Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα στη Χερσαία και Υποβρύχια Αρχαιολογία Πεδίου Master s Programme: Field Archaeology on Land and Under the Sea

Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα στη Χερσαία και Υποβρύχια Αρχαιολογία Πεδίου Master s Programme: Field Archaeology on Land and Under the Sea Θεµατικές Ενότητες Thematic Units 1. Αρχαιολογία του πολιτισµικού τοπίου / Archaeology of Cultural Landscapes 2. Ενάλια Αρχαιολογία/ Maritime Archaeology 3. Εργασία Πεδίου: Μεθοδολογία και Δεξιότητες/ Fieldwork Methodology and Skills 4. Μελέτη Αρχαιολογικών Υλικών / Αρχαιοµετρία/ Artefact Studies / Archaeological Science 5. Διαχείριση Πολιτιστικής Κληρονοµιάς / Cultural Heritage Management Τίτλοι Μαθηµάτων/ Courses tiltles ARX 1. Ανάλυση Οικισµών και Αρχαιολογία του Χώρου/ Settlement Analysis and Spatial Archaeology 650 2. Μεσογειακά νησιωτικά τοπία / Mediterranean Island landscapes 651 3. Εισαγωγή στην Αρχαιολογία του Κτηρίου/ Introduction to Building Archaeology 652 4. Iερά Τοπία στην Ανατολική Μεσόγειο/ Sacred landscapes in the Eastern Mediterranean 653 1. Παράκτιο και θαλάσσιο τοπίο/ Coastal Landscape and Seascape 654 2. Η Αρχαιολογία των ναυαγίων/ Shipwreck Archaeology 655 1. Αρχαιολογική Επισκόπηση Επιφανείας / Archaeological Survey 656 2. Μέθοδοι και τεχνικές χερσαίας και υποβρύχιας ανασκαφικής έρευνας / Methods and Techniques of 657 Land and Underwater Excavation 3. Αστική Αρχαιολογία/ Urban Archaeology 658 1. Διεπιστηµονική µελέτη αρχαιολογικών υλικών/ Scientific Analysis of Archaeological Material 659 2. Αρχαία Τεχνολογία/ Ancient Technology 660 3. Ποσοτική και Ποιοτική Μελέτη Κεραµεικής / Quantitative and Qualitative Study of Ceramics 661 4. Αρχαία Μεταλλουργία και Μεταλλοτεχνία / Archaeometallurgy and Metalworking traditions 662 1. Εισαγωγή στη Διαχείριση της Πολιτισµικής Κληρονοµιάς / Introduction to Cultural Heritage 663 Management 2. Γενικά ζητήµατα και ειδικές περιπτώσεις στον τοµέα της Διαχείριση της Πολιτισµικής Κληρονοµιάς / Global Issues and Special Cases in Cultural Heritage 664 Management 3. Η Διαχείριση της Πολιτισµικής Κληρονοµιάς (ΔΠΚ) σε περιοχές συρράξεων / Cultural Heritage 665 Management in Conflict Areas 4. Διαχείριση Ενάλιας Πολιτιστικής Κληρονοµιάς/ Underwater Cultural Heritage Management 666 Κάθε φοιτητής οφείλει να επιλέξει οποιαδήποτε έξι (6) µαθήµατα από τον πιό πάνω κατάλογο επιθυµεί, φτάνει αυτά να προέρχονται από 4 διαφορετικές θεµατικές ενότητες. Ο τρόπος βαθµολογίας είναι αριθµητικός Κάθε µάθηµα πιστώνεται µε 10 µονάδες (ECTS) Δεν υπάρχουν προαπαιτούµενα µαθήµατα. 1

Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα στη Χερσαία και Υποβρύχια Αρχαιολογία Πεδίου Θεµατικές Ενότητες 1. Αρχαιολογία του πολιτισµικού τοπίου (Archaeology of Cultural Landscapes) H θεµατική ενότητα εστιάζει στο Τοπίο, ένα από τα συστατικά στοιχεία της αρχαιολογίας πεδίου, στοχεύοντας στη µελέτη των σχέσεων µεταξύ του υλικού πολιτισµού, της ανθρωπινης παρέµβασης και του φυσικού περιβάλλοντος. Η ολοκληρωµένη ανάλυση των οικισµών (αστικών κέντρων, χωριών, αγροικιών, παράκτιων εγκαταστάσεων), των βιοτεχνικών θέσεων και των χώρων λατρείας, προϋποθέτει διεπιστηµονική προσέγγιση προκειµένου να µελετηθούν σηµαντικά ζητήµατα, όπως για παράδειγµα η χωρική διαρρυθµιση κτηρίων και δρόµων σε αστικά και αγροτικά κέντρα, η ανθρώπινη κίνηση και πρόσβαση σε οικισµούς και οικίες, η χρήση του δηµόσιου και ιδιωτικού χώρου, η διαχείριση των φυσικών πόρων κλπ. Στα µαθήµατα της ενότητας αυτής, οι φοιτητές θα κατανοήσουν τα βασικά θεωρητικά ερωτήµατα της αρχαιολογίας του τοπίου και θα διδαχθούν µεθόδους ταύτισης, τεκµηρίωσης, µελέτης και αποκατάστασης των πολιτιστικών τοπίων, µε εφαρµογή σε διάφορες περιόδους της αρχαιότητας. Μαθήµατα 1.1 Ανάλυση Οικισµών και Αρχαιολογία του Χώρου (Settlement Analysis and Spatial Archaeology) [ARX 650] Στο µάθηµα θα γίνει παρουσίαση της µεθοδολογίας της χωρικής ανάλυσης, (macro-, semi-macro and micro level), σε δύο διαφορετικά επίπεδα: (α) θεωρητικό: πώς οι άνθρωποι αντιλαµβάνονταν το χώρο και τα όρια ενός οικισµού και πώς τα κτήρια λειτουργούσαν ώς χώροι ανθρώπινης δραστηριότητας ή/και ως αντανακλάσεις κοινωνικής διαστρωµάτωσης και θρησκευτικού συµβολισµού, (β) πειραµατικό: µε την εφαρµογή αρχιτεκτονικών και υπολογιστικών µοντέλων (e.g. space syntax, view-shed analysis), σε γνωστά παραδείγµατα αρχαιολογικών θέσεων, όπου µπορεί να γίνει κατανοητή η χωρική διάταξη των ανθρωπογενών κατασκευών (features). 1.2 Μεσογειακά νησιωτικά τοπία (Mediterranean Island landscapes) [ARX 651] Στόχος είναι η διαχρονική προσέγγιση και παρουσίαση της µελέτης των νησιωτικών τοπίων, µε έµφαση στους φυσικούς πόρους. Στο πλαίσιο αύτό θα µελετηθούν παραδείγµατα συγκεκριµένων αρχαιολογικων θέσεων µε συνεχή κατοίκηση από τους προϊστορικούς χρόνους, ώστε να καταδειχθούν οι σηµαντικές µετατροπές που έχουν υποστεί (αστικοποίηση, αλλαγή πολιτικών καθεστώτων κλπ) και να εξηγηθούν τα βασικά µεθοδολογικά ερωτήµατα που τίθενται για την ολοκληρωµένη τεκµηρίωση και ερµηνεία τους. 2

1.3 Εισαγωγή στην Αρχαιολογία του Κτηρίου (Introduction to Building Archaeology) [ΑΡΧ 652] Η Αρχαιολογία του Κτηρίου αποτελεί κλάδο της αρχαιολογικής επιστήµης που ασχολείται µε την επιστηµονική ανάλυση ιστάµενων ιστορικών οικοδοµηµάτων µε τη χρήση µη καταστροφικών µεθόδων. Η µεθοδολογία της ενέχει την προσεκτική 'ανάγνωση' των επιφανειών της σωζόµενης τοιχοποιίας, την παραγωγή και µελέτη σχεδίων µεγάλης ακρίβειας, τη διερεύνηση κονιαµάτων, χρωστικών, µετάλλου, ξύλου και άλλων υλικών µε τη συµβολή των µεθόδων των φυσικών επιστηµών, καθώς επίσης την αξιοποίηση ιστορικών εγγράφων, µε στόχο την ανασύνθεση της ιστορίας συγκεκριµένων οικοδοµηµάτων στο πλαίσιο του άµεσου αρχιτεκτονικού και πολιτισµικού τους περιβάλλοντος. Το µάθηµα αποσκοπεί στη διδασκαλία της βασικής µεθοδολογίας που εφαρµόζεται σε αυτό το είδος 'υπέργειας' αρχαιολογίας, και το περιεχόµενό του κυµαίνεται από την επισκόπηση των τρεχουσών θεωρητικών προσεγγίσεων ως µια εισαγωγή στη φωτογραφική και σχεδιαστική τεκµηρίωση. 1.4 Iερά Τοπία στην Ανατολική Μεσόγειο (Sacred Landscapes in the Eastern Mediterranean) [ΑΡΧ 653] Το µάθηµα εστιάζει στη µελέτη της χρήσης του χώρου και του τόπου για λατρευτικές τελετές στο Αιγαίο, αφενός από το τέλος της Ύστερης Εποχής του Χαλκού έως την Πρώιµη εποχή του Σιδήρου, και αφετέρου από την Αρχαϊκή έως την Ελληνιστική Εποχή. Αστικές και εξω-αστικές θέσεις λατρείας, που περιλαµβάνουν µια ποικιλία µνηµείων, από απλούς βωµούς έως µνηµειακούς ναούς και άλλα κτήρια, λειτούργησαν ως χώροι επικοινωνίας ή ανταγωνισµού ανάµεσα στα µέλη της ίδιας κοινότητας ή ανάµεσα σε διαφορετικές κοινότητες. Τόσο η χειραγώγηση του φυσικού τοπίου για την δηµιουργία ενός ιερού τόπου µέσα από ποικίλες διαδικασίες και τοπικές ή ευρύτερες διεργασίες και εξελίξεις, όσο και η σχέση ανάµεσα στους ιερούς τόπους και τις πολιτικές οντότητες, προσδιορίζονταν από µια δυναµική ή οποία καθοριζόταν από, ανάµεσα σε άλλα, τον ρόλο των θεοτήτων στις ζωές των θνητών, τη δύναµη της παράδοσης, τοπικές ιδιαιτερότητες, καθώς και το ρόλο των τελετουργιών στην οργάνωση της ζωής ανδρών και γυναικών. 2. Ενάλια Αρχαιολογία (Maritime Archaeology) Η ενάλια πολιτιστική κληρονοµιά αποτελεί αναπόσπαστο τµήµα της Μεσογειακής Αρχαιολογίας. Ο κύριος στόχος αυτής της θεµατικής ενότητας είναι να εισάγει τους φοιτητές στο ειδικό ερευνητικό πεδίο της ενάλιας αρχαιολογίας και να τους προσφέρει τη δυνατότητα α) να κατανοήσουν τις ιδιαιτερότητες των θέσεων που σχετίζονται άµεσα µε τη ναυτική δραστηριότητα στο παρελθόν β) να αποκτήσουν τις ειδικές γνώσεις για να ερµηνεύσουν τα ευρήµατα από τέτοιες θέσεις, και γ) να αποκτήσουν τις βασικές δεξιότητες για 3

να µπορέσουν να διεξάγουν σχετικές έρευνες πεδίου, χερσαίες ή υποβρύχιες. Σεµινάρια και ειδικά µαθήµατα κατάδυσης, ιστιοπλοίας και υποβρύχιας φωτογραφίας θα προσφέρονται στους φοιτητές που θα επιθυµούν να εκπαιδευτούν περαιτέρω. Μαθήµατα 2.1 Παράκτιο και θαλάσσιο τοπίο (Coastal Landscape and Seascape) [ARX 654] Το µάθηµα εστιάζει στις κυριότερες µεθοδολογικές προσεγγίσεις της µελέτης και της διατήρησης των αρχαιοτήτων του παράκτιου τοπίου. Η παράκτια ζώνη, µιά πολύ δυναµική και πλούσια σε αρχαιολογικά κατάλοιπα περιοχή, ορίζεται επί της ξηράς και υποβρυχίως, µε βάση τη φύση της ανθρώπινης δραστηριότητας τόσο σε χεραίες εγκαταστάσεις όσο και στη θάλασσα. Τέτοια πολιτισµικά τοπία (λιµάνια, αγκυροβόλια και παράκτιοι οικισµοί) υφίστανται συνεχείς πολιτισµικές και φυσικές µεταβολές, λόγω α) της ανθρώπινης εκµετάλλευσης των φυσικών πόρων, οι οποίες µάλιστα διαφοροποιούνται αναλόγως των µεταβολών του επιπέδου της θάλασσας, β) των κλιµατικών συνθηκών και γ) ποικίλων γεωλογικών φαινοµένων. Τα µαθήµατα θα λαµβάνουν χώρα και στο πεδίο, µε επισκέψεις σε διαφορετικές παράκτιες θέσεις στην Κύπρο, καθώς επίσης και µε ένα τριήµερο σεµινάριο αρχαίας ναυσιπλοίας µε το σκάφος Κερύνεια-Ελευθερία (αντίγραφο του αρχαίου πλοίου της Κερύνειας), στοχεύοντας σε µιά ολοκληρωµένη και διεπιστηµονική προσέγγιση στη µελέτη του τοπίου, µε θεωρητικές και εµπειρικές γνώσεις. 2.2 Η Αρχαιολογία των ναυαγίων (Shipwreck Archaeology) [ARX 655] Τα ναυάγια είναι αρχαιολογικά ευρήµατα ειδικής αξίας, κυρίως λόγω της ιδιαίτερης συγχρονικής φύσης της στρωµατογραφίας τους και την άµεση απόδειξη που προσφέρουν για το εµπόριο και τις επαφές κατά την αρχαιότητα. Το µάθηµα αυτό διαπραγµατεύεται τα βασικά είδη ευρηµάτων σε ναυάγια (φορτία, εξάρτυση του πλοίου, προσωπικά αντικείµενα των επιβαινόντων, κέλυφος του πλοίου) καθώς επίσης και τις διαθέσιµες µεθόδους και τεχνικές για την κατά χώραν διατήρηση, την ανασκαφή και τη συντήρηση έφυδρου αρχαιολογικού υλικού. Ιδιαίτερη έµφαση θα δοθεί στη µελέτη των διαδικασιών διαµόρφωσης των θέσεων ναυαγίων (site formation processes), φυσικών και ανθρωπογενών, σε συσχετισµό µε τις στρατηγικές καταγραφής κατά τις σχετικές έρευνες πεδίου. Στο πλαίσιο του µαθήµατος θα γίνονται συνεχείς αναφορές σε συγκεκριµένες έρευνες ναυαγίων από όλη τη Μεσόγειο και παράλληλα οι φοιτητές θα έχουν την ευκαιρία να λάβουν µέρος σε ειδικό σεµινάριο στους χώρους του Εργαστηρίου Συντήρησης Εναλίων Ευρηµάτων, του Τµήµατος Αρχαιοτήτων Κύπρου, όπου θα παρακολουθήσουν από κοντά τη σηµασία της καταγραφής και της τεκµηρίωσης των ευρηµάτων από την έρευνα στο Ναυάγιο Μαζωτού. 4

3. Εργασία Πεδίου: Μεθοδολογία και Δεξιότητες (Fieldwork Methodology and Skills) Aυτή η θεµατική ενότητα αποσκοπεί στην εισαγωγή των φοιτητών στη θεωρία, τις µεθόδους και τις τεχνικές α) της αρχαιολογικής επισκόπησης επιφανείας και της ανασκαφής (σωστικής και συστηµατικής), στην ξηρά και τη θάλασσα, και β) της τεκµηρίωσης ιστορικών κτηρίων. Τα µαθήµατα περιλαµβάνουν παραδόσεις στην τάξη, όπου εξετάζεται η ιστορία και εξέλιξη της αρχαιολογικής εργασίας πεδίου και αξιολογούνται συγκριτικά τα αποτελέσµατα διαφορετικών µεθόδων έρευνας και τεχνικών. Επιπλέον, στο πλαίσιο των ίδιων µαθηµάτων οι φοιτητές θα εκπαιδεύονται εκπονώντας εργασίες σε συγκεκριµένους χώρους (υλοποίηση κανάβου, αποτύπωση θέσεων και κτηρίων, διαχείριση ανασκαφικών δεδοµένων) και χρησιµοποιώντας εξειδικευµένο τεχνικό εξοπλισµό (handheld computers, differential GPS) και σχετικά λογισµικά προγράµµατα. Μαθήµατα 3. 1 Αρχαιολογική επισκόπηση επιφανείας (Archaeological Survey) [ARX 656] Σκοπός του µαθήµατος είναι να προσφέρει ένα συγκροτηµένο και πλήρες θεωρητικό, µεθοδολογικό και πρακτικό υπόβαθρο για την εκπόνηση αρχαιολογικής επισκόπησης επιφανείας (εκτεταµένης και εντατικής). Το είδος αυτό της έρευνας αντιµετωπίζεται έτσι ως ένα µέσον για τη µελέτη του τοπίου σε υψηλή ανάλυση, προκειµένου να ταυτιστεί, να χαρακτηριστεί και να κατανοηθεί καλύτερα η ανθρώπινη δραστηριότητα κατά το παρελθόν. Με τη χρήση συγκεκριµένων περιπτώσεων (case studies), κατά χώραν επισκέψεων και ασκήσεων, οι φοιτητές θα εξοικειωθούν µε τον εξοπλισµό (π.χ. ροµποτικός γεωδαιτικός σταθµός και δορυφορικό µοντέλο,) και τα σχετικά λογισµικά προγράµµατα για την καταγγραφή και τεκµηρίωση αρχαιολογικών στοιχείων (features) στο πεδίο. 3.2 Μέθοδοι και τεχνικές χερσαίας και υποβρύχιας ανασκαφικής έρευνας (Methods and Techniques of Land and Underwater Excavation) [ARX 657] Το µάθηµα έχει στόχο να εισάγει τους φοιτητές στις διαφορετικές µεθόδους και τεχνικές της αρχαιολογικής ανασκαφικής έρευνας: τις κυριώτερες στρατηγικές που εφαρµόζονται, τα εργαλεία που χρησιµοποιούνται, τις µεθόδους φωτογραφικής και σχεδιαστικής τεκµηρίωσης, τις βασικές αρχές συντήρησης και τις τεχνικές που χρησιµοποιούνται για τις πρώτες βοήθειες κατά τη διάρκεια της ανασκαφής. Εκτός από τις διαδικασίες της καθαυτό έρευνας, έµφαση θα δοθεί και στην οργάνωση και διαχείριση των ανασκαφικών προγραµµάτων. 3.3 Αστική Αρχαιολογία (Urban Archaeology) [ΑΡΧ 658] Η ανασκαφική αποκάλυψη ή η µελέτη του αστικού παρελθόντος φέρνει τους αρχαιολόγους αντιµέτωπους µε ιδιαίτερες προκλήσεις, οι οποίες συχνά δεν 5

συνιστούν πρόβληµα για τους συναδέλφους τους που εργάζονται σε αγροτικά ή άλλα περιβάλλοντα. Από τη φύση τους, οι αστικές ανασκαφές και οι διερευνήσεις ιστάµενων κτισµάτων ενδέχεται να είναι πολύπλοκα και απαιτητικά εγχειρήµατα, που συχνότατα χαρακτηρίζονται από την παρέµβαση εταιρικών και άλλων εξωτερικών παραγόντων, ασφυκτικά χρονοδιαγράµµατα, ασυνήθιστες συνθήκες εργασίας και περιορισµένους πόρους. Στόχος του µαθήµατος είναι η εξοικείωση των φοιτητών µε τα ζητήµατα που απασχολούν τους αρχαιολόγους του αστικού τοπίου στην προσπάθειά τους να χειριστούν καταστάσεις που προκύπτουν από τη µακρά περίοδο κατοίκησης και τις σύγχρονες ευαισθησίες, προσδοκίες και απαιτήσεις που χαρακτηρίζουν την αρχαιολογική έρευνα στα σηµερινά αστικά κέντρα. Τα ζητήµατα αυτά περιλαµβάνουν, µεταξύ άλλων: τη διατήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη ιστορικών καταλοίπων εντός του αστικού χώρου, την ανάγκη για διάσωση, µετακίνηση ή καταστροφή υλικών µαρτυριών του παρελθόντος (κατόπιν προσεκτικής τεκµηρίωσης) εν όψει της αστικής αναδιάρθρωσης και επέκτασης, και την ανασκαφή πολιτισµικά 'ευαίσθητων' θρησκευτικών χώρων, επί παραδείγµατι νεκροταφείων. 4. Μελέτη Αρχαιολογικών Υλικών / Αρχαιοµετρία (Artefact Studies / Archaeological Science) Στόχος αυτής της ενότητας είναι να προσφέρει στους φοιτητές τα µέσα για να κατανοήσουν την θεωρία, την πράξη και τη φύση της ανάλυσης των αρχαιολογικών υλικών, από την αρχαιολογική και την διεπιστηµονική της σκοπιά. Συγκεκριµένα, οι φοιτητές θα διδαχθούν τις φυσικές ιδιότητες, τις παραδοσιακές µεθόδους παραγωγής και τις χρήσεις διαφόρων υλικών και τεχνέργων. Παράλληλα, θα αναπτύξουν δεξιότητες στο χειρισµό, τεκµηρίωση, ανάλυση και ερµηνεία αρχαιολογικών υλικών από διαφορετικές περιόδους, διαµορφώνοντας έτσι µιά ολοκληρωµένη προσέγγιση ως προς τη µελέτη των αρχαιολογικών υλικών, από την ανασκαφή στη δηµοσίευση. Μαθήµατα 4.1 Διεπιστηµονική µελέτη αρχαιολογικών υλικων (Scientific Analysis of Archaeological Material) [ARX 659] Είναι πλέον ευρύτατα αποδεκτό ότι οι πλέον εµπεριστατωµένες αρχαιολογικές έρευνες είναι εκείνες που συνδυάζουν παραδοσιακές µέθοδους τυπολογικής και στυλιστικής µελέτης µε αναλυτικές µέθοδους των θετικών επιστηµών και της πληροφορικής. Ο σκοπός του µαθήµατος είναι να διδάξει τους φοιτητές τις βασικές τεχνικές που χρησιµοποιούνται σήµερα για τον χαρακτηρισµό των αρχαίων υλικών. Ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί στην φυσική, χηµική και µικροσκοπική ανάλυση των βασικών ανόργανων υλικών που χρησιµοποιήθηκαν στην αρχαιότητα δηλαδή τον λίθο, την κεραµική, τα µέταλλα και το γυαλί. Οι φοιτητές θα µάθουν επίσης πώς τα αναλυτικά δεδοµένα από όλες αυτές τις τεχνικές µπορούν να χρησιµοποποιηθούν για να απαντηθούν βασικά ερωτήµατα σε σχέση µε την τεχνολογία, την οικονοµία και το εµπόριο κατά την αρχαιότητα. 6

4.2 Αρχαία Τεχνολογία (Ancient Technology) [ARX 660] Ο σκοπός του µαθήµατος είναι να διδάξει τους φοιτητές τα διάφορα στάδια της αλυσίδας παραγωγής των αντικειµένων στην αρχαιότητα ξεκινώντας από την συλλογή της πρώτης ύλης µέχρι και την κατασκευή. Ιδιαίτερη σηµασία θα δοθεί στα ανόργανα υλικά όπως ο λίθος, ο πηλός, τα µέταλλα και το γυαλί. Μέσα από την µελέτη αυτών των υλικών θα ανιχνεύσουµε την εξέλιξη της αρχαίας τεχνολογίας µέσα στο χρόνο και θα ερευνήσουµε πως η αρχαία τεχνολογία επέδρασε πάνω στην οικονοµία και την κοινωνία. 4.3 Ποσοτική και Ποιοτική Μελέτη Κεραµεικής. (Quantitative and Qualitative Study of Ceramics) [ARX 661] Το µάθηµα εστιάζει στις µεθόδους που χρησιµοποιούνται για την αναγνώριση, την καταγραφή και την ποσοτική ανάλυση κεραµεικών ευρηµάτων, από ανασκαφικές και επιφανειακές έρευνες. Έµφαση θα δοθεί α) στις βασικές αρχές τυπολογικής ταξινόµησης και ταλυτισης σύγχρονων οµάδων αγγείων, β) στις µεθόδους µελέτης των χρήσεων και της λειτουργίας των αγγείων, γ) στα µοντέλα καταγραφής και ποσοτικής µελέτης των κεραµεικών συνόλων (µε τη χρήση των σχετικών υπολογιστικών προγραµµάτων), δ) σε πρακτικά µαθήµατα αρχαιολογικού σχεδίου και τρισδιάστατης σάρωσης και αποκατάστασης κεραµεικών οστράκων (µε τη χρήση ηλεκτρονικού 3D σαρωτή). Οι φοιτητές θα έχουν επίσης την ευκαιρία να εµπλακούν στην ποσοτική ανάλυση ήδη χρονολογηµένων συνόλων και να λάβουν µέρος στη µελέτη κεραµεικών ευρηµάτων. 4.4. Αρχαία Μεταλλουργία και Μεταλλοτεχνία [ARX 662] Το µάθηµα θα κινηθεί σε δύο άξονες: Α. Αρχαία Μεταλλουργία: Θα παρουσιαστεί η τεχνολογία παραγωγής όλων των µετάλλων που χρησιµοποιήθηκαν στην αρχαιότητα, από το στάδιο της εξόρυξης της πρώτης ύλης µέχρι και την εκκαµίνευση. Αυτό θα γίνει µέσα από τη µελέτη των πιο σηµαντικών µεταλλευτικών περιοχών της Μεσογείου, όπου σύγχρονες ανασκαφές έχουν φέρει στο φως θέσεις παραγωγής που χρονολογούνται από την Προϊστορία µέχρι την Ύστερη Αρχαιότητα. Οι φοιτητές θα εκπαιδευτούν επίσης στις µεθόδους καταγραφής των µεταλλουργικών θέσεων και καταλοίπων. Β. Μεταλλοτεχνία: Θα µελετηθούν διάφορα µετάλλινα αντικείµενα, µε στόχο την κατανόηση των τεχνικών κατασκευής τους, καθώς και των διαύλων διακίνησης των πρώτων υλών τους. Παράλληλα θα διερευνηθούν και θα καταγραφούν οι ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των ατόµων ή των οµάδων που τα παρήγαγαν και τα χρησιµοποίησαν σε διάφορες περιστάσεις. Η µεθοδολογική εξέταση των λειτουργιών και των χρήσεων τους, από την περίοδο κατασκευής τους έως την οριστική τους απόθεση σε αρχαιολογικά στρώµατα, των τυπολογικών κατατάξεων τους και των τεχνολογικών εξελίξεων, αποσκοπεί στην ταύτιση των µεταλλοτεχνικών παραδόσεων διαφόρων περιοχών και περιόδων, 7

καθώς και στην διερεύνηση της κυκλοφορίας και της κινητικότητας των σχετικών υλικών και ιδεών. 5. Διαχείριση Πολιτιστικής Κληρονοµιάς (Cultural Heritage Management) Η περιοχή της Μεσογείου διακρίνεται για τον τεράστιο πολιτισµικό πλούτο της, χερσαίο, παράκτιο και υποβρύχιο. Η παρούσα θεµατική ενότητα σκοπό έχει να εισάγει τους φοιτητές στις βασικές αρχές και την αναγνώριση της σηµασίας της διαχείρισης της πολιτισµικής κληρονοµιάς, καθώς και σε διάφορα βιώσιµα και λειτουργικά συστήµατα για τη διατήρηση και προστασία των πολιτισµικών πόρων. Τα µαθήµατα θα περιλαµβάνουν και διαλέξεις από εκπροσώπους διαφόρων φορέων που εµπλέκονται στη Διαχείριση της Πολιτισµικής Κληρονοµιάς (ΔΠΚ), όπως για παράδειγµα κρατικές υπηρεσίες, ιδιωτικά πολιτιστικά ιδρύµατα, θρησκευτικές οµάδες, τοπικοί και διεθνείς οργανισµοί (UNESCO, ICOMOS, ICCROM, ICCM, Europa Nostra, etc.), εκπαιδευτικά ιδρύµατα που ειδικεύονται στους τοµείς της αρχαιολογίας και της συντήρησης, η τουριστική βιοµηχανία, συλλέκτες, η οικοδοµική βιοµηχανία και οι τοπικές κοινότητες. Μέσα στο πλαίσιο των µαθηµάτων θα πραγµατοποιούνται επίσης επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους και µουσεία. Μαθήµατα 5.1 Εισαγωγή στη Διαχείριση της Πολιτισµικής Κληρονοµιάς (Introduction to Cultural Heritage Management) [ΑΡΧ 663] Στόχος του µαθήµατος είναι η γνωριµία των φοιτητών µε την Διαχείριση της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς, µέσα από τα διάφορα διεθνή όργανα, τις διεθνείς συµβάσεις, τη νοµοθεσία, καθώς και µε τις διάφορες σχετικές πρακτικές τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό, και ιδιαίτερα στην Ευρώπη. Επιπλέον, θα εξετασθούν διάφορες µέθοδοι και τεχνικές που αποσκοπούν στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη των πολιτισµικών πόρων, παράλληλα µε την αξιοποίησή τους από την επιστηµονική έρευνα και τη συµβολή τους στη βιώσιµη και αειφόρο ανάπτυξη της τοπικής κοινωνίας και οικονοµίας. 5.2 Γενικά ζητήµατα και ειδικές περιπτώσεις στον τοµέα της Διαχείριση της Πολιτισµικής Κληρονοµιάς (ΔΠΚ) (Global Issues and Special Cases in Cultural Heritage Management) [ΑΡΧ 664] Το µάθηµα επικεντρώνεται σε ζητήµατα που αφορούν τη διατήρηση και προστασία της πολιτισµικής και περιβαλλοντικής κληρονοµιάς, την άυλη πολιτισµική κληρονοµιά, την αρχαιολογική δεοντολογία, την επαγγελµατική δεοντολογία των µουσείων και της αγοράς των αρχαιοτήτων, το παράνοµο εµπόριο αρχαιοτήτων και µάλιστα σε σχέση µε το Διαδίκτυο, τη συντήρηση και το ρόλο της στην προστασία και στην ανάδειξη των πολιτισµικών πόρων, τον ρόλο των µουσείων στη ΔΠΚ. Θα θιγούν επίσης ειδικά θέµατα όπως: ΔΠΚ και αειφόρος ανάπτυξη, ΔΠΚ και πολιτισµικός τουρισµός, ΔΠΚ και παιδεία. 8

5.3 Η Διαχείριση της Πολιτισµικής Κληρονοµιάς (ΔΠΚ) σε περιοχές συρράξεων (Cultural Heritage Management in Conflict Areas) [ΑΡΧ 665] Το συγκεκριµένο µάθηµα επικεντρώνεται στα ιδιαίτερα προβλήµατα που αφορούν τη ΔΠΚ σε εµπόλεµες και µεταπολεµικές ζώνες, τα οποία ποικίλλουν, από την εσκεµµένη καταστροφή, λεηλασία ή παραµέληση αρχαιολογικών θέσεων έως το παράνοµο εµπόριο αρχαιοτήτων. Εξετάζονται οι προκλήσεις τις οποίες αντιµετωπίζουν οι διάφοροι κρατικοί φορείς και πολιτιστικοί οργανισµοί στην προσπάθειά τους να διασφαλίσουν την προστασία και τη διατήρηση τόσο των υλικών καταλοίπων όσο και της άυλης πολιτιστικής κληρονοµιάς των επηρεαζόµενων κοινοτήτων. Ιδιαίτερη έµφαση θα δοθεί στη συζήτηση µεθόδων που αποσκοπούν στην ανάδειξη της σηµασίας της πολιτιστικής κληρονοµιάς, στην επίτευξη συµφιλίωσης και στη δηµιουργία µιας νέας κοινωνικής συνοχής, η οποία βασίζεται στην αρχή του σεβασµού της διαφορετικότητας και της πολυπολιτισµικότητας. 5.4 Διαχείριση Ενάλιας Πολιτιστικής Κληρονοµιάς (Maritime Cultural Heritage Management) [ARX 666] Η αφθονία και η ποικιλία των υποβρυχίων θέσεων και των καταβυθισµένων (εν µέρει ή εντελώς) αρχαιολογικών καταλοίπων στη Μεσόγειο (ναυάγια, λιµάνια, αγκυροβόλια, παράκτιες οικιστικές και βιοτεχνικές εγκαταστάσεις) αποτελούν πρόκληση για όσους εµπλέκονται στην προστασία τους, καθώς πρέπει να αντιµετωπιστούν αντικρουόµενες ανάγκες: έρευνα, συντήρηση και διατήρηση από τη µια µεριά και οι απαιτήσεις του κοινού (πρόσβαση, εκπαίδευση και ψυχαγωγία) από την άλλη. Το µάθηµα στοχεύει να παρουσιάσει στους φοιτητές τις ιδιαιτερότητες των εναλίων θέσεων και να πραγµατευτεί τις προοπτικές και τους περιορισµούς της διαχείρισής τους, εστιάζοντας στις καλές πρακτικές και τα συµπεράσµατα που έχουν εξαχθεί από συγκεκριµένες θέσεις σε διάφορες Μεσογειακές χώρες. 9

Master s Programme: Field Archaeology on Land and Under the Sea Thematic Units 3. Archaeology of Cultural Landscapes This thematic unit focuses on one of the core fields of archaeology: the study of relationships between material culture, the human alteration of landscape, and the natural environment. This kind of holistic study presupposes a multidisciplinary approach to the analysis of settlements (cities, villages, farmsteads, coastal installations), industrial sites and cult places. Such an analysis comprises the spatial distribution of buildings and streets within urban and rural contexts, human movement within or access to settlements and housing, and the use of settlement and domestic space. Courses will discuss methods of identification, documentation, study and reconstruction of cultural landscapes throughout antiquity. Courses 3.1 Settlement Analysis and Spatial Archaeology [ARX 650] In this course, the methodology of spatial analysis (macro-, semi macro- and micro-level) will be presented, examining the topic on two different scales: (a) Theoretical determining how people conceptualized space and boundaries in a settlement and how buildings functioned as spaces of human activity and/or reflections of social stratification and religious symbolism; (b) Experimental the application of architectural and computational models (e.g. space syntax, view-shed analysis) to known archaeological case-studies for understanding the spatial arrangement of human-built features. 1.2 Mediterranean Island landscapes [ARX 651] The course aims to a diachronic approach to the study of the island landscapes with emphasis on natural resources. In this respect, case studies of sites that have been continuously inhabited since prehistory will be introduced, with special emphasis on the major transformations (become urban, gained or lost political status, etc.) they have undergone. Also, the basic methodological questions related to their documentation and interpretations will be discussed. 1.3 Introduction to Building Archaeology [ARX 652] Building Archaeology ( Archéologie du bâti, Bauforschung ) constitutes a branch of the discipline dealing with the scholarly and scientific analysis of standing historical structures by non-destructive means. Its methodology entails the close reading of extant masonry surfaces, the production and study of accurate illustrative documentation, the scientific investigation of mortars, pigments, metal, wood and other materials, as well as the consultation of written 10

historical records with a view to reconstructing the history of particular edifices within their immediate architectural and cultural surroundings. Τhe course aims to convey the basic methods employed in this kind of above-ground archaeology, its content ranging from a survey of current theoretical approaches to an introduction to photographic and graphic documentation. 1.4 Sacred landscapes in the Eastern Mediterranean [ARX 653] This course focus on the study of the use of the landscape for cult activities in the Aegean in the period stretching from the latter part of the Late Bronze Age to the Early Iron Age, and then from the Archaic to the Hellenistic period. Urban and extra-urban cult places, ranging from simple altars to monumental temples and other buildings, were used as places for communication or competition between the members of communities or between different communities. The manipulation of the physical landscape for the creation of a sacred landscape through varying processes and local or regional developments, and the relationship between sacred places and political units have been shown to be a dynamic process, conditioned, among others things, by the role of the deities in the lives of the mortals, the power of tradition, local factors, and the role of rituals in the organization of the life of males and females. 4. Maritime Archaeology The maritime cultural heritage is an indispensable part of Mediterranean archaeology. The main purpose of this thematic unit is to introduce students to its specific research areas and to provide them with the necessary skills and methodological tools to conduct fieldwork on related sites, either on land or underwater. Seminars and special courses in diving, sailing and underwater photography will be offered to those interested in developing further their practical skills. Courses 4.1 Coastal Landscape and Seascape [ARX 654] This course aims to focus on the most important methodological approaches to the study and preservation of antiquities in a coastal landscape. The coastal zone is very dynamic, rich in archaeological remains, on land or underwater, which requires an intra-disciplinary approach for integrated research and interpretation. Harbours, anchorages and coastal settlements undergo perennial cultural and natural processes due to the human exploitation of the resources and the opportunities offered by the sea and/or the coast, sea level changes, climatic conditions and various geological phenomena. In order for students to gain a grasp on practical issues, the course will include in situ visits to different coastal sites in Cyprus and a three day practical course on ancient seafaring, on board the Kyrenia -Liberty (a replica of the ancient Kyrenia ship). 11

4.2 Shipwreck Archaeology [ARX 655] Shipwrecks are entities of special value in the archaeological record because of their distinctive synchronic nature and the direct evidence they provide for trade and contacts in antiquity. The seminar will discuss the main types of archaeological finds found on shipwrecks (assemblages of cargo, ship related material [hull and gear], the personal possessions of those on board) as well as the available methods and techniques for in situ preservation, and the excavation and conservation of recovered, waterlogged material. Particular emphasis will be given to surveying and mapping techniques, which enable more accurate results and the development of research tools for documenting site formation processes (cultural and natural). Students will be offered the opportunity to implement in the field much of the knowledge they acquire in the classroom, through their participation in the University of Cyprus excavation project on the Mazotos shipwreck and a practical seminar at the Department of Antiquities Conservation Laboratory. 3. Fieldwork Methodology and Skills With this thematic unit, students will be introduced to the theory, methods and techniques of a) archaeological survey and excavation, both on land and underwater b) documentation of historic buildings. Thus, they will be given the opportunity: to examine the historiography of archaeological fieldwork, to evaluate methods and techniques employed in Surface Survey and Excavation, and to be trained in archaeological fieldwork, using both traditional methods and modern technical equipment (e.g. laying out survey grids, systematic fieldwalking and recording vestigial artefacts, handheld computers, differential GPS, aerial photography, related software). Courses will be divided in three levels: a) methodology, b) fieldwork on land, c) underwater fieldwork. Courses 3. 1 Archaeological Survey [ARX 656] The aim of this course is to offer students a cohesive and complete theoretical, methodological and practical background of extensive and intensive surface survey as a means of studying landscape at a higher resolution in order to identify, quantify and comprehend past human activity. With the use of case studies, in situ visits and drills, students will become familiar with the technical equipment (e.g. robotic total station, AutoCAD software, photogrammetry) for recording and documenting features in the field. Courses 3.1 Methods and Techniques of Land and Underwater Excavation [ARX 657] The purpose of this course is to introduce students to the different methods and techniques of archaeological excavation: the main strategies that can be applied, the basic tools that should be used, the methods of photographic and mapping 12

documentation, the basic principles of first-aid and conservation techniques, the organisation and management of field projects etc. 3.3 Urban Archaeology [ARX 658] Unearthing or studying the urban past presents archaeologists with particular challenges, often not encountered by their colleagues working in rural or other environments. By their very nature, urban digs and investigations of standing buildings can be complex, demanding endeavours more often than not conditioned by corporate or other outside intervention, restricted timeframes, unorthodox working conditions and limited resources. The goal of the course is to familiarize students with the issues faced by urban archaeologists in tackling situations arising from the long habitation histories and modern sensibilities, expectations and exigencies in present-day urban centres. The latter include, but are not limited to, the preservation, restoration and display of historical remains within the urban space; the need to salvage, remove or obliterate material witnesses to eras past (after careful documentation thereof) in order to accommodate urban redevelopment and expansion; and the excavation of culturally sensitive religious sites, such as burial grounds. 4. Artefact Studies / Archaeological Science The aim of this thematic unit is to help students gain an understanding of the theory, practice and status of artefact studies, from both an archaeological and an interdisciplinary perspective. More specifically, students will learn about the physical properties, traditional production and use of a range of materials and artefacts. They will also develop skills in handling, recording, analyzing and interpreting archaeological materials and artefacts from different periods, thus acquiring an integrated approach of artefact studies from the excavation to publication. Courses 4.1 Scientific Analysis of Archaeological Material [ARX 659] Today it is widely accepted that the most comprehensive archaeological studies are those, which combine traditional methods of typological and stylistic classification with analytical techniques deriving from the natural and digital sciences. The aim of this course is to introduce students to a variety of analytical techniques used for the characterization of ancient materials, The focus will be on the physical, chemical and microscopic analysis of the main groups of inorganic materials namely stone, ceramics, glass, plasters and metals. The students will also be instructed on how the analytical data procured can then be used to answer questions regarding ancient technology, economy, organization of production and trade. 13

4.2 Ancient Technology [ARX 660] The aim of this course is to introduce students to the various steps of the chaine opératoire of production of artefacts in antiquity, from the procurement and extraction of the raw materials, to the manufacture of finished objects. The focus will be on inorganic materials such as stone, plasters, ceramics, glass, and metals. Through the study of these different materials we will trace the development of ancient technology through the ages and we will investigate how ancient technology affected ancient economy and society 4.3 Quantitative and Qualitative Study of Ceramics [ARX 661] This seminar-course focuses on methodologies for recognizing, recording, and quantifying ceramics from both excavated and survey contexts. Special attention will be given to (a) basic principles for classifying ceramics by ware type and identifying chronological ware- groups, (b) methods for reading pottery functions, (c) models for recording and quantifying ceramic assemblages (with the use of related Software), (d) practical-classes for both hand- drawing and 3D-scanning and reconstruction of pottery sherds (with the aid of a 3D- scanner). Students will also have the opportunity to get involved in the quantification of already dated assemblages and/or participate in the study of ceramic finds. 4.4. Archaeometallurgy and Metalworking traditions [ARX 662] The course will be structured in two levels: A. Archaeometallurgy: The students will be introduced to the technology of mining and smelting of all the metals used in Antiquity. This will be done through the study of well- known metalliferous areas around the Mediterranean where archaeological excavations have brought to light production sites dating from early prehistory to late Antiquity. The students will also be trained on the methodology of recording metallurgical sites as well as the study of the remains from a variety of metallurgical finds. B. Metalworking traditions: Metal artefacts will be discussed in order to reconstruct their manufacturing techniques and the paths through which raw materials were circulating, as well as the needs and concerns of the individuals or groups of people who produced them and used them in different circumstances. Their functions and uses, from the time of their manufacture to the time of their deposition in archaeological contexts, their typological classes and technological developments will be used as a basis for the identification of metalworking traditions of different areas and periods, as well as for the reconstruction of the exchange and mobility of the relevant materials and ideas. 14

5. Cultural Heritage Management The Mediterranean embraces a wealth of cultural heritage terrestrial, coastal and underwater. This thematic unit aims to introduce students to the main concepts and relevance of cultural heritage and the sustainable, functioning systems meant to preserve and protect cultural heritage. Courses will include guest-lectures by representatives of various stakeholders in Cultural Heritage Management (CHM), such as government agencies, private cultural institutions, religious organizations, local and global heritage organizations (UNESCO, ICOMOS, ICCROM, ICCM, Europa Nostra, etc.), educators in the field of archaeology and conservation, the tourist industry, collectors, developers and local communities. Visits to sites and museums will also form part of these courses. Courses 5.1 Introduction to Cultural Heritage Management (CHM) [ARX 663] The course will introduce the students to international instruments and conventions and to local legislation regarding CHM, as well as to actual practices in Cyprus and abroad, especially in Europe. In addition, the methods and techniques employed to ensure the protection, conservation and highlighting of cultural resources will be discussed, while at the same time exploiting their potential for scientific research and for contributing to sustainable development. 5.2 Global Issues and Special Cases in Cultural Heritage Management [ARX 664] The course will focus on cultural and environmental heritage conservation issues, intangible heritage, archaeological ethics, the ethics of museum collections and the antiquities market, illicit trafficking in antiquities and the Internet, conservation and its role in the protection and the valorization of cultural heritage, the role of museums in CHM, CHM and sustainable development, CHM and cultural tourism, CHM and education. 5.3 Cultural Heritage Management in Conflict Areas [ARX 665] This course focuses on the special problems pertaining to CHM in conflict and post-conflict areas, ranging from intentional obliteration of sites, to neglect, to looting and illicit trafficking in cultural objects, to the challenges faced by cultural policy makers and cultural heritage organizations in ensuring the protection and preservation of both material cultural remains and the intangible heritage of affected communities. Special emphasis is placed on methods for highlighting the importance of cultural heritage towards achieving reconciliation and towards building a new social cohesion in the affected regions, one that acknowledges and respects plurality and diversity. 5.4 Maritime Cultural Heritage Management [ARX 666] The abundance and variety of submerged or semi-submerged archaeological remains in the Mediterranean (shipwrecks, harbours, coastal settlements, 15

anchorages, quarries) create a challenge for those involved in their protection, as contrasting needs have to be confronted: research, conservation, preservation on the one hand and the needs of the public (access, education, recreation) on the other. The course aims to introduce students to the particularity of maritime sites and to discuss the potentials and constraints of their management, focusing on good practices and lessons learnt from case studies in various Mediterranean countries. 16