Ψυχική καταπόνηση και Χρόνια Σωµατική Νόσος

Ψυχική καταπόνηση και Χρόνια Σωµατική Νόσος

Ψυχική καταπόνηση και Ρευµατικά Νοσήµατα

Σχετικός Κίνδυνος για την εµφάνιση ψυχικής καταπόνησης (άγχους και κατάθλιψης) (Μάρτυρες = 519 άτοµα από το προσωπικό του Νοσοκοµείου και τους συγγενείς των ασθενών, σταθµισµένα ως προς το φύλο, την ηλικία και το εκπαιδευτικό επίπεδο) Ορθοπρωκτικός Καρκίνος (n=162) 0.5 (0.2 0.8) Paika et al, Psychooncology 2010 Hyphantis et al, J Psychosom Res 2011 Ρευµατοειδής Αρθρίτις πρόσφατης έναρξης (n=22) 1.9 (1.1-3.5) Hyphantis et al, Rheumatol Int 2006 Ελκώδης Κολίτις (n=121) 2.1 (1.1-4.5) Hyphantis et al, Dig Dis Sci. 2009 Καρκίνος του µαστού (n=153) 2.5 (1.0 5.9) Almyroudi et al, Psychooncology 2010 Συστηµατικός Ερυθηµατώδης Λύκος (n=56) 2.7 (1.0 7.5) Hyphantis et al, Lupus 2011 Ιδιοπαθής Φλεγµονώδης Εντερική Νόσος (n=185) 2.7 (1.4-5.1) Hyphantis et al, J Gactroent 2005 Ρευµατοειδής Αρθρίτις (n=168) 2.9 (1.2 6.9) Bai et al, Scand J Rheumatology 2009 Νόσος του Crohn (n=64) 3.6 (1.6-8.1) Hyphantis et al, Dig Dis Sci 2009 Γλαύκωµα (n=100) 4.1 (2.2 7.8) Hyphantis et al, J Psychosom Res 2006 Σκληρόδερµα (n=56) 4.5 (1.8-2.2) Hyphantis et al, J Psychosom Res 2007 Σκλήρυνση Κατά Πλάκας > 1 έτος (n=45) 4.6 (2.4 8.8) Hyphantis et al, Int J Psych Med, 2008 Σύνδροµο Sjogren (n=38) 5.7 (1.9 16.8) Hyphantis et al, Clin Exp Rheum 2011 Σκλήρυνση Κατά Πλάκας < 1 έτος (n=35) 11.7 (5.2 26.4) Hyphantis et al, Int J Psych Med, 2008 Σύνολο ασθενείς µε σωµατική νόσο (n= 940) 3.5 (2.5 4.8)

Συνέπειες της Ψυχικής καταπόνησης Στους ασθενείς µε Χρόνια Σωµατική Νόσο

Προσωπικότητα-Ψυχοκοινωνικοί Παράγοντες και Ρευµατικά Νοσήµατα

Τι Εχει Τι παρουσιάζει Ποιος είναι Εντός τίνος πλαισίου λειτουργεί Πώς επηρεάζεται η πορεία και η πρόγνωση της νόσου

Όλες οι µελέτες τονίζουν πως η Κατάθλιψη αποτελεί µείζονα προγνωστικό δείκτη της έκβασης µιας Ρευµατικής Νόσου, επηρεάζοντας όλες τις διαστάσεις της Ποιότητας Ζωής των ασθενών, ανεξάρτητα από (και επιπρόσθετα σε) άλλους επιβαρυντικούς παράγοντες και παράγοντες της νόσου. Έχουν µελετηθεί εκτενώς (κατά σειρά) Ρευµατοειδής Αρθρίτιδα Συστηµατική Σκλήρυνση (Σκληρόδερµα) Συστηµατικός Ερυθηµατώδης Λύκος Σύνδροµο Sjogren Αγκυλοποιητική Σπονδυλίτιδα

Επιπολασµός Ψυχικής Καταπόνησης (GHQ-28) ανά Ηλικιακή οµάδα σε Υγιείς και Ασθενείς GHQ-28 score (1) Υγιείς vs Ασθενείς Younger/ Older GHQ-28 score <65 vs 65 <5 5-11 >11 p (2) <5 5-11 >11 p-value Υγιείς (N=519) Ασθενείς µε Χρόνια Σωµατική Νόσο (N=949) 78.4 10.4 11.2 66.6 18.5 14.9 <.001 <65 (N=424) 80.4 9.0 10.6 >65 (N=95) 69.5 16.8 13.7 <65 (N=616) 64.1 18.7 17.2 >65 (N=333) 71.2 18.3 10.5.039.017 (1) Scores between 5 and 11 are indicative of mild to moderate psychological distress; scores above 11 are indicative of severe psychological distress (Goulia P, Papademitriou I, Machado MO, Mantas C, Pappa C, Tsianos E, Pavlidis N, Drosos AA, Carvalho AF, Hyphantis T. Does psychological distress vary between younger and older adults in health and disease? J Psychosom Res 2012 Feb;72(2):120-8.)

Odds ratios of being assessed with elevated rates of psychological distress across age-group and diseasetype including the age x disease interaction term, after adjustment for gender, education and marital status Dependent variable: GHQ-28 score indicative of Psychological Distress Mild to Moderate (GHQ, 5-11) (1) (N=1269) Severe (GHQ>11) (2) (N=1238) Odds Ratio (95% Conf. Intervals) p-value Odds Ratio (95% Conf. Intervals) p- value Gender (female=1, male=2) 0.7 (0. 48 1. 03).068 0.4 (0. 27 0. 66) <.001 Divorced/Widowed/Separated 1.7 (0. 75 3. 79).204 1.4 (0. 57 3. 34).482 Years of education 1.0 (0. 99 1. 07).127 0.9 (0. 88 0. 96).001 Age group (<65=1, 65=2) 1.1 (0. 89 1. 26).523 0.8 (0. 69 1. 02).078 Disease group <.001 <.001 Rheumatoid Arthritis 2.1 (1. 24 3. 47).005 2.2 (1. 19 5. 56).019 Lupus 2.3 (1. 02 3. 85).032 2.8 (1. 14 6. 48).044 Systemic Sclerosis 2.1 (1. 01 4. 47).046 3.4 (1. 11 9. 23).016 Sjogren s Syndrome 3.9 (1. 63 9. 19).002 4.8 (1. 85 4. 52).003 Inflammatory Bowel Disease 1.8 (1. 09 2. 91).021 2.6 (1. 08 5. 81).022 Glaucoma 2.6 (1. 36 4. 93).004 3.1 (1. 22 7. 54).018 Colorectal Cancer 0.7 (0. 38 1. 43).368 0.5 (0. 19 0. 96).041 Breast Cancer 2.1 (1. 23 3. 58).006 2.8 (1. 34 6. 78).038 Age group x Disease group interaction 0.7 (0. 42 0. 91).014 1.8 (1. 24 3. 38).009 (Goulia P, Papademitriou I, Machado MO, Mantas C, Pappa C, Tsianos E, Pavlidis N, Drosos AA, Carvalho AF, Hyphantis T. Does psychological distress vary between younger and older adults in health and disease? J Psychosom Res 2012 Feb;72(2):120-8.)

Anxiety 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 20-25 25-30 30-35 35-40 40-45 45-50 50-55 55-60 60-65 65-70 70-75 75-80 >80 Depression 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 20-25 25-30 30-35 35-40 40-45 45-50 50-55 55-60 60-65 65-70 70-75 75-80 >80 Somatization 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 20-25 25-30 30-35 35-40 40-45 45-50 50-55 55-60 60-65 65-70 70-75 75-80 >80 Υγιείς Ασθενείς µε Χρόνια Νόσο (Goulia P, Papademitriou I, Machado MO, Mantas C, Pappa C, Tsianos E, Pavlidis N, Drosos AA, Carvalho AF, Hyphantis T. Does psychological distress vary between younger and older adults in health and disease? J Psychosom Res 2012 Feb;72(2):120-8.)

Οι επιπτώσεις του Άγχους και των Αγχωδών Διαταραχών έχουν µελετηθεί σηµαντικά λιγότερο. Οι περισσότερες µελέτες εστιάζουν στην Κατάθλιψη και υποβαθµίζουν το ρόλο του άγχους. Περισσότερο εδώ έχει µελετηθεί η ΡΑ και ο ΣΕΛ, και πάλι όµως λίγες είναι οι µελέτες που έχουν γίνει. Όσες έχουν γίνει δείχνουν πως και το Άγχος έχει σηµαντική επίδραση στην Ποιότητα Ζωής των Ρευµατολογικών ασθενών Ψωριασική Αρθρίτιδα (Kotsis et al, Arthr Care Res 2012, In Press)

Δεν έχει µελετηθεί σχεδόν καθόλου Σωµατοποίηση (σύγχρονος ορισµός) «η τάση/ προδιάθεση των ασθενών να βιώνουν και να παραπονούνται για σωµατική καταπόνηση και για σωµατικά συµπτώµατα τα οποία δεν εξηγούνται από την ύπαρξη αντίστοιχων παθολογικών ευρηµάτων. Οι ασθενείς αποδίδουν τα ενοχλήµατα σε σωµατική πάθηση και αναζητούν ιατρική βοήθεια για την ανακούφισή τους» Και οι γιατροί επίσης!

Rheumatoid Arthritis patients (N=168) Percentage of variance explained in Physical Health-Related Quality of Life (Hyphantis et al, Qual Life Res 2009) Somatization Pain Somatization Pain

Rheumatologic patients with organ involvements (N=112) Percentage of variance explained in Physical Health-Related Quality of Life Somatization Depression Pain Somatization Depression Pain

Comparisons between all patient groups Percentage of variance explained in Physical Health-Related Quality of Life (unique contribution of each set of variables)

Η σωµατοποίηση σχετίζεται µε την ποιότητα ζωής, ανεξάρτητα από την ύπαρξη άγχους ή κατάθλιψης, σε ασθενείς µε ή χωρίς οργανική πάθηση, και ανεξάρτητα από παραµέτρους της υποκείµενης νόσου και ως εκ τούτου θα πρέπει να διαγιγνώσκεται γιατί διαφορετικά µπορεί να έχει ως συνέπεια την παραγγελία µη αναγκαίων ή και επώδυνων εργαστηριακών ελέγχων ή και ανώφελων ή και επιβλαβών θεραπειών.

Προσωπικότητα και Ανάπτυξη Συµπτωµάτων Ψυχικής Καταπόνησης (Άγχους & Κατάθλιψης) Τόσο σε υγιείς όσο και σε σωµατικά ασθενείς, η προσωπικότητα, οι πηγές (resources) που έχει κάποιος για να αντιµετωπίζει ζητήµατα υγείας και νόσου, οι στρατηγικές αντιµετώπισης του στρες και η αµυντική ψυχολογική οργάνωση διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στην εµφάνιση συµπτωµάτων Άγχους και Κατάθλιψης. Αρκετές µελέτες έχουν επίσης αναδείξει τον σηµαντικό ρόλο που διαδραµατίζει η υποκείµενη προσωπικότητα στην ανάπτυξη κατάθλιψης στην ΡΑ (Goldenberg, 2010) Ψυχική Καταπόνηση Κατάθλιψη Σκληρόδερµα (Hyphantis et al, Clinical features and personality traits associated with psychological distress in systemic sclerosis patients. J Psychosom Res. 2007 Jan;62(1):47-56)

(Goldenberg, 2010)

Αίσθηση Συνεκτικότητας, Συµπτώµατα Ψυχικής Καταπόνησης και Ποιότητα Ζωής H Sense of Coherence διαµεσολαβεί (mediates) τη σχέση µεταξύ Ψυχικής Καταπόνησης και Ποιότητας Ζωής στον Σ.Ε. Λύκο Hyphantis T, Palieraki K, Voulgari PV, Tsifetaki N, Drosos AA. Coping with health-stressors and defence styles associated with healthrelated quality of life in patients with systemic lupus erythematosus. Lupus, 2011 Aug;20(9):893-903.

Πόνος, Κατάθλιψη και Ποιότητα Ζωής Οι συνέπειες της αλληλεπίδρασης Πόνου και Κατάθλιψης στα Ρευµατικά Νοσήµατα, ιδιαίτερα στην ΡΑ, είναι πολύ γνωστή και επαρκώς τεκµηριωµένη. Ο συνδυασµός Πόνου και Κατάθλιψης έχει βρεθεί ότι είναι πιο σηµαντικοί προγνωστικοί παράγοντες της Αναπηρίας και της Ποιότητας Ζωής από ό,τι οι τεκµηριωµένες βλάβες στις αρθρώσεις και η ενεργότητα της νόσου στην ΡΑ. (Goldenberg, 2010)

Rheumatoid Arthritis

Πόνος και Ποιότητα Ζωής: Είναι η σχέση τους διαφορετική ανάλογα µε την προσωπικότητα του ασθενούς; - Ένα Αµυντικό Προφίλ στο οποίο κυριαρχούν χαρακτηριστικά «Αυτοθυσίας» επιβαρύνει ιδιαίτερα το βαθµό στον οποίο ο Πόνος επηρεάζει την Ποιότητα Ζωής στη Ρευµατοειδή Αρθρίτιδα (Ν=168) RΑ Controls (Bai M, Tomenson B, Creed F, Tsifetaki N, Voulgari P, Drosos AA. Hyphantis T. The role of psychological distress and personality variables in the disablement process in rheumatoid arthritis.scand J Rheumatology, 2009; 38: 419-30.)

Προσωπικότητα και Ποιότητα Ζωής: Είναι η σχέση τους διαφορετική στους ηλικιωµένους; Sense of Coherence Image Distorting Defense Style Repression & Regression Defenses Older ( 65) Younger (<65) Physical HRQoL Social HRQoL - Η σχέση παραµέτρων της προσωπικότητας µε την Ποιότητα Ζωής ήταν σηµαντική µόνον στην οµάδα των νεότερων ασθενών µε Ρευµατολογικά νοσήµατα (Ν = 320) (Goulia P, Voulgari PV, Tsifetaki N, Drosos AA, Hyphantis T. Comparison of health-related quality of life and associated psychological factors between younger and older patients with established rheumatic disorders. Aging & Mental Health, 2010, 14 (7): 819 827.)

Προσωπικότητα και Ποιότητα Ζωής Χαρακτηριστικά που έχει βρεθεί ότι προβλέπουν έκβαση Χαµηλή Αυτοεκτίµηση Παθητικές Στρατηγικές Αντιµετώπισης του Στρες (Coping Strategies) Φτωχές Πηγές Αντιµετώπισης Θεµάτων Υγείας (Sense of Coherence) Φτωχή Εικόνα του Σώµατος Συχνή Χρήση του Αµυντικού Μηχανισµού της Σωµατοποίησης Αµυντικό Προφίλ Αυτοθυσίας (Ηθικού Μαζοχισµού) Φτωχή Αίσθηση Χιούµορ Δυσπροσαρµοστικό Αµυντικό Προφίλ (Ανώριµες Άµυνες)

Spirituality Religious Coping

Κοινωνική Υποστήριξη και Έκβαση Ο περιορισµένος αριθµός κοινωνικών επαφών έχει βρεθεί ότι είναι (µαζί µε τον αντιλαµβανόµενο πόνο) ένας από τους πιο ισχυρούς προγνωστικούς δείκτες για την εµφάνιση κατάθλιψης σε ασθενείς µε αρθρίτιδα. (Rosemann et al, Arthritis Rheum 2007) Η αντίληψη περί της καλής λειτουργίας της οικογένειας και το ποσό υποστήριξης που λάµβαναν από τους άλλους ήταν οι σηµαντικότεροι προγνωστικοί δείκτες ευµάρειας (well-being) σε γυναίκες µε ΡΑ, ανεξάρτητα από την ένταση του αρθρικού πόνου. (Coty and Wallston, 2010) Υψηλές τιµές κατάθλιψης του/της συζύγου µπορούσαν να προβλέψουν επιδείνωση της ΡΑ (HAQ, DAS-28) µετά 1 έτος. (Lam et al, Arthritis Rheum 2009)

Θρησκευτικότητα Spirituality Religious Coping (Seeman et al, 2003)

(? %) Rheumatologic diseases (+Cancer, +Glaucoma) (Hyphantis et al, Qual Life Res 2009;18:1029-1042) 5 % (? %) (? %) (? %) (? %) Psychological Distress Somatization

1. Καταθλιπτική Διάθεση 2. Απώλεια των ενδιαφερόντων ή της ικανοποίησης 3. Απώλεια ή αύξηση βάρους Μειωµένη ή αυξηµένη όρεξη για φαγητό 4. Ψυχοκινητική ανησυχία ή επιβράδυνση 5. Αϋπνία ή υπερυπνία 6. Εξάντληση ή απώλεια της ενεργητικότητας 7. Αισθήµατα αναξιότητας ή εκσεσηµασµένη ενοχή 8. Μειωµένη ικανότητα σκέψης ή συγκέντρωσης 9. Επαναλαµβανόµενες σκέψεις θανάτου, σκέψεις αυτοκτονίας Τουλάχιστον 5 από τα παραπάνω στις τελευταίες 2 εβδοµάδες θα πρέπει να υπάρχουν κατά το µεγαλύτερο διάστηµα της ηµέρας, σχεδόν κάθε µέρα. Θα πρέπει οπωσδήποτε να περιλαµβάνεται ή το 1 ή το 2 (Α)

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΕΝΑΝΤΙ ΠΡΟΣΦΟΡΗΣ ΘΛΙΨΗΣ Κατάθλιψη Θλίψη Αισθάνεται µόνος/η και παρίας Ικανός/ή να συνδεθεί συναισθηµατικά µε άλλους Αίσθηµα µόνιµου Ενοχή, ιδεοµυρηκασµός, σκέψεις ότι έχει κάνει µη αναστρέψιµα λάθη Υπερβολική αυτοκριτική/µίσος προς τον εαυτό Συνεχές και µη υφιόµενο καταθλιπτικό συναίσθηµα Έλλειψη ελπίδας/ενδιαφέροντος για το µέλλον Αισθάνεται ότι κάποια µέρα θα απαλλαγεί από αυτήν την κατάσταση Ικανός/ή να χαίρεται µε ευχάριστες αναµνήσεις Αίσθηµα αξίας του εαυτού Διακυµαίνεται Αναµένει µε προσµονή να κάνει πράγµατα Ευχαριστιέται πολύ λίγες δραστηριότητες Αυτοκτονικός ιδεασµός/συµπεριφορά Διατηρεί την ικανότητα να λαµβάνει ευχαρίστηση Επιθυµία να ζήσει

Μέθοδος Μία Ερώτηση: Πιστεύετε ότι έχετε κατάθλιψη; Δύο Ερωτήσεις: Κατά τον τελευταίο µήνα υπήρχαν περιπτώσεις που η διάθεσή σας ήταν άσχηµη, καταθλιπτική ή αισθανθήκατε απελπισία; Κατά τον τελευταίο µήνα υπήρχαν περιπτώσεις που νιώσατε λίγο ενδιαφέρον ή ευχαρίστηση να κάνετε πράγµατα; Hospital Anxiety and Depression Scale 14 ερωτήσεις, 7 για άγχος, 7 για κατάθλιψη. Εξαιρεί τα σωµατικά συµπτώµατα Ευαισθησία Ειδικότητα 0.42 0.86 0.74 0.92 0.91 1.00 0.57 0.86 0.68 0.92 0.65 0.90

CES-D, GHQ-12 ή GHQ-28, PHQ-9, PHQ-15 Το PHQ-9, µε σηµείο αποκοπής το 10, έδειξε πολύ καλή διαγνωστική ακρίβεια, αξιοπιστία και εγκυρότητα στο να διαγνώσει ένα Μείζον Καταθλιπτικό Επεισόδιο σε Έλληνες ασθενείς µε Ρευµατολογικά νοσήµατα. Hyphantis T, Kotsis K, Voulgari PV, Tsifetaki N, Creed F, Drosos AA. Diagnostic accuracy, internal consistency, and convergent validity of the Greek version of the patient health questionnaire 9 in diagnosing depression in rheumatologic disorders. Arthritis Care & Research (Hoboken), 2011 Sep;63(9):1313-21.

Psychiatry Service and the Clinical Epidemiology Center (CepiC) of the University Hospital Lausanne Gen Hosp Psychiatry. 2003;25(3):185-93.

Συστηµατική διερεύνηση για κατάθλιψη θα πρέπει να γίνεται σε όποιο πλαίσιο υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν υψηλή επίπτωση θετικών για κατάθλιψη περιπτώσεων και επαρκείς δυνατότητες για θεραπεία (C). Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται (Α) : σε ασθενείς που πονούν ή που εκφράζουν ανεξήγητα παράπονα σε ασθενείς µε προσωπικό ή οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης και σε ασθενείς µε ιστορικό αυτοκτονικής συµπεριφοράς Level of evidence - Clinical Epidemiology Center (CepiC)= A: sound evidence; B: acceptable evidence; C: sufficient evidence

Level of evidence - Clinical Epidemiology Center (CepiC)= A: sound evidence; B: acceptable evidence; C: sufficient evidence

Η κατάθλιψη οφείλεται στα φάρµακα (π.χ. κορτικοστεροειδή): Επανεκτίµηση και ίσως αλλαγή της θεραπείας (C) Η κατάθλιψη συµβαίνει σε ένα πλαίσιο κατάχρησης ουσιών: Θεραπεία των συνεπειών της κατάχρησης (στερητικό σύνδροµο) και επανεκτίµηση µετά από 1 ή 2 µήνες αποχής (Β) Level of evidence - Clinical Epidemiology Center (CepiC)= A: sound evidence; B: acceptable evidence; C: sufficient evidence

Level of evidence - Clinical Epidemiology Center (CepiC)= A: sound evidence; B: acceptable evidence; C: sufficient evidence

Level of evidence - Clinical Epidemiology Center (CepiC)= A: sound evidence; B: acceptable evidence; C: sufficient evidence

Ευχαριστώ