ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ - ΡΑΔΙΟΒΙΟΛΟΓΙΑ Βασικές γνώσεις I SBN 960-372-069-0 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΑΡΙΣ Α. ΚΟΣΜΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ Μ Ε Ρ Ο Σ Ι ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ Κεφάλαιο 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ... 3 Το καρκινικό κύτταρο... 3 Κυτταρικός κύκλος... 4 Απόπτωση... 4 Καρκινογένεση... 5 Μετάσταση... 6 Αγγειογένεση... 7 Βιβλιογραφία... 7 Κεφάλαιο 2 Η ΜΟΡΙΑΚΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΙΚΟΥ ΚΥΤΤΑΡΟΥ... 9 Εισαγωγή... 9 Η έννοια του καρκίνου... 10 Ενδογενείς μεταβολές και τροποποιήσεις στο καρκινικό κύτταρο... 11 Γενετικά γεγονότα εκτός του καρκινικού κυττάρου... 17 Κληρονομική προδιάθεση για καρκίνο... 18 Ειδική θεραπευτική προσέγγιση... 23 Βιβλιογραφία... 24 Κεφάλαιο 3 ΣΤΑΔΙΟΠΟΙΗΣΗ... 27 Γενικοί κανόνες του συστήματος ΤΝΜ... 27 Σταδιοποίηση με βάση το σύστημα ΤΝΜ... 29 Σταδιοποίηση με βάση άλλα συστήματα... 30 Βιβλιογραφία... 31 Κεφάλαιο 4 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ... 33 Μηχανισμοί με τους οποίους οι χημειοθεραπευτικοί παράγοντες ελέγχουν τον καρκίνο... 33 Κινητική του καρκινικού κυττάρου και χημειοθεραπεία... 35 Συνδυασμοί χημειοθεραπείας... 39 Αντίσταση στα αντινεοπλασματικά φάρμακα... 41 Βιβλιογραφία... 44 Κεφάλαιο 5 ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ... 45 Αιματολογική τοξικότητα... 45 Ναυτία και έμετοι... 46 Εξαγγείωση... 46 Αλωπεκία... 47 Διάρροια και δυσκοιλιότητα... 47 Ηπατοτοξικότητα... 47 Καρδιοτοξικότητα... 48 Νευροτοξικότητα... 48 Νεφροτοξικότητα... 49 Πνευμονική τοξικότητα... 49
Δερματικές βλάβες... 49 Στοματικές επιπτώσεις... 49 Ανεπιθύμητες ενέργειες των αντινεοπλασματικών φαρμάκων... 49 Αλκυλιούντες παράγοντες... 49 Αντιμεταβολίτες... 50 Αντιβιοτικά... 51 Αλκαλοειδή της Vinca... 52 Ποδοφυλλοτοξίνες... 52 Άλλα αντινεοπλασματικά φάρμακα... 53 Ορμόνες... 55 Ιντερφερόνες... 57 Βιβλιογραφία... 57 Κεφάλαιο 6 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΧΗΜΕΙΟ-ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ 59 Βασικές αρχές της ακτινοθεραπείας... 59 Κλινική ακτινοθεραπεία... 63 Χημειοθεραπεία... 74 Κλινικές εφαρμογές της συνδυαστικής ακτινοχημειοθεραπείας... 76 Βιβλιογραφία... 84 Κεφάλαιο 7 ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ - ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ... 89 Εισαγωγή... 89 Επίδραση της ακτινοβολίας επί του οργανισμού... 91 Μηχανισμοί βιολογικής δράσης της ακτινοβολίας στους ιστούς... 91 Παράγοντες που επιδρούν στην ακτινοευαισθησία των κυττάρων... 91 Παρενέργειες και επιπλοκές της ακτινοθεραπείας... 93 Ακτινοευαισθησία διαφόρων ιστών και οργάνων... 94 Αύξηση θεραπευτικού αποτελέσματος - Μείωση παρενεργειών... 100 Βιβλιογραφία... 104 Κεφάλαιο 8 ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΕΦΑΛΗΣ ΚΑΙ ΤΡΑΧΗΛΟΥ... 105 Εισαγωγή... 105 Επιδημιολογία... 105 Ιστολογικός τύπος... 105 Κλινική εμφάνιση... 106 Σταδιοποίηση... 106 Θεραπεία... 107 Καρκίνος του θυρεοειδούς... 111 Όγκοι των σιελογόνων αδένων... 112 Βιβλιογραφία... 112 Κεφάλαιο 9 ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ... 113 Επιδημιολογία... 113 Αιτιολογία... 113 Καρκινογένεση... 114 Παθολογοανατομική κατάταξη και φυσική ιστορία... 115 Διαγνωστική προσέγγιση κλινικά και εργαστηριακά... 116 Εργαστηριακές εξετάσεις... 117 Σταδιοποίηση και προγνωστικοί παράγοντες... 118 Αντιμετώπιση... 118 Πρόληψη και πρώιμη διάγνωση... 120 Βιβλιογραφία... 121 Κεφάλαιο 10 ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΝΩ ΚΟΙΛΗΣ ΦΛΕΒΑΣ... 123 Αιτιολογία... 123 Σημεία και συμπτώματα ΣΑΚΦ... 124 Διάγνωση... 125 Πρόγνωση... 126 Θεραπεία... 126 Βιβλιογραφία... 126 Κεφάλαιο 11 ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΜΑΣΤΟΥ... 129 Επιδημιολογία... 129 Διάγνωση... 131 Θεραπεία... 138
Βιβλιογραφία... 147 Κεφάλαιο 12 ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΕΠΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ... 149 Καρκίνος οισοφάγου... 149 Καρκίνος στομάχου... 151 Λειομυοσαρκώματα στομάχου - Στρωματικοί όγκοι πεπτικού... 153 Λεμφώματα στομάχου... 153 Καρκίνος εξωκρινούς μοίρας παγκρέατος... 154 Καρκίνος παχέος εντέρου... 156 Ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα... 159 Καρκίνος χοληφόρων... 160 Καρκινοειδές και ενδοκρινικοί όγκοι πεπτικού... 161 Καρκίνος πρωκτού... 163 Βιβλιογραφία... 164 Κεφάλαιο 13 ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΟΥΡΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ... 167 Καρκίνος του νεφρού... 167 Καρκίνος της νεφρικής πυέλου και του ουρητήρα... 175 Καρκίνος της ουροδόχου κύστης... 183 Καρκίνος όρχεως... 199 Καρκίνος της ουρήθρας και του πέους... 217 Καρκίνος του προστάτη... 229 Βιβλιογραφία... 252 Κεφάλαιο 14 ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ... 259 Καρκίνος του αιδοίου... 259 Καρκίνος του κόλπου... 262 Καρκίνος τραχήλου μήτρας... 264 Μεσεγχυματογενείς όγκοι μήτρας... 268 Καρκίνος του ενδομητρίου... 270 Καρκίνος ωοθηκών... 275 Όγκοι ωοθηκών από αρχέγονα γεννητικά κύτταρα... 280 Βιβλιογραφία... 283 Κεφάλαιο 15 ΜΕΛΑΝΩΜΑ... 289 Επιδημιολογία... 289 Αιτιολογία... 289 Διάγνωση - Χαρακτηριστικά... 290 Σταδιοποίηση... 290 Θεραπεία... 292 Βιβλιογραφία... 294 Κεφάλαιο 16 ΣΑΡΚΩΜΑΤΑ ΜΑΛΑΚΩΝ ΜΟΡΙΩΝ... 297 Σαρκώματα μαλακών μορίων σε ενήλικες... 297 Σαρκώματα μαλακών μορίων στα παιδιά... 302 Βιβλιογραφία... 305 Κεφάλαιο 17 ΚΑΚΟΗΘΗ ΛΕΜΦΩΜΑΤΑ... 307 Μη Hodgkin λεμφώματα... 307 Νόσος Hodgkin... 317 Μεταμόσχευση μυελού των οστών στα κακοήθη λεμφώματα... 322 Βιβλιογραφία... 323 Κεφάλαιο 18 ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΠΡΩΤΟΠΑΘΟΥΣ ΕΣΤΙΑΣ... 325 Ορισμός - Χαρακτηριστικά... 325 Διάγνωση - Ταξινόμηση... 325 Διαγνωστικές μέθοδοι... 327 Βιβλιογραφία... 331 Κεφάλαιο 19 ΟΓΚΟΙ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (ΚΝΣ)... 335 Πρωτοπαθείς όγκοι ΚΝΣ... 335 Εγκεφαλικές μεταστάσεις... 338 Βιβλιογραφία... 339
Κεφάλαιο 20 ΔΕΡΜΑΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΟΥ... 341 Παρανεοπλασματικές δερματοπάθειες... 341 Επιπτώσεις της θεραπείας των κακοήθων νεοπλασιών στο δέρμα... 357 Βιβλιογραφία... 364 Κεφάλαιο 21 AIDS ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ... 369 Εισαγωγή - Γενικό μέρος... 369 Επιδημιολογία - Τύποι νεοπλασμάτων... 369 Σπανιότερα νεοπλάσματα... 371 Ειδικό μέρος... 372 Σάρκωμα Kaposi... 372 Μη Hodgkin λέμφωμα... 375 Διηθητικός καρκίνος του τραχήλου... 376 Αντιρετροϊκή θεραπεία και εξέλιξη των νεοπλασμάτων... 377 Βιβλιογραφία... 378 Κεφάλαιο 22 ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ... 379 Εισαγωγή... 379 Παθογένεια των λοιμώξεων... 379 Πυρετός αγνώστου αιτιολογίας... 380 Διάρκεια θεραπείας - Είδος αντιμικροβιακών... 383 Βιβλιογραφία... 386 Κεφάλαιο 23 ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ... 387 Επιδημιολογία... 387 Αιτιολογία - Προδιάθεση... 388 Πρόληψη... 391 Προοπτικές... 391 Είδη καρκίνου παιδικής ηλικίας... 392 Βιβλιογραφία... 400 Κεφάλαιο 24 ΑΠΩΤΕΡΕΣ ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ... 401 Εισαγωγή... 401 Βιολογικές επιπλοκές... 402 Ψυχοκοινωνικές επιπλοκές... 407 Βιβλιογραφία... 409 Κεφάλαιο 25 ΗΛΕΚΤΡΟΛΥΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ... 411 Ηλεκτρολυτικές διαταραχές... 411 Μεταβολικές διαταραχές... 418 Βιβλιογραφία 424 Μ Ε Ρ Ο Σ ΙΙ ΝΕΟΤΕΡΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΥΨΗΛΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Κεφάλαιο 26 ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΣΤΕΡΕΟΤΑΚΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ (SRS) KAI ΣΤΕΡΕΟΤΑΚΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΘΕ- ΡΑΠΕΙΑΣ (SRT)... 427 Εισαγωγή... 427 Ιστορικά στοιχεία... 427 Η λογική της στερεοτακτικής μεθόδου... 429 Ενδείξεις στερεοτακτικής ακτινοχειρουργικής... 433 Περιγραφή της διαδικασίας... 433 Θεραπευτικές μηχανές που διατίθενται για την εκτέλεση στερεοτακτικής ακτινοχειρουργικής (SRS)... 438 Βιβλιογραφία... 444 Κεφάλαιο 27 ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕΤΑΒΑΛΛΟΜΕΝΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ ΔΕΣΜΗΣ... 445 Εισαγωγή... 445 Η εξέλιξη της σύμμορφης ακτινοθεραπείας και η ανάπτυξη της ακτινοθεραπείας μεταβαλλόμενης έντασης δέσμης... 449 Η εννοιολογική διάρθρωση και οι υπερβάσεις της IMRT... 453 Μορφές (τεχνικές) IMRT... 458
Ενδείξεις - Εφαρμογές... 464 Βιβλιογραφία 467 Μ Ε Ρ Ο Σ ΙΙΙ ΡΑΔΙΟΒΙΟΛΟΓΙΑ Κεφάλαιο 28 ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΙΟΝΤΙΖΟΥΣΩΝ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΩΝ... 471 Σωματιδιακές ακτινοβολίες... 471 Ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες... 473 Μονάδες μέτρησης ακτινοβολίας... 477 Θεωρία του στόχου - Άμεση και έμμεση δράση της ακτινοβολίας... 478 Γραμμική μεταφορά ενέργειας - Σχετική βιολογική δραστικότητα και η συμβολή τους στη βιολογική βλάβη... 480 Γενικές έννοιες στον πολλαπλασιασμό των κυττάρων... 482 Οι επιπτώσεις των ιοντιζουσών ακτινοβολιών στη ζώσα ύλη... 485 Επιπτώσεις της ακτινοβολίας στα κύτταρα... 486 Γενετικές επιδράσεις των ιοντιζουσών ακτινοβολιών... 490 Η διαδικασία πρωτεϊνοσύνθεσης μέσω του DNA... 494 Η μοριακή φύση των μεταλλάξεων... 496 Τροποποιητικοί παράγοντες των βιολογικών επιδράσεων της ακτινοβολίας... 498 Ακτινοευαισθησία ιστών... 500 Κλίμακα ακτινοευαισθησίας των ιστών... 501 Δέρμα... 502 Βλεννογόνος... 504 Αδενικοί ιστοί... 508 Λεμφικός, δικτυοενδοθηλιακός και αιμοποιητικός ιστός... 509 Νευρικός ιστός... 514 Επίδραση της ακτινοβολίας στην ανοσία... 516 Λευχαιμιογενείς επιδράσεις της ακτινοβολίας... 516 Νεφροί... 517 Πνεύμονες... 518 Οφθαλμός... 520 Γεννητικοί αδένες... 520 Ειδικές επιδράσεις της ακτινοβολίας σε έμβρυα και αναπτυσσόμενους οργανισμούς... 520 Ακτινικές βλάβες του οργανισμού από οξεία εξωτερική ολοσωματική έκθεση σε ακτινοβολία... 524 Επίδραση της ακτινοβολίας επί των κακοήθων όγκων... 528 Βιβλιογραφία 533