Υποκλάση 5: Rosidae Περιλαμβάνει 116 οικογζνειεσ και περιςςότερα από 60.000 είδη αγγειοςπζρμων. Είναι η μεγαλφτερη υποκλάςη ςε αριθμό οικογενειών και περίπου ίςου μεγζθουσ με την Υποκλάςη Asteridae ςε αριθμό ειδών. Θεωροφνται πιο εξελιγμζνα από τα Magnoliidae γιατί είναι ςυγκαρπικά και λιγότερο εξελιγμζνα από τα Asteridae γιατί είναι πολυπζταλα ή γιατί ζχουν περιςςότερα από δφο ςυμφυή καρπόφυλλα. Μοριακζσ φυλογενετικζσ μελζτεσ υποδηλώνουν ότι τα Rosidae ςυνιςτοφν φυςική ομάδα μόνο εάν ζνα μεγάλο ποςοςτό των Hamamelidae και Dilleniidae ςυμπεριληφθεί ςε αυτά.
Οικογένεια Rosaceae
ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΦΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Πεξηιακβάλεη μπιώδε θπηά, αλαξξηρώκελνπο ζάκλνπο θαη κνλνεηή ή πνιπεηή πνώδε θπηά. Φύιια απιά ή ζύλζεηα, ελαιιαζζόκελα, ζπάληα αληίζεηα. Άλζε αθηηλόκνξθα, δηγελή, εηεξνριακπδηθά, κε 5κειέο πεξηάλζην. ηήκνλεο δηπιάζηνη, ηεηξαπιάζηνη ή πνιιαπιάζηνη από ηα πέηαια, ηνπνζεηεκέλνη ζε δύν ή πεξηζζόηεξα ζπνλδπιώκαηα. Ωνζήθε κνλόρσξε, επηθπήο, ππνθπήο ή κεζνθπήο. Καξπόθπιια έλα ή πνιπάξηζκα, ειεύζεξα ζηε βάζε θνίιεο αλζνδόρεο. Σαμηαλζία βνηξπώδεο ή θπκαηώδεο. Καξπνί γλήζηνη ή ςεπδείο (ζύιαθαο, θάξπν, δξύπε, κηκαίθπιν, ζηεγνθάξπην ή θνηλνθάξπην).
Η νηθνγέλεηα Rosaceae πεξηιακβάλεη πεξίπνπ 100-120 γέλε θαη 3000-4000 θπηηθά είδε, πνπ εμαπιώλνληαη θπξίσο ζην Βόξεην Ηκηζθαίξην. Αλάινγα κε ηα κνξθνινγηθά γλσξίζκαηα, θπξίσο ηνπ άλζνπο θαη ηνπ θαξπνύ, ππνδηαηξείηαη ζε ηέζζεξηο ππννηθνγέλεηεο: Spiraeoideae, Rosoideae, Maloideae θαη Prunoideae.
Υποοικογένεια Spiraeoideae Πεξηιακβάλεη πνώδε θαη ζακλώδε θπηά κε θύιια αθέξαηα ρσξίο παξάθπιια. Άνθη αθηηλόκνξθα κε δηπιό πεληακειέο πεξηάλζην. Σηήμονερ 10 ή πεξηζζόηεξνη. Ωοθήκη κεζνθπήο, απνηεινύκελε από 1-8 (ζπλήζσο 5) ειεύζεξα θαξπόθπιια (απόθαξπε σνζήθε) κε 2 ή πεξηζζόηεξεο ζπεξκνβιάζηεο. Καππόρ πνιύζπεξκνο ζύιαθαο.
Spiraea sp. Aruncus silvester
Spiraea salicifolia
Υποοικογένεια Rosoideae Πεξηιακβάλεη κνλνεηή ή πνιπεηή πνώδε ή ζακλώδε θπηά. Φύλλα ζύλζεηα. Άνθη κε δηπιό 5κειέο πεξηάλζην θαη πνιπάξηζκνπο ζηήκνλεο. Υαξαθηεξίδνληαη από ηα πνιιά ή ιίγα ειεύζεξα θαξπόθπιια πάλσ ζε θεθαιηόκνξθν ή θπιηλδξηθό αλζηθό άμνλα, ή από 1 έσο πνιπάξηζκα θαξπόθπιια κέζα ζηε ζηακλνεηδώο δηακνξθσκέλε θνηιόηεηα ηνπ αλζηθνύ άμνλα. Καππόρ ζηεγνθάξπην, κηκαίθπιν ή ζπγθάξπην κε πνιπάξηζκα θάξπα. Πεξηιακβάλεη κεηαμύ άιισλ ηα γέλε Rosa, Rubus, Potentilla, Fragaria, Sarcopoterium, Alchemilla, θ.ά.
Potentilla sp. Geum urbanum Fragaria vesca Rubus ulmifolius Rosa sp.
Γένορ Rosa Πεξηιακβάλεη πεξίπνπ 200 είδε πνπ εμαπιώλνληαη ζηηο εύθξαηεο πεξηνρέο ηνπ Βόξεηνπ Ηκηζθαίξηνπ. Υαξαθηεξίδεηαη από ην ζηακλνεηδέο ππάλζην, πνπ κεηά ηε γνληκνπνίεζε θαη σξίκαλζε ηνπ θαξπνύ θαζίζηαηαη μεξό θαη είλαη ζρεδόλ θιεηζηό ζην αλώηεξν ηκήκα ηνπ. ηελ Διιάδα εμαπιώλνληαη 18 είδε (Rosa canina, R. sempervirens, R. arvensis, θ.ά.)
Rosa canina θ. αγξηνηξηαληαθπιιηά Δμαπιώλεηαη ζε όιε ηελ επεηξσηηθή Διιάδα θαη ζηα κεγαιύηεξα λεζηά. Δίδνο ηεο Δπξώπεο, Β Αθξηθήο, Γ θαη Κ Αζίαο.
Rosa gallica Ρνδή ε γαιιηθή Δμαπιώλεηαη ζηελ επεηξσηηθή Διιάδα. Δίδνο ηεο Ν θαη Κ Δπξώπεο, Σνπξθίαο, Καπθάζνπ θαη Ιξάθ.
Γένορ Rubus Σν γέλνο ραξαθηεξίδεηαη από ηνλ αλπςσκέλν, ζθαηξηθό αλζηθό άμνλα, πάλσ ζηνλ νπνίν βξίζθνληαη ηα θαξπόθπιια. Ο θαξπόο απνηειείηαη από κηθξέο δξύπεο, πνπ ελώλνληαη ζε ζύλζεην θαξπό. Σν γέλνο πεξηιακβάλεη πεξίπνπ 300 είδε από ηα νπνία 6 εμαπιώλνληαη θαη ζηελ Διιάδα: Rubus idaeus, R. caesius, R. sanctus, R. discolor, R. hirtus, R. canescens.
Rubus idaeus θ. βάηνο Αγθαζσηόο ζάκλνο κε θαξπνύο εδώδηκνπο. Υξεζηκνπνηνύληαη ζηε δαραξνπιαζηηθή θαη ηε καγεηξηθή.
Γέλνο Fragaria Υαξαθηεξίδεηαη από ηνλ αλπςσκέλν, ζθαηξηθό αλζηθό άμνλα, πάλσ ζηνλ νπνίν βξίζθνληαη ηα ζπέξκαηα πνπ είλαη κηθξά θάξπα. Σν γέλνο πεξηιακβάλεη 20 είδε, θαζώο θαη πνιιά πβξίδηα θαη θαιιηεξγνύκελεο πνηθηιίεο. ηελ Διιάδα εμαπιώλεηαη θπζηθά ε άγξηα θξάνπια (Fragaria vesca). Σν γέλνο έρεη βαζηθό ρξσκνζσκαηηθό αξηζκό x=7 θαη δηπινεηδή, ηεηξαπινεηδή θαη έσο δεθαπινεηδή είδε είλαη γλσζηά. Σα είδε κε κεγαιύηεξν ρξσκνζσκαηηθό αξηζκό ηείλνπλ λα είλαη πην εύξσζηα θαη παξάγνπλ κεγαιύηεξνπο θαξπνύο.
Fragaria vesca (θ. αγξηνθξάνπια)
Μηκαίθπιν ηνπ Fragaria x ananassa
Sarcopoterium spinosum κ. αθάνα ή αζηοιβίδα (είδορ με Μεζογειακή εξάπλωζη,αναπηύζζεηαι ζσεδόν πανηού ζηην Ελλάδα)
Potentilla speciosa
Potentilla deorum
Υποοικογένεια Pomoideae (Maloideae) Πεξηιακβάλεη μπιώδε θπηά κε δηπιό 5κειέο πεξηάλζην. Οη ζηήμονερ είλαη 10 ή πεξηζζόηεξνη. Η ωοθήκη ζρεκαηίδεηαη από 1-5 θαξπόθπιια, κε κία ή πεξηζζόηεξεο ζπεξκνβιάζηεο κέζα ζηελ θνηιόηεηα ηνπ ππαλζίνπ, πνπ ζπκθύνληαη κεηαμύ ηνπο θαζώο θαη κε ην ππάλζην. Απηό παρύλεηαη κε ηελ σξίκαλζε θαη καδί κε ηα θαξπόθπιια ζρεκαηίδεη έλα ξαγνεηδή ή δξππνεηδή θαξπό. Μεηαμύ άιισλ πεξηιακβάλεη ηα γέλε Pyrus, Malus, Crataegus, Cydonia, Mespilus, Pyracantha, Sorbus, Amelanchier, θ.ά.
Pyrus communis Malus domestica
Γένορ Pyrus Σν γέλνο πεξηιακβάλεη κηθξά δέληξα θαη ζπαληόηεξα ζάκλνπο πνπ εμαπιώλνληαη ζηελ Δπξαζία θαη ηε Β Αθξηθή. Τπάξρνπλ πεξίπνπ 30 γλσζηά είδε. ηελ Διιάδα εμαπιώλνληαη ηα είδε P. amygdaliformis (γθνξηζηά) θαη P. communis ssp. communis (αγξηαριαδηά), ελώ θαιιηεξγείηαη ην είδνο P. communis ssp. sativa (αριαδηά).
Pyrus communis ssp. communis κ. αγπιασλαδιά Εξαπλώνεηαι ζσεδόν ζε ολόκληπη ηην Εςπώπη. Σηην Ελλάδα ζηα κενηπικά και βόπεια.
Άνθη ηος ςποείδοςρ Pyrus communis ssp. sativa (ασλαδιά)
Γέλνο Malus Σν γέλνο πεξηιακβάλεη 30-35 είδε κηθξώλ θπιινβόισλ δέληξσλ ή ζάκλσλ, κε ζεκαληηθόηεξν από νηθνλνκηθή άπνςε ην είδνο Malus domestica πνπ πξνέξρεηαη από ην άγξην Μ. sieversii. ηελ Διιάδα εμαπιώλνληαη ηα είδε Μ. sylvestris θαη Μ. dasyphylla. Η θαιιηέξγεηα ηεο κειηάο ζηελ Διιάδα αλάγεηαη ζε πξντζηνξηθέο επνρέο. ηελ νκεξηθή επνρή θαιιηεξγείηαη επξέσο, ελώ ηελ επνρή ηνπ Θεόθξαζηνπ ππάξρνπλ ήδε δηάθνξεο πνηθηιίεο (γλυκεία, εαπινή, οξεία).
Malus sylvestris ssp. sylvestris Μηλιά η δαζική Εξαπλώνεηαι ζε οπεινέρ πεπιοσέρ ζηην ηπειπωηική Ελλάδα. Εξαπλώνεηαι ζηην Εςπώπη και Αναηολικά μέσπι ηο Ιπάν.
Malus domestica (μηλιά). Υβπιδογενούρ πποέλεςζηρ με πεπιζζόηεπερ από 1000 καλλιεπγούμενερ ποικιλίερ.
Cydonia oblonga (θ. θπδσληά) (Καύθαζνο)
Γένορ Sorbus Σν γέλνο πεξηιακβάλεη πεξίπνπ 100 είδε θπιινβόισλ δέληξσλ θαη ζάκλσλ πνπ εμαπιώλνληαη θπξίσο ζηηο εύθξαηεο πεξηνρέο ηνπ Βόξεηνπ Ηκηζθαίξηνπ. Σα θύιια ηνπο είλαη απιά ή πεξηηηόιεθηα πηεξσηά. ηελ Διιάδα εμαπιώλνληαη 7 είδε. Δίλαη ζεκαληηθά δαζηθά είδε, ελώ ζπρλά ρξεζηκνπνηνύληαη σο θαιισπηζηηθά.
Sorbus umbellata (Βαλκανική Φεπζόνηζορ, μέσπι Καύκαζο, Σςπία και Λίβανο)
Sorbus domestica
Γένορ Crataegus Πεξηιακβάλεη κηθξά δέληξα ή ζάκλνπο, ζπρλά αθαλζώδε. Σν γέλνο εμαπιώλεηαη ζηηο εύθξαηεο πεξηνρέο ηνπ Βόξεηνπ Ηκηζθαίξηνπ. Πεξηιακβάλεη πεξίπνπ 200 είδε, νξηζκέλα από ηα νπνία ρξεζηκνπνηνύληαη σο θαιισπηζηηθά ζε θήπνπο θαη πάξθα. ηελ Διιάδα εμαπιώλνληαη 7 είδε, θπξίσο ζε νξεηλέο θαη εκηνξεηλέο πεξηνρέο.
Crataegus azarolus
Crataegus pycnoloba (Φελμόρ, Κςλλήνη, Μαίναλο)
Amelanchier ovalis ssp. cretica Σν γέλνο πεξηιακβάλεη ζπλνιηθά 22 είδε: 18 ζηε Β Ακεξηθή θαη 4 ζηελ Δπξαζία. Amelanchier parviflora ssp. chelmea
Pyracantha coccinea κ. πςπάκανθορ Εξαπλώνεηαι ζηη Ν Εςπώπη και αναηολικά μέσπι ηο Ιπάν. Σηην Ελλάδα εξαπλώνεηαι θςζικά ζηη Μακεδονία και ηη Θπάκη.
Υποοικογένεια Prunoideae Υαξαθηεξίδεηαη από ην έλα θαξπόθπιιν (ζπάληα 2 ή 5), ειεύζεξν κέζα ζην θνίιν ππάλζην. Καξπόο δξύπε. Η ππννηθνγέλεηα πεξηιακβάλεη δελδξώδε ή ζακλώδε θπηά, κε θύιια απιά, αδηαίξεηα. Πεξηιακβάλεη ηα γέλε Prunus, Cerasus, Persica, Armeniaca, Amygdalus, θ.ά.
Prunus sp.
Γένορ Prunus Πεξηιακβάλεη θπιινβόια ή ζπαληόηεξα αεηζαιή δέληξα ή ζάκλνπο, κε θύιια θαη ελαιιαγή, πξηνλσηά, ζπαληόηεξα ιεηόρεηια. Δίλαη γλσζηά πνιιά είδε ηνπ γέλνπο (>200) πνπ εμαπιώλνληαη θπξίσο ζηηο εύθξαηεο πεξηνρέο ηνπ Βόξεηνπ Ηκηζθαίξηνπ. ηελ Δπξώπε ππάξρνπλ 8 απηνθπή είδε, 3 από ηα νπνία εμαπιώλνληαη θαη ζηελ Διιάδα: P. spinosa (θ. ηζαπνπξληά), P. divaricata (θ. θνξνκειηά) θαη P. cocomilia (θ. αγξηνθνξνκειηά). Αξθεηά άιια είδε ηνπ γέλνπο θαιιηεξγνύληαη επξέσο θαη είλαη ζεκαληηθά γεσξγηθά δέληξα.
Prunus spinosa (κ. ηζαποςπνιά) Είδορ ηηρ Εςπώπηρ, Β Αθπικήρ και αναηολικά μέσπι ηο Ιπάν. Σηην Ελλάδα ζε ηπειπωηικέρ πεπιοσέρ, Νηζιά Ιονίος, Θάζο, Σαμοθπάκη και Σάμο.
Prunus cocomilia θ. αγξηνθνξνκειηά Δμαπιώλεηαη ζηε ΝΑ Δπξώπε θαη ηελ Σνπξθία. ηελ Διιάδα δηάζπαξην ζηελ επεηξσηηθή ρώξα θαη ζηα κεγαιύηεξα λεζηά.
Prunus x domestica θ. δακαζθεληά Τβξίδην κεηαμύ ησλ εηδώλ P. spinosa θαη P. divaricata. Καιιηεξγείηαη ζηελ Δπξώπε, Γ Αζία θαη Β Αθξηθή γηα ηνπο θαξπνύο ηνπ.
Cerasus avium (κ. κεπαζιά)
Cerasus vulgaris θ. βπζζηληά Δίδνο ηεο ΝΓ Αζίαο. Καιιηεξγείηαη ζηελ Δπξώπε θαη ηελ Αζία γηα ηνπο θαξπνύο ηνπ.
Armeniaca vulgaris θ. βεξηθνθηά Απηνθπέο είδνο ηεο Κ Αζίαο θαη Β Κίλαο. Με αξθεηέο πνηθηιίεο. Σνπηθά δηαθεύγεη θαη εκθαλίδεηαη σο απηνθπέο. Η θαιιηέξγεηά ηνπ ζηελ Δπξώπε θαίλεηαη λα έρεη πξνέιεπζε ηελ Αξκελία, όπσο ζπκπεξαίλεηαη από ηνλ Γηνζθνξίδε, ν νπνίνο θαιεί ηνπο θαξπνύο ηνπ αξκεληθά κήια.
Persica vulgaris θ. ξνδαθηληά Υώξα πξνέιεπζεο ε Κίλα. ηελ Διιάδα θαίλεηαη λα θαιιηεξγείηαη ηνπιάρηζηνλ από ηνλ 1ν κ.υ. αηώλα.
Amygdalus webbii (κ. πικπαμςγδαλιά)