Η ΠΟΛΥΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ

Η ΠΟΛΥΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ Λουτραγώτη Μαρισόφη ar14437 Ταούκη Σαβίνα ar13084 Τζουβάρα Αλίκη ar13101 Χωροταξία 7 ου Εξαμήνου Διδάσκουσα: Κωνσταντίνα Βαλεριάνου Φεβρουάριος 2017 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΙΙ : ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ

Περιεχόμενα 1.Αναγνώριση του Χώρου Ένταξη Περιοχής στον Ευρύτερο Χώρο Προσβάσεις Τοπόσημα Ιστορικά Στοιχεία Φυσικό και Δομημένο Περιβάλλον Χωρική Συγκέντρωση Πληθυσμού και Παραγωγικών Δραστηριοτήτων Γενική Εικόνα Χρήσεων Γης Θεσμικό Πλαίσιο 2. Ειδικό Θέμα μελέτης στον δήμο: Πολυλειτουργικότητα στο Μαρκόπουλο Διάγραμμα Εργασίας Πολυλειτουργικότητα Λειτουργίες Πυκνώσεις Λειτουργιών Συνδέσεις_Δικτυώσεις 3. Υπάρχουσες Τάσεις στην Περιοχή Υπάρχουσες Τάσεις Επιπτώσεις 4. Προτάσεις Επίλυσης σελ.5-6 σελ.7 σελ.8 σελ.9 σελ.10-11 σελ.12 σελ.13 σελ.14-21 σελ.23 σελ.24-25 σελ.26-27 σελ.28-29 σελ30-31 σελ34-35 σελ.36

1 Αναγνώριση του Χώρου 4

Ένταξη περιοχής στον ευρύτερο χώρο 5 Πηγή υποβάθρου: googlemaps.gr Ο δήμος Μαρκόπουλου ανήκει στην πεδιάδα των Μεσογείων, που αποτελούν συγκρότημα δήμων της Ανατολικής Αττικής. Βρίσκονται ανατολικά του όρους Υμηττού που λειτουργεί ως όριο μεταξύ αυτών και του λεκανοπεδίου Αθηνών και πλαισιώνονται ακόμα από την Πεντέλη, τους λόφους της Λαυρεωτικής και από την παραλιακή οροσειρά της Βελανιδέζας. το εσωτερικό των Μεσογείων συγκροτείται από την Παιανία, τα Σπάτα, το Κορωπί και το Μαρκόπουλο. Ο δήμος Μαρκόπουλου βρίσκεται κεντρικά τοποθετημένος στην ανατολική Αττική. Τα διοικητικά όρια του δήμου καθορίζονται από το δήμο Αρτέμιδος- Σπάτων βόρεια, τους δήμους Λαυρεωτικής και Σαρωνικού νότια, το δήμο Κρωπίας δυτικά και το δήμο Παιανίας βορειοδυτικά, ενώ ανατολικά βρέχεται από το Αιγαίο Πέλαγος. ( ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ 2010) Έχει μεγάλη έκταση (82,8 τ.χλμ.)και πληθυσμό 20.070 κατοίκους. βάση της τελευταίας απογραφής (ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2001). Η πυκνότητα επομένως που παρουσιάζει είναι 245,22 κατ./τ.χλμ. Την ίδια στιγμή που η πυκνότητα στον δήμο Αθηναίων είναι 16.830,41 κατ./τ.χλμ. Η γεωμορφολογία του εδάφους ποικίλλει, καθώς περιλαμβάνει ακτές, πεδιάδες, υψίπεδα και ορεινούς όγκους. Μεγάλη ποικιλί απαρουσιάζει και το φυσικό περιβάλλον, το οποίο διαθέτει δάση, αγροτικές εκτάσεις, βαλτότοπους και φυσικά έναν σημαντικό υδροβιότοπο για την αλυσίδα της βιοποικιλότητας. Όσον αφορά το φυσικό τοπίο της πεδιάδας των Μεσογείων, αυτό κατάφερε να διατηρήσει σε ικανοποιητικό βαθμό μέχρι και τη δεκαετία του 90 τον αγροτικό του χαρακτήρα με αμπελώνες και ελαιώνες. Παράλληλα, το αστικό τοπίο συνιστούσε καόμα μια επαρχιακή κωμόπολη λόγω της χαμηλής δόμησης. Ωστόσο, η κατάσκευή μεγάλων οδικών έργων έδωσε ώθησε στην κατάσκευη αυθαίρετων οικοδομών στην περιοχή για παραθεριστικούς κυρίως λόγους. Ειδικότερα, όταν οι αγρότες των Μεσογείων συνειδητοποίησαν πως η περιοχή τους αποτελεί την πιο κοντινή εξοχή γγια τους κατοίκους της πρωτεύουσας, προχώρησαν σε διαδοχικές και συνεχείς κατατμήσεις των αγρών τους στρεφόμενοι σε οικοδομικές καιάλλες τριτογενείς δραστηριότητες. Στα πλαίσια των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, πραγματοποιήθηκαν μεγάλα έργα αθλητικών εγκαταστάσεων χωρίς να λάβουν υπόψη θέματα βιψσιμότητας τπου περιαστικού χώρου. Με νομοθετικές ρυθμίσεις (Ν.2730/1998) διευρύνθηκαν οι περιορισμοί των θεμοθετημένων πολεοδομικών σχεδίων ως προς τον καθοριμό συντελεστών δόμησης και χρήσεων γης. Τα έργα αυτά μείωσαν το απόθεμα αγροτικής γης και έδωσαν ώθηση σε περαιτέρω οικοπεδοποιήσεις και αγοραπωλησίες γης.

Πηγή υποβάθρου: googlemaps.gr Το δομημένο περιβάλλον παρουσιάζει μεγάλη ασυνέχεια. Ο δήμος περιλαμβάνει επτά οικισμούς, το Μαρκόπουλο, το Πόρτο Ράφτη, την Αγία Τριάδα, τη Χαμολιά, τη Βραυρώνα, τον Κουλιδά και τα ΠΟριά. Από αυτούς οι 2 πρώτοι παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη έκταση και πληθυσμό, ενώ το ΜΑρκόπουλο έχει κεντρική λειτουργία για το δήμο. Το Πόρτο Ράφτη εκτείνεται στο ανατολικό παραλιακό μέτωπο του Δήμου, στην περιοχή του Κόλπου. Η αγία Τριάδα είναι μικρότερος οικισμός στον άξονα σύνδεσης μαρκόπουλου και πόρτο Ράφτη, αλλά έχει πλέον ενωθεί με το τελευταίο χωρικά. η Χαμολιά και η Βραυρώνα αποτελούν 2 πολύ μικρότερους οικισμούς αλλά με δαφορετικό χαρακτήρα. Συγκεκριμένα, ο πρώτος περιλαμβάνει κατοικίες πολλών τετραγωνικών και υηλής ποιότητας, ενώ ο δεύτερος έχει έναν πιο ήπιο χαρακτήρα στο ομημένο περιβάλλον του και λιγότερους κατοίκους. και οι 2 ανήσοουν στον προστατευόμενο πλέον υδροβιότοπο της Βραυρώνας, ενώ η Βραυρώνα είναι γνωστή και για τον αρχαιολογικό της χώρο με το ιερό της Αρτέμιδας. Οι άλλοι 2 οικισμοί είναι επίσης μικροί, χωρίς ξεχωριστή σημασία για τον δήμο. 6

Προσβάσεις Η πρόσβαση στο δήμο Μαρκοπούλου πραγματοποιείται κυρίως από του οδικούς άξονες, με το μετρό προαστικό στην στάση Κορωπί, καθώς και μέσω του αεροδρομίου. O δήμος συνδέεται με την Αθήνα : οδικώς: _ βόρεια, μέσω της Αττικής οδού και της Λεωφ. Λαυρίου με διακλάδωση την Λεωφ. Μαρκοπούλου _ νότια, με τις ακτές του Σαρωνικού μέσω της Λεωφ. Βάρης Κορωπίου με συγκοινωνιακή σύνδεση: μέσω των σιδηροδρομικών γραμμών του προαστιακού σιδηρόδρομου και του μέτρο, με στάση στον σταθμό Κορωπί με Κτελ Αττικής: μέσω της γραμμής Αθήνα Μαρκόπουλο Η σύνδεση του δήμου με τις περιοχές της Δ. Λαυρεωτικής πραγματοποιείται μέσω της Λεωφ. Σουνίου. Πηγή υποβάθρου: googlemaps.gr * Το οδικό δίκτυο είναι επαρκές για την πρόσβαση στον δήμο αλλα και την σύνδεσή του με τις γύρω περιοχές. Αντίθετα αυτό δεν συμβαίνει με τις συγκοινωνίες καθώς,παρ όλη την ύπαρξη του σταθμού Κορωπί δεν υπάρχει κάποιο λεωφορείο ή μέσο μαζικής μεταφοράς, πέρα από την γραμμή των ΚΤΕΛ Αττικής, που να τον συνδέει απευθείας με τον δήμο. Έτσι, η επικοινωνία και η σύνδεση του Μαρκοπούλου κυρίως με την Αθήνα γίνεται δύσκολη,τόσο για τους κατοίκους όσο και για τους επισκέπτες. 7

Τοπόσημα Στον δήμο Μαρκόπουλου μπορούμε να εντοπίσουμε πολλά σημεία αναφοράς είτε πολιτιστικού, είτε περιβαλλοντικού, είτε άλλου ενδιαφέροντος. Ενδεικτικά αναφέρονται ο σιδηροδρομικός σταθμός Μαρκοπούλου (5), ο οποίος χτίστηκε στα τέλη του 19ουαι. Επίσης ο ιερός ναός της Αρτέμιδος (1), ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Αττικής, που χτίστηκε στα τέλη του 5ου αι. π.χ. Επιπλέον η περιοχή έχει πολλά μνημεία βυζαντινά (κυρίως βυζαντινές εκκλησίες, όπως ο ναός Ταξιαρχών (7) και φράγκικα, όπως ο Πύργος Βραυρώνας (3). 2 1 3 6 5 8 7 4 Άλλα σημαντικά σημεία αναφοράς της περιοχής είναι: το Λατομείο Μερέντα (8), το οποίο δυστυχώς σήμερα αποτελεί εστία ρύπανσης, καθώς έχει μετατραπεί σε χώρο απορριμάτων, οι Ολυμπιακές εγκαταστάσεις, όπως ο Ιππόδρομος (6) αλλά και το Ολυμπιακό κέντρο σοκοποβολής, το οποίο βρίσκεται νοτιοδυτικά της περιοχής μελέτης μας. Και τέλος, ένα από τα σημαντικότερα σημεία ενδιαφέροντος στην περιοχή, που αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα στην ανάπτυξή της τα τελευταία χρόνια είναι ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών Ελ.Βενιζέλος (2), που αποτελεί το μεγαλύτερο αεροδρόμιο της Ελλάδας, εξυπηρετώντας όλη την Αττική, το οποίο ξεκίνησε να λειτουργεί το 2001, και αντικατέστησε το Διεθνές Αεροδρόμιο του Ελληνικού. 1. Ιερός Ναός Αρτέμιδος 5. Σιδηροδρομικός Σταθμός Μαρκόπουλου 2. Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών 6. Ολυμπιακός Ιππόδρομος 3. Πύργος Βραυρώνας 7. Ιερός Ναός Ταξιαρχών 4. Λιμένας Πόρτο Ράφτη 8. Λατομεία Όρους Μερέντα Πηγή υποβάθρου: googlemaps.gr 8

Ιστορικά Στοιχεία αρχαιότητα ο δήμος ως μέρος της Αθηναϊκής Επικράτειας ρωμαϊκά χρόνια παρακμή-ο δήμος ως μικρός αγροτικός οικισμός βυζαντινά χρόνια εξαφάνιση περισσότερων αρχαίων μνημείων και υπολειμμάτων ος αι 13 επικράτηση Γάλλων στην περιοχή-κατασκευή πύργων ος αι 14 εγκατάσταση Καταλανών και Φλωρεντιανών 1420 εγκαθίσταται στην περιοχή η οικογένεια Μαρκοπούλου 1835 ίδρυση δήμου Αραφήνος με πρωτεύουσα το Μαρκόπουλο (ΦΕΚ 17 του 1985) 1840-42 ένταξη Μαρκόπουλου σε δήμο Κεκρωπίας (συνένωση δήμου Αραφήνος και δήμου Μυρρινούντος). Μετονομασία δήμου Κεκρωπίας σε Δήμο Κρωπίας, με έδρα το Κορωπί 1914 1953 1965 το Μαρκόπουλο γίνεται Κοινότητα (ΒΔ 31-8-1912 ΦΕΚ Ά262/1912) και περιλαμβάνει τους οικισμούς Μαρκόπουλο, Δάγλα, Πόρτο Ράφτη, Άγιο Σπυρίδωνα, Πρασά, Βραυρώνα Μετονομασία Πόρτο Ράφτη σε Λιμένα Μεσογαίας το Μαρκόπουλο γίνεται πάλι Δήμος (ΦΕΚ 185/1964) Το διάστημα 1914-1965 γίνεται η εφαρμογή του σχεδίου πόλεως για το Μαρκόπουλο και το Πόρτο Ράφτη (χάραξη περιφερειακών οδών, κατασκευή οδού Μαρκόπουλου-Πόρτο Ράφτη ωςβάσεις της μετεξέλιξης σε σύγχρονη πόλη. 1997 Ο δήμος Μαρκόπουλου-Μεσογαίας παρέμεινε αμετάβλητος με τη διοικητική μεταρρύθμιση του 1997. διατηρεί τα διοικητικά του όρια και μετά την εφαρμογή του σχεδίου Καλλικράτης, τον Ιανουάριο του 2010. 9 2004 Ολυμπιακοί Αγώνες. Κατασκευή μεγάλων οδικών δικτύων, ολυμπιακών εγκαταστάσεων, αερολιμένα

Φυσικό και Δομημένο Περιβάλλον Πηγή υποβάθρου: googlemaps.gr Στο διπλανό χάρτη καταγράφονται χωρικά το δομημένο και φυσικό περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρούμε έντονη συγκέντρωση του δομημένου περιβάλλοντος στον οικισμό του Mαρκοπούλου και νότια αυτού, στο Πόρτο Ράφτη, στις ολυμπιακές εγκαταστάσεις αλλά και στην περιοχή της Βραυρώνας και της Χαμωλιάς. Ακόμη, φαίνεται ότι οι αγροτικές καλλιέργειες αναπτύσσονται ακτινωτά γύρω από τον οικισμό του Μαρκόπουλου, ενώ το Πόρτο Ράφτη αναπτύσεται παράλληλα με την ακτογραμμή. Οι ορεινοί όγκοι μπλέκονται ανάμεσα στο δομημένο περιβάλλον και τις αγροτικές καλλιέργειες, περιλαμβάνοντας μέσα τους και το λατομείο της περιοχής. Τέλος, σημαντικός χώρος για την ευρύτερη περιοχή αποτελεί ο υδροβιότοπος, ο οποίος βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του δήμου. 10

Φυσικό και Δομημένο Περιβάλλον Φυσικό: _αγροτικές καλλιέργειες: Καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος του δήμου, κυρίως κεντρικά και δυτικά. Ουσιαστικά, η γεωργική γη έρχεται να καλύψει όλη την επιφάνεια του δήμου, ανάμεσα σε κεντρικούς οδικούς άξονες, οικιστικές ζώνες και ορεινές περιοχές. Επιβεβαιώνεται εδώ χωρικά ότι ο πρωτογενής τομέας είναι ο πιο βασικός για την περιοχή, όπως είδαμε και στις οικονομικές δραστηριότητες. _ποταμός - υδροβιότοπος: Ο υγρότοπος της Βραυρώνας εντοπίζεται στα βόρεια του δήμου, και διασχίζεται από τον ποταμό Ερασινό, τα νερά του οποίου χρησιμοποιούνται για την ύδρευση των καλλιεργειών της περιοχής. Θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά καταφύγια άγριας ζωής στην Αττική, έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα Natura 2000. Δυστυχώς, όμως, αν και αναγνωρισμένη η φυσική του ομορφιά, δεν έχει επαρκώς προστατευτεί. _ακτές: Όλο το ανατολικό τμήμα του δήμου βρέχεται από θάλασσα. Το μεγαλύτερο μήκος του ανήκει στον οικισμό του Πόρτο Ράφτη με το λιμάνι του και πολλές παραλίες (όπως η Ερωτοσπηλιά και ο Αγ.Σπυρίδωνας). Στην φωτογραφία φαίνεται η παραλία της Χαμολιάς, που χαρακτηρίζεται για την ομορφιά της, στα βορειοανατολικά του δήμου. _ορεινοί όγκοι: Στο νότιο τμήμα του δήμου εντοπίζουμε το όρος Μερέντα. Έχει υψόμετρο 613 μέτρα και καλύπτεται κυρίως από χαμηλή βλάστηση. Η βόρεια της πλευρά είναι λαξευμένη πλήρως από το λατομείο. _λατομείο: Το λατομείο, το οποίο είναι πλέον ανενεργό καλύπτει μεγάλο μέρος του όρους Μερέντα. Θεωρείται ένα από τα σημαντικά προβλήματα της περιοχής διότι έχει μετατραπεί σε μία μεγάλη έκταση απορριμάτων, επιβαρρύνοντας πολύ το φυσικό περιβάλλον. Δομημένο: Ως προς το μέγεθος των κατοικιών στο δήμο, μεγάλο ποσοστό από αυτές έχουνμέγεθος άνω των 100 τ.μ. Συγκέντρωση παρατηρείται, ακόμη, στα μεγέθη από 70 έως και 89 τ.μ., ενώ οι κατοικίες από 60 τ.μ. και κάτω έχουν κι αυτές έναν αυξημένο αριθμό. Γενικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι δεν υπάρχει μία κατηγορία τετραγωνικών η οποία να υπερισχύει σημαντικά. Θα μπορούσε να παρατηρεηθεί όμως μία τάση για περισσότερες κατοικίες με κάτω των 90 ή ακόμη και κάτω των 60 τ.μ., γεγονός που υποδηλώνει τον πρώην παραθεριστικό χαρακτήρα της περιοχής. Όσον αφορά τη διάρθρωση των κατοικιών στο δήμο, οι εξοχικές ή δευτερεύουσες κατοικίες είναι περισσότερες από τις κύριες κατοικούμενες. Tο σύνολο των κενών κατοικιών, ακόμη, είναι το μεγαλύτερο. Αυτό προδίδει τόσο τη μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα της περιοχής, όσο και την επιλογή αυτή η δραστηριότητα να απευθύνεται σε παραθεριστική κατοικία. πηγή απογραφικών δεδομένων: http://www.statistics.gr/ 11

Χωρική συγκέντρωση πληθυσμού και παραγωγικών δραστηριοτήτων Πηγή υποβάθρου: googlemaps.gr Ο μεγαλύτερος πληθυσμός συγκεντρώνεται στο οικισμό του Μαρκοπούλου ένω στο Πόρτο Ράφτη εμφανίζεται σε μικρότερη ένταση, με εξαίρεση την περιοχή που βρίσκεται πάνω στην λεωφόρο ΠόρτοΡάφτη. Σε αντιστοιχία με τα παραπάνω παρατηρούμε ότι όλες οι παραγωγικές δραστηριότητες χωροθετούνται περιμετρικά του Μαρκοπούλου,πράγμα που δείχνει ότι ο πληθυσμός του έχει άμεση σχέση και συμμετοχή σε αυτές. Πιο αναλυτικά οι αγροτική παραγωγή καταλαμβάνει την μεγαλύτερη έκταση, καθώς η βιομηχανία (ΒΙ.ΠΑ) και το λατομείο τοποθετούνται στο νότια πλευρα του δήμου. 12

Γενική Εικόνα Χρήσεων Γης Πηγή υποβάθρου: googlemaps.gr _κατοικία: αποτελεί την επικρατέστερη χρήση στον δήμο Μαρκόπουλου και εμφανίζεται είτε ως παραθεριστική (2η κατοικία) είτε ως πρώτη κατοικία (τις τελευταίες δεκαετίες). Κατανέμεται σε πολλούς οικιστικούς πυρήνες, με βασικόυς οικισμούς την πόλη του Μαρκόπουλου και το Πόρτο Ράφτη, καθώς και ότι επεκτείνεται σε όλο το παραλιακό μέτωπο του δήμου. _αγροτικές καλλιέργειες: καταλαμβάνουν την μεγαλύτερη έκταση του δήμου. Είναι εμφανές, βέβαια ότι η εξάπλωση των υπόλοιπων χρήσεων περιορίζουν και κατακερματίζουν τις γεωργικές εκτάσεις. _εμπόριο: συγκεντρώνεται στους βασικούς οδικούς άξονες εντός των οικισμών του Μαρκοπούλου και Πόρτο Ράφτη. _τουρισμός-αναψυχή: χωροθετείται σε όλο το παράκτιο μήκος του κόλπου Πόρτο-Ράφτη και πιο έντονα στο βόρειο και νότιο τμήμα του. _βιομηχανία-βιοτεχνία: καταλαμβάνει το ΒΙΟΠΑ στα νοτιοδυτικά του Μαρκοπούλου. _αθλητισμός: οι Ολυμπιακές εγκαταστάσεις (Ιππόδρομος) τοποθετούνται μεταξύ του Μαρκοπούλου και του Πόρτο Ράφτη καταλαμβάνοντας μεγάλη έκταση. _λατομείο στο όρος Μερέντα: ανενεργός χώρος που πλέον έχει μετατραπεί σε χώρο απορριμάτων. 13 Σύγκρουση χρήσεων γης. Νότια του οικισμού Μαρκόπουλου συνυπάρχουν διαφορετικές και συγκρουόμενες χρήσεις: οι αγροτικές εκτάσεις,οι βιομηχανικές μονάδες,η αυθαίρετη δόμηση κατοικιών, η συσσωρευμένη ρύπανση στον χώρο του λατομείου Μερέντας.

Θεσμικό Πλαίσιο πηγή: http://www.organismosathinas.gr 14

Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας To διπλανό Ρυθμιστικό Σχέδιο θεσπίστηκε με τον νόμο 1515/1985 και τροποποιήθηκε το 1991 με στόχο την ένταξη του νέου αερολιμένα στα Σπάτα και το 1999 με στόχο την χωροθέτηση των αθλητικών εγκαταστάσεων για του Ολυμπιακούς της Αθήνας το 2004. Παρατηρούμε: Ο Δήμος Μαρκοπούλου εμπεριέχεται στο Ρυθμιστικό σχέδιο των Αθηνών. Το Μαρκόπουλο χαρακτηρίζεται ως: 1. μεγάλη οικιστική ενότητα με δύο νέες οικιστικές ενότητες γύρω από το κέντρο 2. κέντρο Δήμου υπερτοπικής σημασίας Το Πόρτο-Ράφτη καθορίζεται σε όλο του το μήκος από νέες οικιστικές ενότητες εν σειρά. Παράλληλα : Καθορισμός περιοχών υποδομών των ολυμπιακών εγκαταστάσεων (σκοποβολή και ιππασία) και χώρους αναψυχής και πολιτισμικού εξοπλισμού (Πόρτο-Ράφτη). (Υπερτοπικής σημασίας πόλοι αθλητισμού, πολιτισμού, αναψυχής) Το φυσικό περιβάλλον (ορεινοί όγκοι και ακτές) προστατεύεται και ελέγχεται από αντίστοιχες ζώνες. Σήμερα παρόλ αυτά το φυσικό περιβάλλον αντιστοιχεί σε μία άλλη εικόνα. Τα ευαίσθητα περιβαλλοντικά τοπία δεν προστατεύονται. Ορεινοί όγκοι μετατρέπονται σε λατομεία και σκουπιδότοπους, οι ακτές εκμεταλλεύονται προς όφελος του τουρισμού και της αναψυχής, καθώς επίσης ο υδροβιότοπος της Βραυρώνας υποβαθμίζεται συνεχώς. 15

Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου Ανατολικής Αττικής - Μεσογείων Το 2003 η περιοχή του Δήμου Μαρκοπούλου χαρακτηρίζεται σε πολεοδομική και χωροταξική διάσταση ως Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου (ΦΕΚ 199Δ/2003). Στόχος σχεδίου είναι η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και η χωρική οργάνωση της οικιστικής και παραγωγικής ανάπτυξης σύμφωνα με τον καθορισμό ζωνών. Παρατηρούμε πως μέχρι και σήμερα, ύστερα από 15 χρόνια, εμφανίζονται οι ίδιες προβληματικές, σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος και τον διαχωρισμό των δύο πιο επικρατέστερων χρήσεων στο δήμο, της κατοικίας και της παραγωγικής δραστηριότητας. 19

Θεσμικό Πλαίσιο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Μαρκόπουλου Από τον καλλικρατικό δήμο Μαρκοπούλου Μεσογαίας μόνο ο οικισμός του Μαρκοπούλου έχει αναπτυχθεί με βάση το ΓΠΣ, το οποίο θεσπίστηκε το 1987 (ΦΕΚ 916Δ/87) και αναθεωρήθηκε το 2000 (ΦΕΚ 210Δ/2000). Το σχέδιο προβλέπει χρήσεις: κατοικίας αστικού πρασίνου άθλησης εκπαίδευσης βιομηχανίας χονδρεμπόριου κέντρο υγείας Μεγάλης έκτασης χρήσεις(ένταξη στο σχέδιο του 2000): Επιχειρηματικό Πάρκο Βιομηχανικό Πάρκο ΒΙΟΠΑ Απουσιάζουν χρήσεις όπως : πολιτισμός κοινωνικού εξοπλισμού και υγείας Ο αντίστοιχος μεγάλος οικισμός του Πόρτο-Ράφτη εντάσσεται μόνο στη ΖΟΕ Μεσογείων, το οποίο τον ορίζει ως περιοχή β κατοικίας. Ο οικισμός αναπτύχθηκε άναρχα με απουσία ελέγχου και σχεδιασμού. Παρατηρούμε λοιπόν πως δεν πραγματοποιήθηκε καμία προσπάθεια ένταξης του οικισμού σε ΓΠΣ, πράγμα που φανερώνει την αδιαφορία για τα μεγάλα προβλήματα που παρουσιάζει. πηγή: http://www.organismosathinas.gr 20

Θεσμικό Πλαίσιο Αναθεώρηση Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου Μαρκόπουλου 21

2 Ειδικό Θέμα μελέτης στον δήμο: Πολυλειτουργικότητα στο Μαρκόπουλο 22

Διάγραμμα Εργασίας Ύστερα από μία γενικότερη προσέγγιση της ιστορικής εξέλιξης και των γενικών χαρακτηριστικών του δήμου Μαρκόπουλου, εντοπίσαμε τη συγκέντρωση πολλών και ποικίλων λειτουργιών και θεωρούμε πως η ευρύτερη περιοχή του Μαρκόπουλου είναι πολυλειτουργική. Για να αποδείξουμε αυτή μας την υπόθεση μελετήσαμε τις λειτουργίες που απαρτίζουν την περιοχή, το πώς χωροθετούνται και τις σχέσεις μεταξύ τους. Μέσω αυτής της διερεύνησης συμπεραίνουμε τον συνδυασμό πολλών διαφορετικών λειτουργιών, που προσδίδουν ποικιλομορφία στην περιοχή και την καθιστούν πράγματι πολυλειτουργική. Στη συνέχεια, προσπαθούμε να διερευνήσουμε τις διαφορετικές μορφές πολυλειτουργικότητας που δημιουργούν πυκνώσεις στο χώρο και έπειτα τις συνδέσεις μεταξύ τους, φυσικές και άυλες. Τέλος, ερευνούμε τις υπάρχουσες τάσεις μελλοντικής ανάπτυξης των λειτουργιών της περιοχής και το πώς θα επηρεάσουν την πολυλειτουργικότητα, και τη διατήρηση της, καθώς θεωρούμε την ύπαρξη αυτής πολύ σημαντική για τον χαρακτήρα του Μαρκόπουλου. Ο σκοπός μας είναι η πολυλειτουργικότητα να ευνοήσει την ανάπτυξη της περιοχής μέσα από την διατήρηση και ανάδειξή της. Αυτό θα επιτευχθεί με τη σύνθεση ενός σχεδίου που θα διαμορφώνει-οργανώνει-παράγει-σχεδιάζει το χώρο ώστε να εξυπηρετούνται οι ανάγκες των διάφορων λειτουργιών χωρίς να ενεργούν σε βάρος του συνόλου. Παράλληλα, έμφαση θα δοθεί και στις δικτυώσεις, τόσο τις φυσικές όσο και τις άυλες, με σκοπό την ομαλή μετάβαση μεταξύ των λειτουργιών, ώστε οι διάφορες πολυλειτουργικότητες που προκύπτουν να συνεργάζονται σαν σύνολο και όχι σαν μεμονωμένες ενότητες. 23

Πολυλειτουργικότητα Η νέα αστικοποίηση της βόρειας Αττικής και των Μεσογείων, οι μεγάλες λειτουργικές μεταβολές στην Αττική, η δημιουργία εμπορικών κέντρων εντός του λεκανοπεδίου και η μετεγκατάσταση βιομηχανικών επιχειρήσεων, επέφεραν σημαντικές κοινωνικό-οικονομικές και πληθυσμιακές μεταβολές και στον Δήμο Μαρκοπούλου. Με αυτό τον τρόπο, σήμερα στο Μαρκόπουλο αναπτύσσονται διάφορες παραγωγικές δράσεις, κυρίως του δευτερογενή και τριτογενή τομέα, ενώ εξακολουθούν να διατηρούνται κάποια αποθέματα γεωργικών εκτάσεων, που εν γένει όμως φθίνουν. Οι μεταβολές αυτές μέσα στο χρόνο, καθιστούν το Μαρκόπουλο πολυλειτουργικό. Ειδικότερα, ο όρος «πολυλειτουργικότητα» αφορά το συνδυασμό πολλών και διαφορετικών λειτουργιών που προδίδουν μια ποικιλομορφία στην περιοχή. Οι λειτουργίες από τις οποίες απαρτίζεται το Μαρκόπουλο είναι οι εξής : Αγροτική παραγωγή - γεωργία Κατοικίες, μόνιμες + παραθεριστικές Τουρισμός + αναψυχή Ολυμπιακές εγκαταστάσεις Αρχαιολογικός χώρος Υδροβιότοπος Εμπόριο Βιομηχανία Λατομεία Η διατήρηση και ανάδειξη του πολυλειτουργικού χαρακτήρα του Μαρκόπουλου μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη της περιοχής. Αναλυτικότερα, μέσα από την ορθολογική οργάνωση και χωροθέτηση των επιμέρους λειτουργιών του θα επέλθει μία ισορροπία ανάμεσα στις διάφορες χρήσεις γης, ενώ θα επιτευχθεί η αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων τους, χωρίς να ενεργούν η μία σε βάρος της άλλης. Έτσι, θα εξασφαλιστεί η καλύτερη ποιότητα ζωής και θα διατηρηθεί το φυσικό περιβάλλον, ενώ ο πολυλειτουργικός χαρακτήρας της γεωργίας θα συμβάλλει στη διαχείριση των φυσικών πόρων και του αγροτικού τοπίου. 24

Κάλυψη Γης 25 πηγή: http://www.geodata.gov.gr

Λειτουργίες 26

Λειτουργίες Εντοπισμός πολυλειτουργικότητας, των χαρακτηριστικών της και ερμηνεία αυτών Το Μαρκόπουλο απαρτίζεται από πολλές διαφορετικές λειτουργίες. Βασικό στοιχείο που εντοπίζεται στο μεγαλύτερο μέρος της περιοχής είναι οι γεωργικές εκτάσεις που συγκροτούν την αγροτική παραγωγή. Το κλίμα και το φυσικό ανάγλυφο της περιοχής ευνοεί την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα, που εντοπίζεται κυρίως στις σχετικά επίπεδες εκτάσεις γύρω από τις κατοικήσιμες περιοχές. Ένα άλλο φυσικό στοιχείο της περιοχής, το οποίο καθορίζει την ανάπτυξή της, είναι ο υδροβιότοπος. Βρίσκεται στην περιοχή της Βραυρώνας και δημιουργήθηκε εκεί χάρη στα νερά του χείμαρρου Ερασίνου. Ο υδροβιότοπος δεν επιτρέπει την ανέγερση κατοικιών, καθώς είναι προστατευόμενη περιοχή από το ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο NATURA (πρόγραμμα προστασίας του πραγματοποιείται από τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών σε συνεργασία με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και το Δήμο Μαρκοπούλου). Στην ίδια περιοχή υπάρχει και ο αρχαιολογικός χώρος, ο οποίος συνδέεται άμεσα με τον υδροβιότοπο, καθώς πέρα από τη φυσική τους γειτνίαση, ο ναός Αρτέμιδος που βρίσκεται στο σημείο χτίστηκε σαν ευχαριστήριο δώρο για τον φυσικό πλούτο της περιοχής. Η ιστορική και φυσική αξία της Βραυρώνας καθιστά την περιοχή σημείο προσέλευσης επισκεπτών, γεγονός που επέφερε καλή οδική δικτύωση και την ανέγερση ενός αρχαιολογικού μουσείου. Επικρατέστερη χρήση στους οικισμούς είναι αυτή της κύριας και παραθεριστικής κατοικίας. Οι μόνιμες κατοικίες περιορίζονται κυρίως στο Μαρκόπουλο και η τοποθέτηση αυτή οφείλεται στις παλαιότερες ανάγκες για μόνιμες κατοικίες ανάμεσα στις αγροτικές εκτάσεις και στην ανάγκη για την σταδιακή δημιουργία οικισμού με τις κατάλληλες εγκαταστάσεις και συνθήκες διαβίωσης. Οι παραθεριστικές κατοικίες αναπτύχθηκαν παραλιακά στο Πόρτο-Ράφτη για να βρίσκονται δίπλα στην θάλασσα και να μπορούν να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες που προσφέρει τους καλοκαιρινούς μήνες. Το Πόρτο-Ράφτη σχηματίζεται από μικρούς οικιστικούς πυρήνες, οι οποίοι λόγω μεγάλης διασποράς έχουν καταλάβει όλο το παραλιακό μέτωπο του κόλπου. Κατοικίες εντοπίζονται και εκατέρωθεν της κεντρικής λεωφόρου Πόρτο-Ράφτη. Αυτές είναι αποτέλεσμα της αυθαίρετης δόμησης και δεν ανήκουν σε κάποιο από τους δύο οικισμούς. Επιπλέον, στα Χαμόλια εντοπίζονται κατοικίες ακριβής ποιότητας και στην Βραυρώνα λίγες κατοικίες με πιο ήπιο χαρακτήρα στο δομημένο περιβάλλον. Η εμπορική δραστηριότητα εντοπίζεται στο κέντρο του Μαρκόπουλου και στους βασικούς οδικούς άξονες του οικισμού, εξυπηρετώντας, έτσι, τις ανάγκες των κατοίκων. Εμπόριο παρατηρείται και στην λεωφόρο Πόρτο-Ράφτη, καθώς η συνεχής χρήση της, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες, ευνοεί την ανάπτυξη εμπορικών εγκαταστάσεων. Ωστόσο,η εμφάνιση πολλών καταστημάτων δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα περιόρισε σταδιακά τον αγροτικό χαρακτήρα. Οι χρήσεις αναψυχής και τουρισμού εντοπίζονται κυρίως στο βόρειο και νότιο παραλιακό μέτωπο του Πόρτο-Ράφτη, καθώς είναι αναγκαίες για μία περιοχή που έχει ζωή κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες. Τουρισμός εμφανίζεται και στην περιοχή της Βραυρώνας χάρη στον αρχαιολογικό χώρο και τον υδροβιότοπο. Εγκαταστάσεις αναψυχής υπάρχουν και στο Μαρκόπουλο, κυρίως στο κέντρο του, καθώς είναι απαραίτητες για έναν οικισμού. Πολιτιστικές και αθλητικές χρήσεις συναντώνται σε πολύ μικρό βαθμό εντός των οικισμών, ενώ ανάμεσα στους δύο οικισμούς, χωροθετήθηκαν οι ολυμπιακές εγκαταστάσεις καλύπτοντας αγροτική γη. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό της περιοχής είναι τα λατομεία στο όρος Μερέντα, τα οποία δημιουργήθηκαν εκεί χάρη στο ανάγλυφο του εδάφους και τη χαμηλή βλάστηση. Σήμερα είναι ανενεργά, αλλά έχουν παρατηρηθεί παράνομες ενέργειες. Η βιομηχανική δραστηριότητα χωροθετείται στο οριοθετημένο ΒΙΟΠΑ (βιομηχανικό πάρκο) νοτιοδυτικά του Μαρκόπουλου που θεσπίστηκε με την αναθεώρηση του ΓΠΣ (γενικό πολεοδομικό σχέδιο) του Μαρκόπουλου. Ωστόσο, οι εκτάσεις αυτές δεν έχουν αξιοποιηθεί πλήρως από τον βιομηχανικό κλάδο. 27

Πυκνώσεις Πολυλειτουργικότητας Στο Μαρκόπουλο παρατηρούνται πυκνώσεις διαφορετικών μορφών πολυλειτουργικότητας. Η κάθε μορφή πολυλειτουργικότητας συγκροτείται από διάφορες λειτουργίες, οι οποίες εμφανίζονται με διαφορετικές εντάσεις. Συγκεκριμένα, παρατηρούμε τέσσερις πυκνώσεις. Η πρώτη βρίσκεται στην περιοχή του Μαρκόπουλου, όπου με σειρά έντασης συγκεντρώνονται κατοικίες, βιομηχανία, εμπόριο και αναψυχή. Η δεύτερη βρίσκεται ενδιάμεσα από τους δύο βασικούς οικισμούς και περιλαμβάνει κυρίως αγροτική γη, τις ολυμπιακές εγκαταστάσεις και σε μικρότερο βαθμό το εμπόριο και τις κατοικίες. Η τρίτη είναι στο Πόρτο-Ράφτη, όπου επικρατούν ο τουρισμός και οι παραθεριστικές κατοικίες ενώ εμφανίζονται και το εμπόριο και οι αγροτικές εκτάσεις. Η τελευταία πύκνωση, στην περιοχή της Βραυρώνας, συγκροτείται από τον υδροβιότοπο κατά κύριο λόγο, ενώ περιλαμβάνει επίσης τουρισμό κατοικές αλλά και τον αρχαιολογικό χώρο. 28

Δικτυώσεις-Συνδέσεις Πολυλειτουργικοτήτων 30

Οι διαφορετικές μορφές πολυλειτουργικότητας συνδέονται μεταξύ τους μέσω δικτυώσεων και συγκροτούν τη συνολική πολυλειτουργικότητα του δήμου Μαρκόπουλου. Κρίσιμο να αναφερθεί είναι το γεγονός ότι συνδέσεις δεν εντοπίζονται μόνο εσωτερικά της περιοχής αλλά και εξωτερικά με τις γειτονικές περιοχές αλλά και την Αθήνα. Οι πολυλειτουργικότητες, επομένως, συσχετίζονται τόσο με εσωτερικούς όσο και με εξωτερικούς παράγοντες, Παρόλα αυτά, στα πλαίσια της εργασίας ασχολούμαστε μόνο με τις συσχετίσεις μεταξύ των διαφόρων στοιχείων εσωτερικά του δήμου. Οι συνδέσεις μεταξύ των διαφορετικών μορφών πολυλειτουργικότητας διαχωρίζονται σε φυσικές και άυλες. Οι φυσικές αφορούν σε στοιχεία που είναι διακριτά στον χώρο. Κυριότερη φυσική σύνδεση είναι οι οδικοί άξονες που καθιστούν εύκολη την μετάβαση από τη μία περιοχή στην άλλη καθώς διευκολύνουν και τη μεταξύ τους επικοινωνία και συσχέτιση. Επιπλέον, συνδετικό στοιχείο αποτελούν και οι λειτουργίες οι οποίες βρίσκονται ανάμεσα στις διαφορετικές πυκνώσεις και ανήκουν ταυτόχρονα και στη μία και στην άλλη. Αυτή η σύνδεση επιτυγχάνεται μεταξύ των πρώτων τριών πυκνώσεων μέσω του εμπορίου στην λεωφόρο Πόρτο-Ράφτη, η οποία διατρέχει και τα τρία αυτά τμήματα. Άλλες λειτουργίες που συνδέουν τις τρεις αυτές πυκνώσεις είναι η αγροτική γη και οι κατοικίες. Η τέταρτη πύκνωση δεν έχει κάποιο συνδετικό στοιχείο με τις άλλες καθώς απότομα από τις κατοικίες της τρίτης πύκνωσης περνάμε στον υδροβιότοπο. Ταυτόχρονα, δεν εμφανίζεται ούτε κάποιος κεντρικός οδικός άξονας που να τις συνδέει. Συνεπώς, η τέταρτη πύκνωση εμφανίζεται αποκομμένη από τις άλλες χωρίς δικτυώσεις. Οι άυλες συνδέσεις αφορούν σχέσεις που δεν εμφανίζονται στον χώρο και σχετίζονται με τη χρήση και αξιοποίηση των λειτουργιών από τους κατοίκους. Αρχικά, πολλοί κάτοικοι δεν εργάζονται εσωτερικά του οικισμού τους και αναγκάζονται καθημερινά να μετακινούνται προς άλλες περιοχές μέσα ή έξω από το δήμο Μαρκόπουλου. Εσωτερικά του δήμου, οι περισσότερες θέσεις εργασίας εντοπίζονται στο κέντρο του Μαρκόπουλου, στη βιομηχανική περιοχή αλλά και στο Πόρτο- Ράφτη τους καλοκαιρινούς μήνες. Ταυτόχρονα, πολλοί εργάζονται και στον πρωτογενή τομέα χάρη στις μεγάλες αγροτικές εκτάσεις.επομένως, τις ώρες αιχμής παρατηρείται έντονα η κίνηση από και προς τους τόπους εργασίας δημιουργώντας ισχυρή σύνδεση μεταξύ των περιοχών. Επιπλέον, η εκπαίδευση εξυπηρετείται επαρκώς στην περιοχή του Μαρκόπουλου με διάσπαρτα σχολεία, ενώ στο Πόρτο-Ράφτη υπάρχει μόνο νηπιαγωγείο και δημοτικό. Επομένως, απαραίτητη είναι και η καθημερινή μετακίνηση των παιδιών από τους άλλους οικισμούς του δήμου προς τις σχολικές εγκαταστάσεις. Έπειτα, παροχές υγείας συναντώνται μόνο στο Μαρκόπουλο, ένα κέντρο υγείας, ένα Ι.Κ.Α. και μια ιατρική κλινική, που απευθύνονται προς όλους τους κατοίκους του δήμου. Τέλος, τοπικές αθλητικές εγκαταστάσεις υπάρχουν στο Πόρτο-Ράφτη και στο Μαρκόπουλο και χρησιμοποιούνται τακτικά, ενώ οι μεγάλες εγκαταστάσεις (ιππόδρομος και σκοπευτήριο) δεν αξιοποιούνται πολύ. Συνεπώς, οι άυλες σχέσεις ανάμεσα στις περιοχές του δήμου Μαρκόπουλου συγκροτούν ισχυρές συνδέσεις και δικτυώσεις μεταξύ τους. 31

3 Υπάρχουσες Τάσεις στην Περιοχή 33

Υπάρχουσες Τάσεις 34

Ο Δήμος Μαρκόπουλου εντάσσεται στην χωρική ενότητα των Μεσογείων, η οποία σύμφωνα με τις εξελίξεις αποτελεί - πλέον - μία από τις αστικοποιημένες περιοχές της Αττικής. Λόγω της διασύνδεσής του με τους νέους βασικούς οδικούς άξονες του λεκανοπεδίου, διαμορφώνει χαρακτήρα προνομιακής περιοχής καλής ποιότητας κατοικίας, για κατοίκους με μεσαία και ανώτερα εισοδήματα. Επομένως, έχει αυξηθεί σημαντικά η προσπελασιμότητα της περιοχής με αποτέλεσμα την προσέλκυση εργαζομένων, παραθεριστών αλλά και πολλών επισκεπτών. Παράλληλα, καταγράφεται αυξανόμενη τάση μόνιμης κατοίκησης των περιοχών που οικοδομήθηκαν ως περιοχές παραθεριστικής κατοικίας, καθώς και ανάπτυξη νέων οικιστικών πυρήνων, όπως ο Κουλιδάς και η Αγία Τριάδα. Εκτός από περιοχή Β κατοικίας, η παραθαλάσσια ζώνη εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Μαρκόπουλου και ιδιαίτερα η περιοχή του Πόρτο Ράφτη περιλαμβάνει εκτεταμένους θύλακες Α κατοικίας, φαινόμενο που διευρύνεται μετά τη λειτουργία του νέου αεροδρομίου και της Αττικής Οδού και την κατασκευή Ολυμπιακών Έργων στην περιοχή, αλλά και λόγω της εγκατάστασης νέων μονάδων στο υπό διαμόρφωση ΒΙ.ΠΑ. Τα επόμενα χρόνια, αναμένεται ακόμη μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού και των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στα όρια του Δήμου, λόγω των νέων χωροταξικών παρεμβάσεων που βρίσκονται σε εξέλιξη, καθώς και των νέων υποδομών που σχεδιάζονται, όπως η προέκταση της Αττικής οδού και η επέκταση του προαστιακού από το Σταυρό μέχρι το Λαύριο, μέσω των οικισμών. Ωστόσο, παρατηρείται ότι η βασική ανάπτυξη του Δήμου Μαρκόπουλου, (που συνεχίζεται με ένταση από την προηγούμενη δεκαετία), εκδηλώνεται κυρίως με την μορφή της οικιστικής ανάπτυξης μέσω επέκτασης υφιστάμενων οικιστικών πυρήνων (Μαρκόπουλο, Πόρτο-Ράφτη) αλλά και νέων (Κουλιδάς, Αγία Τριάδα). Παράλληλα, στα πλαίσια της οικιστικής εξάπλωσης, παρατηρείται τάση για καταπάτηση ευαίσθητων περιοχών με ιδιαίτερη φυσική ή ιστορική και πολιτιστική σημασία (όπως το δίκτυο Natura ). Οι αλλαγές στη σύνθεση του πληθυσμού, απεικονίζονται και στην οικονομική δραστηριότητα του Δήμου. Κατά την διάρκεια της σταδιακής αλλαγής του χαρακτήρα της πεδιάδας των Μεσογείων, ο Δήμος Μαρκοπούλου μετατράπηκε από αγροτική σε αστική περιοχή. Ενώ παλαιότερα, βασιζόταν κατά κύριο λόγο στον πρωτογενή τομέα (αμπελοκαλλιέργεια, και οίνο-παραγωγική δραστηριότητα), σήμερα στηρίζεται στον δευτερογενή και στον τριτογενή τομέα. Η αγροτική παραγωγή παρουσιάζει φθίνουσα τάση, λόγω της συρρίκνωσης της καλλιεργήσιμης γης από απαλλοτριώσεις μεγάλων έργων (Αττική Οδός, Ολυμπιακά έργα), λόγω της έντονης οικιστικής εκμετάλλευσης αλλά και της έλλειψης ενδιαφέροντος των νέων ατόμων, που δείχνουν προτίμηση στον τομέα των υπηρεσιών. Από την άλλη μεριά, από πολλά χρόνια τα Μεσόγεια έχουν γίνει περιοχή αυξημένης ζήτησης για εγκατάσταση μεγάλων και ενίοτε οχλουσών παραγωγικών μονάδων βιομηχανιών, αποθηκευτικών χώρων, μονάδων χονδρικού εμπορίου κλπ. Από την τάση αυτή δεν εξαιρείται το Μαρκόπουλο, στο οποίο, η εγκατάσταση αυτών των ανεπιθύμητων χρήσεων, επιφέρει σταδιακή καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, των ιστορικών μνημείων και των αξιόλογων οικιστικών συνόλων, που αποτελούν πραγματικό πλούτο της περιοχής. 35

Επιπτώσεις Επιπτώσεις από την αυθαίρετη δόμηση Η ασάφεια ως προς τις επιτρεπόμενες χρήσεις, ιδιαίτερα στην περιοχή του Πόρτο Ράφτη, εκτός από τις προφανείς δυσλειτουργίες, οδηγεί τον πολεοδομικό σχεδιασμό σε παλινδρομήσεις και σοβαρά αδιέξοδα. Επίσης καταγράφεται έντονα η ανάγκη ρυθμίσεων στις εκτός σχεδίου περιοχές της γεωγραφικής περιφέρειας του Δήμου, εξειδικεύοντας τις ρυθμίσεις του Π.Δ./τος του 2003. Επιπτώσεις από τις αλλαγές χρήσεων γης Η χρήση της γης από μόνη της, αλλά και οι μεταβολές της μπορούν ναεπιφέρουν σημαντικές επιπτώσεις σε τομείς όπως η οικονομία και το περιβάλλον. Τα τελευταία χρόνια η αρμονική συνύπαρξη του ανθρώπινου με το φυσικό στοιχείο έχει διαταραχτεί. Οι καλλιέργειες μετατρέπονται σε οικόπεδα, ο υγρότοπος λειτουργεί σαν χωματερή ενώ οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν αλλοιώσει μεγάλες εκτάσεις, κυρίως στην παράλια ζώνη. [Για αυτό το λόγο το 2008 η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία σε συνεργασία με το Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών και το Δήμο Μαρκόπουλου Μεσογαίας ξεκίνησε ένα πρόγραμμα ώστε να επανέλθει η αρμονία ανάμεσα στον άνθρωπο και στο φυσικό πλούτο του υγροτόπου. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δράσεις που αναμένεται ότι θα βοηθήσουν στην αποκατάσταση του οικοσυστήματος του υγρότοπου, στην ανάκαμψη των πληθυσμών των φυτών και των ζώων του υγροτόπου και της ευρύτερης περιοχής, στην ενημέρωση ευαισθητοποίηση του τοπικού πληθυσμού και των επισκεπτών, καθώς και την ανάδειξη της περιοχής με τρόπο συμβατό προς τη διατήρηση της τοπικής φυσικής κληρονομιάς. Το πρόγραμμα εξακολουθεί να εφαρμόζεται μέχρι σήμερα. (Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, 2011β,γ)] Βραυρώνα Πρόκειται για τοπίο εξαιρετικά ενδιαφέρον, με καλλιέργειες ανάμεικτες με το φυσικό πράσινο, με ρέματα και δασικές περιοχές και με σημαντικές αρχαιότητες στα όρια του. Δίπλα ακριβώς στο τοπίο αυτό, αποφασίστηκε η εγκατάσταση του νέου αεροδρομίου. (Μελέτη Αναθεώρησης Γ.Π.Σ. Δήμου Μαρκόπουλου, 2010) Προκύπτει συνεπώς γειτνίαση μεταξύ δύο περιβαλλοντικά ακραίων καταστάσεων, μεταξύ μιας χρήσης με σοβαρή πολεοδομική και περιβαλλοντική επιβάρυνση προς την ευρύτερη περιοχή και μιας περιοχής αντιπροσωπευτικής του ήπιου αττικού τοπίου, πολύ λίγο χτισμένης και αρκετά καλά διατηρημένης. Δίπλα σε μια ριζική ανατροπή των περιβαλλοντικών ισορροπιών της περιοχής, την οποία προκαλεί η λειτουργία του αεροδρομίου και με δεδομένη την προσθήκη σημαντικών από περιβαλλοντική άποψη έργων (οδικοί άξονες, αποχέτευση ακαθάρτων και ομβρίων), μοναδικός τρόπος για την ανάσχεση του καθεστώτος της αυθαιρεσίας και τη διαφύλαξη της περιοχής, είναι η πρόβλεψη μιας ποιοτικής και ήπιας ανάπτυξης, σε συνδυασμό με τα υφιστάμενα αξιόλογα περιβαλλοντικά στοιχεία. (Μελέτη Αναθεώρησης Γ.Π.Σ. Δήμου Μαρκόπουλου, 2010) Επιπτώσεις από την αστική εξάπλωση Οι μεταβολές στις χρήσεις γης στην περιοχή των Μεσογείων τη δεκαετία 1981-1991 είναι πιθανότατα αποτέλεσμα της έντονης οικοδομικής δραστηριότητας, η οποία οδήγησε στην εγκατάλειψη μεγάλων εκτάσεων βοσκοτόπων και στην χρησιμοποίηση για οικοδομικούς λόγους μικρού μέρους των καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Οι επιπτώσεις αυτής της αστικής εξάπλωσης στις φυσικές, αγροτικές και περιαστικές περιοχές είναι σημαντικές. Η αστική εξάπλωση σημαίνει παράλληλα αύξηση της κατανάλωσης φυσικών πόρων και ενέργειας, το οποίο οδηγεί σε μεγαλύτερους ρυθμούς ρύπανσης του εδάφους, του νερού και του αέρα, λόγω του αυξημένου πληθυσμού, αλλά και της μετατόπισης των γεωργικών δραστηριοτήτων σε άλλες περιοχές που είναι λιγότερο κατάλληλες για καλλιέργεια, καθώς οδηγούν στην αυξημένη χρήση λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων και καυσίμων, ώστε να επιτευχθεί ικανοποιητική παραγωγή). Επιπλέον, η αστική εξάπλωση, λαμβάνει χώρα κατά κύριο λόγο, σε αγροτικές εκτάσεις, υποβαθμίζοντας και συρρικνώνοντας την αγροτική γη. Τέλος, είναι δυνατό από την γιγάντωση των πόλεων να υπάρχουν σημαντικές επιπτώσεις στο βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων, καθώς θα επηρεαστούν σημαντικά η ποιότητα των εδαφών, των χερσαίων και υπόγειων υδάτων και της ατμόσφαιρας. 36

4 Προτάσεις Επίλυσης 38

Πρόταση Επίλυσης Η ανάγκη ρύθμισης του χώρου στην πόλη του Μαρκόπουλου είναι επιτακτική, αφ ενός λόγω της προβλεπομένης αύξησης του πληθυσμού και αφ ετέρου, λόγω της προβλεπομένης εγκατάστασης επιχειρήσεων του δευτερογενούς και του τριτογενούς τομέα στην περιοχή. Έτσι, πρέπει να προβλεφθούν ρυθμίσεις σχετικές με τη χωροθέτηση και την οργάνωση των χρήσεων, με σκοπό τη διατήρηση και την ανάδειξη της πολυλειτουργικότητας της περιοχής. Η εκπόνηση ενός Σχεδίου για τη οργάνωση των χρήσεων σε όλη την έκταση των διοικητικών ορίων της πόλης του Μαρκόπουλου είναι αναγκαία και από το γεγονός ότι απαιτείται έλεγχος στις εκτεταμένες εκτός ορίου περιοχές, όπου κυριαρχεί καθεστώς αυθαιρεσίας, ώστε να αποφευχθεί η εγκατάσταση ανεπιθύμητων ή οχλουσών χρήσεων και η σταδιακή καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, των ιστορικών μνημείων και των αξιόλογων οικιστικών συνόλων, που αποτελούν πραγματικό πλούτο της περιοχής του Μαρκόπουλου. Σε αυτό το σημείο καταγράφονται οι βασικοί στόχοι - επιδιώξεις και οι κατευθύνσεις για την ορθολογική οργάνωση και ανάπτυξη των κύριων λειτουργιών που απαρτίζουν την περιοχή, καθώς και για τη χωρική διάρθρωσή τους, αλλά και την εξασφάλιση της μεταξύ τους συμπληρωματικότητας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την προώθηση ενός πολυκεντρικού προτύπου χωρικής οργάνωσης με σκοπό την διατήρηση των διαφορετικών μορφών πολυλειτουργικότητας. Ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στη διευθέτηση συγκρούσεων χρήσεων γης και στη διασφάλιση προϋποθέσεων για τη συνύπαρξη δραστηριοτήτων, λαμβάνοντας υπόψη τη μοναδικότητα και διαθεσιμότητα των πόρων για την ανάπτυξη κάθε παραγωγικής δραστηριότητας και τη στάθμιση κόστους ωφέλειας σε κοινωνικό-οικονομικό και περιβαλλοντικό επίπεδο. Για το σκοπό αυτό, κατά το σχεδιασμό, επιδιώκεται να λαμβάνονται υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του χώρου και να ενσωματώνεται η περιβαλλοντική διάσταση σε κάθε τομεακή πολιτική. Α. Αγροτικός τομέας Στοχοι Ανάδειξη του πολυλειτουργικού χαρακτήρα της γεωργίας και του ρόλου της ωςσημαντικού «διαχειριστή» των φυσικών πόρων και του αγροτικού τοπίου. - Προστασία του αγροτικού χώρου και ειδικότερα της γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας από τις πιέσεις που δέχονται στα πλαίσια της Οικιστικής εξάπλωσης και της ανάπτυξης του δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα παραγωγής. Σχετικά με τις περιαστικές αγροτικές περιοχές (όπως το Μαρκόπουλο) επιτακτική ανάγκη αποτελεί η λήψη μέτρων για την αποφυγή της απώλειας γόνιμης γης, λόγω άναρχης δόμησης.παράλληλα, μέτρα πρέπει να ληφθούν για την εξασφάλιση της ποιότητας του φυσικού περιβάλλοντος και ιδίως των βιότοπων, καθώς και για την προστασία των υδάτων και του εδάφους, λαμβάνοντας υπόψη το ρόλο τους στην παραγωγική διαδικασία. Kατευθύνσεις - Δημιουργία ενός βιώσιμου συστήματος γεωργίας, που θα αναπτύσσεται κατά τρόπο φιλικό προς το περιβάλλον και θα συμβάλλει στην ανάπτυξη της υπαίθρου με σκοπό τη διατήρηση του αγροτικού πληθυσμού και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, αλλά και την ανάδειξη οικονομικών δραστηριοτήτων που αφορούν τον πρωτογενή τομέα παραγωγής. -Δραστικό περιορισμό της διάχυσης αστικών χρήσεων στη γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας. Τυχόν απόδοσή της σε άλλες χρήσεις πρέπει να γίνεται με φειδώ, ύστερα από στάθμιση των παραγόντων κόστους ωφέλειας σε κοινωνικό, οικονομικό και περιβαλλοντικό επίπεδο, λαμβανομένων υπόψη των επιλογών ανάπτυξης που απορρέουν από το παρόν πλαίσιο. Οι κατευθύνσεις αυτές πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την κατάρτιση του σχεδιασμού των αστικών κέντρων, με γνώμονα τον σεβασμό του περιβάλλοντος και των αναγκών σε γεωργική γη. Β. Βιομηχανία Βασικοί στόχοι επιδιώξεις: - Χάραξη χωρικής πολιτικής για τη βιομηχανία με αφετηρία την αναγνώριση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και χωρικών αναγκών του τομέα και των επί μέρους κλάδων του. - Εξορθολογισμός της διαδικασίας χωροθέτησης της βιομηχανίας α) με οργάνωση υποδοχέων για τη μεταποίηση σε κατάλληλες θέσεις και στήριξή τους με αποτελεσματικά κίνητρα, β) με κλαδικές ρυθμίσεις για τις μονάδες με συγκεκριμένες απαιτήσεις χωροθέτησης, γ) με διασφάλιση των όρων γειτνίασής τους με άλλες δραστηριότητες (ειδικά τις μη συμβατές). - Προώθηση ενός πολυκεντρικού προτύπου χωρικής οργάνωσης της βιομηχανίας, με σκοπό την αύξηση της συμβολής της στην περιφερειακή ανάπτυξη και την αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων διαφόρων περιοχών. 40

Βάσει των ανωτέρω στόχων επιδιώξεων δίδονται οι ακόλουθες κατευθύνσεις, οι οποίες εξειδικεύονται στο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τη Βιομηχανία: - Πρόνοια χωρικού σχεδιασμού απαιτείται επίσης για τα λατομεία αδρανών υλικών, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη και με μικρότερο κόστος κάλυψη των αναγκών των λοιπών παραγωγικών δραστηριοτήτων και έργων υποδομής, παράλληλα με την ελάχιστη δυνατή επίπτωση στο περιβάλλον. -Εξασφάλιση των προϋποθέσεων σταδιακής και οριστικής αποκατάστασης των μεταλλείων και των λατομείων. - Εξορθολογισμός της χωροθέτησης των βιομηχανικών μονάδων, αφενός με πρόσφορες ρυθμίσεις για την εγκατάσταση νέων μονάδων, αφετέρου με αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκαλούν οι ήδη υφιστάμενες συγκεντρώσεις ή οι διάσπαρτες μονάδες. Γ. Τουρισμός Βασικοί στόχοι - επιδιώξεις - Ορθολογική οργάνωση και ανάπτυξη του τομέα του τουρισμού στο πλαίσιο της αξιοποίησης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της περιοχής (γεωγραφική θέση, μήκος και ποιότητα ακτών, πυκνότητα και ποικιλία περιοχών ιδιαίτερου φυσικού κάλλους(υδροβιότοπος) και πολιτιστικό ενδιαφέρον (αρχαιολογικός χώρος Βραυρώνας). - Διάχυση της τουριστικής δραστηριότητας και των αποτελεσμάτων της σύμφωνα με τις φυσικές, πολιτιστικές, οικονομικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες της περιοχής. -Προστασίαπεριοχών ευαίσθητων από φυσικής ή ιστορικής και πολιτιστικής πλευράς. Βάσει των ανωτέρω στόχων επιδιώξεων, δίδονται οι ακόλουθες κατευθύνσεις, οι οποίες εξειδικεύονται στο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό: - Περιορισμός της διάσπαρτης εκτός σχεδίου δόμησης τουριστικών εγκαταστάσεων σε ευαίσθητες περιοχές, όπως το δίκτυο Natura. - Δημιουργία σταθερού πλαισίου κανόνων για τη χωροθέτηση επιχειρήσεων που σχετίζονται με τον τουρισμό, αλλά και τη διασύνδεση και διάχυση των αποτελεσμάτων του στους λοιπούς τομείς της οικονομίας και κυρίως στον πρωτογενή. H ανάσχεση της αστικής εξάπλωσης -απαγόρευση των κατατμήσεων -περιορισμός επεκτάσεωντου σχεδίου πόλεως και ταυτόχρονη εξασφάλιση των αναγκαίων χώρων κοινωνικήςυποδομής - περιορισμός της εκτός σχεδίου δόμησης -ανάπλαση των υποβαθμισμένων περιοχώνκατοικίας -οργανωμένα στεγαστικά προγράμματα -προστασία των ακτών από την εξάπλωση της χρήσης οικοπέδων και των περιφράξεων. Ο έλεγχος των χρήσεων γης -αναστολή της επέκτασης των κεντρικών λειτουργιών κατά μήκος των δρόμων -σταδιακή οργάνωση των κεντρικών λειτουργιών στα πολεοδομικά κέντρα -δημιουργία βιομηχανικών - βιοτεχνικών πάρκων και ζωνών ειδικών χρήσεων -συγκέντρωση τωνλατομείων σε θέσεις εκτός του Λεκανοπεδίου -δημιουργία συστήματοςυπερτοπικών πόλων αναψυχής, αθλητισμού και πολιτιστικών λειτουργιών. Η βελτίωση και η οργάνωση ενιαίου συστήματος μεταφορών -δημιουργία συστημάτωνοδικών δακτυλίων -λειτουργική διασύνδεση των μέσων μεταφοράς και ειδικότερα των λεωφορειακών γραμμών, των σιδηροδρομικών γραμμών, των ταξί και των ιδιωτικών λεωφορείων -βελτίωση σύνδεσης του αστικού συγκοινωνιακού δικτύου με το υπεραστικό -ιεραρχημένο υποσύστημαλιμανιών και διαφοροποίηση ως προς τον χαρακτήρα τους (επιβατικό, εμπορικό) 41

Πρόταση Επίλυσης 42

Βιβλιογραφία Χωροταξικός Σχεδιασμός και Βιώσιμη Ανάπτυξη, Εκδόσεις Συμμετρια, Αθήνα 2000, Μ Αγγελίδης Το Μαρκόπουλο και οι προλέψεις του προσχεδίου της αναθεώρησης του ΡΣΑ, Αθήνα 2003, Γ. Προβελέγγιος Νόμος Καλλικράτη, ΦΕΚ. Αρ. Φύλλου 87, Ιούνιος 2010 Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας, ΦΕΚ. Αρ. Φύλλου 156, Αύγουστος 2014 ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, Μεταπτυχιακή Εργασία: «Διερεύνηση των παραγόντων που επηρεάζουν τη διατήρηση της γεωργικής χρήσης της γης σε περιαστικές περιοχές» Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια: Τσακαμή Π. Ξένη Επιβλέπων καθηγητής: Μπεόπουλος Νικόλαος http://www.ypeka.gr http://www.markopoulo.gr http://www.statitics http://courses.arch.ntua.gr 45