ΗΙσπανία εκτός από ένα χαρακτηριστικό εκπρόσωπο του νοτιοευρωπαϊκού κοινωνικού µοντέλου

IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 47 ΤO ΣΥΝΤΑΞΙΟ ΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ: 20 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗΣ ΙΑ ΡΟΜΗΣ Του: Κωνσταντίνου Β. Νικολόπουλου 1. Εισαγωγή ΗΙσπανία εκτός από ένα χαρακτηριστικό εκπρόσωπο του νοτιοευρωπαϊκού κοινωνικού µοντέλου µπορεί να αποτελέσει δείκτη του ευρωπαϊκού µέλλοντος των συνταξιοδοτικών συστηµάτων (σ.σ.). Στην παρούσα εργασία θα παρουσιαστούν τα χαρακτηριστικά του σ.σ. της Ισπανίας, καθώς επίσης και ο χαρακτήρας των µεταρρυθµίσεων της τελευταίας εικοσαετίας, ενώ θα σκιαγραφηθεί το κοινωνικοπολιτικό δυναµικό που οι µεταρρυθµίσεις αυτές προκάλεσαν, ώ- στε να γίνει περισσότερο ορατό το µέλλον της κοινωνικής ασφάλισης στη χώρα των Ιβήρων. 2. Τα αίτια που οδήγησαν την Ισπανία στη µεταρρυθµιστική δίνη ΗΙσπανία είναι µια χώρα που απειλείται σηµαντικά από το βασικότερο εχθρό της βιωσιµότητας των διανεµητικών συστηµάτων, αυτόν της δηµογραφικής γήρανσης του πληθυσµού. Η κατανοµή των ηλικιακών οµάδων παρουσιάζεται ακολούθως: Πίνακας 1 ιαχρονική εξέλιξη ηλικιακών οµάδων στην Ισπανία ΕΤΟΣ Ηλικία 0-19 Ηλικία 20-64 Ηλικία πάνω από 64 % % % 1960 35,4 56,4 8,2 1970 35,7 54,5 9,8 1981 34,4 54,4 11,2 1991 28,0 58,2 13,8 2000 20,9 62,0 17,1 2005 19,4 62,8 17,8 2010 19,1 62,2 18,7 2020 18,9 60,1 21,1 Πηγή: Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων Ισπανίας, 2001. Ο Κωνσταντίνος Β. Νικολόπουλος είναι Οικονοµολόγος, ιδάκτωρ Πανεπιστηµίου Αθηνών.

48 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH Η επίδραση της δηµογραφικής γήρανσης στο θεµελιώδη χρηµατοοικονοµικό δείκτη Σ/Α (συνταξιούχοι προς ασφαλισµένους) εξελίχτηκε επιβαρυντικά για τη χρηµατοοικονοµική ι- σορροπία του ισπανικού σ.σ. καθώς από το 1980 που ήταν 2,5 µειώθηκε σε 2,36 το 1985 και σε 2,06 το 1997. 1 Η δηµογραφική γήρανση τείνει να επιβαρύνει και άλλους βασικούς δείκτες βιωσιµότητας του σ.σ. των οποίων οι µακροχρόνιες προβλέψεις υποχρέωσαν την Ισπανία στη δίνη των µεταρρυθµίσεων. Πίνακας 2 Βασικοί είκτες του ισπανικού συνταξιοδοτικού συστήµατος προβλέψεις-προβολές ΕΙΚΤΕΣ Τρέχουσα 2020 2040 2050 κατάσταση (2003) Dependency Ratio (ηλικίες 65+ προς εργατικό δυναµικό) 26,8 32,2 50,4 60,0 Ποσοστό απασχόλησης 61,1 65,0 70,0 70,0 Συνταξιούχοι ως προς τους ηλικίας 65+ 1,10 1,10 1,10 1,10 Ποσοστό µέσης σύνταξης προς παραγωγικότητα: (pension/productivity) 16,7 16,7 16,7 16,7 Συνταξιοδοτικές δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ 2 8,1 9,1 13,2 15,8 Πηγή: OOΣΑ, 2004. Οι προβλέψεις των τριών τελευταίων στηλών αφορούν το βασικό από τα σενάρια προβολών. Η Ισπανία είναι αντιµέτωπη µε µια από τις µεγαλύτερες αυξήσεις του λόγου εξάρτησης ηλικιωµένων στην Ε.Ε. για τα επόµενα 50 χρόνια. Ωστόσο, λόγω της χαµηλής γεννητικότητας κατά τη διάρκεια του ισπανικού εµφυλίου πολέµου, η αύξηση του αριθµού των συνταξιούχων τα επόµενα χρόνια θα µειωθεί, ενώ η ηλικιακή οµάδα 20-64 αναµένεται να αυξηθεί έως το 2013. Κατά συνέπεια, η Ισπανία θα δεχθεί τον αντίκτυπο της γήρανσης του πληθυσµού κάπως αργότερα από ότι τα περισσότερα κράτη µέλη. Οι µελλοντικές δηµογραφικές προβλέψεις και, συνεπώς, ο λόγος εξάρτησης ηλικιωµένων θα επηρεαστούν και από τις µεταναστευτικές ροές, οι ο- ποίες είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Το 2000 στην Ισπανία εισήλθαν 360.000 µετανάστες. Τα τελευταία οικονοµικά στοιχεία για το σύστηµα κοινωνικής ασφάλισης λαµβάνουν υπόψη το γεγονός ότι ο αριθµός των αλλοδαπών που καλύπτονται από το σύστηµα αυξήθηκε από 332.000 το 1999 σε 792.000 το 2002. 3

IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 49 Τα ποσοστά απασχόλησης στην Ισπανία για εργαζόµενους µεγαλύτερης ηλικίας και για τις γυναίκες είναι µεταξύ των χαµηλότερων και το ποσοστό ανεργίας είναι το υψηλότερο στην Ε.Ε., προσφέροντας, έτσι, σηµαντικό δυναµικό για ανάπτυξη της απασχόλησης και συνεπώς ι- σχυρότερη βάση εισφορών για τη χρηµατοδότηση των συντάξεων. Η περιορισµένη διαθεσιµότητα εργασιών µερικής απασχόλησης φαίνεται να περιορίζει την αύξηση της συµµετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας. Η µεγάλη αύξηση του αριθµού αλλοδαπών εργαζοµένων ανα- µένεται να συνεχίσει να στηρίζει τη σχετικά ταχεία ανάπτυξη της απασχόλησης στην Ισπανία. Πίνακας 3 Κόστος συνταξιοδοτικών δαπανών ανά άτοµο ηλικίας 65+ ως ποσοστό του κατά κεφαλήν ΑΕΠ (%) Ισπανία 57,3 Αυστρία 90,5 Βέλγιο 66,2 ανία 99,2 Φινλανδία 72,5 Γαλλία 84,2 Γερµανία 77,9 Ουγγαρία 58,3 Ισλανδία 54,7 Ιρλανδία 32,9 Ιταλία 81,5 Λουξεµβούργο 72,4 Ολλανδία 94,5 Νορβηγία 51,8 Πορτογαλία 69,7 Σλοβακία 64,0 Σουηδία 66,0 Ελβετία 82,9 Ηνωµένο Βασίλειο 75,8 Μέσος αριθµητικός όρος 71,2 Πηγή: Eurostat 2005, δηµοσίευση: OECD, Economic Survey of Spain, 2005. Μολονότι το κόστος του ισπανικού σ.σ. είναι το µικρότερο ανάµεσα στις νοτιοευρωπαϊκές χώρες, η ποσοστιαία εξέλιξή του δεν προβλέπεται διαφορετική από των υπολοίπων χωρών για τις επόµενες δεκαετίες καθώς, µε αφετηρία το 2005, τείνει να διπλασιαστεί ως το 2050.

50 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH Πίνακας 4 Προβολές των δηµοσίων δαπανών για συντάξεις (ως ποσοστό του ΑΕΠ, χωρίς τους φόρους) Χώρες 2005 2010 2020 2030 2040 2050 Βέλγιο 11,2 9,0 10,4 12,5 13,0 12,6 ανία 10,7 12,7 14,0 14,7 13,9 13,2 Γερµανία 13,1 9,5 10,6 13,2 14,4 14,6 Ελλάδα 12,4 12,6 15,4 19,6 23,8 24,8 Ισπανία 9,7 9,3 10,2 12,9 16,3 17,7 Γαλλία 13,2 13,1 15,0 16,0 15,8 - Ιρλανδία 3,7 5,0 6,7 7,6 8,3 9,0 Ιταλία 14,7 14,3 14,9 15,9 15,7 13,9 Λουξεµβούργο 10,1 7,5 8,2 9,2 9,5 9,3 Ολλανδία 12,9 9,1 11,1 13,1 14,1 13,6 Αυστρία 14,0 14,8 15,7 17,6 17,0 15,1 Πορτογαλία 11,4 12,0 14,4 16,0 15,8 14,2 Φινλανδία 10,0 11,6 14,0 15,7 16,0 16,0 Σουηδία 11,4 9,2 10,2 10,7 10,7 10,0 Ην. Βασίλειο 11,8 4,7 4,4 4,7 4,4 3,9 Πηγή: Για τις προβολές, Επιτροπή Οικονοµικής Πολιτικής & Eurostat 2002., Η στήλη του 2005: Eurostat, New Cronos Database and UK National Statistics, January 2005.Τα στοιχεία της στήλης του 2005 προέρχονται από δεδοµένα του 2000 και της Ελλάδας του 2002(Eurostat 2002). 3. Ο χαρακτήρας του ισπανικού ασφαλιστικού συστήµατος σήµερα 3.1. Το δηµόσιο διανεµητικό σύστηµα Η κοινωνική ασφάλιση της Ισπανίας οργανώνεται στο σύστηµα P.A.Y.G. και καλύπτει για σύνταξη γήρατος όλα τα άτοµα που απασχολούνται σε αµειβόµενες δραστηριότητες, και αφορούν µισθωτούς ή αυτοαπασχολούµενους. Παράλληλα υπάρχει µια πλατφόρµα προστασίας, µη ανταποδοτικού τύπου, για την προστασία όσων κατοίκων της χώρας έχουν υπερβεί το 65 ο έ- τος της ηλικίας τους, δεν έχουν δικαίωµα συµµετοχής στο γενικό σύστηµα και το εισόδηµά τους δεν υπερβαίνει ένα συγκεκριµένο όριο. Ο αριθµός των συνταξιούχων που χρειάζονται πρόσθετη ενίσχυση για να φτάσουν στο εγγυηµένο επίπεδο µειώθηκε από 25% το 1995 σε 20% το 2001 στο γενικό σύστηµα ως αποτέλεσµα υψηλότερων συνταξιοδοτικών δικαιωµάτων των νέων συνταξιοδοτούµενων. 4 Η πλήρης σύνταξη θεµελιώνεται κατόπιν εισφορών 35 ετών και µε συνταξιοδότηση στην η- λικία των 65 ετών. Στο P.A.Y.G σύστηµα συνυπάρχουν επτά επιµέρους ασφαλιστικοί τοµείς: Το γενικό σύστηµα όπου καλύπτει όλους τους εργαζόµενους οι οποίοι δεν εµπίπτουν σε κάποιο ειδικό σύστηµα βάσει της δραστηριότητάς τους.

IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 51 Το αγροτικό σύστηµα το οποίο καλύπτει τους εν ενεργεία εργαζόµενους (µισθωτούς και αυτοαπασχολούµενους) του αγροτικού τοµέα, της δασοπονίας και της κτηνοτροφίας. Το ειδικό σύστηµα για την κάλυψη των εργαζοµένων στη ναυτιλία και την αλιεία. Το ειδικό σύστηµα για τους αυτοαπασχολούµενους το οποίο καλύπτει όλα τα άτοµα που α- πασχολούνται σε προσοδοφόρο δραστηριότητα και δε δεσµεύονται µε συµβόλαιο εργασίας (µε εξαίρεση τους εργαζόµενους οι οποίοι καλύπτονται ήδη από τα ειδικά συστήµατα ναυτιλίας ή αγροτών). Το ειδικό σύστηµα για τους ανθρακωρύχους. Το ειδικό σύστηµα για το οικιακό προσωπικό το οποίο καλύπτει τα άτοµα που απασχολούνται σε αµειβόµενη δραστηριότητα για λογαριασµό κάποιου άλλου ατόµου σε οικογενειακό περιβάλλον. Το ειδικό σύστηµα για όλους τους δηµοσίους υπαλλήλους (Clases Pasivas). Όλα τα συστήµατα κοινωνικής ασφάλισης έχουν υποχρεωτικό χαρακτήρα προσφέροντας συνταξιοδοτικά δικαιώµατα έπειτα από κατώτατη περίοδο εισφορών 15 ετών και αποτελούν οργανισµούς που εποπτεύονται από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, µε την εξαίρεση του συστήµατος των δηµοσίων υπαλλήλων το οποίο εποπτεύεται απευθείας από το Υπουργείο Οικονοµικών. Η χρηµατοδότηση της κοινωνικής ασφάλισης βασίζεται στις εισφορές των εργοδοτών σε ποσοστό 23,6% και των µισθωτών 4,7% επί του συνόλου της εργασιακής αµοιβής. Με νοµοθετική ρύθµιση το κράτος συµµετέχει µέσω του κρατικού προϋπολογισµού θεσµοθετώντας ένα πλαίσιο τριµερούς χρηµατοδότησης. Η µέθοδος υπολογισµού της συνταξιοδοτικής παροχής βασίζεται στα τελευταία δεκαπέντε έτη ενεργού εργασιακού βίου του ασφαλισµένου (παλαιότερα ίσχυαν τα 8 έτη). 3.2. Ο δεύτερος και ο τρίτος πυλώνας Εκτός των υποχρεωτικών συστηµάτων, στη δοµή του ισπανικού σ.σ. λειτουργούν προγράµµατα συµπληρωµατικής ασφάλισης γήρατος (complementary system). Ο χαρακτήρας τους δεν είναι υποχρεωτικός και σύµφωνα µε το άρθρο 41 του Συντάγµατος δε µπορούν ούτε να υποκαταστήσουν ούτε να λειτουργήσουν εναλλακτικά των συστηµάτων της υποχρεωτικής κοινωνικής ασφάλισης. Η δηµιουργία συµπληρωµατικών συνταξιοδοτικών πυλώνων πραγµατοποιείται στο πλαίσιο συλλογικών διαπραγµατεύσεων µεταξύ εργαζοµένων και µισθωτών και κατόπιν της συλλογικής σύµβασης παράγουν υποχρεωτικό χαρακτήρα για ό- λα τα µέλη που υπογράφουν τη συµφωνία. Στην κατηγορία της συµπληρωµατικής ασφάλισης αναπτύσσονται µορφώµατα αµοιβαίας ασφάλισης κοινωνικής πρόνοιας, επαγγελµατικά συστήµατα µε συντεχνιακό κριτήριο, συλλογικά συστήµατα που δηµιουργούνται από οµάδα ατό- µων µε δική τους πρωτοβουλία και ατοµικά συστήµατα. Συµπληρωµατικά συνταξιοδοτικά συστήµατα δεύτερου ή τρίτου πυλώνα καλύπτουν περίπου 6 εκατοµµύρια άτοµα, όµως µόνο 10% αυτών είναι µέλη ενός επαγγελµατικού συστήµατος που έχει θεσπιστεί µε συλλογική συµφωνία. Στα συνταξιοδοτικά σχέδια η τάση που παρατηρείται είναι η προσχώρηση συχνότερα σε ατοµική βάση ή µέσω συµµετοχής σε µια οµάδα (ένωση, συνδικαλιστική οργάνωση κ.λπ.). Οι παροχές µπορούν να αντληθούν µε τη µορφή τακτικών ή εφάπαξ πληρωµών, που καλύπτουν τη συνταξιοδότηση, την αναπηρία, τον θάνατο και τις παροχές προς επιζώντες. Η ισπανική κυβέρνηση θεσµοθέτησε κίνητρα προκειµένου να ευδοκιµήσουν τα συµπληρωµατικά σχήµατα κυρίως στο πλαίσιο της φοροαπαλλαγής των εργοδοτικών και εργατικών εισφορών. 5

52 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 4. Η µεταρρυθµιστική δοκιµασία στο ισπανικό συνταξιοδοτικό σύστηµα Tο θεσµικό πλαίσιο του συστήµατος της κοινωνικής ασφάλισης στην Ισπανία δηµιουργείται το 1967 όταν καθορίστηκαν τα πρότυπα των παροχών και ο κοινωνικός χαρακτήρας της α- σφάλισης. Το δηµόσιο διανεµητικό σύστηµα χρηµατοδοτείται εξαρχής από εισφορές εργαζο- µένων και εργοδοτών και δοµείται στο πλαίσιο της απασχόλησης (κριτήριο βάσης: πλήθος α- σφαλισµένων). Υπό την απειλή της δηµογραφικής γήρανσης και του κινδύνου της χρηµατοοικονοµικής κατάρρευσης του σ.σ. ξεκινάει το 1985 ένα σύνολο µεταρρυθµιστικών νόµων µε κοµβικές χρονιές το 1995 (Σύµφωνο του Τολέδο) και το 1997. Με το νόµο 24/1997 παγιώνεται το σύστηµα της κοινωνικής ασφάλισης στη βάση της αρχής της διαγενεακής αλληλεγγύης και µε προοπτική τη βιωσιµότητα του δηµόσιου ασφαλιστικού συστήµατος, ώστε οι πολιτικές αποφάσεις που θα το αφορούν θα διατηρούν ισορροπία µε το δηµοσιονοµικό περιβάλλον της χώρας στο πλαίσιο κοινωνικού διαλόγου και συναίνεσης µε τους φορείς. Με το νόµο αυτόν εισάγεται η ε- νίσχυση των δηµόσιων συντάξεων από τον κρατικό προϋπολογισµό και ιδρύεται ένα γενικό α- ποθεµατικό, το οποίο θα προέρχεται από τα δυνητικά πλεονάσµατα των εισφορών προκειµένου να προφυλάξει το σ.σ. από ενδεχόµενες οικονοµικές κρίσεις. 6 Επίσης, καθιερώνεται η αυτόµατη τιµαριθµική αναπροσαρµογή των συντάξεων µε βάση τον δείκτη τιµών καταναλωτή, ενώ δηµιουργείται µια δέσµη κινήτρων για την παράταση του εργασιακού βίου µετά την ηλικία των 65 ετών. Ουσιαστικά, ο νόµος 24/1997 αποτελεί την υλοποίηση της συµφωνίας του Τολέδο η οποία µε τη σειρά της αναπτύχθηκε στη λογική του άρθρου 41 του Ισπανικού Συντάγµατος αναφορικά µε την αρχή της αλληλεγγύης και τη βιωσιµότητα της δηµόσιας κοινωνικής ασφάλισης. Στο πλαίσιο του άρθρου 41 του Συντάγµατος, από το 1987 στην Ισπανία υπάρχει νοµοθετική πρόβλεψη για τη δηµιουργία ιδιωτικών συµπληρωµατικών συνταξιοδοτικών προγραµµάτων της δηµόσιας ασφάλισης µε χαρακτηριστικά την εθελοντική συµµετοχή σύµφωνα µε τον κλάδο απασχόλησης αλλά και σε ατοµικό επίπεδο. Πίνακας 5 Συνοπτική παρουσίαση των σύγχρονων µεταρρυθµίσεων στο σ.σ. της Ισπανίας 7 Νοµοθετικό πλαίσιο Νόµος 26/1985 περί κοινωνικής ασφάλισης. Σκοπός Η µεταρρύθµιση προσπαθεί να σταθεροποιήσει την αύξηση των συνταξιοδοτικών δαπανών και να ελέγξει τις συντάξεις αναπηρίας. Πολιτική και θεσµική επίδραση Η απόφαση της σοσιαλιστικής κυβέρνησης προκαλεί την πρώτη γενική απεργία τον Ιούνιο του 1985. Το όριο θεµελίωσης συνταξιοδοτικού δικαιώµατος διαµορφώνεται από 10 σε 15 έτη και ο υπολογισµός της σύνταξης βασίζεται α- πό τα 2 στα 8 τελευταία έτη του ε- νεργού εργασιακού βίου. Καθιερώνεται σύστηµα ελέγχου των α- ναπηρικών συντάξεων και δηµιουργείται πλαίσιο αναπροσαρ- µογής της σύνταξης σύµφωνα µε τον προβλεπόµενο πληθωρισµό.

IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 53 Νοµοθετικό πλαίσιο Νόµος για τη δηµιουργία ι- διωτικών συνταξιοδοτικών προγραµµάτων (1987). Σκοπός Ο Νόµος αυτός επιδιώκει τη δηµιουργία προαιρετικού συµπληρωµατικού πυλώνα στο σ.σ. Πολιτική και θεσµική επίδραση ηµιουργούνται τα πρώτα ιδιωτικά συµπληρωµατικά συνταξιοδοτικά προγράµµατα του 2 ου πυλώνα. Νόµος 26/1990. Με αφορµή τη δεύτερη γενική απεργία του εκεµβρίου του 1988 τα εργατικά συνδικάτα και η κυβέρνηση επιχειρούν την υλοποίηση του κοινωνικού χαρακτήρα του ασφαλιστικού συστήµατος. Αυξάνονται οι συνταξιοδοτικές παροχές, τα κατώτατα όρια σύνταξης και τα επιδόµατα ανεργίας. Σύµφωνο του Τολέδο, Απρίλιος 1995. Ενόψει των αναπόφευκτων συνταξιοδοτικών µεταρρυθµίσεων επιδιώκεται η διασφάλιση του δηµόσιου και κοινωνικού χαρακτήρα της κύριας σύνταξης και δηµιουργείται η συµφωνία κάθε µεταρρυθµιστική πρωτοβουλία να προκύπτει κατόπιν διαλόγου και συναίνεσης των φορέων. Κύρια αποτελέσµατα του συµφώνου του Τολέδο είναι ο περιορισµός των ειδικών καθεστώτων που συνιστούν το ασφαλιστικό σύστηµα, η ευελιξία των ασφαλισµένων ως προς το χρόνο αποχώρησης από τον ενεργό εργασιακό βίο, η αύξηση της πραγµατικής αξίας των συντάξεων (τι- µαριθµική αναπροσαρµογή) και η δηµιουργία πλαισίου υποστήριξης των ιδιωτικών συµπληρωµατικών συνταξιοδοτικών προγραµµάτων. Νόµος 24/1997 περί της σταθεροποίησης του κοινωνικού χαρακτήρα της δηµόσιας ασφάλισης. Ο Νόµος αυτός αποτελεί την υλοποίηση του Συµφώνου του Τολέδο. Ο Νόµος αυτός προέκυψε µε συναίνεση των ενώσεων των εργοδοτών µετά από συµφωνία µε την κυβέρνηση (Οκτώβριος 1996) και το κυριότερο αποτέλεσµά του ήταν η τιµαριθµοποίηση των συνταξιοδοτικών παροχών και η αύξηση της πραγµατικής τους α- ξίας.

54 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH Νοµοθετικό πλαίσιο Απρίλιος 2001: Συµφωνία µεταξύ της κυβέρνησης, των αντιπροσώπων των εργοδοτών και της οµοσπονδίας εργαζοµένων για τη µεταρρύθµιση σε θέµατα κοινωνικής προστασίας. Ιούλιος 2004: ιακήρυξη υ- πέρ του κοινωνικού διαλόγου. Σκοπός Ανάπτυξη του σύµφωνου του Τολέδο που ενισχύει την διανεµητική φύση του συνταξιοδοτικού συστήµατος. ιαµόρφωση της γενικής φύσης των µελλοντικών µεταρρυθµίσεων. Πολιτική και θεσµική επίδραση Απόρροια της συµφωνίας του 2001 ήταν η σύσταση αποθεµατικού κεφαλαίου για το σύνολο της κοινωνικής ασφάλισης και η δη- µιουργία ελαστικότερων προϋποθέσεων για παράταση του ε- νεργού εργασιακού βίου. Επίσης προέκυψε αύξηση των συντάξεων για τα προστατευόµενα µέλη λόγω θανάτου του άµεσου εργαζοµένου µέλους, καθώς και των ορίων ελάχιστης σύνταξης. Στη συµφωνία περιλαµβάνεται η σύσταση ειδικής επιτροπής προκει- µένου να µελετήσει ένα µακροπρόθεσµο ασφαλιστικό σύστηµα µε την προϋπόθεση της ελεγχόµενης υποστήριξής του από τα προγράµµατα του ιδιωτικού πυλώνα. Επισηµαίνεται για µια ακόµα φορά ο συναινετικός χαρακτήρας κάθε µελλοντικής µεταρρύθµισης µεταξύ κυβέρνησης και κοινωνικών εταίρων που θα απορρέει α- πό τον κοινωνικό διάλογο. Οι µεταρρυθµίσεις του ισπανικού συστήµατος κοινωνικής ασφάλισης (ειδικότερα αυτές που αφορούν τις συντάξεις γήρατος) πραγµατοποιήθηκαν στο πλαίσιο της πολιτικής συµφωνίας του Τολέδο η οποία επικυρώθηκε από όλα τα πολιτικά κόµµατα που εκπροσωπούντο στο ισπανικό κοινοβούλιο, καθώς και στο πλαίσιο µιας κοινωνικής συµφωνίας που υπογράφηκε α- πό την κυβέρνηση και την πλειονότητα των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Από τις παραπάνω συµφωνίες προέκυψαν τα εξής βασικά χαρακτηριστικά του σ.σ. της Ισπανίας: 1. Το σ.σ. θα παραµείνει δηµόσιο, βασισµένο στο διανεµητικό σύστηµα χρηµατοδότησης P.A.Y.G. 2. ηµιουργείται πλαίσιο βελτίωσης της αναλογικότητας µεταξύ εισφορών και παροχών, ώ- στε να ενισχυθεί ο ανταποδοτικός χαρακτήρας του συστήµατος. 3. Επιδιώκεται η αρχή της ισότητας µεταξύ των επιµέρους συνταξιοδοτικών πεδίων ώστε οι ί- διες προϋποθέσεις και εισφορές να παράγουν παρόµοιες συνταξιοδοτικές παροχές µεταξύ των ασφαλισµένων µελών. 4. Ενδυναµώνεται η αρχή της αλληλεγγύης κυρίως για τα εισοδηµατικά µη ευνοηµένα µέλη. 5. Ιδρύεται αποθεµατικό κεφάλαιο για το σύνολο της κοινωνικής ασφάλισης. 6. Ενισχύονται και προάγονται τα συµπληρωµατικά συνταξιοδοτικά προγράµµατα του 2 ου πυλώνα προκειµένου να ενισχύσουν το συνολικό ποσοστό αναπλήρωσης 8 χωρίς ο χαρακτήρας τους να έχει ρόλο υποκατάστατου του δηµόσιου σ.σ.

IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 55 7. Κάθε µεταρρυθµιστικός σχεδιασµός θα προϋποθέτει το διάλογο και τη συµµετοχή των κοινωνικών εταίρων πριν καταλήξει σε θεσµικό πλαίσιο. 5. Το µέλλον του συνταξιοδοτικού συστήµατος της Ισπανίας Tο συνταξιοδοτικό σύστηµα της Ισπανίας φαίνεται να εµφανίζει καλές επιδόσεις σύµφωνα µε την Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Κοινωνικής Προστασίας 9 σε ό,τι αφορά την ε- πάρκεια, αντιµετωπίζει, όµως µια µεγάλη πρόκληση σχετικά µε την οικονοµική βιωσιµότητα. Ενώ η αναδιοργάνωση της χρηµατοδότησης του συστήµατος κοινωνικής ασφάλισης, περιλαµβάνοντας τη σύσταση αποθεµατικού Ταµείου, καθώς και κάποιες ρυθµίσεις των παραµέτρων του συνταξιοδοτικού συστήµατος, αποτελούν βήµατα προς τη σωστή κατεύθυνση, οι µεταρρυθµιστικές προσπάθειες ως σήµερα φαίνεται να υπολείπονται των απαιτήσεων για αντιµετώπιση της πρόκλησης για οικονοµική βιωσιµότητα δεδοµένου του χαµηλού ποσοστού απασχόλησης των γυναικών και του χαµηλού ποσοστού συµµετοχής των ατόµων µεγαλύτερης ηλικίας. Το συνταξιοδοτικό σύστηµα φαίνεται να είναι αποτελεσµατικό όσον αφορά τη µείωση του κινδύνου φτώχειας µεταξύ των ατόµων µεγαλύτερης ηλικίας (ο οποίος είναι µικρότερος από τον υπόλοιπο πληθυσµό). Το σχετικό βιοτικό επίπεδο για άτοµα µεγαλύτερης ηλικίας είναι υ- ψηλό και το χάσµα µεταξύ ανδρών και γυναικών φαίνεται να είναι µικρό όσον αφορά στο βιοτικό επίπεδο και τον κίνδυνο φτώχειας, αν και δεν ισχύει το ίδιο όσον αφορά στα ατοµικά συνταξιοδοτικά δικαιώµατα. Ωστόσο, η κυβέρνηση επιθυµεί να ενισχύσει τις επαγγελµατικές συντάξεις κεφαλαιοποιητικού τύπου, οι οποίες επί του παρόντος παρέχονται µόνο σε µικρό ποσοστό εργαζοµένων. Σύµφωνα µε τις εκθέσεις του Ο.Ο.Σ.Α. 10 αισιόδοξη προοπτική για τη βιωσιµότητα του σ.σ. στην Ισπανία αποτελούν το σχετικά χαµηλό δηµόσιο χρέος και η τάση για αύξηση της απασχόλησης, σύµφωνα µε τα στρατηγικά σχέδια της ισπανικής κυβέρνησης. Αµφότεροι οι µακροοικονοµικοί παράγοντες µπορούν να δηµιουργήσουν προσωρινή αισιοδοξία για τη συµβολή τους στο δηµοσιονοµικό περιβάλλον της χώρας ώστε να εξασφαλίσουν την ικανότητα υποστήριξης του σ.σ. συστήµατος χωρίς όµως αυτό να αποτελεί µακροπρόθεσµη εγγύηση. Ο αντίκτυπος της γήρανσης θα γίνει αισθητός αργά, αλλά εντονότερα σε σχέση µε άλλες χώρες του Ο.Ο.Σ.Α. λόγω των γενναιόδωρων συνταξιοδοτικών παροχών, παρότι το µέσο επίπεδο συντάξεων είναι συγκριτικά χαµηλό στην παρούσα φάση. Κατά την εκτί- µηση του Ο.Ο.Σ.Α., παρότι τα σενάρια για την εξέλιξη της µετανάστευσης και για την απασχόληση είναι ευνοϊκά, οι συνταξιοδοτικές δαπάνες ενδέχεται να αυξηθούν έως και 8 ποσοστιαίες µονάδες ως ποσοστό του Α.Ε.Π. µέχρι το 2050, εάν η γενναιοδωρία του συστήµατος παραµείνει αµετάβλητη. 11 Αναφορικά µε τα παραµετρικά χαρακτηριστικά του σ.σ., εκτιµάται ότι ση- µαντικό παράγοντα γενναιοδωρίας αποτελεί η χαµηλή εποπτεία κατά την εκτίµηση των συνταξιοδοτικών δικαιωµάτων και ο τρόπος υπολογισµού της συνταξιοδοτικής παροχής στο πρόσφατο παρελθόν (υπολογισµός µε βάση τα 2 τελευταία χρόνια εργασίας), τα οποία προκάλεσαν αντίστοιχα διαφορά µεταξύ πραγµατικής και νόµιµης ηλικίας συνταξιοδότησης και α- ναλογιστικά υψηλότερες συντάξεις σε σχέση µε τις αντίστοιχες εισφορές. Η εκτίµηση του Ο.Ο.Σ.Α. για το Σύµφωνο του Τολέδο είναι θετική ως προς το περιεχόµενο του µεταρρυθµιστικού καθεστώτος που καλλιεργούσε, όµως είναι αρνητική ως προς την ταχύτητα και την πρόοδο εφαρµογής και υλοποίησής του. Εντούτοις, στη ιακήρυξη υπέρ του κοινωνικού διαλόγου που υπογράφτηκε τον Ιούλιο του 2004 η διαδικασία διαπραγµάτευσης που ξεκίνησε µε τους κοινωνικούς εταίρους δηµιουργεί αισιοδοξία εν αναµονή των προκλήσεων που περιγράφονταν στο Σύµφωνο.

56 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH Οι προτάσεις των διεθνών οργανισµών συνοψίζονται στις εξής: 1. Μείωση της µέσης σύνταξης ως ποσοστό του κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. 2. Να προκύψουν παραµετρικές µεταβολές και αναθεωρήσεις προκειµένου να δηµιουργήσουν αναλογικότερη σχέση µεταξύ συνταξιοδοτικής παροχής και αντίστοιχης εισφοράς κυρίως για τις µελλοντικές γενιές οι οποίες θα αντιµετωπίσουν µε σοβαρότερη συνέπεια τον δηµογραφικό κλονισµό. 12 3. Να ενισχυθεί το σύστηµα των συµπληρωµατικών κεφαλαιοποιητικών 13 συντάξεων µε ορθολογικά κίνητρα. 14 4. Να γίνει ελαστικότερη η αγορά εργασίας ώστε να µην προκαλεί στρεβλώσεις στο ασφαλιστικό σύστηµα. 5. Να δηµιουργηθούν κίνητρα παραµονής των εργαζοµένων στην αγορά εργασίας πέρα από τη νόµιµη ηλικία συνταξιοδότησης (αυτό αφορά και τον ιδιωτικό και τον δηµόσιο τοµέα). 6. Να ενισχυθεί η παραγωγικότητα και η απασχόληση και στα δύο φύλα. 15 Πέρα από τους διεθνείς οργανισµούς, ανάλογες µελέτες πανεπιστηµίων και άλλων ερευνητικών ιδρυµάτων συνηγορούν στη µεταρρυθµιστική περιπέτεια από την οποία οφείλει να διέλθει η Ισπανία, ώστε να εξασφαλίσει βιώσιµες συντάξεις για τις µελλοντικές γενιές. Σε άλλες περιπτώσεις προτείνονται εκτεταµένες µεταρρυθµίσεις και άλλοτε ειδικές αναθεωρήσεις σε παραµετρικά ή δοµικά πεδία του ασφαλιστικού. Στο πλαίσιο των εκτεταµένων µεταρρυθµίσεων έχουν προταθεί µεταβολές και στην ίδια τη φιλοσοφία του ισπανικού διανεµητικού συστήµατος, όπως η δηµιουργία εννοιολογικού συστή- µατος απολογισµών (notional accounts) καθορισµένης εισφοράς, προκειµένου να εφαρµοστεί στο σύνολο του σ.σ. συµπεριλαµβανοµένων και των ειδικών υποσυστηµάτων, καθώς και του ειδικού καθεστώτος των δηµοσίων υπαλλήλων. 16 Με την πρόταση αυτή αποφεύγονται οι αποσπασµατικές µεταρρυθµίσεις, οι οποίες προκαλούν µεγαλύτερο κοινωνικοπολιτικό κόστος και παράλληλα εξασφαλίζεται µακροπρόθεσµη ισορροπία στο σ.σ. εξαιτίας της ανταποδοτικότητας την οποία η µεθοδολογία τέτοιων συστηµάτων εγγυάται. 17 Σύµφωνα µε τους υποστηρικτές αυτού του τύπου αναθεώρησης το σύστηµα αποκτά αξιοπιστία ως προς τη µελλοντική χρηµατοοικονοµική του ισορροπία, 18 δηµιουργεί πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη των συµπληρωµατικών πυλώνων (των οποίων η πρόοδος είναι αντικειµενικά αργή σήµερα στην Ισπανία), συµβάλλει στην εθνική αποταµίευση ενώ αυξάνονται οι πιθανότητες για υψηλότερες αποδόσεις 19 στους δικαιούχους σε σχέση µε τις χαµηλές συντάξεις που το δηµόσιο διανεµητικό σύστηµα προβλέπεται να παρέχει ώστε να είναι βιώσιµο στο µέλλον υπό την απειλή της δηµογραφικής γήρανσης. 6. Συµπέρασµα ΗΙσπανία αντιµετωπίζει τις προκλήσεις που οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες σε µικρό ή µεγάλο βαθµό καλούνται να αντιµετωπίσουν. Η Ισπανία έχει µεταναστευτικό ρεύµα, χα- µηλή απασχόληση την οποία επιχειρεί να αυξήσει, διάσταση στην απασχόληση ανάµεσα στα δύο φύλα. Στοχεύει σε υψηλότερο ρυθµό ανάπτυξης, αναµένει σηµαντική επίδραση από τη δη- µογραφική γήρανση κι όλα αυτά δηµιουργούν συνέπειες και προϋποθέσεις µεταβολών στο α- σφαλιστικό της σύστηµα. Ειδικότερα οι µελέτες των διεθνών οργανισµών και των ειδικών ερευνητών παρουσιάζουν το ισπανικό σ.σ. γενναιόδωρο, µε χαρακτηριστικό του την αντίφαση να παρέχει µεν χαµηλές συντάξεις στην πλειονότητα των δικαιούχων, αλλά ταυτόχρονα να έχει την τάση να αυξάνει το κόστος του σε σχέση µε το Α.Ε.Π. και να είναι ευαίσθητο ως προς τη βιωσιµότητά του και την ασφάλεια των µελλοντικών γενεών. Το σ.σ. της Ισπανίας απέναντι σε αυτές τις προκλήσεις α-

IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 57 ναµορφώνεται, επιτρέπει στα ιδιωτικά συνταξιοδοτικά προγράµµατα να υπεισέλθουν στη δο- µή του και επιδιώκει παραµετρικές µεταβολές. Το θεσµικό πλαίσιο του σ.σ. δηµιούργησε σχετικά έγκαιρα τις µεταρρυθµιστικές προϋποθέσεις, αλλά η πρόοδος των µεταβολών δεν είναι ικανοποιητική ούτε η προσδοκώµενη. Στην Ισπανία η συζήτηση δεν περιστρέφεται γύρω από το αν πρέπει να γίνει µεταρρύθµιση, αλλά ποια µορφή θα έχει αυτή και µε ποιους τρόπους θα εφαρµοστεί. Από την παρουσίαση των βασικών προβληµάτων του ισπανικού σ.σ. και της µεταρρυθµιστικής του διαδροµής διαπιστώθηκαν τα εξής: Το σ.σ. δε µπορεί να αναµορφωθεί, χωρίς να λαµβάνεται υπόψη το ευρύτερο µακροοικονο- µικό περιβάλλον (βαθµός δηµοσιονοµικής σταθερότητας, οικονοµική ανάπτυξη, απασχόληση και ανεργία). Το σ.σ. δε µπορεί να είναι βιώσιµο, αν δεν εξασφαλίζει δικαιοσύνη και ισότητα ανάµεσα στους δικαιούχους των παροχών του. Καµία δοµική αλλαγή (π.χ. εισροή συµπληρωµατικών πυλώνων ή µεταβολή φιλοσοφίας προς ένα πρότυπο νοητής κεφαλαιοποίησης) δε θα υλοποιηθεί αποτελεσµατικά δίχως οι µέτοχοι του συστήµατος να έχουν κατανοήσει τις απειλές και τις ευκαιρίες του µέλλοντος, τις προοπτικές και το κόστος κάθε µεταβολής. Κάθε µεταρρυθµιστική διαδικασία δεν µπορεί να είναι ίδια από χώρα σε χώρα ακόµη και αν αφορά την ίδια κατηγορία µεταβολών. Στο πλαίσιο της κοινωνικής πολιτικής η χάραξη των στρατηγικών οφείλει να λαµβάνει υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της χώρας, να συλλέγει και να αναλύει πληροφορίες από ευρύτερα πεδία του γενικού και ειδικού περιβάλλοντος και να αξιολογεί τα δεδοµένα ορθολογικά. Ασφαλώς, όσο άρτια και αν έχει σχεδιαστεί η µεθοδολογία και το πλαίσιο της µεταρρύθµισης δε θα εφαρµοστεί αποτελεσµατικά στον προσδοκώµενο χρόνο αν δεν έχει µεσολαβήσει διάλογος και ο µεγαλύτερος βαθµός κοινωνικής συναίνεσης. Όλα τα παραπάνω αποκτούν µεγαλύτερο βαθµό σηµαντικότητας όταν αφορούν ζητήµατα που σχετίζονται άµεσα µε την ασφάλεια, το εισόδηµα και το βιοτικό επίπεδο των µελλοντικών γενεών. Αναφορές 1. Τα στοιχεία δηµοσιεύονται από το Ministerio de Trabajo Y Asuntos Sociales, Secreteria de Estado de la Securidad Social (www.seg-social.es). 2. Ο λόγος συνταξιοδοτικές δαπάνες προς το ΑΕΠ προέκυψε µε βάση την ακόλουθη ταυτότητα: Αυτός ο υπολογισµός δεν αφορά τα συνταξιοδοτικά προγράµµατα των δηµοσίων Υπαλλήλων. 3. Τα στοιχεία δηµοσιεύονται από το Ministerio de Trabajo Y Asuntos Sociales, Secreteria de Estado de la Securidad Social. 4. Οι εκτιµήσεις αναφέρονται στην Έκθεση Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Κοινωνική Προστασία, 2003. 5. Η περιορισµένη ανταπόκριση στα συµπληρωµατικά συνταξιοδοτικά σχήµατα υποχρέωσε το Υπουργείο Οικονοµικών της Ισπανίας να θεσπίσει από το 2001 επιµέρους κίνητρα (κυρίως φορολογικά) για την αύξηση της συµµετοχής. 6. H συσσώρευση του αποθεµατικού κεφαλαίου, η οποία ξεκίνησε το 2000, είχε σκοπό να εγγυηθεί την ισορροπία του συστήµατος αντισταθµίζοντας µελλοντικούς οικονοµικούς κινδύνους. Στο πρόγραµ- µα για τη σταθερότητα για το έτος 2004 η κυβέρνηση έθεσε ως στόχο το συγκεκριµένο αποθεµατικό να αποτελεί το 1% του ΑΕΠ.

58 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 7. Βλ. αναλυτικότερα: Cadrero Rodrigez Gregorio (2002), The reform of public pension system in Spain, Universidad de Alcala & University of Kent, working paper 02-13 και Ministerio de Trabajo Y Asuntos Sociales, Secreteria de Estado de la Securidad Social. 8. Ως ποσοστό αναπλήρωσης, κατά τον Ο.Ο.Σ.Α. ορίζεται ο λόγος µέσης σύνταξης προς µέσο εισόδηµα (προ φόρων). Μεταξύ των ερευνητών των σ.σ. διαφέρει ο λόγος του ποσοστού αυτού ως προς το ποσό της µέσης σύνταξης που πρέπει να περιληφθεί. 9. Βλ. Ενδεικτικά: Έκθεση Ευρωπαϊκής Επιτροπής Κοινωνικής Προστασίας, 2003. 10. Βλ. ενδεικτικά: O.E.C.D. Economic Survey of Spain, 2005. 11. Η γενναιοδωρία ενός συνταξιοδοτικού συστήµατος µπορεί να εκτιµηθεί καταρχάς από τη σχέση των συνολικών συνταξιοδοτικών δαπανών ως προς το Α.Ε.Π., από τη σχέση της µέσης σύνταξης ως προς το κατακεφαλήν Α.Ε.Π., από την αναλογία της µέσης συνταξιοδοτικής παροχής ανά άτοµο ηλικίας πάνω από 65 ετών και από τη σχέση της µέσης σύνταξης ως προς τη µέση παραγωγικότητα και την τάση που παρουσιάζουν οι δείκτες αυτοί. 12. Προκειµένου να επιτευχθούν οι στόχοι (σύµφωνα µε τις προτάσεις του Ο.Ο.Σ.Α.), οι παραµετρικές µεταβολές και για την περίπτωση της Ισπανίας αφορούν οπισθοβαρή υπολογισµό της συνταξιοδοτικής παροχής για όλη τη διάρκεια της εργασιακής σταδιοδροµίας του ασφαλισµένου κυρίως για τις µελλοντικές γενιές συνταξιούχων (στο σηµερινό καθεστώς ο υπολογισµός βασίζεται στα 15 χρόνια) και περιορισµό των πολλαπλών δηµόσιων συντάξεων. 13. Τα κεφαλαιοποιητικά συστήµατα ως προγράµµατα ιδιωτικού χαρακτήρα, βασίζονται στην αρχή της ανταποδοτικότητας και αφορούν συσσώρευση εισφορών και σχηµατισµό µαθηµατικών αποθεµατικών τα οποία επενδύονται σε χαρτοφυλάκια της κεφαλαιαγοράς. Η διασφάλιση του δικαιούχου είναι το ασφαλιστικό συµφωνητικό που επισυνάπτει µε τον ασφαλιστικό φορέα. Η ανάπτυξη των προγραµµάτων αυτών µπορεί να είναι είτε συλλογική (π.χ. επαγγελµατικά Ταµεία συντεχνιακού τύπου), είτε ατοµική. 14. Παρότι διεθνώς τα συνήθη κίνητρα για την ενίσχυση των συµπληρωµατικών συνταξιοδοτικών προγραµµάτων αφορούν φορολογικές απαλλαγές στις πρόσθετες εισφορές, ο Ο.Ο.Σ.Α. εκτιµά ότι θα πρέπει να επανεξεταστεί και η γενναιοδωρία των φορολογικών κινήτρων που ευνοούν τις ιδιωτικές συντάξεις καθώς υπολογίζεται ότι το καθαρό κόστος αυτών των κινήτρων είναι υψηλό για την Ισπανία µε επιπτώσεις κυρίως στην κατανοµή χαρτοφυλακίων και στην περιορισµένη αποταµίευση. 15. Παρόµοιοι στόχοι έχουν τεθεί για τη βιωσιµότητα των ευρωπαϊκών συνταξιοδοτικών συστηµάτων και στη συνθήκη της Λισαβόνας, 2000. 16. Βλ. Ενδεικτικά: Vidal-Melia C. & I. Dominguez-Fabian (2006), The Spanish Pension System: Issues of Introducing Notional Defined Contribution Accounts. In Pension Reform:Issues and Prospects for Notional Defined Contribution (NDC) Schemes, ed. R. Holzmann and E. Palmer, chapter 23, σελ. 611-637, Washington, DC: World Bank. Η παρούσα µελέτη είναι η πρώτη που επιχειρηµατολογεί για την εισαγωγή νοητής κεφαλαιοποίησης στο ισπανικό σ.σ. Στη µελέτη (σελ. 631) εκτιµήθηκε ότι το ποσοστό παροχών µε το σύστηµα της νοητής κεφαλαιοποίησης θα εξελιχθεί αποδίδοντας στους δικαιούχους το 5% στο επόµενο έτος από τη χρονιά εφαρµογής του, το 90% στο έτος 2023, το 95% στο έτος 2024 και 100% στο έτος 2025 ενώ αντίστοιχα το παρόν σ.σ. θα απέδιδε το 95%, το 10% το 5% και 0% στο 2025. 17. Μορφές νοητής κεφαλαιοποίησης ή εννοιολογικά συστήµατα απολογισµών (notional accounts) ε- φαρµόζονται στη Σουηδία, στην Πολωνία και στην Ιταλία. Χαρακτηριστικό τους είναι η καθορισµένη εισφορά και η κεφαλαιοποίηση των εισφορών ώστε το σύστηµα να λειτουργεί ανταποδοτικά προκειµένου η επένδυση των εισφορών µέσω της κεφαλαιαγοράς να καλύψει το ύψος της εισφοράς και να δηµιουργήσει και αποδόσεις ανάλογα µε την εξέλιξη του χρηµατιστηρίου και της οικονοµικής α- νάπτυξης. Τα συστήµατα της νοητής κεφαλαιοποίησης όταν εφαρµόζονται στο δηµόσιο διανεµητικό σύστηµα εισάγουν την αρχή της ανταποδοτικότητας περιορίζοντας τη διάσταση µεταξύ των εισφορών και των παροχών και κατά τους υποστηρικτές τους αµβλύνουν την ανισότητα µεταξύ των συνταξιούχων µακροπρόθεσµα ενώ εγγυώνται χρηµατοοικονοµική ισορροπία στο σύστηµα µε λιγότερο κίνδυνο από την απειλή της δηµογραφικής γήρανσης. Κατά τους επικριτές τους η νοητή κεφαλαιοποίηση καταστρατηγεί την αρχή της αλληλεγγύης, η οποία αποτελεί και καταστατική αξία των διανεµητικών συστηµάτων που εποπτεύονται από το κράτος, και περιορίζει τον προνοιακό χαρακτήρα του συστήµατος. Επίσης, η µέθοδος λειτουργίας τέτοιων συστηµάτων οδηγεί σε κεφαλαιοποιητικές µορφές και εισάγει τα χαρακτηριστικά της ιδιωτικής ασφάλισης στα δηµόσιο σ.σ. Βασική προϋ-

IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 59 πόθεση λειτουργίας της νοητής κεφαλαιοποίησης είναι η µέθοδος της καθορισµένης εισφοράς (Defined Contributions, D.C) η οποία διαφέρει από την καθορισµένη παροχή (Defined Benefits, DB) και στο ότι µεταφέρει τον κίνδυνο από τον ασφαλιστικό φορέα στον εισφέροντα. Τέτοια κίνδυνοι µπορούν να περιοριστούν όταν δηµιουργείται κατανοµή κινδύνου στα χαρτοφυλάκια επενδύσεων των εισφορών και όταν υπάρχει οικονοµική σταθερότητα τόσο στη χώρα εφαρµογής όσο και στις χώρες επένδυσης. 18. Το 2004 εκτιµήθηκε ότι το µέσο αναµενόµενο ποσοστό αναπλήρωσης (λαµβάνοντας υπόψη ως ηλικία νόµιµης συνταξιοδότησης το 65ο έτος της ηλικίας) θα κυµαίνεται από 41,24% έως 46,3% εφόσον δεν πραγµατοποιηθούν δοµικές µεταβολές στο σ.σ. Βλ. σχετικά Vidal-Melia C., Devesa-Carpio J.E. and Lejarraga-Garcia A. (2004), Cuentas nocionales de aportaciσn definida: fundamento actuarial y aspectos aplicados, Anales del Instituto de Actuarios de Espaρa, tercera ιpoca. 8-2002, 137-186. 19. Η υψηλότερη απόδοση απαιτεί ειδική διαχείριση κατά την κεφαλαιοποίηση των εισφορών. Συνήθως ακολουθείται ρυθµός ανάλογος της προβλεπόµενης οικονοµικής ανάπτυξης της χώρας ή ρυθµοί κεφαλαιοποίησης οι οποίοι επίσης λαµβάνουν υπόψη το ρυθµό του Α.Ε.Π. Βιβλιογραφία 1. Boado-Penas Maria del Carmen, Vidal-Melia Carlos and Dominguez-Fabian (2006), Notional Defined Contribution Accounts (NDCs): Solvency and Risk, Application to the Case of Spain, Estudios Sobre La Economia Espanola. 2. Boldrin Michele and Sergi Jim (2003), Evaluating pension Expenditure Under Alternative reform Scenarios, University of Minnesota, Federal Reserve Bank of Minneapolis, and CEPR, September 15, 2003. 3. Cabrero Gregorio Rodrνguez (2002), The reform of the public pension system in Spain, Unidad de Polνticas Comparadas (CSIC), Working Paper 02-13, University of Kent (Canterbury). 4. Capretta James C. and Jackson Richard (2007), Global Aging and the Sustainability of Public Pension Systems. An Assessment of Reform Efforts in Twelve Developed Countries, A Report of the Aging Vulnerability Index Project, Center for Strategic and International Studies, January 2007, Washington, DC. 5. Davis Philip E. (2001), Policy and implementation issues in reforming pension systems, London. 6. Del Brio J.F. and M. C. Gonzalez (2004), Projected spending on pensions in Spain: A viability analysis, International Social Security Re view, 57 (3), 91-109. 7. Devesa J. E. and Devesa M. (2005), La deuda implicita del sistema publico de pensiones de jubilacion, Universidad de Valencia Mimeo. 8. Diamond, P. (2006), Conceptualization of Non-Financial Defined Contribution Systems 76-78. In Pension Reform: Issues and Prospects for Notional Defined Contribution (NDC) Schemes, ed. R. Holzmann and E. Palmer, Washington, DC: World Bank. 9. Diamond, P. (2005), Pensions for an Aging Population, National Bureau of Economics Research, NBER Working Paper No. 11877. 10. ECOFIN (2001), Budgetary challenges posed by ageing population, Economic Policy Comity, European Union. 11. European Commission (2005), The economic impact of aging populations in the EU25 Member States, Directorate General for Economic and Financial Affairs. 12. E.U. (2005), Impact of Ageing Populations on Public Pension Expenditure. Country Fiche Spain, December. EPC working group on Ageing Population (AWG). 13. Feldstein M. and Ranguelova E. (2001), Individual Risk in an Investment-based Social Security System, American Economic Review, 91 (4), 1116-1125. 14. Ferreiro J. and Serrano F. (2001), The Spanish labour market: reforms and consequences, International Review of Applied Economics, Vol. 15, nί1, January, σελ.. 31-53. 15. Ferrera M. (1996a), The southern model of welfare in Social Europe, Journal of European Social Policy, vol. 6, No 1.

60 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 16. Ferrera M. (1996b), Welfare Reform in Southern Europe. Institutional constraints and opportunities, paper presented at CROP conference on Poverty and Social exclusion in Mediterranean Area, University of Crete. 17. Garcia Miguel Angel and Serrano Felipe (2007), The public pension system in Spain. Trends and prospects for future income and expenditure, Economic Research Department in Comisiones Obreras of Spain. 18. Gronchi S. & Nistico S. (2006), Implementing the NDC Theoretical Model: A Comparison of Italy and Sweden. In Pension Reform: Issues and Prospects for Notional Defined Contribution (NDC) Schemes, ed. R. Holzmann and E. Palmer, chapter 19.Washington, DC: World Bank. 19. Herce Jose A. (2003), Modelling the pension system, Futures 35, 75-87, Elseviers Science L.td, FEDEA, Madrit, Spain. 20. Holzmann R. (2006), Toward a Reformed and Coordinated Pension System in Europe: Rationale and Potential Structure. In Pension Reform: Issues and Prospects for Notional Defined Contribution (NDC) Schemes, ed. R. Holzmann and E. Palmer, chapter 11. Washington, DC: World Bank. 21. Holzmann Robert and Hinz Richard (2005), Old-Age Income Support in the Twenty-first Century: An International Perspective on Pension Systems and Reform, World Bank, February, Washington D.C. 22. Marco Jose-Maria (2001), The Pension System in Spain, Ministerio de Trabajo Y Asuntos Sociales, Direccion General De Orgenation Economica De La Securidad Social, in Forum Social Security Reform and Pensions in the United States: Lessons from Europe, Washington D.C., July 27, 2001. 23. Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales (2005), Informe de estrategia de Espaρa en relacion con el futuro del sistema de pensiones, 2005 al comite de proteccion social de la U.E., Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales. 24. Namkee Ahn, Meseguer Javier Alonso and Garcia Juan Ramon (2005), A Projection of Spanish Pension System under Demographic Uncertainty, October 2005. 25. Natali David (2004), Spain: The Pension System, Observatoire social europeen. Researchp Project: La Methode ouverte de coordination (MOC) en matiere des pensions et de l integration europeene, Supported by the Service Public Federal Securite Sociale, 2004. 26. O.E.C.D. (2005), Pensions at a glance - Public policies across OECD countries, O.E.C.D. edition, May, Paris. 27. O.E.C.D. (2005), Economic Survey of Spain 2005: The need to reform the public pension system, from chapter 5, Reforming the pension system, OECD, Paris. 28. O.E.C.D. (2004), Global Pension Statistics Project: Measuring the Size of Private Pensions with an International Perspective, OECD, October, Paris. 29. O.E.C.D. (2000), Summary Report of the first meeting of OECD Forum on private pensions, Czech Republic, Czech Securities Commission and Hungarian State Private Funds Supervision, 3-7 April, OECD, Prague. 30. Palmer E. (2006), Conversion to NDC - Issues and Models. In Pension Reform: Issues and Prospects for Notional Defined Contribution (NDC) Schemes, ed. R. Holzmann and E. Palmer, chapter 9. Washington, DC: World Bank. 31. Pesando James E. (2000), The Containment of Bankruptcy risk in private pension plans - Insurance and private pensions compendium for emerging economies, O.E.C.D., Paris. 32. Rojas Juan A (2002), Immigration and the pension System in Spain, Working Paper 02-39, Economics Series 16, Departament of Economics, Universidad Carlos III de Madrid, September, Madrid. 33. Saavedra Julian Dύaz (2005), A Parametric Reform of the Spanish Public Pension System, Department of Business Administration, Universidad Carlos III de Madrid,November, 2005. 34. Vidal-Melia C. and Dominguez-Fabian I. (2006), The Spanish Pension System: Issues of Introducing Notional Defined Contribution Accounts In Pension Reform: Issues and Prospects for Notional Defined Contribution (NDC) Schemes, ed. R. Holzmann and E. Palmer, chapter 23. Washington, DC: World Bank. 35. Vidal-Melia C., Dominguez-Fabian I. and Devesa J.E. (2006), Subjective Economic Risk to beneficiaries in Notional Defined Contribution Accounts (NDC s), The Journal of Risk and Insurance, Vol. 73, No. 3, 489-515. 36. Williamson J.B. (2004), Assessing the pension reform potential of a notional defined contribution pillar, International Social Security Review, 57 (1), 47-64.