υπάρχει συνδυασµός και µε παρένθετη µητρότητα. Ακόµα µπορεί το ωάριο να µην προέρχεται από καµία από αυτές τις δύο αυτές, αλλά από κάποια άλλη, οπότε στη διαδικασία λαµβάνουν µέρος τρεις διαφορετικές γυναίκες. 3) Μεταφορά γαµετών στις σάλπιγγες (Gamete intrafallopian transfert), κατά την οποία λαµβάνεται σπέρµα από το σύζυγο ή σύντροφο και ωάρια από τη σύζυγο ή σύντροφο, τα οποία τοποθετούνται µε άµεση 8 Α. Κοτζάµπαση, σελ. 710, Σκορίνη-Παπαρηγοπούλου Φ., σελ. 497επ., Θ.Κ.Παπαχρίστου, σελ. 15 9 Θ.Κ.Παπαχρίστου, σελ. 13επ. 8

λαπαροσκόπηση στις δύο σάλπιγγες. Έτσι η γονιµοποίηση δε γίνεται έξω από το γυναικείο σώµα, αλλά µέσα στο φυσικό της περιβάλλον, δηλαδή τις σάλπιγγες. Περισσότερες λεπτοµέρειες αυτών των διαδικασιών είναι αντικείµενο της ιατρικής επιστήµης και δε θα ήταν σκόπιµο να εκτεθούν εδώ αναλυτικά. Η διάκριση όµως που µας ενδιαφέρει εδώ περισσότερο είναι αυτή σε οµόλογη (ΑΙΗ 10 ) και ετερόλογη (ΑΙD 11 ) τεχνητή αναπαραγωγή. Οι δύο αυτές κατηγορίες µπορούν να βρουν εφαρµογή και στις τρεις µεθόδους που µόλις ανωτέρω αναφέραµε (υπό 1, 2, 3) και ας δούµε αµέσως σε τι συνίστανται. Σύµφωνα µε το άρθρο 3 7 εδ.β του νόµου 3305/2005, για οµόλογη τεχνητή γονιµοποίηση πρόκειται όταν χρησιµοποιούνται σπερµατοζωάρια του συζύγου ή συντρόφου, ενώ για ετερόλογη όταν χρησιµοποιούνται σπερµατοζωάρια τρίτου δότη. Στη διάκριση αυτή εντοπίζεται και η απαρχή της προβληµατικής της παρούσας εργασίας, καθώς στην περίπτωση της ετερόλογης τεχνητής αναπαραγωγής πατέρας του τέκνου που θα γεννηθεί δε θα είναι ο βιολογικός γεννήτορας, από τον 10 Artificial insemination with semen derived from the husband, βλ. Απ. Χελιδόνη, σελ. 173 11 Artificial insemination with semen derived from a donor, βλ. Απ. Χελιδόνη, σελ. 173 Ας σηµειωθεί ότι µειοψηφούσα γνώµη στη θεωρία, όχι µόνο πριν αλλά και µετά τη νοµοθετική ρύθµιση, επιµένει ότι η ετερόλογη τεχνητή γονιµοποίηση προσβάλλει τα χρηστά ήθη. Χαρακτηριστικό το άρθρο του Μ.. Καράση, σελ. 582επ., στο οποίο αναφέρεται ότι η ετερόλογη γονιµοποίηση προσβάλλει δοµικά στοιχεία του γάµου, της οικογένειας και της παιδικής ηλικίας, δηλαδή θεσµικές εγγυήσεις που προστατεύονται στο άρθρο 21 του Συντάγµατος. Εποµένως, νόµος που απαγορεύει στο τέκνο το δικαίωµα να αναζητεί το φυσικό του πατέρα και το δικαίωµα να ανατρέφεται από τους δύο γονείς του (δικαιώµατα που συνιστούν εκδηλώσεις της θεσµικής εγγύησης της παιδικής ηλικίας) είναι αντισυνταγµατικός. Οι δε συµβάσεις µε αντικείµενο το γεννητικό υλικό είναι άκυρες και λόγω προσβολής των χρηστών ηθών (ΑΚ 178) και λόγω αντίθεσης στο νόµο (ΑΚ 175), διότι λείπει η εξουσία διάθεσης του προσώπου στο γεννητικό υλικό του. Για την αντίκρουση βλ. κυρίως Μούζουλα, σελ. 995, µε καταγραφή των πλεονεκτηµάτων της ετερόλογης τεχνητής γονιµοποίησης έναντι των µειονεκτηµάτων της υιοθεσίας (ψυχολογικός και βιολογικός δεσµός µητέρας-τέκνου, περιορισµός εµπορευµατοποίησης βρεφών και εκµετάλλευσης άτεκνων οικογενειών). 9

οποίο προέρχεται το γενετικό υλικό, αλλά ο σύζυγος ή σύντροφος της µητέρας 12. Και εδώ δηµιουργείται το ερώτηµα κατά πόσο το τέκνο που γεννήθηκε µε ετερόλογη τεχνητή αναπαραγωγή έχει το δικαίωµα να πληροφορηθεί τον τρόπο σύλληψής του και αν επιθυµεί, να γνωρίσει το βιολογικό του γεννήτορα ή αν άλλες αναγκαιότητες αποκλείουν τη δυνατότητα αυτή. Γίνεται φανερό ότι η λύση στο ερώτηµα αυτό δεν είναι απλή υπόθεση, αλλά πρέπει να είναι αποτέλεσµα σταθµίσεων, µε έµφαση στον παράγοντα που έχει σταθερά το προβάδισµα σε κάθε προβληµατική, η οποία αναπτύσσεται στα πλαίσια της ιατρικώς υποβοηθούµενης αναπαραγωγής και δεν είναι άλλος από το συµφέρον του τέκνου που πρόκειται να γεννηθεί 13. 12 Σύµφωνα µε την άποψη της Χρ.Χρ. Σταµπέλου, σελ. 262επ., στην ετερόλογη τεχνητή γονιµοποίηση, ο προσδιορισµός της πατρότητας θα πρέπει να εξαρτάται από την εκάστοτε συνδροµή στο πρόσωπο του επίδοξου γονέα αφενός βιολογικών, αφετέρου βουλητικών στοιχείων. Η σύµπτωση και των δύο οδηγεί σε ενιαία συγγένεια, ενώ η διάστασή τους σε πολλαπλή. Πιο συγκεκριµένα, αυτό σηµαίνει ότι, όταν ο δότης σπέρµατος δεν ενδιαφέρεται να γίνει και γονέας του τέκνου ιδρύοντας µαζί του µια κοινωνική και νοµική σχέση, θα υπάρχει πολλαπλή νοµική πατρότητα. Η σχέση του τέκνου µε το δότη θα εδράζεται στο δεσµό αίµατος και θα µπορεί να αναγνωριστεί µε αναγνωριστική αγωγή, ενώ η σχέση µε τον επίδοξο γονέα στη βούληση του τελευταίου να ιδρύσει κοινωνικοσυναισθηµατική συγγένεια µε το τέκνο. Περιεχόµενο της πρώτης θα είναι το δικαίωµα γνώσης της καταγωγής που απορρέει από το δικαίωµα της προσωπικότητας (Σ5 και ΑΚ57), προς αποφυγή κληρονοµικών ασθενειών και αιµοµικτικών σχέσεων. Περιεχόµενο της δεύτερης θα είναι η γονική µέριµνα, η διατροφή και κληρονοµικά δικαιώµατα. Εξάλλου, η ιδέα της πολλαπλής συγγένειας οµοιάζει µε τη διαµόρφωση των σχέσεων στην υιοθεσία και στο διαζύγιο που ακολουθείται από νέο γάµο ή συµβίωση. Στην αντίθετη περίπτωση, κατά την οποία ο τρίτος δότης ενδιαφέρεται να δηµιουργήσει κοινωνικοσυναισθηµατική σχέση µε το τέκνο, η Χρ.Χρ. Σταµπέλου πιστεύει ότι αυτός θα πρέπει να έχει το προβάδισµα στην ίδρυση της πατρότητας έναντι κάθε άλλου προσώπου. Και αυτό, γιατί ενώ το βουλητικό στοιχείο είναι κοινό, ο δότης γενετικού υλικού έχει και το πλεονέκτηµα του βιολογικού δεσµού. Εδώ θα πρόκειται για ενιαία βιολογική-νοµική συγγένεια. 13 Μούζουλας, σελ. 995, T.K. Βιδάλης, σελ. 299 Άλλωστε στο άρθρο 3 1 της ιεθνούς Συµβάσεως για τα ικαιώµατα του Παιδιού, το συµφέρον του παιδιού ορίζεται ως θεµελιώδης αρχή. 10

Γ. Η ανωνυµία του δότη γενετικού υλικού Η ρύθµιση Πριν ακόµα ρυθµιστούν τα ζητήµατα της ιατρικής υποβοήθησης στην ανθρώπινη αναπαραγωγή µε τους νόµους 3089/2002 και 3305/2005, είχε εµφανιστεί η πρακτική, όταν χρησιµοποιείται γενετικό υλικό από τρίτο δότη, αυτός να είναι ανώνυµος. Η αρχή της ανωνυµίας έβρισκε τότε έρεισµα στην αρχή της ανωνυµίας του δωρητή που ίσχυε για τις περιπτώσεις των µεταµοσχεύσεων ανθρώπινων ιστών και οργάνων µε βάση το άρθρο 8 του νόµου 1383/1983, µολονότι από το πεδίο εφαρµογής της ρύθµισης εξαιρούνταν ρητά οι περιπτώσεις της χρησιµοποίησης σπέρµατος και ωαρίων καθώς και η ενδοµήτρια εµφύτευση εµβρύου. Σύµφωνα µε το νέο νόµο 2737/1999 για τις µεταµοσχεύσεις (άρθρα 8 και 9), ο οποίος εξακολουθεί να εξαιρεί του πεδίου εφαρµογής του τις περιπτώσεις τεχνητής αναπαραγωγής, καταργήθηκε το άρθρο 8 για την τήρηση της ανωνυµίας και στη θέση του προβλέπεται η δηµιουργία Εθνικού Μητρώου Μεταµοσχεύσεων µε µητρώα δωρητών, τα οποία περιέχουν ευαίσθητα δεδοµένα κατά την έννοια του νόµου 2472/1997. Μετά τη ρύθµισή της, η ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή επιτρέπεται εφόσον πληρούνται ορισµένες προϋποθέσεις 14. Συγκεκριµένα, αυτές είναι: η αδυναµία φυσικής αναπαραγωγής ή η αποφυγή µετάδοσης στο τέκνο σοβαρής ασθένειας, η ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής, ο αποκλεισµός επιλογής φύλου, η απαγόρευση αναπαραγωγικής κλωνοποίησης, η ιατρική υποβοήθηση σε ετερόφυλα µόνο 14 Θ.Κ.Παπαχρίστου, σελ. 29επ., όπου παρατίθενται αναλυτικά οι γενικοί όροι του επιτρεπτού της ιατρικής υποβοήθησης στην ανθρώπινη αναπαραγωγή, οι οποίοι ισχύουν για όλες τις µεθόδους τεχνητής γονιµοποίησης, καθώς και οι ειδικοί όροι της µεταθανάτιας τεχνητής γονιµοποίησης και της παρένθετης µητρότητας. 11

ζεύγη, η ύπαρξη συναινέσεων, η τήρηση ανωνυµίας και η ύπαρξη πρόβλεψης για τα πλεονάζοντα γονιµοποιηµένα ωάρια. Η τήρηση λοιπόν ανωνυµίας, τόσο του δότη γενετικού υλικού όσο και των προσώπων που προσφεύγουν στη βοήθειά του, καθώς και του τέκνου που πρόκειται να γεννηθεί, ανάγεται σε γενικό όρο του επιτρεπτού της διενέργειας της ιατρικής υποβοήθησης στην ανθρώπινη αναπαραγωγή, από την τήρηση του οποίου εξαρτάται η νοµιµότητά της. Η προϋπόθεση αυτή είναι ιδιαίτερα σηµαντική, γεγονός που γίνεται αντιληπτό και από την πολλαπλή ρύθµισή της στον Αστικό Κώδικα και το νόµο 3305/2005. Ας παραθέσουµε λοιπόν τις διατάξεις αυτές, οι οποίες και θα αποτελέσουν τη βάση της προβληµατικής µε την οποία θα ασχοληθούµε. ΑΚ 1460 Σύµφωνα µε το άρθρο 1460 του Αστικού Κώδικα, «Η ταυτότητα των τρίτων προσώπων που έχουν προσφέρει τους γαµέτες ή τα γονιµοποιηµένα ωάρια δε γνωστοποιείται στα πρόσωπα που επιθυµούν να αποκτήσουν τέκνο. Ιατρικές πληροφορίες που αφορούν τον τρίτο δότη τηρούνται σε απόρρητο αρχείο χωρίς ένδειξη της ταυτότητάς του. Πρόσβαση στο αρχείο αυτό επιτρέπεται µόνο στο τέκνο και για λόγους σχετικούς µε την υγεία του. Η ταυτότητα του τέκνου, καθώς και των γονέων του δε γνωστοποιείται στους τρίτους δότες γαµετών ή γονιµοποιηµένων ωαρίων». Κατοχυρώνεται λοιπόν µία αµφίδροµη ανωνυµία τόσο ως προς την ταυτότητα του τρίτου δότη γενετικού υλικού όσο και ως προς την ταυτότητα των προσώπων που προσφεύγουν στη βοήθειά του, αλλά και ως προς την ταυτότητα του τέκνου που πρόκειται να γεννηθεί. Καµία, λοιπόν, από τις δύο πλευρές δε γνωρίζει την ταυτότητα των προσώπων της άλλης και ούτε 12

µπορεί να τα αναζητήσει. Πρόκειται, όπως γίνεται αντιληπτό, για τη βασική διάταξη που θα µας απασχολήσει. Παράλληλα, υπάρχει πρόβλεψη για καταχώριση σε ειδικό απόρρητο αρχείο των ιατρικών πληροφοριών που αφορούν τον τρίτο δότη, οι οποίες συλλέγονται και αρχειοθετούνται µε κωδικό αριθµό σε συνδυασµό µε το γενετικό υλικό, χωρίς ένδειξη της ταυτότητας του δότη 15. Στις πληροφορίες αυτές πρόσβαση µπορεί να έχει µόνο το τέκνο και µόνο για εξαιρετικούς λόγους που αφορούν την υγεία του. Αν το τέκνο είναι ανήλικο, αντιπροσωπεύεται από τους γονείς του που ασκούν τη γονική µέριµνα 16. Το θέµα όµως των αρχείων θα µας απασχολήσει και παρακάτω. Άρθρο 8 6 του νόµου 3305/2005 Η διάταξη του άρθρου 1460 του Αστικού Κώδικα επαναλαµβάνεται και εξειδικεύεται στο άρθρο 8 6 του νόµου 3305/2005, σύµφωνα µε το οποίο, «Ιατρικές πληροφορίες που αφορούν τον τρίτο δότη σύµφωνα µε το άρθρο 1460 παράγραφος 1 εδ. β Α.Κ. φυλάσσονται µε απόλυτη µυστικότητα και σε κωδικοποιηµένη µορφή στην Τράπεζα Κρυοσυντήρησης και στο εθνικό αρχείο δοτών και ληπτών του άρθρου 20 παράγραφος 2γ». Το αρχείο αυτό τηρείται στην Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούµενης Αναπαραγωγής. Ο νοµοθέτης εµµένει στην καθιέρωση της ανωνυµίας. Συνεπής στη ρύθµιση των άρθρων 1460 του Αστικού Κώδικα και 8 6 του νόµου 3305/2005, δηλαδή των δύο κύριων άρθρων περί της ανωνυµίας του δότη γενετικού υλικού, είναι και µία σειρά επιµέρους 15 Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, σελ. 99 16 Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, σελ. 99 13

διατάξεων που εµµέσως στηρίζουν αυτή τη νοµοθετική επιλογή. Παρατίθενται και αυτές κατωτέρω. ΑΚ 1471 2 περίπτωση 2 Το άρθρο 1471 2 περίπτωση 2 του Αστικού Κώδικα αναφέρει ότι «Την πατρότητα αποκλείεται να προσβάλλουν: 2) οποιοσδήποτε από τους δικαιούχους που αναφέρονται στο άρθρο 1469, αν ο σύζυγος συγκατατέθηκε στην υποβολή της συζύγου του σε τεχνητή γονιµοποίηση» 17. Παλαιότερα, η διάταξη απέκλειε µόνο το δικαίωµα προσβολής του πατέρα, µε αποτέλεσµα να γίνονται συζητήσεις σχετικά µε το αν αποκλειόταν και το αντίστοιχο δικαίωµα της µητέρας, για το οποίο ο νόµος σιωπούσε. Ερµηνευτικά γινόταν δεκτό ότι ένα τέτοιο δικαίωµα της µητέρας υπαγόταν στον περιορισµό του άρθρου 281 του Αστικού Κώδικα, δηλαδή η άσκησή του θεωρούνταν καταχρηστική λόγω της αντιφατικής συµπεριφοράς της, εφόσον και η ίδια συνήνεσε στην ετερόλογη τεχνητή γονιµοποίηση 18. Σύµφωνα µε άλλη άποψη, γινόταν διασταλτική ερµηνεία της διάταξης, ώστε να αποκλείεται η προσβολή της πατρότητας και για τη µητέρα 19. Ακόµα, είχε γεννηθεί το ερώτηµα αν το τέκνο που θα γεννιόταν µε ετερόλογη τεχνητή γονιµοποίηση θα είχε το δικαίωµα προσβολής της πατρότητάς του σε περίπτωση που η µητέρα και ο σύζυγός της είχαν συγκατατεθεί στη γέννησή του µέσα στο γάµο τους. Η απάντηση που δόθηκε ήταν ότι ο αποκλεισµός προσβολής της πατρότητας κατελάµβανε και το δικαίωµα του τέκνου, και αυτό γιατί η ένταξη του προσώπου σε µια 17 Για περισσότερες σκέψεις γύρω από τη συναίνεση του συζύγου βλ. Anonymous, σελ. 1518επ. 18 Ι.Γ. εληγιάννης, σελ. 282, Αθ. Κοτζάµπαση, σελ. 712, E. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, σελ. 1419 19 Ισµ. Ανδρουλιδάκη- ηµητριάδη, σελ. 12 14

οικογένεια αποτελεί υπόθεση δηµόσιας τάξης για την οποία δεν µπορεί να αποφασίζει µόνο του το πρόσωπο 20. Τα προβλήµατα αυτά εξαλείφθηκαν µε το νέο άρθρο 1471 2 περίπτωση 2, το οποίο διευκρινίζει ότι ζήτηµα προσβολής της πατρότητας από οποιονδήποτε δεν τίθεται, αν ο σύζυγος συγκατατέθηκε στην υποβολή της συζύγου του σε τεχνητή γονιµοποίηση. Η κοινωνικοσυναισθηµατική συγγένεια και η βούληση των συζύγων να αποκτήσουν τέκνο υπερέχουν της βιολογικής αλήθειας και απέναντι στο ίδιο το τέκνο 21. Όσον αφορά το σύζυγο της µητέρας, ο οποίος συγκατατέθηκε στην υποβολή της συζύγου του σε τεχνητή γονιµοποίηση, αυτός δε θα µπορούσε να κινήσει τη διαδικασία προσβολής της πατρότητας, γιατί τότε θα συµπεριφερόταν contra factum proprium, καθώς θα αποστερούσε το τέκνο από τη διατροφή και φροντίδα που ο ίδιος είχε εν γνώσει του αναλάβει δηµιουργώντας στην κοινωνία και στο τέκνο την εντύπωση ότι είναι πατέρας 22. ΑΚ 1479 2 Σύµφωνα µε το άρθρο 1479 2 του Αστικού Κώδικα, «Αν διενεργηθεί τεχνητή γονιµοποίηση µε γεννητικό υλικό τρίτου δότη, η δικαστική αναγνώριση της πατρότητας αποκλείεται, έστω και αν η ταυτότητά του είναι ή γίνει εκ των υστέρων γνωστή». Παρά την πρώτη εντύπωση, αντίθεση ανάµεσα στο άρθρο αυτό και το 1460 του Αστικού Κώδικα δεν υπάρχει. Ο νοµοθέτης δεν αφήνει περιθώριο στη γνώση της βιολογικής προέλευσης, αλλά απλώς διασφαλίζει τον αποκλεισµό ίδρυσης νοµικής συγγένειας µε βάση αποκλειστικά τη βιολογική αλήθεια και αντίθετα προς τη βούληση του 20 Ι.Γ. εληγιάννης, σελ. 283 21 Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, σελ. 1419 22 Κων.Ν. Χριστοδούλου, σελ. 264επ., Μούζουλας, σελ. 996 15

τρίτου δότη, στην περίπτωση που η ταυτότητά του γίνει γνωστή, εννοείται κατά παράβαση των διατάξεων που επιβάλλουν την ανωνυµία του δότη γεννητικού υλικού. Εποµένως, ως µόνη δυνατότητα µένει η εκούσια αναγνώριση του τέκνου από τον τρίτο δότη, η οποία προϋποθέτει την αντίστοιχη βούληση αυτού και τη συναίνεση της µητέρας 23. Είναι φανερό ότι και εδώ, δεν αρκεί η βιολογική αλήθεια για την αναγνώριση της πατρότητας, αλλά επιβάλλεται το κοινωνικοσυναισθηµατικό στοιχείο. ΑΚ 1459 Σύµφωνα µε το άρθρο 1459 του Αστικού Κώδικα, «Τα πρόσωπα που προσφεύγουν σε τεχνητή γονιµοποίηση αποφασίζουν µε κοινή έγγραφη δήλωσή τους προς τον ιατρό ή τον υπεύθυνο του ιατρικού κέντρου, που γίνεται πριν από την έναρξη της σχετικής διαδικασίας, ότι οι κρυοσυντηρηµένοι γαµέτες και τα κρυοσυντηρηµένα γονιµοποιηµένα ωάρια που δε θα τους χρειασθούν για να τεκνοποιήσουν: α) θα διατεθούν χωρίς αντάλλαγµα, κατά προτεραιότητα σε άλλα πρόσωπα, που θα επιλέξει ο ιατρός ή το ιατρικό κέντρο, β), γ)». Παρατηρούµε ότι, ενώ ο νοµοθέτης δίνει στα πρόσωπα που προσφεύγουν στην τεχνητή γονιµοποίηση τη δυνατότητα επιλογής της τύχης του πλεονάζοντος γενετικού υλικού, ωστόσο, στην περίπτωση που επιλέξουν τη χωρίς αντάλλαγµα διάθεση, δεν τους δίνει και τη δυνατότητα επιλογής των προσώπων που θα το παραλάβουν. Τα πρόσωπα αυτά ορίζονται από το γιατρό ή το ιατρικό κέντρο. Με αυτό τον τρόπο, οι δότες και οι λήπτες του πλεονάζοντος γενετικού υλικού δεν έρχονται σε καµία επαφή, µε αποτέλεσµα να διαφυλάσσεται και στην περίπτωση αυτή η αρχή της ανωνυµίας. 23 Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, σελ. 1421 16

Άρθρο 20 2 του νόµου 3305/2005 Σύµφωνα µε το άρθρο 20 2 του νόµου 3305/2005, «Η Αρχή τηρεί τα ακόλουθα εθνικά µητρώα και αρχεία: γ) Αρχείο απόρρητων ιατρικών στοιχείων των δοτών γεννητικού υλικού και γονιµοποιηµένων ωαρίων, σύµφωνα µε την παράγραφο 6 του άρθρου 8. Τα στοιχεία των δοτών καταχωρίζονται σε κωδικοποιηµένη µορφή. δ) Άκρως απόρρητα αρχεία που περιέχουν τα στοιχεία ταυτότητας δοτών γεννητικού υλικού και γονιµοποιηµένων ωαρίων, καθώς και τον αντίστοιχο κωδικό». Υπάρχουν, δηλαδή, αρχεία δύο ειδών 24. Αφενός, τα αρχεία απόρρητων ιατρικών στοιχείων των δοτών, τα οποία αντιστοιχούν το προσφερόµενο γενετικό υλικό µε τον κωδικό αριθµό κάθε δότη. Αφετέρου, τα άκρως απόρρητα αρχεία, τα οποία αντιστοιχούν τον κωδικό αριθµό του δότη µε τα στοιχεία της ταυτότητάς του. Η προσφυγή στα τελευταία θα είναι δυνατή µόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Άρθρο 26 11 του νόµου 3305/2005 Τέλος, στο άρθρο 26 11 του νόµου 3305/2005 προβλέπεται συγκεκριµένη ποινική κύρωση για την περίπτωση παραβίασης της αρχής της ανωνυµίας ως εξής, «Όποιος αποκαλύπτει καθ οιονδήποτε τρόπο την ταυτότητα των δοτών και ληπτών γεννητικού υλικού και γονιµοποιηµένων ωαρίων, κατά παράβαση των άρθρων 1460 Α.Κ. και των άρθρων 8 παράγραφος 6 και 20 παράγραφος 2 περίπτωση γ και δ του παρόντος, τιµωρείται µε ποινή φυλάκισης τουλάχιστον δύο (2) ετών, εκτός αν προβλέπεται βαρύτερη ποινή από άλλο νόµο». 24 Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, σελ. 99 17

Η αυστηρότητα της τιθέµενης ποινής αρκεί από µόνη της για να αντιληφθεί κανείς πόσο σηµαντική κρίνεται από το νοµοθέτη η τήρηση της ανωνυµίας των δοτών, των γονέων και του τέκνου και πόσο απεχθής είναι η παραβίασή της. Η νοµοθετική επιλογή δικαιολογείται και από την προστασία των συνταγµατικά κατοχυρωµένων δικαιωµάτων των εµπλεκόµενων προσώπων, η οποία θα θιγόταν σε περίπτωση αποκάλυψης της ταυτότητάς τους. Τα συγκεκριµένα δικαιώµατα θα αναλυθούν κατωτέρω. Πριν όµως προβούµε σε εγγύτερη εξέταση των διατάξεων που µόλις εν συντοµία παρατέθηκαν και συλλογιστούµε για την ορθότητα της λύσης που ο έλληνας νοµοθέτης έδωσε στη στάθµιση των συγκρουόµενων δικαιωµάτων, αυτού του δικαιώµατος γνώσης της βιολογικής προέλευσης ως έκφανση του δικαιώµατος της προσωπικότητας από τη µια και της προστασίας της ιδιωτικής ζωής από την άλλη, σκόπιµη θα ήταν µια προφανής διαπίστωση. Ότι το άµεσο αποτέλεσµα των σχετικών µε την ανωνυµία του δότη γενετικού υλικού διατάξεων είναι η αδυναµία του τέκνου να γνωρίσει το βιολογικό του γεννήτορα. Η καθιερούµενη αρχή της ανωνυµίας των τρίτων δοτών, ανεξάρτητα από τις σκοπιµότητες που την επέβαλαν, αποκλείει από το τέκνο τη δυνατότητα επιλογής για το αν επιθυµεί ή όχι να γνωρίσει τον άνθρωπο που συνέβαλε στη γέννησή του και αν ναι, να προχωρήσει σε συνάντησή του, αφού η ταυτότητα του ανθρώπου αυτού θα παραµείνει για πάντα άγνωστη. Και το γεγονός αυτό, σε συνδυασµό µε το ερώτηµα κατά πόσο η επιλογή αυτή είναι ανεκτή και δικαιολογηµένη ή υπερβολικά αυστηρή και σκληρή για το τέκνο, αποτελεί την απαρχή της προβληµατικής µας. 18

. Η άποψη κατά της ανωνυµίας Ι. Γενικά το δικαίωµα πληροφόρησης της καταγωγής Καταρχάς, οι έννοιες της βιολογικής προέλευσης και της καταγωγής δεν ταυτίζονται, αλλά διαφέρουν µεταξύ τους ουσιωδώς. Η πρώτη είναι έννοια είδους και η δεύτερη έννοια γένους. Ειδικότερα, η γνώση της βιολογικής προέλευσης συνίσταται στη γνώση της ταυτότητας του προσώπου από το γεννητικό υλικό του οποίου προέρχεται ένα τέκνο. Αντίθετα, η γνώση της καταγωγής είναι κατά πολύ ευρύτερη και συνίσταται, όπως θα δούµε στη συνέχεια, στη γνώση περισσότερων στοιχείων για το πρόσωπο από το οποίο κατάγεται ένα τέκνο (π.χ. µόρφωση, επάγγελµα, οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, ιδιαίτερες κλίσεις, αγαπηµένες ασχολίες κ.λπ.). Η εξέταση της έννοιας της καταγωγής, ως γενικότερης, προηγείται της εξέτασης της έννοιας της βιολογικής προέλευσης. Είναι ευνόητο ότι η γνώση της καταγωγής διαδραµατίζει έναν αναµφισβήτητο ρόλο στη διαδικασία κοινωνικοποίησης του τέκνου 25, 26. Μέσω αυτής ορίζονται οι δεσµοί οικειότητας µε τον κύκλο των συγγενών. Πολύ περισσότερο, έτσι συγκροτείται η προσωπικότητα όχι ως αφηρηµένη ποιότητα αλλά ως συγκεκριµένη σχέση µε ένα προγονικό παρελθόν πρόσφατο και απώτερο. Η διαµόρφωση της συνείδησης κάθε ανθρώπου, όχι υπό την έννοια µιας αποµονωµένης στο χώρο και στο χρόνο προσωπικότητας, αλλά υπό την έννοια του µέλους µιας κοινότητας 25 Τ.Κ. Βιδάλης, σελ. 145επ. Επίσης, βλ. Μ.. Καράση, σελ. 582επ., ο οποίος υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος ως πρόσωπο αυτοπροσδιορίζεται και αυτοκατανοείται σε σχέση µε τους φυσικούς του γονείς. 26 Σύµφωνα µε την ανθρωπολογική προσέγγιση του Mansees N., η µοναδικότητα του ανθρώπου και η συνείδησή της βρίσκεται στον πυρήνα κάθε ανθρώπινης ύπαρξης, απορρέει δε από την ίδια τη φύση του ανθρώπου και τη µοναδικότητα της γονιδιακής του δοµής. 19

προσώπων µε τη δική τους ιστορία, το συγκεκριµένο της παρόν στην κοινωνική ζωή και τις ιδιαίτερες προοπτικές που καλλιεργεί για το µέλλον, συνιστά τελικά ένα σηµαντικό έννοµο συµφέρον του ατόµου όχι µόνο στην παιδική αλλά σε κάθε ηλικία. Γι αυτό, επαναλαµβάνουµε, πριν ακόµα εισέλθουµε στην εξέταση του ειδικού δικαιώµατος γνώσης της βιολογικής προέλευσης στις περιπτώσεις της ετερόλογης τεχνητής αναπαραγωγής, απαραίτητη είναι µια αναφορά στο γενικότερο δικαίωµα γνώσης της καταγωγής, µε την έννοια του δικαιώµατος γνώσης της ταυτότητας του βιολογικού του πατέρα ενός τέκνου, το οποίο είτε γεννήθηκε χωρίς γάµο των γονέων του είτε η πατρότητά του προσβλήθηκε 27. Πιο συγκεκριµένα, γεννάται το ερώτηµα, εάν υφίσταται νοµική υποχρέωση της µητέρας έναντι του εξωγάµου τέκνου της να του παράσχει πληροφορίες για το πρόσωπο του πατέρα του, κυρίως προς το σκοπό άσκησης αγωγής αναγνώρισης της πατρότητας και αν ναι, µε ποιο τρόπο µπορεί να εξαναγκαστεί σε αυτό 28, 29. 27 Κ. Φουντεδάκη, σελ. 134επ. 28 Υποχρέωση της µητέρας προς κατονοµασµό του προσώπου του πατέρα αναγνωρίζεται ρητά στη Νορβηγία, στη ανία και στην Ελβετία. Αντίθετα, στην Αυστρία, η µητέρα δεν έχει παρόµοια υποχρέωση. 29 Για το όλο θέµα βλ. Α.Γ. Κουτσουράδη. Ο συγγραφέας εκθέτει τα επιχειρήµατα της άποψης που τάσσεται κατά της υποχρέωσης της µητέρας έναντι του εξωγάµου τέκνου της να του παράσχει πληροφορίες σχετικά µε το πρόσωπο του πατέρα του. Αυτά είναι πρώτον, ο σεβασµός της αυστηρώς ιδιωτικής σφαίρας της µητέρας, που απορρέει από τη συνταγµατική επιταγή του σεβασµού και της προστασίας της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. εύτερον, η απουσία στο θετικό δίκαιο ad hoc διάταξης που να αναγνωρίζει αντίστοιχη υποχρέωση στη µητέρα και να χορηγεί στο τέκνο αγωγή. Τρίτον, η πιθανότητα ψεύδους της µητέρας, ιδίως στην περίπτωση που η σύλληψη του τέκνου είναι αποτέλεσµα µοιχείας ή αιµοµιξίας. Τέταρτον, η αντίθεση προς το κοινό περί δικαίου συναίσθηµα και το συµφέρον του τέκνου, αν η µητέρα αρνείται και µετά την καταδίκη της να παράσχει τις πληροφορίες. Στη συνέχεια, ο συγγραφέας προβαίνει στην αντίκρουση των παραπάνω επιχειρηµάτων. Στην προστασία της ιδιωτικής σφαίρας της µητέρας αντιτείνει τη στάθµιση µε το δικαίωµα του τέκνου για γνώση της καταγωγής του. Στην έλλειψη ad hoc ρύθµισης αντιτείνει την αδυναµία του νοµοθέτη να προβλέψει την απειρία των περιπτώσεων, η οποία δεν µπορεί να ερµηνευτεί ως αρνητική αξιολογική απόφασή του. Πρόκειται για αληθές κενό, πληρωτέο δια της ερµηνείας. Έργο του δικαστή είναι να κρίνει κάθε φορά αν η άσκηση του δικαιώµατος του τέκνου είναι καταχρηστική (ΑΚ 281). Τέλος, προσβολή του περί δικαίου κοινού συναισθήµατος µπορεί να προκύπτει και από την άρνηση της µητέρας, στοιχείο της εγωιστικής της συµπεριφοράς. Οι απόπειρες για λύση του προβλήµατος υπήρξαν πολλές. Η υποχρέωση της µητέρας για παροχή πληροφοριών θεωρήθηκε ότι πηγάζει από την επιµέλεια του τέκνου, κατ άλλους ότι υφίσταται sui generis και η διάταξη για υποχρέωση λογοδοσίας του διοικητή αλλοτρίων εφαρµόζεται αναλογικά, ότι 20

Το δίκαιο της συγγένειας, όπως διαµορφώνεται στον Αστικό Κώδικα, στηρίζεται σε δύο άξονες, οι οποίοι αφορούν αφενός, την ίδρυση της συγγένειας και αφετέρου, την αποκατάσταση της βιολογικής αλήθειας, όταν η ιδρυόµενη συγγένεια δεν ανταποκρίνεται στη βιολογική 30. Η ανάγκη ταύτισης της νοµικής µε τη βιολογική αλήθεια επιτυγχάνεται πρώτον, µε το δικαίωµα προσβολής της πατρότητας και δεύτερον, µε το δικαίωµα της αναγνώρισης της πατρότητας. Το πρώτο εξαφανίζει µία συγγενική σχέση του τέκνου µε κάποιον ο οποίος λανθασµένα θεωρήθηκε ως πατέρας του, ενώ το δεύτερο δηµιουργεί µία νέα συγγενική σχέση του τέκνου µε αυτόν ο οποίος πρέπει στην πραγµατικότητα να θεωρείται ως πατέρας του. Η άποψη που επικρατεί είναι ότι ένα τέτοιο δικαίωµα του τέκνου για γνώση της καταγωγής, όχι µόνο προστατεύεται, ως ειδική έκφανση του θεµελιώνεται στις διατάξεις περί αδικοπραξιών µε προβληµατική όµως τη θεµελίωση του παρανόµου, ότι προκύπτει από την αξίωση του τέκνου για άρση της προσβολής της προσωπικότητάς του, ότι µπορεί να θεµελιωθεί στις διατάξεις της πολιτικής δικονοµίας περί υποχρέωσης ενόρκου µαρτυρίας και επιδείξεως εγγράφων και τέλος, ότι συνάγεται από την αξίωση του τέκνου κατά της µητέρας του µε βάση τη συνταγµατικά κατοχυρωµένη προστασία της προσωπικότητας, ειδική µορφή της οποίας αποτελεί το θεµελιώδες δικαίωµα γνώσης της καταγωγής. Η λύση που ο Α.Γ. Κουτσουράδης επιχειρεί είναι µία στάθµιση ανάµεσα στα συγκρουόµενα δικαιώµατα της µητέρας για σεβασµό και προστασία της ιδιωτικής της σφαίρας από τη µια και του τέκνου για γνώση της εκ του πατρός καταγωγής του από την άλλη. Και τα δύο αυτά δικαιώµατα αντλούνται από το άρθρο 5 του Συντάγµατος, µε τον περιορισµό της µη προσβολής των δικαιωµάτων των άλλων, και χαρακτηρίζονται από τριτενέργεια. Επειδή όµως η µητέρα είναι κοινωνικά ισχυρότερη, η σύγκρουση πρέπει να λυθεί προς όφελος του κοινωνικά ασθενέστερου εξωγάµου τέκνου της. Χωρίς βέβαια µε αυτό τον τρόπο να προσβάλλεται ο πυρήνας του δικαιώµατος της µητέρας, δηλαδή να περιφρονείται η προστατευόµενη στο άρθρο 2 του Συντάγµατος ανθρώπινη αξιοπρέπειά της. Επιπλέον, το άρθρο 25 του Συντάγµατος απαγορεύει την καταχρηστική άσκηση του δικαιώµατος του τέκνου, όπως για παράδειγµα την άσκησή του µετά από την πάροδο µακρού χρονικού διαστήµατος. Παρά το γεγονός ότι δεχτήκαµε ότι το τέκνο έχει συνταγµατικώς κατοχυρωµένο δικαίωµα προς γνώση της καταγωγής του, το οποίο υπερτερεί του δικαιώµατος της µητέρας του για σεβασµό της ιδιωτικής της σφαίρας, το θετικό δίκαιο δεν περιέχει καµία σχετική ρύθµιση, µε αποτέλεσµα να υπάρχει κενό όσον αφορά τον τρόπο ικανοποίησης του τέκνου. Σύµφωνα µε µία άποψη, από την υποχρέωση της µητέρας για επιµέλεια των προσωπικών υποθέσεων του τέκνου, ειδικότερη µορφή της οποίας αποτελεί και η διαλεύκανση της προσωπικής και οικογενειακής του κατάστασης, γεννάται αντίστοιχη αξίωση του τέκνου κατά αυτής. Το συµφέρον του τέκνου είναι ηθικό και υλικό. Εποµένως, το τέκνο έχει δικαίωµα άσκησης καταψηφιστικής αγωγής και εκτέλεσης, σύµφωνα µε την ειδική διαδικασία των άρθρων 614 επ. του Κώδικα Πολιτικής ικονοµίας. Αν η µητέρα, παρά την καταδίκη της, εξακολουθεί να αρνείται την παροχή των πληροφοριών, η µόνη λύση που αποµένει είναι η αναγκαστική εκτέλεση κατά το άρθρο 946 εδ.1 του Κώδικα Πολιτικής ικονοµίας, δηλαδή η άσκηση ψυχολογικής πίεσης µε την απειλή χρηµατικής ποινής και προσωπικής κράτησης. 30 Αθ. Κοτζάµπαση, σελ. 711 21

δικαιώµατος στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας 31, αλλά και υπερισχύει έναντι του συµφέροντος της µητέρας να µη γνωστοποιεί τον άνδρα µε τον οποίο είχε εξωσυζυγικές σχέσεις. Η στάθµιση εδώ των συγκρουόµενων δικαιωµάτων αποβαίνει υπέρ του τέκνου. Το επιχείρηµα εδράζεται στο άρθρο 21 1 του Συντάγµατος για την προστασία της παιδικής ηλικίας, καθώς στις περιπτώσεις αυτές η γνώση της ταυτότητας του βιολογικού πατέρα είναι απαραίτητη προκειµένου το τέκνο να ασκήσει αυτοπροσώπως την αγωγή αναγνώρισης της πατρότητάς του κατά το άρθρο 1479 1 του Αστικού Κώδικα 32. Εποµένως, στις κλασικές αυτές περιπτώσεις, το δικαίωµα να γνωρίζει και να αναζητά κανείς την καταγωγή του µορφοποιείται στον Αστικό Κώδικα πρώτον, µε το δικαίωµα προσβολής της πατρότητας και δεύτερον, µε το δικαίωµα δικαστικής αναγνώρισης της πατρότητας 33. Ωστόσο, το ίδιο επιχείρηµα δεν µπορεί να ισχύσει και ως προς το δικαίωµα γνώσης της βιολογικής προέλευσης στην ετερόλογη τεχνητή γονιµοποίηση. Το άρθρο 1479, στην 2 αυτή τη φορά, όπως την εκθέσαµε προηγουµένως, αποκλείει τη δικαστική αναγνώριση, έστω και αν η ταυτότητα του τρίτου δότη είναι ή γίνει εκ των υστέρων γνωστή. Γίνεται, εποµένως, κατανοητό ότι το τέκνο το οποίο γεννήθηκε µε ετερόλογη τεχνητή αναπαραγωγή δεν έχει στην πληροφόρηση της βιολογικής του καταγωγής το συµφέρον που έχει ένα τέκνο γεννηµένο χωρίς γάµο των γονέων του ή ένα τέκνο του οποίου η πατρότητα προσβλήθηκε, καθώς η 31 Ι.Γ. εληγιάννης, σελ. 286, Α. Κοτζάµπαση, σελ. 713, σύµφωνα µε την οποία το τέκνο, µε βάση την ΑΚ 57, έχει αξίωση κατά της µητέρας του για παροχή πληροφοριών σχετικών µε την καταγωγή του. Στο ίδιο σηµείο υποστηρίζεται και µια αναλογία δικαίου, ώστε την ίδια αξίωση για παροχή πληροφοριών να έχει το τέκνο και κατά του ιατρού ή του ιατρικού κέντρου που παρέχει το γενετικό υλικό για την τεχνητή γονιµοποίηση. 32 Κ. Φουντεδάκη, σελ. 134 33 Α. Κοτζάµπαση, σελ. 716 22

δικαστική αναγνώριση της πατρότητάς του δεν είναι σε καµία περίπτωση δυνατή. Παραµένουµε, λοιπόν, στη διαπίστωση πως η ρύθµιση της ανωνυµίας των δοτών γενετικού υλικού στην ετερόλογη τεχνητή γονιµοποίηση δηµιουργεί µια πρακτική αδυναµία ή δυσχέρεια άσκησης του δικαιώµατος πληροφόρησης της καταγωγής του τέκνου. Παρ όλα αυτά, η αδυναµία αυτή δεν είναι άγνωστη και στη φυσική αναπαραγωγή 34. Και εκεί, το δικαίωµα γνώσης της καταγωγής δεν µπορεί να ασκηθεί, όταν η µητέρα αρνείται να αποκαλύψει ή απλώς αγνοεί το βιολογικό πατέρα του παιδιού της. Μάλιστα µε το βαρύτερο αποτέλεσµα το τέκνο να µην µπορεί να προβεί σε δικαστική αναγνώριση της πατρότητάς του. Από την άλλη, στην άποψη αυτή θα µπορούσε να αντιταχτεί ότι άλλο ζήτηµα είναι η µητέρα να αγνοεί το βιολογικό πατέρα του παιδιού της και άλλο να µην αποκαλύπτεται στο τέκνο κάτι που το ιατρικό κέντρο δεν µπορεί παρά να το γνωρίζει. Και σε κάθε περίπτωση, αυτό που συµβαίνει στην κοινωνία και γίνεται απλώς ανεκτό από το δίκαιο δεν µπορεί να αναχθεί σε αρχή που θα ισχύει στην ετερόλογη τεχνητή γονιµοποίηση 35. Για να βάλουµε άνω τελεία στο ζήτηµα ας περιοριστούµε στη θέση, ότι η ετερόλογη γονιµοποίηση και η κοινωνικοσυναισθηµατική συγγένεια τείνουν προς µία αναθεώρηση όχι µόνο της έννοιας της συγγένειας, αλλά και της έννοιας της καταγωγής ως στοιχείου της ταυτότητας και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας 36. Το δικαίωµα στην καταγωγή πρέπει να αντιµετωπιστεί ως ένα δικαίωµα µε περισσότερες εκφάνσεις. Περιλαµβάνει, πρώτον, τη γνώση του τέκνου ότι γεννήθηκε µε τεχνητή γονιµοποίηση και µάλιστα ετερόλογη. Περιλαµβάνει, δεύτερον, 34 Κ. Φουντεδάκη, σελ. 135 35 Ι. Κριάρη-Κατράνη, σελ. 131επ. 36 Κ. Φουντεδάκη, σελ. 136 23

πληροφορίες σχετικά µε κάποιες ιδιότητες του δότη γενετικού υλικού, που ενδεχοµένως συγκροτούν µία εικόνα του, χωρίς να τη συνδέουν µε συγκεκριµένο πρόσωπο (π.χ. εξωτερική περιγραφή, ιθαγένεια, κοινωνική και οικονοµική κατάσταση, οικογενειακές σχέσεις, µορφωτικό επίπεδο κ.λπ.). Περιλαµβάνει, τρίτον, τη γνώση της ταυτότητας του δότη, δηλαδή τη σύνδεση του παιδιού µε συγκεκριµένο πρόσωπο. Ας δούµε πώς αντιµετωπίζεται το τελευταίο από την ελληνική θεωρία και ποια επιχειρήµατα έλαβε υπόψη του στην επιλογή του ο έλληνας νοµοθέτης. ΙΙ. Το ειδικότερο δικαίωµα πληροφόρησης της βιολογικής προέλευσης Ανακεφαλαιώνοντας, η ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή προϋποθέτει την τήρηση της ανωνυµίας των εµπλεκόµενων προσώπων, δηλαδή του δότη και των γονέων, καθώς και του τέκνου που πρόκειται να γεννηθεί. Η ρύθµιση συνεπάγεται την αντικειµενική αδυναµία του τέκνου να γνωρίσει το βιολογικό του γεννήτορα. Το ερώτηµα που τίθεται είναι ποιο δικαίωµα πρέπει να επικρατήσει τελικά. Είναι, δηλαδή, το δικαίωµα πληροφόρησης της βιολογικής προέλευσης του τέκνου αρκετά ισχυρό, ώστε σε περίπτωση στάθµισής του µε τα συµφέροντα κάποιων άλλων προσώπων να επικρατήσει ή µήπως συµβαίνει το αντίθετο; Η έρευνα στρέφεται, εποµένως, προς την αποσαφήνιση του δικαιώµατος του τέκνου για γνώση της βιολογικής του ταυτότητας. 24

α. Προσωπικότητα τέκνου Άρθρα 5 του Συντάγµατος και 7 2 της Σύµβασης του ΟΗΕ ύο είναι οι διατάξεις-ερείσµατα του δικαιώµατος γνώσης της βιολογικής προέλευσης 37. Αφενός, το άρθρο 5 του Συντάγµατος για την προστασία της προσωπικότητας κάθε ανθρώπου γενικά, οπότε και του τέκνου του γεννηµένου µε ετερόλογη τεχνητή γονιµοποίηση, βασικό στοιχείο της οποίας είναι η βιολογική προέλευση. Το άρθρο 5 του Συντάγµατος κατοχυρώνει το θεµελιώδες δικαίωµα προστασίας της προσωπικότητας, για το οποίο έχουν γραφτεί πολλές σελίδες σε βιβλία και άρθρα για τα ατοµικά δικαιώµατα του δευτέρου µέρους του Συντάγµατος. Χωρίς να επεκταθούµε στα γενικά θέµατα που είναι γνωστά, θα επικεντρωθούµε µόνο σε ό,τι αφορά την παρούσα εργασία. Μία ειδική, λοιπόν, έκφανση του δικαιώµατος στην προσωπικότητα θεωρείται και το δικαίωµα γνώσης της βιολογικής προέλευσης για λόγους που θα φανούν αναλυτικά στη συνέχεια. Η προστασία τους, εποµένως, είναι κοινή. Αφετέρου, το άρθρο 7 2 της Σύµβασης του ΟΗΕ για τα δικαιώµατα του παιδιού, σύµφωνα µε το οποίο το τέκνο έχει δικαίωµα να γνωρίζει τους γονείς του, εφόσον αυτό είναι δυνατό, και να ανατρέφεται από αυτούς 38. Το γράµµα της διάταξης είναι σαφές και κατοχυρώνει ειδικό δικαίωµα γνώσης της ταυτότητας των γονέων. Όπως όµως είδαµε, ακόµα και αν δεχόµασταν το δικαίωµα γνώσης των γονέων του τέκνου που γεννήθηκε µε ετερόλογη τεχνητή γονιµοποίηση, δικαίωµα ανατροφής από αυτούς δεν µπορεί να γίνει δεκτό. Ο νόµος ρητά αποκλείει τη δικαστική αναγνώριση της πατρότητας και άρα όλες τις έννοµες συνέπειες αυτής. Ποιος είναι, εποµένως, ο λόγος 37 Θ.Κ. Παπαχρίστου, σελ. 45 38 Για περισσότερα σχετικά µε τη διάταξη βλ. Schlüter W. 25

γνώσης του βιολογικού γεννήτορα; Θα δούµε ότι η ανατροφή δεν είναι το µόνο σηµαντικό συµφέρον του τέκνου. Άρθρα 2 και 4 του Συντάγµατος Εκτός όµως από το άρθρο 5 του Συντάγµατος και το άρθρο 7 2 της Σύµβασης του ΟΗΕ για τα δικαιώµατα του παιδιού, πρέπει να διερωτηθούµε µήπως η καθιέρωση της ανωνυµίας των δοτών γενετικού υλικού προσκρούει στο άρθρο 2 του Συντάγµατος για την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, στοιχείο της οποίας αποτελεί η γνώση της καταγωγής κάθε φυσικού προσώπου 39. Και για το άρθρο αυτό έχουν γραφτεί πολλά. Το περιεχόµενο και η προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας είναι γνωστά. Πέρα δε από το άρθρο 2, µήπως η ρύθµιση της ανωνυµίας προσκρούει ακόµα και στο άρθρο 4 του Συντάγµατος για την προστασία της ισότητας των ατόµων απέναντι στο νόµο, εποµένως και όλων των τέκνων χωρίς διάκριση, είτε προήλθαν από φυσική είτε από ετερόλογη τεχνητή γονιµοποίηση 40 ; εν είναι βάσιµο, ότι η άγνοια των γονέων ενός τέκνου γεννηµένου µε ετερόλογη τεχνητή γονιµοποίηση το διαφοροποιεί και το κάνει να νοιώθει µειονεκτικά σε σχέση µε τα τέκνα που γεννήθηκαν µε φυσικό τρόπο και τα οποία, πέραν κάποιων εξαιρετικών περιπτώσεων, γνωρίζουν την ταυτότητα των γονέων τους; Γιατί το δικαίωµα αυτό να µη δίνεται σε κάθε τέκνο ανεξαρτήτως του τρόπου συλλήψεως; Ας µην παροράται, τέλος, και η διάταξη του άρθρου 5Α του Συντάγµατος, όπως αυτή προστέθηκε µε την αναθεώρηση του 2001, και η 39 Σύµφωνα µε το Μ.. Καράση, σελ. 1238, η ρύθµιση της ανωνυµίας προσβάλλει, πέρα από τα άρθρα 5 και 21 1 του Συντάγµατος, και το κατοχυρωµένο στο άρθρο 2 του Συντάγµατος θεµελιώδες δικαίωµα του τέκνου για ανθρώπινη αξιοπρέπεια, της οποίας στοιχείο αποτελεί η γνώση της φυσικής καταγωγής. 40 Αθ. Κοτζάµπαση, σελ. 713 26

οποία καθιερώνει γενικό δικαίωµα όλων των ανθρώπων στην πληροφόρηση. Πόσο µάλλον όταν πρόκειται για κάτι που τους αφορά τόσο άµεσα. ΙΙΙ. Πρόσθετα επιχειρήµατα κατά της ανωνυµίας Μια πρώτη παρατήρηση είναι ότι, παρ όλο που ένα όχι µικρό µέρος της θεωρίας τασσόταν κατά της ανωνυµίας, οι απόψεις αυτές είχαν διατυπωθεί πριν τη ρύθµιση του θέµατος από τον έλληνα νοµοθέτη. Ωστόσο, δεν είναι χωρίς νόηµα να παραθέσουµε τα επιχειρήµατά της, αφού έτσι ελέγχεται και πάλι η ορθότητα της νοµοθετικής επιλογής και µπορούν να εντοπιστούν και να αντιµετωπιστούν καλύτερα τα µειονεκτήµατα από την καθιέρωση της ανωνυµίας. α. Συµφέρον τέκνου Το κύριο επιχείρηµα της άποψης υπέρ των γνωστών δοτών ήταν το γεγονός ότι το τέκνο θα µπορούσε να πληροφορηθεί την καταγωγή του και να επιδιώξει τη νοµική σύνδεσή του µε το βιολογικό του γεννήτορα 41. Σύµφωνα µε αυτή την άποψη δηλαδή, προείχε η βιολογική αλήθεια για την ίδρυση της νοµικής συγγένειας. Ωστόσο, όπως ήδη έχουµε δει, µετά τη ρύθµιση του θέµατος από τον έλληνα νοµοθέτη µε το άρθρο 1479 2, η δικαστική αναγνώριση της πατρότητας του τρίτου δότη γεννητικού υλικού αποκλείεται, έστω και αν η ταυτότητά του είναι ή έγινε εκ των υστέρων γνωστή. Εποµένως, είναι φανερό ότι το επιχείρηµα αυτό έχει χάσει πλέον 41 Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, σελ. 98, η ίδια, σελ. 1420 27

την αξία του. Το συµφέρον όµως του τέκνου δεν εξαντλείται στα δικαιώµατα της ίδρυσης νοµικής συγγένειας, της ανατροφής και της κληρονοµίας. Το τέκνο έχει επιπλέον συµφέρον και δικαίωµα να γεννηθεί υπό φυσιολογικές συνθήκες. Σύµφωνα µε την άποψη που εκθέτουµε εδώ 42, αυτό δε συµβαίνει στην περίπτωση της ετερόλογης τεχνητής γονιµοποίησης, η οποία στηρίζεται στην κοινωνικοσυναισθηµατική συγγένεια. Γιατί στην περίπτωση αυτή, το τέκνο αποκόπτεται από το βιολογικό του κορµό και παραδίδεται σε µια ερµαφρόδιτη σχέση, µισο-βιολογική και µισοκοινωνική, µε αδιευκρίνιστη τη βιολογική ταυτότητα των γονέων του. Από την άλλη, το τέκνο, από τη στιγµή που θα πληροφορηθεί τον τρόπο σύλληψής του, είναι φυσικό να κυριευτεί από την έµφυτη στον άνθρωπο περιέργεια για το ποιος είναι ο δότης που συνέβαλε στη γέννησή του και από την επιθυµία να το γνωρίσει για να ανακαλύψει πιθανές οµοιότητες, τόσο εξωτερικές όσο και εσωτερικές, που µπορεί να του έχουν κληρονοµηθεί. Όσα αντίθετα επιχειρήµατα και αν διατυπωθούν, το βέβαιο είναι ότι τα δύο αυτά άτοµα θα έχουν πολλά κοινά. Η αναζήτηση του βιολογικού γεννήτορα υπάρχει περίπτωση να καταλήξει σε έµµονη ιδέα, µε αποτέλεσµα το τέκνο να χάσει την ψυχική του ηρεµία αναζητώντας τρόπους ανίχνευσης του τρίτου άγνωστου δότη 43. 42 Μ.. Καράσης, σελ. 1240 43 Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η περίπτωση ενός νεαρού αγοριού από την Αµερική, που κατόρθωσε, µε τη βοήθεια της τεχνολογίας, να ανακαλύψει το δότη από του οποίου το γενετικό υλικό προήλθε. Η υπόθεση δηµοσιεύτηκε αρχικά στη Guardian και επαναδηµοσιεύτηκε στη χώρα µας από την Καθηµερινή της 04/11/2005 στις σελίδες «Κόσµος». Παραθέτουµε το απόσπασµα: «Ένα βαµβάκι και το Iντερνετ επέτρεψαν σε δεκαπεντάχρονο αγόρι -που γεννήθηκε µε τη βοήθεια σπέρµατος άγνωστου δότη- να βρει τον βιολογικό του πατέρα. Έδρασε ως Σέρλοκ Xολµς και παραβίασε την «ανωνυµία» των ανδρών που προσφεύγουν στις τράπεζες σπέρµατος. H διαδικασία που ακολούθησε ο νεαρός ήταν απλή. Aρχικά, έστειλε ένα βαµβάκι µε δείγµα σάλιου σε ιστοσελίδα που ειδικεύεται στην έρευνα γενεαλογικών δένδρων (FamilyTreeDNA. com). 28

Και ας µην παραβλέπεται ότι έχει παρατηρηθεί πως τα περισσότερα τέκνα, που γεννήθηκαν µε ετερόλογη τεχνητή γονιµοποίηση, παρουσιάζουν σύνδροµα κατωτερότητας εξαιτίας του µυστηριώδους χαρακτήρα της καταγωγής τους ή συµπτώµατα µίσους για τα άλλα παιδιά 44. Η ένταξή τους στη µικρή κοινωνία του σχολείου αρχικά, αλλά και στην ευρύτερη αργότερα, είναι δύσκολη και οι σχέσεις τους µε τους συµµαθητές και τους συνανθρώπους τους γεµάτες εµπόδια και έριδες. Προβλήµατα εµφανίζονται και στη σχέση τους µε τους κοινωνικούς τους γονείς, διαταράσσοντας την οικογενειακή γαλήνη, η οποία είναι τόσο σηµαντική και αποτελεί και επιχείρηµα της υπέρ της ανωνυµίας άποψης. Ο κίνδυνος δε για σοβαρές ψυχικές διαταραχές στα όρια της νευρώσεως και της ψυχώσεως είναι παρών και όχι απλώς µια υπερβολή των υποστηρικτών της κατά της ανωνυµίας άποψης 45. Έναντι 240 ευρώ οι ειδικοί αποκρυπτογράφησαν το χρωµόσωµα Y του αγοριού και το περιέλαβαν στη βάση δεδοµένων της ιστοσελίδας. Όλοι οι χρήστες του σάιτ έχουν πρόσβαση σε αυτά τα στοιχεία. Aν και ο γενετικός πατέρας του παιδιού δεν είχε ποτέ κάνει χρήση της ιστοσελίδας και συνεπώς δεν είχε δώσει δείγµα του γενετικού του υλικού, έπειτα από εννιά µήνες δύο άνδρες -το DNA των οποίων περιλαµβανόταν στη βάση δεδοµένων της ιστοσελίδας- επικοινώνησαν µε το παιδί και του ανακοίνωσαν ότι το γενετικό τους υλικό είχε µεγάλες οµοιότητες. Oι δύο άνδρες δεν γνωρίζονταν µεταξύ τους, αλλά είχαν το ίδιο επώνυµο το οποίο, ωστόσο, έγραφαν διαφορετικά. Eπίσης, οι γενετικές οµοιότητες που είχαν µε το αγόρι στο χρωµόσωµα Y υποδείκνυαν ότι κατά πάσα πιθανότητα διέθεταν κοινό άρρενα πρόγονο (πατέρα, παππού ή προπάππο). H ανακάλυψη του επωνύµου είχε κοµβική σηµασία, αφού η µητέρα του αγοριού του είχε αποκαλύψει την ηµεροµηνία και τον τόπο γέννησης του δότη καθώς και το αντικείµενο των σπουδών του. Aγνοούσε, όµως, το όνοµά του. Kαθώς τα στοιχεία για την ταυτότητα του δότη αυξάνονταν, ο νεαρός χρησιµοποίησε εκ νέου το Iντερνετ. Aυτή τη φορά στράφηκε στην ιστοσελίδα Omnitrace. com, όπου µπορεί κανείς να αγοράσει στοιχεία οποιουδήποτε γεννήθηκε συγκεκριµένη ηµεροµηνία, σε συγκεκριµένη πόλη. Aυτό ακριβώς έκανε. Στη λίστα που πήρε περιλαµβανόταν µόνο ένας άνδρας µε το επώνυµο που είχε ήδη στα χέρια του. Tο παιδί περίµενε δέκα ήµερες -γράφει το περιοδικό New Scientist- και τηλεφώνησε στον φυσικό του πατέρα. H επιτυχία του νεαρού θα κάνει χιλιάδες παιδιά δωρητών σπέρµατος να αναζητήσουν τον γενετικό τους πατέρα. Eίναι, επίσης, πρoφανές ότι µε χρήση γενετικών πληροφοριών αποθηκευµένων στο ιαδίκτυο, κάθε διωκτική αρχή µπορεί να αντιγράψει ό,τι έκανε ο νεαρός και θα αποκτήσει τα ονοµατεπώνυµα υπόπτων συνδυάζοντάς τα µε δείγµατα DNA που συνέλεξαν στον τόπο του εγκλήµατος.» 44 Απ. Χελιδόνης, σελ. 180 45 βλ. Μ.. Καράση, σελ. 1238, ο οποίος προτείνει την ακραία λύση της απαγόρευσης των ιατρικών µεθόδων της ετερόλογης και µεταθανάτιας γονιµοποίησης, καθώς και της παρένθετης µητρότητας. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν µπορεί να γίνει, σύµφωνα µε την Εισηγητική Έκθεση, δεκτό, αφενός γιατί µία 29