Μακροοικονομική Προσδιορισμός του εθνικού προϊοντος
Προσδιορισμός του εθνικού προϊόντος Ένα θεμελιώδες ερώτημα είναι τι προσδιορίζει το Εθνικό Προϊόν δηλ. ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν το μέγεθός του. Οι κλασικοί οικονομολόγοι πριν τις αρχές του 20 ου αιώνα πίστευαν ότι η προσφορά γεννά την ζήτησή της, που σημαίνει ότι η ζήτηση δεν μπορεί να ξεπερνά ή να υπολείπεται της προσφοράς (Νόμος του Say). Η κλασσική θεωρία απέτυχε στο να αντιμετωπίσει και να ερμηνεύσει την κρίση του 1929 και στον αντίποδα εμφανίστηκαν οι Κεϋνσιανοί οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η συνολική ζήτηση στην οικονομία είναι αυτή που καθορίζει του παραγόμενου προϊόντος. Μία βασική διαφορά ανάμεσα στις δύο σχολές είναι ότι οι κλασικοί θεωρούσαν ότι η οικονομία βρίσκεται πάντα σε ισορροπία με πλήρη απασχόληση των παραγωγικών συντελεστών ενώ οι Κεϋνσιανοί ότι η οικονομία μπορεί να βρίσκεται σε ισορροπία αλλά ταυτόχρονα να υπάρχει υποαπασχόληση των παραγωγικών συντελεστών και συνεπώς ανεργία. 2
Συνολική Ζήτηση Σε μία κλειστή οικονομία χωρίς κράτος η συνολική ζήτηση (AD) ισούται με την επιθυμητή ζήτηση για κατανάλωση (C) και την επιθυμητή ζήτηση για επένδυση (Ι). AC=C+I Όσο πιο μεγάλο το (C+I) τόσο πιο μεγάλο το (Y) Άρα οι παράγοντες που καθορίζουν τα C και I καθορίζουν και το Υ 3
Κατανάλωση Το μέγεθος της κατανάλωσης σε μια οικονομία εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Οι ίδιοι παράγοντες βέβαια, επηρεάζουν το μέγεθος της αποταμίευσης αλλά προς την αντίθετη κατεύθυνση. α) Επιτόκιο (-). Όσο μεγαλύτερο είναι το επιτόκιο τόσο μεγαλύτερο θα είναι το μελλοντικό όφελος από τους τόκους των ποσών της αποταμίευσης και είναι πιθανόν ορισμένα άτομα να αυξήσουν την αποταμίευση τους σε βάρος της κατανάλωσης. β) Δυνατότητα δανεισμού (+). Πολλά άτομα προκειμένου να καλύψουν επείγουσες ανάγκες τις οποίες δεν μπορούν να καλύψουν με το εισόδημά τους καταφεύγουν σε δανεισμό. Όσο πιο εύκολη είναι η πρόσβαση σε δανειακά κεφάλαια τόσο περισσότερο ενθαρρύνεται η κατανάλωση. γ) Το μέγεθος του κατεχόμενου πλούτου. Ο πλούτος ενός ατόμου είναι όλα όσα κατέχει και τα οποία αποφέρουν εισόδημα. Πλούτος π.χ. είναι οι καταθέσεις σε τράπεζα, οι ομολογίες, οι μετοχές, τα κτίρια κ.λπ. Το εισόδημα και ο πλούτος συνδέονται στενά. Ο πλούτος δημιουργεί εισοδήματα και το υψηλό εισόδημα δημιουργεί πλούτο. Συνεπώς, με δεδομένο το επίπεδο του εισοδήματος, όσο αυξάνει ο πλούτος των ατόμων τόσο αυξάνει η τάση προς κατανάλωση. δ) Το εισόδημα. Ο σημαντικότερος παράγοντας για τον προσδιορισμό της κατανάλωσης είναι το επίπεδο του εισοδήματος και συγκεκριμένα του διαθέσιμου εισοδήματος. Η συνολική κατανάλωση αυξάνεται όταν το εισόδημα αυξάνεται. Βέβαια, ο ρυθμός αύξησης της κατανάλωσης είναι μικρότερος του ρυθμού αύξησης του εισοδήματος. Εφόσον το εισόδημα αυξάνεται, η κατανάλωση ως ποσοστό του εισοδήματος μειώνεται 4
Επειδή το διαθέσιμο εισόδημα δεν καταναλώνεται ολόκληρο αλλά ένα μέρος του αποταμιεύεται, τα νοικοκυριά πρέπει να επιλέξουν πόσο από το εισόδημά τους θα καταναλώσουν και πόσο θα αποταμιεύσουν. Συνεπώς η επιλογή του ύψους της κατανάλωσης προσδιορίζει και έμμεσα την αποταμίευση και αντίστροφα. Μία απλή συνάρτηση κατανάλωσης είναι η C = C a +c Y 0<c<1 Η κατανάλωση θα εξαρτάται από την αυτόνομη κατανάλωση C a (η οποία δεν εξαρτάται από το επίπεδο του εισοδήματος και θα υπήρχε ακόμα και με μηδενικό εισόδημα (πχ ρευστοποίηση περιουσιακών στοιχείων)) και από την οριακή ροπή προς κατανάλωση c= ΔC ΔY δείχνει πόσο θα αυξηθεί η κατανάλωση, εάν αυξηθεί το εισόδημα κατά μία μονάδα. Ισχύει ότι 0<c<1 γιατί ένα ποσοστό του εισοδήματος αποταμιεύεται. Η μέση ροπή για κατανάλωση δηλώνει το ποσοστό του εισοδήματος που καταναλίσκεται. C Y Κατανάλωση είναι οι λόγος της κατανάλωσης προς το εισόδημα και C C = C a +c Y c=κλίση ευθείας Ca 0 Y Όταν το εισόδημα είναι αρκετά χαμηλό η κατανάλωση είναι μεγαλύτερη από αυτό και άρα η αποταμίευση αρνητική (δηλαδή χρήση αποταμιεύσεων από προηγούμενες περιόδους ή δανεισμός). Όταν Υ=0 και C>0: αυτόνομη κατανάλωση Όταν Υ>0 και C>0 σε κάποιο σημείο Υ=C και S=0 Όταν Υ>0, C>0 και Υ>C τότε S>0 Εάν Υ 1(=υψηλά εισοδήματα) και Υ2(=χαμηλά εισοδήματα) 5 τότε S1/Υ1> S2/Υ2.
Η αποταμίευση είναι το μέρος εκείνο του εισοδήματος που δεν δαπανάται για κατανάλωση και επομένως οι προσδιοριστικοί παράγοντες της κατανάλωσης είναι και παράγοντες της αποταμίευσης αλλά λειτουργούν με αντίστροφο τρόπο. Η συνάρτηση αποταμίευσης δείχνει το επίπεδο της αποταμίευσης που επιθυμούν τα νοικοκυριά σε κάθε επίπεδο του προσωπικού διαθέσιμου εισοδήματός τους Y = C + S => S =Υ-C=> S =Υ- (C a +c Y) => S =-C a +(1-c)Y Η μέση ροπή για αποταμίευση δηλώνει το ποσοστό του εισοδήματος που καταναλίσκεται. Η οριακή ροπή προς αποταμίευση s= ΔS S Y είναι οι λόγος της αποταμίευσης προς το εισόδημα και ΔY το εισόδημα κατά μία μονάδα. Ισχύει ότι s=1-c. Αποταμίευση δείχνει πόσο θα αυξηθεί η αποταμίευση, εάν αυξηθεί C S =-C a +(1-c)Y 0 Y S=1-c=κλίση ευθείας -Ca Η αποταμίευση λαμβάνει και αρνητικές τιμές όταν το εισόδημα βρίσκεται κάτω από το επίπεδο της κατανάλωσης. Δηλαδή η οικονομική μονάδα καταναλώνει από τις αποταμιεύσεις της. 6
Σχέση μεταξύ κατανάλωσης και αποταμίευσης Η ευθεία των 45 o απεικονίζει σημεία στα οποία η κατανάλωση ισούται με το εισόδημα και δεν υπάρχει αποταμίευση. Σχηματίζουμε στο ίδιο διάγραμμα την ευθεία κατανάλωσης C = C a +c Y και την ευθεία αποταμίευσης S =-C a +(1-c)Y C C = C a +c Y Α c=κλίση ευθείας S =-C a +(1-c)Y Ca 0 45 o Y -Ca S =-C a +(1-c)Y Στο σημείο Α που η ευθεία C τέμνει την ευθεία 45 o C=Y. Αριστερά από το Α η κατανάλωση είναι μεγαλύτερη από το εισόδημα και συνεπώς η αποταμίευση είναι αρνητική. Δεξιά από το Α η κατανάλωση είναι μικρότερη από το εισόδημα και υπάρχει αποταμίευση Η απόσταση της ευθείας κατανάλωσης από την ευθεία 45 o είναι ίση με την απόσταση της ευθεία αποταμίευσης από τον άξονα Υ. 7
Σχέση μεταξύ κατανάλωσης και αποταμίευσης Το άθροισμα της κατανάλωσης και αποταμίευσης ισούται με το διαθέσιμο εισόδημα Y=C+S. Όταν η APC δε μεταβάλλεται με τις αυξομειώσεις του εισοδήματος, η MPC = AΡC και η ΜΡS = APS. Όταν η AΡC μειώνεται με την αύξηση του εισοδήματος η MPC < APC. Το άθροισμα της μέσης ροπής προς κατανάλωση και αποταμίευση είναι ίσο με τη μονάδα (C/Y+S/Y = (C+S)/Y = Y/Y = 1) Το άθροισμα της οριακής ροπής προς κατανάλωση και αποταμίευση είναι ίσο με τη μονάδα (ΔC/ΔY+ΔS/ΔY = (ΔC+ΔS)/ΔY = ΔY/ΔY = 1) 8
Επένδυση Οι μεταβολές του κεφαλαίου (κτίρια, μηχανήματα, εγκαταστάσεις κτλ) και των αποθεμάτων (αγαθά που δεν έχουν πουληθεί) που λαμβάνουν χώρα μέσα σε μια περίοδο είναι η επένδυση της περιόδου. Η ζήτηση για επένδυση από τις επιχειρήσεις σε μία οικονομία αποτελείται από την επιθυμητή ζήτηση για αύξηση του κεφαλαίου και των αποθεμάτων τους και συναρτάται άμεσα με τα μελλοντικά σχέδια τους για αύξηση της παραγωγικής τους ικανότητας και της παραγωγής. Τα σχέδια αυτά εξαρτώνται από τη μελλοντικά (αναμενόμενη) ζήτηση στην οικονομία. Ακαθάριστη επένδυση είναι η συνολική δαπάνη για νέο κεφαλαιουχικό εξοπλισμό. Καθαρή επένδυση είναι η δαπάνη για προσθήκη στον υπάρχοντα κεφαλαιουχικό εξοπλισμό. Απόσβεση είναι η δαπάνη για αντικατάσταση φθαρμένου και παλαιωμένου κεφαλαιουχικού εξοπλισμού. Πραγματοποιούμενη επένδυση: Η επένδυση που πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια μιας χρονικής περιόδου α) επιθυμητή (σχεδιαζόμενη) β) μη-σχεδιαζόμενη: μεταβολές στα αποθέματα των προϊόντων λόγω μεταβολών στη ζήτηση (π.χ.: αύξηση ζήτησης= μείωση αποθεμάτων εάν δεν έχει υπάρξει σχετική πρόβλεψη). 9
Επένδυση Κάποιοι βασικοί σημαντικοί προσδιοριστικοί παράγοντες είναι: το προσδοκώμενο επίπεδο ζήτησης και τιμής του προϊόντος που θα παραχθεί το εισόδημα το ύψος του υπάρχοντος κεφαλαίου το προσδοκώμενο επίπεδο αμοιβών και πρώτων υλών η προσδοκώμενη μελλοντική φορολογική πολιτική η αιτούμενη δαπάνη της επένδυσης ο ρυθμός μεταβολής της τεχνολογίας το απόθεμα κεφαλαιουχικού εξοπλισμού οι μελλοντικές προτιμήσεις καταναλωτών κοινωνικοί και πολιτικοί παράγοντες η ψυχολογία/προσδοκίες επιχειρηματιών περιβαλλοντικές μεταβολές το πραγματικό επιτόκιο 10
Το πραγματικό επιτόκιο Το πραγματικό επιτόκιο είναι αυτό που πρέπει να πληρώσει κάποιος με βάση την πραγματική αξία του χρήματος. r= i-π Όσο μεγαλύτερος είναι ο πληθωρισμός τόσο μικρότερο είναι το πραγματικό επιτόκιο. Ο πληθωρισμός ωφελεί το δανειζόμενο και βλάπτει το δανειστή (όταν το I είναι σταθερό). Π.χ. Ένας αποταμιευτής που καταθέτει 1.000 ευρώ σε έναν λογαριασμό για ένα έτος μπορεί να λάβει ονομαστικό επιτόκιο 2,5%. Επομένως, σε διάστημα ενός έτους θα αποκομίσει 1.025 ευρώ. Ωστόσο, εάν οι τιμές αυξηθούν κατά 3%, θα χρειαστεί 1.030 ευρώ για να αγοράσει τα ίδια αγαθά ή υπηρεσίες που πριν από ένα έτος θα κόστιζαν 1.000 ευρώ. Αυτό σημαίνει ότι η πραγματική απόδοση θα ήταν στην ουσία -0,5%. Αυτό είναι το πραγματικό επιτόκιο, το οποίο υπολογίζεται αφαιρώντας τον ρυθμό πληθωρισμού (3%) από το ονομαστικό επιτόκιο (2,5%). Η πραγματική απόδοση επένδυσης μίας νομισματική μονάδας είναι 1 + i 1 + r = i = π + r + rπ 1 + π Δεδομένου ότι το rπ είναι πολύ μικρός αριθμός έχουμε r= i-π
Επένδυση και πραγματικό επιτόκιο Υπάρχει μία αρνητική σχέση ανάμεσα στο πραγματικό επιτόκιο και στην επένδυση. Αυτό συμβαίνει γιατί: Εάν μία επιχείρηση πρέπει να δανειστεί για να προχωρήσει σε επενδύσεις τότε όσο πιο ψηλό είναι το πραγματικό επιτόκιο τόσα μεγαλύτερα μελλοντικά κέρδη πρέπει να της αποφέρει η επένδυση ώστε να μπορεί να αποπληρώνει το δάνειο και να έχει και κέρδος Εάν η επιχείρηση μπορεί να χρηματοδοτήσει την επένδυση από τα αδιανέμητα κέρδη της τότε όσο μεγαλύτερο είναι το πραγματικό επιτόκιο σε τόσα μεγαλύτερα κέρδη πρέπει να της αποφέρει η επένδυση ώστε να υπερβαίνει τα κέρδη από μία εναλλακτική τοποθέτηση των αδιανέμητων κερδών σε ομόλογα κτλ.
Η ζήτηση για επένδυση Η καμπύλη ζήτησης για επένδυση απεικονίζει την αρνητική σχέση ανάμεσα στο επιτόκιο και την επένδυση. r Μία μείωση του επιτοκίου θα οδηγήσει σε αύξηση της επένδυσης (μετακίνηση επί της καμπύλης) και αντίστροφα r Μία βελτίωση των προσδοκιών για κέρδη ή μία αύξηση του υπάρχοντος κεφαλαίου μετατοπίζουν την καμπύλη ζήτησης για επένδυση προς τα δεξιά r 0 1 r 1 r 0 Ι D Ι D Ι D Ι0 2 Ι1 Ι Ι0 Ι1 Ι
Βέβαια υπάρχουν επενδύσεις οι οποίες δεν επηρεάζονται άμεσα από το επιτόκιο. Για παράδειγμα, εάν ένα μεγάλο επενδυτικό έργο έχει αρχίσει να πραγματοποιείται, είναι καλύτερα να αποπερατωθεί έστω και εάν το επιτόκιο αυξηθεί στη διάρκεια του έργου. Ακόμη, ορισμένες επενδύσεις μπορεί να επηρεάζονται σημαντικά από μακροχρόνιες προσδοκίες για ανάπτυξη και επομένως μια αύξηση του επιτοκίου να μην έχει επίδραση. Με άλλα λόγια υπάρχουν επενδύσεις που είναι ανεξάρτητες του επιτοκίου. Τις επενδύσεις αυτές ονομάζουμε αυτόνομες (Ια). Συνεπώς η συνάρτηση της επένδυσης θα είναι: Η ζήτηση για επένδυση r Ι = Ι a +ry Ι a r 0 r 1 ry Ι Ι a Ι1 Ι
Y Η συνολική ζήτηση Η συνολική επιθυμητή ζήτηση είναι το άθροισμα της επιθυμητής επένδυσης και της επιθυμητής αποταμίευσης (για λόγους απλούστευσης υποθέτουμε ότι Ι= Ι a ). AD =C+I= C a + cy+ι a Η συνολική ζήτηση AD είναι μία ευθεία με θετική κλίση ίση με την οριακή ροπή κατανάλωσης (c) και αυξάνεται όσο αυξάνεται το εισόδημα (Y). Η συνολική ζήτηση θα είναι θετική ακόμα και όταν το εισόδημα είναι 0 εξαιτίας των δύο αυτόνομων μεγεθών κατανάλωσης (C a ) και επένδυσης (Ι a ) AD AD =C+I c C a +Ι a
Συνολική ζήτηση και ισορροπία του εισοδήματος Στο παρακάτω διάγραμμα (Κεϋνσιανός σταυρός) απεικονίζονται στον οριζόντιο άξονα η συνολική προσφορά προϊόντος και στον κάθετο άξονα η συνολική ζήτηση προϊόντος. Η ευθεία των 45 0 απεικονίζει σημεία στα οποία η συνολική προσφορά ισούται με τη συνολική ζήτηση. Στην κατάσταση ισορροπίας τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις δεν έχουν κίνητρο να μεταβάλλουν τη συμπεριφορά τους γιατί η συνολική παραγωγή είναι ίση με τη συνολική ζήτηση με δεδομένες τις τιμές των προϊόντων. Το σημείο (E) αυτό στο οποίο τα αποθέματα μένουν αμετάβλητα και οι παραγωγοί δεν έχουν κίνητρο να μεταβάλουν την παραγωγή τους λέγεται εισόδημα ισορροπίας. AD AD=Υ 0 C a +Ι a E AD =C+I Αριστερά του Ε υπάρχει υπερβάλλουσα ζήτηση η οποία θα ικανοποιηθεί από τα αποθέματα των επιχειρήσεων και αυτό αποτελεί σύνθημα για αύξηση της παραγωγής. Άρα το εισόδημα θα αυξηθεί. Δεξιά του (Ε) υπάρχει υπερβάλλουσα προσφορά και μονάδες του προϊόντος θα μείνουν αζήτητες και θα προστεθούν στα αποθέματα. 45 o Υ 0 Y
Επένδυση, αποταμίευση και ισορροπία του εισοδήματος Σε ισορροπία η συνολική ζήτηση είναι ίση με τη συνολική παραγωγή. Σε μία οικονομία χωρίς φόρους και επιδοτήσεις, το συνολικό προϊόν (Υ) ισούται με τη συνολική ζήτηση (AD) Υ=AD=C+ Ι a Τα νοικοκυριά αποταμιεύουν το εισόδημα που δεν δαπανούν για κατανάλωση. Υ=C+S. Προκύπτει λοιπόν ότι σε ισορροπία η επιθυμητή επένδυση πρέπει να ισούται με την αποταμίευση. Ι a =S δηλαδή οι αποταμιεύσεις των νοικοκυριών ισούνται με το ύψος των επενδύσεων που επιθυμούν να κάνουν οι επιχειρήσεις. Επειδή όμως αποταμιευτές και επενδυτές είναι διαφορετικά άτομα οι πρώτοι δεν μπορούν να γνωρίζουν τι ακριβώς ύψος επενδύσεων επιθυμούν οι δεύτεροι. Έτσι αν Ι a >S θα υπάρχει υπερβάλλουσα ζήτηση κεφαλαίων η οποία θα πρέπει να καλυφθεί από αναγκαστική μείωση των αποθεμάτων (αποεπένδυση) Αντίθετα αν Ι a < S υπάρχει υπερβάλλουσα προσφορά κεφαλαίων η οποία δημιουργεί αναγκαστική αύξηση των αποθεμάτων I, S S I 0 E I 0 Y
Το παράδοξο της φειδούς Το παράδοξο της φειδούς: Μια αύξηση στις αποταμιεύσεις όλων των ανθρώπων σε μια οικονομία μπορεί να οδηγήσει σε μείωση των αποταμιεύσεων όταν η επένδυση δε μεταβάλλεται. Εξήγηση: οι αποταμιεύσεις συνιστούν εκροή από την κυκλική ροή εισοδήματος μείωση δαπανών μείωση παραγωγής μείωση απασχόλησης μειωμένο εθνικό εισόδημα. Αν οι άνθρωποι έχουν χαμηλότερο εισόδημα (ή είναι άνεργοι), μπορεί να χρησιμοποιήσουν τις αποταμιεύσεις τους για να διατηρήσουν το επίπεδο διαβίωσής τους. Άρα, η αποταμίευση οδηγεί σε μείωση των αποταμιεύσεων παράδοξο της φειδούς. Το παράδοξο της φειδούς ισχύει κυρίως στη βραχυχρόνια περίοδο. Στη μακροχρόνια περίοδο οι επενδύσεις αυξάνονται.
Ο πολλαπλασιαστής επενδύσεων Μία αύξηση στην αυτόνομη επένδυση Ι a Ι a θα οδηγήσει σε αύξηση του εισοδήματος Υ 0 Υ 1. Φαίνεται ότι η αύξηση στο εισόδημα Υ 1 -Υ 0 είναι μεγαλύτερη από την αύξηση της επένδυσης Ι a -Ι a που την προκάλεσε. Αυτό συμβαίνει γιατί η αρχική αύξηση στο εισόδημα από την αύξηση της επένδυσης πυροδότησε μία αύξηση της κατανάλωσης (C) η οποία με τη σειρά της αύξησε περαιτέρω το εισόδημα. Αυτό εξαρτάται από την κλίση της ευθείας AD δηλαδή από την οριακή ροπή για κατανάλωση (c). Έστω ότι C=cY (δεν υπάρχει αυτόνομη κατανάλωση). Η συνολική ζήτηση θα είναι: AD= Υ=C+I=> Υ=cY+Ι a => Υ(1-c)= Ι a => Υ= 1 Πολλαπλασιαστής επενδύσεων 1 c Ι a Εναλλακτικά, δεδομένου ότι c+s=1 Υ= 1 s Ι a AD D 1 =Υ 1 Ι a AD 0 =Υ 0 Ι a E 45 o Υ0 2 E Υ 1 Y AD =C+I AD =C+I Ο πολλαπλασιαστής επενδύσεων ορίζεται ως ο λόγος της μεταβολής του εισοδήματος προς τη μεταβολή της επένδυσης: (ΔΥ/ΔΙ) μας δείχνει πόσο θα αυξηθεί το εισόδημα από μία αύξηση της αυτόνομης επένδυσης και είναι θετική συνάρτηση τής οριακής ροπής για κατανάλωση (ΜPC) ή c και αρνητική συνάρτηση της οριακής ροπής για αποταμίευση (MPS) ή s. 19
Κρατικές δαπάνες και φόροι Σε μία χώρα, μία από τις προτεραιότητες της κυβέρνησης είναι η κατάρτιση του ετήσιου προϋπολογισμού στον οποίο αναφέρονται όλα τα προβλεπόμενα έσοδα και έξοδα του κράτους για τον επόμενο χρόνο. Ο προϋπολογισμός μπορεί να είναι: Ισοσκελισμένος: έσοδα = έξοδα Πλεονασματικός: έσοδα>έξοδα Ελλειμματικός: έσοδα<έξοδα Τα έσοδα του κράτους προέρχονται κατά βάση από τους φόρους και όταν ο προϋπολογισμός είναι ελλειμματικός αναγκάζεται να δανειστεί από τους ιδιώτες μέσω της έκδοσης ομολόγων αυξάνοντας έτσι το δημόσιο χρέος και επιβαρύνοντας τις μελλοντικές γενιές. Το κράτος μπορεί να επηρεάσει τη συνολική ζήτηση ασκώντας δημοσιονομική πολιτική αυξομειώνοντας τις κρατικές δαπάνες, τους φόρους και τις μεταβιβαστικές πληρωμές. 20
Πολλαπλασιαστής κρατικών δαπανών Αυτό που μας ενδιαφέρει πρωταρχικά είναι να δούμε πως η μεταβολή των κρατικών δαπανών επηρεάζει το προϊόν. Γνωρίζουμε ότι σε κατάσταση ισορροπίας σε μία κλειστή οικονομία με ύπαρξη κράτους, οι κρατικές δαπάνες αποτελούν μέρος της συνολικής ζήτησης που εκδηλώνεται στην αγορά προϊόντος σε κάθε χρονική περίοδο. AD=Υ=C+Ι a + G a (θεωρούμε ότι οι κρατικές δαπάνες είναι αυτόνομες G= G a ). Υ= cυ+ Ι a +G a => Υ(1-c)= Ι a +G a => Υ = 1 1 c (Ι a+g a ) Δεδομένου ότι η κρατικές δαπάνες G a είναι αυτόνομο μέγεθος όπως και οι επενδύσεις Ι a ο πολλαπλασιαστής κρατικών δαπανών (ΔΥ/ΔG) είναι ακριβώς ο ίδιος. AD AD 1 =Υ 1 E AD=C+I+G a AD=C+I+G a Πολλαπλασιαστής επενδύσεων G G a G a Y Ι a +G a AD 0 =Υ 0 E Ι a +G a 45 o Υ0 2 Υ 1 Y 21
Πολλαπλασιαστής φόρων Το κράτος επιβάλλει φόρους για να έχει έσοδα με τα οποία χρηματοδοτεί τις δαπάνες που πραγματοποιεί. Η επιβολή των φόρων μειώνει το διαθέσιμο εισόδημα (Υ d ) των καταναλωτών και η μείωση αυτή επηρεάζει την κατανάλωση. Το διαθέσιμο εισόδημα θα είναι Υ d =Υ-Τ a όταν οι φόροι είναι αυτόνομοι και Υ d =Υ- tυ όταν οι φόροι είναι αναλογικοί. Υποθέτοντας ότι η κατανάλωση είναι συνάρτηση του διαθέσιμου εισοδήματος C=cΥ d και ότι η επένδυση και οι κρατικές δαπάνες είναι αυτόνομα μεγέθη η συνολική ζήτηση είναι AD=Y=c(Y-T a )+I+G a => Υ = 1 ( ct 1 c a + Ι a +G a ). Παραγωγίζοντας την παραπάνω σχέση ως προς T a βρίσκουμε ότι c 1 c Πολλαπλασιαστής αυτόνομων φόρων AD AD 1 =Υ 1 Ι a +G a -ct a AD 0 =Υ 0 E AD=c(Y-T a )+I+G a E AD=c(Y-T a )+I+G a Μία αύξηση των αυτόνομων φόρων T a T a θα μετατοπίσει την καμπύλη ζήτησης προς τα κάτω κατά -cδt a οδηγώντας σε μείωση του εισοδήματος κατά ΔΤ c 1 c Ι a +G a -ct a 45 o Υ 0 2 Υ 1 Y 22
Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Όταν μία οικονομία έχει εμπορικές συναλλαγές με άλλες χώρες αποκαλείται ανοικτή οικονομία. Eξαγωγές: Οι εξαγωγές μιας χώρας περιλαμβάνουν αγαθά (προϊόντα και υπηρεσίες), καταναλωτικά ή επενδυτικά, τα οποία αγοράζουν οι κάτοικοι άλλων χωρών. Οι κύριοι παράγοντες που προσδιορίζουν τον όγκο των εξαγωγών μιας χώρας Α προς άλλες χώρες το εισόδημα των άλλων χωρών, το επίπεδο των τιμών της εγχώριας οικονομίας σε σχέση με των άλλων χωρών και η συναλλαγματική ισοτιμία (X=x α +x 1 Y w +x 2 R) (η διαφορά των τιμών έχει ενσωματωθεί στο R που είναι η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία). Yποθέτοντας ότι οι τιμές και η συναλλαγματική ισοτιμία και το εισόδημα των άλλων χωρών είναι αμετάβλητα οι εξαγωγές είναι δεδομένες και ανεξάρτητες από το εγχώριο εισόδημα. Eισαγωγές: Οι παράγοντες που προσδιορίζουν τις εγχώριες εισαγωγές είναι το εγχώριο εισόδημα, οι σχετικές τιμές των αγαθών και η συναλλαγματική ισοτιμία (M=m α +m 1 Y-m 2 R, m o =εισαγωγές που δεν εξαρτώνται από το εισόδημα m 1 =οριακή ροπή για εισαγωγές). Με αμετάβλητα το επίπεδο τιμών και τη συναλλαγματική ισοτιμία βλέπουμε ότι οι εισαγωγές είναι θετική συνάρτηση του εγχώριου εισοδήματος. Πλεονασματικό CA Ισοσκελισμένο CA Μ Ελλειμματικό CA Χ Y Σε χαμηλά επίπεδα εισοδήματος το ισοζύγιο παρουσιάζει πλεόνασμα και σε υψηλά επίπεδα εισοδήματος έλλειμμα. Η συμπεριφορά αυτή οφείλεται στο ότι, όσο αυξάνει το εισόδημα οι εισαγωγές αυξάνονται, ενώ οι εξαγωγές είναι σταθερές. 23
Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Μία αύξηση των εξαγωγών αρχικά θα αυξήσει το εμπορικό πλεόνασμα (B-A) (Γ-A) και θα οδηγήσει σε αύξηση της συνολική ζήτησης AD AD. Κατά συνέπεια θα αυξηθεί το εισόδημα (Υ 0 Υ 1 ) οδηγώντας σε μία αύξηση των εισαγωγών (Α Ε) και μειώνοντας τελικά το εμπορικό πλεόνασμα (Γ-A) (Δ-Ε). Η αύξηση των εισαγωγών αφαιρείται από τη συνολική ζήτηση αφού αφορά σε προϊόν που έχει παραχθεί στο εξωτερικό και τελικώς το εισόδημα θα μειωθεί (Υ 1 Υ 2 ) AD 45 o ΔΧ Υ 0 Γ Β 3 Υ 2 5 ΔΧ Δ Ε Υ 1 1 AD AD AD Y Μ Χ Χ Είναι σαφές ότι η αύξηση του Υ από μία αύξηση των Χ εξαρτάται από την κλίση της ευθείας Μ οποία είναι η οριακή ροπή για εισαγωγές m. Όσο πιο ελαστική είναι η ζήτηση για εισαγωγές τόσο μικρότερη θα είναι τελικών η αύξηση του Υ. Σε μια ανοικτή οικονομία χωρίς κράτος AD= Υ=C+I+Χ-Μ=> Υ=cY+Ι a + x a m a m 1 Y => 1 Υ= (Ι 1 c+m a + x a m a ) 1 Πολλαπλασιαστής εξαγωγών Α Υ 0 Υ 2 Υ 1 Y 24