M4 A6 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ, ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΝΕΟΥΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 4.3 Διαταραχές του συναισθηματικού δεσμού Συναισθηματικός Δεσμός: θεωρητικό υπόβαθρο
Τι είναι συναισθηματικός δεσμός; Τι είναι, λοιπόν, ο συναισθηματικός δεσμός; Εν συντομία, συναισθηματικός δεσμός είναι ο βιολογικός δεσμός ενός παιδιού με τους παρόχους της βασικής φροντίδας, συνήθως τους γονείς του. Είναι ένα βιολογικό σύστημα που αναπτύσσεται μέσω της εξέλιξης με σκοπό την προστασία του παιδιού, δηλαδή εξασφάλιση της πιθανότητας πως θα ενηλικιωθεί και θα αναπαραχθεί, εξασφαλίζοντας την επιβίωση των γονιδίων. 1 1. Newton, R.P., 2008, The attachment connection: parenting a secure and confident child using the science of attachment theory, New Harbinger Publications
Η θεωρία του συναισθηματικού δεσμού και η εξέλιξή της BOWLBY 2 : η θεωρία αυτή υποστηρίζει πως τα παιδιά είναι βιολογικά προγραμματισμένα να σχηματίζουν δεσμούς με τους άλλους (επειδή αυτό θα τα βοηθήσει να επιβιώσουν) επιρροή από ηθολογική θεωρία Υπάρχουν τρεις τύποι συναισθηματικού δεσμού παιδιού/γονέα: ασφαλής, αγχώδης-ανθιστάμενος και αγχώδης- αποφευκτικός Επίδραση αποχωρισμού, απώλειας και διαταραχήςανασφάλεια, αντίληψη εαυτού, επανάληψη δυσλειτουργικών μοτίβων Ένα παιδί αναπτύσσει ασφαλή συναισθηματικό δεσμό εάν πιστεύει στον εαυτό του και στην υποστήριξη του γονέα. 2. Bowlby J., Attachment. Attachment and Loss. New York, NY: Basic Books; 1969. Vol 1 Bowlby J., A secure base, Parent-Child Attachment and Healty Human Development, Basic Books, 1988
Η θεωρία του συναισθηματικού δεσμού και η εξέλιξή της AINSWORTH: ανέπτυξε τη διαδικασία της Περίεργης Κατάστασης 3 με σκοπό τον έλεγχο της ποιότητας του συναισθηματικού δεσμού του παιδιού με την μητέρα του Ασφαλή και ανασφαλή μοτίβα Η δεκτικότητα του γονέα προς το παιδί επηρεάζει και εξασφαλίζει το συναισθηματικό δεσμό Ένας ασφαλής συναισθηματικός δεσμός προωθεί την ικανότητα σε συναισθηματικό, σχεσιακό, αφηγηματικό, μαθησιακό επίπεδο. Στην ακόλουθη σελίδα: πώς εφαρμόζεται η διαδικασία περίεργης κατάστασης 4 3. M. Ainworth et al., 1978, Patterns of attachment: A psychological study of the strange situation, Halsted 4. V.Prior, D. Glaser, 2006, Understanding Attachment and Attachment Disorders: Theory, Evidence and Practice, Jessica Kingsley publications
Διαδικασία Περίεργης Κατάστασης Αριθμός περίπτω σης Παρόν άτομο Διάρκεια Σύντομη περιγραφή της πράξης Επεισόδιο 1 Μητέρα, βρέφος και παρατηρητής 30 δευτερόλεπτα Ο παρατηρητής εισάγει τη μητέρα και το παιδί στο δωμάτιο, έπειτα φεύγει Επεισόδιο 2 Επεισόδιο 3 Μητέρα και βρέφος Ξένος, μητέρα και βρέφος 3 λεπτά Η μητέρα δεν συμμετέχει στην εξερεύνηση του παιδιού. Εάν είναι απαραίτητο, γίνεται κινητοποίηση του ενδιαφέροντος μετά από 2 λεπτά 3 λεπτά Μπαίνει ο ξένος. Πρώτο λεπτό: ο ξένος είναι σιωπηλός. Δεύτερο λεπτό: ο ξένος συνομιλεί με τη μητέρα. Τρίτο λεπτό: ο ξένος πλησιάζει το βρέφος. Μετά από 3 λεπτά η μητέρα φεύγει διακριτικά. Επεισόδιο 4 Ξένος και βρέφος 3 λεπτά ή λιγότερο* Πρώτο επεισόδιο αποχωρισμού. Η αντίδραση του ξένου προσαρμόζεται στην αντίδραση του βρέφους Επεισόδιο 5 Μητέρα και βρέφος 3 λεπτά ή περισσότερο * Πρώτο επεισόδιο επανένωσης. Η μητέρα χαιρετάει και/ή παρηγορεί το βρέφος, έπειτα προσπαθεί να το επανεντάξει στη διαδικασία. Η μητέρα έπειτα φεύγει λέγοντας «γεια» Επεισόδιο 6 Βρέφος μόνο 3 λεπτά ή λιγότερο Δεύτερο επεισόδιο αποχωρισμού Επεισόδιο 7 Ξένος και βρέφος 3 λεπτά ή λιγότερο* Συνέχιση δεύτερου αποχωρισμού. Ο ξένος μπαίνει και η συμπεριφορά του εξαρτάται από την αντίδραση του βρέφους Επεισόδιο 8 Μητέρα και βρέφος 3 λεπτά Δεύτερο επεισόδιο επανένωσης. Η μητέρα μπαίνει, χαιρετάει το βρέφος και το παίρνει αγκαλιά. Στο μεταξύ ο ξένος φεύγει διακριτικά. * Το επεισόδιο διακόπτεται εάν το βρέφος είναι υπερβολικά αναστατωμένο **Το επεισόδιο παρατείνεται εάν απαιτείται πιο πολύς χρόνος για να επανενταχθεί στη διαδικασία το βρέφος
MAIN: το 1986, μαζί με τη Judith Solomon, εισήγαγε μια νέα κατηγοριοποίηση του συναισθηματικού δεσμού: «αποδιοργανωμένος», για τη διαδικασία Περίεργης Κατάστασης κατά Ainsworth 5 Η κατάταξη σε αυτήν την κατηγορία κατά τη βρεφική ηλικία φαίνεται να συνδέεται με εξωτερικευμένα προβλήματα συμπεριφοράς στη σχολική ηλικία, ενδείξεις αποκλεισμού στην εφηβεία και ανάπτυξη συμπτωμάτων μετατραυματικού στρες έπειτα από την έκθεση στο τραύμα. 5. Main, M., & Solomon, J. (1986). Discovery of a new, insecure-disorganized/disoriented attachment pattern. In M. Yogman & T. B. Brazelton (Eds.), Affective development in infancy (pp. 95 124). Norwood, NJ: Ablex
Σημασία του συναισθηματικού δεσμού στην παιδική και εφηβική ηλικία Διαφορές μεταξύ ατόμων σε παιδική και εφηβική ηλικία ασφαλής ασταθής Συναναστροφή με συνομηλίκους [5] Σχέση με γονείς [6] Κοινωνικά αποδεκτός[5] Αφοσιωμένος και εποικοδομητικός κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων [6] εχθρικός, μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες [5] Αποφεύγει τις συγκρούσεις ή είναι χειριστικός/καταπιεστικός [6] Εικόνα του εαυτού [7] Πιο θετικός και ρεαλιστής [7] Λιγότερο θετικός και ρεαλιστής [7] Ταυτότητα [8] Ξεκάθαρη ταυτότητα [8] Μπερδεμένη ταυτότητα [8] [5] Allend & Land, 1999 [6] Becker-Stoll & Fremmer Bombik, 1997 [7] Zimmermann & Grossmann, 1997 [8] Zimmermann et al., 1992
Διαταραχή του συναισθηματικού δεσμού ορίζεται η κατάσταση κατά την οποία το άτομο αντιμετωπίζει δυσκολία στο σχηματισμό μακροχρόνιων σχέσεων. Αναπαρίσταται σε ταξινομικά συστήματα (DSM-V) ως: 1. Αντιδραστική Διαταραχή Συναισθηματικού Δεσμού (RAD) το παιδί δεν παίρνει πρωτοβουλία και δεν ανταποκρίνεται σε κοινωνικές συμπεριφορές με κατάλληλο για την ηλικία του τρόπο. 2. Διαταραχή Ανεσταλμένης Κοινωνικής Δέσμευσης (DSED) το παιδί σχηματίζει διάχυτους δεσμούς και εμφανίζει αδιαφοροποίητη κοινωνικότητα και υπερβολική οικειότητα με ξένους.
Συμπτώματα Αντιδραστικής Διαταραχής Συναισθηματικού Δεσμού: Ένα παιδί που σπάνια ή σε ελάχιστες περιπτώσεις ανταποκρίνεται στην παρηγοριά όταν είναι ανήσυχο Επεισόδια ανεξήγητης ευερεθιστότητας, λύπης ή βουρκώματος Σημάδια ανεπαρκούς βασικής συναισθηματικής και κοινωνικής φροντίδας Ελάχιστη κοινωνική και συναισθηματική ανταπόκριση στους άλλους Περιορισμένες εκφράσεις θετικής διάθεσης ή χαράς πηγή: http://emedicine.medscape.com/ Συμπτώματα Διαταραχής Ανεσταλμένης Κοινωνικής Δέσμευσης: Έλλειψη επιφυλακτικότητας κατά την προσέγγιση και συνδιαλλαγή με άγνωστους ενήλικες Ιδιαίτερα οικεία λεκτική ή σωματική συμπεριφορά όπως εναγκαλισμός με ξένους ή κάθισμα στα πόδια άγνωστων ενηλίκων Προθυμία για προσέγγιση ενός τελείως ξένου για παρηγοριά, για φαγητό, για αγκαλιά ή για κάποιο παιχνίδι Ελάχιστη ή και καθόλου αναζήτηση έγκρισης από τον ενήλικα που παρέχει τη φροντίδα σε ανοικείες καταστάσεις Σημάδια ανεπαρκούς κοινωνικής και συναισθηματικής φροντίδας, που συνοδεύεται μερικές φορές από ιστορικό επαναλαμβανόμενων αλλαγών του προσώπου που παρέχει τη βασική φροντίδα
Παράγοντες κινδύνου: συνδέονται συνήθως με κακή άσκηση της γονεϊκής ιδιότητας, κακή μεταχείριση και παραμέληση. Ένας αριθμός ψυχοκοινωνικών παραγόντων θέτουν κάποια παιδιά σε ιδιαίτερο κίνδυνο για παράδειγμα, γονείς που κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών, οι οποίοι αντιμετωπίζουν πολλαπλούς μη διαχειρίσιμους στρεσογόνους παράγοντες, ή που ήταν και οι ίδιοι θύματα κακής μεταχείρισης ή έχουν βιώσει οι ίδιοι πολλές φορές διακοπή δεσμού. Οι γενετικοί παράγοντες είναι επίσης σημαντικοί. πηγή: http://emedicine.medscape.com/
Σχετικοί παράγοντες Στην Αντιδραστική Διαταραχή Συναισθηματικού Δεσμού: Σοβαρή παραμέληση Σοβαρή έλλειψη ευαισθησίας από πλευράς του παρόχου τη βασική φροντίδα Εγκατάλειψη από τον πάροχο της βασικής φροντίδας στο απόγειο της ανάγκης συναισθηματικού δεσμού (τέλος του πρώτου έτους ζωής) Επαναλαμβανόμενη εγκατάλειψη από τον πάροχο της βασικής φροντίδας Στη Διαταραχή Ανεσταλμένης Κοινωνικής Δέσμευσης: Πολλοί πάροχοι της βασικής φροντίδας, είτε διαδοχικά είτε ταυτόχρονα Πολλές διακοπές σε σχέσεις συναισθηματικού δεσμού Αρκετές αλλαγές σε τοποθετήσεις σε ανάδοχο πηγή: http://emedicine.medscape.com/
Ευχαριστούμε για την προσοχή!