Τρίτη ηλικία και σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 Ληξουριώτης Χ., Γενικός Ιατρός Κ.Υ. Διστόμου Μπατσιάκου Μ., Ειδικευόμενη Ακτινοδιαγνώστης Κ.Υ. Θέρμου Αιτωλοακαρνανίας Στούμπος Β., Γενικός Ιατρός Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Η Ελπίς» Η Τρίτη ηλικία συνδέεται άμεσα σε μεγάλο ποσοστό με την ανάπτυξη χρόνιων νοσημάτων. Ένα από αυτά και σε εξέχουσα θέση είναι και ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2 (ΣΔτ2) ενώ ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 1 (ΣΔτ1) είναι πολύ σπάνιος στους υπερήλικες. Ο πληθυσμός της χώρας μας γηράσκει διαρκώς εξαιτίας του μειωμένου αριθμού γεννήσεων και της αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης τα τελευταία τουλάχιστον 50 χρόνια. Ο επιπολασμός της νόσου συμφώνα με μελέτες του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας και των Διαβητολογικών Εταιρειών (Αμερικής, Καναδά, Ευρώπης, Ελλάδας, κ.α.) δείχνουν μια ραγδαία αύξηση περί του 20% σε ηλικίες άνω των 65 ετών. Η προοδευτική αύξηση της δυσανεξίας στην γλυκόζη και αύξηση των επίπεδων σακχάρου στο αίμα σχετίζεται άμεσα με την γήρανση του οργανισμού. Με την πάροδο του χρόνου αρχικά διαταράσσονται οι μεταγευματικες τιμές της γλυκόζης του αίματος και η ευαισθησία του περιφερικού κυττάρου στην ινσουλίνη ενώ τα επίπεδα γλυκόζης σε νηστεία δεν αυξάνονται. Μηχανισμοί που έχουν μελετηθεί και ενοχοποιηθεί μετά από πολυετείς μελέτες-έρευνες αφορούν τόσο στην βιοσύνθεση και έκκριση της ινσουλίνης από τα β-κύτταρα των νησιδίων του παγκρέατος όσο και στην ευαισθησία των περιφερικών κύτταρων-στόχων στην δράση της ινσουλίνης. Παράγοντες επηρεάζουν την σύνθεση και έκκριση της ινσουλίνης καθώς και την ευαισθησία των κύτταρων στην δράση αυτής στην Τρίτη ηλικία είναι η μείωση της λειτουργικότητας των νεφρών (λόγω ηλικίας), συνύπαρξη άλλων νόσων (αρτηριακή υπέρταση καρδιαγγειακά νοσήματα), χορήγηση πολλών φαρμάκωνπολυφαρμακία (σύνηθες φαινόμενο στις μεγάλες ηλικίες αιτιολογημένο ή όχι), 29
κινητικά προβλήματα (μυοσκελετικές παθήσεις που εμποδίζουν την φυσιολογική ή την συμβατική άσκηση του σώματος) λογω ηλικίας και συνύπαρξης άλλων νόσων, μεγαλύτερη θνητότητα στις επιπλοκές, δυσκολίες σημαντικές για την παρακολούθηση και ρύθμιση των προβλημάτων υγείας (μετακίνηση οικονομικές δυσχέρειες), αδυναμία αυτοεξυπηρέτησης και φροντίδας. Η συμπτωματολογία του ΣΔ είναι συνήθως πιο ήπια όταν εμφανιστεί στα αρχικά στάδια σε άτομα μεγάλης ηλικίας παρότι σε νεαρότερα άτομα. Εκδηλώνεται με κόπωση, μυϊκή αδυναμία, απώλεια βάρους χωρίς όμως να υπολείπονται και τα κύρια συμπτώματα του Διαβήτη όπως πολυουρία, πολυδιψία, πολυφαγία. Το Υπογλυκαιμικό Μη Κετωσικο Υπεροσμωτικο Κώμα (ΥΜΚΥΚ) και το Αρτηριακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο (Α.Ε.Ε.) είναι πιθανό να εκδηλωθούν πρώτα ενώ η κετοξέωση σπανίως (εκτός και αν υπάρχουν λοίμωξη, έμφραγμα του μυοκαρδίου, και άλλες στρεσογόνες καταστάσεις). Η διάγνωση του Σ.Δ. στους ηλικιωμένους συνήθως γίνεται τυχαία τις περισσότερες φορές από εργαστηριακές εξετάσεις ρουτίνας, σε οφθαλμολογικές εξετάσεις όπου διαγιγνώσκονται αλλοιώσεις στον αμφιβληστροειδή χιτώνα με την μορφή διαβητικής αμφιβληστροπάθειας, ενώ δεν αποκλείονται και άλλες επιπλοκές απόρροια του Διαβήτη όπως διαβητική νευροπάθεια, διαβητική νεφροπάθεια κ.α. Επίσης το πρόβλημα στο Σ.Δ. που αναπτύσσεται και ανιχνεύεται σε μεγάλη ηλικία είναι ότι δεν γνωρίζει ο άρρωστος και ο γιατρός πόσο χρόνο προϋπήρχε πριν εκδηλωθεί. Το ατομικό και κυρίως το οικογενειακό αναμνηστικό είναι σημαντικοί παράγοντες και τούτο διότι τις περισσότερες φορές ανακαλύπτεται συγγενής εκ πλαγίας και καθέτου διάταξης κληρονομικότητα, που έπασχε από Σ.Δ. Είναι πασιφανές ότι τα άτομα με ΣΔ διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο από τις οξείες και χρόνιες επιπλοκές (μικρό- και μακροαγγειοπάθεια). Το ερώτημα είναι αν η αντίσταση στην ινσουλίνη είναι απόρροια του γήρατος και άρα καλοήθης οπότε δεν χρήζει θεραπείας. Οι μακροχρόνιες μελέτες έδειξαν πως τα άτομα αυτά εμφάνιζαν αυξημένη συχνότητα εμφάνισης μακροαγγειοπαθειών όπως στεφανιαία νόσο και εγκεφαλικά επεισόδια, περιφερική αγγειοπάθεια. Συνεπώς η συχνότητα των διαβητικών επιπλοκών είναι άμεσα συνδεδεμένη με την αύξηση της ηλικίας και την χρονιότητα της νόσου του ΣΔ, οι οποίες επιπλοκές αποτελούν και τον κύριο παράγοντα νοσηρότητας και θνητότητας στα ηλικιωμένα άτομα. Όμως δεν πρέπει να παραβλέπεται και η πιθανότητα εμφάνισης υπεργλυκαιμικού μη κετωσικού 30
υπεροσμωτικού κώματος το οποίο είναι από τις οξείες καταστάσεις όπου οδηγούν άμεσα στον θάνατο αν δεν αντιμετωπιστεί επειγόντως. Η θεραπευτική προσέγγιση και τα μέσα θεραπείας του ΣΔ στους ηλικιωμένους είναι ανάλογα με αυτών στα νεοτέρα άτομα με αρκετές τροποποιήσεις. Οι στόχοι θεραπείας όσον αφορά τα επίπεδα γλυκόζης που πρέπει να επιτυγχάνονται καθώς και ο σχεδιασμός και οι τρόποι εφαρμογής του θεραπευτικού σχήματος, πρέπει να είναι απόλυτα εξατομικευμένο συμφώνα με την γενική κατάσταση του ασθενή και το προσδόκιμο επιβίωσης. Θα λαμβάνεται υπ όψιν και το γεγονός της κοινωνικόοικονομικής κατάστασης, της συμμόρφωσης καθώς και το επίπεδο γνώσης και εκπαίδευσης του ασθενούς ούτος ώστε να είναι πιο εύκολη και η εκπαίδευση του ασθενούς από τον ιατρό, και η κατανόηση και εν συνεχεία η εφαρμογή της θεραπείας από τον ασθενή. Συμπερασματικά, η Τρίτη ηλικία είναι μια ευπαθής ομάδα της κοινωνίας, ο σακχαρώδης διαβήτης μια νόσος που χρήζει έγκαιρης και έγκυρης θεραπείας, δυο στοιχεία που πρέπει να συμπορευτούν με την βοήθεια του ιατρού. Γνωρίζοντας το ότι υπάρχει ραγδαία αύξηση των νοσούντων και ειδικά της τρίτης ηλικίας, η αποφυγή επιπλοκών για καλυτέρευση της ποιότητας ζωής και αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης, αποτελεί μονόδρομο τόσο για τον ασθενή όσο και για τον θεράποντα ιατρό. Γι' αυτό χρειάζεται τακτικός έλεγχος νεφρών, καρδιάς, δοντιών, ποδιών, οφθαλμολογικός έλεγχος, σωστή διατροφή (πολλά μικρά γεύματα κυρίως λαχανικών, αποφυγή κόκκινου κρέατος), τακτικές ατομικές μετρήσεις σακχάρου αίματος και κυρίως ως κατά το δύναμιν άσκηση ώστε να παρακολουθούμε, να παρατηρούμε και αν χρειαστεί να διορθώσουμε τυχόν παρενέργειες φαρμάκων και καταστάσεων που μπορεί να επιφέρουν ακόμη και τον θάνατο. 31
Βιβλιογραφία Quaseem A., Vljan S., Snow V., Croos Th.,Welss K., Owens D. Glycmic Control an d type II, Dabetes Mellitus : The optimal Haemoglobulin A1C Targets. A Guidance Statement for the American College of Physicians. Ann Intem.Med. 2007;147: 417 422. Hjelm,K., Mufunda,E., Nambozi,G., Kemp,J.. Preparing Nurses to face the pandemic of diabetes mellitus, a literature review. J Adv Nurs.2003;41(5):424 34 Papadopoulos AA.., Kontodimopoulos N., Frydas A., Ikonomakis E., Niakas D Predictors of health related quality of life in type II diabetic patients in Greece BMC Public Health. 2007 ;7(147):186. Ράπτης Σ. Στόχοι και δυνατότητες στην αντιμετώπιση του διαβητικού συνδρόμου. Ιατρική 2002,82 (Συμπλήρ μα :20 26. Μπενρουμπή Μ.Δ. Η θεραπευτική αξία της εκπαίδευσης στο σακχαρώδη διαβήτη. Ιατρική 2002. 82.(Συμπλήρωμα) 33 37 Melidonis AM., Tournis SM., Kompoti MK., Lentzas IL., Roussou VR Iraklianou SL., et al. Increased prevalence of diabetes mellitus in a rural Greek population. Rural Remote Health. 2006;6(1):534. Πάγκαλος Μ., Πάγκαλος Ε. Ιατρική 2002,82 (Συμπλήρωμα): 27 32. Schwarz P., Cruhl U., Bornstein St., Landcraf R., Hall M., Tuomilehto J. The European perspectives on Diabetes Prevention: development and implementation of a European Guideline and training standards for Diabetes prevention. Diabetes Vasc Dis Res 2007; 4 : 353 57. Guerci B., Drouin B., Grange V., Bougneres P., Fontaine P., Kerlan V., et al. Self monitoring of blood glucose significantly improves metabolic control in patients with type 2 diabetes mellitus : the Auto Syrveillance Intervention Active (ASIA) study. Diabetes & Metabolism. 2003, Vol 29, No6 32
Rutten G. Diabetes patient education: time for a new era. Diabet Med 2005; 22:671 3. Department of Health. National service framework for diabetes: delivery strategy Lo ndon: DoH, 2002 Tankova T., Dakovska, G., Koev D. Education and quality in diabetic patients. Patients education and counseling. 2004 Vol. 53, Issue 3, pp : 285 290 Guyton, Α.. Η Φυσιολογία του Ανθρώπου Eκδ. Λίτσας, 1998 International Diabetes Federation. IDF diabetes atlas prevalence estimates of diabetes mellitus. Available at :www.eatlas.idf.org 2007. 33