Διπλωματική Εργασία Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΑΝΑΤΖΕΡ ΣΕ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΚΕΝΤΡΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ» ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Διπλωματική Εργασία Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΑΝΑΤΖΕΡ ΣΕ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΚΕΝΤΡΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Εκπαίδευση Καθήκοντα Προσόντα Καριέρα Επιβλέπουσα : Ευγενία Πετρίδου 1

Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Οικονομικού Τμήματος Α.Π.Θ. Δάφνη Π. Μεϊμαρίδου ΑΕΜ 156 Θεσσαλονίκη Μάϊος 2008 2

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ» ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Διπλωματική Εργασία Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΑΝΑΤΖΕΡ ΣΕ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΚΕΝΤΡΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Εκπαίδευση Καθήκοντα Προσόντα Καριέρα Επιβλέπουσα: Ευγενία Πετρίδου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Οικονομικού Τμήματος Α.Π.Θ. 3

Συνεπιβλέπων: Νικόλαος Βασιλειάδης Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Πληροφορικής Α.Π.Θ. Δάφνη Π. Μεϊμαρίδου ΑΕΜ 156 Θεσσαλονίκη Μάϊος 2008 4

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Δε χωρά αμφιβολία ότι η εκπόνηση μίας μεταπτυχιακής εργασίας αποτελεί ένα κατεξοχήν ατομικό έργο, το οποίο απαιτεί σύμφωνα με τη δική μου πρόσφατη εμπειρία διαρκή ενασχόληση, έρευνα και εμπειρία. Αισθάνομαι ωστόσο υποχρέωση να ευχαριστήσω από την καρδιά μου τους ανθρώπους που ενδιαφέρθηκαν γι αυτό το ερευνητικό έργο και ο καθένας με τον τρόπο του συνέβαλε στην υλοποίησή του. Θα ήθελα αρχικά να εκφράσω τις πιο θερμές ευχαριστίες μου προς την επιβλέπουσα κ. Ευγενία Πετρίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Οικονομικού Τμήματος Α.Π.Θ., μια εξαίρετη επιστήμονα με ευαισθησίες για τους φοιτητές της και για την εμπιστοσύνη που έδειξε στο πρόσωπό μου να με αναλάβει για την εκπόνηση της διπλωματικής μου εργασίας. Αμέριστη ήταν η κατανόηση της και πολύτιμες οι υποδείξεις της, η στήριξη και η συνεχής παρακίνηση της όλο αυτό το διάστημα. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον συνεπιβλέποντα κ. Νικόλαο Βασιλειάδη, Επίκουρο Καθηγητή του Τμήματος Πληροφορικής Α.Π.Θ. για την εξαίρετη συνεργασία που είχαμε. Από το βήμα αυτό αισθάνομαι υποχρέωση να ευχαριστήσω τους φίλους και συναδέλφους καθηγητές του τμήματος Πληροφορικής, του Οικονομικού τμήματος του Α.Π.Θ. και του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Θεσσαλονίκης και όχι μόνο για τις πολυάριθμες συζητήσεις που είχαμε για διάφορα μικρά ή μεγαλύτερα προβλήματα που προέκυψαν κατά την εκπόνηση της εργασίας μου, καθώς και για τις εποικοδομητικές γνώμες και παρατηρήσεις τους. Ο μοναδικός λόγος που δεν αναφέρω τα ονόματά τους είναι ο ενδοιασμός μου μήπως ξεχάσω και άθελά μου αδικήσω κάποιον. 5

Ζητώ συγγνώμη από την κόρη μου Εύη και το γιό μου Δημοσθένη που τους άφησα τελευταίους. Τους ευχαριστώ από την καρδιά μου για την υπομονή και την ανοχή τους για τις ατέλειωτες ώρες που πέρασαν μόνοι τους, γυρνώντας πίσω αργά τα περισσότερα βράδια. Όσον αφορά στην επιλογή του μεταπτυχιακού τμήματος το οποίο θα παρακολουθούσα και στο οποίο εκπονούταν η εργασία, υπάρχουν ορισμένοι λόγοι για τους οποίους προτίμησα το Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ» του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η επιστημονική του συγγένεια με την υπηρεσία του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, στην οποία εργάζομαι, η εφαρμοσμένη φύση των σπουδών που παρέχουν, η συνεργασία των δύο τμημάτων Πληροφορικής και Οικονομικού του Α.Π.Θ. και η ύπαρξη έγκριτου επιστημονικού προσωπικού, αποτελούν τους τρείς κυριότερους λόγους. Επιθυμώ να εκφράσω την ικανοποίησή μου γι αυτή μου την επιλογή. Στην παρούσα εργασία καταβλήθηκε κάθε δυνατή προσπάθεια να συγκεραστούν δύο στόχοι όπως τα προσωπικά επιστημονικά ενδιαφέροντά μου καθώς και η πρακτική χρησιμότητα. Ελπίζω επίσης ότι η εργασία μου θα αποτελέσει έναυσμα και για άλλους μεταπτυχιακούς φοιτητές, προκειμένου να ασχοληθούν περαιτέρω με τις σχέσεις των γυναικών μάνατζερ σε εταιρείες κέντρα Πληροφορικής και να εξετάσουν διαστάσεις του θέματος που δεν έχουν θιγεί καθόλου εδώ ή που δεν έχουν εξετασθεί πλήρως. Δάφνη Π. Μεϊμαρίδου Θεσσαλονίκη Μάϊος 2008 6

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η συγκεκριμένη μελέτη που διεξήχθη πρωτογενώς αναφέρεται στις σχέσεις των γυναικών Μάνατζερ σε εταιρείες Πληροφορικής με τους υπολογιστές και ιδιαίτερα στους τρόπους με τους οποίους προσπαθούν να περιγράψουν, να εξηγήσουν και να δικαιολογήσουν την περιορισμένη παρουσία των γυναικών στο χώρο των νέων τεχνολογιών. Αφορμή για την επιλογή του θέματος ήταν η προσωπική εμπειρία που απέκτησα στο χώρο εργασίας μου ως Μάνατζερ και Διευθύνουσα Σύμβουλος της εταιρείας Πληροφορικής «Delta Computer Systems A.E.» (1981 1987). Η δυνατότητα να ασχοληθώ επιστημονικά με το θέμα της μειωμένης παρουσίας των γυναικών στο χώρο των επιχειρήσεων Πληροφορικής και Νέων τεχνολογιών και η ευκαιρία να παρουσιάσω τα ευρήματα της μελέτης μου σε επίπεδο μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας, μου δόθηκε όταν το 2006 ευτύχησα να φοιτήσω στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών με τίτλο: «ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ» του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Αυτό που κυρίως απέκτησα κατά την ενασχόλησή μου με το θέμα, είναι η διεισδυτική ματιά και η κριτική αποτίμηση του φαινομένου και αυτό στο οποίο ωφελήθηκα είναι οι επιστημονικές γνώσεις γύρω από τη φεμινιστική οπτική για την Πληροφορική και τις Νέες Τεχνολογίες καθώς και η ερευνητική εμπειρία. 7

Το να σπουδάζεις, να εργάζεσαι και να συναναστρέφεσαι για τρείς δεκαετίες με ένα πλήθος επιστημόνων που με τόση συνέπεια και διάρκεια θεραπεύουν ζητήματα φύλου, εκπαίδευσης και εργασίας, είναι νομίζω το πιο σημαντικό κέρδος που είχα ως γυναίκα που αναζητά ισότιμες σχέσεις ανάμεσα στα δύο φύλα. 8

Πίνακας Περιεχομένων Κεφάλαιο 1...10 1. 1. Βασικές θεωρητικές παραδοχές για το φύλο και τις Νέες Τεχνολογίες...10 1.2. Το Φύλο και το Μάνατζμεντ...21 1.2.2. Βασικές Διοικητικές Ικανότητες...24 1.3. Γυναίκες και η κοινωνία της πληροφορίας στο Διεθνή χώρο...28 Κεφάλαιο 2...45 2.1. Γυναίκα και Εκπαίδευση...49 2.3. Καθήκοντα και άγχος της γυναίκας μάνατζερ...53 Κεφάλαιο 3...55 3.1. Ο σχεδιασμός και η μεθοδολογία της έρευνας πεδίου...55 3.1.1. Ο τρόπος διεξαγωγής της έρευνας...56 3.1.2. Ερευνητικά εργαλεία συλλογής δεδομένων...57 3.2. Χρονοδιάγραμμα και προετοιμασία της έρευνας...57 Κεφάλαιο 4...71 4.2. Συμπεράσματα και Διαπιστώσεις...77 4.3. Επίλογος...79 Αναφορές Παράρτημα Α Παράρτημα B 9

Κεφάλαιο 1 1. 1. Βασικές θεωρητικές παραδοχές για το φύλο και τις Νέες Τεχνολογίες Στα τέλη του εικοστού αιώνα εμφανίζεται το ενδιαφέρον για το φύλο ως αναλυτική κατηγορία. Ο όρος φύλο, σύμφωνα με την Joan Scott (1988), οφείλεται στις προσπάθειες των σύγχρονων φεμινιστριών να καθορίσουν κάποιο πεδίο ορισμών επιμένοντας ότι οι υπάρχουσες θεωρίες δεν είναι σε θέση να εξηγήσουν την ύπαρξη ανισοτήτων ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες. Η έννοια του φύλου ως αναλυτική κατηγορία εντάσσεται στο νέο πεδίο που άνοιξε μέσα από τη διαμάχη ανάμεσα στις θεωρίες που επιμένουν ότι τα δεδομένα είναι διάφανα και σε εκείνους που υποστηρίζουν ότι κάθε πραγματικότητα κατασκευάζεται, καθώς και ανάμεσα σε εκείνους που υπερασπίζονται και σε εκείνους που αμφισβητούν ότι ο άνθρωπος είναι ο ορθολογικός κύριος της μοίρας του. Επίσης, στο νέο αυτό πεδίο εντάσσονται όσες φεμινίστριες άσκησαν κριτική στην επιστήμη καθώς και όσες ανήκουν στο μεταδομισμό, όπου βρήκαν κοντινές τους θεωρητικές παραδοχές. Η Scott ορίζει ότι το φύλο είναι συστατικό στοιχείο των κοινωνικών σχέσεων, που στηρίζεται στις αντιληπτές διαφορές ανάμεσα στα φύλα, και το φύλο είναι πρωταρχικός τρόπος νοηματοδότησης των σχέσεων εξουσίας. Μέσα από τη θεώρηση του φύλου ως αναλυτική κατηγορία, η φεμινιστική θεωρία προχώρησε σε κρίσιμες παραδοχές, όπως ότι όλοι όσοι ανήκουν στο ίδιο φύλο, πέρα από τάξεις και κουλτούρες, είναι με κάποιο τρόπο κοινωνικά κατασκευασμένοι ως μια 10

ομογενοποιημένη ομάδα καθορισμένη πριν από τη διαδικασία της ανάλυσης. Σύμφωνα με τη Mohanty (1988) η αντιμετώπιση των γυναικών ως ενιαία ομάδα παράγεται όχι μόνο στη βάση των βιολογικών στοιχείων, αλλά πιο πολύ στη βάση κοινωνιολογικών και ανθρωπολογικών γενικών εννοιών. Αυτό που δένει μαζί τις γυναίκες είναι η κοινωνιολογική έννοια της ομοιότητας της καταπίεσής τους. Στο σημείο αυτό υπάρχει διάσταση ανάμεσα στις «γυναίκες» ως γλωσσικός τύπος και στις «γυναίκες» ως πραγματικά υποκείμενα. Αυτό έχει ως συνέπεια την παραδοχή ότι οι γυναίκες είναι πάντα και ήδη μια δεδομένη ομάδα, η οποία έχει πάρει διάφορες ετικέτες (π.χ. αδύναμη, παθητική) από φεμινιστικούς επιστημονικούς, νομικούς, οικονομικούς και κοινωνιολογικούς «κύκλους». Η εστίαση όμως θα πρέπει να είναι στο να αποκαλύψει η φεμινίστρια ερευνήτρια τους υλικούς και ιδεολογικούς προσδιορισμούς που συγκροτούν την ομάδα των γυναικών ως «αδύναμη» σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, αλλά και να βρει την ποικιλία των περιπτώσεων των «αδύναμων» ομάδων γυναικών, ώστε να αποδείξει, για παράδειγμα, ότι οι γυναίκες ως σύνολο είναι αδύναμες (Mohanty, 1988). Οι φεμινιστικές σπουδές για την τεχνολογία (feminist studies in technology) παρέχουν ένα πλαίσιο όπου αναλύονται οι σχέσεις μεταξύ φύλου και τεχνολογίας και ενδιαφέρονται κυρίως για τον αντίκτυπο της τεχνολογίας στη ζωή των γυναικών. Έτσι προκύπτει το ερώτημα πώς η τεχνολογική αλλαγή επιδρά στις έμφυλες σχέσεις στο χώρο της εργασίας και στο χώρο του σπιτιού ( J. Wajcman, 2001). Ένα ξεκάθαρο ρεύμα μέσα στη φεμινιστική επιστημονική γνώση για την τεχνολογία αφορά «τις γυναίκες στην τεχνολογία». Σε αυτό το ρεύμα είναι πιο συχνή η ερώτηση: «γιατί είναι τόσες λίγες γυναίκες στο χώρο αυτό;». 11

Πέρα από τις διακρίσεις ή την αποθάρρυνση που αντιμετωπίζουν, τα περισσότερα κορίτσια και οι νέες γυναίκες δεν ασχολούνται επαγγελματικά ως μηχανικοί ή επαγγελματίες στις νέες τεχνολογίες, γιατί απλώς δηλώνουν ότι δεν ενδιαφέρονται. Οι φεμινίστριες επεσήμαναν όλα τα είδη των εμποδίων στις κοινωνικές αντιλήψεις, στην εκπαίδευση των κοριτσιών και την εργασιακή πολιτική των επιχειρήσεων, για να εξηγήσουν το μικρό αριθμό των γυναικών που ασχολούνται στο χώρο των τεχνολογιών. Όμως σπάνια το πρόβλημα προσδιορίστηκε ότι οφείλεται στον τρόπο που γίνεται αντιληπτή και στον τρόπο που διδάσκεται η τεχνολογία. Η Cockburn (1985) διαπιστώνοντας την αποτυχία των φιλελεύθερων φεμινιστριών και τις πολιτικές των ίσων ευκαιριών για ουσιαστικές αλλαγές της θέσης των γυναικών, διερωτάται γιατί οι πρωτοβουλίες που σχεδιάστηκαν για να «σπάσουν» το ανδρικό μονοπώλιο στο χώρο, δεν είχαν επιτυχία στις τεχνολογίες της πληροφορίας. Η αποτυχία των πρωτοβουλιών, οι οποίες μέσα από ερευνητικά προγράμματα στόχευαν να βοηθήσουν τις γυναίκες να ενταχθούν πιο εύκολα σε επαγγελματικούς χώρους που έχουν σχέση με την τεχνολογία, φανερώνει σύμφωνα με τη Wajcman (2001) την αδυναμία τους να αναλύσουν κριτικά u964 τους τρόπους με τους οποίους η ίδια η τεχνολογία γίνεται έμφυλη στα μάτια των κοριτσιών, που εν δυνάμει θα μπορούσαν να γίνουν επαγγελματίες στις νέες τεχνολογίες (Wajcman, 2001). Η συνεχιζόμενη ανδρική κυριαρχία στο χώρο των τεχνολογιών οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη σύνδεση σε συμβολικό επίπεδο της τεχνολογίας με τον ανδρισμό, στην οποία σύνδεση συγκλίνουν οι πολιτισμικές αναπαραστάσεις για την τεχνολογία με τις πολιτισμικές αναπαραστάσεις για τον ανδρισμό και την εξουσία (Balsamo, 1998). Σε συνέπεια με τη φιλελεύθερη φεμινιστική παράδοση, η βιβλιογραφία και τα προγράμματα στο πλαίσιο «οι γυναίκες 12

στην τεχνολογία», παρουσιάζουν την τεχνολογία ως ουδέτερη ως προς το φύλο και ως αναμφίβολα «ένα καλό πράγμα» στο οποίο οι γυναίκες μπορούν να εισέλθουν μόνο εάν συμμετέχουν από τα πρώτα βήματα της κοινωνικοποίησής τους. Άλλα ρεύματα της φεμινιστικής επιστημονικής σκέψης για την τεχνολογία βρίσκονται κάτω από τη θεωρητική ομπρέλα «γυναίκες και τεχνολογία», που εστιάζει σε συγκεκριμένα τεχνολογικά πεδία, όπου οι γυναίκες αντιμετωπίζουν δυσκολίες π.χ. στον εργασιακό χώρο ή στο χώρο της αναπαραγωγής. Πολλές μελέτες έχουν γίνει στο χώρο αυτό κυρίως γιατί οι γυναίκες συμμετέχουν ως τελικοί αποδέκτες στο χώρο των τεχνολογιών και όχι στο στάδιο παραγωγής της τεχνολογίας (Arnauld & Faulkner, 1985). Στην πλειοψηφία της αυτή η επιστημονική γνώση πάνω στις γυναίκες και την τεχνολογία αποτυγχάνει να συλλάβει ή να εξηγήσει τη διφορούμενη στάση των γυναικών γύρω από την τεχνολογία, οι οποίες ενώ έχουν θετική εικόνα για τις νέες τεχνολογίες και τις εφαρμογές τους, δε θέλουν να ασχοληθούν με τις νέες τεχνολογίες. Αυτό το ρεύμα είτε έχει αισιόδοξη είτε απαισιόδοξη οπτική. Στην τελευταία περίπτωση υπάρχει η τάση να παρουσιάσει την τεχνολογία ως ντετερμινιστικά πατριαρχική ή καπιταλιστική και να εμφανίζει τις γυναίκες ως θύματα της τεχνολογίας των ανδρών (Berg, 1997, αναφέρεται στο Faulkner, 2001). Εδώ η τεχνολογία παρουσιάζεται ως μια αναπόφευκτη προέκταση της ανδρικής επιθυμίας για έλεγχο. Στο πλαίσιο αυτό, κάποια κείμενα οικοφεμινιστριών αποκηρύσσουν στο σύνολό του το τεχνολογικό εγχείρημα ως προσπάθεια χωρίς αποτέλεσμα, βασισμένη στην οπτική του ανδρικού κόσμου, η οποία, όπως αυτές πιστεύουν, είναι αποξενωμένη από τη φύση και τους ανθρώπους. 13

Στο άλλο άκρο, όπου οι αισιόδοξες του χώρου, όπως είναι οι κυβερνοφεμινίστριες (cyberfeminists), εμφανίζουν την τεχνολογία ως ουδέτερη, επικρατεί ενθουσιασμός για την τεχνολογία (Plant, 1997). Η οπτική που επικράτησε στην φεμινιστική επιστημονική γνώση μέσα στο χώρο των επιστημών για την τεχνολογία, είναι συνειδητά ούτε αισιόδοξη ούτε απαισιόδοξη (Berg, 1997, αναφέρεται στο Faulkner, 2001). Οι φεμινίστριες αυτής της επιστημονικής παράδοσης μιλούν με τους όρους φύλο και τεχνολογία αντί για γυναίκες και τεχνολογία, σηματοδοτώντας (μεταξύ άλλων) την πεποίθησή τους ότι και η τεχνολογία και το φύλο μπορούν να γίνουν κατανοητά ως κοινωνικά διαμορφωμένα και άρα εν δυνάμει μετασχηματιζόμενα. Αυτή η δομιστική προσέγγιση στην τεχνολογία είναι παραδειγματική για τις κοινωνικές σπουδές πάνω στην τεχνολογία (social studies of technology) και προκαλεί καίρια και τον τεχνολογικό ντετερμινισμό. Ο κύριος όγκος της έρευνας γύρω από το φύλο και την τεχνολογία εστιάζεται στη χρήση και στους χρήστες της τεχνολογίας στην καθημερινή ζωή (Cockburn & Dili, 1994), παρέχοντας μια σημαντική άλλη ματιά στη συχνά αποκλειστική εστίαση του κύριου ρεύματος των μελετών για την τεχνολογία, οι οποίες έχουν σχέση με τις τεχνολογίες στο στρατό και τη βιομηχανία (Faulkner, 1998). Το ευρύ πεδίο που άνοιξε με τις φεμινιστικές σπουδές για την τεχνολογία, έχοντας γνώμονα τη δομιστική προσέγγιση, παρέχει μια πιο ρεαλιστική και χρήσιμη βάση για φεμινιστική δράση, ακριβώς γιατί απηχεί και συμβαδίζει με την άποψη ότι η γυναικεία εμπειρία δύσκολα συνδέεται με την τεχνολογία. Ένας χρήσιμος τρόπος να προσεγγίσουμε το αντικείμενο μελέτης είναι να κάνουμε την ερώτηση: «με ποιο τρόπο υπό ποία έννοια είναι έμφυλη η τεχνολογία;». Υπάρχουν δύο οπτικές γι αυτό το ερώτημα, όπως 14

πρωτοδιατυπώθηκε από την Cockburn (1983). Σύμφωνα με την πρώτη, οι άνδρες ήταν αυτοί που καταρχήν πήραν καίριες αποφάσεις που διαμόρφωσαν τις τεχνολογίες. Σύμφωνα με τη δεύτερη, οι άνδρες έχουν γενικά μεγαλύτερη επιτυχία από τις γυναίκες στις τεχνικές δεξιότητες. Στο άρθρο της Faulkner (2001) διερευνώνται κάποιοι λιγότερο προφανείς τρόποι με τους οποίους η τεχνολογία είναι έμφυλη. Στο άρθρο της η Faulkner εξετάζει τη βασική θέση της αμοιβαίας κατασκευής του φύλου και της τεχνολογίας, διερευνώντας τις συνέπειες της δομιστικής ανάλυσης της τεχνολογίας για την πράξη. Από τις πρώτες προσπάθειες για να θεωρητικοποιηθούν οι σχέσεις φύλουτεχνολογίας ως προς το ζήτημα της «ανδροκρατούμενης τεχνολογίας», άλλες υποστήριζαν ότι η τεχνολογία έχει κάποια ανδρικά γνωρίσματα και άλλες ότι απλώς η τεχνολογία βρίσκεται όπου είναι η δύναμη και η εξουσία. Η συζήτηση στο πλαίσιο φύλο τεχνολογία για την έννοια της εξουσίας με μια άλλη θεώρηση, αυτή της εξουσίας ως ικανότητα και αποτελεσματικότητα, στόχευε στην κατανόηση του κοινωνικού πλαισίου μέσα στο οποίο εμφανίζονται συγκεκριμένες δομήσεις του φύλου και συγκεκριμένο είδος της τεχνολογίας. Ο ανδρισμός στο πλαίσιο αυτό βλέπουμε ότι μπορεί να δομηθεί, έστω μερικώς, μέσα από προϋποθέσεις που σχετίζονται με τεχνολογικές δεξιότητες και ικανότητα: η τεχνολογική ικανότητα, έτσι ιδωμένη, έχει λιγότερο να κάνει με πρακτικές δεξιότητες και περισσότερο με τη δόμηση μιας έμφυλης ταυτότητας. Από την άλλη μεριά οι άνδρες είναι τεχνολογικά επαρκείς, επιβεβαιώνοντας με αυτό τον ανδρισμό τους. Ένας από τους λόγους που οι γυναίκες αρνούνται να συμμετέχουν σε τεχνολογίες όπως οι υπολογιστές, είναι γιατί ευθέως απειλείται η θηλυκή τους ταυτότητα μια και 15

ήδη δραστηριότητες όπως αυτή με υπολογιστές, έχει ήδη κατηγοριοποιηθεί ως κατάλληλη για άνδρες (Schofield, 1995). Η Cockburn (1985) έδειξε ιστορικά ότι ομάδες ανδρών έθεσαν τους εαυτούς τους σε ρόλους κλειδιά στο χώρο της τεχνολογίας. Επίσης, η Wajcman (1991) έδειξε πώς η μοντέρνα τεχνολογία βασίστηκε και καθοδηγήθηκε από ινστιτούτα με δύναμη και εξουσία. Επειδή και η μοντέρνα τεχνολογία και η ηγεμονική ανδρική κυριαρχία σχετίζονται ιστορικά με το βιομηχανικό καπιταλισμό, συνδέονται, επίσης, συμβολικά με θέματα ελέγχου και κυριαρχίας (Connell, 1987). Στην Cockburn (1983) και την Wajcman (1991) βρίσκουμε δυο θεμελιώδεις απόψεις για τις φεμινιστικές μελέτες στην τεχνολογία. Πρώτον, σε συμφωνία με τις κοινωνικές μελέτες για την τεχνολογία, συμπεραίνουν μια αμφίδρομη σχέση του φύλου και της τεχνολογίας, στην οποία σχέση η τεχνολογία είναι συγχρόνως πηγή και συνέπεια των έμφυλων σχέσεων και αντίστροφα. Δεύτερον, σύμφωνα με τις σύγχρονες τάσεις της φεμινιστικής επιστημονικής συζήτησης, η Cockburn (1983) και η Wajcman (1991) αναγνώρισαν τρόπους με τους οποίους οι σχέσεις φύλου τεχνολογίας αποτελούν βασική θέση όχι μόνο για τις έμφυλες σχέσεις αλλά και για τις έμφυλες ταυτότητες και για τα έμφυλα σύμβολα. Η αξιοποίηση αυτής της απλής τριάδας σύμβολα δομές ταυτότητες, πρωτοεκφράστηκε από την Harding (1986) και την Scott (1986) και συνεχίζει να χρησιμοποιείται σε πολλές φεμινιστικές μελέτες για την τεχνολογία. Αυτό το πλαίσιο της τριπλής διάστασης του φύλου, μας υπενθυμίζει ότι υπάρχει κάτι περισσότερο από την εξουσία και τη δύναμη στην ανδρική κυριαρχία στο χώρο της τεχνολογίας. 16

Στη δεκαετία του 90, οι περισσότερες ερευνήτριες που κινούνταν στο παραδοσιακό πεδίο των φεμινιστικών μελετών για την τεχνολογία, σταδιακά αντιλήφθηκαν τους κινδύνους για το φύλο και την τεχνολογία, που προέρχονταν από την ουσιοκρατία η οποία προέκυπτε από τις σχηματοποιήσεις. Η άποψη για την αμοιβαία δόμηση του πλαισίου για το φύλο και την τεχνολογία, επανεξετάστηκε κάτω από ένα μεταδομιστικό πρίσμα, όπου το φύλο και η τεχνολογία αναδιαμορφώνονται (Berg, 1997, αναφορά της Faulkner 2001). Η αφετηρία των κοινωνικών μελετών για την τεχνολογία είναι η απόρριψη του τεχνολογικού ντετερμινισμού και ειδικά η απόρριψη δύο αντιλήψεων α) ότι οι τεχνολογίες εξελίσσονται με προκαθορισμένες κατευθύνσεις και β) ότι οι τεχνολογίες καθορίζουν την κοινωνική αλλαγή (MacKenzie & Wajcman, 1999). Στο χώρο των νέων τεχνολογιών είναι υπαρκτές οι «κοινωνικού τύπου» πληροφορίες και κατά το σχεδιασμό και κατά την εφαρμογή των προγραμμάτων. Οι ιστορικοί και οι κοινωνιολόγοι της τεχνολογίας έχουν από καιρό επισημάνει ότι και οι δυο πλευρές αυτού του δυισμού είναι παρούσες κατά το σχεδιασμό των Νέων Τεχνολογιών., γι αυτό οι προγραμματιστές και όσοι ασχολούνται με την Πληροφορική οφείλουν να έχουν ολιστική ματιά και να ενσωματώνουν τα ετερογενή κοινωνικά και τεχνικά στοιχεία, εάν θέλουν τα προϊόντα τους να έχουν ανταπόκριση και να καλύψουν μια αληθινή ανάγκη. Η φεμινιστική θεωρία για το φύλο και την τεχνολογία επηρεάστηκε από τη νέα επιστημονική περιοχή των Σπουδών για την Επιστήμη και την Τεχνολογία, και συγκεκριμένα από δύο δομιστικές προσεγγίσεις, που αντικρούουν τις απλουστευτικές θεωρήσεις, σύμφωνα με τις οποίες η τεχνολογία αντιμετωπίζεται απροβλημάτιστα είτε ως προϊόν ανδρικού 17

ενδιαφέροντος είτε ως ουδέτερη, και θέτουν σε πρόκληση κάθε υποτιθέμενη ουδετερότητα της τεχνολογίας εστιάζοντας στο πώς το φύλο μπορεί να εισέλθει ή να εκφραστεί στο στάδιο του σχεδιασμού της τεχνολογίας, λαμβάνοντας υπόψη και τις γυναίκες (Wajcman, 2000). Έτσι, η ιδέα να λαμβάνονται υπόψη οι τελικοί αποδέκτες της τεχνολογίας ως αναπόσπαστα μέρη στη διαδικασία της τεχνολογικής ανάπτυξης, ήταν πολύ σημαντική για τη φεμινιστική έρευνα. Η Αμερικανική Ένωση Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων για την Εκπαίδευση Γυναικών (AAUW, 2000), υλοποίησε ένα project όπου εκπαίδευσε γονείς, συμβούλους και εκπαιδευτικούς στη σημασία του να ενθαρρύνουν τα κορίτσια στην τεχνολογία και με παρεμβάσεις στα κορίτσια προσπάθησε να κάνει την πληροφορική τεχνολογία ελκυστική και προσβάσιμη για τα κορίτσια. Το ζητούμενο τώρα πια δεν είναι να μπουν οι υπολογιστές στις σχολικές τάξεις, αλλά να αξιοποιηθούν έτσι ώστε να διευρύνουν και να εμπλουτίσουν τη διδασκαλία και τη μάθηση. Μέσα από τις αναζητήσεις αυτού του προγράμματος, φάνηκε ότι τα κορίτσια ενδιαφέρονται παθητικά για τους υπολογιστές, χρησιμοποιώντας τους ως «εργαλείο», απορρίπτουν τη βία στα ηλεκτρονικά παιχνίδια, την υπερβολική χρήση του υπολογιστή και τη στενή και τεχνικής φύσης αντιμετώπιση του υπολογιστή μέσα στο μάθημα της Πληροφορικής. Η επιτροπή που κατέληξε στα συμπεράσματα, επεσήμανε ότι η φροντίδα για την πλήρη και ισότιμη συμμετοχή των κοριτσιών στις ΤΠΕ θα πρέπει να εστιάσει στην αλλαγή του εκπαιδευτικού λογισμικού στα σχολεία, στον τρόπο που διδάσκονται οι υπολογιστές και στους στόχους που έχει η εκπαίδευση πάνω στους υπολογιστές. Τα πορίσματα του project αυτού, γνωστό ως Tech Survey, καταλήγουν ανάμεσα στα άλλα και στο παρακάτω συμπέρασμα: 18

«η ισότητα των φύλων ως προς την εξοικείωσή τους με τους Η/Υ δεν μετριέται με το πόσα κορίτσια στέλνουν e mail, κάνουν χρήση του Powerpoint και του Internet». Η ισότητα των φύλων σημαίνει να χρησιμοποιούν την τεχνολογία δραστήρια και δημιουργικά, ώστε να είναι σε θέση να ερμηνεύουν τις πληροφορίες που παρέχει η τεχνολογία, να γίνουν γνώστες της τεχνολογίας και να είναι εγγράμματες ως προς τους υπολογιστές. Αυτές οι ικανότητες μπορούν να εφαρμοστούν σε ένα ευρύ επιστημονικό πεδίο και σε μια ποικιλία επαγγελμάτων, όχι μόνο στην επιστημονικό χώρο της Πληροφορικής» (AAUW, 2000). Η επιτροπή τέλος προτείνει α) να γίνουν προσπάθειες για να «σπάσουν» περισσότερα κορίτσια τη «γυάλινη οροφή» που υπάρχει στα επαγγέλματα τα σχετικά με υπολογιστές και να συμμετέχουν στις σχετικές σχολές με το υπάρχον καθεστώς λειτουργίας τους, έτσι ώστε η μεγαλύτερη παρουσία γυναικών να διαφοροποιήσει την κουλτούρα γύρω από τους υπολογιστές και β) να γίνουν θετικές αλλαγές στην κουλτούρα για τους υπολογιστές με την υιοθέτηση και της γυναικείας οπτικής για τους υπολογιστές, έτσι ώστε τα κορίτσια να επιθυμούν την ενασχόλησή τους με αυτούς (AAUW, 2000). Πολύ πρόσφατες έρευνες έχουν κάποια καινούργια στοιχεία να μας παρουσιάσουν ως προς τις διαφορές των δύο φύλων στους υπολογιστές. Τα αποτελέσματα ερευνών δείχνουν ότι οι παράγοντες που επηρεάζουν τη διαρροή των κοριτσιών από τα τμήματα υπολογιστών, είναι η έλλειψη της ακριβούς πληροφόρησης γύρω από τα επαγγέλματα που σχετίζονται με τις ΤΠΕ (Goode, Estrella & Margolis, 2005) καθώς και τα αρνητικά στερεότυπα που αποδίδονται στα άτομα που εργάζονται με υπολογιστές (Klawe & Leveson, 2001). Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η έρευνα που εξετάζει σε είκοσι μία χώρες τη συμμετοχή των γυναικών σε σχολές ΤΠΕ, η οποία καταλήγει 19

στο συμπέρασμα ότι στις χώρες όπου οι γυναίκες έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν ελεύθερα το επάγγελμά τους, κάνουν στερεοτυπικές επαγγελματικές επιλογές, ενώ στις χώρες όπου οι κυβερνήσεις περιορίζουν τη δυνατότητα επιλογής και δίνουν προτεραιότητα στην αξιοκρατική επιλογή, μπορεί να έχουμε μια πιο ανεξαρτήτως φύλου διασπορά στα διάφορα επιστημονικά πεδία (Charles & Bradley, 2005). Στη δεκαετία του 80 οι έρευνες σχετικά με το φύλο και τους υπολογιστές στην εκπαιδευτική διαδικασία, ομαδοποιούνται με βάση τους όρους πρόσβαση, διαδικασίες και αποτελέσματα (Sutton, 1991). Το ενδιαφέρον των ερευνητών και των ερευνητριών για τα θέματα πρόσβασης συνεχίστηκαν και στη δεκαετία του 90, όμως τώρα λόγω των νέων δυνατοτήτων στις εφαρμογές μέσω του υπολογιστή, οι έρευνες εξέταζαν διαφορές αγοριών και κοριτσιών ως προς τις διαφορετικές χρήσεις του υπολογιστή. Σε διεθνή έρευνα που διεξήχθη υπό την αιγίδα του Ιnternational Association for the Evaluation of Educational Achievement (ΙΕΑ) σε σχολεία της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, φάνηκε ότι τα αγόρια εξακολουθούσαν να έχουν πιο μεγάλη πρόσβαση στους υπολογιστές στο σχολείο και σε μεγαλύτερο εύρος δραστηριοτήτων σε σχέση με τα 28 κορίτσια, σε όλες τις συμμετέχουσες χώρες εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών (Janssen Reinen & Plomp, 1997). Κάποιες άλλες έρευνες δείχνουν ότι οι διαφορές που παρατηρούνται, διαφοροποιούνται ανάλογα με την ηλικία, δηλαδή οι διαφορές δεν είναι έντονες στα πιο μικρά παιδιά (Comber et al., 1997), ενώ υπάρχουν και αποτελέσματα ερευνών που δε δείχνουν διαφορές με βάση το φύλο ως προς τη χρήση υπολογιστή στο σχολείο (Durndell & Tomson, 1997). 20

1.2. Το Φύλο και το Μάνατζμεντ Ελάχιστες, τελικά, είναι οι γυναίκες που καταλαμβάνουν υψηλόβαθμες θέσεις στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, παρά το γεγονός ότι έχουν τα ίδια τυπικά και ουσιαστικά προσόντα με τους άνδρες συναδέλφους τους. Παρʹ όλα αυτά, οι γυναίκες και πολύ λιγότερο πληρώνονται και καταλαμβάνουν μικρότερες σε αξία θέσεις στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα. Επιπλέον, η Ελλάδα βρίσκεται στην ίδια μοίρα με τις χώρες της Νότιας Ευρώπης, όπου το ποσοστό γυναικείας επιχειρηματικότητας αγγίζει το 10%, την ώρα που στην Ευρώπη ανέρχεται στο 20% και στις HΠA στο 35%. Τα παραπάνω στοιχεία διατυπώθηκαν σε μια ενδιαφέρουσα ημερίδα που οργάνωσε το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Επικοινωνίας και Πληροφόρησης Euronem σε συνεργασία με το EBEA και με την υποστήριξη του Επιχειρησιακού προγράμματος ʺΠολιτείαʺ του υπουργείου Εσωτερικών, με θέμα ʺΓυναίκες και Επιχειρηματικότητα H γυναίκα μάνατζερ στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέαʺ. Η απασχόληση, η ανεργία, η ανισότητα, η αμοιβή, είναι θηλυκού γένους με κοινό στοιχείο τις γυναίκες, οι οποίες έχουν τη μέγιστη συμμετοχή στις έννοιες αυτές, αλλά το ισοζύγιο των αποδοχών του φύλου τους εμφανίζεται αρνητικό. Οι παράγοντες της ανισότητας της γυναικείας επιχειρηματικότητας είναι: ο κοινωνικά εδραιωμένος καταμερισμός των ρόλων στα φύλα, η παραδοσιακή αντίληψη των ρόλων και τα στερεότυπα που αφορούν τα γυναικεία χαρακτηριστικά και τις γυναικείες δεξιότητες. Θα πρέπει, λοιπόν, να σταματήσει να υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ γυναικείου και ανδρικού μάνατζμεντ και να αρχίσουμε να μιλάμε για ενιαίο μάνατζμεντ ʺ. Πολλά είναι τα ερωτήματα που έχουν τεθεί κατά καιρούς όπως: 21

Ο αριθμός των γυναικών που υπηρετούν σε υψηλόβαθμες θέσεις στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα είναι εξαιρετικά μικρός. Πώς μπορεί να αντιστραφεί αυτό το κλίμα; Yπάρχει διαχωρισμός ανδρικού και γυναικείου μάνατζμεντ στη σημερινή οικονομική πραγματικότητα και εάν ναι, πώς ορίζεται και πώς μπορούν να βγουν ωφελημένες και οι δύο πλευρές; Mπορούν να αναδειχθούν περισσότερες γυναίκες σε υψηλές διοικητικές θέσεις τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα; H Γ.Γ. Ισότητας, αναφερόμενη στις προτεραιότητες της ελληνικής προεδρίας στο θέμα των ίσων ευκαιριών, υπογράμμισε τις εξής: H ενσωμάτωση της ισότητας των ευκαιριών γυναικών και ανδρών στο σύνολο των πολιτικών και δράσεων (main streaming). H ένταξη της διάστασης του φύλου στην Κοινωνία της Πληροφορίας και ο αγώνας κατά της βίας που ασκείται στις γυναίκες. Ο αγώνας των γυναικών στα οικονομικά κέντρα λήψης των αποφάσεων. Η ίση αμοιβή για άνδρες και γυναίκες για εργασία ίσης αξίας. H προώθηση των γυναικείων θεμάτων και ενίσχυση των δικαιωμάτων τους σε διεθνές επίπεδο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ελλάδας, παραδέχθηκε επίσης πως στην πλειονότητα οι γυναίκες πληρώνονται σημαντικά χαμηλότερα από τους άνδρες, παρά το γεγονός ότι διαθέτουν το ίδιο επίπεδο γνώσης και προσόντων. Πάντως οι γυναίκες μάνατζερ είναι πράγματι λιγότερες από 22

τους άνδρες. Είναι χαρακτηριστικό πως πολλές φορές είναι μεγάλο το έλλειμμα ισότητας που υπάρχει στην πράξη μεταξύ ανδρών και γυναικών, ενώ το 67% των ωρών εργασίας του πλανήτη το καταθέτουν οι γυναίκες, οι οποίες δυστυχώς εισπράττουν μόνο το 10% των αμοιβών. Έτσι ο ρόλος των γυναικών πρέπει να είναι παρεμβατικός, περισσότερο να ενώνει και να συνθέτει, και οι άνδρες πρέπει να διαπαιδαγωγηθούν για να αποδεχθούν ισότιμα τις γυναίκες σήμερα. Το δυσκολότερο βέβαια είναι η αλλαγή των βαθιά ριζωμένων αντιλήψεων και συμπεριφορών. ( http://www.express.gr/ ) 23

1.2.2. Βασικές Διοικητικές Ικανότητες της γυναίκας μάνατζερ Η αποτελεσματική Διοίκηση μιας επιχείρησης χρειάζεται, πέρα από την ευελιξία και το ρεαλισμό που χαρακτηρίζει τη γυναίκα μάνατζερ, μια σειρά από συγκροτημένες ικανότητες, οι οποίες θα συνδράμουν στην οργάνωση των δραστηριοτήτων, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της επιχείρησης. Η σωστή διαχείριση του χρόνου, η αποτελεσματική επικοινωνία, η τέχνη των διαπραγματεύσεων και η ικανότητα να λαμβάνεις αποφάσεις & να λύνεις προβλήματα, είναι βασικές διοικητικές ικανότητες που πρέπει να συνοδεύουν τη γυναίκα μάνατζερ ή επιχειρηματία στον επιφορτισμένο ρόλο της. Ως γνωστόν στο χώρο των επιχειρήσεων «ο χρόνος είναι χρήμα» και γι αυτό πολύ πολύτιμος για να χάνεται. Εξίσου πολύτιμος είναι και ο χρόνος στο σπίτι, αφού η γυναίκα σήμερα εξακολουθεί να είναι αποκλειστικά υπεύθυνη για ότι έχει σχέση με το σπίτι και τα παιδιά της. Επομένως, η σωστή εκμετάλλευση του χρόνου είναι απαραίτητη στο σπίτι όσο και στο γραφείο και γι αυτό πρακτικές όπως εκχώρηση αρμοδιοτήτων, επικοινωνία, αρχειοθέτηση και δημιουργία ατζέντας π.χ. πριν και κατά τις συναντήσεις εργασίας ή για τις εβδομαδιαίες υποχρεώσεις όλων των μελών της οικογένειας, είναι χρήσιμες και επιβεβλημένες. Η συγγραφέας Dorothy Leeds αναφέρει ότι «επιτυχία είναι να μετατρέπεις τη γνώση σε δημιουργική δράση». Ξοδεύουμε τα δύο τρίτα του χρόνου μας επικοινωνώντας. Με τον συνεχώς αυξανόμενο φόρτο εργασίας, η αποτελεσματική επικοινωνία είναι περισσότερο από απαραίτητη και είναι στο χέρι μας να την εκμεταλλευτούμε για να βελτιώσουμε τις σχέσεις μας. 24

Η γυναίκα μάνατζερ πρέπει να καταλάβει ότι η μέχρι τώρα αντίληψη «ενεργώ και μιλώ σαν γυναίκα», μπορεί να μειώσει την επαγγελματική της αξιοπιστία και αποτελεσματικότητα. Γι αυτό πρέπει να αποφεύγουμε εκφράσεις όπως «ελπίζω» ή «θα προσπαθήσω», ή ερωτήσεις του τύπου «νομίζω ότι θα πρέπει να οργανώσουμε μια επιτροπή που θα εξετάσει το θέμα, δεν συμφωνείτε;», να μην απολογούμεθα χωρίς αιτία, να μιλάμε με κατηγορηματικό ύφος κοιτάζοντας το συνομιλητή στα μάτια, να μην επιτρέπουμε να μας διακόπτουν όταν μιλάμε, να διεκδικούμε όσα μας ανήκουν και τέλος, να μάθουμε να εκφράζουμε με σαφήνεια αυτό που ζητάμε. Διαπραγματευτική δύναμη είναι η ικανότητα που έχει ένα άτομο να επηρεάσει μια κατάσταση ή να επιφέρει την επιθυμητή αλλαγή. Και όπως συμβαίνει με κάθε επαγγελματική συναλλαγή, οι διαπραγματεύσεις ξεκινούν μόλις συνειδητοποιήσεις τι ακριβώς θέλεις να κερδίσεις. Γι αυτό η γυναίκα στην εξουσία είναι χρήσιμο να γνωρίζει κάποιες διαπραγματεύσεις όπου όλοι βγαίνουν κερδισμένοι, όπως ο συμβιβασμός, η ανταλλαγή, η συνεργασία, η αποφυγή τελεσιγράφων, η ικανότητα να εκμεταλλεύεται καταστάσεις αντί να αποβαίνουν εις βάρος της, η συνειδητοποίηση ότι μια αρνητική απάντηση δεν είναι το τέλος του κόσμου, το να μην κρατάς στάση αμυντική ή επιθετική, και να προσπαθείς να παίρνεις όταν είναι δυνατόναπάντηση αμέσως ώστε να μη δίνει στον άλλο πολύ χρόνο να σκεφτεί. Στον σημερινό σκληρό κόσμο των επιχειρήσεων, που χαρακτηρίζεται από αλλεπάλληλες αλλαγές, τόσο η λήψη αποφάσεων όσο και η λύση προβλημάτων είναι ουσιαστικές ικανότητες για τη γυναίκα μάνατζερ. Επιπλέον η γυναίκα μάνατζερ έχει να αντιμετωπίσει μερικές ακόμα δυσκολίες που οφείλονται στις προκαταλήψεις σχετικά με την ικανότητα 25

των γυναικών να παίρνουν αποφάσεις για σημαντικά ζητήματα. Ωστόσο η λήψη αποφάσεων και η λύση προβλημάτων είναι ικανότητες που μαθαίνονται, βελτιώνονται συνεχώς και σε καμία περίπτωση δεν είναι χαρακτηριστικά του φύλου βασίζονται στην ικανότητα, τη διαίσθηση και την εμπειρία. Μερικές τεχνικές που βοηθούν στη λήψη των αποφάσεων και στα πλαίσια ομαδικής δουλειάς, είναι η τυχαία ανταλλαγή απόψεων, η κυκλική παράθεση απόψεων, η σιωπηλή αναπαραγωγή (καταγραφή των ιδεών) και η τεχνική Delphi (μεμονωμένη απάντηση ερωτηματολογίου συνέντευξης σχετικά με κάποιο πρόβλημα). Κάποια συγκεκριμένα βήματα που απαιτούνται για την εξεύρεση λύσης σ ένα πρόβλημα άσχετα από την ευκολία ή δυσκολία του είναι: α) η περιγραφή του γεγονότος, του αποτελέσματος και των συνεπειών της κατάστασης με τρόπο συνοπτικό και κατανοητό β) ο προσδιορισμός της αιτίας του προβλήματος και η αναγνώριση των συμπτωμάτων γ) η καταγραφή των γεγονότων ποιος, τι, πού, πότε, πώς και γιατί δ) η πρόταση εναλλακτικών λύσεων στο πρόβλημα ε) η κατάληξη σε μία πρόταση στ) η προετοιμασία σχεδίου δράσης και ο καθορισμός αρμοδιοτήτων προκειμένου να εξαλειφθεί το πρόβλημα. 26

Στη σημερινή επιχειρηματική πραγματικότητα, τα όρια μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα, δημιουργώντας προβλήματα συγκρούσεων μεταξύ των ρόλων που επηρεάζουν τους εργαζόμενους. Οι εταιρείες και γενικότερα έχουν αρχίσει να κατανοούν όλο και καλύτερα τα προβλήματα που προκύπτουν από τις συγκρούσεις αυτές, καθώς μεταξύ άλλων επηρεάζουν αρνητικά την εργασιακή ικανοποίηση. Τα προβλήματα που προκύπτουν από την προστριβή των αλληλοσυγκρουόμενων απαιτήσεων μεταξύ των ρόλων, θεωρείται ότι είναι σοβαρότερα για τις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες., καθώς ο ρόλος που διαδραματίζουν οι γυναίκες στην οικογενειακή τους ζωή είναι θεμελιώδης. Για παράδειγμα, οι γυναίκες αρκετά συχνά αναγκάζονται να ακολουθήσουν διαφορετικά μονοπάτια καριέρας γιατί είναι υποχρεωμένες να προσαρμόζουν την καριέρα τους σε αυτή των συντρόφων τους. Τέλος υπάρχουν πολύ λίγες μελέτες γύρω από τα μονοπάτια καριέρας που ενσωματώνουν τις ιδιαίτερες πτυχές της ζωής των γυναικών, αν και το πρόβλημα αυτό έχει αρκετά μεγάλες διαστάσεις. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι η κληρονομιά των αντιλήψεων του παρελθόντος έχει γίνει αποδεκτή από τις ίδιες τις γυναίκες. Με νοοτροπία συμβιβασμού αποδέχονται ακόμη και τώρα στην πλειονότητά τους το ρόλο που τις θέλει στην αφάνεια. Η κοινωνία θέλει τη γυναίκα σε μειονεκτική θέση έναντι των ανδρών, λόγω της κουλτούρας, με αυτά τα «πιστεύω» μεγάλωσαν γενεές και γενεές, η δε γυναίκα από την πλευρά της δε θέλησε για πολλές δεκαετίες να διεκδικήσει τη θέση που της ανήκει τόσο στον χώρο της οικογένειας όσο και στο χώρο της εργασίας. 27

1.3. Γυναίκες και η κοινωνία της πληροφορίας στο Διεθνή χώρο Είναι προφανές ότι ο ρόλος των γυναικών στην κοινωνία της πληροφορίας αφορά όλους μας, προκειμένου να δημιουργήσουμε μία περισσότερο δίκαια και κοινωνική Ευρώπη χωρίς αποκλεισμούς και προκειμένου να δημιουργήσουμε μία ισχυρότερη οικονομία σε μία Ευρώπη με υψηλή απασχόληση. H παγκοσμιοποίηση και οι τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας άλλαξαν ριζικά όλους τους τομείς του επαγγελματικού και κοινωνικού βίου στην Ευρώπη. Σήμερα, περισσότεροι από τους μισούς εργαζόμενους στην ΕΕ χρησιμοποιούν υπολογιστές για την εργασία τους ενώ το 40% των Ευρωπαίων χρησιμοποιούν το διαδίκτυο. Κατά την προηγούμενη πενταετία, οι τομείς της υψηλής τεχνολογίας δημιούργησαν περισσότερο από το 60% όλων των επιπλέον θέσεων εργασίας στην Ένωση. Η ψηφιακή παιδεία και η ικανότητα της χρήσης της πληροφορικής, είναι σήμερα τόσο σημαντικές όσο οι γνώσεις γραφής και ανάγνωσης. Χωρίς γνώσεις πληροφορικής οι πολίτες δεν μπορούν ούτε να συμμετέχουν πλήρως ούτε να αποκτούν τις αναγκαίες δεξιότητες για την κοινωνία της γνώσης στην οποία ζούμε. Όσον αφορά τα ζητήματα του φύλου, έχει πραγματοποιηθεί κάποια πρόοδος. Η χρήση των υπολογιστών από γυναίκες δεν υπολείπεται πολύ της χρήσης των υπολογιστών από άνδρες: 46% για τις γυναίκες, έναντι 54% για τους άνδρες. Ανάλογα είναι τα ποσοστά για τη χρήση του διαδικτύου, μολονότι το χάσμα διευρύνεται σημαντικά στις μειονεκτούσες ομάδες. 28

Οι νέες τεχνολογίες δημιουργούν επίσης νέες δυνατότητες για την απασχόληση και τον επαγγελματικό βίο, όπως π.χ. η τηλεργασία, η οποία θεωρητικά μπορεί να παρέχει στις γυναίκες την ευκαιρία να εξισορροπήσουν καλύτερα τον επαγγελματικό βίο με την οικογένεια. Ωστόσο, παρόλο που οι γυναίκες δείχνουν περισσότερο ενδιαφέρον για την τηλεργασία, λιγότερες γυναίκες (7%) την εφαρμόζουν ακόμα σε σχέση με τους άνδρες (10%). Όμως, ακόμη και αυτά τα στοιχεία δίνουν μία υπερβολικά ρόδινη εικόνα της κατάστασης. Οι άνδρες εξακολουθούν να κατέχουν τα δύο τρίτα όλων των θέσεων εργασίας στον τομέα της πληροφορικής, ενώ μόνον το 15% των επαγγελματιών στον τομέα της πληροφορικής στην Ευρώπη είναι γυναίκες. Τα στοιχεία δεν είναι διαφορετικά στον τομέα της εκπαίδευσης. Στην Ιρλανδία, παραδείγματος χάριν, μόνο το 36% των γυναικών βρίσκεται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στους τομείς της πληροφορικής, ενώ σε ορισμένες χώρες το ποσοστό αυτό δεν υπερβαίνει το 30%. Μάλιστα, παρόλο που το 19% των PhD στην πληροφορική έχουν δοθεί σε γυναίκες στην ΕΕ, ακόμα λιγότερες γυναίκες δημιουργούν στη συνέχεια δικές τους επιχειρήσεις. Στις επιχειρήσεις όσο περισσότερο ανέρχεται κανείς στην ιεραρχική κλίμακα, τόσο λιγότερες γυναίκες συναντά στον τομέα της πληροφορικής. Μελέτες που πραγματοποιήθηκαν στην Ιταλία έδειξαν ότι σε μία εταιρία πληροφορικής μόνον ένα από τα δεκαεπτά διευθυντικά στελέχη ήταν γυναίκα, παρόλο που το 43% του εργατικού δυναμικού ήταν γυναίκες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η σημερινή διάσκεψη αποτελεί ένα ουσιαστικό βήμα στην ανάλυση της φύσης των αλλαγών στον τομέα της 29

πληροφορικής και του αντίκτυπού τους στην ισότητα των φύλων, συμβάλλοντας έτσι στην αναζήτηση συγκεκριμένων λύσεων και στην πλήρη αξιοποίηση του δυναμικού των γυναικών στη σημερινή κοινωνία της πληροφορίας. Το 2000 στη Λισσαβώνα, οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν ότι κάθε πολίτης πρέπει να εφοδιάζεται με τις δεξιότητες που έχει ανάγκη για τη ζωή και την εργασία στην κοινωνία της πληροφορίας. Το σχέδιο δράσης e Europe του 2002 επικεντρώθηκε στους στόχους αυτούς, υπογραμμίζοντας τη σημασία της αύξησης των επενδύσεων στο ανθρώπινο δυναμικό για τη δημιουργία καλύτερων θέσεων εργασίας και για τη βελτίωση του επιπέδου ζωής. Το κλείσιμο του χάσματος μεταξύ δεξιοτήτων και φύλων αποτελεί προτεραιότητα στην ατζέντα κοινωνικής πολιτικής, στο πενταετές κοινωνικό πρόγραμμα εργασίας της ΕΕ. Έτσι, αρκετά κράτη μέλη έχουν ήδη περιλάβει συγκεκριμένα στα εθνικά σχέδια δράσης τους την πρόσβαση και τη συμμετοχή και των δύο φύλων στην κοινωνία της γνώσης, δίνοντας προτεραιότητα στην αύξηση της πρόσβασης των γυναικών στην τεχνολογία και εμπλέκοντας όλους τους φορείς σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Η ανάπτυξη της στρατηγικής για την απασχόληση υπήρξε επίσης σημαντική, ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο. Συνέβαλε στη διεύρυνση των στόχων της Κοινότητας για πλήρη απασχόληση, ιδιαίτερα σε μία διευρυμένη Ένωση, και στη χειραφέτηση των τοπικών φορέων, περιλαμβανομένων των γυναικών. Παράλληλα, η κοινοτική στρατηγική στο πλαίσιο για την ισότητα των φύλων, προάγει την απασχολησιμότητα και την πρόσβαση των γυναικών σε 30

θέσεις εργασίας στον τομέα της πληροφορικής. Επίσης, το 3ο πολυετές πρόγραμμα για τις ΜΜΕ στην ΕΕ (1997 2000) ασχολείται με το ζήτημα της ενίσχυσης των επιχειρηματικών πρωτοβουλιών των γυναικών προωθώντας συγκεκριμένα έργα και προσφέροντας κατάρτιση και πρόσβαση στη χρηματοδότηση. Ορισμένα άλλα προγράμματα χρηματοδότησης της ΕΕ προωθούν επίσης την ισότητα των φύλων στην κοινωνία της γνώσης. Αλλά και οι κοινωνικοί εταίροι έχουν να διαδραματίσουν θεμελιώδη ρόλο στην προαγωγή της συμμετοχής των γυναικών στην κοινωνία της πληροφορίας. Ένα καλό παράδειγμα στο σημείο αυτό αποτελεί η υπογραφή της πρώτης συμφωνίαςπλαισίου για την τηλεργασία μεταξύ των ευρωπαίων εργοδοτών και των ευρωπαϊκών συνδικάτων πέρυσι τον Ιούλιο. Όλες αυτές οι πολιτικές πρέπει να ενισχυθούν και όλοι οι φορείς οφείλουν να συμβάλουν πλήρως στην κατεύθυνση αυτή. Η Επιτροπή έχει να διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο, όμως όλοι οι ενδιαφερόμενοι, σε όλα τα επίπεδα, οφείλουν να αξιοποιήσουν την ευκαιρία που προσφέρουν η νέα κοινωνία της γνώσης, οι νέες τεχνολογίες και οι νέες εργασιακές διευθετήσεις, για να εξασφαλίσουν την ίση εκπροσώπηση ανδρών και γυναικών. Η διάσταση του φύλου πρέπει να αποτελεί μέρος κάθε πολιτικής, ώστε να αξιοποιηθεί πλήρως το σύνολο του ανθρώπινου δυναμικού και όχι μόνον οι μισές διαθέσιμες ικανότητες. Στη νέα κοινωνία της γνώσης δεν υπάρχει περιθώριο για διακρίσεις. Όχι μόνον για κοινωνικούς λόγους, αλλά και για καθαρά οικονομικούς λόγους. Η στρατηγική της Λισαβόνας έθεσε ως στόχο να δημιουργηθεί στην Ευρώπη μια ανταγωνιστική οικονομία, στηριγμένη 31

στη γνώση και χωρίς αποκλεισμούς. Ένας από τους σημαντικότερους στόχους της είναι η δημιουργία ʺπερισσότερων και καλύτερων θέσεων εργασίαςʺ Αυτό σημαίνει περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας για όλους συμπεριλαμβανομένων των γυναικών αύξηση του ποσοστού απασχόλησής από το 54% στο 60%, αύξηση της ενσωμάτωσης των ατόμων με αναπηρίες στο χώρο εργασίας και αύξηση της συμμετοχής των ʺηλικιωμένων εργαζομένωνʺ, ως μέρος των ενεργειών για τη συνολική αύξηση του ποσοστού απασχόλησης στην ΕΕ στο 70% έως το τέλος της δεκαετίας. Οι ΤΠΕ προσφέρουν πολλές νέες και συναρπαστικές ευκαιρίες σε όλους, ιδίως στις γυναίκες, όμως εάν δεν υποστηριχθούν με κατάλληλα σχεδιασμένες πολιτικές υπέρ των γυναικών για τη συμμετοχή, την εκπαίδευση, την ιδιοκτησία, και την κατάρτισή τους στις ΤΠΕ και με τη χάραξη πολιτικών φιλικών προς την οικογένεια στο χώρο εργασίας στους τομείς της πληροφορικής, οι παλαιές ανισότητες των φύλων θα διατηρηθούν. Τι πρέπει, λοιπόν, να γίνει; Κατά την άποψή μου, υπάρχουν τρεις προτεραιότητες: Πρώτον, να δώσουμε έμφαση στη συμμετοχή των γυναικών, ασχέτως κοινωνικής κατάστασης ή γεωγραφικού χώρου. Δεύτερον, να δώσουμε έμφαση στη μάθηση και στην κατάρτιση, ιδίως στην αύξηση του αριθμού των γυναικών στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση στους τομείς της πληροφορικής. 32

Και τρίτον, να δώσουμε έμφαση στην αύξηση του ποσοστού απασχόλησης των γυναικών, καθώς και του αριθμού γυναικών που δημιουργούν δικές τους επιχειρήσεις στον τομέα της πληροφορικής. Η αντιμετώπιση των προβλημάτων που αφορούν την πρόσβαση και την κινητικότητα των γυναικών που ανήκουν σε μειονεκτούσες ομάδες θα συμβάλει στην άρση των ψυχολογικών και γεωγραφικών φραγμών στην κοινωνία της γνώσης. Πρέπει επίσης να δημιουργηθούν οι αναγκαίες υποδομές στις πόλεις, τις περιφέρειες και τις κοινότητες. Για παράδειγμα, η βελτίωση της πρόσβασης στις ευρυζωνικές συνδέσεις σε όλους τους τομείς μπορεί να αποτρέψει τον κοινωνικό αποκλεισμό τόσο σε αστικές, όσο και σε αγροτικές περιοχές. Η πρόσβαση στις ΤΠΕ σε όλους τους τομείς δε θα βοηθήσει μόνον τις γυναίκες να βρουν νέες θέσεις εργασίας, αλλά θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για αλλαγές στις υφιστάμενες θέσεις εργασίας ανοίγοντας το δρόμο για την εφαρμογή νέων εργασιακών μεθόδων, νέων τρόπων οργάνωσης της εργασίας, μεθόδων οι οποίες επιτρέπουν την εξισορρόπηση της εργασίας με την οικογενειακή ζωή, όπως η τηλεργασία, μεθόδων που επιτρέπουν επίσης περισσότερη ευελιξία, βελτιώνουν την ποιότητα του επαγγελματικού βίου και αυξάνουν την ικανοποίηση από την εργασία, βοηθώντας τελικά περισσότερες γυναίκες να επιστρέψουν στην αγορά εργασίας. Τα κράτη μέλη οφείλουν επίσης να αντιμετωπίσουν διαρθρωτικά ζητήματα στην εκπαίδευση. Οφείλουν να μεριμνήσουν ώστε αγόρια και κορίτσια να είναι εξίσου εφοδιασμένα με τις αναγκαίες δεξιότητες και γνώσεις για να προοδεύσουν στην κοινωνία της πληροφορίας. Ο ρόλος του σχολείου είναι σημαντικός στη διαμόρφωση στάσεων και στερεοτύπων για το μέλλον και για αυτόν ακριβώς το λόγο 33

είναι ιδιαίτερα σημαντικό να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά μας σε όσο το δυνατόν πιο νεαρή ηλικία. Χρειάζεται επίσης να σκεφθούμε πώς μπορούμε να εντείνουμε τις προσπάθειές μας για την αύξηση του αριθμού των γυναικών στην εκπαίδευση και στην κατάρτιση στους όλους τους τομείς της πληροφορικής. Οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο, καθώς ενθαρρύνουν τις γυναίκες να συμμετάσχουν σε τομείς σπουδών στους οποίους παραδοσιακά δεσπόζουν οι άνδρες, όπως η πληροφορική, ο προγραμματισμός Η/Υ ή η μηχανολογία. Η κατάρτιση του γυναικείου εργατικού δυναμικού είναι επίσης αποφασιστικής σημασίας. Γνωρίζουμε ότι, παρά τους πρόσφατους κλυδωνισμούς στην ανάπτυξη του τομέα της πληροφορικής, το 2001 σχεδόν οι μισές ευρωπαϊκές επιχειρήσεις αντιμετώπισαν δυσκολίες στην εξεύρεση εμπειρογνωμόνων στον τομέα της πληροφορικής. Οι επιχειρήσεις πρέπει να δώσουν έμφαση στην παροχή κινήτρων, στην κατάρτιση και στην επιμόρφωση του προσωπικού τους, ώστε να εξασφαλίσουν ότι οι σημερινοί εργαζόμενοι θα είναι ικανοί να παραμείνουν στην αγορά εργασίας καθʹ όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας τους. Η εκπαίδευση στις ΤΠΕ πρέπει επίσης να απευθυνθεί και σε ομάδες που δεν είναι εξοικειωμένες με αυτές, όπως οι γυναίκες σε παραδοσιακά γυναικείους τομείς, ή οι άνεργες γυναίκες. Η διαρκής αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας, είναι αποφασιστικής σημασίας για την επίτευξη των στόχων της Λισσαβώνα για πλήρη απασχόληση και βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη έως το 2010. Η σημαντική αύξηση στη δημιουργία επιχειρήσεων από γυναίκες, θα μπορούσε να συμβάλει αποφασιστικά προς 34

την κατεύθυνση αυτή. Για το σκοπό αυτό, χρειάζεται να προωθεί το ρόλο των γυναικών στην ιδιοκτησία, τον έλεγχο και τη διαχείριση στους τομείς των ΤΠΕ και των μέσων ενημέρωσης, παρέχοντας την αναγκαία υποστήριξη σε γυναίκες που επιθυμούν να δημιουργήσουν τις δικές τους επιχειρήσεις στον τομέα των ΤΠΕ, χρηματοδοτώντας έργα και συμβάλλοντας στη δημιουργία επιχειρησιακών σχεδίων, ιδίως σε τομείς έντασης γνώσης, προωθώντας εκστρατείες ευαισθητοποίησης και ενθαρρύνοντας γυναίκες να αναλάβουν θέσεις εργασίας στον τομέα της πληροφορικής, όχι μόνον ως συμμετέχουσες στις ΤΠΕ, αλλά και ως παραγωγοί. Πρέπει επίσης να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την πλήρη συμμετοχή όλων των γυναικών, περιλαμβανομένων των μητέρων με μικρά παιδιά, των ηλικιωμένων γυναικών και των γυναικών με αναπηρίες. Η αύξηση της αντιπροσώπευσης των γυναικών στην αγορά εργασίας, αποτελεί μεν αναγκαία προϋπόθεση για την επίτευξη της ισότητας των φύλων, όμως δεν αρκεί. Οι γυναίκες έχουν επίσης να διαδραματίσουν ζωτικό ρόλο σε θέσεις λήψης αποφάσεων, ενώ στον τομέα της πληροφορικής, πραγματικές αλλαγές όσον αφορά την ισότητα των φύλων θα καταστούν ορατές μόνον όταν οι γυναίκες ανέλθουν στα ανώτερα κλιμάκια της ηγεσίας. Για να επιτευχθούν όλοι αυτοί οι στόχοι απαιτείται σύμπραξη και συγκεκριμένη δράση. Η αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στην κοινωνία της πληροφορίας, αποτελεί πρόκληση που απευθύνεται σε όλους: στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στις κυβερνήσεις, στις τοπικές και περιφερειακές αρχές, στα συνδικάτα, στους εργοδότες. Στη σημερινή οικονομική συγκυρία, σε μία διευρυμένη Ευρώπη, είναι ζωτικής σημασίας να αξιοποιήσουμε πλήρως το δυναμικό των γυναικών και των ανδρών για τη διαχείριση των αλλαγών και την εξασφάλιση μίας οικονομίας βασισμένης στη γνώση. 35

36

Γυναίκες της Πληροφορικής Ada Byron, Countess Lovelace (10 Δεκεμβρίου 1815 27 Νοεμβρίου 1852) Η Ada Byron γεννήθηκε στο Λονδίνο και ήταν κόρη του ποιητή George Gordon Noel, Lord Byron και της Anne Isabelle Milbanke. Η Ada σπούδασε μαθηματικά και μουσική με δασκάλους στο σπίτι, αλλά η συμμετοχή των κυριών της ανώτερης τάξης στον επιστημονικό τομέα, δεν ήταν ιδιαίτερα αποδεκτή στην Αγγλία της εποχής εκείνης. Στις 5 Ιουνίου 1833, τη σύστησαν στη Mary Somerville, εξέχουσα μαθηματικό, η οποία την ενθάρρυνε να συνεχίσει τις σπουδές της στα μαθηματικά. Στη διάρκεια μιας γιορτής στο σπίτι της Somerville, γνώρισε τον Charles Babbage, καθηγητή μαθηματικών στο Cambridge, και άκουσε τις ιδέες του για μια νέα υπολογιστική μηχανή, την Aναλυτική Mηχανή (Analytical Engine), τις οποίες όχι μόνο κατάλαβε αλλά μπόρεσε να εκφράσει η ίδια καλύτερα από τον ίδιο. Το 1953 οι σημειώσεις της Ada για την Αναλυτική Μηχανή του Babbage επανεκδόθηκαν. Η Μηχανή αναγνωρίστηκε ως ένας Η/Υ και οι σημειώσεις της Ada ως η περιγραφή ενός Η/Υ με λογισμικό (software). Grace Murray Hopper (9 Δεκεμβρίου 1906 1 Ιανουαρίου 1992) Η Υποναύαρχος Grace Murray Hopper ήταν διακεκριμένη Αμερικανίδα επιστήμονας της Πληροφορικής και αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού. Ήταν μία από τις πρώτες προγραμματίστριες του Harvard Mark I (ο πρώτος μεγάλης κλίμακας αυτόματος, ψηφιακός Η/Υ) και ανέπτυξε τον πρώτο μεταγλωττιστή (compiler) για γλώσσα προγραμματισμού. Γεννήθηκε στην 37

Νέα Υόρκη και πήρε το όνομα Grace Brewster Murray. Η Grace αποφοίτησε το 1928 από το Vassar College με πτυχίο στα Μαθηματικά και τη Φυσική, το 1930 έλαβε μεταπτυχιακό τίτλο από το Yale University και το 1934 διδακτορικό στα Μαθηματικά. Το 1943 κατατάχθηκε στο πολεμικό ναυτικό και της ανατέθηκε να συνεργαστεί με τον ηλεκτρονικό μηχανικό Howard Aiken, στην κατασκευή του πρώτου μεγάλης κλίμακας αυτόματου, ψηφιακού Η/Υ Harvard Mark I. Μετά τον πόλεμο εργάστηκε για την ανάπτυξη και τον σχεδιασμό των Mark II και Mark III. Κατά την διάρκεια του σχεδιασμού του Mark II η Grace ανακάλυψε ένα ʺbugʺ (σφάλμα) στην λειτουργία του Η/Υ. Αυτή είναι και η πρώτη πραγματική περίπτωση ενός ʺbugʺ στους Η/Υ. Barbara Liskov (7 Νοεμβρίου 1939 ) H Barbara Liskov είναι διακεκριμένη επιστήμονας της Πληροφορικής. Είναι καθηγήτρια Μηχανικής του τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Πληροφορικής του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (το γνωστό σε όλους μας ΜΙΤ). Η Barbara Liskov έχει διευθύνει πολλά και σημαντικά ερευνητικά προγράμματα κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής της καριέρας. Μερικά από αυτά: Σχεδιασμός και υλοποίηση της CLU, της πρώτης γλώσσας προγραμματισμού που υποστηρίζει ʺαφαίρεση δεδομένωνʺ (data abstraction). Argus, η πρώτη γλώσσα υψηλού επιπέδου που υποστηρίζει υλοποίηση κατανεμημένων προγραμμάτων (distributed programs). Thor, αντικειμενοστραφή σύστημα βάσης δεδομένων (object oriented database system). Η καθηγήτρια Barbara Liskov είναι μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Μηχανικής και της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών. Το 1996 38

βραβεύτηκε με το The Society of Women Engineersʹ Achievement Award και το 2004 με το Μετάλλιο IEEE von Neumann. Carly Fiorina (6 Σεπτεμβρίου 1954 ) H Carly Fiorina είναι στους περισσότερους/ες γνωστή ως η πρώην διευθύνουσα σύμβουλος CEO (1999 2005) και πρόεδρος (2000 2005) της Hewlett Packard. Εκτιμάται ότι έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αναδιοργάνωση της HP και στη συγχώνευση της εταιρείας με την Compaq Computer, το 2002. Έχει αποδείξει ότι οι γυναίκες μπορούν να διοικήσουν, αλλά και ότι δεν διστάζουν να λάβουν ριψοκίνδυνες αποφάσεις, ακόμη και όταν οι περισσότεροι τις θεωρούν ʺτελειωμένεςʺ. Το έγκυρο περιοδικό Fortune την χαρακτήρισε ως την πιο δυναμική γυναίκα στο χώρο των επιχειρήσεων από το 1998 2003. Η Carly Fiorina αποφοίτησε το 1976 από το Stanford University με πτυχίο στη Φιλοσοφία και τη Μεσαιωνική Ιστορία, το 1980 απέκτησε MBA στο Μάρκετινγκ από το Robert H. Smith School of Business του Maryland University και το 1989 μεταπτυχιακό τίτλο στη Διοίκηση Επιχειρήσεων από το MIT Sloan School of Management. Meg Whitman (4 Αυγούστου 1956 ) To ebay σίγουρα όλοι/ες το γνωρίζετε. Αυτό που μάλλον δε γνωρίζετε είναι ότι διευθύνουσα σύμβουλος CEO και πρόεδρος είναι η Meg Whitman. Η Whitman ανέλαβε τα καθήκοντά της στο ebay το Μάρτιο του 1998. Τότε η εταιρεία αριθμούσε 29 υπαλλήλους και είχε πελάτες μόνο στις Ηνωμένες 39