Λέξειρ κλειδιά Νενηεξηθφηεηα Μνπζεία Ηζηνξία Έζλνο Σαπηφηεηα χγρξνλε ηέρλε Μνπζεία χγρξνλεο Σέρλεο

Πεπίλητη Σν δεκφζην, αλνηθηφ κνπζείν γελλήζεθε ζηελ πεξίνδν ηεο λενηεξηθφηεηαο, ην 18 ν θαη θπξίσο ην 19 ν αηψλα θαη είρε σο απνζηνιή ηελ αλαπαξάζηαζε ηνπ λενηεξηθνχ κεηα-αθεγήκαηνο γηα ηελ ηζηνξία, ην έζλνο θαη ηελ εζληθή ηαπηφηεηα. Υξεζηκνπνηήζεθε απφ ηα δπηηθά βηνκεραλνπνηεκέλα αζηηθά θξάηε σο έλα κέζν εκπέδσζεο ηεο θπξηαξρίαο ηνπο ζηνλ πιεζπζκφ. Ζ δηαδηθαζία παξαγσγήο λνήκαηνο ζηα πιαίζηα απηά δηακνξθψλνληαλ απφ κία θιεηζηή ζθαίξα εηδηθψλ επαγγεικαηηψλ ησλ κνπζείσλ νη νπνίνη ρξεζηκνπνηνχζαλ ζπγθεθξηκέλεο πξαθηηθέο ηαμηλφκεζεο θαη νξγάλσζεο ησλ εθζεκάησλ γηα λα αλαπαξαζηήζνπλ κία απφιπηε θαη αλακθηζβήηεηε αιήζεηα γηα ηνλ θφζκν. Σα κνπζεία ηέρλεο ζπκκεηείραλ κε ηνπο ίδηνπο θαλφλεο ζηελ αλαπαξάζηαζε ηνπ θπξίαξρνπ εζληθνχ, ηζηνξηθνχ αθεγήκαηνο. ηε κεηαπνιεκηθή πξαγκαηηθφηεηα ηνπ 20 νπ αηψλα δεκηνπξγείηαη ην αίηεκα γηα ηνλ νπζηαζηηθφ εθδεκνθξαηηζκφ ηνπ κνπζείνπ θαη ηελ ελζσκάησζε ζε απηφ ησλ ελαιιαθηηθψλ δηεγήζεσλ δηαθφξσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ πνπ κέρξη πξφηηλνο ήηαλ απνθιεηζκέλεο. Όζνλ αθνξά ηα κνπζεία ζχγρξνλεο ηέρλεο νη δηαδηθαζίεο νξγάλσζεο θαη παξνπζίαζεο ησλ εθζέζεσλ επεξεάδνληαη απφ ηηο εμειίμεηο ζην θνηλσληθφ πεδίν, αιιά θαη απφ εμειίμεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ ηξφπν ηεο θαιιηηερληθήο παξαγσγήο θαη ην ραξαθηήξα ηεο ζχγρξνλεο ηέρλεο. Χο απνηέιεζκα νη επηκειεηέο ράλνπλ ηελ παληνδπλακία ηνπο, ελψ ην λφεκα πνπ αληαλαθινχλ νη εθζέζεηο ζπλδηακνξθψλεηαη θαη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο θαιιηηέρλεο. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο ην ίδην ην θνηλφ θαιείηαη λα ζπκκεηέρεη κε δεκηνπξγηθφ ηξφπν ζηελ έθζεζε έξγσλ ηέρλεο. Χο κειέηε πεξίπησζεο ην Δζληθφ Μνπζείν χγρξνλεο Σέρλεο αλαδεηθλχεη ηα ζχγρξνλα ζηνηρεία ηνπ κνπζεηαθνχ ζεζκνχ σο πξνο ηηο δηαδηθαζίεο παξαγσγήο λνήκαηνο, θπξίσο κέζσ ησλ πεξηνδηθψλ εθζέζεψλ ηνπ. 1

Abstract The public museum was born in the modern period, in the 18 th but mainly in the 19 th century, and had as its mission the representation of the modern meta-narrative of history, nation and national identity. It was used by the modern industrialized state as a means of domination over the population. In this framework, the procedures of producing meaning were the object of a selfinclosed sphere which contained the professionals of the museum. They used specific practices of organisation and classification to represent an absolute and undeniable truth about the world. The art museum used the same rules in order to represent the dominant national and historical narrative. New demands about the role of the museum arise in the post war era. There is the demand for a more democratic museum which will represent alternative narratives which were previously ecluded. In regard to contemporary art museums the procedures of organising and presenting exhibitions are influenced not only by the developments in the social field, but also by the developments in the way of artistic production and the character of contemporary art. As a result, the curators loose their dominating role, while the meaning which the exhibitions reflect is co-produced by the artists as well. In many cases, the public is invited to participate in a creative manner. The case-study of the National Museum of Contemporary Art reflects these changes regarding the procedures of producing meaning, especially through its exhibitions. 2

Λέξειρ κλειδιά Νενηεξηθφηεηα Μνπζεία Ηζηνξία Έζλνο Σαπηφηεηα χγρξνλε ηέρλε Μνπζεία χγρξνλεο Σέρλεο 3

ΠΙΝΑΚΑ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΩΝ 1. Διζαγυγή... 5 2. Δννοιολογικοί πποζδιοπιζμοί... 6 3. Ιζηοπική αναδπομή... 9 4. Σο ιζηοπικό και ιδεολογικό πλαίζιο ανάπηςξηρ ηος δημόζιος, ανοικηού μοςζείος - Νεοηεπικόηηηα... 10 4.1 Το παπάδειγμα ηηρ Γαλλίαρ... 14 4.2 Τα ανηικείμενα και η παπαγυγή νοήμαηορ... 16 4.3 Η ιδιαίηεπη εξέλιξη ηυν μοςζείυν ηέσνηρ ηο «καθαπό βλέμμα»... 18 5. Σα ζύγσπονα μοςζεία και η παπαγυγή νοήμαηορ - Μεηανεοηεπικόηηηα. 20 5.1 Μοςζεία και μνήμη... 26 5.2 Οι πποζδοκίερ από ένα μοςζείο ζύγσπονηρ ηέσνηρ.... 28 6. Η πεπίπηυζη ηος Δθνικού Μοςζείος ύγσπονηρ Σέσνηρ (Δ.Μ..Σ.)... 30 6.1 Γενικέρ καηεςθςνηήπιερ απσέρ... 32 6.2 Σςλλεκηική πολιηική... 33 6.3 Εκθεζιακή πολιηική... 34 6.4 Εκπαιδεςηική πολιηική... 38 6.5 Επεςνηηική πολιηική... 40 6.6 Πολιηική επικοινυνίαρ... 42 7. Παποςζίαζη εκθέζευν... 43 7.1 Τα σπόνια ηηρ αμθιζβήηηζηρ: Η ηέσνη ηος 70 ζηην Ελλάδα... 44 7.1.1 Ππώηη ενόηηηα: «Απένανηι ζηο ππαγμαηικό»... 46 7.1.2 Δεύηεπη ενόηηηα: «Διαδικαζίερ και διαδπάζειρ»... 47 7.1.3 Τπίηη ενόηηηα: «Δομέρ μεηαδομέρ»... 48 7.1.4 Πποβλήμαηα εθνικών ηαςηοηήηυν... 49 7.2 Ο Μεγάλορ Πεπίπαηορ... 53 7.2.1 Κάνονηαρ ηο «Μεγάλο Πεπίπαηο»... 54 7.2.2 Ππόζλητη και ανηιδπάζειρ... 72 7.2.3 Μια αποηίμηζη... 77 8. ςμπεπάζμαηα Δπίλογορ... 79 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 81 4

1. Διζαγυγή Σν κνπζείν φπσο ην γλσξίδνπκε ζήκεξα έρεη ηηο απαξρέο ηνπ ζηα ηέιε ηνπ 18 νπ θαη θπξίσο ζηνλ 19 ν αηψλα, ζηελ επνρή ηεο λενηεξηθφηεηαο. Σελ επνρή εθείλε δεκηνπξγνχληαη ηα πξψηα δεκφζηα θαη αλνηθηά ζην θνηλφ κνπζεία ηα νπνία απνηεινχλ θνξείο ηεο πνιηηηθήο ηνπ θξάηνπο γηα ηε δηαηήξεζε ηεο ηζηνξηθήο κλήκεο θαη ηεο εζληθήο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο θαη γηα ηελ παξαγσγή θαη δηακφξθσζε ηαπηνηήησλ. ηφρνο ηεο εξγαζίαο ζην πξψην κέξνο είλαη λα αλαδείμεη ηηο δηαδηθαζίεο κε ηηο νπνίεο ην κνπζείν ηεο λενηεξηθφηεηαο παξάγεη ην λφεκα θαη ηελ γλψζε γηα ηνλ θφζκν θαη ηελ ηζηνξία, ρξεζηκνπνηψληαο σο ζηνηρεία ηεο αθήγεζεο ηα αληηθείκελα. Γίλεηαη ηδηαίηεξε κλεία ζηνλ ξφιν πνπ αλαιακβάλνπλ ηα κνπζεία ηέρλεο ζηελ αλαπαξάζηαζε ηνπ λενηεξηθνχ κεηααθεγήκαηνο, κέζα απφ ην παξάδεηγκα ηνπ κνπζείνπ ηνπ Λνχβξνπ, αιιά θαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ηα κνπζεία ηέρλεο δηαθνξνπνηνχληαη απφ ηα άιια κνπζεία, απνθηψληαο έλα ραξαθηήξα θνηλσληθνχ δηαρσξηζκνχ. ηε ζπλέρεηα παξνπζηάδεηαη ην γεληθφ κεηαπνιεκηθφ θνηλσληθνπνιηηηθφ πιαίζην κέζα ζην νπνίν ν ζεζκφο ηνπ κνπζείνπ δέρεηαη έληνλε θξηηηθή σο πξνο ηε κνλνδηάζηαηε άπνςε πνπ παξνπζηάδεη γηα ηελ ηζηνξία θαη ηνλ θφζκν. ην κεηαλενηεξηθφ πιαίζην νη δηάθνξεο θνηλσληθέο νκάδεο δηεθδηθνχλ θαη απνθηνχλ έλαλ πην ελεξγφ ξφιν ζηελ θαηαζθεπή θαη αλαπαξάζηαζε ησλ ηζηνξηψλ θαη ησλ ηαπηνηήησλ ηνπο, κέζα απφ ην κνπζείν. Ζ δηαδηθαζία παξαγσγήο λνήκαηνο θαη γλψζεο γηα ηελ ηζηνξία αλνίγεη θαη δηακνξθψλεηαη πηα απφ πεξηζζφηεξνπο παξάγνληεο ζε κία πνξεία νπζηαζηηθνχ εθδεκνθξαηηζκνχ ηνπ ζεζκνχ ηνπ κνπζείνπ. ην δεχηεξν κέξνο ζα κειεηεζεί ε πεξίπησζε ηνπ Δζληθνχ Μνπζείνπ χγρξνλεο Σέρλεο, ελφο λενζχζηαηνπ κνπζείνπ, θαη ζα θαηαδεηρζεί ην πφζν αλνηθηή είλαη ε δηαδηθαζία παξαγσγήο θαη αλαπαξάζηαζεο ηεο ηζηνξίαο θαη ησλ ηαπηνηήησλ. Μεηά ηελ παξνπζίαζε ηεο ζπλνιηθήο πνιηηηθήο ηνπ Δ.Μ..Σ. αλαιχνληαη δχν εθζέζεηο ηνπ κνπζείνπ, πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζεί πνηα είλαη ζηελ πξάμε ε πνιηηηθή πνπ αθνινπζείηαη. 5

2. Δννοιολογικοί πποζδιοπιζμοί Σα κνπζεία ζηηο κέξεο καο δηαθξίλνληαη απφ κηα κεγάιε πνηθηιία κνξθψλ, ιεηηνπξγηψλ θαη ζηφρσλ. Γηαρξνληθά έρνπλ πεξάζεη απφ δηάθνξα ζηάδηα εμέιημεο γηα λα πξνζιάβνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ έρνπλ ζήκεξα. Αλαδεηψληαο έλαλ έγθπξν νξηζκφ ηεο έλλνηαο ηνπ κνπζείνπ νη πεξηζζφηεξνη αλαηξέρνπλ ζηνλ νξηζκφ πνπ δίλεη ην Γηεζλέο πκβνχιην Μνπζείσλ (ICOM). 1 Ο νξηζκφο απηφο έρεη σο εμήο: Οξγαληζκόο κόληκνο, ρσξίο θεξδνζθνπηθό ραξαθηήξα, ππνηαγκέλνο ζηελ ππεξεζία ηεο θνηλσλίαο θαη ηεο αλάπηπμήο ηεο θαη αλνηρηόο ζην θνηλό, ν νπνίνο απνθηά, ζπληεξεί, κειεηά, θνηλνπνηεί θαη εθζέηεη πιηθέο καξηπξίεο ηνπ αλζξώπνπ θαη ηνπ πεξηβάιινληόο ηνπ κε ζθνπό ηε κειέηε, ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ ςπραγσγία. 2 Απφ ηνλ παξαπάλσ νξηζκφ δηαθαίλνληαη αθελφο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ κνπζείνπ σο νξγαληζκνχ θαη αθεηέξνπ νη ιεηηνπξγίεο θαη νη ζθνπνί πνπ πξέπεη λα επηηειεί. Χο νξγαληζκνί ηα κνπζεία έρνπλ ην ραξαθηήξα ηεο κνληκφηεηαο θαη ηεο ζηαζεξφηεηαο, ν νπνίνο ζπλάδεη κε ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο ζπιινγήο πιηθψλ αληηθεηκέλσλ θαη ηεο πξνζηαζίαο απηψλ. Δίλαη πξνθαλέο φηη έλαο βξαρχβηνο νξγαληζκφο κε εκεξνκελία ιήμεο δε ζα κπνξνχζε λα επηηειέζεη αμηφπηζηα ην έξγν απηφ. Ο θνηλσληθφο ξφινο πνπ θαιείηαη λα παίμεη ην κνπζείν ζπκπιεξψλεηαη απφ ην κε θεξδνζθνπηθφ ραξαθηήξα ηνπ θαη ηελ ππνρξέσζε λα είλαη πξνζβάζηκν ζε φινπο. Ο ζθνπφο ηνπ νηθνλνκηθνχ θέξδνπο πεξηγξάθεηαη σο αιιφηξηνο πξνο ην ξφιν ηνπ κνπζείνπ ζηελ θνηλσλία. Μφλν έηζη κπνξεί λα παξακέλεη ζπλεπέο πξνο ην θαζήθνλ λα είλαη ππνηαγκέλν ζηελ ππεξεζία ηεο θνηλσλίαο θαη ζηελ αλάπηπμε απηήο. Σαπηφρξνλα ε θνηλσληθή δηθαηνζχλε θαη γεληθά νη πην ζχγρξνλεο αληηιήςεηο γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ κνπζείνπ επηβάιινπλ 1 Σν Γηεζλέο πκβνχιην Μνπζείσλ είλαη ην φξγαλν πνπ αζρνιείηαη κε φιεο ηηο ιεηηνπξγίεο ησλ κνπζείσλ θαη ηε κειέηε ηνπο παγθνζκίσο, θαζψο θαη κε ηελ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. πζηάζεθε ην 1946 απφ ηελ UNESCO θαη έρεη εζληθέο επηηξνπέο ζε πεξηζζφηεξα απφ εθαηφ θξάηε. 2 Σκήκα ΗΗ, άξζξν 3 ηνπ θαηαζηαηηθνχ πνπ πηνζεηήζεθε απφ ηελ 11 ε Γεληθή χλνδν ηνπ ICOM, Κνπεγράγε 1974. Ο νξηζκφο παξέκεηλε θαηά βάζε ν ίδηνο, σο άξζξν 2, θαη ζηα θαηαζηαηηθά πνπ επηθπξψζεθαλ ζηηο επφκελεο πλφδνπο ηνπ 1989, 1995 θαη 2001. 6

ηελ φζν ην δπλαηφλ αλνηρηφηεξε θαη θαζνιηθφηεξε πξφζβαζε ζηνπο ζεζαπξνχο θαη ηηο ζπιινγέο ηνπ. Οη ιεηηνπξγίεο ηνπ κνπζείνπ φπσο πεξηγξάθνληαη εδψ είλαη ε απφθηεζε, ε ζπληήξεζε, ε κειέηε, ε θνηλνπνίεζε θαη ε έθζεζε ησλ πιηθψλ καξηπξηψλ πνπ αθνξνχλ ηελ αλζξσπφηεηα θαη ην πεξηβάιινλ ηεο. Γηαθαίλνληαη δχν θαηεγνξίεο ιεηηνπξγηψλ: απφ ηε κία νη εζσηεξηθέο θαη απφ ηελ άιιε απηέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην θνηλφ ηνπ κνπζείνπ. Ζ απφθηεζε, ζπληήξεζε θαη κειέηε ησλ αληηθεηκέλσλ γίλεηαη απφ ην επαγγεικαηηθφ θαη επηζηεκνληθφ δπλακηθφ ηνπ κνπζείνπ, ρσξίο ην θνηλφ λα έρεη ζέα απηψλ ησλ δηαδηθαζηψλ, ή δηθαίσκα ζπκκεηνρήο ζε απηέο. ε επφκελν ζηάδην, θαηά ηελ θνηλνπνίεζε θαη ηελ έθζεζε ησλ αληηθεηκέλσλ ν επηζθέπηεο ηνπ κνπζείνπ παίξλεη ηε ζέζε ηνπ, σο έλαο απφ ηνπο πην ζεκαληηθνχο παξάγνληεο ηεο κνπζεηαθήο ιεηηνπξγίαο. Μέζα απφ ηηο παξαπάλσ ιεηηνπξγίεο δχλαηαη λα επηηεπρζνχλ νη ζθνπνί ηνπ κνπζείνπ, πνπ είλαη ε κειέηε, ε εθπαίδεπζε θαη ε ςπραγσγία. Απφ απηνχο, νη πξψηνη δχν ζπλδένληαη πεξηζζφηεξν κε ηελ παξαδνζηαθή θαη δηαρξνληθή απνζηνιή ηνπ κνπζείνπ ζε θάζε επνρή θαη θνηλσλία, ελψ ν ηειεπηαίνο απερεί ηηο πην ζχγρξνλεο αληηιήςεηο πνπ ζέινπλ ην κνπζείν λα ρξεζηκνπνηεί κηα πνηθηιία κέζσλ κε ζηφρν θαη ηελ απφιαπζε ηνπ επηζθέπηε. Δίλαη γεγνλφο φηη ε ζεκεξηλή έλλνηα ηνπ κνπζείνπ είλαη δηεπξπκέλε θαη πεξηιακβάλεη είδε νξγαληζκψλ πνπ παιηφηεξα δε ζα ζεσξνχληαλ κνπζεία. Σν ICOM ήδε απφ ην 1974 έρεη αλαγλσξίζεη κηα ζεηξά απφ νξγαληζκνχο πνπ δελ πεξηιακβάλνληαη ζηελ ζηελή εξκελεία ηνπ νξηζκνχ ηνπ κνπζείνπ. Ζ ηειεπηαία ιίζηα πνπ επηθπξψζεθε ην 2001 ζηελ 20 ή Γεληθή χλνδν, ζηε Βαξθειψλε πεξηιακβάλεη εθηφο ησλ άιισλ θαη ηδξχκαηα πνπ ζπιιέγνπλ θπηά θαη δψα, πξνζηαηεπκέλνπο βηφηνπνπο, θέληξα επηζηήκεο θαη ηερλνινγίαο, πνιηηηζηηθά θέληξα θαη θνξείο πνπ πξνσζνχλ ηε δηαηήξεζε ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο θαη γεληθά νξγαληζκνί πνπ δηαζέηνπλ θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ νξηζκνχ, ή ζηεξίδνπλ ηα κνπζεία κέζσ κνπζεηνινγηθψλ εξεπλψλ ή εθπαίδεπζεο. 3 3 Άξζξν 2, παξάγξαθνο 1β, Καηαζηαηηθφ πνπ επηθπξψζεθε απφ ηελ 20ή Γεληθή χλνδν ηνπ ICOM, Βαξθειψλε, Ηζπαλία, 6 Ηνπιίνπ 2001. 7

Γηα ηε κειέηε ησλ κνπζείσλ έρεη αλαπηπρζεί εηδηθφο επηζηεκνληθφο θιάδνο, ε κνπζεηνινγία. Ο νξηζκφο πνπ δίλεη ην ICOM γηα ηα πεδία έξεπλαο θαη δξαζηεξηνπνίεζεο ηεο επηζηήκεο ησλ κνπζείσλ είλαη ν εμήο: Μνπζεηνινγία είλαη ε επηζηήκε ησλ κνπζείσλ. Έρεη λα θάλεη κε ηε κειέηε ηεο ηζηνξίαο θαη ηνπ ππόβαζξνπ ησλ κνπζείσλ, ηνπ ξόινπ ηνπο ζηελ θνηλσλία, ζπγθεθξηκέλσλ ζπζηεκάησλ γηα ηελ έξεπλα, ηε ζπληήξεζε, ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ νξγάλσζε, ηεο ζρέζεο κε ην θπζηθό πεξηβάιινλ, θαη ηεο ηαμηλόκεζεο δηαθνξεηηθώλ εηδώλ κνπζείσλ. Δλ ζπληνκία, ε κνπζεηνινγία είλαη ν θιάδνο ηεο γλώζεο πνπ αζρνιείηαη κε ηε κειέηε ησλ ζηόρσλ θαη ηελ νξγάλσζε ησλ κνπζείσλ. 4 Έλαο ζπλαθήο φξνο γηα ηνλ ηνκέα ηεο επηζηήκεο ηεο κνπζεηνινγίαο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηνλ αγγιφθσλν θφζκν, είλαη νη «κνπζεηαθέο ζπνπδέο». Ζ ρξήζε απηνχ ηνπ φξνπ, έλαληη ηεο «κνπζεηνινγίαο», απφ θάπνηνπο εξεπλεηέο δείρλεη ηνλ δηεπηζηεκνληθφ ραξαθηήξα ηνπ ελ ιφγσ πεδίνπ, ην νπνίν δε ζα κπνξνχζε απφ απηή ηελ άπνςε λα απνηειεί κηα αλεμάξηεηε επηζηήκε. Αληίζεηα γίλεηαη δεθηφ φηη ζην πιαίζην ησλ κνπζεηαθψλ ζπνπδψλ αζθείηαη επηξξνή απφ κία ζεηξά επηζηεκψλ, φπσο ε θνηλσληνινγία, ε ηζηνξία, ε γισζζνινγία, ε αξραηνινγία, ε ηζηνξία ηέρλεο, αθφκα θαη ε δηνίθεζε επηρεηξήζεσλ. 5 Αλεμάξηεηα πάλησο απφ ηελ επηινγή ηνπ φξνπ πνπ πεξηγξάθεη ηηο ζρεηηθέο ζπνπδέο, ην γεγνλφο ηεο χπαξμεο θαη αλάπηπμεο ελφο δηαθξηηνχ πεδίνπ γηα ηε κειέηε ηεο κνπζεηαθήο ιεηηνπξγίαο αλαδεηθλχεη ηε ζεκαζία πνπ απνδίδεηαη ζην κνπζείν θαη ζην ξφιν ηνπ ζηελ θνηλσλία, θαζψο θαη ηηο πνιιαπιέο επηινγέο θαη δπλαηφηεηεο πνπ κπνξνχλ λα αλαδπζνχλ κέζα απφ ηελ κειεηεκέλε θαη εκπλεπζκέλε ρξήζε ηνπ. Ζ έξεπλα θέξλεη ζην πξνζθήλην πξνβιεκαηηζκνχο θαη δεηήκαηα φπσο ν εθδεκνθξαηηζκφο ηνπ κνπζείνπ θαη ε πνιπθσλία, ε ζρέζε κε ηνλ επηζθέπηε, αιιά θαη ηνλ κε- επηζθέπηε, ε αληηπξνζψπεπζε ηεο θνηλφηεηαο, ησλ κεηνλνηήησλ, ησλ θχισλ θαη ησλ δηάθνξσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ, ε ζρέζε κε 4 Professional Training of Museum Personnel in the World. Actual State of the Problem. ICOM, Παξίζη, 1972. 5 Οηθνλφκνπ Μαξία, Μνπζείν: Απνζήθε ή δσληαλόο νξγαληζκόο;, Δθδφζεηο Κξηηηθή, Αζήλα, 2003, ζει.27. 8

ηελ εζληθή ηαπηφηεηα θαη ηελ ηζηνξηθή θαη θνηλσληθή κλήκε. 6 Οη απαληήζεηο ζε απηά ηα εξσηήκαηα δίλνληαη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ζε θάζε πεξίπησζε, αλάινγα κε ηηο ζπγθεθξηκέλεο επηδηψμεηο, είηε ζπλεηδεηέο, είηε αζπλείδεηεο, θάζε κνπζείνπ θαη δηακνξθψλνπλ ηε θπζηνγλσκία θαη ηνλ ηδηαίηεξν ξφιν ηνπ ζηελ θνηλφηεηα ζηελ νπνία απεπζχλεηαη. 3. Ιζηοπική αναδπομή Όπσο αλαθέξζεθε θαη πξνεγνχκελα, ην κνπζείν έρεη δηέξζεη απφ δηάθνξα ζηάδηα εμέιημεο κέρξη λα πάξεη ηε ζεκεξηλή, πνιπδηάζηαηε κνξθή ηνπ. Οη απαξρέο ηνπ ζεζκνχ κπνξνχλ λα αλαδεηεζνχλ ζηελ επηζπκία θαη αλάγθε ηεο ζπιινγήο αληηθεηκέλσλ, αλάγθεο παλαλζξψπηλεο θαη παλάξραηαο. Δμάιινπ ε ζπιινγή σο ιεηηνπξγία βξίζθεηαη ζηνλ ππξήλα ηεο έλλνηαο ηνπ κνπζείνπ. Χζηφζν ην ζχγρξνλν, δεκφζην θαη αλνηρηφ ζην θνηλφ κνπζείν έιθεη ηηο ξίδεο ηνπ απφ ηελ Δπξψπε ησλ ηειψλ ηνπ 17 νπ θαη θπξίσο ηνπ 18 νπ θαη 19 νπ αηψλα. ηελ αξραία Διιάδα ν φξνο κνπζείν αλαθεξφηαλ ζην ηέκελνο ησλ Μνπζψλ. Δπίζεο ζηα κεγάια ηεξά ζπιιέγνληαλ θαη ηνπνζεηνχληαλ ζε δεκφζηα ζέα ηα αλαζήκαηα ησλ πηζηψλ. ε πεγέο εμάιινπ βξίζθνπκε αλαθνξέο ζε πηλαθνζήθεο, φπσο απηή ηεο βφξεηαο πηέξπγαο ησλ Πξνππιαίσλ ηεο Αθξφπνιεο ησλ Αζελψλ, ζηνλ 5 ν π.υ. αηψλα. 7 ηα ειιεληζηηθά ρξφληα ζεκεηψλεηαη κηα εμέιημε, κε παξάδεηγκα ην κνπζείν ηνπ Πηνιεκαίνπ σηήξα ζηελ Αιεμάλδξεηα, ηνλ 3 ν αηψλα π.υ., ην νπνίν είρε 6 Μνχιηνπ Μάξιελ, Μπνχληα Αιεμάλδξα, «Μνπζεηνινγία: Ηζηνξία, Θεσξία θαη Πξαθηηθή», Αξραηνινγία θαη Σέρλεο, ηεχρνο 73, Γεθέκβξηνο 1999, ζει. 40. 7 Παπζαλίαο Η.22.6. 9

εθπαηδεπηηθφ ραξαθηήξα θαη πεξηειάκβαλε αληηθείκελα φπσο αγάικαηα, αζηξνλνκηθά θαη ρεηξνπξγηθά φξγαλα θαη βνηαληθφ θαη δσνινγηθφ πάξθν. 8 ηελ αξραία Ρψκε εμαθνινπζεί λα πθίζηαηαη ε ιέμε κνπζείν (ζηα ιαηηληθά museum), σζηφζν ε ιεηηνπξγία ηνπ δελ ζρεηίδεηαη κε ηελ έθζεζε αληηθεηκέλσλ, αιιά κε ηε δηεμαγσγή θηινζνθηθψλ ζπδεηήζεσλ. Οη πινχζηνη παηξίθηνη θαη νη ζηξαηεγνί ζπιιέγνπλ αληηθείκελα ζηνλ ηδησηηθφ ηνπο ρψξν, ελψ ε δεκφζηα έθζεζε αθνξά ιάθπξα πνιέκνπ θαηά ηελ παλεγπξηθή παξέιαζε ζηνπο δξφκνπο ηεο πφιεο. 9 Ζ έθζεζε ιαθχξσλ πνιέκνπ, πνπ θέξλνπλ νη ηαπξνθφξνη, εμαθνινπζεί θαη θαηά ην Μεζαίσλα. ηελ πεξίνδν απηή εθηίζεληαη παξάιιεια θαη ζξεζθεπηηθά αληηθείκελα ζε ιαηξεπηηθνχο ρψξνπο. Μηα πην νηθεία ρξήζε ηεο έλλνηαο κνπζείν ζπλαληάκε ζηελ πεξίνδν ηεο Αλαγέλλεζεο, ζηε Φισξεληία ηνπ 15 νπ αηψλα, φπνπ ε ιέμε ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη ηελ ζπιινγή ηνπ Λαπξέληηνπ ησλ Μεδίθσλ. Σελ ίδηα πεξίνδν ζπλαληάκε θαη ηα νλνκαδφκελα cabinets of curiosities πνπ ήηαλ ζπιινγέο αμηνπεξίεξγσλ αληηθεηκέλσλ απφ εμσηηθέο ρψξεο, νη νπνίεο ζηεγάδνληαλ ζηηο θαηνηθίεο ησλ επγελψλ. Ζ έθηαζή ηνπο κπνξνχζε λα θαηαιακβάλεη αθφκα θαη αξθεηά δσκάηηα, ελψ παξάιιεια ππήξρε ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο θαη έλαο μερσξηζηφο ρψξνο φπνπ εθηίζνληαλ έξγα ηέρλεο, ε galleria. Ζ πξφζβαζε ζηα αληηθείκελα απηά παξέκελε θαη ζε απηήλ ηελ πεξίνδν πεξηνξηζκέλε ζηνπο ιίγνπο πξνζθεθιεκέλνπο ηνπ επγελή ηδηνθηήηε 4. Σο ιζηοπικό και ιδεολογικό πλαίζιο ανάπηςξηρ ηος δημόζιος, ανοικηού μοςζείος - Νεοηεπικόηηηα Οη ξίδεο ηνπ αλνηθηνχ, δεκφζηνπ κνπζείνπ πξέπεη λα αλαδεηεζνχλ ζηελ επνρή ηεο λενηεξηθφηεηαο, ε νπνία έρεη ηηο απαξρέο ηεο ζηελ Αλαγέλλεζε, ζηελ αλάδπζε ησλ επηζηεκψλ θαη ζηελ θαηαζθεπή ησλ κεηα-αθεγεκάησλ, δειαδή νξηδόλησλ ηνπ ιόγνπ, κέζσ ησλ νπνίσλ αληηθεηκεληθέο πξαγκαηηθόηεηεο θαη 8 Geoffrey Lewis, Collections, collectors and museums: a brief world survey ζην Manual of Curatorship, J.M.A. Thompson (επηκ.), London: Butterworths, 1984, ζει. 7-22. 9 Ranuccio Bianchi Bandinelli, Rome, the Centre of Power, 500 BC to AD 200, New York: G. Braziller, 1970. 10

αηώληεο αιήζεηεο κπνξνύζαλ λα νξηζζνύλ θαη λα εθθξαζηνύλ. 1011 Οη ηζηνξηθέο εμειίμεηο πνπ δεκηνπξγνχλ ην πιαίζην αλάπηπμεο απηψλ ησλ ηδεψλ είλαη ηα ηαμίδηα ησλ Δπξσπαίσλ εμεξεπλεηψλ θαη ε αλάπηπμε ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ, ε βηνκεραληθή επαλάζηαζε θαζψο θαη ε ίδξπζε εζληθψλ θξαηψλ ζηελ Δπξψπε. 12 ηελ λενηεξηθή επνρή αλαπηχζζεηαη ε πεπνίζεζε ζηελ ηδέα ηεο πξνφδνπ, ζηελ ηθαλφηεηα δειαδή ηνπ αλζξψπνπ λα εθκεηαιιεπηεί ην πεξηβάιινλ ηνπ θαη λα ην ππνηάμεη πξνο φθειφο ηνπ θαη πξνο φθεινο ηεο θνηλσλίαο. Ο άλζξσπνο θαηαιακβάλεη πηα δεζπφδνπζα ζέζε ζην θνζκηθφ ζρέδην. Ζ αληίιεςε γηα ην παξειζφλ θαη ηελ ηζηνξία αιιάδεη. Σν παξειζφλ γίλεηαη πηα αληηιεπηφ σο κηα εμειηθηηθή πνξεία πξνο ηελ πξφνδν θαη ηελ έιεπζε ηεο λενηεξηθφηεηαο, πξνο ην ληθεθφξν παξφλ, πξνο έλα νπηνπηθφ κέιινλ. Ο νξίδνληαο αλνηθηόο ζην κέιινλ, πνπ θαζνξίδεηαη από ηηο πξνζδνθίεο ηνπ παξόληνο, θαζνδεγεί ηελ πξόζβαζή καο ζην παξειζόλ. ζν ρξεζηκνπνηνύκε ηηο εκπεηξίεο ηνπ παξειζόληνο πξνζαλαηνιηζκέλνη πξνο ην κέιινλ, ην απζεληηθό παξόλ δηαηεξείηαη σο ν ηόπνο ηεο ζπλερηδόκελεο παξάδνζεο θαη ηεο θαηλνηνκίαο ηαπηόρξνλα, ην έλα δελ είλαη δπλαηόλ ρσξίο ην άιιν θαη ηα δύν ζπγρσλεύνληαη ζηελ αληηθεηκεληθόηεηα πνπ είλαη θαηάιιειε γηα ην πεξηερόκελν ηεο «ιεηηνπξγηθήο ηζηνξίαο». 13 Οη απαηζηφδνμεο ζεάζεηο ηεο ηζηνξίαο έρνπλ ζρεδφλ εμαθαληζηεί κεηά ηα κέζα ηνπ 18 νπ αηψλα, ελψ θαηά ην 19 ν αηψλα ππάξρεη κηα δηεπξπκέλε πίζηε ζηηο κνξθσκέλεο ηάμεηο ησλ αλαπηπγκέλσλ ρσξψλ ζηελ ηδέα ηεο πξνφδνπ, αλεμάξηεηα αλ απηή ε πξφνδνο δελ γηλφηαλ θαζφινπ νξαηή θαη αληηιεπηή απφ άιιεο θνηλσλίεο πνπ δελ θαξπψλνληαλ ηα νθέιε ησλ επηζηεκνληθψλ θαηαθηήζεσλ θαη ηεο βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο. 14 Παξάιιεια κεηαβάιιεηαη θαη ε αληίιεςε ηνπ λενηεξηθνχ αλζξψπνπ γηα ην ρξφλν. Δλψ θαηά ην Μεζαίσλα ν ρξφλνο δελ απνηειεί αληηθείκελν ζρνιαζηηθνχ 10 Susan M. Pearce, Μνπζεία, αληηθείκελα θαη ζπιινγέο, εθδφζεηο Βάληαο, Θεζζαινλίθε 2002, ζει. 17. 11 Σέηνηα κεηα-αθεγήκαηα είλαη ε ζεσξία ηεο εμέιημεο ηνπ Γαξβίλνπ, θαη ε αλάιπζε ηνπ Μαξμ γηα ην θεθάιαην, βιέπε Walsh Kevin, the Representation of the Past, Museums and Heritage in the Post-modern World, Routledge, 1992, ζ. 7. 12 Ο.π., ζ. 8. 13 Habermas, J, The philosophical discourse of Modernity, Cambridge, 1987, ζ. 13, φπσο παξαηίζεηαη ζηνλ Walsh, ζ.8. 14 ν.π., ζ. 8-9. 11

ελδηαθέξνληνο, ζηελ πεξίνδν ηεο λενηεξηθφηεηαο επηθξαηεί ε ηνπδατθνρξηζηηαληθή ζχιιεςε ηνπ γξακκηθνχ ρξφλνπ, ε νπνία ζεσξεί φηη ηα ηζηνξηθά γεγνλφηα δελ επαλαιακβάλνληαη, φηη είλαη κνλαδηθά, φπσο κνλαδηθφ ήηαλ θαη ην γεγνλφο ηεο ζηαχξσζεο ηνπ Υξηζηνχ. 15 Ζ αληίιεςε γηα ην παξειζφλ θαη ηελ ηζηνξία ππήξμε ξηδηθά δηαθνξεηηθή ζηνλ πξνβηνκεραληθφ θφζκν. Ζ ζρέζε ηνπ αλζξψπνπ κε ην παξειζφλ ήηαλ άκεζε θαη νξγαληθή θαζψο νη δηαδηθαζίεο πνπ ην είραλ δηακνξθψζεη εμαθνινπζνχζαλ λα δηακνξθψλνπλ εμίζνπ θαη ην παξφλ ηνπ, ηελ θαζεκεξηλή δσή ηνπ. Οη άλζξσπνη ήηαλ πεξηζζφηεξν ζπλδεδεκέλνη κε ηνλ ηφπν ζηνλ νπνίν δηαβηνχζαλ, γηαηί γλψξηδαλ θαη θαηαλννχζαλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ηνλ είραλ επεξεάζεη ηζηνξηθά πξφζσπα θαη γεγνλφηα. Ζ βηνκεραληθή επαλάζηαζε θαη ε πξφνδνο πνπ απηή έθεξε, επηηεχρζεθε κέζα απφ ηελ βίαηε αιιαγή θαη θαηαζηξνθή ελφο ηξφπνπ δσήο πνπ παξέκελε ίδηνο γηα ρηιηεηίεο. Μεγάια ηκήκαηα ηνπ πιεζπζκνχ μεξηδψζεθαλ απφ ηηο εζηίεο ηνπο θαη θαηεπζχλζεθαλ πξνο ηα αζηηθά θέληξα φπνπ ζπγθεληξψλνληαλ πηα ν κεγάινο φγθνο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. ην λέν αζηηθφ πεξηβάιινλ ν ρξφλνο γίλεηαη πηα αληηιεπηφο σο έλαο παξάγνληαο πνπ θέξλεη ηελ αιιαγή πξνο κηα φιν θαη πην εθκνληεξληζκέλε θνηλσλία. Χο ζπλέπεηα ε νξγαληθή ζρέζε κε ην παξειζφλ θαη ηνλ ηφπν δηαβίσζεο θαηαζηξέθεηαη. 16 Σν θελφ πξέπεη λα αλαπιεξσζεί γηα ηνλ άλζξσπν ηεο πφιεο θαη απηφ γίλεηαη κέζα απφ δεκφζηνπο ζεζκνχο πνπ επηρεηξνχλ λα πξνζθέξνπλ ζην λενηεξηθφ άλζξσπν ηελ αίζζεζε ηνπ αλήθεηλ ζηνλ λέν απηφ θφζκν. 17. Ζ εκπεηξία ηεο απνζηαζηνπνίεζεο θαη ηεο απνκάθξπλζεο πνπ πεξηγξάθεθε παξαπάλσ νδεγεί ζηε ζεζκνπνίεζε ελφο κεγάινπ κέξνπο ππεξεζηψλ πάλσ ζηηο νπνίεο βαζίδεηαη ε ιεηηνπξγία ηεο κνληέξλαο θνηλσλίαο θαη παξάιιεια ζε κία θαηάζεζε εκπηζηνζχλεο απφ πιεπξάο ηνπ μεξηδσκέλνπ θαηνίθνπ ηεο πφιεο σο πξνο ηελ πνηφηεηα ησλ ππεξεζηψλ πνπ παξείραλ άηνκα πνπ δελ γλψξηδε. Με ηνλ ηξφπν απηφ ην θξάηνο εκπεδψλεη ηελ ηθαλφηεηά ηνπ λα 15 Whitrow G. J., Time in History, Oxford University Press, 1988, ζ. 84, φπσο παξαηίζεηαη ζηνλ Walsh, ζ. 10. 16 Ο.π., ζ. 12. 17 Ο.π., ζ. 22. 12

ειέγρεη θαη λα νξγαλψλεη ηνλ πιεζπζκφ θαη ηηο παξαγσγηθέο θαη νηθνλνκηθέο δηαδηθαζίεο. Σν δεκφζην κνπζείν ππήξμε έλαο ζεζκφο πνπ ζπγθέληξσλε φια απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά. Αληηπξνζψπεπε ηε ζεζκηθή κνξθή ηεο νξγάλσζεο ηεο κάζεζεο θαη ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ. Πξνζέθεξε σο ππεξεζία ηελ εθπαίδεπζε θαη ηε γλψζε γηα ηελ ηζηνξία θαη ην παξειζφλ θαη αλαιάκβαλε λα δηαηεξήζεη ηε κλήκε γηα ινγαξηαζκφ κίαο θνηλσλίαο πνπ δελ βξηζθφηαλ πηα ζε νξγαληθή ζρέζε καδί ηεο. Γηα λα ιεηηνπξγήζεη ν ζεζκφο ήηαλ πξνυπφζεζε ε θαηάζεζε εθ κέξνπο ηεο θνηλσλίαο ηεο εκπηζηνζχλεο ζηελ απζεληία ηνπ επηκειεηή, ζηελ γλψζε ηνπ επαγγεικαηία, ή κε άιια ιφγηα ήηαλ απαξαίηεηε ε ζχλαςε ελφο ζπκβνιαίνπ ην νπνίν εμαζθάιηδε κηα ζέζε γηα ηνλ επαγγεικαηία ππεξάλσ θξηηηθήο θαη ακθηζβήηεζεο. 18 Ζ αλάπηπμε ησλ κνπζείσλ ινηπφλ βαζίδεηαη ζηελ πεπνίζεζε ηεο λενηεξηθήο θνηλσλίαο ζηελ χπαξμε αληηθεηκεληθήο αιήζεηαο γηα ηνλ θφζκν, κηαο αιήζεηαο πνπ ν άλζξσπνο κπνξεί λα αλαθαιχςεη αλαπηχζζνληαο νξζνινγηθέο κεζφδνπο έξεπλαο θαη αλαπαξάζηαζεο ηνπ θφζκνπ. Σν παξειζφλ έπξεπε λα αλαζπζηαζεί νξζνινγηθά θαη λα παξαζηαζεί ψζηε λα γίλεη θαηαλνεηφ θαη ρξήζηκν ζηνλ κνληέξλν άλζξσπν. 19 Έηζη θαηά ην 19 ν αηψλα ε αλάπηπμε θαη εμάπισζε ησλ κνπζείσλ ζηα εζληθά θξάηε ηεο Δπξψπεο ήηαλ αικαηψδεο. Σα κνπζεία ηνπ 19 νπ αηψλα αλαπαξηζηνχζαλ ηελ ηζηνξία θαη ην παξειζφλ σο θάηη παγησκέλν, αληηθεηκεληθφ θαη αλακθηζβήηεην, αληιψληαο ηελ πεηζψ θαη ηελ εγθπξφηεηα ηεο άπνςήο ηνπο απφ ηα ίδηα ηα αληηθείκελα ησλ εθζέζεσλ. Με άιια ιφγηα ην θάζε είδνπο αληηθείκελν έπαηξλε ηε ζέζε ηνπ ζην λνεκαηηθφ πιαίζην πνπ είρε εθ ησλ πξνηέξσλ δηακνξθσζεί θαη επηθχξσλε απηφ ην πιαίζην σο ρεηξνπηαζηή, πιηθή απφδεημε ηεο νξζφηεηάο ηνπ. Σα κνπζεία ρξεζηκνπνηήζεθαλ απφ ηε κνληέξλα θνηλσλία σο ην κέζν θαζππφηαμεο θαη ειέγρνπ ηεο ηζηνξίαο, κέζα απφ ηελ επηλλφεζε θαη αλαπαξάζηαζε ηνπ παξειζφληνο πνπ ηαίξηαδε θαιχηεξα ζηνπο ζηφρνπο ηεο. 18 Ο.π., ζ. 26-27. 19 Ο.π., ζ. 30. 13

4.1 Το παπάδειγμα ηηρ Γαλλίαρ Σα ηζηνξηθά γεγνλφηα ζηελ επξσπατθή ήπεηξν θαηά ην 18 ν θαη 19 ν αηψλα, νη επαλαζηάζεηο, νη πφιεκνη, νη θνηλσληθέο αλαθαηαηάμεηο ζπλνδεχηεθαλ απφ απαιινηξηψζεηο ηεο εθθιεζηαζηηθήο θαη ηεο αξηζηνθξαηηθήο πεξηνπζίαο, αιιά θαη απφ κεηαθηλήζεηο αληηθεηκέλσλ σο ιαθχξσλ πνιέκνπ απφ ρψξα ζε ρψξα. Σν παξάδεηγκα ηεο εμέιημεο πνπ αθνινχζεζε ην κνπζείν ζηε Γαιιία κεηά ηελ επαλάζηαζε εμεγεί πψο νη ηζηνξηθέο εμειίμεηο θαη νη λέεο ηδέεο ζηελ Δπξψπε ησλ ηειψλ ηνπ 18 νπ θαη ηνπ 19 νπ αηψλα νδεγνχλ ζηελ δηακφξθσζε ηνπ ζεζκνχ ηνπ αλνηθηνχ, δεκφζηνπ κνπζείνπ θαη ζηελ αλάπηπμε λέσλ πξαθηηθψλ νξγάλσζεο θαη έθζεζεο ησλ αληηθεηκέλσλ. Μεηά ηε Γαιιηθή Δπαλάζηαζε ε πεξηνπζία ησλ επγελψλ θαη ηνπ βαζηιηά έξρεηαη ζηελ θαηνρή ηνπ γαιιηθνχ θξάηνπο. Ζ εθθιεζηαζηηθή πεξηνπζία θξαηηθνπνηείηαη κε δηάηαγκα ηνπ 1789. Δμάιινπ νη θαηαθηήζεηο ηνπ Ναπνιένληα θέξλνπλ ζηε Γαιιία πνιιά ιάθπξα. ηηο 27 επηεκβξίνπ 1792 νξίδεηαη κε δηάηαγκα φηη ζηηο αίζνπζεο ησλ βαζηιηθψλ αλαθηφξσλ ηνπ Λνχβξνπ ζα ηδξπζεί κνπζείν κε ηελ νλνκαζία Museum Français. 20 ηα ηέιε ηνπ 1793 ηα αλάθηνξα ηνπ Λνχβξνπ αλνίγνπλ ηηο πφξηεο ηνπο ζηνπο Γάιινπο πνιίηεο. Ζ ζπγθέληξσζε ησλ αληηθεηκέλσλ πνπ κέρξη πξφηηλνο άλεθαλ ζηελ εθθιεζία, ζηνπο αξηζηνθξάηεο, ζηελ βαζηιηθή νηθνγέλεηα ή ζε άιιεο ρψξεο πινπηίδεη ηηο ζπιινγέο ηνπ Λνχβξνπ θαη ησλ άιισλ κνπζείσλ ηνπ Παξηζηνχ κε ζεακαηηθφ ηξφπν. ε έλα γξάκκα ηνπ Τπνπξγνχ Γηθαηνζχλεο πξνο ην Ναπνιένληα δηαβάδνπκε: «Ζ αλάθηεζε έξγσλ αλζξψπηλεο κεγαινθπΐαο θαη ε αζθαιήο θξάηεζή ηνπο ζηε ρψξα ηεο Διεπζεξίαο ζα επηηαρχλεη ηελ αλάπηπμε ηνπ Λφγνπ θαη ηεο αλζξψπηλεο επηπρίαο». 21 ε άιιε επίζεκε δήισζε αλαθέξεηαη επίζεο: «Με φπιν ην θνπξάγην ε Γεκνθξαηία πέηπρε λα απνθηήζεη φ,ηη ν Λνπδνβίθνο ν 14 νο δελ κπφξεζε λα απνθηήζεη κε ηεξάζηηα ρξεκαηηθά 20 Seling H., The genesis of the museum, Architectural Review, 141, 1967, ζ. 109, φπσο παξαηίζεηαη ζηελ Hooper Greenhill, E., Museums and the Shaping of Knowledge, Routledge, 1992, ζ. 172. 21 Wittlin A.S., The Museum: Its history and its tasks in education, Routledge and Kegan Paul, London, 1949, ζ. 233, φπσο παξαηίζεηαη ζηελ Hooper Greenhill, ζ. 174 14

πνζά. Ο Βαλ Νηάηθ θαη ν Ρνχκπελο βξίζθνληαη ζην δξφκν γηα ην Παξίζη. [...] Ζ Γαιιία ζα θαηέρεη αλεμάληιεηεο πεγέο αλάπηπμεο ηεο αλζξψπηλεο γλψζεο θαη ζπλεηζθνξάο ζηελ ηειεηνπνίεζε ηνπ πνιηηηζκνχ.» 22 Σα θείκελα απηά απνθαιχπηνπλ ην ηδενινγηθφ πιαίζην πνπ επηβάιιεη ηε ζπγθέληξσζε θαη έθζεζε ησλ αληηθεηκέλσλ ζην κνπζείν. Σν λέν θξάηνο επηρεηξεί έηζη λα πξνβάιιεη ηελ ππεξνρή ηνπ έλαληη ζην παιηφ θαζεζηψο πνπ δελ είρε θαηαθέξεη λα θέξεη ηέηνην πλεπκαηηθφ πινχην ζηε Γαιιία. Απηφο ν πινχηνο ζα ρξεζηκνπνηεζεί απφ ηε λέα δηαθπβέξλεζε γηα λα δνμάζεη ην έζλνο, γηα ηελ δηαπιάηπλζε ησλ γλσζηηθψλ νξηδφλησλ ηνπ αλζξψπνπ θαη ηελ θπξηαξρία ηνπ Οξζνχ Λφγνπ, κε απψηεξν ζθνπφ ηελ πξφνδν ηεο αλζξσπφηεηαο. Γηαπηζηψλνπκε ηελ παξνπζία ησλ ηδεσδψλ ηεο λενηεξηθφηεηαο φπσο έρνπλ ήδε πεξηγξαθεί: αηζηφδνμε νπηηθή ηεο ηζηνξίαο, πίζηε ζηελ πξφνδν, νξζνινγηζκφο. Ζ ζπγθέληξσζε ελφο ηεξάζηηνπ ηζηνξηθνχ πιηθνχ πνπ εθηφο απφ ηα αληηθείκελα πεξηειάκβαλε έγγξαθα θαη ληνθνπκέληα επέβαιιε ηελ νξγάλσζή θαη αξρεηνζέηεζή ηνπ πξνθεηκέλνπ λα εμαρζνχλ νη απαξαίηεηεο πιεξνθνξίεο γηα ην παξειζφλ θαη ηελ ηαπηφηεηα ησλ αληηθεηκέλσλ. ηφρνο ήηαλ λα μαλαγξαθηεί ε ηζηνξία απφ ηνπο ιφγηνπο ηεο επνρήο, απηή ηε θνξά κε γλψκνλα ηελ απειεπζέξσζε ησλ εζλψλ. 23 Σν εζσηεξηθφ ησλ αλαθηφξσλ δηακνξθψζεθε θαηάιιεια θαη ε λέα ηαμηλφκεζε απέδηδε ζηα αληηθείκελα λέν λφεκα. Ζ αλαδηνξγάλσζε δεκηνχξγεζε λένπο ζπζρεηηζκνχο αλάκεζα ζηα εθζέκαηα αθπξψλνληαο ηαπηφρξνλα ην πξεγνχκελν πιέγκα ζρέζεσλ ζην νπνίν αλήθαλ σο κέξε ηδησηηθψλ ζπιινγψλ. 24 Ζ λέα πξαθηηθή εθζέζεσλ επέβαιιε ηελ νκαδνπνίεζε ησλ έξγσλ θαηά ζρνιέο 25 κε ζηφρν ηελ αλάδεημε ηεο ηζηνξηθήο εμέιημεο, ελψ κέρξη ηφηε ηα έξγα ηέρλεο παξνπζηάδνληαλ αλεμάξηεηα απφ ηελ ρξνλνινγία δεκηνπξγίαο κε κνλαδηθφ θξηηήξην ηελ αηζζεηηθή αμία ηνπ έξγνπ. 22 ν.π. 23 Bazin G., The Louvre, Harry N. Abrams, New York, 1959, ζ. 55, φπσο παξαηίζεηαη ζηελ Hooper Greenhill, ζ. 179. 24 Hooper Greenhill, ζ. 181. 25 Ζ ζρνιή αλαθέξεηαη ζηε ρψξα πξνέιεπζεο ηνπ θαιιηηέρλε θαη κάιηζηα ζε ρψξεο πνπ ππήξμαλ θαηαθηήζεηο ηεο Γαιιίαο. Έηζη δελ ππήξρε «αγγιηθή ζρνιή» γηαηί ε Αγγιία δελ ήηαλ κέξνο ηεο γαιιηθήο απηνθξαηνξίαο. 15

Ο θφξηνο εξγαζίαο ζην λέν κνπζείν ήηαλ ηέηνηνο ψζηε επηβιήζεθε ν δηνξηζκφο δηεπζπληή θαη πξνζιήθζεθε επαγγεικαηηθφ πξνζσπηθφ πνπ απνηεινχληαλ απφ ηξεηο επηκειεηέο θαη έλαλ γεληθφ γξακκαηέα. 26 Σν γεγνλφο απηφ νδήγεζε ζε αθφκα κεγαιχηεξε ζπζηεκαηνπνίεζε ησλ ζπιινγψλ θαη ησλ εθζέζεσλ ηνπ κνπζείνπ θαζψο θαη ηεο πνιηηηθήο απφθηεζεο έξγσλ. Ο εθπαηδεπηηθφο ξφινο ηνπ κνπζείνπ αληηθαηνπηξηδφηαλ ζηελ έθδνζε θαηαιφγσλ θαη νδεγψλ, θαζψο θαη ζηελ επηθφιιεζε επεμεγεηηθψλ θεηκέλσλ δίπια ζηα έξγα. Οη θαηάινγνη δηαηίζνληαλ ζε ρακειή ηηκή θαη απεπζχλνληαλ ζηνπο πνιίηεο πνπ επηζθέπηνληαλ ην κνπζείν ζηνρεχνληαο ζηελ πιεξνθφξεζε ηνπ θνηλνχ. 27 (Γθξίλρηι 182) Με βάζε ηηο ίδηεο αξρέο αθνινχζεζε έλα θχκα δεκηνπξγίαο κνπζείσλ, θπξίσο κνπζείσλ ηέρλεο, θαη ζηελ ππφινηπε Γαιιία. (Μπαδέλ, 184) Σα λέα ηδξχκαηα εκπινπηίδνληαλ κε έξγα απφ ην Λνχβξν θαη επαλδξψλνληαλ κε ην θαηάιιειν επαγγεικαηηθφ θαη επηζηεκνληθφ πξνζσπηθφ πνπ θξφληηδε γηα ηε ζπληήξεζε ησλ έξγσλ θαη ηελ πξνβνιή ηνπο ζην θνηλφ. Γεκφζηα κνπζεία ηδξχνληαλ θαη ζηελ ππφινηπε Δπξψπε πηνζεηψληαο ηηο νξζνινγηθέο πξαθηηθέο νξγάλσζεο θαη ηνλ αλνηθηφ δεκφζην ραξαθηήξα ηνπ ζεζκνχ.(μπαδέλ, 184) Ο ραξαθηήξαο ησλ ζπιινγψλ ζηνλ λέν κνπζεηαθφ ζεζκφ ήηαλ δηεζληζηηθφο, θαζψο ππήξραλ αληηπξνζσπεπηηθά έξγα απφ θαιιηηέρλεο φιεο ηεο Δπξψπεο 28. 4.2 Τα ανηικείμενα και η παπαγωγή νοήμαηορ Σα κνπζεία είλαη ρψξνη ζπιινγήο θαη έθζεζεο αληηθεηκέλσλ. Ζ ηαπηφηεηα πνπ απνδίδεηαη ζηα αληηθείκελα κέζα ζην κνπζείν θαη ε γλψζε πνπ παξάγεηαη σο απνηέιεζκα ηεο δηαδηθαζίαο λνεκαηνδφηεζεο ηνπ αληηθεηκέλνπ εμαξηάηαη ζε θάζε πεξίπησζε απφ ηηο ζπγθεθξηκέλεο επηδηψμεηο ηεο εμνπζίαο, ηηο θπξίαξρεο αληηιήςεηο θαη ηδενινγίεο, ηηο ππάξρνπζεο ηερλνινγίεο θαη ην επηζηεκνινγηθφ πιαίζην πνπ θαζνξίδεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν εμάγεηαη ε γλψζε γηα ηνλ θφζκν, ηνλ άλζξσπν θαη ηελ ηζηνξία. Κάζε θνηλσλία έρεη ηε δηθή ηεο πνιηηηθή αιήζεηαο, 26 Greenhill, 183. 27 Ο.π., 182. 28 Bazin G., The museum age, Dessoe, S.A. Publishers, Brussels, 1967, ζ. 83, φπσο παξαηίζεηαη ζηελ Hooper Greenhill, ζ. 185. 16

αιήζεηα πνπ παξάγεηαη θαη δηαδίδεηαη κέζα απφ ηηο ηδηαίηεξεο πξαθηηθέο ζεζκψλ, φπσο ην κνπζείν. 29 Σα αληηθείκελα δελ έρνπλ παγησκέλεο ηαπηφηεηεο θαη δελ θέξνπλ δηαρξνληθά λνήκαηα. Ζ ζεκαζία ηνπο θαζνξίδεηαη απφ ην εθάζηνηε πιαίζην ζπζρεηηζκψλ ζην νπνίν ηνπνζεηνχληαη. ηελ πεξίπησζε ησλ κνπζείσλ ην λφεκα πνπ παξήγαγαλ ηα αληηθείκελα άιιαδε παξαθνινπζψληαο ηελ εμέιημε ηνπ ζεζκνχ απφ επνρή ζε επνρή. Σν γεγνλφο απηφ κπνξεί λα γίλεη θαηαλνεηφ αλ ζπγθξίλνπκε ηε ζεκαζία πνπ πξνζιάκβαλε ην ίδην αληηθείκελν ζε δηαθνξεηηθά ηζηνξηθά ζπκθξαδφκελα, ζε δηαθνξεηηθά δειαδή κνπζεηαθά πιαίζηα. Έηζη έλαο πίλαθαο κε ζξεζθεπηηθφ ζέκα ζην παιάηη ησλ Μεδίθσλ ζα γηλφηαλ αληηιεπηφο σο θάηη ην καγηθφ θαη ην ζξεζθεπηηθφ ηαπηφρξνλα, ζα ήηαλ έλα αληηθείκελν κε κεηαθπζηθέο ηδηφηεηεο, ην νπνίν ζα κπνξνχζε λα πξνζηαηεχεη απφ ην θαθφ ή λα πξνθαιεί ην δένο. Ζ αλάγλσζε απηή ζα ήηαλ ζπλεπήο κε ηελ πθηζηάκελε ζενθξαηηθή αληίιεςε ηεο αληίζηνηρεο θνηλσλίαο. Ο ίδηνο πίλαθαο ζε έλα δεκφζην, αλνηθηφ κνπζείν ηεο λενηεξηθφηεηαο ζα ζπκβφιηδε σο κέξνο κηαο ηζηνξηθήο αιπζίδαο, ηελ απειεπζέξσζε απφ ηνπο ηπξάλλνπο, ηε ρεηξαθέηεζε ηνπ αλζξψπνπ απφ ηελ πνιηηηθή θαη ζξεζθεπηηθή απνιπηαξρία, ηελ πίζηε ζηελ πξφνδν ηνπ έζλνπο θαη ηεο αλζξσπφηεηαο. Ζ αλάγλσζε απηή ζα ηαίξηαδε ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζηφρνπο ηνπ λενηεξηθνχ κνπζείνπ πνπ ήηαλ ε δηακφξθσζε ηεο εζληθήο ηζηνξηθήο ζπλείδεζεο ησλ πνιηηψλ ηεο αζηηθήο δεκνθξαηίαο. 30 Ζ νξζνινγηθή ηαμηλφκεζε κε ηζηνξηθά θξηηήξηα ησλ αλαξίζκεησλ αληηθεηκέλσλ πνπ βξέζεθαλ ζηελ θαηνρή ησλ δεκφζησλ κνπζείσλ, απνθνκκέλα απφ ηα πξνεγνχκελα ζπκθξαδφκελά ηνπο κέζα απφ απαιινηξηψζεηο ηδησηηθψλ πεξηνπζηψλ θαη ιαθπξαγσγήζεηο, έδσζε κία αμία ζην κεκνλσκέλν αληηθείκελν πνπ ήηαλ αδηαλφεηε κέρξη ηφηε. Ό,ηη κέρξη ηφηε ζεσξνχληαλ άρξεζην απφ αηζζεηηθήο άπνςεο έπαηξλε πιένλ αμία σο κέξνο ηεο εζσηεξηθήο ζπλνρήο ηεο ηζηνξίαο, σο αλαπφζπαζην, αληηπξνζσπεπηηθφ θνκκάηη κίαο ρξνληθήο αιπζίδαο. Ζ ηζηνξηθή αμία ηνπ κεκνλσκέλνπ αληηθεηκέλνπ αλαπιήξσλε ζε πνιιέο 29 Hooper Greenhill, ζ. 193 30 ν.π., ζ. 194-195. 17

πεξηπηψζεηο ηελ αηζζεηηθή ηνπ αμία. 31 Παξάιιεια απηή ε θηλεηηθφηεηα ησλ αληηθεηκέλσλ πνπ άιιαδαλ ρέξηα αθνινπζψληαο ηηο πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο αλαηαξαρέο δεκηνχξγεζε κία αλεζπρία ζε εζληθφ επίπεδν γηα ηελ απψιεηα ηεο εζληθήο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Ζ εμέιημε πξνο ηηο δεκφζηεο ζπιινγέο αληηθεηκέλσλ πνπ δελ είραλ ππάξμεη πνηέ πξηλ πξνζβάζηκα ζην ιαφ νδήγεζε ζε κηα εζληθή ζπδήηεζε γηα ηελ ηέρλε. 32 Σαπηφρξνλα ε αλάδπζε θαη θπξηαξρία ησλ αλζξσπηζηηθψλ επηζηεκψλ ζηελ επνρή ηεο λενηεξηθφηεηαο ζέηεη ζην επίθεληξν ηεο πξνζνρήο ηελ ηζηνξία ηνπ αλζξψπνπ, ηεο γεο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ θαη φρη ηε θπζηθή ηαπηφηεηα ησλ αληηθεηκέλσλ. Ζ θνηλσληνινγία, ε ςπρνινγία, ε αλζξσπνινγία, ε αξραηνινγία, ε ηζηνξία ηεο ηέρλεο απνηεινχλ ηελ πην ραξαθηεξηζηηθή κνξθή παξαγσγήο γλψζεο ζηελ επνρή ηεο λενηεξηθφηεηαο. Χο απνηέιεζκα ηα πιηθά αληηθείκελα δελ αμίδνπλ σο θνξείο γλψζεο παξά κφλν ζε ζρέζε κε ηνλ άλζξσπν. 33 Ζ ηνπνζέηεζε ησλ αληηθεηκέλσλ ζε απηά ηα λέα ζπκθξαδφκελα δεκηνχξγεζε έλα λέν είδνο νξγαλσκέλεο ζπιινγηθήο κλήκεο, κία δηάθξηζε αλάκεζα ζην παιηφ θαη ζην λέν, ζηε ζέζε ηεο άηαθηεο, ρσξίο ρξνληθφ νξίδνληα κλήκεο πνπ θαιιηεξγνχληαλ ζηηο ηδησηηθέο ζπιινγέο ηνπ παξειζφληνο. ην λενηεξηθφ ηζηνξηθφ αθήγεκα ην έξγν ηέρλεο είλαη έλα αληηθείκελν κε ηζηνξηθή θαη εζληθή ζεκαζία. 4.3 Η ιδιαίηεπη εξέλιξη ηων μοςζείων ηέσνηρ ηο «καθαπό βλέμμα» Σν κνπζείν ππήξμε έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο εθπαηδεπηηθνχο θαη αλακνξθσηηθνχο ζεζκνχο ηνπ εζληθνχ θξάηνπο ζηε λενηεξηθή επνρή. ηα κνπζεία ηέρλεο κέζα απφ ηελ νξγάλσζε ησλ εθζεκάησλ ζε ρξνληθέο πεξηφδνπο θαη ζρνιέο επηρεηξνχληαλ ε ζχλδεζε ηεο εμέιημεο ηεο ηέρλεο κε ηα ππφινηπα πεδία ηεο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηαο, φπσο ε ζξεζθεία, ε εζηθή θαη ε δηαθπβέξλεζε. Σν λέν πιαίζην ζπζρεηηζκψλ αλάκεζα ζηα έξγα θαη ζηηο ζρνιέο 31 Ernst Wolfgang, Archi(ve) textures of Museology, Museums and Memory, Susan Crane (ed.), Stanford University Press, California, 2000, ζ. 20. 32 Ο.π., ζ. 21. 33 Hooper-Greenhill, ζ. 197-198. 18

σζνχζε ηνπο επηζθέπηεο λα ζπλδέζεη ηελ εμειηθηηθή πνξεία ηεο ηέρλεο κε ηελ πξφνδν ησλ εζλψλ 34. Όπσο θάλεθε θαη απφ ηελ πεξίπησζε ηνπ Λνχβξνπ ε πξνζέγγηζε ήηαλ βαζηθά εζληθηζηηθή. Χζηφζν κεηά ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα ηα κνπζεία ηέρλεο αθνινχζεζαλ κία πνξεία δηαθνξνπνίεζεο απφ ηηο ππφινηπεο θαηεγνξίεο κνπζείσλ. Ζ εθπαηδεπηηθή ιεηηνπξγία πνπ ζηφρεπε ζηελ πιεξνθφξεζε θαη κφξθσζε ηνπ ιανχ ζε ζέκαηα ηέρλεο, αιιά θαη εζληθήο ηζηνξίαο, ππνρψξεζε θαη ζηε ζέζε ηεο αλαδχζεθε ε ιεηηνπξγία ηνπ κνπζείνπ ηέρλεο σο κέζνπ θνηλσληθνχ δηαρσξηζκνχ. Ζ κεηαβνιή απηή δηαπηζηψλεηαη ζε ηξεηο θαηεπζχλζεηο. Καηαξράο ην ρηίζηκν κνπζείσλ ηέρλεο ζε πφιεηο ηεο Γαιιίαο κεηά ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα έιαβε ηαμηθή δηάζηαζε, θαζψο ε αλέγεξζε ελφο ηέηνηνπ θηηξίνπ ζε θάπνηα πεξηνρή ηεο πφιεο νδεγνχζε ζηε ζπγθέληξσζε ησλ κεγαιναζηηθψλ θαη κεζναζηηθψλ ζηξσκάησλ γχξσ ηνπ θαη ηαπηφρξνλα ζηελ εγθαηάιεηςε απηψλ ησλ πεξηνρψλ απφ ηα ρακειά ζηξψκαηα. Έηζη νη πεξηνρέο πνπ θηινμελνχζαλ κνπζεία ηέρλεο πξνζιάκβαλαλ ηαπηφρξνλα έλαλ ραξαθηήξα απνθιεηζκνχ ησλ ρακειφηεξσλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ. Δπίζεο ε επηζπκία ηεο αλψηεξεο αζηηθήο ηάμεο γηα θνηλσληθή δηάθξηζε νδήγεζε ζηελ πηνζέηεζε θαη πξνβνιή ελφο ζπγθεθξηκέλνπ θψδηθα ζπκπεξηθνξάο θαη έλδπζεο θαηά ηελ επίζθεςε ζην κνπζείν 35. Παξάιιεια ηα κνπζεία ηέρλεο ηελ πεξίνδν εθείλε αθνινχζεζαλ κηα πξαθηηθή έθζεζεο πνπ δηαθνξνπνηνχληαλ απφ απηή ησλ ππφινηπσλ κνπζείσλ. Οη αξρέο ηνπ νξζνινγηθνχ ηξφπνπ αλάξηεζεο θαη παξνπζίαζεο ησλ έξγσλ θαηά ζρνιέο θαη ρξνληθέο πεξηφδνπο ππνρσξνχζαλ θάησ απφ ηελ επηξξνή ηεο αλαβίσζεο κηαο κπαξφθ αηζζεηηθήο πνπ ήζειε έξγα δηαθνξεηηθψλ πεξηφδσλ θαη ζρνιψλ λα αλαξηψληαη κε ππθλφ ηξφπν ζηνλ ίδην ρψξν. Οη εηηθέηεο πνπ ζπλφδεπαλ ηα έξγα είηε απνπζίαδαλ νινθιεξσηηθά, είηε είηαλ ηδηαίηεξα ειιηπείο. 36 Ζ πξαθηηθή απηή ππνλλννχζε φηη ην θνηλφ ζην νπνίν απεπζπλφηαλ ην κνπζείν είρε γλψζεηο πάλσ ζε δεηήκαηα ηέρλεο, αηζζεηηθήο θαη θαινχ γνχζηνπ θαη δηεχξπλε αθφκα πεξηζζφηεξν ηε δηάθξηζε αλάκεζα ζηνπο θαιιηεξγεκέλνπο επηζθέπηεο πνπ αλήθαλ ζε αλψηεξε θνηλσληθή ηάμε θαη είραλ ηελ παηδεία γηα λα θαηαιάβνπλ ηελ ηέρλε θαη ζηνπο κε κπεκέλνπο ησλ 34 Bennett Tony, The Birth of the Museum, Routledge, 1995, ζ. 167. 35 Ο.π., ζ. 169. 36 Ο.π., ζ. 170. 19

ρακειφηεξσλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ πνπ είραλ αλάγθε επεμεγήζεσλ γηα λα κπνξέζνπλ λα θαηαιάβνπλ θαη λα εθηηκήζνπλ ηελ αμία ηεο ηέρλεο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ην κνπζείν γίλεηαη έλαο ζεζκφο ν νπνίνο εδξαηψλεη απηφ πνπ ν Pierre Bourdieu απνθαιεί «θαζαξφ βιέκκα» γηα ηελ ηέρλε. Ζ ηέρλε κέζα ζην κνπζείν θαζηεξψλεηαη σο κηα απηφλνκε ζθαίξα. Ζ ζεσξία ηεο ηέρλεο κε ηηο επηκέξνπο θαηεγνξίεο ηεο, φπσο ε απηνλνκία θαη ε αηνκηθφηεηα ηνπ θαιιηηέρλε ή ε δεκηνπξγηθφηεηα, κεζνιαβεί ζηε ζρέζε ηνπ ζεαηή θαη ηνπ έξγνπ. Σν έξγν έρεη αλάγθε απφ ην «θαζαξφ βιέκκα» ηνπ αηζζεηηθά θαιιηεξγεκέλνπ ζεαηή πξνθεηκέλνπ λα γίλεη αληηιεπηφ σο ε ρεηξνπηαζηή έθθξαζε κηαο αλψηεξεο ηάμεο θαη πξαγκαηηθφηεηαο πνπ είλαη ε ηέρλε. Με ηε ζεηξά ηνπ ν ζεαηήο έρεη αλάγθε απφ ηε ζεσξία γηα λα είλαη ζε ζέζε βιέπνληαο ην έξγν λα αλαγλσξίζεη θαη λα θαηαλνήζεη απηή ηελ αλψηεξε πξαγκαηηθφηεηα ζηελ νπνία απηφ παξαπέκπεη. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ε ζεσξία θαζνξίδνληαο ηφζν ηελ πξαθηηθή θαη ηελ νξγάλσζε ηεο έθζεζεο ησλ έξγσλ κέζα ζηα κνπζεία, φζν θαη ηνλ ηξφπν ζθέςεο ηνπ ζεαηή, νξγαλψλεη ηε ζρέζε αλάκεζα ζην νξαηφ ην έξγν ηέρλεο θαη ην αφξαην ηελ ίδηα ηελ ηέρλε έηζη ψζηε ην νξαηφ λα ρξεζηκεχεη σο ν δίαπινο επηθνηλσλίαο κε ην αφξαην. Απηή ε δηαδηθαζία φκσο θαζηεξψλεη ηαπηφρξνλα κηα δηάθξηζε αλάκεζα ζε απηνχο πνπ είλαη ηθαλνί λα δνπλ κφλν ην νξαηφ θαη ζε απηνχο πνπ έρνπλ αληίιεςε ηεο αλψηεξεο ηάμεο θαη ηεο βαζχηεξεο νπζίαο ηεο ηέρλεο. 37 5. Σα ζύγσπονα μοςζεία και η παπαγυγή νοήμαηορ - Μεηανεοηεπικόηηηα Ζ γέλλεζε ηνπ αλνηθηνχ, δεκφζηνπ κνπζείνπ εηζάγεη κηα δηαίξεζε ζηα ππνθείκελα πνπ εκπιέθνληαη ζηε κνπζεηαθή ιεηηνπξγία. Γεκηνπξγνχληαη δχν ζθαίξεο: ε ηδησηηθή ζθαίξα ησλ επηκειεηψλ, ησλ επαγγεικαηηψλ θαη 37 Ο.π., ζ. 163-164. 20

επηζηεκφλσλ θαη ε δεκφζηα ζθαίξα ησλ επηζθεπηψλ. Οη επηκειεηέο θαη νη θάζε είδνπο επαγγεικαηίεο πνπ δνπιεχνπλ ζην κνπζείν είλαη ππεχζπλνη γηα ηε ζπιινγή, ζπληήξεζε θαη αξρεηνζέηεζε ησλ αληηθεηκέλσλ, γηα ηελ επηινγή απηψλ πνπ ζα εθηεζνχλ θαη γηα ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο θαη παξνπζίαζεο ηεο έθζεζεο. Δίλαη ηα πξφζσπα πνπ κέζα απφ ηελ έξεπλα θαη ηηο πξνζσπηθέο επηινγέο ηνπο, λνεκαηνδνηνχλ ηα αληηθείκελα θαη παξάγνπλ γλψζε γηα ηνλ θφζκν, ηελ ηζηνξία, ηνλ άλζξσπν θαη ηελ ηέρλε. ηε δεκφζηα ζθαίξα φπνπ θαηνηθεί ν επηζθέπηεο ηνπ κνπζείνπ νη ιεηηνπξγίεο είλαη παζεηηθέο θαη ζπλίζηαληαη ζηελ θαηαλάισζε θαη αθνκνίσζε ηεο παξαγφκελεο γλψζεο. Οη δχν ζθαίξεο ππήξμαλ ζαθψο δηαρσξηζκέλεο θαη αφξαηεο ε κία απφ ηελ άιιε ζην παξειζφλ. 38 Σν δεκφζην κνπζείν σο εθπαηδεπηηθφο ζεζκφο ηνπ εζληθνχ θξάηνπο παξείρε ηηο ππεξεζίεο ηνπ θαη απαηηνχζε απφ ην θνηλφ ηελ πιήξε απνδνρή ηεο απζεληίαο ηνπ εηδηθνχ θαη ηελ εκπηζηνζχλε ζηελ πνηφηεηα ηεο παξερφκελεο ππεξεζίαο. Οη επηκειεηέο κε ηελ ζεηξά ηνπο αλαπαξηζηνχζαλ κέζα απφ ηηο εθζέζεηο ην λενηεξηθφ αθήγεκα γηα ηελ ηζηνξία, ηνλ άλζξσπν θαη ηελ ηέρλε ρσξίο λα ιακβάλνπλ ππφςε ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ θνηλνχ ζην νπνίν απεπζχλνληαλ. Ζ θνηλσληθή νκάδα ζηελ νπνία απεπζπλφηαλ ην κήλπκα ηνπ κνπζείνπ ήηαλ θαηά θχξην ιφγν νη ιεπθνί, αξηηκειείο άληξεο κεζαίαο ή αλψηεξεο θνηλσληθήο ηάμεο. 39 απηφ ην κνληέιν επηθνηλσλίαο ε εμνπζία ηνπ επηκειεηή είλαη θαζνιηθή θαη αλακθηζβήηεηε. Χζηφζν ζηηο κέξεο καο ην ράζκα πνπ ρψξηδε ηηο δχν ζθαίξεο έρεη κηθξχλεη εμαηηίαο ηνπ αλνίγκαηνο ηεο ηδησηηθήο ζθαίξαο ησλ εηδηθψλ ζηε δεκφζηα ζθαίξα ησλ επηζθεπηψλ. Ζ έξεπλα ζηξέθεηαη πιένλ εθηφο απφ ηελ θαηεχζπλζε ηεο γλψζεο γηα ηα αληηθείκελα θαη πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο γλψζεο ηεο ηαπηφηεηαο ησλ επηζθεπηψλ ηνπ κνπζείνπ. Οη επηζηήκεο ηεο θνηλσληνινγίαο θαη ηεο ςπρνινγίαο αλαιχνπλ ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηεο δπλαηέο καζεζηαθέο πξνζεγγίζεηο αληίζηνηρα. Έηζη νη επαγγεικαηίεο ηνπ κνπζείνπ δηαζέηνπλ πνιχ πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο θαη ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο πιεζπζκηαθέο νκάδεο νη νπνίεο ήηαλ απνθιεηζκέλεο παιηφηεξα θαη ελζσκαηψλνληαη ζηηο αλαπαξαζηάζεηο ησλ κνπζείσλ θαη νη νπηηθέο γσλίεο ησλ 38 Hooper-Greenhill, ζ. 200. 39 Ο.π., ζ. 210-211. 21

γπλαηθψλ, ησλ δηάθνξσλ εζληθψλ κεηνλνηήησλ, ησλ αλζξψπσλ κε αλαπεξίεο, ησλ νκνθπιφθηισλ. Σν θνηλφ απαηηεί πιεφλ έλα πην ζπκκεηνρηθφ ξφιν, θαζψο ε επνρή ηνπ παζεηηθνχ επηζθέπηε δίλεη ηε ζθπηάιε ζηελ επνρή ηνπ ελεξγνχ θαη θξηηηθνχ «πειάηε». Οη εζσηεξηθέο δηαδηθαζίεο ηνπ κνπζείνπ, νη νπνίεο ππήξμαλ αφξαηεο γηα ην θνηλφ ζην παξειζφλ, ιακβάλνπλ έλα πην αλνηθηφ θαη δεκφζην ραξαθηήξα. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο ν επηζθέπηεο πξνζθαιείηαη λα ξίμεη κηα καηηά ζηα παξαζθήληα, ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νξγαλψλνληαη νη εθζέζεηο, αιιά θαη ζηνπο απνζεθεπηηθνχο ρψξνπο ηνπ κνπζείνπ, θαη λα ζπλνκηιήζεη κε ηνπο ίδηνπο ηνπο επηκειεηέο. 40 Γίλεηαη πιένλ απνδεθηφ φηη ην κήλπκα πνπ θαηαζθεπάδεη ην κνπζείν δελ είλαη κνλνζήκαλην, φηη θηιηξάξεηαη απφ ηηο εκπεηξίεο, ηηο γλψζεηο θαη ηηο αμίεο ηνπ επηζθέπηε, ν νπνίνο ζπλζέηεη ηε δηθή ηνπ πξνζσπηθή εξκελεία. Οη εμειίμεηο απηέο ζην ρψξν ηνπ κνπζείνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο νηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο εμειίμεηο ζηελ κεηαπνιεκηθή Γχζε. Όπσο ε γέλλεζε ηνπ αλνηθηνχ, δεκφζηνπ κνπζείνπ ζπλδέεηαη κε ηελ πεξίνδν ηεο λενηεξηθφηεηαο, έηζη θαη ην ζχγρξνλν κνπζείνπ ζπλδέεηαη κε ηελ κεηαλενηεξηθφηεηα ή κεηακνληεξληζκφ. Ο κεηακνληεξληζκφο δελ απνηειεί έλα θηινζνθηθφ ή θαιιηηερληθφ θίλεκα. Ο Jameson νξίδεη ην κεηακνληεξληζκφ σο ηελ πνιηηηζκηθή ινγηθή ηνπ χζηεξνπ θαπηηαιηζκνχ. 41 Ο φξνο ρξεζηκνπνηείηαη πεξηζζφηεξν γηα λα πεξηγξάςεη ηελ θαηάζηαζε εληαηηθνπνίεζεο ησλ νηθνλνκηθψλ, πνιηηηθψλ θαη θνηλσληθψλ δηεξγαζηψλ πνπ είραλ δξνκνινγεζεί ήδε απφ ηνλ 18 ν θαη θπξίσο ην 19 ν αηψλα. Ζ θαηάζηαζε απηή αθνξά θαηά θχξην ιφγν ηηο δπηηθέο θνηλσλίεο, σζηφζν ε παγθνζκηνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο θαη νη επηπηψζεηο ηεο ζε παγθφζκηα θιίκαθα επεξεάδνπλ πνιηηηζκηθά θάζε γσληά ηνπ πιαλήηε. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο κεηακνληέξλαο θαηάζηαζεο αλαιχνληαη ζε ζρέζε κε ηηο νηθνλνκηθέο δηαδηθαζίεο, ηηο πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο πξνεθηάζεηο θαη ηελ επηξξνή ζηελ θνπιηνχξα θαη ηνλ πνιηηηζκφ. Όζνλ αθνξά ηελ νηθνλνκία ησλ δπηηθψλ αλαπηπγκέλσλ ρσξψλ, ε αλάγθε γηα φιν θαη κεγαιχηεξε παξαγσγηθφηεηα θαη απνδνηηθφηεηα ηνπ θεθαιαίνπ νδήγεζε ζηε δηφγθσζε ηνπ ηξηηνγελή ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο, δειαδή ηνπ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ θαη ζηε 40 Ο.π., ζ. 200-211. 41 Jameson F., Postmodernism, or the cultural logis of late capitalism, New Left Review, 146, 1984, ζ. 52-92, φπσο παξαηίζεηαη ζηνλ Walsh, ζ. 54. 22

ζρεηηθή κείσζε ηνπ δεπηεξνγελή ηνκέα, ηεο βηνκεραλίαο. Απφ ηε κεηακνληέξλα νηθνλνκία σο ζπλέπεηα ιείπεη ε ζηέξεε βηνκεραληθή βάζε θαη εληνπίδεηαη ε θπξηαξρία κηαο νηθνλνκίαο «επηθάλεηαο», ζηελ νπνία απηφ πνπ κεηαβάιιεηαη ζην παξαγφκελν πξντφλ είλαη θαηά βάζε ε εκθάληζή ηνπ. Απηφ πνπ πνπιηέηαη είλαη ε εηθφλα, ην ζηχι, ε κφδα. 42 Παξάιιεια ε άξζε ησλ πεξηνξηζκψλ ζηελ παγθφζκηα θίλεζε θεθαιαίσλ θαη εκπνξεπκάησλ απνδπλακψλεη ηηο εζληθέο νηθνλνκίεο, νη νπνίεο έρνπλ πηα πεξηνξηζκέλε επηξξνή ζηνπο κεραληζκνχο ηνπ παγθφζκηνπ θεθαιαίνπ. 43 Ζ εξγαζία ειαζηηθνπνηείηαη θαη νη εξγαδφκελνη απνκαθξχλνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν απφ ηελ εκπεηξία ηεο ηειηθήο παξαγσγήο ηνπ πξντφληνο. Οη δηαδηθαζίεο απνζηαζηνπνίεζεο πνπ είραλ ηεζεί ζε ιεηηνπξγία ήδε απφ ηε βηνκεραληθή επαλάζηαζε επηηαρχλνληαη θαη απνμελψλνπλ ζηνλ ππέξηαην βαζκφ ηνπο αλζξψπνπο απφ ηηο δηαδηθαζίεο πνπ επεξεάδνπλ ηε δσή ηνπο. Χο ζπλέπεηα, πνιινί απφ εκάο είλαη «ηφζν απνκαθξπζκέλνη απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα ηεο παξαγσγήο θαη ηεο εξγαζίαο ζηνλ θφζκν, ψζηε θαηνηθνχκε ζε έλαλ θαληαζηηθφ θφζκν ηερλεηψλ εξεζηζκάησλ θαη ηειενπηηθήο εκπεηξίαο: πνηέ ζε θαλέλαλ πξνεγνχκελν πνιηηηζκφ νη κεγάιεο κεηαθπζηθέο αλεζπρίεο, ηα βαζηθά ππαξμηαθά εξσηήκαηα γηα ην λφεκα ηεο δσήο δελ έκνηαδαλ ηφζν καθξηλά θαη κάηαηα.» 44 ην επίπεδν άζθεζεο ηεο πνιηηηθήο κεηά ηνλ πφιεκν γίλεηαη φιν θαη πην ζεκαληηθή ε δχλακε επηξξνήο νξγαλψζεσλ κε κνλνζεκαηηθέο επηδηψμεηο έλαληη ηεο απήρεζεο ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ κε ηαμηθφ έξεηζκα. Ηδξχνληαη θαη δξαζηεξηνπνηνχληαη ζην πεδίν ηεο πνιηηηθήο νκάδεο πίεζεο, θαη κε θπβεξλεηηθέο νκάδεο νη νπνίεο ππεξαζπίδνληαη ηα δηθαηψκαηα ησλ γπλαηθψλ, ησλ νκνθπιφθηισλ, αγσλίδνληαη γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ηνλ ππξεληθφ αθνπιηζκφ. Ζ πιήξσζε ησλ βαζηθψλ αλαγθψλ πνπ έρεη πεηχρεη ε αλάπηπμε ησλ δπηηθψλ θνηλσληψλ νδεγεί ζηελ αλάδπζε κεηακνληέξλσλ αμηψλ φπσο ε αλάγθε γηα απηνπξαγκάησζε, πνηφηεηα δσήο, βειηίσζε ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ. 45 42 Walsh, ζ. 49. 43 Ο.π., ζ. 51. 44 Jameson, Introduction, Kellner D., Critical theory, marxism, and modernity, Oxfore, 1989, xviii, φπσο παξαηίζεηαη ζηνλ Walsh, ζ. 51. 45 Gibbins J.R., Contemporary political culture: Politics in a Postmodern age, Sage, London, 1989, ζ. 9, φπσο παξαηίζεηαη ζηνλ Walsh, ζ. 62. 23

ηελ κεηαπνιεκηθή, κεηααπνηθηνθξαηηθή επνρή ν θιαζηθφο κνπζεηαθφο ζεζκφο δηαδίδεηαη θαη ζε ιανχο πνπ κέρξη πξφηηλνο βξίζθνληαλ ππφ ηνλ δπγφ ηεο απνηθηνθξαηίαο. Χο απνηέιεζκα, νη δηάθνξεο πνιηηηζκηθέο ηαπηφηεηεο θαη ελαιιαθηηθέο ηζηνξηθέο δηεγήζεηο βξίζθνπλ ην ζεζκηθφ ρψξν έθθξαζήο ηνπο θαη ε εμέιημε απηή ζπκβάιιεη ζηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηνπ κνπζείνπ θαη ζηελ απνθάιπςε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ σο κεραληζκνχ επηβνιήο ηεο ηζηνξηθήο άπνςεο ησλ δπηηθψλ, αζηηθνβηνκεραληθψλ εζληθψλ θξαηψλ, ζηα λενηεξηθά πιαίζηα. Ζ πξνβνιή απφ ηα λέα απηά κνπζεία ελαιιαθηηθψλ ηζηνξηθψλ αθεγήζεσλ ή θαη αθεγήζεσλ αληαγσληζηηθψλ πξνο ηα δπηηθά κεηα-αθεγήκαηα κεηαηξέπεη ηελ ηζηνξία θαη ηνλ πνιηηηζκφ ζε πεδία ζπγθξνχζεσλ θαη δηεθδηθήζεσλ. Παξάιιεια ζπκβαίλνπλ κεηαπνιεκηθά εμειίμεηο κέζα ζηηο ίδηεο ηηο δπηηθέο θνηλσλίεο, νη νπνίεο νδεγνχλ ζηελ ακθηζβήηεζε ηνπ λενηεξηθνχ κνπζείνπ σο εγεκνληθνχ πνιηηηζκηθνχ ζεζκνχ, κέζα απφ ηελ ακθηζβήηεζε ζεκειηαθψλ λενηεξηθψλ αμηψλ. Κνηλσληθά θηλήκαηα κε αληηξαηζηζηηθφ, θεκηληζηηθφ, εηξεληζηηθφ ή άιιν πεξηερφκελν, φπσο αλαθέξζεθε θαη πξνεγνπκέλσο αζθνχλ θξηηηθή ζηελ πξαθηηθή ηεο απνζηψπεζεο ησλ ηζηνξηψλ νιφθιεξσλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ νκάδσλ εθ κέξνπο ηνπ κνπζεηαθνχ ζεζκνχ θαη δηεθδηθνχλ ηελ αλαπαξάζηαζή ηνπο ζε έλα ζεζκηθφ ρψξν πνπ πξέπεη λα αλνίμεη θαη λα ππνδερηεί ηηο δηαθνξεηηθέο ηαπηφηεηεο θαη ηηο δηαθνξεηηθέο εξκελείεο ηεο ηζηνξίαο θαη ηνπ παξειζφληνο. 46 Σν κνλνπψιην πνπ δηαηεξνχζε ην κνπζείν ηεο λενηεξηθφηεηαο ζηελ αλαπαξάζηαζε ηεο ηζηνξίαο, ηεο ζπιινγηθήο κλήκεο θαη ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο αλαγθάδεηαη λα ππνρσξήζεη κπξνζηά ζηα αηηήκαηα γηα έλαλ νπζηαζηηθφ εθδεκνθξαηηζκφ ηνπ ζεζκνχ. Ζ πξαγκαηηθφηεηα απηή εμάιινπ παξαθνινπζεί ηελ εμέιημε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ θξάηνπο θαη θνηλσλίαο. ηα εζληθά θξάηε ηεο λενηεξηθφηεηαο ην κνπζείν ζπγθαηαιέγεηαη ζηνπο ζεζκνχο κε ηνπο νπνίνπο ην θξάηνο αζθεί έιεγρν ζηνλ πιεζπζκφ κέζα απφ ηελ εκπέδσζε ησλ λενηεξηθψλ αμηψλ θαη ησλ εζληθψλ ηαπηνηήησλ. ηελ κεηαπνιεκηθή επνρή νη θνηλσλίεο δηεθδηθνχλ ηελ ρεηξαθέηεζή ηνπο έλαληη ηνπ θξάηνπο θαη απηφ έρεη αληίθηππν θαη ζηνλ κνπζεηαθφ ζεζκφ, αθνχ 46 Παζραιίδεο Γξεγφξεο, «Απφ ην κνπζείν ηνπ πνιηηηζκνχ ζηνλ πνιηηηζκφ ηνπ κνπζείνπ», θαιηζά Μ. (επηκ.), Ζ Μνπζεηνινγία ζηνλ 21 ν αηώλα: Θεσξία θαη Πξάμε. (Πξαθηηθά δηεζλνχο ζπκπνζίνπ, Θεζζαινλίθε, 21-24 Ννεκβξίνπ 1997, ΤΠ.ΠΟ., Διιεληθφ Σκήκα ICOM, Γ Σνκέαο Σκήκαηνο Αξρηηεθηφλσλ ΑΠΘ), Δληεπθηήξην, Θεζζαινλίθε, 2001, ζ.212-220. 24

απηφο πξέπεη λα γίλεη ην πεδίν ζχγθξνπζεο θαη ζχλζεζεο ησλ θξαηηθψλ επίζεκσλ αληηιήςεσλ γηα ηελ ηζηνξία, ην παξειζφλ θαη ηελ ηαπηφηεηα θαη ησλ αληηιήςεσλ ησλ επηκέξνπο θνηλσληθψλ νκάδσλ. Δίλαη ζεκαληηθφ λα επηζεκάλνπκε φηη ε δηάδνρε θαηάζηαζε ηνπ κνπζείνπ ηεο λενηεξηθφηεηαο δελ είλαη έλαο λένο, δηαθξηηφο ηχπνο κνπζείνπ. Γελ έρνπκε ηνλ νξηζκφ ελφο κνπζείνπ ηεο κεηαλενηεξηθφηεηαο, αιιά έλα κνπζείν ην νπνίν δηαηεξψληαο ηε ζεζκηθή ηνπ απνζηνιή θαη ζπλερίδνληαο λα επηηειεί πνιιέο απφ ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ, πξέπεη ηαπηφρξνλα λα αλαγλσξίζεη θαη λα πηνζεηήζεη κία λέα κνπζεηαθή θνπιηνχξα, ε νπνία απνδέρεηαη φηη ν κνπζεηαθφο ζεζκφο δελ αλαπαξηζηά ηελ απφιπηε αιήζεηα γηα ηνλ θφζκν θαη ηελ ηζηνξία, αιιά κία εθδνρή ηεο. Σν κνπζείν θαιείηαη λα γίλεη ην ζεζκηθφ πιαίζην ην νπνίν ζα ζηεγάζεη δηαθνξεηηθέο εθδνρέο γηα ηελ εζληθή, θνηλσληθή, πνιηηηζκηθή ή άιιε ηαπηφηεηα θαη ζα παξέρεη ην πεδίν ηεο αληηπαξάζεζήο ηνπο. ηα πιαίζηα απηά νη επηζηήκνλεο πνπ εξγάδνληαη ζηα κνπζεία, νη κνπζεηνιφγνη, νη επηκειεηέο, νη ηζηνξηθνί ηέρλεο πξέπεη λα ζέζνπλ λέα εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηηο επηινγέο θαη ηηο πξαθηηθέο ηνπ ζεζκνχ ζηνλ νπνίν εξγάδνληαη. Σέηνηα εξσηήκαηα ζρεηίδνληαη κε ην πνηα εθδνρή ηεο ηζηνξίαο, πνηα ηάμε ηνπ θφζκνπ αλαπαξηζηνχλ νη εθζέζεηο, πνηεο εθδνρέο απνθιείνληαη, πνην είλαη ην θνηλφ ζην νπνίν απεπζχλεηαη ην κνπζείν θαη πνηα ε ππνδνρή ηεο γλψζεο πνπ παξάγεηαη ζην κνπζείν απφ απηφ ην θνηλφ. Ζ φιε δηαδηθαζία θαηαζθεπήο θαη αλαπαξάζηαζεο ηνπ λνήκαηνο νθείιεη λα γίλεη πην δηαθαλήο, νχησο ψζηε λα γίλεηαη θαλεξφ ζηνλ επηζθέπηε φηη ε ηζηνξία πνπ ηνπ δηεγείηαη ην κνπζείν είλαη θπξίσο απνηέιεζκα επηινγψλ ζπγθεθξηκέλσλ αλζξψπσλ θαη φρη ε αλακθηζβήηεηε θαη απφιπηε αιήζεηα γηα ηνλ θφζκν. Με απηφλ ηνλ ηξφπν επηηξέπεηαη θαη δηεπθνιχλεηαη ε αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ζρέζεο αλάκεζα ζην θνηλφ θαη ην κνπζείν. 47 47 Ο.π. 25

5.1 Μοςζεία και μνήμη Ζ κλήκε είλαη κηα δηαλνεηηθή ιεηηνπξγία πνπ ιακβάλεη ρψξα ζηνλ αλζξψπηλν εγθέθαιν. Δίλαη κηα ελεξγεηηθή δηαδηθαζία ε νπνία πξνθαιεί ζπγθηλήζεηο κε ζεηηθή ή αξλεηηθή θφξηηζε. Μπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε ηελ πξνζσπηθή απφ ηε ζπιινγηθή κλήκε. Ζ πξψηε ζρεηίδεηαη κε ηε ζθαίξα ησλ αηνκηθψλ εκπεηξηψλ θαη αλακλήζεσλ, ελψ ε δεχηεξε αλαθέξεηαη ζε θνηλέο κε ηνπο άιινπο αλζξψπνπο εκπεηξίεο, παξαδφζεηο, θιεξνλνκηέο θαη ζε θνηλά δηδάγκαηα. Ζ ηδηαίηεξε αλαμηνπηζηία πνπ ραξαθηεξίδεη ηε κλήκε απφ ηε θχζε ηεο, θαζψο θαη ε ζλεηφηεηά ηεο επηβάιιεη ηελ αλαδήηεζε ηξφπσλ δηαηήξεζήο ηεο. Σν κνπζείν αλαιακβάλεη ζε κεγάιν βαζκφ απηφ ην ξφιν γηα ινγαξηαζκφ ηεο θνηλσλίαο. 48 Σα κνπζεία ζπιιέγνπλ ηα αληηθείκελα, ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα ζπλζέζνπλ ηηο αλαπαξαζηάζεηο ηνπ παξειζφληνο θαηά ηελ έθζεζή ηνπο. Μέζα απφ ηελ επηινγή αληηπξνζσπεπηηθψλ αληηθεηκέλσλ, επηινγή πνπ εμαξηάηαη απφ ην ηί αμηνινγείηαη θάζε θνξά σο άμην λα δηαηεξεζεί σο αλάκλεζε θαη σο ηεθκήξην ηνπ παξειζφληνο, ηα κνπζεία παγηψλνπλ ηε κλήκε νιφθιεξσλ ιαψλ θαη πνιηηηζκψλ ζε ζηαηηθφ ρψξν θαη ρξφλν. Δπηρεηξείηαη κε απηφλ ηνλ ηξφπν ε αλαπαξάζηαζε κίαο αληηθεηκεληθήο, ζπιινγηθήο κλήκεο, ε νπνία δελ αλήθεη ζε θαλέλα άηνκν μερσξηζηά, αιιά ζηηο ζπιινγέο θαη ζηα έζλε. Δίλαη κεγάιεο βαξχηεηαο ε ζπλεηζθνξά ησλ κνπζείσλ ζηε δηακφξθσζε ζπιινγηθψλ θαη εζληθψλ ηαπηνηήησλ θαη ην γεγνλφο απηφ έρεη πξνθαιέζεη κία θξηηηθή γηα ην ζεζκφ ε νπνία επηθεληξψλεηαη ζε ζέκαηα δηαθνξεηηθφηεηαο θπιήο, ηάμεο, γέλνπο, ζεμνπαιηθήο ηαπηφηεηαο θαη ζην θαηά πφζν απηέο νη νκάδεο απνιακβάλνπλ κεξίδην ζηελ αλαπαξάζηαζή ηεο ζπιινγηθήο ηαπηφηεηαο θαη κλήκεο. 49 Δμάιινπ ππάξρνπλ απφςεηο πνπ ζεσξνχλ φηη ζηηο λενηεξηθέο θνηλσλίεο έλα επξχ ράζκα άλνημε αλάκεζα ζηε ζπιινγηθή κλήκε θαη ηελ ηζηνξία. Σν ράζκα απηφ δεκηνπξγήζεθε, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, κε ηελ απνκάθξπλζε ηνπ αλζξψπνπ απφ ηελ νξγαληθή ζρέζε ηνπ κε ηελ κλήκε. Έηζη νη θνηλσλίεο ηνπ 19 νπ θαη θπζηθά ηνπ 20 νπ αηψλα έρνπλ αλάγθε απφ «ηφπνπο ηεο κλήκεο», φπσο ηα 48 Crane, ζ. 2 49 ν.π., ζ. 3-6. 26

κνπζεία θαη ηα κλεκεία. 50 ηνπο «ηφπνπο ηεο κλήκεο» ην παξειζφλ νξγαλψλεηαη ηερλεηά θαη παξάγεηαη κηα επίζεκε άπνςε ηεο ηζηνξίαο. ηελ κεηαλενηεξηθή πξαγκαηηθφηεηα ην ράζκα κεηαμχ ηεο ηζηνξίαο πνπ δεκηνπξγείηαη ζε αθαδεκατθφ επίπεδν - είηε απηή αθνξά ηα έζλε, είηε ηελ ηέρλε θαη ηελ επηζηήκε - θαη ηεο ζπιινγηθήο ή πξνζσπηθήο κλήκεο θαη ηαπηφηεηαο είλαη ην πεδίν επάλσ ζην νπνίν πξέπεη λα εληνπηζηεί ε γφληκε θξηηηθή ηνπ ξφινπ ησλ κνπζείσλ ζήκεξα. Σα κνπζεία κπνξνχλ θαη πξέπεη λα είλαη ρψξνη φπνπ ε ζχγθξνπζε αλάκεζα ζηελ ππνθεηκεληθφηεηα θαη ηελ αληηθεηκεληθφηεηα, ην ηδησηηθφ θαη ην δεκφζην, ην αηνκηθφ θαη ην ζεζκηθφ, λα κελ είλαη θαηαζηξνθηθή, αιιά λα πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ πξνζσπηθψλ θαη ζπιινγηθψλ ηαπηνηήησλ θαη δηαιφγνπ ηεο κλήκεο κε ηελ ηζηνξία. 51 Ζ επηρείξεζε απηή πξέπεη λα ιάβεη ππφςε αθφκα θαη πην αλνξζφδνμεο ζεσξίεο γηα ηε κλήκε φπσο απηή ηνπ Geoffrey Sonnabend, ε νπνία βαζίδεηαη ζηελ αξρή φηη ε κλήκε είλαη κηα απηαπάηε. «Δκείο, κε ακλεζία φινη, θαηαδηθαζκέλνη λα δνχκε ζε έλα αέλαα δηαθεχγνλ παξφλ, έρνπκε δεκηνπξγήζεη ηελ πην πεξίηερλε αλάκεζα ζηηο αλζξψπηλεο θαηαζθεπέο, ηε κλήκε, γηα λα πξνζηαηεχζνπκε ηνπο εαπηνχο καο απέλαληη ζηελ αλππφθνξε γλψζε ηνπ κε αλαζηξέςηκνπ πεξάζκαηνο ηνπ ρξφλνπ θαη ηεο αδπλακίαο λα αλαθαιέζνπκε ζηηγκέο θαη γεγνλφηα.» 52 Έρνληαο θαηά λνπ ηελ απαίηεζε ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ γηα έλαλ πην ελεξγεηηθφ ξφιν ζηελ δηακφξθσζε ηνπ παξαγφκελνπ λνήκαηνο θαη ηελ αθεξεγγπφηεηα πνπ ραξαθηεξίδεη ηηο πξνζπάζεηεο δηαηχπσζεο αλακθηζβήηεησλ, δηαρξνληθψλ θαη απφιπησλ αιεζεηψλ, κπνξνχκε λα ζρεδηάζνπκε κνπζεία πνπ ζα αλαπαξηζηνχλ ηε κπζνπιαζία πνπ έρνπκε αλάγθε γηα λα βξνχκε ηε ζέζε καο ζηνλ θφζκν θαη πνπ ζα καο ρεηξαθεηνχλ έλαληη ηεο κνλνδηάζηαηεο ηζηνξίαο. 50 Nora P., Between memory and history: Les Lieux de memoire, Representations 26, 1989, ζ. 7-25, φπσο παξαηίζεηαη ζηελ Crane, ζ. 6. 51 Crane, ζ. 6-12. 52 Sonnabend, Obliscence: theories of forgetting and the problem of matter, ζ. 85, φπσο παξαηίζεηαη ζηνλ Fehr Michael, A museum and its memory, ζηελ Crane, ζ. 47-48. 27