INSTITUTO GALEGO DA VIVENDA E SOLO. ANEXO III.1.11 Área Funcional de Lalín. Plan Sectorial Galego de Solo Residencial

ANEXO III.1.11 Área Funcional de Lalín Plan Sectorial Galego de Solo Residencial

1 Medio físico... 4 1.1 Medio físico...5 2 Estrutura socioeconómica... 7 2.1 Poboación...8 2.1.1 Cuantificación, distribución e densidade...8 2.1.2 Caracterización da poboación...9 2.1.3 Dinámica da poboación... 10 2.2 Economía e emprego... 13 2.2.1 Estrutura económica... 13 2.2.2 Índice de dinamicidade... 15 3 Estrutura Territorial... 16 3.1 Modelo Territorial... 17 3.1.1 A estruturación do territorio... 17 3.2 Sistema de comunicacións... 18 3.2.1 Comunicacións... 18 3.3 Infraestruturas básicas... 19 3.3.1 Abastecemento... 19 3.3.2 Saneamento... 19 3.3.3 Gas... 20 3.3.4 Electricidade... 20 3.3.5 Telecomunicacións... 20 4 Planeamento urbanístico... 22 4.1 Planeamento vixente... 23 4.1.1 Planeamento vixente por concello... 23 4.1.2 Grao de cumprimento do Planeamento... 23 4.1.3 Planeamento en tramitación... 24 5 Dinámica Residencial... 26 5.1 Caracterización intercensual do parque de vivendas... 27 5.1.1 Cuantificación e evolución.... 27 5.1.2 Análise do parque residencial por usos... 28 5.1.3 Caracterización do parque residencial por outras variables... 31 5.2 Dinámicas recentes do sistema inmobiliario (2001-2007)... 33 5.2.1 Cuantificación e evolución... 33 5.2.2 Vivenda libre e protexida... 37 5.2.3 Evolución dos prezos da vivenda... 38

5.3 Fogares... 40 5.3.1 Cuantificación e caracterización dos fogares... 40 5.3.2 Evolución no esforzo no acceso á vivenda... 41 6 Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda... 43 6.1 Proxección e estimación de necesidades de vivenda... 44 6.1.1 Rexistro de demandantes de vivenda de protección pública... 44 6.1.2 Proxeccións de poboación... 46 6.1.3 Proxeccións de fogares... 48 6.1.4 Determinación das necesidades de vivenda... 48 6.1.5 Determinación das necesidades de vivenda de protección pública... 50 Anexo Cartográfico... 53

Medio físico 1

1.1 Medio físico Esta área funcional de Lalín conta cunha densidade de 63.85 hab/km 2 e pertence á provincia de Pontevedra composta por 6 concellos: Agolada, Dozón, Lalín, Rodeiro, Silleda e Vila de Cruces. A cidade máis importante desta área funcional é Lalín. Lalín conta cunha extensión do seu termo municipal de 326 km 2. A área funcional de Lalín coincide co centro xeográfico de Galicia. Limita ao norte coas área de Santiago, Arzúa e Melide, ao sur con Carballiño, ao leste coas áreas da Ulloa e Chantada e ao oeste con Tabeirós-Terra de Montes. Esta área está estruturada pola Dorsal Galega, coas serras do Faro ao leste, a Martiñá ao sur, Candán ao oeste e o río Ulla que o separa da Terra de Santiago ao norte. Na carretera que vai Santiago-Lalín-Chantada debúxase unha recta con sentido Noroeste/Suroeste que inclúe cotas por debaixo dos 50 metros no val do Ulla e as máis altas da fachada Atlántica galega, que acadan máis de 1.000 metros na Serra do Faro. Este transecto pode considerarse como representativo da transición entre a Galicia costeira occidental e a Dorsal Galega. Afecta aos dominios climácicos potenciais, ambos de natureza boscosa onde domina o Carballo (Quercus robur). Os ríos Deza e Arnego, afluentes do río Ulla, cruzan paralelos a área de Sur a Norte. O Deza nace no monte Testeiro, o Arnego nace na Serra de Faro. Os Montes Testeiro seguen unha dirección NE-SO e considerase una superficie achairada debido á acción dos ríos Deza, Avia e Lérez. A estes úneselles o río Toxa que baixa desde o Candán e na súa caída ao Deza forma unha das máis significativas fervenzas de Galicia. Caracterízase por un clima atlántico húmido. A temperatura media anual é aproximadamente de 12ºC. presenta unha sequia estival relevante e a abundancia de precipitacións no período outonal e invernal aínda que sen acadar a media galega, pero con paisaxes fluviais que permiten o desenvolvemento de especies vexetais mediterráneas e o cultivo de vides, limoeiros A Serra do Faro: A Serra do Faro divide as comarcas do Deza e Asneiro das de Chantada. Está formado por varios escalóns a distintas altitudes. A súa máxima cota está no Pico Faro de 1.115 m. Cara o sur o relevo é mais movido. Altérnanse bloques erguidos con bloques fundidos. As serras ramifícanse e adquieren maior volume. A Serra do Faro, con disposición Norte-Sur, formouse sobre un bloque de granito e esquisto, cortado por faias e modelado pola erosión fluvial. Ao sur, e nas estribacións da mesma, atópase o Alto de Vales. A cume do faro ofrécenos unha gran panorámica dos concellos limítrofes, e mesmo do Pico Sacro, dos montes do Courel ou dos Ancares se o día está claro. A Serra do Candán: A serra do Candán sitúase nos concellos pontevedreses de Forcarei, Lalín e Silleda e nos limítrofes ourensanos de Beariz e O Irixo. Esta serra é unha paisaxe de vellas serranías desgastadas que conserva grandes espazos de horizontes abertos con poucos núcleos de poboación. Bautízaselle con nome de Terra de Montes gracias ao nacemento, por enriba dos 600 metros de altitude, das augas que logo distribúense polo río Umia, Lérez e Ulla Montes Testeiro: Constitúen unha Serra localizada entre a área funcional do Deza e a Terras de Montes, de dirección NE-SO. Teñen unha superficie achairada debido a acción dos ríos Deza, Avia e Lérez. Os seus cumes máis importantes son O Uceiro (1.008 metros) e a Pena Pixín (988 metros). 5 1. Medio físico

O río Ulla: O río Ulla nace en Olveda, unha pequena parroquia do concello de Antas de Ulla, provincia de Lugo. Ten dous afluentes pola esquerda, O Arnego e O Deza e o seu curso limita as provincias de Pontevedra e A Coruña desembocando na Ría de Arousa tras percorrer 132 km. A súa conca é de 2.764 km2, a segunda máis importante de Galicia despois do Miño e unha das máis salmoneras. As súas aguas son retidas polo embalse de Portodemouros. Entre os seus recursos piscícolas atópase tamén a troita, a anguía e a lamprea. O río Miño: Nace no Pedregal de Irimia da Serra de Meira, no concello de Meira, desde onde flúe subterráneamente ata aflorar na laguna "fontemiña", sita na provincia de Lugo, sendo ésta considerada historicamente como o seu lugar de nacemento. Todo o seu curso alto está declarado Reserva da Biosfera. O río Miño percorre os seus primeros corenta kilómetros pola Meseta de Lugo (Terrachá), penichaira de altitude que oscila entre os 450m e os 650m sobre o nivel do mar. Entre Lugo e Ourense o Miño conta con tres embalses (Belesar, Peares e Velle) e entre Ourense e a fronteira con Portugal con dous embalses (Castrelo de Miño e Frieira). Serve, nos seus últimos 76 km, de fronteira entre España e Portugal, e desemboca no Océano Atlántico formando un estuario. É navegable nos seus últimos 33 km. 6 1. Medio físico

Estrutura socioeconómica 2

2.1 Poboación 2.1.1 Cuantificación, distribución e densidade Mapa 2.1. Distribución da poboación en 2007. Fonte: IGE. Cuantificación e distribución da poboación A área funcional de Lalín está formada por 6 concellos. Conta cunha extensión de 1026,7 km 2 e unha poboación total de 44.870 habitantes. Lalín, con case 21.000 habitantes, é o concello máis poboado seguido do Silleda con 9.053. O concello menos poboado da área funcional é Dozón que se atopa lixeiramente por debaixo de 2.000 habitantes. Densidade de poboación por Km2 A área funcional de Lalín presenta no ano 2007 unha densidade de poboación de algo máis de 43 hab./km 2. Este é un valor inferior á media galega, que no ano 2007 é de 93,7 hab./km 2 e moi inferior ao valor da provincia de Pontevedra de 210,8 hab./km 2. Por concellos é Lalín o que no ano 2007 presentaba a maior densidade de poboación (63,9 hab./km 2 ), mentres que Rodeiro é o concello con menor densidade (21,2 hab./km 2 ). Dinámica poboacional Facendo unha análise da evolución da poboación no tramo 1991-2007 na área funcional de Lalín, obsérvase que, todos os concellos perderon poboación coa excepción de Lalín que rexistrou un incremento de 500 persoas no período 1991-2007. O concello que experimentou unha perda poboacional máis acusada tanto en termos absolutos como relativos é o concello de Agolada. 1.000 500 0 Absoluto Poboación % Poboación 20,0% 10,0% 0,0% 8 2. Estrutura socioeconómica -500-1.000-1.500-2.000-10,0% -20,0% -30,0% -40,0% Lalín Dozón Vila de Cruces Silleda Rodeiro Agolada Mapa 2.2. Densidade de poboación en 2007. Fonte: IGE. Gráfica 2.1. Evolución da poboación de 1991 a 2007. Fonte: IGE.

>85 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 <5 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % 6 % Mujeres 2007 Hombres 2007 Mulleres 1996 Hombres 1996 Gráfica 2.2 Pirámides de poboación 1996 e 2007. Fonte: IGE. 2.1.2 Caracterización da poboación Estrutura da poboación A pirámide poboacional para a área funcional de Lalín presenta unha poboación máis envellecida que hai 10 anos. O descenso de natalidade producido nos últimos anos é o que provocou que o colectivo máis novo (< 24 anos) presente uns valores relativos máis baixos que hai unha década. Nos demais tramos de idade apréciase un tenue aumento da poboación en idade de traballar (30-60 anos), como consecuencia da dinámica arrastrada pola pirámide. Obsérvase como na parte baixa da pirámide (intervalo de 0 a 4 anos) se produce un lixeiro aumento de individuos, motivado en gran medida, ademais de por un moi tenue aumento da natalidade, polo feito de que a franxa en idade reprodutiva é a máis ancha da pirámide (as xeracións do baby boom). Pódese observar como na parte superior da pirámide tamén se produce un aumento, que é debido a un aumento da esperanza de vida. Índice de envellecemento 1 Os concellos da área funcional de Lalín presentan uns índices de envellecemento altos, superiores a 100, o que indica que hai menos xente menor de 20 anos que persoas de máis de 64 anos. O concello con menor índice de envellecemento é Lalín (135 persoas maiores de 65 anos por cada 100 menores de 19) e o de maior é Dozón cun valor de 330. Na gráfica 2.3 represéntase conxuntamente o valor do índice de envellecemento e a poboación (obsérvese que a poboación se presenta en logaritmo en base 2 para facilitar a representación da gráfica). Pode apreciarse como se observa unha certa correlación, nos que a maior nivel de poboación no concello, o índice de envellecemento é menor, debido aos movementos de poboación en idade de traballar cara ás zonas con maior dinamismo. 9 2. Estrutura socioeconómica Mapa 2.3 Índice de envellecemento, 2006. Fonte: IGE. 1 Índice de envellecemento: Relación entre a poboación maior de 64 anos e a poboación menor de 20 anos [Ienv = (P>64 / P<20)*100]

Índice de envellecemento 350 300 250 200 150 100 50 0 Dozón Agolada Rodeiro Vila de Cruces Silleda Lalín 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Logaritmo en base 2 da poboación Índice de envellecemento Logaritmo en base 2 da poboación Gráfica 2.3. Índice de envellecemento, 2006. Fonte: IGE. 10 CONCELLO T.B.M. T.B.N. Agolada 12,9 3,5 Dozón 10,4 1,8 Lalín 9,7 6,1 Rodeiro 14,8 5,0 Silleda 12,1 7,7 Vila De Cruces 14,1 4,5 Táboa 2.1. Taxas brutas de natalidade e mortaldade 2006. Fonte: IGE. 2.1.3 Dinámica da poboación Taxa bruta de natalidade 1 e taxa bruta de mortaldade 2 A taxa bruta de natalidade reflicte valores que non son similares para os concellos da área, con valores que van desde 1,8 de Dozón e 7,7 de Silleda. Algo similar acontece coa taxa bruta de mortaldade. Nesta última existen menos diverxencias entre os concellos, sendo Rodeiro o que presenta unha maior taxa bruta de mortaldade, sen ser o concello co maior índice de envellecemento 2. Estrutura socioeconómica 1 Taxa bruta de natalidade: Número de nados por 1.000 habitantes 2 Taxa bruta de mortaldade: Número de defuncións por cada 1.000 habitantes

11 Mapa 2.6. Número medio de fillos por concello. Ano 2006. Fonte: IGE Mapa 2.4. Taxa de natalidade, 2006. Fonte: IGE. Mapa 2.5. Taxas de mortaldade, 2006. Fonte: IGE. Número medio de fillos por muller 1 A área funcional segue a tónica xeral galega de baixa natalidade, tomando o índice sintético de fecundidade o valor de 0,84 (cando o valor de mantemento da poboación é 2,1). É unha área funcional cun valor inferior á media de Galicia. Os valores van do valor máis baixo en Dozón (0,3) a o máis elevado de Silleda (1,1). Isto, no longo prazo é dificilmente sostible e producirá uns crecementos vexetativos negativos, cando a poboación da base da pirámide se atope na idade reprodutiva. Crecemento vexetativo O crecemento vexetativo da poboación é o diferencial entre o número de nacementos e defuncións nun período de tempo determinado. Todos os concellos da área funcional presentan unhas taxas de natalidade maior ca de mortaldade, polo que o crecemento vexetativo é negativo en todos eles. 2. Estrutura socioeconómica Mapa 2.7. Crecemento vexetativo, 2006. Fonte: IGE. 1 Número medio de fillos por muller ou Índice Sintético de Fecundidade (ISF): Número esperado de fillos por muller ao longo da súa vida fértil

Saldos migratorios Unha análise da evolución dos saldos poboacionais na área pon de manifesto que é unha área netamente receptora de inmigrantes no período 1992-2006. En todo o período o saldo do estranxeiro é o único que é positivo en todos os anos, e este foise incrementando ano a ano desde 1996. Respecto do saldo con outras comunidades, entre 1992-1995 este saldo é a favor da área funcional, para a partir dese ano ser negativo. No tocante ao saldo coa provincia e o resto de Galicia, é durante todo o período negativo, coa excepción en 1999 do saldo respecto da provincia de Pontevedra. 400 300 Composición del saldo poblacional 200 100 0-100 -200-300 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 S.M. do estranxeiro S.M. doutra CCAA S.M. doutra provincia de Galicia S.M. doutra comarca da mesma provincia S.M.da mesma comarca 12 2. Estrutura socioeconómica Gráfica 2.4. Saldos migratorios totais entre 1992 e 2006. Fonte: IGE.

2.2 Economía e emprego 2.2.1 Estrutura económica Terciario 39% Construcción 17% Primario 23% I+E 21% Gráfica 2.6. Afiliados por sector económico, 2007. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións. Caracterización do emprego Na gráfica 2.5 obsérvase a evolución recente que experimenta no período 2003-2007, período de crecemento da economía galega e da española, o número de afiliados na área funcional de Lalín, pasando dos 14.626 no 2003 aos 16.529 no 2007. É dicir, durante os catro último anos o número de afiliados incrementouse en 1.903 efectivos, cerca de 500 anuais, cifra moi superior ao saldo anual poboacional, que no período foi negativo en case 1.500 persoas, o que está a indicar a existencia de recursos ociosos ou parados que se están incorporando ao mercado de traballo. 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 14.626 15.047 15.011 16.074 16.529 2003 2004 2005 2006 2007 Gráfica 2.5. Evolución do número de afiliados entre 2003 e 2007. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións. Na gráfica 2.6 de distribución de afiliados por sector económico para a área funcional de Lalín pode observarse que se trata dunha área na que o sector secundario é tan importante como o sector terciaro, e ademáis o sector primario ten unha importancia comparativamente importante. Dentro do sector secundario destaca o grande peso da Industria e Enerxía que acumula o 21% dos afiliados. Detallando estes números en concellos compróbase como o maior incremento, tanto en valor absoluto como en porcentaxe, corresponde a Lalín, que tamén é o concello máis poboado. 13 2. Estrutura socioeconómica

1.250 1.000 750 500 250 0 25% 20% 15% 10% 5% 0% Lalín Silleda Vila de Cruces Rodeiro Agolada Dozón Absoluto afiliados 2003-2007 % afiliados 2003-2007 Gráfica 2.7. Crecemento do número de afiliados entre o 2003 e 2007. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións. 14 Mapa 2.8. Predominancia dun sector produtivo, 2007. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións. O mapa 2.8 amosa como parece existir unha especialización xeográfica. Os concellos orientais se atopan máis especializados no sector primario, nos concellos occidentais o sector predominante é o terciario, e no concello de Lalín a actividade predominante en número de afiliados é o sector secundario. Indicador de renda municipal Na táboa nº 2.2 pódense observar os valores tomados polos indicadores de rendas municipais para os diferentes concellos pertencentes á área funcional de Lalín para o período 2000-2002. Silleda, cun índice de 98 é o concello co maior nivel de renda. Todos os concellos da área funcional están gañando peso relativo respecto da media da comunidade galega (coas reservas do escaso número de períodos). Así e todo destaca o baixo valor que presenta o concello de Dozón, que a penas supera o valor de 50. CONCELLO 2000 2001 2002 Rodeiro 68 72 71 Agolada 66 67 70 Vila De Cruces 78 80 81 Lalín 89 91 92 Silleda 93 96 98 Dozón 47 51 52 Táboa 2.2. Indicador de rendas entre o 2000 e 2002. Fonte: IGE 2. Estrutura socioeconómica

Mapa 2.9. Índice de dinamicidade, 2007. Fonte: Otero, R. e Gómez, S. 2.2.2 Índice de dinamicidade O Índice de dinamicidade socioeconómica e funcional (IDSF) -elaborado por Otero, R. e Gómez, S.- é lineal, e nel introdúcense diferentes indicadores da dinamicidade do concello proporcionados polo Censo de Poboación e Vivenda correspondentes a: poboación, instrución, mobilidade laboral, terciarización e atracción poboacional. Polo tanto é un índice sintético que tería que amosar relación coas análises demográficas e socioeconómicas realizadas, por tratarse dunha aglutinación. As categorías municipais definidas polo IDSF son as seguintes: 1º INTERVALO: -8,79 / 0,86. Concellos rurais ou rurbanos vilas- de baixa e moi baixa dinamicidade. 2º INTERVALO: 0,87 / 4,71. Concellos rurais ou rurbanos vilas- dinámicos. 3º INTERVALO: 4,72 / 27,4. Concellos urbanos ou suburbanos dinámicos ou moi dinámicos. Tendo en conta a categorización anterior, no mapa 2.9 os concellos da área funcional encádranse na categoría de concellos rurais ou rurbanos vilas- de baixa e moi baixa dinamicidade. Lalín é o único concello que presenta certa dinamicidade, ao encadrarse na categoría de concello rural ou rurbano dinámico. Isto é coherente coa análise demográfica ata agora realizada. 15 2. Estrutura socioeconómica

INSTITUTO GALEGO DA VIVENDA SOLO Estrutura Territorial 16 3 2. Estrutura socioeconómica

3.1 Modelo Territorial 3.1.1 A estruturación do territorio A área funcional de Lalín está composta por 6 concellos e ocupa unha extensión total de 1026,7Km2, o que supón un 22,8 % da provincia e un 3,5% do total autonómico. CONCELLO Área Poboación Agolada 147,80 3.216 Dozón 74,20 1.923 Lalín 326,80 20.867 Rodeiro 154,90 3.261 Silleda 168,00 9.053 Vila de Cruces 155,00 6.550 TOTAL 1.026,70 44.870 Táboa 3.1. Área en Km2 e poboación en 2007. Fonte: IGE, SITGA. 17 Mapa 3.1. Localización xeográfica. Fonte: SITGA. 3. Estrutura territorial

3.2 Sistema de comunicacións 3.2.1 Comunicacións As vías de comunicación xogan un papel importante no desenvolvemento dunha área funcional, non só favorecendo os accesos e desprazamentos internos-externos (xeralmente trátase de movementos pendulares por motivos laborais, comerciais, educativos, de ocio, culturais, etc), senón porque tamén actúan como atraentes sobre as actividades industriais, comerciais e residenciais. De feito, os usos residenciais están directamente condicionados pola existencia dunha infraestrutura de comunicación que facilite o seu acceso. As principais vías de comunicación son a autoestrada AP-53 que comunica Santiago de Compostela con Ourense, que a súa nacional equivalente é a N-525, así como a estrada que une A Estrada con Lugo, pasando por Lalín, a N-640. Para comunicarse por avión, o aeroporto máis próximo está en Santiago de Compostela (A Lavacolla). 18 Mapa 3.2. Infraestruturas de comunicación básicas. Fonte: SITGA. 3. Estrutura territorial

3.3 Infraestruturas básicas Mapa 3.3. Infraestruturas de abastecemento. Fonte Augas de Galicia. 3.3.1 Abastecemento O plan de abastecemento de Galicia (todavía en elaboración), inclúe o conxunto de instalacións comúns para a captación, conducción, tratamento, almacenamento, transporte e distribución da auga de consumo humano empregadas para abastecer a unha determinada poboación. O sistema de abastecemento de auga potable que se consume hoxe en día en cada concello baséase no aproveitamento do recurso dos diferentes ríos da comarca e dos encoros. Dentro da Área Funcional de Lalín atopamos o sistema máis potente de abastecemento no concello de Lalín no río Deza no lugar de Valongo, cunha captación actual de 72 L/S o cual aporta auga para un volume de poboación de 16.000 persoas. A previsión é acadar no ano 2.023 un volume de auga suficiente para abastecer a 20.580 persoas. Tamén é importante outro punto de captación en Lalín no lugar de Ponte Taboada, tamén no río Deza de 25 L/S. Indicar a existencia do encoro Portodemouros no río Ulla no concello de Vila de Cruces. Desde os puntos de captación parte o colector que abastece de auga á ETAP e de aí reparte hacia os principais depósitos do concello. Obsérvase a independecia dos concellos en materia de abastecemento, e cada concello dispón da súa ETAP. Como infraestrutura de almacenamento o concello de Lalín dispón dun volume total de almacenamento de 6.300 m 3 repartidos polo seu territorio en 5 depósitos. Tamén o concello de Silleda dispón dunha capacidade de 2.500 m 3, repartidos en 3 depósitos. No resto de concellos a capacidade dos respectivos depósitos vai dende os 750 m 3 de Vila de Cruces ata os 2.100 de Agolada, ou os 1.200 de Dozón. Por concas os ríos Ulla, Deza e Arnego repártense o territorio. Obsérvase que existe una maior densidade de colectores nos concellos de Lalín, Agolada e Silleda. 3.3.2 Saneamento 19 3. Estrutura territorial Mapa 3.4. Infraestruturas de saneamento. Fonte: Augas de Galicia. Dentro da Área funcional de Lalín, o transporte de augas residuais ata a EDAR realízase mediante un colector interceptor que recolle as augas que transportan os colectores tributarios. Dito colector dispón de impulsión nos pozos que o necesiten se o sistema por gravedade non é suficiente. Obsérvase a independencia de cada concello respecto as augas residuais e cada concello dispón da súa EDAR ou depuradora compacta excepto o concello de Dozón. As EDAR sitúanse no contorno do río vertendo as augas depuradas á el. Nesta área funcional vértense as augas á conca do río Ulla e só a EDAR do Concello de Rodeiro verte á conca do río Umia. A EDAR de maior capacidade desta A.F. é a de Lalín, de tipo biolóxica, e ten unha capacidade de depuración de 25.000 habitantes, vertendo ao rego de Cavirias. Indicar que a EDAR fisico-quimica de Lalín (Botos) ten capacidade equivalente de depuración de 5.000 hab o

mesmo que a EDAR biolóxica de Silleda. A rede de saneamento máis extensa é a dos concellos de Lalín e Silleda. 3.3.3 Gas Mapa 3.5. Concellos con subministración de Gas. Fonte: Gas Galicia SDG. O gaseoducto de transporte primario que une Portugal con Asturias non cruza por esta área funcional. Existe distribución a través da empresa Repsol-Gas nos concellos de Silleda e Lalín; e a empresa Gas Galicia tamén ten tramitada autorización para distribución de gas no concello de Lalín. Nos concellos de Vila de Cruces, Agolada, Rodeiro e Dozón non está previsto o despliegue de rede. 3.3.4 Electricidade Dentro da Área funcional de Lalín, atopámonos coas seguintes redes: - Redes de Transporte (liñas de alta a 400 ou 220 kv) que enlazan entre sí a subestación de Mesón do Vento ca de Cartelle, pasando por Vila de Cruces e Silleda. A esta rede de 400kV, hai previsión de unir a futura SE de Masgalán (en Silleda). Tamén desde a SE de Portodemouros (en Vila de Cruces) saen diferentes liñas a 220kV hacia as subestacións de Tibo, Meson do Vento, San Caetano e o parque eólico de Monte Carrio. As redes de transporte cruzan os concellos de Silleda, Vila de Cruces e Lalín. - Rede de reparto (entre 150 e 110 kv) que enlaza a subestación de Lalín ca de Chantada e O Carballiño, ademáis de enlazar cos parques eólicos de O Irixo e Faro Farelo (este último no concello de Antas de Ulla). Estas redes cruzan os concellos de Lalín e Rodeiro. - A Rede de Distribución, constituída por liñas de media tensión a 20 ou 15 kv, é a encargada de conectar as subestacións de distribución con outras de menos rango ou con transformadores locais. Na AF de Lalín existen diversas subestacións (de maior ou menor índole) nos Concellos de Silleda, Lalín e Vila de Cruces. 3.3.5 Telecomunicacións 20 3. Estrutura territorial Galicia dispón dunha serie de redes de telecomunicacións fixas e móbiles, que dan servicio a través de distintos operadores. En redes fixas operan as empresas: - Telefónica, que chega con telefonía a casi a totalidade da Comunidade galega, e ofrece ADSL (banda longa) ao 100% do territorio (a poboacións con máis de 1000 habitantes).

- R: nesta A.F. si chega con banda longa ao concello de Lalín. En redes móbiles, os datos dispoñibles só achegan información sobre as localizacións dos operadores GSM (Movistar, Orange, Vodafone e Yoigo) para a prestación do seu servicio coas tecnoloxías GSM/GPRS; a cobertura que nesta área funcional prestan é boa. 21 3. Estrutura territorial

Planeamento urbanístico 4

4.1 Planeamento vixente 4.1.1 Planeamento vixente por concello Como se describiu anteriormente, a área funcional está composta por 6 municipios, cada un coa súa respectiva figura de planeamento xeral. Na táboa seguinte e no gráfico 4.2 pódese observar que dous deles conta con Normas Subsidiarias de Planeamento (N.S.P.) como figura de planeamento xeral, outros dous contan con Normas Subsidiarias Provinciais de Planeamento (N.S.P.P.), mentres que os outros dous se rexen por un Plan Xeral de Ordenación Municipal (Lalín) e un Plan Xeral de Ordenación Urbana (Silleda). NOME PLANEAMENTO APROBACION Dozón N.S.P.P. 1991 Agolada N.S.P. 1987 Lalín P.X.O.M. 1999 Rodeiro N.S.P.P. 1991 Silleda P.X.O.U. 1981 Vila De Cruces N.S.P. 1993 Táboa 4.1. Planeamento vixente por concello. Fonte: COAG. 23 Mapa 4.1. Ano de aprobación do planeamento por concellos. Fonte: COAG. Por outro lado, no mapa 4.1 obsérvase que a Área Funcional é unha zona pouco dinámica desde o punto de vista urbanístico: ningún dos concellos ten o seu planeamento adaptado á LOUGA e tan so un, Lalín, o ten adaptado á lei de 1997. Sen embargo, todos menos un, Agolada, ten en tramitación os seus respectivos instrumentos de ordenación municipal. As figuras coas que se contará, unha vez aprobados estes últimos, son acordes coa realidade municipal, xa que serán todas de planeamento xeral. 4.1.2 Grao de cumprimento do Planeamento 4. Planeamento urbanístico O grado de execución do planeamento estudouse en dúas clases de solo (urbano e urbanizable) e mediante dous parámetros: a superficie de solo e a superficie de teito (superficie construída). Ademais categorizouse en usos globais: Dotacional, Industrial, Residencial e Terciario e outros usos non definidos. Na táboa seguinte cuantifícase en metros cadrados (de solo ou de teito, segundo corresponda) a totalidade da Área Funcional, indicando ademais se se executou ou non o planeamento. Mapa 4.2. Planeamento vixente en cada concello e o seu estado actual. Fonte: COAG.

100% 80% 60% 40% 20% 0% Non executado Executado Residencial Industrial Terciario NO CONSTA USO URBANIZABLE Gráfica 4.1 Grao de execución do Planeamento en solo urbanizable na área funcional. Fonte: COAG. SUELO TECHO Superficies en m2 Ejecutado Superficies en m2 Ejecutado Clasificación Uso del Suelo NO SI Total general Clasificación Uso del Suelo NO SI Total general URBANO Residencial 4.205.589,4 4.205.589,4 URBANO Industrial Industrial 643.098,2 643.098,2 0 NO CONSTA USO NO CONSTA USO 14.330.564,0 14.330.564,0 0 Residencial Total URBANO 19.179.251,5 19.179.251,5 Total URBANO URBANIZABLE Residencial 11.091.304,1 221.534,6 11.312.838,7 URBANIZABLE Industrial 359.830,3 831.270,6 1.191.100,9 Industrial 479.773,7 968.119,8 1.447.893,5 0 NO CONSTA USO Terciario 95.713,4 95.713,4 0 Residencial 11.016.630,2 151.954,1 11.168.584,3 NO CONSTA USO 1.539.644,1 1.539.644,1 0 Terciario 46.419,6 46.419,6 Total URBANIZABLE 13.110.721,9 1.285.367,9 14.396.089,8 Total URBANIZABLE 11.376.460,5 1.029.644,3 12.406.104,8 Total general 13.110.721,9 20.464.619,4 33.575.341,3 Total general 11.376.460,5 1.029.644,3 12.406.104,8 Táboa 4.2 Cuantificación do grao de execución do planeamento en solo urbanizable. Fonte: COAG. Da táboa despréndese que no solo urbano se desenvolveron completamente as previsións do planeamento. Polo contrario, no solo urbanizable, outros usos non definidos non se desenvolveu en absoluto, mentres que o uso residencial non chega ao 5% de desenvolvemento, o uso industrial supera o 60% de desenvolvemento e o terciario desenvolveuse completamente. Este grao de desenvolvemento represéntase na gráfica 4.1. Conclúese que as previsións do planeamento foron claramente superiores ao desenvolvemento ata o momento dos solos, no caso do usos residencial, que non sucede o mesmo co uso industrial e terciario, neste último desenvolvido plenamente. Especifícase que este é un dato a nivel de Área Funcional e que no caso dalgún destes municipios as previsións do planeamento poderían achegarse máis ao desenvolvemento real. 4.1.3 Planeamento en tramitación Os dous municipios en proceso de actualización do seu planeamento están adoptando como figura de ordenación urbanística a do Plan Xeral de Ordenación Municipal (P.X.O.M.): O Grove revisa o vixente e Meaño substitúe as súas Normas Subsidiarias. Desta maneira búscase a adecuación do planeamento á situación actual dos municipios. Inclúese a continuación unha gráfica co estado de tramitación dos municipios con data do 22 de novembro de 2007. Os fitos que se consideraron na tramitación son os que seguen: Contratación: indica que se iniciou o procedemento de redacción do novo instrumento. Avance: o avance de planeamento foi presentado. Trámites previos: o documento encóntrase nos trámites previos á aprobación inicial, como pode ser o Informe Previo á Aprobación Inicial, o informe de Avaliación Ambiental Estratéxica ou a suspensión de licenzas. Aprobación Inicial: o concello efectuou a aprobación inicial. Aprobación Provisional: pechouse o proceso de información pública e o pleno municipal aprobou o plan. 24 4. Planeamento urbanístico

Trámites previos 20% Aprobación Inicial 40% Incidencias na Aprobación Definitiva: produciuse algún tipo de incidencia na Aprobación Definitiva, ben a súa anulación parcial, a súa denegación ou suspensión ata a corrección de defectos. Como se observa na gráfica, no caso da Área Funcional de Lalín, todos os concellos excepto Agolada están en trámites para cambiar o planeamento vixente. Destes dous municipios aproboraron, xa inicialmente, o Plan Xeral en tramitación, mentres que Meaño os tres restantes se atopan en contratación, en fase de Avance e en trámites previos. Na seguinte táboa inclúense todos os municipios da Área Funcional e o estado de tramitación do planeamento xeral; os municipios que non teñen ningún dato é porque contan cun planeamento aprobado definitivamente e que non iniciaron ata a data trámites para a súa revisión. Contratación 20% Avance 20% Gráfica 4.2 Estado do Planeamento en tramitación. Fonte: COAG. NOMBRE INSTRUMENTO EN TRAMITE ESTADO TRAMITE EQUIPO REDACTOR Dozón P.X.O.M. Aprobación Inicial ADIU Agolada Lalín P.X.O.M. Contratación INTERURBAN S.A. Rodeiro P.X.O.M. Aprobación Inicial ADIU Silleda P.X.O.M. Trámites previos EPTISA Vila De Cruces P.X.O.M. Avance ADIU Táboa 4.3 Planeamento en tramitación por concello. Fonte: COAG. 25 4. Planeamento urbanístico

Dinámica Residencial 5

5.1 Caracterización intercensual do parque de vivendas 25.000 20.000 15.000 5.1.1 Cuantificación e evolución. Analizando os datos dispoñibles para a área de Lalín, obsérvase un crecemento constante no número de vivendas, que pasan de 17.366 a 20.192 no lapso dunha década, un incremento de 2.826 vivendas, o décimo segundo de todas as áreas funcionais establecidas para Galicia (en primeiro lugar sitúase a área funcional da Coruña, con máis de 42.000 vivendas construídas no mesmo período). Na gráfica 5.2 reflíctese a distribución espacial deste crecemento: os maiores incrementos relativos prodúcense en Lalín, cunha porcentaxe de 20%, seguido de Silleda e Vila de Cruces, ambos con porcentaxes próximas ao 15 e seguidos de Agolada cun 10%. En resumo, o crecemento do parque inmobiliario da área evidencia diferenzas existentes entre os concellos que a compoñen. 10.000 17.561 17.681 17.816 18.209 18.423 18.641 18.817 19.100 19.460 20.192 5.000 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 1.600 1.400 1.200 1.485 Incremento absoluto Incremento porcentual 25,0% 20,0% 27 Gráfica 5.1. Evolución do parque de vivendas na área funcional entre 1991 e 2001. Fonte: INE. 1.000 800 600 400 200 0 Lalín 539 Silleda 385 Vila De Cruces 173 Agolada 80 Rodeiro 43 Dozón 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 5. Dinámica residencial Gráfica 5.2. Crecemento do parque de vivendas por concello na área funcional entre 1991 e 2001. Fonte: IGVS. Un incremento tan importante do parque de vivendas, que en termos porcentuais é superior ao 16%, non se pode explicar en función do crecemento poboacional, xa que este foi negativo e situouse nun -6,6%. É necesario introducir entón a variable dos fogares xerados na Área Funcional para poder explicar o comportamento aludido. A área funcional experimentou un crecemento do número de vivendas superior ao 16%, mentres a súa poboación tivo un crecemento negativo de 6,6%, evidenciando que a presión demográfica non é o único factor que incide na evolución do parque de vivenda na área. Pola contra, este incremento vén dado en gran parte pola variación na composición dos fogares, que como se ten analizado no capítulo correspondente, vén experimentando unha progresiva redución do número de persoas por fogar, pasando no caso da Área

20% 15% 10% 5% 7,2% 16,3% Funcional de Lalín de 3,78 a 3,29 habitantes por fogar no período intercensual de referencia. Este factor actúa como multiplicador do crecemento demográfico, xa que os fogares creceron un 7,2% ao producirse o descenso na taxa de persoas por fogar. A evolución do número de fogares ofrece unha boa aproximación ao incremento do parque de vivendas, pero ao trasladar a termos absolutos estes ritmos de crecemento compróbase que o incremento do número de fogares, con 969 no período intercensual, non logra explicar completamente a existencia de 2.826 novas vivendas (gráfica 5.4): a evolución do saldo de fogares só explica un 34% do incremento do parque de vivendas (a relación entre estas dúas magnitudes sitúase arredor de 2,9 novas vivendas por incremento dun fogar no saldo de fogares). Este factor apunta a que unha importante cantidade de vivendas construídas non están destinadas a cubrir un uso de vivenda principal. 0% -5% -10% -6,6% 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas Gráfica 5.3. Incremento relativo de poboación, fogares e vivendas para 1991 e 2001. Fonte INE. 4.000 3.000 2.000 1.000 0-1.000-2.000-3.000-4.000-3.353 969 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas 2.826 Gráfica 5.4. Incremento absoluto de poboación, fogares e vivendas para 1991 e 2001. Fonte INE. 5.1.2 Análise do parque residencial por usos 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Agolada Silleda Lalín Vila de Cruces Rodeiro S Principal S Secundaria S Vacia Gráfica 5.5. Índice de vivendas principais, secundarias e baleiras por 1.000 habitantes por concello. 2001. Fonte: INE. Na gráfica 5.5 amósase, para o ano 2001, o número de vivendas por cada mil habitantes e por usos. Esta gráfica amosa as diferenzas no tamaño medio do fogar entre os diferentes concellos da área funcional de Lalín, evidenciada polas diferenzas no número de vivendas principais por cada 1.000 habitantes. Así, Agolada presentaría o menor valor do tamaño medio do fogar en 2001, mentres que Rodeiro contaría co maior número de membros por fogar. Tamén se constatan algúns aspectos como a forte proporción de vivenda baleira de Silleda, Lalín e Vila de Cruces e vivenda secundaria en Agolada e Rodeiro, e en menor medida en Dozón. Dozón 28 5. Dinámica residencial

700 600 500 400 300 200 100 0 73 161 62 133 38 40 78 81 Principal 159 53 161 142 Non principal 70 59 116 111 109 190 142 120 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Gráfica 5.6. Distribución das vivendas construídas en principal e non principal na área funcional entre 1991 e 2001. Fonte INE. Δ % poboación 0% -5% -10% -15% -20% R2 = 0,416 515 92 Observando os datos de vivenda principal e non principal ano a ano (gráfica 5.6 e 5.8), a década 91-01 rexistra unha paulatina diminución da proporción de vivenda principal respecto ao total de vivendas construídas, un proceso que se manifesta claramente a partir de 1996. Neste proceso combínase un incremento en termos absolutos do número de vivendas dedicadas a vivenda non principal a partir de 2001 (tras un forte incremento entre 1991-1994, que decae a partir 1995) cunha redución do número de vivendas principais construídas, manténdose unha tendencia crecente no número total de vivendas construídas, se ben con flutuacións puntuais. A correlación do incremento de vivenda principal respecto ao crecemento da poboación móstrase sobre unha recta de regresión cun valor bastante reducido (R2=41,6%). Isto indícanos un mal axuste desta magnitude, que non explica, por tanto, a evolución na vivenda principal polos incrementos poboacionais da área funcional. Por outra banda, a segunda compoñente do parque de vivenda, a non principal, como se resaltou anteriormente, presenta unha evolución flutuante, con picos en 1995, para decrecer no período 1996-1998 e comezar a partir de 1999 un novo período de fortes incrementos na súa importancia absoluta e relativa no parque de vivendas, chegando a un máximo de máis do 85% do total en 2001. Estase a reflectir o inicio da chamada burbulla inmobiliaria que, como se verá posteriormente, mantén esta tendencia ata 2007. Isto viría a explicar o aumento de vivendas secundarias ou incluso vivendas baleiras destinadas a investimento por consolidarse o papel da vivenda coma activo económico. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 73 62 38 40 Principal 159 Non principal 53 70 59 109 190 515 29 5. Dinámica residencial -25% -10% -5% 0% 5% 10% 15% 20% Δ % vivenda principal Gráfica 5.7. Correlación do incremento da vivenda principal e a poboación nos concellos da área funcional. Fonte: INE. 40% 30% 20% 10% 0% 142 161 133 78 81 116 111 142 161 120 92 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Gráfica 5.8. Distribución porcentual das vivendas construídas en principal e non principal na área funcional entre 1991 e 2001. Fonte: INE.

Os mapas 5.1 e 5.2 mostran a distribución territorial do incremento de vivendas principais e secundarias por cada 1000 habitantes no período intercensual. O maior incremento do parque inmobiliario principal prodúcese en Lalín e Agolada, en cambio, en Vila de Cruces e Silleda prodúcese unha redución importante dos inmobles destinados a vivenda principal. As vivendas baleiras amosan unha clara perspectiva do territorio, por canto son as vivendas susceptibles de entrar no mercado sempre e cando o seu estado non sexa de deterioro. Así, a vivenda baleira antiga (que é maioritaria en Dozón e Rodeiro) indica certo estancamento do mercado e unha predominancia de vivendas baleiras relativamente recentes en Lalín e Silleda é indicativo dun mercado potencial. Dos mapas 5.3 e 5.4 pode sacarse a lectura de que a área funcional presenta un parque da vivenda secundaria máis envellecido nos concellos de Lalín e Rodeiro, e máis recente no concello de Dozón e Silleda, co que se produce un fenómeno de transformación da vivenda principal situada nestas áreas de perda de poboación en vivenda non principal, sen que estas novas vivendas non principais sexan de recente construción. 30 Mapa 5.1. Incremento de vivendas principais por cada 1.000 habitantes entre 1991 e 2001. Fonte: INE. 5. Dinámica residencial Mapa 5.2. Incremento de vivendas secundarias por cada 1.000 habitantes entre 1991 e 2001. Fonte: INE. Mapas 5.3 e 5.4 Antigüidade das vivendas baleiras (esquerda) e vivendas secundarias (dereita) segundo o Censo de Poboación e Vivendas 2001. Fonte: INE.

1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 5.1.3 Caracterización do parque residencial por outras variables Tipoloxía Entre os anos 2002 e 2007 na construción de novas vivendas, que roldou totais anuais entre 200 e 1.500 na área funcional, prevaleceu a vivenda colectiva pechada, seguida dunha importante masa de vivenda unifamiliar illada. Cabe destacar tamén o aumento da importancia da vivenda colectiva aberta, que incrementa notablemente a súa importancia nos últimos anos. 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Colectiva Abierta Colectiva Cerrada Colectiva Otros Unifamiliar Aislada Unifamiliar En Hilera Unifamiliar Pareada Gráfica 5.9 Tipoloxías das vivendas construídas na área funcional entre 2002 e 2007. Fonte: COAG 16.000 14.000 12.000 Outros Tenencia O réxime de tenencia non experimentou cambios importantes na súa estrutura, se ben se percibe claramente o auxe das hipotecas e outros modos de tenencia na década dos 90, así como a redución en termos relativos da vivenda en réxime de aluguer. 100% 90% 80% 70% Outros 31 5. Dinámica residencial 10.000 Aluguer 60% Aluguer 8.000 6.000 4.000 2.000 0 1991 2001 En propiedade por herdanza ou doazón En propiedade con pagos pendientes En propiedade totalmente pagad Gráfica 5.10. Estado das vivendas na área funcional en 1991 e 2001. Fonte. INE. 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1991 2001 En propiedade por herdanza ou doazón En propiedade con pagos pendientes Gráfica 5.11. Réxime de tenencia das vivendas por área funcional nos anos 1991 e 2001. Fonte: INE. En propiedade totalmente pagada

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1991 2001 Ruinoso Malo Deficiente Bo Estado Debido á recente xuventude que presenta o parque inmobiliario na área funcional o seu estado de conservación é excelente. Practicamente non existen vivendas en estado ruinoso e crece a proporción de vivendas en bo estado, como consecuencia do forte incremento do parque de vivendas rexistrado na última década. En termos absolutos, aumentan os edificios en estado bo, e diminúen os edificios en estado deficiente e malo. Porén, existe un parque de vivendas obsoleto que non e renovado polos seus propietarios e que debe responder en boa parte ao fenomeno do envellecemento. Gráfica 5.12. Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de1991 a 2001. Fonte: INE 32 5. Dinámica residencial

5.2 Dinámicas recentes do sistema inmobiliario (2001-2007) 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% -6,6% 7,2% 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas 16,3% Gráfica 5.13. Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de1991 a 2001. Fonte: INE. 25% 20% 15% 21,6% 5.2.1 Cuantificación e evolución O sistema inmobiliario experimentou unha agudización das tendencias que se marcaban ao final do século vinte. Móstranse a continuación as gráficas comparativas da etapa aludida anteriormente xunto cos datos máis recentes destas dinámicas. Obsérvase como o diferencial entre os incrementos de poboación, fogares e vivendas experimenta un significativo incremento no período máis recente. As gráficas da franxa esquerda amosan as tendencias (Gráfica 5.13 e 5.14) e baixo este parágrafo indícanse os valores absolutos das dúas épocas aludidas. 4.000 3.000 2.000 1.000 0-1.000-2.000-3.000-4.000-3.353 969 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas 2.826 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0-1.000-2.000-3.000-2.444 319 2001-2007 Poboación Fogares Vivendas Gráficas 5.15 e 5.16 Incremento da poboación, fogares e vivendas no intervalo de1991 a 2001 e 2001 a 2007. Fonte INE e COAG. 4.356 33 5. Dinámica residencial 10% 5% 0% -5% -10% -5,2% 2,2% 2001-2007 Obsérvase claramente que nos últimos sete anos (2001-2007) o incremento de vivendas é superior ao rexistrado na anterior década (1991-2001), sumando preto de 1.500 vivendas máis nun período inferior a tres anos. O incremento de poboación acompañou os valores de vivendas, pero non se pode observar o mesmo no incremento de fogares. Poboacion Fogares Vivendas Gráfica 5.14. Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de 2001 a 2007. Fonte: INE / COAG.

400 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% -20% -11,4% 9,6% 1991-2007 41,4% Composición del saldo poblacional 300 200 100 0-100 -200 S.M. do estranxeiro S.M. doutra CCAA S.M. doutra provincia de Galicia S.M. doutra comarca da mesma provincia S.M.da mesma comarca 34 Poboacion Fogares Vivendas Gráfica 5.17 Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de1991 a 2007. Fonte: INE / COAG 8.000 6.000 4.000 2.000 0-2.000-4.000-6.000-8.000-5.797 1.288 1991-2007 Poboación Fogares Vivendas 7.182 Gráfica 5.18. Incremento da poboación, fogares e vivendas no intervalo de1991 a 2007. Fonte: INE / COAG. -300 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Gráfica 5.19 Estrutura dos saldos migratorios entre 1992 e 2006. Fonte: INE. É precisamente a partir do ano 2001 cando se produce un incremento dos saldos migratorios co exterior, o que ocasiona que se pase dun crecemento negativo de 3.353 persoas na década dos 90, a outro negativo de 2.444 durante os 6 anos seguintes. En cambio, o ritmo no descenso do número de persoas por fogar, forma parte dunha tendencia estrutural de ciclos moito máis longos que os que regulan os saldos poboacionais, polo que o incremento relativo de fogares non pode alcanzar en 6 anos o diferencial acadado en toda a década anterior. A variable que experimenta un aumento no seu crecemento do 5,3% con respecto ao período anterior é a vivenda. Se para a década dos 90 se observaba unha capacidade de absorción da vivenda principal próxima ao 34% do parque construído, esta capacidade de absorción queda por debaixo do 8% no período 2001-2007 a xulgar polos datos achegados pola gráfica 5.16 (4.356 novas vivendas para só 319 novos fogares). Se optamos por presentar os datos dos dous períodos analizados conxuntamente (1991-2007), obtense unha panorámica da transformación das variables definitorias do modelo socio inmobiliario que caracteriza a área funcional, e que se resume no seguinte: durante os últimos 17 anos, para un crecemento poboacional negativo 2003 2004 2005 2006 5. Dinámica residencial

1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0-200 1991 1992 1993 1994 Principal 1995 1996 1997 1998 1999 Non Principal Gráfica 5.20 Evolución anual da vivenda principal e non principal entre 1991 e 2007. Fonte: INE / COAG 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 de 11,4% increméntase o número de fogares nun 9,6% e o de vivendas nun 41,4%. En termos absolutos, observamos que os novos fogares xerados no período 1991-2007 só poderán absorber o 17,9% das novas vivendas construídas, o que revela un claro indicador da importancia da vivenda non principal no desenvolvemento inmobiliario vivido na área funcional durante o período analizado. 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 50.667 13.402 17.366 47.314 14.371 20.192 44.870 14.690 24.597 POBOACIÓN FOGARES VIVENDAS 35 100% 80% 60% 40% 20% 0% No Principal Principal 0 1991 2001 2007 Gráfica 5.22. Incremento proporcional da poboación, fogares e vivenda nos anos 1991, 2001 e 2007. Fonte: INE / COAG O anterior queda perfectamente reflectido no gráfico seguinte, que amosa o número de vivendas construídas ao longo dos dous períodos considerados, ofrecendo unha plasmación estatística do boom inmobiliario acontecido desde o arranque da segunda década. 5. Dinámica residencial -20% 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007. Gráfica 5.21 Evolución anual da vivenda. Proporción da principal e non principal entre 1991 e 2001. Fonte: INE / COAG

1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 1.483 400 883 970 200 0 234 195 116 121 320 195 186 1991 170 1992 251 1993 310 1994 607 1995 243 1996 462 1997 364 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Mapa 5.5. Produción de vivenda libre por cada mil habitantes entre 2001 e 2007. Fonte: INE / COAG Gráfica 5.23. Evolución anual da vivenda construída da área funcional entre 1991 e 2007. Fonte INE/COAG Se segregamos os datos de construción total en función do seu uso, comprobarase o anteriormente comentado respecto da capacidade de absorción da vivenda total pola principal, que pode cifrarse nunha media de 400 vivendas por ano. Consecuentemente, todo o construído por encima desa cifra representa a parte do mercado que apunta á vivenda secundaria ou á vivenda como activo financeiro, elementos que en última instancia explican o incremento de demanda propio do ciclo alcista recente, materializado especialmente en 2003, ano en que a vivenda principal chega a niveis por debaixo do 5%, para comezar unha recuperación en 2005-2007 marcada polo descenso na construción de vivendas non principais máis que polo lixeiro incremento na construción de vivenda principal. Cabe destacar que 2007 marca un cambio na tendencia, cunha forte caída da construción de vivenda principal. 36 5. Dinámica residencial

1.000 LIBRE VPA VPP 5.2.2 Vivenda libre e protexida A recesión de principios dos 90 induciu a aparición da vivenda de protección pública como refuxio do sector inmobiliario, un fenómeno que se manifesta de maneira máis destacable nos anos 1992, 1998 e 2003 (ano no que a vivenda protexida acada un máximo do 20% das vivendas construídas. Nos anos1992 e 1998, dentro da vivenda de protección tivo protagonismo a Vivenda de Promoción Pública (VPP) respecto Vivenda de Protección Autonómica (VPA). En 2003-2004 rexístranse novos incrementos da vivenda protexida, neste caso con predominio da VPA, que non volven a producirse nos restantes anos analizados. 0 LIBRE VPA VPP 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 100% 90% 37 Gráfica 5.24. Construción de vivendas por tipo de protección (VPA: Vivenda de Protección Autonómica, VPP: Vivenda de Promoción Pública). Fonte: INE/COAG/IGVS. 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 5. Dinámica residencial Gráfica 5.25. Proporción de vivendas construídas por tipo de protección (VPA: Vivenda de Protección Autonómica, VPP: Vivenda de Promoción Pública). Fonte: INE/COAG/IGVS. Non obstante, o ciclo de crecemento inmobiliario dos últimos anos fixo decaer a importancia relativa da vivenda de protección pública, como se pode ver nas gráficas 5.24 e 5.25. Efectivamente, combínase un estancamento e incluso contracción de construción de vivenda suxeita a protección, que decrece en termos absolutos respecto aos máximos marcados en 1998-2001, cun forte incremento na construción de vivenda libre, especialmente significativo a partir de 2000.

5.2.3 Evolución dos prezos da vivenda A evolución do prezo da vivenda en Galicia na última década rexistrou comportamentos moi dispares nos diferentes concellos de Galicia, e mesmo nos concellos da área funcional de Lalín -o prezo /m 2 da vivenda presenta un abano moi amplo como amosa o mapa 5.6-, pero todos eles comportan unhas características similares: Prezos de vivenda libre moi elevados respecto á anterior década. Boom inmobiliario. Comportamento hiperinflacionario dos prezos. Novas actividades económicas dinamizadoras de transvasamento poboacional e auxe de prezos. Os prezos de venda da vivenda libre en bloque amósanse no mapa 5.6, que evidencia o comportamento dispar rexistrado nos distintos concellos da área funcional. En termos absolutos, destaca claramente Lalín, cunha media en 2007 por riba dos 1.300 /m 2. Ségueno Vila de Cruces, con 973 /m 2 e Silleda, con 965 /m 2. 38 Mapa 5.6. Prezos da vivenda nova libre construída en 2007. Fonte: TINSA 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200-1995 2001 2007 Dozón Lalín Silleda 5. Dinámica residencial Vila de Cruces Gráfica 5.26. de prezos da vivenda nova entre 1995, 2001 e 2007 (concellos con datos homoxéneos). Fonte: TINSA. Descompoñendo a evolución dos prezos nos seus compoñentes, compróbase que nas condicións estruturais do mercado inmobiliario de auxe da construción de vivendas, as presións á alza dos prezos trasládanse de forma preferente aos prezos do solo, xa que o diferencial do custo de construción entre concellos é moi

450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 1998 2007 reducido. Xa que ante un aumento da demanda moi xeneralizable en termos espaciais, o elemento diferencial clave vén sendo a centralidade. Este factor reflíctese efectivamente no prezo do solo, e transmítese ao mercado a través da repercusión do prezo do solo sobre o prezo da vivenda. Na análise do mercado inmobiliario, o comportamento do prezo de repercusión do solo é un fiel indicador, máis que o propio prezo da vivenda, do quecemento do mercado. Os concellos con maior presenza de turismo foron os que rexistraron maiores volumes de actividade construtora residencial e de aumento dos prezos de venda de vivendas. 1.600 1.400 1.376 1.200 Lalín Silleda Vila de Cruces 1.000 800 973 965 Valor /m2-2007 39 Gráfica 5.27. Evolución do prezo de repercusión do solo entre 1998 e 2007. Fonte TINSA. 600 400 200 - Lalín Vila de Cruces Silleda Precio R. Especial - 2007 Precio R.General - 2007 Precio R. Concertado - 2007 5. Dinámica residencial Gráfica 5.28. Prezo da vivenda na Área Funcional de Lalín para o período 98-07 en relación cos réximes especiais. Fonte: IGVS / TINSA O anterior leva a dúas consideracións: a primeira ten que ver, loxicamente, cos criterios de selección de concellos susceptibles de acoller actuacións de vivenda de protección pública; a segunda fálanos de que o esforzo que os fogares deben efectuar para acceder á vivenda é sumamente heteroxéneo, algo que enlaza directamente coa primeira das consideracións. Mapa 5.7. Valor de repercusión do solo en 2007. Fonte: TINSA. Pero antes de analizar ese esforzo que os fogares deben acometer para a consecución da súa vivenda, é necesario caracterizar sucintamente a evolución dos fogares na área funcional.

5.3 Fogares 5.3.1 Cuantificación e caracterización dos fogares 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 1991 2001 7 ou máis persoas 6 persoas 5 persoas 4 persoas 3 persoas 2 persoas 1 persoa Gráfica 5.29. A composición do total dos fogares en 1991 e 2001. Fonte: INE.. 100% 80% 60% 40% 20% 7 ou máis persoas 6 persoas 5 persoas 4 persoas 3 persoas 2 persoas 1 persoa Os fogares da área funcional de Lalín incrementáronse de maneira notable dende o ano 1991 ata 2007 en máis de 1.288 fogares ata os case 15.000, que en termos relativos é un incremento do 9,61%. Este aumento tan importante dos fogares debeuse a un único efecto como se pode apreciar na táboa 5.1-: O proceso de redución do número de membros dos fogares, proceso estrutural en Europa e España nos últimos lustros, xa que a poboación se reduxo no período. Evolución do nº de fogares na Área Funcional 1991 2001 2007 Nº Fogares 13.402 14.371 14.690 en % 7,2% 2,2% TMF 1 3,78 3,29 3,05 Poboación 50.667 47.314 44.870 Táboa 5.1. Evolución dos fogares. Fonte: elaboración propia a partir de datos do INE (Censo e ECVF) 1 TMF: Tamaño Medio do Fogar Se se caracteriza os fogares con base no número de membros nos anos 1991 e 2001 (que corresponden con datos do Censo), pode apreciarse o efecto de redución do tamaño medio do fogar. Sofren un forte incremento, en termos absolutos e relativos, os fogares unipersoais, e redúcense os fogares de 7 ou máis membros. Isto non é debido principalmente ás novas formas de convivencia como cabería esperar-, senón ao maior envellecemento da poboación como se detalla na alínea 2.3 Os fogares galegos: Evolución e estrutura territorial do Tomo I do Plan. 40 5. Dinámica residencial 0% 1991 2001 Gráfica 5.30. A composición relativa dos fogares entre 1991 e 2001. Fonte: INE.

25,00% 5.3.2 Evolución no esforzo no acceso á vivenda 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% AF_Lalín Galicia Gráfica 5.31. Evolución do esforzo no acceso á vivenda usada. Área funcional de Lalín e media de Galicia. Fonte: Elaboración propia sobre datos de INE e Tinsa. 0,00% 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 AF_Lalín Gráfica 5.32. Evolución do esforzo no acceso á vivenda nova. Área funcional de Lalín e media de Galicia. Fonte: Elaboración propia sobre datos de INE e Tinsa. No Gráfica de esforzo no acceso á vivenda elaborado para a Área Funcional parece claro que o maior esforzo para acceder á vivenda se dá nos municipios con maior dinamicidade. Isto é lóxico, posto que tal e como se reflicte no Gráfica de os factores de influencia no acceso á vivenda, o prezo da vivenda foi nos últimos anos o factor determinante para o acceso á vivenda. Galicia 41 5. Dinámica residencial Na Gráfica de esforzo no acceso á vivenda nova elaborada para a área funcional evidénciase que a partir de 1999 o esforzo para o acceso á vivenda comeza un proceso de incremento, inferior ao da media galega, que o separa progresivamente desta, ata acadar un máximo por riba do 20% en 2007. En canto á vivenda usada, este diferencial está tamén presente desde 1999, situándose a área por debaixo da media galega en todo o período analizado. Polo tanto, reflíctese que os habitantes desta área están a necesitar dedicar unha parte da súa renda menor que a media galega para acceder a unha vivenda, sexa esta nova ou usada. Por concellos, Lalín experimenta un intenso incremento no esforzo para o acceso á vivenda a partir de 2002, situándose en niveis teoricamente asumibles polos habitantes do concello. Silleda e Vila de Cruces presentan tamén niveis similares nesta magnitude.

30% 25% 20% 15% 10% 5% 1998 2002 2007 0% Agolada Dozón Lalín Rodeiro Silleda Vila de Cruces 42 Gráfica 5.33 Evolución do esforzo no acceso á vivenda nova por concellos. Área funcional de Laín. Fonte: Elaboración propia sobre datos de INE e Tinsa. 5. Dinámica residencial

6.1 ad Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda 6 43 6. Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda

6.1 Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda 6.1.1 Rexistro de demandantes de vivenda de protección pública Un dos indicadores das necesidades de vivenda de protección pública vén da información que proporciona o rexistro único de demandantes de vivenda de protección pública do IGVS. Este é un indicador importante, xa que a xente que demande unha vivenda de protección ten que estar inscrita. Este indicador hai que tomalo con certas reservas, xa que: leva implantado relativamente pouco tempo e existe certa parte da poboación que non o coñece para apuntarse hai que ir a unha das grandes cidades, co que hai que ter en conta o desincentivo que isto supón para familias que viven afastadas da cidade Na área funcional de Lalín as solicitudes de vivenda de protección pública concéntranse no concello de Lalín e Silleda, como cabería esperar, xa que é o concello máis poboado (mapa 6.1). Hai que resaltar o feito de que un mesmo solicitante ten a posibilidade de realizar ata catro solicitudes, polo que os concellos limítrofes aos máis poboados é posible que incorporen a alteración que este feito pode introducir. 44 Mapa 6.1. Número de solicitudes de vivendas por concello en 2008. Fonte: IGVS. No mapa 6.2 recóllense o número de solicitantes por concello de orixe. Os datos que reflicte están en consonancia coa poboación, onde os concellos máis poboados, Lalín e Silleda agrupan o maior número de solicitantes. 6. Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda

45 Mapa 6.3. Relación de solicitantes entre solicitudes por concello en 2008. Fonte: IGVS. Mapa 6.2. Número de solicitantes de vivendas por concello en 2008. Fonte: IGVS. No mapa 6.3 compárase o número de solicitantes co número de solicitudes. Naqueles concellos nos que o valor está por enriba de 1, isto está a indicar que existen solicitantes que non fan solicitudes no concello no que residen. En cambio, no caso de que o valor sexa inferior a 1, non se pode chegar a ningunha afirmación xa que cada solicitante pode realizar ata 4 solicitudes, pero pode realizar tamén unha soa solicitude. Neste caso, os concellos de Agolada e de Vila de Cruces, existen solicitantes que non realizan unha solicitude no concello no que nese momento residían. 6. Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda