ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΗΜΕΡΙ ΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ: ιαχείριση Περιβάλλοντος για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς ιαχείριση Περιβάλλοντος & Προστασία Μνημείων Επιστημονική Υποστήριξη στη Λήψη Αποφάσεων Καθ. ΕΜΠ Αντωνία Μοροπούλου
Η εφαρμογή ακατάλληλων επεμβάσεων συντήρησης ή/και η χρήση ασύμβατων υλικών προκάλεσε σημαντικές αστοχίες και ενέτεινε την φθορά σε ιστορικά κτίρια και σύνολα Η λήψη αποφάσεων σχετικά με επεμβάσεις συντήρησης πρέπει να βασίζονται σε συγκεκριμένες προδιαγραφές, κριτήρια και μεθοδολογία ώστε να εξασφαλισθεί η αειφορία της κατασκευής
Η ανάπτυξη ενός συστήματος επιστημονικής υποστήριξης στη λήψη αποφάσεων πρέπει να αφορά: Την λήψη αποφάσεων σχετικά με τα καταλληλότερα υλικά και επεμβάσεις συντήρησης Την πρόβλεψη του χρόνου ζωής τους Την αποτίμηση της κοινωνικο-πολιτικής επίπτωσης των επεμβάσεων Την εκτίμηση της αεφορίας
Μεθοδολογία Ανάπτυξης Συστήματος Επιστημονικής Υποστήριξης στην Λήψη Αποφάσεων Ιστορική τεκμηρίωση Χαρακτηρισμός ιστορικών υλικών και κατασκευών ιάγνωση φθοράς Αξιολόγηση προηγούμενων επεμβάσεων συντήρησης Αποτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων Έλεγχος ποιότητας υφιστάμενων υλικών αποκατάστασης Πιλοτική εφαρμογή επεμβάσεων συντήρησης Αξιολόγηση πιλοτικών επεμβάσεων σε εργαστηριακή κλίμακα και επιτόπου Ανάπτυξη συστήματος επιστημονικής υποστήριξης στη λήψη αποφάσεων Αξιολόγηση του συστήματος με βάση τα παραπάνω δεδομένα ιάχυση αποτελεσμάτων στους τελικούς χρήστες Εκπαίδευση και επιμόρφωση προσωπικού
ιαθέσιμα εργαλεία Μη καταστρεπτικές μέθοδοι Ενόργανες μέθοδοι Εργαλεία στρατηγικού σχεδιασμού Έλεγχος ποιότητας υλικών, και αξιολόγηση τεχνολογίας για τηνπαραγωγήπροηγμένωνυλικών Αποτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων χαρτογράφηση υλικών και φθοράς Αξιολόγηση συμβατότητας υλικών συντήρησης και αποτελεσματικότητας επεμβάσεων συντήρησης στην κλίμακα αρχιτεκτονικών επιφανειών και ιστορικών τοιχοποιιών Στρατηγικός σχεδιασμός επεμβάσεων συντήρησης Ολοκληρωμένη περιβαλλοντική διαχείριση, στρατηγικός πολεοδομικός σχεδιασμός
ΕΠΙ ΤΟΠΟΥ ΜΗ ΚΑΤΑΣΤΡΕΠΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ (NDT) Ψηφιακή Επεξεργασία Εικόνας Μικροσκοπία Οπτικών Ινών Υπερηχοσκόπηση Υπέρυθρη Θερμογραφία Γαμμαγραφία Γεωραντάρ
ΕΝΟΡΓΑΝΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ Πορομετρία υδραργύρου (μελέτη μικροδομής) Θερμικές μέθοδοι: DTA/TG, DSC, TMA (ποσοτικός και ποιοτικός χαρακτηρισμός υλικών και θερμομηχανικές ιδιότητές τους) FTIR (ταυτοποίηση χημικών ενώσεων) Ρόφηση-εκρόφηση υγρασίας (ισόθερμες υγρασίας) Ηλεκτρονική μικροσκοπία διαπερατότητας (υφή, μορφολογία, χαρακτηρισμός υλικών) Περίθλαση ακτίνων Χ (ορυκτολογική ανάλυση)
ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ιαχείριση με Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (GIS Management) AutoCAD Mapping Σχεδιασμός Συντήρησης (κλίμακα κτιρίου / μνημείου) Σχεδιασμός Ολοκληρωμένης Περιβαλλοντικής ιαχείρισης (χρήση γης και αστικός σχεδιασμός) για την Προστασία των μνημείων / συνόλων / ιστορικών πόλεων ΣΥΣΤΗΜΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ
Σχεδιασμός Επεμβάσεων Συντήρησης στην Κλίμακα Κτιρίου / Μνημείου Αποτίμηση Πιλοτικών Εφαρμογών των Υλικών και των Τύπων Φθοράς σε Αρχιτεκτονικές Επιφάνειες ιαχείριση εδομένων με Ολοκληρωμένα Συστήματα Πληροφοριών Εφαρμογή Έργου
Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς με ιαχείριση των Περιβαλλοντικών Παραγόντων Φθοράς
Η συντήρηση ενός μνημείου ή ιστορικού συνόλου απαιτεί τη διαχείριση των περιβαλλοντικών φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων φθοράς εκτός από τις άμεσες επεμβάσεις συντήρησης
Περιβαλλοντική Προστασία Κάθε επέμβαση στο άμεσο περιβάλλον ενός μνημείου, με στόχο τη μείωση ή εξάλειψη των περιβαλλοντικών παραγόντων φθοράς Ακραία περίπτωση αποτελεί η μεταφορά τμημάτων ενός μνημείου σε ασφαλείς χώρους (μουσεία) όταν η απομάκρυνσή τους επιβάλλεται για τη διάσωσή τους
Τρόποι Περιβαλλοντικής Προστασίας Βελτίωση της σύνθεσης της ατμόσφαιρας στην περιοχή του μνημείου με μέτρα αντιμετώπισης της ρύπανσης Παρέμβαση στο μικροκλίμα (θερμοκρασία, υγρασία, άνεμοι) π.χ. με κάλυψη με ειδικά στέγαστρα, προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία με κατάλληλα φίλτρα, χρήση τεχνητών ρευμάτων αέρα για προστασία από τους ρύπους και τις ακραίες θερμοκρασίες Κάλυψη της επιφάνειας με θυσιαζόμενα στρώματα έτσι ώστε να υφίστανται εκείνα τη φθορά του περιβάλλοντος Μεταφορά σε χώρους απομονωμένους και ελεγχόμενους στην περίπτωση που τα υπόλοιπα μέτρα δεν μπορούν να εφαρμοσθούν επιτυχώς
Περιβαλλοντική ιαχείριση Παρακολούθηση και μέτρηση περιβαλλοντικών παραγόντων, που συντελούν σε φθορά των υλικών Χαρτογράφηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων - ταξινόμηση και αποτίμηση των φθορών με παράλληλη χαρτογράφηση διάκριση των λιθοτύπων με τη βοήθεια της μεθόδου της Ψηφιακής Επεξεργασίας Εικόνας Συσχέτιση και αποτίμηση δεδομένων αλληλεπίδρασης περιβάλλοντος υλικών. Επιλογή μεθόδων προστασίας. ιαχείριση περιβαλλοντικών παραγόντων. Ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης περιβάλλοντος υλικών του μνημείου.
Περιβαλλοντική ιαχείριση Η επεξεργασία των δεδομένων αυτών επιτρέπει να διαμορφωθούν: Στρατηγικές προτάσεις συντήρησης για ανακατασκευή, αντικατάσταση, συμπλήρωση λίθων, αποκατάσταση, στερέωση, καθαρισμό. Σχεδιασμός κατάλληλης διαχείρισης περιβαλλοντικών παραγόντων για την ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιπτώσεων στο μνημείο. Ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης του μνημείου και του περιβάλλοντός του με καταχώρηση των πληροφοριών που αφορούν στα υλικά και στο περιβάλλον σε ενιαία αρχεία συστημάτων GIS.
ιαχείριση περιβάλλοντος για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΡΟ ΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ Theoulakis, Moropoulou, 1993 Kourteli, Moropoulou 2002 Moropoulou, Koui, Avdelidis, Achilleopoulos, 1999 Moropoulou, Koui, Theoulakis, Kourteli, Avdelidis 2002 Avdelidis, Moropoulou, Theoulakis, 2003
Μέσω της εφαρμογής GIS είναι δυνατή η εκτίμηση σεναρίων στρατηγικών επεμβάσεων. Η δυναμική βάση δεδομένων που δημιουργείται από τις εργαστηριακές και επί τόπου μη καταστρεπτικές μετρήσεις οδηγεί: 1. στην κατηγοριοποίηση των τύπων φθοράς, 2. στον εντοπισμό των σημείων που συναντώνται 3. στην αναγνώριση της ενδεχόμενης αιτίας πρόκλησης της φθοράς
Βάση δεδομένων GIS Μέσω της εφαρμογής GIS με τη χρήση λογισμικού Arc/Info γίνεται απεικόνιση και διαχείριση των δεδομένων Η δυναμική βάση δεδομένων αποτελείται από: Εργαστηριακές μετρήσεις υγρασίας χαρακτηριστικών μικροδομής με ποροσιμετρία υδραργύρου ιονικών συγκεντρώσεων Μετρήσεις μη καταστρεπτικών τεχνικών Ψηφιακής Επεξεργασίας Εικόνας Υπερηχοσκόπησης Μικροσκοπίας Οπτικών Ινών Υπέρυθρης Θερμογραφίας
Θέσεις δειγματοληψίας
Χάρτης Περιβαλλοντικών Φορτίσεων
Περιβαλλοντικά Φορτία Πηγές Αλατονέφωσης Μπλε χρώμα Πηγές Μόλυνσης Κόκκινο χρώμα Πηγές Υγρασίας Πράσινο, καφέ, γκρίζο χρώμα
Απαιτούμενες Ενέργειες για τον Περιορισμό των Περιβαλλοντικών Φορτίων Ενεργός ιαχείριση Πηγές Μόλυνσης Πηγές Υγρασίας Πρόληψη Παθητική ιαχείριση Έμμεση διατήρηση υλικών και κατασκευών
Ενεργός ιαχείριση Πηγές μόλυνσης: Εντοπισμός πηγών μόλυνσης με αναλυτικές μετρήσεις. Παρακολούθηση όλων των εκπομπών ρύπων. Μείωση όλων των ρύπων με κατάλληλο χωροταξικό σχεδιασμό και δημιουργία σωστών κανόνων και περιορισμών, ανάλογα με την πηγή μόλυνσης (π.χ. κυκλοφοριακό, κίνηση λιμένα, τουριστικές δραστηριότητες, πάρκιν, κλπ.) Πολιτιστική ανάπτυξη σε συνδυασμό με τις τοπικές αρχές και τις ανάγκες των πολιτών
Ενεργός ιαχείριση Πηγές υγρασίας: Εκτίμηση της κρίσιμης υγρασίας και εντοπισμός πηγών Επανεκτίμηση έργων περιβαλλοντικής διαχείρισης (υποδομή, φυτεύσεις, ύδρευση) ως αρνητικής ή θετικής περιβαλλοντικής διαχείρισης Μείωση της περιεχόμενης υγρασίας κάτω από τα κρίσιμα επίπεδα (αποξήρανση, αποψίλωση, συντήρηση τάφρου).
Πρόληψη Εισαγωγή νέων χρήσεων που συντελούν στη διατήρηση της σωστής διαχείρισης του μνημείου και του περιβάλλοντος Παθητική ιαχείριση Αλατονέφωση: Εκτίμηση υγρής και ξηρής απόθεσης αλάτων Χαρτογράφηση φθορών Σχεδιασμός επεμβάσεων συντήρησης
Εντοπισμός πηγών μόλυνσης με αναλυτικές μετρήσεις Συγκεντρώσεις ανιόντων κατιόντων στις θέσεις δειγματοληψίας
Εντοπισμός πηγών μόλυνσης με αναλυτικές μετρήσεις Συγκεντρώσεις ανιόντων κατιόντων στις θέσεις δειγματοληψίας
Σύγκριση της συγκέντρωσης ανιόντων κατά μήκος της τοιχοποιίας δείχνει ότι τα ανιόντα Cl - φθάνουν στη μέγιστητιμήτουςστασημείαπου βλέπουν τη θάλασσα (σημείο 5) καθώς και στα σημεία της τάφρου (σημεία 12 και 17b), τα οποία είναι προσανατολισμένα και δέχονται την επίδραση των συχνών και ισχυρών βορειο-δυτικών ανέμων από το Αιγαίο, κυρίως στα υψηλότερα σημεία της τοιχοποιίας 5. Εξωτερική πλευρά του τείχους μεταξύ της Θαλασσινής Πύλης και της Παναγιάς πλησίον του ενδιάμεσου πύργου Χ-Κυψέλωση 12. Ενδιάμεσος Πύργος 1, δίπλα από τον προμαχώνα του Αγίου Γεωργίου - Μεικτός Τύπος 17. Επάλξεις του τείχους στον τομέα της Ωβέρνης-Κρούστα
Σύγκριση της συγκέντρωσης ανιόντων κατά μήκος της τοιχοποιίας δείχνει ότι τα ανιόντα SO 4 2- φθάνουν στη μέγιστη τιμή στα ίδια σημεία λόγω της μεγάλης κυκλοφορίας οχημάτων στα σημεία αυτά. 5. Εξωτερική πλευρά του τείχους μεταξύ της Θαλασσινής Πύλης και της Παναγιάς πλησίον του ενδιάμεσου πύργου Χ-Κυψέλωση 12. Ενδιάμεσος Πύργος 1, δίπλα από τον προμαχώνα του Αγίου Γεωργίου - Μεικτός Τύπος 17. Επάλξεις του τείχους στον τομέα της Ωβέρνης-Κρούστα
Για τις προσόψεις που είναι προσανατολισμένες στη θάλασσα παρατηρούμε ότι υπερφορτίζονται από ατμοσφαιρική μόλυνση λόγω του κοντινού εμπορικού λιμένα Τα σημεία της τάφρου 12 και 17b υπερφορτίζονται από ατμοσφαιρική μόλυνση μεταφερόμενη από τους βορειοδυτικούς ανέμους λόγω της κοντινής απόστασης από το κέντρο της σύγχρονης πόλης
Στα σημεία 12 και 17b παρατηρείται η ύπαρξη κρυστάλλων γύψου Λεπτές τομές Μικροφωτογραφίες a και b: Σημείο 12.2 c και d: Σημείο 17a: Φαίνονται οι συγκεντρώσεις NaCl e και f: Σημείο 7 και 12: Φαίνονται οι μικροί κρύσταλλοι γύψου
Αποτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ψηφιακή Επεξεργασία Εικόνας: Χαρτογράφηση των χαρακτηριστικών τύπων φθοράς (κυψέλωση, σχηματισμός σκληρής ανθρακικής κρούστας). Μικροσκοπία Οπτικών Ινών: Σε συνδυασμό με την Ψηφιακή Επεξεργασία Εικόνας παρέχει πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά μικροδομής υφής σε συνάρτηση με τις περιβαλλοντικές παραμέτρους. Υπερηχοσκόπηση: Σε συνδυασμό με την Ψηφιακή Επεξεργασία Εικόνας δίνει πληροφορίες για το βάθος της φθοράς. Υπέρυθρη Θερμογραφία: ίνει πληροφορίες για την κατανομή της υγρασίας στην τοιχοποιία.
Γενική χαρτογράφηση της φθοράς με σύστημα ψηφιακής χαρτογράφησης Πύλη Αγίου Παύλου Κυψέλωση (Σημείο 10) Moropoulou, Koui, Zezza et. al. 1997
Γενική χαρτογράφηση της φθοράς με σύστημα ψηφιακής χαρτογράφησης Πύλη D Amboise Σκληρή ανθρακική και βιογενής κρούστα (Σημείο 13α) Moropoulou, Koui, Zezza et. al. 1997
Χαρτογράφηση της φθοράς με ψηφιακή επεξεργασία εικόνας Σκληρή ανθρακική κρούστα Θέση 17 α στην Τάφρο Σχηματισμός σκληρής ανθρακικής κρούστας και αντικατάσταση με πιο συμπαγείς πορώδεις λίθους Ασύμβατη επέμβαση συντήρησης Moropoulou, Koui, Zezza et. al. 1997
Χαρτογράφηση της φθοράς με ψηφιακή επεξεργασία εικόνας Κυψέλωση Αποκατάσταση με τσιμεντιτικά κονιάματα αποκατάστασης - Ασύμβατες επεμβάσεις συντήρησης Moropoulou, Koui, Zezza et. al. 1997
Μικροσκοπία οπτικών ινών Η αρχή της μικροσκοπίας οπτικών ινών (FOM) στηρίζεται στα φαινόμενα μετάδοσης του φωτός από τις πηγές στην οπτική ίνα Επί τόπου μικροσκοπική εξέταση εξέταση των μορφολογικών χαρακτηριστικών της επιφάνειας των υλικών (υφή, δομή μικροδομή, ανάπτυξη κρυστάλλων άλατος, εξανθήσεις).
Μικροσκοπία οπτικών ινών Στην πλευρά της θάλασσας Κυψέλωση Σημείο 7 x25 Moropoulou, Koui, Tsiourva, Kourteli, Papasotiriou, 1997 Σημείο 7 x50
Μικροσκοπία οπτικών ινών Στην τάφρο Μικτή διάβρωση, σκληρή όξινη ανθρακική κρούστα Σημείο 9 β x50 Moropoulou, Koui, Tsiourva, Kourteli, Papasotiriou, 1997 Σημείο 9 β x100
Μικροσκοπία οπτικών ινών Στην τάφρο Μικτή διάβρωση, σκληρή όξινη ανθρακική κρούστα Σημείο 9 β x25 Moropoulou, Koui, Tsiourva, Kourteli, Papasotiriou, 1997 Σημείο 9 β x100
ιακριτική ικανότητα των μικροφωτογραφιών FOM Οι εικόνες αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επί τόπου αναγνώριση των τύπων φθοράς, ταξινομώντας τους, σε συνδυασμό με το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης, στις βασικές κατηγορίες της κυψέλωσης και της κρούστας. Από τις εφαρμογές της μεθόδου μικροσκοπίας οπτικών ινών προκύπτει επίσης η συμπληρωματικότητα της μεθόδου με τη μέθοδο ψηφιακής επεξεργασίας εικόνας, στο πλαίσιο της χαρτογράφησης της φθοράς και της αποτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε αρχιτεκτονικές επιφάνειες.
Κυψέλωση (Συνδυασμένη αποτίμηση με χρήση μη και επιβεβαίωση με Ηλεκτρονικό Μικροσκόπιο Σάρωσης) μη καταστρεπτικών μεθόδων Moropoulou, Koui, Tsiourva, Kourteli, Papasotiriou, 1997
Σκληρή όξινη ανθρακική κρούστα (ibid)
ΧΡΗΣΗ ΥΠΕΡΗΧΟΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΚΥΨΕΛΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ ΦΡΘΟΡΑΣ Στρωσιγενής διάβρωση Moropoulou, Zezza, 1997 Εκτίμηση φθοράς με χρήση ανάλυσης υπερήχων και ψηφιακής επεξεργασίας εικόνας
Ζωνώδης διάβρωση Εκτίμηση φθοράς με χρήση ανάλυσης υπερήχων και ψηφιακής επεξεργασίας εικόνας Moropoulou, Zezza, 1997
Εφαρμογές της θερμογραφίας υπερύθρου (IR-TH) Ερμηνεία βάσει της περιεχόμενης υγρασίας και της διαφορετικής τραχύτητας για τις ίδιες συνθήκες λήψης του θερμογραφήματος Η υπέρυθρη θερμογραφία είναι μια μη καταστρεπτική μέθοδος εξέτασης των υλικών κατά την οποία καταγράφεται και μετρείται η θερμική ακτινοβολία που εκπέμπεται από ένα υλικό έμψυχο ή άψυχο στην υπέρυθρη περιοχή του φάσματος. Η πιο βασική αρχή της υπέρυθρης ακτινοβολίας είναι γνωστή ως νόμος του Kirchoff, όπου κατά την θερμική ισορροπία η ισχύς της ακτινοβολίας εντός υλικού πρέπει να είναι ίση με την ισχύ της απορροφητικής του ικανότητας. Το όργανο που χρησιμοποιήθηκε είναι το Avio TVS 2000 II LW (8-12 μm), με το οποίο καταγράφηκε η κατανομή της υγρασίας στην τοιχοποιία και η τυχούσα αποσάθρωση του εξεταζόμενου λίθου.
Θερμογράφημα στο σημείο 5 Η τοιχοποιία βρίσκεται δίπλα στη θάλασσα Εμφανίζεται έντονο το φαινόμενο της κυψέλωσης, λόγω της έντονης αλατονέφωσης και γρήγορης εξάτμισης Κατανομή κατά ύψος και σε βάθος τριών ανιόντων και υγρασίας (%κ.β.) στη θέση 5 Παρατηρείται κατανομή των θερμότερων χρωμάτων στο υψηλότερο τμήμα της τοιχοποιίας, που αντιστοιχεί σε χαμηλότερες τιμέςυγρασίαςκαιτωνψυχρότερων χρωμάτων στα χαμηλότερα τμήματα, που αντιστοιχεί σε υψηλότερες θερμοκρασίες. Moropoulou, Koui, Theoulakis, Kourteli, Avdelidis 2002 Kourteli, Moropoulou, 2002
Παρατηρούμε χρήση νέου πωρόλιθου στα σημεία όπου έχει γίνει συντήρηση Το θερμικό διάγραμμα δείχνει με πιο χαμηλές θερμοκρασίες την παλιά τοιχοποιία (μπλε ως μωβ, 25-32 0 C), ενώ τα ζεστά χρώματα (μωβ ως κόκκινο, 32-39 0 C) χαρακτηρίζουν το νέο υλικό Ηπιοδιαβρωμένη επιφάνεια εμφανίζει μεγαλύτερη τραχύτητα και υψηλότερο ρυθμό εξάτμισης Σημείο δειγματοληψίας 9 και 9β (κοντά στον πύργο Carreto) Moropoulou, Koui, Theoulakis, Kourteli, Avdelidis 2002 Kourteli, Moropoulou, 2002
Συμπεράσματα για τη χαρτογράφηση της φθοράς με τη χρήση μη καταστρεπτικών μεθόδων Η τεχνική της ψηφιακής επεξεργασίας εικόνας δείχνει τη χαρακτηριστική κατανομή των μορφών διάβρωσης βάσει των χαρακτηριστικών μικροδομής της διαβρωμένης πέτρας (πορώδες, κατανομή μεγέθους των πόρων, υφή) που βοηθούν στην ερμηνεία των ψευδών χρωμάτων Η μικροσκοπία οπτικών ινών δίνει πληροφορίες για την υφή της επιφάνειας του υλικού και είναι συμπληρωματική τεχνική της ψηφιακής επεξεργασίας εικόνας, διακρίνοντας τη διάβρωση από κυψέλωση από τη σκληρή όξινη ανθρακική κρούστα Οι μετρήσεις υπερηχοσκόπησης παρέχουν πληροφορίες για το βάθος της φθοράς και τον τύπο φθοράς Η υπέρυθρη θερμογραφία παρέχει πληροφορίες για την κατανομή υγρασίας στην επιφάνεια του λίθου Ο συνδυασμός των πληροφοριών που παρέχονται από τις μη καταστρεπτικές μεθόδους επιτρέπει την ολοκληρωμένη χαρτογράφηση της φθοράς
Ολοκληρωμένη μεθοδολογία διάγνωσης, ανάλυσης και χαρτογράφησης των δομικών υλικών και της φθοράς στα αρχιτεκτονικά μνημεία
Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών (Geographic Information System - GIS) Αποτελεί σύστημα βασισμένο σε υπολογιστή, το οποίο αποθηκεύει και δύναται να τροποποιήσει και να επεξεργαστεί γεωγραφική πληροφορία. Αποτελεί τεχνολογία με ραγδαία ανάπτυξη και χρήση Σχεδιάστηκε για τη συλλογή, αποθήκευση και ανάλυση αντικειμένων και φαινομένων, όπως η γεωγραφική τοποθεσία κ.ά.,., που είναι κρίσιμα για την ανάλυση Καθίσταται ιδιαίτερα χρήσιμο όταν η ποσότητα της υπάρχουσας πληροφορίας καθιστά την διαχείρισή της δύσκολη. Συνδυάζει παντός τύπου πληροφορία σε μια δυναμική βάση δεδομένων, επιτρέποντας στον χρήστη να συνδυάζει φαινόμενα και καταστάσεις για να φτάσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα
Εφαρμογές GIS Συσχετισμός παραμέτρων διαφορετικού τύπου υναμική ανανέωση στοιχείων για να αντικατοπτρίζονται πρόσφατες αλλαγές και να γίνονται συγκρίσεις με παλαιότερα δεδομένα ιαχείριση ημοτικών Υπηρεσιών, όπως προγραμματισμός συντήρησης, ενημέρωση πολιτών για περιβαλλοντικές αλλαγές, έως και διευθέτηση αστυνόμευσης
Περιγραφή GIS Το GIS εφαρμόζεται με σκοπό την οργάνωση των μετρήσεων και άλλων στοιχείων που συγκεντρώνονται και την συσχέτισή τους με τον χώρο. Για το σκοπό αυτό αναπτύσσεται μία βάση δεδομένων που περιλαμβάνει χωρικά δεδομένα σε διανυσματική και raster μορφή, τα στοιχεία μετρήσεων - παρατηρήσεων που πραγματοποιούνται στα πλαίσια του έργου και διάφορες εικόνες (φωτογραφίες, θερμικές εικόνες κλπ.). Τα στοιχεία συνδέονται μεταξύ τους βάσει των σημείων δειγματοληψίας στα οποία αναφέρονται και της θέσης τους στον χώρο. Ένα σετ από εργαλεία αναπτύσσεται για τις διάφορες υποστηριζόμενες λειτουργίες σε περιβάλλον UNIX και πάνω στο λογισμικό ARC/INFO. Η οργάνωση της βάσης δεδομένων των λειτουργιών και των μενού γίνεται με στόχο η εφαρμογή να είναι όσο το δυνατόν πιο απλή στην δομή και στην λειτουργία για τον χρήστη χωρίς όμως να περιορίζονται οι δυνατότητες που έχει στην διάθεση του
Βάση δεδομένων GIS Ψηφιακοί Χάρτες: Τα χωρικά δεδομένα είναι είτε σε μορφή raster (εικόνες αποτελούμενες από pixels) είτε σε διανυσματική μορφή (σημεία και/ή γραμμές οριζόμενες από τις συντεταγμένες τους). Ψηφιακές Εικόνες: Όλες οι εικόνες είναι raster σε format αρχείων jpeg, που εξασφαλίζει πολύ περιορισμένο μέγεθος αρχείων. - Φωτογραφίες - Ψηφιακά Επεξεργασμένες Φωτογραφίες - Θερμογραφήματα Υπερύθρου - Εικόνες Μικροσκοπίου Οπτικών Ινών Πίνακες με στοιχεία μετρήσεων: Τα αποτελέσματα των μετρήσεων ομαδοποιούνται και οργανώνονται σε πίνακες με τη μορφή αρχείων info του Arc/Info. (π.χ. Υγρασία κατά την υγρή και κατά την άνυδρη περίοδο, συγκεντρώσεις ανιόντων και κατιόντων, τιμές πορώδους)
ιαχείριση δεδομένων με χρήση λογισμικού GIS ARC/INFO 1. Ανάπτυξη βάσης δεδομένων (δεδομένα από ιστορική τεκμηρίωση, φωτογραφίες, αναλυτικές μεθόδους, μη καταστρεπτικές μεθόδους, πληροφορίες από περιβαλλοντικές φορτίσεις κλπ) 2. Συσχέτιση δεδομένων (π.χ. Υγρασία τοιχοποιίας υπόγειο δίκτυο) 3. Ανάλυση σχεδίου πόλεως 4. Χαρτογράφηση φθοράς στην κλίμακα του μνημείου 5. Χαρτογράφηση δομικών υλικών 6. Αξιολόγηση προηγούμενων επεμβάσεων συντήρησης
ιαχείριση δεδομένων με χρήση λογισμικού GIS ARC/INFO Ι. Παθητική ιαχείριση Σχεδιασμός επεμβάσεων συντήρησης στα υλικά και κατασκευές ΙΙ. Ενεργή ιαχείριση Καθορισμός πηγών μόλυνσης στην κλίμακα του μνημείου Παρακολούθηση ρυπαντών και εξάλειψη πηγών τους με κατάλληλο χωροταξικό σχεδιασμό Πολιτιστική ανάπτυξη σε συνδυασμό με τοπικές αρχές και τις ανάγκες των πολιτών
Απεικόνιση GIS διαφόρων σημείων δειγματοληψίας: φωτογραφίες περιοχών που έχουν υποστεί ψηφιακή επεξεργασία εικόνας Moropoulou, Koui, Zezza et. al. 1997
ιαχείριση θερμογραφημάτων με την χρήση GIS ibid
GIS απεικόνιση του σημείου δειγματοληψίας 5ibid
GIS απεικόνιση της περιοχής μεταξύ των σημείων δειγματοληψίας 12 και 17b ibid
Ο έλεγχος του σχεδιασμού των υπογείων δικτύων στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου Με χρήση του συστήματος GIS δημιουργήθηκε μια εφαρμογή με σκοπό να εξεταστεί η επιρροή των υπογείων δικτύων σε τμήμα της τοιχοποιίας. Με χρήση των αναλυτικών μετρήσεων διερευνήθηκε από την εφαρμογή η κατανομή της υγρασίας κατά μήκος του τείχους.
Χάρτης υπογείων δικτύων ibid
Παρουσίαση μετρήσεων υγρασίας θερμογραφίας υπερύθρου για τα σημεία δειγματοληψίας 12, 5, 6 ibid
Παρουσίαση μετρήσεων υγρασίας κατά την ξηρή περίοδο ibid
Παρουσίαση μετρήσεων υγρασίας κατά την υγρή περίοδο ibid
Σχεδιασμός των υπογείων δικτύων στα αποδεκτά όρια επιπτώσεων της υγρασίας στην τοιχοποιία για προστασία και Περιβαλλοντική ιαχείριση των Οχυρώσεων της Τάφρου Η μεταφορά υγρασίας από την υγρή στη λιγότερο υγρή περιοχή λόγω των υπογείων δικτύων δεν ξεπερνάει τα κρίσιμα επίπεδα Κακές περιβαλλοντικές χρήσεις όπως επιχωματώσεις, φυτεύσεις,ποτίσματα, μπορούν να αυξήσουν εποχιακά την υγρασία στην τοιχοποιία πάνω από τα κρίσιμα επίπεδα
Ο σχεδιασμός των υπογείων δικτύων είναι συμβατός με μια ορθή περιβαλλοντική διαχείριση της τάφρου και αποτελεί φόρτιση μόνο παράλληλα με μια ακατάλληλη διαχείριση της τάφρου Oι προτάσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης αποτελούν απαραίτητο όρο της ένταξης των υπογείων δικτύων στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου στα πλαίσια των αποδεκτών ορίων περιβαλλοντικών επιπτώσεων στην τοιχοποιία
Στρατηγικός σχεδιασμός της περιβαλλοντικής διαχείρισης σαν εργαλείο για την αειφόρο διατήρηση ιστορικών κέντρων πόλεων μέσω ολοκληρωμένων συστημάτων γεωγραφικών πληροφοριών ΕΝΕΤΙΚΕΣ ΟΧΥΡΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ Moropoulou, Koui, Avdelidis et. alls. 1999 Galati, Koui, Moropoulou, Delegou, 2000 Moropoulou, Delegou 2003
ιάγνωση και χαρτογράφηση της φθοράς Εφαρμογή μη καταστρεπτικών μεθόδων - Μικροσκοπία οπτικών ινών (FOM) - Υπερηχοσκόπηση (US) - Υπέρυθρη θερμογραφία (IR) - Ψηφιακή επεξεργασία εικόνας (DIP) Συνδυασμός των αποτελεσμάτων των μη καταστρεπτικών μεθόδων με τα αποτελέσματα εργαστηριακών μεθόδων ιαφορική θερμική ανάλυση και θερμοβαρυμετρική ανάλυση (DTA - TG) Μετρήσεις υγρασίας Μετρήσεις διαλυτών αλάτων Μετρήσεις ατμοσφαιρικών ρύπων
ιαχείριση εδομένων από GIS Τα αποτελέσματα των μη καταστρεπτικών και των εργαστηριακών μεθόδων αποτελούν την τράπεζα δεδομένων, την οποία διαχειρίζεται το Σύστημα Γεωγραφικών πληροφοριών (GIS) Η χρήση του συστήματος GIS συμβάλλει στην επίτευξη: - ολοκληρωμένου σχεδιασμού περιβαλλοντικής διαχείρισης με σκοπό τη μείωση της αρνητικής επίδρασης του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος σε ιστορικά κτίρια και σύνολα - στρατηγικού σχεδιασμού των απαιτούμενων επεμβάσεων συντήρησης στα ιστορικά κτίρια και σύνολα
Παρουσίαση των εξεταζόμενων θέσεων στις Ενετικές Οχυρώσεις του Ηρακλείου Θέση 1: ΟΑΝΑΚ, Θέση 2: Εθνικό Στάδιο Θέση 3: Γήπεδο Μπάσκετ, Θέση 4: Προμαχώνας Αγ. Ανδρέα
Αποτελέσματα Θερμικής Ανάλυσης Εφαρμογή ιαφορικήςθερμικήςανάλυσηςκαι Θερμοβαρυμετρικής Ανάλυσης για την αναγνώριση και κατηγοριοποίηση των κονιαμάτων. Ελήφθησαν κονιάματα από τρεις εξεταζόμενες περιοχές: Θέση 1: ΟΑΝΑΚ Θέση 2: Εθνικό Στάδιο Θέση 3: Γήπεδο Μπάσκετ
Θερμική Ανάλυση τσιμεντιτικών κονιαμάτων για τις εξεταζόμενες θέσεις Θέση 1: ΟΑΝΑΚ, Θέση 2: Εθνικό Στάδιο, Θέση 3: Γήπεδο Μπάσκετ
Αποτελέσματα Θερμικής Ανάλυσης - Θέση 1: ΟΑΝΑΚ Ιστορικά Κονιάματα Ασβεστιτικά: - 0.35% υγροσκοπικό νερό -3.08% δομικά δεσμευμένο νερό - υψηλή περιεκτικότητα CaCO 3 - αντίστροφος λόγος υδραυλικότητας (CO 2 /H 2 O) >10 Κονιάματα Αποκατάστασης Ασβεστιτικά: - 0.36% υγροσκοπικό νερό -1.7% δομικά δεσμευμένο νερό - υψηλή περιεκτικότητα CaCO 3 - αντίστροφος λόγος υδραυλικότητας >10 Ασβεστοτσιμεντιτικά: - 2.63% υγροσκοπικό νερό -5.97% δομικά δεσμευμένο νερό - χαμηλή περιεκτικότητα CaCO 3 - αντίστροφος λόγος υδραυλικότητας <5
Αποτελέσματα Θερμικής Ανάλυσης - Θέση 2: Εθνικό Στάδιο Ιστορικά Κονιάματα Ασβεστιτικά με θραυσμένο -4.33% υγροσκοπικό νερό -5.52% δομικά δεσμευμένο νερό κεραμικό - χαμηλή περιεκτικότητα CaCO 3 - αντίστροφος λόγος υδραυλικότητας < 5 Κονιάματα Αποκατάστασης Τσιμεντιτικά: - 2.51% υγροσκοπικό νερό - 4.78% δομικά δεσμευμένο νερό - χαμηλή περιεκτικότητα CaCO 3 - αντίστροφος λόγος υδραυλικότητας 5-10
Αποτελέσματα Θερμικής Ανάλυσης - Θέση 3: Γήπεδο Μπάσκετ Ιστορικά Κονιάματα Ελαφρώς Υδραυλικά -1.3% υγροσκοπικό νερό -4.46% δομικά δεσμευμένο νερό Ασβεστιτικά - αρκετά σημαντική περιεκτικότητα CaCO 3 - αντίστροφος λόγος υδραυλικότητας 5-10 Κονιάματα Αποκατάστασης Τσιμεντιτικά: - 3.42% υγροσκοπικό νερό - 5.73% δομικά δεσμευμένο νερό - χαμηλή περιεκτικότητα CaCO3 - αντίστροφος λόγος υδραυλικότητας < 5
Μετρήσεις Υγρασίας ειγματοληψία σε συνάρτηση με το ύψος της τοιχοποιίας και το βάθος για τη λήψη πλήρους εικόνας του προβλήματος ανερχόμενης υγρασίας Ελήφθησαν δείγματα από διαφορετικά ύψη και βάθη 0 3 cm, 3 6 cm, 6 9 cm από τρεις εξεταζόμενες περιοχές: - Θέση 1: ΟΑΝΑΚ - Θέση 2: Εθνικό Στάδιο - Θέση 4: Προμαχώνας Αγίου Ανδρέα
ΜετρήσειςΥγρασίαςγιατιςεξεταζόμενεςθέσεις 1: ΟΑΝΑΚ, 2: Εθνικό στάδιο, 4: Προμαχώνας Αγίου Ανδρέα
Αποτελέσματα Μετρήσεων Υγρασίας Θέση 1: ΟΑΝΑΚ Τα δείγματα από τα βαθύτερα σημεία της τοιχοποιίας παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά υγρασίας. Η παρατήρηση ισχύει για τον ασβεστόλιθο, το σύστημα κονίαμα αποκατάστασης πέτρα και για το κονίαμα (υψηλότερο ποσοστό υγρασίας 6-9 cm) λόγω της έντονης εξάτμισης στην εξωτερική ζώνη της επιφάνειας των παραπάνω δομικών υλικών. Το αντίθετο συμβαίνει στα δείγματα μαύρης κρούστας. Στα επιφανειακά σημεία της τοιχοποιίας (0-3 cm) υπάρχει μεγαλύτερο ποσοστό υγρασίας λόγω της κατακράτησης από υγροσκοπικές ενώσεις, όπως ο γύψος Θέση 2: Εθνικό Στάδιο Εντοπίζεται σημαντικό ποσοστό υγρασίας χαμηλά στην επιφάνεια της τοιχοποιίας (0-3 cm, δείγμα 1), αλλά το μεγαλύτερο ποσοστό υγρασίας παρατηρείται στο δείγμα 6 (6-9 cm). Αξιοσημείωτη είναι η απουσία ποσοστού υγρασίας στο δείγμα 8 (3-6 cm) που βρίσκεται στο ύψος της τοιχοποιίας που πάσχει από έντονη κυψέλωση Θέση 4: Προμαχώνας Αγίου Ανδρέα Τα υψηλότερα ποσοστά υγρασίας παρουσιάζονται στα δείγματα των λίθων που προέρχονται από τα βαθύτερα σημεία της τοιχοποιίας σε σχέση με αυτά που ελήφθησαν από την εξωτερική ζώνη της επιφάνειας (λίθος 1 (3-6 cm), λίθος 2 (6-9 cm), λίθος 3 (3-6 cm) στην οποία λαμβάνουν χώρα φαινόμενα εξάτμισης
Μετρήσεις ιαλυτών Αλάτων Προσδιορισμός της περιεκτικότητας των σημαντικότερων διαλυτών αλάτων στους δομικούς λίθους των εξεταζόμενων επιφανειών με σκοπό τη σύνδεσή τους με τους σημαντικότερους παρατηρούμενους τύπους φθοράς (εξανθήσεις, κρυπτοεξανθήσεις, κυψέλωση). Ελήφθησαν δείγματα από διαφορετικά ύψη 0.5 m, 1 m, 1.5 m, 2 m από όλες τις εξεταζόμενες περιοχές και προσδιορίστηκαν οι περιεκτικότητες χλωριόντων, νιτρικών και θειικών ιόντων.
Μετρήσεις ιαλυτών Αλάτων στις εξεταζόμενες θέσεις 1: ΟΑΝΑΚ, 2: Εθνικό Στάδιο, 3: Γήπεδο Μπάσκετ, 4: Προμαχώνας Αγίου Ανδρέα
Αποτελέσματα Μετρήσεων ιαλυτών Αλάτων Τα χλωριούχα άλατα (NaCl, KCl, CaCl 2.6H 2 O) προέρχονται κυρίως από την τριχοειδή αναρρίχηση και την αλατονέφωση. Υψηλότερη περιεκτικότητα παρατηρείται στη Θέση 4 λόγω αλατονέφωσης. Στη Θέση 3 εμφανίζονται οι μικρότερες περιεκτικότητες σε χλωριόντα ακολουθεί η Θέση 1, ενώ μεγαλύτερες περιεκτικότητες παρουσιάζονται στη Θέση 2, όπου παρατηρείται έντονη κυψέλωση στα 2/3 της τοιχοποιίας. Τα νιτρικά άλατα (KNO 3 ) προέρχονται από τριχοειδή αναρρίχηση, ατμοσφαιρική ρύπανση και αποικοδόμηση οργανικών υλών από βακτηρίδια. Υψηλότερη περιεκτικότητα παρατηρείται στη Θέση 1 λόγω ρύπανσηςαπότοχώροστάθμευσηςαυτοκινήτων. Ακολουθεί η Θέση 4 λόγω τριχοειδούς αναρρίχησης και πιθανότατα βιολογικής φθοράς. Τα θειικά άλατα (CaSO 4.2H 2 O, Na 2 SO 4.10H 2 O) προέρχονται κυρίως από υπόγεια νερά, αλατονέφωση και ατμοσφαιρική ρύπανση. Υψηλότερη περιεκτικότητα παρατηρείται στη Θέση 1 λόγω ρύπανσης (μαύρες κρούστες). Ακολουθεί η Θέση 4 λόγω αλατονέφωσης, η Θέση2 και τέλος η Θέση 3, όπου η επιφάνεια τουλάχιστον φαινομενικά βρίσκεται σε καλή κατάσταση.
Μετρήσεις Ατμοσφαιρικών Ρύπων Για την ολοκληρωμένη αποτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων στις Ενετικές Οχυρώσεις του Ηρακλείου και τη συσχέτιση των τύπων φθοράς με τους περιβαλλοντικούς παράγοντες ελέγχθηκε η ποιότητα της ατμόσφαιρας της πόλης του Ηρακλείου με επεξεργασία των δεδομένων για τις περιεκτικότητες των κυριότερων ατμοσφαιρικών ρύπων σύμφωνα με τις μετρήσεις ΠΕΡΠΑ. Καταγραφή των συγκεντρώσεων των ρύπων (CO, O 3, NO 2, NO, SO 2 από το σταθμό του ΠΕΡΠΑ στο Ηράκλειο ανά ώρα κάθε μέρα του χρόνου. Υπολογισμός του μέσου όρου των πέντε ρύπων για τα έτη 1997, 1998, 1999 και παρουσίασή τους σε συγκριτικά διαγράμματα ανά έτος και ρύπο
Χάρτης Raster των συγκεντρώσεων των κύριων ρυπαντών (CO, O 3, NO, NO 2, SO 2 ) για τις χρονιές: 1997, 1998,1999
Συγκεντρώσεις ρυπαντών (CO, O 3, NO, NO 2, SO 2 ) ανά έτος (1997, 1998, 1999)
Αποτελέσματα Μετρήσεων Ατμοσφαιρικών Ρύπων Οι περιεκτικότητες όλων των ρύπων βρίσκονται κάτω από τα όρια προειδοποίησης Για τα έτη 1997 και 1998 ο ρύπος με τη μεγαλύτερη περιεκτικότητα είναι το CO 2, ακολουθεί το Ο 3, το NO 2, το NO και το SO 2. To 1999 παρατηρείται ιδιαίτερη αύξηση στη μέση τιμή της περιεκτικότητας του NO διαφοροποιώντας την παραπάνω σειρά. Παρατηρείται: - Σταθερή μείωση του CO - Αύξηση του O 3 ιδιαίτερα κατά το έτος 1998 - Περίπου σταθερές τιμές του NO 2 με υψηλότερη αυτή του 1998 - Τετραπλασιασμός του ΝΟ το 1999 - Ανοδική πορεία του SO 2 με υψηλότερο ρυθμό αύξησης το 1998
Μικροσκοπία Οπτικών Ινών 1: ΟΑΝΑΚ, 2: Εθνικό στάδιο, 4: Προμαχώνας Αγίου Ανδρέα Θέση 1: ΟΑΝΑΚ Η τοιχοποιία αποτελείται από συμπαγή ασβεστόλιθο και από σχετικά συναφή αλλά περισσότερο πορώδη παλαιά κονιάματα. Έχουν γίνει πρόσφατες επεμβάσεις με κονιάματα αποκατάστασης από τσιμέντο, που παρατηρούνται ακόμα και μακροσκοπικά. Θέση 2: Εθνικό Στάδιο Το δομικό υλικό είναι συμπαγής ασβεστόλιθος με χρωματικές διαφορές που οφείλονται στις οξειδωμένες φάσεις του σιδήρου. Υπάρχουν παλαιά αποσαθρωμένα κονιάματα με θραυσμένο κεραμικό καθώς και κονιάματα αποκατάστασης από τσιμέντο. Θέση 4: Προμαχώνας Αγίου Ανδρέα Στο δομικό λίθο παρατηρούνται έντονες αποσπάσεις ασβεστιτικών κόκκων, ρηγματώσεις και αποφλοιώσεις, συνεπώς έντονη αποσάθρωση
Μετρήσεις Υπερηχοσκόπησης 1: ΟΑΝΑΚ, 2: Εθνικό Στάδιο, 3: Γήπεδο Μπάσκετ, 4: Προμαχώνας Αγίου Ανδρέα
Αποτελέσματα Μετρήσεων Υπερηχοσκόπησης Θέση 1: ΟΑΝΑΚ Τα κονιάματα είναι περισσότερο αποσαθρωμένα σε σχέση με τους δομικούς λίθους (βάθος διαβρωμένης ζώνης 17.3 mm σε σχέση με 11.54 mm του ασβεστόλιθου) και μικρότερη ταχύτητα διάδοσης των υπερήχων. Αυτό οφείλεται στις υψηλότερες ταχύτητες διάλυσης του ασβεστίτη της κονίας και διάχυσης των Ca 2+ προς την εξωτερική επιφάνεια του υλικού Θέση 2: Εθνικό Στάδιο Τα κονιάματα είναι περισσότερο αποσαθρωμένα σε σχέση με τους δομικούς λίθους. Παρατηρείται μικρότερη ταχύτητα υπερήχων και μεγαλύτερο πάχος διαβρωμένης ζώνης για τα κονιάματα συγκριτικά με τους δομικούς λίθους.
Αποτελέσματα Μετρήσεων Υπερηχοσκόπησης Θέση 3: Γήπεδο Μπάσκετ Τα τσιμεντιτικά κονιάματα αποκατάστασης έχουν μικρότερο πάχος διαβρωμένης ζώνης σε σχέση με τα ιστορικά κονιάματα των Θέσεων 1,2 επειδή είναι πιο ανθεκτικά στην όξινη προσβολή και λιγότερο επιδεκτικά στη φθορά από κρυστάλλωση αλάτων. Το κονίαμα αποκατάστασης παρουσιάζει χαμηλότερη ταχύτητα και υψηλότερο πάχος ζώνης φθοράς σε σχέση με τους ασβεστόλιθους της τοιχοποιίας. Θέση 4: Προμαχώνας Αγίου Ανδρέα Οι ασβεστιτικοί λίθοι που βρέχονται άμεσα από το θαλασσινό νερό έχουν μεγαλύτερο πάχος διαβρωμένης ζώνης. Το ιστορικό κονίαμα είναι λιγότερο αποσαθρωμένο από τους ασβεστόλιθους που προαναφέρθηκαν.
Θερμογραφία Υπερύθρου 1: ΟΑΝΑΚ, 2: Εθνικό Στάδιο, 3: Γήπεδο Μπάσκετ, 4: Προμαχώνας Αγίου Ανδρέα
Αποτελέσματα Θερμογραφίας Υπερύθρου Θέση 1: ΟΑΝΑΚ Τα τσιμεντιτικά κονιάματα αποκατάστασης και τα σημεία όπου υπάρχει απόσπαση αυθεντικού υλικού λόγω έντονης δράσης του φαινομένου της κυψέλωσης απεικονίζονται με θερμά χρώματα. Οι λίθοι της εξεταζόμενης τοιχοποιίας απεικονίζονται με ψυχρά χρώματα. Η διαφορετική θερμοκρασιακή κατανομή μεταξύ των υλικών της τοιχοποιίας υποδηλώνει διαφορετική κατανομή υγρασίας και ασυμβατότητα των ιστορικών δομικών υλικών με τα τσιμεντιτικά κονιάματα αποκατάστασης Θέση 2: Εθνικό Στάδιο Τα αυθεντικά δομικά υλικά της τοιχοποιίας απεικονίζονται με ψυχρά χρώματα, ενώ οι αποσαθρωμένες περιοχές με θερμότερα χρώματα στο κέντρο της τοιχοποιίας. Πολύ θερμές περιοχές παρατηρούνται στο πάνω δεξί τμήμα της τοιχοποιίας λόγω παρουσίας τσιμεντιτικών κονιαμάτων αποκατάστασης ή συμπληρώσεων από τσιμέντο. Στο πάνω μέρος κατά μήκος της τοιχοποιίας διακρίνεται μια σκούρα μπλε ψυχρή περιοχή λόγω παρουσίας φυτικών οργανισμών, που υποδηλώνει την ύπαρξη σημαντικής πηγής υγρασίας.
Αποτελέσματα Θερμογραφίας Υπερύθρου Θέση 3: Γήπεδο Μπάσκετ Τα τσιμεντιτικά κονιάματα αποκατάστασης απεικονίζονται με θερμά χρώματα. Οι λίθοι της εξεταζόμενης τοιχοποιίας απεικονίζονται με ψυχρά χρώματα. Η διαφορετική θερμοκρασιακή κατανομή μεταξύ των υλικών της τοιχοποιίας υποδηλώνει διαφορετική κατανομή υγρασίας και ασυμβατότητα των ιστορικών δομικών υλικών με τα τσιμεντιτικά κονιάματα αποκατάστασης. Θέση 4: Προμαχώνας Αγίου Ανδρέα Οι περιοχές των αποσαθρωμένων δομικών υλικών αποδίδονται με θερμά χρώματα. Η έντονη αιολική δράση λόγω του προσανατολισμού των τοιχοποιιών του προμαχώνα καθώς και η διαβροχή τους από θαλάσσια αερολύματα ευνοεί την έντονη ανάπτυξη της φθοράς από κυψέλωση και την απομείωση του αυθεντικού υλικού και το σχηματισμό κρατήρων και σπηλαιώσεων.
Ψηφιακή Επεξεργασία Εικόνας Χαρακτηριστικές περιοχές και ψευδοχρωματισμός Τα δομικά υλικά (λίθοι και κονιάματα) των υπό χαρτογράφηση τοιχοποιιών παρουσιάζουν τέσσερις χαρακτηριστικές περιοχές της ενεργειακής τους κατάστασης άρα και των επιπέδων φθοράς τους που αποδίδονται με ψευδή χρώματα: Περιοχές υγιούς λίθου Περιοχές κρουστών Περιοχές περιορισμένου βαθμού διάβρωσης Περιοχές έντονης διάβρωσης
Χαρτογράφηση της φθοράς με ψηφιακή επεξεργασία εικόνας Θέση 1: ΟΑΝΑΚ Ψηφιακή Επεξεργασία Εικόνας Κύριος Παράγοντας Φθοράς: Κυψέλωση (κόκκινο χρώμα 35%)
Χαρτογράφηση της φθοράς με ψηφιακή επεξεργασία εικόνας Θέση 2: Εθνικό Στάδιο Θέση 3: Γήπεδο Μπάσκετ
Αποτελέσματα Ψηφιακής Επεξεργασίας Εικόνας Θέση 1: ΟΑΝΑΚ Οι έντονα διαβρωμένες περιοχές των δομικών υλικών της τοιχοποιίας, δηλαδή λίθοι που πάσχουν από κυψέλωση, κονιάματα που έχουν αποσαθρωθεί και λίθοι που συμπληρώθηκαν με τσιμεντιτικά κονιάματα αποκατάστασης που παρουσιάζουν έντονες σπηλαιώσεις αποδίδονται με κόκκινο χρώμα και αποτελούν τους κύριους τύπους φθοράς (35% του συνόλου στην τοιχοποιία). Οι υγιείς περιοχές λίθου, στις οποίες δεν παρουσιάζεται σημαντική απώλεια αυθεντικού υλικού, καταλαμβάνουν ποσοστό 22.3% του συνόλου στην τοιχοποιία και αποδίδονται με κίτρινο χρώμα. Οι περιοχές των κρουστών που σχηματίζονται στην επιφάνεια των δομικών υλικών της τοιχοποιίας εξαιτίας της αλληλεπίδρασής τους με αέριους ρυπαντές εκτείνονται σε ποσοστό επιφάνειας 21% και αποδίδονται με μπλε χρώμα. Ο συγκεκριμένος τύπος φθοράς είναι σημαντικός στην τοιχοποιία. Ποσοστό 19.5% της συνολικής επιφάνειας χαρακτηρίζεται από μικρού βάθους κρατήρες που παρουσιάζονται στους λίθους και στα κονιάματα εξαιτίας των συνεχών αποπλύσεων των αρχιτεκτονικών επιφανειών από τα όμβρια ύδατα και αποδίδονται με πράσινο χρώμα.
Αποτελέσματα Ψηφιακής Επεξεργασίας Εικόνας Θέση 2: Εθνικό Στάδιο Οι έντονα διαβρωμένες περιοχές των δομικών υλικών της τοιχοποιίας, δηλαδή λίθοι που πάσχουν από κυψέλωση, κονιάματα που έχουν αποσαθρωθεί και τμήματα λίθων με έντονο σχηματισμό κρουστών, καταλαμβάνουν ποσοστό 23% της συνολικής επιφάνειας και αποδίδονται με κόκκινο χρώμα. Αποτελούν τους σημαντικότερους τύπους φθοράς για τη συγκεκριμένη θέση. Οι υγιείς περιοχές του λίθου στις οποίες δεν παρουσιάζεται σημαντική απώλεια αυθεντικού υλικού, καταλαμβάνουν ποσοστό 31% της συνολικής επιφάνειας και αποδίδονται με κίτρινο χρώμα. Σημαντικό τμήμα της τοιχοποιίας δηλαδή βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση. Οι περιοχές των κρουστών που είναι χαλαρά συνδεδεμένες με το υπόστρωμα και σχηματίζονται στην επιφάνεια των δομικών υλικών της τοιχοποιίας εξαιτίας της αλληλεπίδρασής τους με τους αέριους ρυπαντές εκτείνονται σε ποσοστό επιφάνειας 20.5% και αποδίδονται με μπλε χρώμα. Ο συγκεκριμένος τύπος φθοράς είναι σημαντικός στη συγκεκριμένη θέση. Ποσοστό 21% της συνολικής επιφάνειας χαρακτηρίζεται από μικρού βάθους κρατήρες στους λίθους και στα κονιάματα από την εν δυνάμει ανάπτυξη του φαινομένου της κυψέλωσης και τη συνεχή απόπλυση από τα όμβρια ύδατα και αποδίδεται με πράσινο χρώμα.
Αποτελέσματα Ψηφιακής Επεξεργασίας Εικόνας Θέση 3: Γήπεδο Μπάσκετ Οι έντονα διαβρωμένες περιοχές των δομικών υλικών της τοιχοποιίας, δηλαδή κονιάματα που έχουν αποσαθρωθεί και τμήματα λίθων με έντονο σχηματισμό κρουστών, καταλαμβάνουν ποσοστό 17% της συνολικής επιφάνειας και αποδίδονται με κόκκινο χρώμα. Οι υγιείς περιοχές του λίθου στις οποίες δεν παρουσιάζεται σημαντική απώλεια αυθεντικού υλικού, καταλαμβάνουν ποσοστό 35% της συνολικής επιφάνειας και αποδίδονται με κίτρινο χρώμα. Οι περιοχές των κρουστών που είναι χαλαρά συνδεδεμένες με το υπόστρωμα και σχηματίζονται στην επιφάνεια των δομικών υλικών της τοιχοποιίας εξαιτίας της αλληλεπίδρασής τους με τους αέριους ρυπαντές εκτείνονται σε ποσοστό επιφανείας 20.7% και αποδίδονται με μπλε χρώμα. Ποσοστό 25% της συνολικής επιφάνειας χαρακτηρίζεται από μικρού βάθους κρατήρες στους λίθους και στα κονιάματα εξαιτίας της εν δυνάμει κυψέλωσης και της συνεχούς απόπλυσης των αρχιτεκτονικών επιφανειών από τα όμβρια ύδατα και αποδίδεται με πράσινο χρώμα.
Στρατηγικός Σχεδιασμός Επεμβάσεων Συντήρησης Συνοψίζοντας τα αποτελέσματα των εργαστηριακών και μη καταστρεπτικών μετρήσεων συμπεραίνουμε ότι ο κύριος τύπος φθοράς των Ενετικών Οχυρώσεων της πόλης του Ηρακλείου είναι η κυψέλωση λόγω της κρυστάλλωσης των διαλυτών αλάτων. Για να αποκατασταθεί η ανθεκτικότητα των δομικών υλικών των τοιχοποιιών πρέπει να λάβουν χώρα οι ακόλουθες επεμβάσεις συντήρησης: Επεμβάσεις στερέωσης με συμβατά υλικά ως προς τα φυσικομηχανικά χαρακτηριστικά και τα χαρακτηριστικά μικροδομής των λίθων για την αντιμετώπιση της φθοράς από κυψέλωση. Εφαρμογή νέων κονιαμάτων αποκατάστασης συμβατών με τα ιστορικά δομικά υλικά της τοιχοποιίας. Επεμβάσεις καθαρισμού βάσει κριτηρίων επιλογής των κατάλληλων μεθόδων για την απομάκρυνση των κρουστών
ιαχείριση Περιβάλλοντος Στοιχεία για την ανάλυση του υπάρχοντος σχεδίου πόλεως Φυσικό ανάγλυφο: Η μορφολογία του εδάφους, η επαφή με το υγρό στοιχείο, οι διαμορφώσεις και αλλοιώσεις (επιχωματώσεις και αφαιρέσεις πρανών για τη διάνοιξη της περιμετρικής οδού) σε συνδυασμό με τη σύνθεση του υπεδάφους είναι στοιχεία που επηρεάζουν την κατασκευή ως προς τη θεμελίωση και τα αρχικά υλικά κατασκευής. Χρήσεις γης: Η ύπαρξη ασύμβατων χρήσεων γης στο περιβάλλον του μνημείου (εμπορικός λιμένας, σταθμοί λεωφορείων) επιβαρύνουν με εστίες ρύπανσης. Είναι επιτακτική η εκ νέου χωροθέτησή τους σε ζώνες και η ενθάρρυνση άλλων δραστηριοτήτων (αναψυχή, τουρισμός). Ιδιοκτησιακό καθεστώς: ιερεύνηση του χαρακτήρα των παρακείμενων συνοικιών και καταγραφή της υφιστάμενης ως προς τις ιδιοκτησίες κατάστασης προκειμένου για απαλλοτριώσεις
Στοιχεία για την ανάλυση του υπάρχοντος σχεδίου πόλεως ιαχείριση Περιβάλλοντος Πράσινο: Αποτελεί σημαντικό βιολογικό παράγοντα, εξετάζοντας το μνημείο ως οικοσύστημα. Η φύτευση μπορεί να προκαλέσει αύξηση στην υγρασία και να επιταχύνει τη δημιουργία βιολογικής κρούστας στην επιφάνεια. Είναι αναγκαία η χαρτογράφηση και ο χαρακτηρισμός της υπάρχουσας βλάστησης πριν τη δημιουργία αναπλάσεων και τον επαναπροσδιορισμό του δημόσιου χώρου. Κυκλοφορία: Το κυκλοφοριακό σχετίζεται με ρυπαντές που αφορούν κατά κύριο λόγο σε εκπομπές οχημάτων. Οποιαδήποτε επέμβαση επιβάλλει το σχεδιασμό των οδών και τη διευθέτηση της κυκλοφορίας προβλέποντας το σχεδιασμό νέων χώρων στάθμευσης, πεζοδρομήσεις κ.ά. ίκτυα υποδομής: Κρίνεται αναγκαία η χαρτογράφησή τους έτσι, ώστε να είναι εφικτός ο επανασχεδιασμός τους για να ανταποκριθεί η πόλη στις απαιτήσεις της νέας εποχής. Σύσταση πληθυσμού: Η κοινωνικο-οικονομική μελέτη σκιαγραφεί την υφιστάμενη κατάσταση και τις αναπτυσσόμενες τάσεις. Οποιαδήποτε επέμβαση / ανάπλαση του αστικού ιστού επιφέρει κα ταλυτικές αλλαγές στη σύσταση του πληθυσμού και πρέπει να εξετάζεται.
Χρήσεις Γης
Κυκλοφορία
Επεμβάσεις ιαχείρισης Περιβάλλοντος Μέσω της εφαρμογής σε GIS είναι δυνατή η δημιουργία χάρτη περιβαλλοντικών φορτίων και η διαμόρφωση σεναρίων περιβαλλοντικής διαχείρισης. Εμφυτεύσεις Πρανή Πηγές Ρύπανσης Πηγές Αλατονέφωσης Πολιτισμός, Αναψυχή Αθλητισμός
Περιβαλλοντικά Φορτία Χάρτης Πηγές αλατονέφωσης (μπλε χρώμα): Θαλασσινό περιβάλλον Παράκτια περιοχή Κατεύθυνση/συχνότητα ανέμων Πηγές ρύπανσης (κόκκινο χρώμα): Γραμμές οδικής κυκλοφορίας Εμπορικός λιμένας Χώροι στάθμευσης Πηγές υγρασίας: - Αρνητική διαχείριση (πράσινο χρώμα): Φύτευση Επιχωματώσεις - Θετική διαχείριση: Πολιτιστικές χρήσεις (κίτρινο χρώμα) Αθλητικές εγκαταστάσεις (μωβ χρώμα)
Χάρτης Ενεργός ιαχείριση Πηγές Ρύπανσης: Εντοπισμός πηγών ρύπανσης με αναλυτικές μετρήσεις Παρακολούθηση εκπομπών ρύπων Σταδιακή μείωση ρύπων μέσω περιορισμών ανάλογα με την πηγή μόλυνσης (κυκλοφοριακό, κίνηση λιμένα, τουριστικές δραστηριότητες, στάθμευση) Πηγές υγρασίας: Εκτίμηση κρίσιμης υγρασίας - εντοπισμός πηγών Επανεκτίμηση έργων περιβαλλοντικής διαχείρισης (υποδομή, φυτεύσεις) Μείωση περιεχόμενης υγρασίας κάτω από τα κρίσιμα επίπεδα (αποξήρανση, αποψίλωση) Λήψη μέτρων για τουριστική και πολιτιστική ανάπτυξη
Χάρτης Παθητική ιαχείριση Αλατονέφωση: Εκτίμηση υγρής ξηρήςαπόθεσηςαλάτων Χαρτογράφηση φθορών Σχεδιασμός επεμβάσεων συντήρησης Ρυθμιστικά-Πολεοδομικά μέτρα: Προστασία των πιο ευαίσθητων περιοχών από έντονες περιοχές ρύπων, όπως χώροι στάθμευσης και κύριες οδοί κυκλοφορίας αυτοκινήτων Χωροταξικά μέτρα: Χωροθέτηση έργων που επιτυγχάνουν την προστασία των οχυρώσεων από το φυσικό περιβάλλον (κατασκευή υπήνεμου / προσήνεμου μώλου στο λιμένα του Ηρακλείου, που καθίσταται αναγκαία λόγω αλατονέφωσης) Πρόληψη Εισαγωγή νέων χρήσεων για τη διατήρηση σωστής περιβαλλοντικής διαχείρισης.
Επεμβάσεις ιαχείρισης Περιβάλλοντος Εκτίμηση της φθοράς στην τοιχοποιία μέσω Εικόνων Θερμογραφίας Υπερύθρου, Μικροσκοπίας Οπτικών Ινών σε συνδυασμό με μετρήσεις χημικής σύστασης (συγκέντρωση διαλυτών αλάτων, θερμική ανάλυση, στοιχεία για την ποιότητα της ατμόσφαιρας του Ηρακλείου, περιεκτικότητες υγρασίας). Οι παραπάνω μετρήσεις αποδίδουν αξιόπιστα στοιχεία για την εκτίμηση «ασύμβατης» περιβαλλοντικής διαχείρισης και νέων περιβαλλοντικών και πολιτιστικών χρήσεων. Σύγκριση της συγκέντρωσης ανιόντων κατά μήκος της τοιχοποιίας δείχνει ότι τα ανιόντα Cl - φθάνουν στη μέγιστη τιμή στα σημεία που βλέπουν τη θάλασσα και στα σημεία που είναι προσανατολισμένα και δέχονται την επίδραση των συχνών και ισχυρών βορειοδυτικών ανέμων. Σύγκριση της συγκέντρωσης ανιόντων κατά μήκος της τοιχοποιίας δείχνει ότι τα νιτρικά και θειικά ιόντα φθάνουν στη μέγιστη τομή στα σημεία όπου η κυκλοφορία των οχημάτων είναι ιδιαίτερα αυξημένη.
Επεμβάσεις ιαχείρισης Περιβάλλοντος Η ποσοτικοποίηση των αποτελεσμάτων της ασύμβατης περιβαλλοντικής διαχείρισης πραγματοποιείται με τη χαρτογράφηση της φθοράς με Ψηφιακή Επεξεργασία Εικόνας, η οποία υποδεικνύει τον κυρίαρχο τύπο φθοράς στις χαρτογραφημένες περιοχές, οδηγώντας σε ασφαλή συμπεράσματα για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την προστασία του περιβάλλοντος. Η υποβάθμιση των Ενετικών Οχυρώσεων οφείλεται κυρίως στο θαλασσινό περιβάλλον, αλλά και στον κακό σχεδιασμό της πόλης και την ασύμβατη κακή περιβαλλοντική διαχείριση.
Τελικά Συμπεράσματα - Προτάσεις Προτείνονται παρεμβάσεις που αφορούν σε: Βελτίωση και αναδιάρθρωση της κυκλοφορίας Εκ νέου χωροθέτηση του κοινόχρηστου πρασίνου ημιουργία δικτύων πεζοδρόμων και ανάπλαση πεζοδρομίων Αποκατάσταση σε πρώτη φάση των όψεων των κτιρίων Απαιτείται ολοκληρωμένη και ενιαία αντιμετώπιση αναφορικά με: Υλικά και επεμβάσεις συντήρησης Αρχιτεκτονική αποτύπωση και τεκμηρίωση Πολεοδομικό και χωροταξικό σχεδιασμό Με τη σφαιρική αντιμετώπιση επιτυγχάνεται: Σωστή επιλογή υλικών και εφαρμογή επεμβάσεων συντήρησης Καίριες επεμβάσεις στο περιβάλλον του μνημείου (καθαρισμός,αποψίλωση, αφαίρεση επιχωματώσεων, κυκλοφοριακή εξυγίανση) Επανένταξη στον αστικό ιστό με χάραξη διαδρομών επίσκεψης, κατάλληλο φωτισμό και σήμανση)
Βιβλιογραφία 1. Advisor Committee of 6th Framework, City of Tomorrow and Cultural Heritage, Key Action within European Work Programme: Energy, Environment and Sustainable Development, 1998-2000. 2. Moropoulou, A., Koui, M., Theoulakis, P., Kourteli, Ch., Zezza, F., Digital Image Processing for the Environmental Impact Assessment on Architectural Surfaces, J. Environmental Chemistry and Technology, 1, 1995, pp. 23-32. 3. Moropoulou, A., Koui, M., Tsiourva, Th., Kourteli, Ch., Papasotiriou, D., Macro- and micro non destructive tests for environmental impact assessment on architectural surfaces, Materials Issues in Art and Archaeology V, Vol. 462, ed. P.B. Vandiver, J.R. Druzik, J.F. Merkel, J. Stewart, Publ. Materials Research Society, Pittsburgh (1997) pp. 343-349. 4. Scientific Project: Environmental impact assessment and redesign of underground networks (infrastructure) in order to protect the historical masonry of the Medieval City of Rhodes Scientific Responsible: A. Moropoulou, NTUA, financed by Greek Ministry of Urban Planning and Environment, 1995-1997. 5. Moropoulou A., Koui M., Kourteli Ch., Zezza F., et. al, (1997), Techniques and methodology for the preservation and environmental management of historic complexes - The case of the Medieval City of Rhodes, 4th International Symposium on the Conservation of Monuments in the Mediterranean Basin, Conference Proceedings, edited by A. Moropoulou, F. Zezza, E. Kollias & I. Papachristodoulou, Publ. Technical Chamber of Greece, Rhodes, Vol. 4, pp. 603-634.
6. Moropoulou, A., Delegou, E.T., Avdelidis, N.P. & Koui, M. Assessment of cleaning conservation interventions on architectural surfaces using an integrated methodology. In P. Vandiver, M. Goodway, J.R Druzik & J.L Mass (eds.), Materials Issues in Art and Archaeology VI, 2002, 69-76. Pittsburgh: Materials Research Society. 7. Moropoulou A., Tsiourva Th., Theoulakis P., Christaras B., Koui M.), Non-destructive evaluation of pilot scale treatments for porous stone consolidation in the Medieval City of Rhodes, PACT, Revue du groupe europeen d etudes pour les techniques physiques, chimiques, biologiques et mathematiques appliquees a l archeologie, Vol. 56, pp. 259-278, (1998). 8. A. Moropoulou, B. Christaras, M. Koui, N.P. Avdelidis, Th. Tsiourva, Ch. Kourteli, Integrated Non-destructive evaluation for the protection of Cultural Heritage, of the 2nd Int. Conf. on Emerging Technologies in Non Destructive Testing, Athens - Greece, (2000), pp. 323-333. 9. Moropoulou A., Tsiourva Th., Theoulakis P., Christaras B., Koui M., Non-destructive evaluation of pilot scale treatments for porous stone consolidation in the Medieval City of Rhodes, PACT, Revue du groupe europeen d etudes pour les techniques physiques, chimiques, biologiques et mathematiques appliquees a l archeologie, Vol. 56, (1998), pp. 259-278. 10. Avdelidis N. P., Ph.D. Thesis: Applications of infrared thermography for the investigation of materials and structures, Supervisor: A. Moropoulou, NTUA, Greece, 2002. 11. Moropoulou, A., Delegou, E., T., Avdelidis, N., P., NDT Planning Methodology of Conservation Interventions on Historic Buildings, In Art 2002 Conference Proceedings in CD-ROM.
12. N.P. Avdelidis, A. Moropoulou, P. Theoulakis, Detection of water deposits and movement in porous materials by infrared imaging, J. Infrared Physics & Technology, (2003), in press. 13. Scientific Project: Planning and Programming of Conservation Materials and Interventions on the Facades of the Historic Buildings of National Bank of Greece, Scientific Responsible: A. Moropoulou, NTUA, financed by National Bank of Greece, 2000-2002. 14. Michael S., Master Thesis: Management and planning of conservation interventions concerning the facades of the National Bank of Greece neoclassical buildings in Athens and Piraeus, Supervisor: A. Moropoulou, NTUA, Greece, 2001. 15. Moropoulou, A., Avdelidis, N., P., Delegou, E., T., NDT & Planning on Historic Buildings & Complexes for the protection of Cultural heritage, In Proceedings of Art 2002 7th International Conference on Non-destructive Testing & Microanalysis for the Diagnostics and Conservation of the Cultural and Environmental Heritage, 2003 in press. 16. Geraveli M., Master Thesis: Programming and planning of materials and conservation interventions concerning the facades of Historic Buildings in Athens and Piraeus, Supervisor: A. Moropoulou, NTUA, Greece, 2003 17. Kefala I. Diploma Thesis: Management of Materials and Conservation Interventions Data on Historic Buildings Facades, using GIS Supervisor: A. Moropoulou, NTUA, Greece, 2003
18. Moropoulou, Α., Κourteli, Ch., Achilleopoulos, N., Environmental management and preservation of the medieval fortifications of the City of Rhodes, International Conference Secular Medieval Architecture in the Balkans, 1300-1500, and its Preservation, AIMOS - Society for the Study of Medieval Architecture in the Balkans and its Preservation, and Organization for the Cultural Capital of Europe - Thessaloniki `97, 3-5 November (1997), book of abstracts. 19. Moropoulou, A., Koui, M., Kourteli, Ch., Theoulakis, P. & Avdelidis, N.P. 2001. Integrated methodology for measuring and monitoring salt decay in the Medieval City of Rhodes porous stone. Journal of. Mediterranean Archaeology & Archaeometry 1(1): 57-68. 20. Scientific Project: Environmental Impact Assessment on Historic Cetres & Complexes Using DIP and other NDT and E Techniques Management Bases, Scientific Responsible: Moropoulou A., financed by Regional Enterprising Programmes of Crete, 1996-1998. 21. Galati A., Master Thesis: Strategic Planning of Conservation Intervention using GIS, Supervisor: M. Koui, NTUA, Greece, 2000. 22. Moropoulou A., Delegos Th. S., "Tourist Development and Cultural Heritage", "PATRAS I - Patras Seeks its Role in Tourism", Patras 28-30 January (2000), pp. 150-155.