ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2017 2018 ΛΕΥΚΑΔΑ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Εξάμηνο Διδασκαλίας: A (χειμερινό) Καθηγήτρια: Δρ.Αριστέα Γκάγκα e mail επικοινωνίας: arisgkag@teiion.gr ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΤΗΣ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ Στόχος της ενότητας είναι να μάθουμε: τι είναι τα Οικονομικά και ποιές θεμελιώδεις έννοιες προσδιορίζουν τις κεντρικές ιδέες των Οικονομικών ποιά είναι τα ερωτήματα που προσπαθούν να απαντήσουν οι οικονομολόγοι θα αντιληφθούμε γιατί τα Οικονομικά μπορούν να θεωρηθούν η επιστήμη της επιλογής υπό την παρουσία περιορισμών που ασχολείται με την κατανομή των σπάνιων πόρων τι είναι η αγορά και ποιές είναι οι βασικές αγορές που συνιστούν την οικονομία γιατί τα Οικονομικά αποκαλούνται επιστήμη και γιατί οι οικονομολόγοι διαφωνούν συχνά με αυτό τον χαρακτηρισμό να διακρίνουμε τη Μικροοικονομική από τη Μακροοικονομική να διακρίνουμε τη θετική από τη δεοντολογική ανάλυση
Βασικοί Όροι Σχέσεις ανταλλαγής Κίνητρα Συναλλαγές Πληροφόρηση Διανομή Σπανιότητα Οικονομία της αγοράς Αγορά προϊόντος Αγορά εργασίας Αγορά κεφαλαίου Κεφαλαιουχικά αγαθά Μικροοικονομική Μακροοικονομική Θεωρία Συσχέτιση Αιτιότητα Θετικά Οικονομικά Δεοντολογικά Οικονομικά Σύνοψη Κάθε ομάδα ατόμων αντιμετωπίζει στην καθημερινή της ζωή τρία βασικά προβλήματα ερωτήματα: ποιά αγαθά και υπηρεσίες θα παραχθούν, πώς θα παραχθούν αυτά τα αγαθά και οι υπηρεσίες, και για ποιόν θα παραχθούν. Επομένως, συμπεραίνουμε ότι η Οικονομική Επιστήμη ερευνά πώς αποφασίζει η κοινωνία για το τι, το πώς και για ποιόν θα παράγει αγαθά και υπηρεσίες. Τα Οικονομικά μελετούν τον τρόπο με τον οποίο γίνονται οι επιλογές στην κοινωνία από τα άτομα ή τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και τις κυβερνήσεις. Οι επιλογές και οι σχέσεις ανταλλαγής είναι αναπόφευκτες, επειδή τα προϊόντα, οι υπηρεσίες και οι παραγωγικοί πόροι σπανίζουν. Σε κάθε περίπτωση, η επιλογή συνδέεται με κάποια σχέση ανταλλαγής: για να αποκτήσει κάποιος περισσότερες μονάδες ενός αγαθού, πρέπει να περιορίσει τις διαθέσιμες μονάδες ενός άλλου αγαθού. Οι σχέσεις ανταλλαγής επιβάλλονται αναγκαστικά από την σπανιότητα. Η σπανιότητα κατέχει δεσπόζουσα θέση στα Οικονομικά. Οι επιλογές έχουν σημασία επειδή οι πόροι σπανίζουν. Το περιορισμένο εισόδημα που διαθέτουμε, μάς υποχρεώνει να κάνουμε επιλογές. Όμως, το περιορισμένο εισόδημα δεν είναι η μοναδική αιτία της ύπαρξης σχέσεων ανταλλαγής. Ο χρόνος είναι ένας άλλος πόρος που σπανίζει. Οι οικονομολόγοι συχνά διαφωνούν μεταξύ τους αλλά όλοι συμφωνούν ότι ο ρόλος της σπανιότητας είναι κρίσιμος. Μπορούμε να συνοψίσουμε την άποψη των οικονομολόγων για το ρόλο της σπανιότητας ως εξής: Δεν υπάρχει δωρεάν γεύμα. Για να αποκτηθούν περισσότερες μονάδες ενός αγαθού, πρέπει αναγκαστικά να περιοριστούν οι διαθέσιμες μονάδες κάποιου άλλου αγαθού. Λόγω της σπανιότητας, οι σχέσεις ανταλλαγής είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό της οικονομικής πτυχής της ζωής των οικονομικών μονάδων. 2
Οι οικονομολόγοι μελετούν τον τρόπο με τον οποίο γίνονται οι επιλογές στην κοινωνία από τα άτομα ή τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και τις κυβερνήσεις, εστιάζοντας την προσοχή τους στα κίνητρα. Οι άνθρωποι αντιδρούν στις μεταβολές κινήτρων, αλλάζοντας τις αποφάσεις που λαμβάνουν. Οι συναλλαγές διενεργούνται στις αγορές. Μία εκούσια συναλλαγή μπορεί να ωφελήσει και τις δύο πλευρές που εμπλέκονται σε αυτή. Οι επιλογές και η λήψη αποφάσεων απαιτούν πληροφόρηση. Η περιορισμένη ή η ατελής πληροφόρηση μπορεί να επηρεάζει τα κίνητρα και την ικανότητα των ιδιωτικών αγορών να εξασφαλίζουν την αποτελεσματική χρήση των σπανιζόντων πόρων της κοινωνίας και οικονομίας. Η οικονομία της αγοράς προσδιορίζει τα εισοδήματα των ατόμων ή των νοικοκυριών. Το κοινωνικό ενδιαφέρον για δίκαιη διανομή του πλούτου και των εισοδημάτων στην οικονομία οδηγεί σε κυβερνητικές παρεμβάσεις που αποσκοπούν στον περιορισμό των εισοδηματικών ανισοτήτων. Οι οικονομίες πολλών σύγχρονων χωρών είναι μικτές οικονομίες. Σε μια μικτή οικονομία, οι αποφάσεις λαμβάνονται τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα. η μικτή οικονομία βασίζεται, κυρίως, στις ελεύθερες δραστηριότητες και συναλλαγές των ατόμων, των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, οι οποίες προσδιορίζουν την κατανομή των παραγωγικών πόρων. Ωστόσο, ο δημόσιος τομέας διαδραματίζει και αυτός σημαντικό ρόλο στην κατανομή των πόρων. Σε κάθε μικτή οικονομία, η ισορροπία ανάμεσα στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα είναι ένα κεντρικής σημασίας ζήτημα. Όταν πραγματοποιούνται συναλλαγές, στις οποίες κάποιοι προσφέρουν χρήματα και κάποιοι άλλοι προσφέρουν αγαθά ή παραγωγικούς συντελεστές, οι οικονομολόγοι μιλούν για την ύπαρξη αγοράς. Στην οικονομία της αγοράς, τα άτομα, τα νοικοκυριά, οι επιχειρήσεις και η κυβέρνηση συμμετέχουν και συναλλάσσονται στην αγορά προϊόντος, στην αγορά εργασίας και στην αγορά κεφαλαίου. Οι δύο βασικοί κλάδοι των Οικονομικών είναι η Μικροοικονομική και η Μακροοικονομική. Η Μικροοικονομική εστιάζει το ενδιαφέρον της στη συμπεριφορά των οικονομικών μονάδων ιδιώτες, νοικοκυριά και επιχειρήσεις που συνιστούν την οικονομία. Η Μακροοικονομική εστιάζει το ενδιαφέρον της στη συμπεριφορά του συνόλου της οικονομίας. Οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν υποδείγματα (ή μοντέλα) για να μελετήσουν τη λειτουργία της οικονομίας και να διενεργήσουν προβλέψεις για τις συνέπειες των μεταβολών των οικονομικών μεγεθών. Ένα υπόδειγμα διατυπώνεται με λέξεις ή εξισώσεις και ο σχεδιασμός του αντανακλά τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου φαινομένου που κάθε φορά μελετούν οι οικονομολόγοι. 3
Οι οικονομικές αναλύσεις συχνά γίνονται με τη δημιουργία και την ανάλυση οικονομικών υποδειγμάτων ενός συγκεκριμένου προβλήματος. Επειδή ο πραγματικός κόσμος είναι περίπλοκος, ένα οικονομικό υπόδειγμα αποτελεί μια αφαίρεση από την πραγματικότητα. Για να αναλύσει κάποιος ένα υπόδειγμα, πρέπει να καταλάβει ποιές μεταβλητές θα θεωρηθούν ως δεδομένες (εξωγενείς) και ποιές μεταβλητές θα προσδιοριστούν από το υπόδειγμα (ενδογενείς μεταβλητές). Όταν δύο μεταβλητές μεταβάλλονται μαζί και με προβλέψιμο τρόπο, λέμε ότι υπάρχει συσχέτιση ανάμεσά τους. Ωστόσο, η απλή ύπαρξη συσχέτισης δεν αποδεικνύει ότι η μεταβολή της μίας μεταβλητής προκαλεί τη μεταβολή της άλλης μεταβλητής. Εξωτερικοί παράγοντες ενδέχεται να επηρεάζουν και τις δύο μεταβλητές και να προκαλούν τις μεταβολές τους. Τα θετικά οικονομικά μελετούν τη λειτουργία της οικονομίας. Στο πλαίσιο της ανάλυσης των θετικών οικονομικών, οι διαφωνίες πηγάζουν από τις διαφορετικές απόψεις των οικονομολόγων για το κατάλληλο υπόδειγμα που πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την περιγραφή του συνόλου της οικονομίας ή κάποιας συγκεκριμένης αγοράς και για τα ποσοτικά μεγέθη των μεταβλητών που περιλαμβάνονται στα χρησιμοποιούμενα υποδείγματα. Τα δεοντολογικά (ή κανονιστικά) οικονομικά αξιολογούν και κρίνουν τις προτεινόμενες πολιτικές ή τις εναλλακτικές οικονομικές ενέργειες. Στο πλαίσιο της ανάλυσης των δεοντολογικών οικονομικών, οι διαφωνίες πηγάζουν από τα διαφορετικά συστήματα αξιών που χρησιμοποιούν οι οικονομολόγοι και από τις διαφορετικές σταθμίσεις του κόστους και του οφέλους των επιμέρους πολιτικών ή των οικονομικών ενεργειών. Οι πέντε κεντρικές έννοιες στα Οικονομικά: 1. Σχέσεις ανταλλαγής: οι παραγωγικοί πόροι σπανίζουν και γι αυτό το λόγο οι σχέσεις ανταλλαγής είναι βασικό χαρακτηριστικό της ζωής. 2. Κίνητρα: κατά τη λήψη αποφάσεων, τα άτομα αντιδρούν σε κίνητρα. 3. Συναλλαγές: οι άνθρωποι ωφελούνται από τις εκούσιες συναλλαγές και στις οικονομίες της αγοράς οι συναλλαγές στις αγορές οδηγούν σε αποτελεσματική χρήση των πόρων. 4. Πληροφόρηση: η δομή των αγορών και η αποτελεσματική λειτουργία τους εξαρτώνται από την πληροφόρηση που έχουν στη διάθεσή τους τα άτομα κατά τη λήψη των αποφάσεων. 5. Διανομή: οι αγορές προσδιορίζουν τη διανομή προς τα μέλη της κοινωνίας των προϊόντων και των υπηρεσιών που παράγονται στην οικονομία. 4
Οι τρεις βασικές αγορές: 1. Αγορά προϊόντων: οι αγορές στις οποίες οι επιχειρήσεις πωλούν τα αγαθά που παράγουν. 2. Αγορά εργασίας: η αγορά στην οποία τα άτομα και τα νοικοκυριά πωλούν εργασία και οι επιχειρήσεις μισθώνουν τις υπηρεσίες των εργαζομένων. 3. Αγορά κεφαλαίου: η αγορά στην οποία συσσωρεύονται χρηματικά ποσά και διακινούνται μεταξύ δανειστών και δανειζομένων. Οι δύο βασικοί κλάδοι των Οικονομικών: Μικροοικονομική: εστιάζει το ενδιαφέρον της στις αποφάσεις που λαμβάνουν τα άτομα, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις, δηλαδή οι οικονομικές μονάδες, και μελετά λεπτομερώς τον προσδιορισμό των τιμών και της παραγωγής σε συγκεκριμένους κλάδους της οικονομίας. Μακροοικονομική: εστιάζει το ενδιαφέρον της στο σύνολο της οικονομίας και στη συμπεριφορά των συνολικών μεγεθών, όπως η απασχόληση, το συνολικό προϊόν, η οικονομική μεγέθυνση, το επίπεδο τιμών και ο πληθωρισμός. Τρία θεμελιώδη εργαλεία της Μικροοικονομικής: Όλα, σχεδόν, τα μικροοικονομικά υποδείγματα βασίζονται σε τρία μόνο βασικά αναλυτικά εργαλεία: 1. Αριστοποίηση υπό περιορισμούς: είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιούν αυτοί που λαμβάνουν τις αποφάσεις, για να μεγιστοποιήσουν ή να ελαχιστοποιήσουν κάποια συνάρτηση αντικειμενικού σκοπού κάτω από έναν περιορισμό. 2. Ανάλυση ισορροπίας: χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια συνθήκη ή κατάσταση που θα μπορούσε να συνεχιστεί επ αόριστον σε ένα σύστημα ή τουλάχιστον μέχρι να σημειωθεί μια μεταβολή σε κάποια εξωγενή μεταβλητή. 3. Συγκριτική στατική ανάλυση: χρησιμοποιείται για να εξετάσει πώς μια μεταβολή σε κάποια εξωγενή μεταβλητή θα επηρεάσει το ύψος κάποιας ενδογενούς μεταβλητής σε ένα οικονομικό υπόδειγμα, συμπεριλαμβανομένης της ισορροπίας και της αριστοποίησης υπό περιορισμούς. Αριστοποίηση υπό περιορισμούς: ένα αναλυτικό εργαλείο για την πραγματοποίηση της καλύτερης (άριστης) επιλογής, λαμβάνοντας υπόψη κάθε πιθανό περιορισμό ή όριο σχετικά με την επιλογή. Συνάρτηση αντικειμενικού σκοπού: η σχέση την οποία, αυτός που λαμβάνει την απόφαση, επιδιώκει να μεγιστοποιήσει ή να ελαχιστοποιήσει. 5
Περιορισμοί: οι περιορισμοί ή τα όρια που επιβάλλονται σε αυτόν που λαμβάνει την απόφαση σε ένα πρόβλημα αριστοποίησης υπό περιορισμούς. Εξωγενής μεταβλητή: μια μεταβλητή της οποίας η τιμή λαμβάνεται ως δεδομένη στην ανάλυση ενός οικονομικού υποδείγματος. Ενδογενής μεταβλητή: μια μεταβλητή της οποίας η τιμή καθορίζεται μέσα στο οικονομικό υπόδειγμα που μελετάμε. ΠΡΟΣΟΧΗ: Οι παραπάνω σημειώσεις αποτελούν συνοδευτικό υλικό των διαφανειών που χρησιμοποιήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος. Τόσο οι παρούσες σημειώσεις όσο και οι διαφάνειες των διαλέξεων αποτελούν συνοδευτικό και βοηθητικό υλικό προς την αντίστοιχη ύλη του βιβλίου, η οποία αναφέρεται παρακάτω. 6