ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ

ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού αποτελεί βασική πολιτική προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Από το 2010, έχει συμπεριληφθεί στην Ευρώπη 2020, τη στρατηγική της ΕΕ για την ανάπτυξη και την απασχόληση, η οποία έχει διαρθρωθεί γύρω από τη δημιουργία θέσεων εργασίας και τη μείωση της φτώχειας. Ένας από τους πέντε πρωταρχικούς στόχους της στρατηγικής είναι να εξαλειφθεί ο κίνδυνος της φτώχειας ή του κοινωνικού αποκλεισμού για τουλάχιστον 20 εκατομμύρια ανθρώπους έως το 2020, και έτσι να μειωθεί η φτώχεια από 116,4 εκατομμύρια το 2008 1 σε 96,4 εκατομμύρια κατά τη διάρκεια της δεκαετίας. Μετά την εκδήλωση της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης, όμως, η Ευρώπη απομακρύνθηκε από την επίτευξη του στόχου της όσον αφορά τη φτώχεια. Η αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας και η βελτίωση των συνθηκών της αγοράς εργασίας επέφεραν, μετά το 2013, ορισμένες γενικές βελτιώσεις στις κοινωνικές συνθήκες στα περισσότερα κράτη μέλη. Η δρομολόγηση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων 1 Σε σύγκριση με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία για τα άτομα που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (AROPE) (έτος 2008) κατά τον χρόνο έγκρισης της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» το 2010. δίνει νέα ώθηση στις προσπάθειες μείωσης της φτώχειας. Ο πυλώνας αναμένεται να αποτελέσει το πλαίσιο αναφοράς για τον έλεγχο των εργασιακών και κοινωνικών επιδόσεων των κρατών μελών και για την προώθηση των μεταρρυθμίσεων σε εθνικό επίπεδο. Γενικότερα, θεσπίζει ένα νέο πλαίσιο για την οικοδόμηση μιας πιο δίκαιης Ευρώπης και για την ενίσχυση της κοινωνικής της διάστασης, παρέχοντας κατευθύνσεις σε τομείς όπως η κοινωνική δικαιοσύνη, η ανοδική κοινωνική κινητικότητα, καθώς και η μείωση της φτώχειας και της εισοδηματικής ανισότητας. Το παρόν έγγραφο επιδιώκει να παρουσιάσει μια σύντομη επισκόπηση της κοινωνικής ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση 2. Το έγγραφο διαρθρώνεται ως ακολούθως: αρχικά, γίνεται αναφορά στην έννοια και τη μέτρηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού στη συνέχεια, παρέχεται επισκόπηση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει επί του παρόντος η ΕΕ και, τέλος, συζητούνται συγκεκριμένοι μοχλοί πολιτικής που επιτρέπουν την κοινωνική ένταξη. Πρόσθετες πληροφορίες για τον εν λόγω τομέα πολιτικής παρέχουν τα συμπληρωματικά ενημερωτικά δελτία με τους ακόλουθους τίτλους: Ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας Επάρκεια και βιωσιμότητα των συντάξεων Υγεία και συστήματα υγείας 2 Οι χώρες στις οποίες αναφέρονται τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στο παρόν ενημερωτικό δελτίο είναι οι 28 χώρες της ΕΕ, εκτός αν ορίζεται διαφορετικά. Σελίδα 1

Δεξιότητες για την αγορά εργασίας Φορολογικά συστήματα και φορολογική διοίκηση Συστήματα καθορισμού των μισθών Αντιμετώπιση των ανισοτήτων. 2. ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ: ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΔΟΣΕΩΝ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΕΕ 2.1. Μέτρηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού Η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός αποτελούν σύνθετο φαινόμενο του οποίου η μέτρηση απαιτεί πολυδιάστατη προσέγγιση. Η ΕΕ χρησιμοποιεί, επομένως, ένα σύνολο δεικτών για την αξιολόγηση της προόδου ως προς την επίτευξη του στόχου της μείωσης της φτώχειας στην ΕΕ. Ο πρωταρχικός δείκτης μετρά τον αριθμό των ατόμων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (AROPE). Η κατάσταση αυτή προσδιορίζεται με τη χρήση τριών κύριων επιμέρους δεικτών: κίνδυνος φτώχειας (σχετική ή νομισματική φτώχεια): αυτός ο δείκτης μετρά το ποσοστό των ατόμων που ζουν σε ένα νοικοκυριό με ισοδύναμο καθαρό διαθέσιμο εισόδημα κάτω από το όριο του κινδύνου φτώχειας, το οποίο ορίζεται στο 60 % της εθνικής διαμέσου (μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις). Το διάμεσο όριο του 60 % είναι συμβατικό και αντιπροσωπεύει το επίπεδο εισοδήματος που θεωρείται αναγκαίο για μια αξιοπρεπή ζωή. Τα άτομα με ισοδύναμο καθαρό διαθέσιμο εισόδημα νοικοκυριού κάτω από το όριο θεωρείται ότι αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ατόμων να πληρώνουν για τουλάχιστον τέσσερα από εννέα συγκεκριμένα υλικά αγαθά 3 νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας: αυτός ο δείκτης μετρά το ποσοστό ατόμων ηλικίας 0-59 ετών που ζουν σε νοικοκυριά όπου τα άτομα σε ηλικία εργασίας πρόσφεραν λιγότερο από το 20 % των συνολικών δυνατοτήτων τους για εργασία κατά τους προηγούμενους 12 μήνες. Από τον κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού θεωρείται ότι απειλούνται τα άτομα που αντιμετωπίζουν τουλάχιστον μία από τις τρεις διαστάσεις της φτώχειας που περιγράφονται ανωτέρω. Ορισμένα άτομα πλήττονται από δύο ή ακόμη και τρεις τύπους φτώχειας ταυτόχρονα, με αποτέλεσμα, σε ορισμένες περιπτώσεις, το άθροισμα κάθε δείκτη να συνεπάγεται διπλό υπολογισμό (βλ. σχήμα 1). Ο κοινωνικός πίνακας αποτελεσμάτων, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, ενστερνίζεται την πολυδιάστατη προσέγγιση της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» και προσθέτει συμπληρωματικούς δείκτες για τη μέτρηση της φτώχειας, και συγκεκριμένα τους ακόλουθους: σοβαρή στέρηση στέγασης: μετράται ως το ποσοστό του πληθυσμού που ζει σε κατοικία που θεωρείται υπερπλήρης, ενώ ταυτόχρονα χαρακτηρίζεται από τουλάχιστον ένα από τα κριτήρια της στέρησης στέγασης: 1) οροφή που στάζει 2) απουσία μπανιέρας, ντους ή εσωτερικής τουαλέτας με καζανάκι ή 3) κατοικία που θεωρείται πολύ σκοτεινή σοβαρή υλική στέρηση: αυτός ο δείκτης μετρά το ποσοστό των ατόμων των οποίων οι συνθήκες διαβίωσης περιορίζονται από την έλλειψη πόρων και τα οποία δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν ορισμένα υλικά αγαθά τα οποία υποδηλώνουν κανονικά αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης σε μια δεδομένη κοινωνία. Περιγράφει την αναγκαστική αδυναμία των 3 1) να εξοφλούν εμπρόθεσμα το ενοίκιο, το στεγαστικό δάνειο ή τους λογαριασμούς υπηρεσιών κοινής ωφελείας 2) να θερμαίνουν επαρκώς την κατοικία τους 3) να αντεπεξέρχονται σε αιφνίδιες δαπάνες 4) να καταναλώνουν κρέας, ψάρι ή τροφή με ισοδύναμο πρωτεΐνης κάθε δεύτερη ημέρα 5) να περνούν μια εβδομάδα διακοπών μακριά από την κατοικία τους 6) να συντηρούν αυτοκίνητο 7) να έχουν πλυντήριο 8) να έχουν έγχρωμη τηλεόραση 9) να έχουν τηλέφωνο. Σελίδα 2

ποσοστό εργαζομένων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας: μετράται ως το ποσοστό ατόμων που εργάζονται και έχουν ισοδύναμο καθαρό διαθέσιμο εισόδημα κάτω από το όριο του κινδύνου φτώχειας, το οποίο ορίζεται στο 60 % της εθνικής διαμέσου (μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις). Τους δείκτες φτώχειας συμπληρώνουν τα κριτήρια εισοδηματικής ανισότητας 4, τα οποία παρέχουν γενικότερη εικόνα της κατάστασης όσον αφορά τον κοινωνικό αποκλεισμό: συντελεστής Gini: ο πιο συχνά χρησιμοποιούμενος δείκτης ανισότητας. Μετρά την κατανομή εισοδήματος στο εσωτερικό μιας χώρας ή περιφέρειας. Όσο υψηλότερος είναι ο συντελεστής, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανισότητα. Ο μηδενικός συντελεστής εκφράζει την τέλεια ισότητα (όλοι έχουν το ίδιο εισόδημα), ενώ όταν ο συντελεστής έχει τιμή 100 εκφράζει την τέλεια ανισότητα. λόγος πεμπτημορίων εισοδήματος (καλείται επίσης και «λόγος S80/S20»): παρέχει μια ένδειξη της εισοδηματικής ανισότητας μεταξύ του 20 % του πληθυσμού με το υψηλότερο εισόδημα (ανώτερο πεμπτημόριο) και του 20 % του πληθυσμού με το χαμηλότερο εισόδημα (κατώτερο πεμπτημόριο). Η έρευνα «Στατιστικές της ΕΕ για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης (EU-SILC)» αποτελεί τη βασική πηγή στατιστικών στοιχείων για το εισόδημα, τη φτώχεια, την κοινωνική ένταξη και τις συνθήκες διαβίωσης. Βασικό πλεονέκτημα της εν λόγω έρευνας είναι ότι περιλαμβάνει αναλυτικά στοιχεία για τα άτομα και τα νοικοκυριά τα οποία έχουν συλλεχθεί με εναρμονισμένο τρόπο από όλα τα κράτη μέλη, καθιστώντας έτσι δυνατές τις συγκρίσεις μεταξύ των χωρών. Βασικό μειονέκτημα της έρευνας 4 Βλ. το θεματικό ενημερωτικό δελτίο Ευρωπαϊκού Εξαμήνου με τίτλο Αντιμετώπιση των ανισοτήτων. είναι η διετής χρονική καθυστέρηση 5 έως ότου καταστούν διαθέσιμα τα στοιχεία για ανάλυση και υποβολή εκθέσεων. 2.2. Επισκόπηση επιδόσεων Το ποσοστό φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού μειώθηκε στο επίπεδο που ήταν πριν από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Το 2016 6, περίπου 118 εκατ. άτομα, ήτοι το 23,5 % του ευρωπαϊκού πληθυσμού 7, αντιμετώπιζαν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (βλ. παράρτημα, πίνακα 1), ενώ το 2012 το ποσοστό των ατόμων που αντιμετώπιζαν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού στην ΕΕ ανερχόταν περίπου στο 25 %. Η νομισματική φτώχεια εξακολουθεί να είναι η πιο διαδεδομένη μορφή φτώχειας το 2016, πλήττοντας σχεδόν 87 εκατ. άτομα (ήτοι 17,3 %). Ο αριθμός των ατόμων που πλήττονται από σοβαρή υλική στέρηση μειώθηκε για τέταρτο συνεχόμενο έτος. Από τα πρώτα στοιχεία που είναι διαθέσιμα για το 2016 προκύπτει ότι ένα ποσοστό 7,5 % (ήτοι 37,8 εκατ. άτομα) άγγιξε το χαμηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί στην ΕΕ από το 2005. Για ένα ποσοστό 10,4 % (ήτοι 38,8 εκατ. άτομα), το επίπεδο χαμηλής έντασης εργασίας εξακολουθεί να κυμαίνεται πάνω από την τιμή του 2008 (9,2 %). Εντούτοις, η βελτίωση των συνθηκών της αγοράς εργασίας και η αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας είχαν ως αποτέλεσμα να μειωθεί για πρώτη φορά 5 Για παράδειγμα, το 2017 η Eurostat δημοσιεύει στοιχεία για το 2016 με βάση τα εισοδήματα του 2015. 6 Κατ εκτίμηση στοιχεία για το εισοδηματικό έτος 2015. Κατά τον χρόνο έκδοσης του παρόντος, δεν είχαν καταστεί ακόμη διαθέσιμα τα στοιχεία για την Ιρλανδία. 7 Ο συνολικός αριθμός ατόμων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού είναι χαμηλότερος από το άθροισμα των επιμέρους συνόλων των ατόμων που αντιμετωπίζουν καθεμία από τις τρεις μορφές φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. Αυτό συμβαίνει διότι κάποια άτομα αντιμετωπίζουν ταυτόχρονα περισσότερες από μία μορφές αυτών των καταστάσεων. Σελίδα 3

το 2015, από το 2008, το ποσοστό των ατόμων που ζουν σε νοικοκυριά ανέργων. Παρά την πρόσφατη συνεχή βελτίωση της κατάστασης όσον αφορά τη φτώχεια, η εισοδηματική ανισότητα εξακολουθεί να είναι υψηλή, αυξάνοντας έτσι τον προβληματισμό σχετικά με τα δίκαια διανεμητικά αποτελέσματα για τον πληθυσμό. Ο λόγος εισοδήματος S80/S20 διαμορφώθηκε, μετά από μια ανοδική τάση τα τελευταία χρόνια, στο 5,1 όπου και παρέμεινε το 2016. Ανοδική τάση παρατηρείται και στον συντελεστή Gini, ο οποίος ανήλθε στο 31 το 2015. Τα αποτελέσματα για τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό σε επίπεδο ΕΕ, που υπολογίστηκαν ως ο σταθμισμένος μέσος όρος των εθνικών αποτελεσμάτων, κρύβουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών (βλ. σχήμα 2). Το 2016, σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού σε τέσσερα κράτη μέλη ήταν αντιμέτωπο με τον κίνδυνο της φτώχειας ή του κοινωνικού αποκλεισμού: Βουλγαρία (40,4 %), Ρουμανία (38,3 %), Ελλάδα (35,6 %) και Λιθουανία (30,1 %). Αντίθετα, τα χαμηλότερα επίπεδα αναφέρθηκαν στην Τσεχική Δημοκρατία (13,3 %), τη Φινλανδία (16,6 %) και τις Κάτω Χώρες (16,7 %) (βλ. παράρτημα, πίνακα 1). Η δυναμική της φτώχειας παρουσιάζει επίσης σημαντικές διακυμάνσεις ανά ηλικιακή ομάδα και υπόβαθρο πληθυσμού. Οι πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες φαίνεται να είναι οι νέοι, τα παιδιά, τα άτομα με αναπηρία, οι άνεργοι και οι υπήκοοι τρίτων χωρών. Σχεδόν το ένα τρίτο των νέων της Ευρώπης είναι εκτεθειμένοι σε αυξημένο κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. Η ανεργία των νέων μειώθηκε για τρίτο συνεχόμενο έτος και διαμορφώθηκε το 2016 στο 18,7 %, ποσοστό που εξακολουθεί να υπερβαίνει τα προ κρίσης επίπεδα του 2008 (15,6 %). Ταυτόχρονα, σχεδόν το ένα τρίτο (30,5 %) των νέων (ηλικίας 18-24 ετών) αντιμετώπιζαν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού το 2016. Τα παιδιά είναι επίσης μια πληθυσμιακή ομάδα που αντιμετωπίζει αυξημένο κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. Το 2016, ο κίνδυνος που αντιμετώπιζαν τα παιδιά (ηλικίας 0-17 ετών) ανήλθε στο 26,4 %. Ήταν, δηλαδή, υψηλότερος από τον κίνδυνο που αντιμετώπιζαν τα άτομα σε ηλικία εργασίας (ηλικίας 18-64 ετών, 24,2 %) ή οι ηλικιωμένοι (ηλικίας 65 ετών και άνω, 18,3 %). Η ευπάθεια των παιδιών οφείλεται ως επί το πλείστον στο εργασιακό καθεστώς των γονέων τους, ιδίως δε όταν συνδυάζεται με περιορισμένη πρόσβαση σε κοινωνικές υπηρεσίες και χαμηλή εισοδηματική στήριξη. Τα άτομα με αναπηρία αντιμετωπίζουν επίσης πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. Το 30,2 % των ατόμων με αναπηρία (31 εκατ. άτομα) αντιμετώπιζαν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού το 2015 στην ΕΕ, ποσοστό πολύ μεγαλύτερο από το αντίστοιχο ποσοστό για τα άτομα χωρίς αναπηρία (20,8 %). Ο κίνδυνος αυξάνεται δε με τη σοβαρότητα της αναπηρίας, φτάνοντας το 36,7 % των ατόμων με σοβαρή αναπηρία στην ΕΕ το 2014. Ο κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού των ανέργων άγγιξε το 67,1 % το 2016. Επιπλέον, ο αριθμός των μακροχρόνια ανέργων άγγιξε σχεδόν το 48 % του συνολικού αριθμού ανέργων. Η εξέλιξη αυτή είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, καθώς οι παρατεταμένες περίοδοι ανεργίας μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρή υποβάθμιση των δεξιοτήτων και να εκθέσουν τους μακροχρόνια άνεργους σε αυξημένο κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. Άλλη συνέπεια της μακροχρόνιας ανεργίας είναι ότι τα άτομα παύουν να καλύπτονται από οποιαδήποτε μορφή εισοδηματικής στήριξης ή κοινωνικής προστασίας. Η εργασία δεν προστατεύει πάντοτε από τη φτώχεια, και η αύξηση της φτώχειας των εργαζομένων αποτελεί μία ακόμη ανησυχητική εξέλιξη. Το 2015, το 9,5 % των εργαζομένων φέρονταν να έχουν ανεπαρκείς αποδοχές. Πρόκειται, δηλαδή, για αύξηση Σελίδα 4

σε σχέση με τα επίπεδα του 2008 8 (8,5 %). Η εξέλιξη αυτή επηρεάζεται από την αύξηση των συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου και της μερικής απασχόλησης. Αυτές οι μορφές εργασίας συνδέονται συχνά με χαμηλότερες αμοιβές και χαμηλότερη ένταση εργασίας, δύο καθοριστικούς παράγοντες που βρίσκονται πίσω από την αύξηση του κινδύνου της φτώχειας 9. Από την άλλη πλευρά, αυτοί οι τύποι συμβάσεων συνδέονται στενά με τις τάσεις ψηφιοποίησης της εργασίας, με την έμφαση που δίδεται στην καλύτερη ισορροπία επαγγελματικής και προσωπικής ζωής και με την επανένταξη των γυναικών με παιδιά στην αγορά εργασίας. Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η περίπτωση των ατόμων που έχουν γεννηθεί εκτός ΕΕ αλλά βρίσκονται στην ΕΕ υπό το πρίσμα της αυξανόμενης ανάγκης αντιμετώπισης της εισροής αιτούντων άσυλο. Το 2015, ο κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού για τα άτομα που έχουν γεννηθεί εκτός ΕΕ ανερχόταν κατ εκτίμηση στο 39,1 %, ήτοι σχεδόν διπλάσιος από τον κίνδυνο που διέτρεχαν οι γηγενείς (21,6 %). Άλλες ομάδες 10 που πλήττονται από τη φτώχεια ή τον κοινωνικό αποκλεισμό είναι οι μονογονικές οικογένειες, οι πολύτεκνες οικογένειες και οι μειονότητες, όπως οι Ρομά. 8 ΕΕ-27, δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την Κροατία για το έτος 2008. 9 Απασχόληση και κοινωνικές εξελίξεις στην Ευρώπη (ESDE) 2016, σ. 87. 10 Δεν υπάρχουν συγκρίσιμα στοιχεία σε επίπεδο ΕΕ για όλες αυτές τις ομάδες. Σελίδα 5

3. ΜΟΧΛΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΚΛΗΣΕΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Η πρόληψη και η μείωση της φτώχειας, του κοινωνικού αποκλεισμού και των ανισοτήτων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα μέτρα και τις μεταρρυθμίσεις που υιοθετούν τα κράτη μέλη. Ο ρόλος της ΕΕ είναι να στηρίζει και να συμπληρώνει τις πολιτικές των κρατών μελών στους τομείς της κοινωνικής ένταξης και της κοινωνικής προστασίας, μέσω της παροχής πολιτικών κατευθύνσεων και οικονομικής στήριξης για την ανάληψη μεταρρυθμιστικών προσπαθειών. Στόχος της προσέγγισης ενεργητικής ένταξης της ΕΕ 11 είναι: i) να βοηθά όσους μπορούν να εργαστούν να βρουν βιώσιμη και ποιοτική εργασία ii) να παρέχει επαρκείς πόρους σε όσους δεν μπορούν να εργαστούν ώστε να ζουν με αξιοπρέπεια iii) να παρέχει στήριξη για συμμετοχή στην κοινωνία. Η προσέγγιση βασίζεται σε τρεις συνιστώσες: κατάλληλη εισοδηματική στήριξη, αγορές εργασίας χωρίς αποκλεισμούς και πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες. Εξασφάλιση κατάλληλης εισοδηματικής στήριξης για όλους, αποφεύγοντας παράλληλα τις παγίδες της ανεργίας ή της αεργίας για όσους μπορούν να εργαστούν Δημιουργία αγορών εργασίας χωρίς αποκλεισμούς μέσω της παροχής ευκαιριών σε όλους για να αποκτήσουν αμειβόμενη εργασία και επαρκή μισθό για τη διαβίωση τους. Οι αγορές εργασίας χωρίς αποκλεισμούς βασίζονται, μεταξύ άλλων, σε ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας που βελτιώνουν την αντιστοίχιση των εργαζομένων με θέσεις εργασίας και βοηθούν τους ανέργους να διατηρούν επαφή με την αγορά εργασίας 12 Η παροχή πρόσβασης σε υψηλής ποιότητας υγειονομική περίθαλψη 13, κοινωνικές και λοιπές υποστηρικτικές υπηρεσίες μπορεί να συμβάλει στην άρση των εμποδίων στην αγορά εργασίας και, κατά συνέπεια, στην αντιμετώπιση της φτώχειας και του κοινωνικού Σχήμα 1 Αριθμός ατόμων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού ανά τύπο δεικτών, EΕ-28, 2015* (σε εκατ.) Άτομα που αντιμετωπίζουν σοβαρές υλικές στερήσεις Άτομα που επηρεάζονται από πάνω από μία μορφή φτώχειας 38,6 16.0 40,3 12.2 Άτομα που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις 86,6 51.0 9.2 3.0 Άτομα που ζουν σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας 14.2 13.3 39,6 * Κατά τον χρόνο έκδοσης του παρόντος δεν υπήρχαν διαθέσιμες διασταυρώσεις των δεικτών φτώχειας για το 2016 αποκλεισμού. Οι υπηρεσίες παιδικής 11 Βλ. σύσταση της Επιτροπής σχετικά με την ενεργητική ένταξη των ατόμων που είναι αποκλεισμένα από την αγορά εργασίας (2008/867/ΕΚ) και έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής για την εφαρμογή της σύστασης [SWD(2017) 257 final]. 12 Βλ. το θεματικό ενημερωτικό δελτίο Ευρωπαϊκού Εξαμήνου με τίτλο Ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας. 13 Βλ. το θεματικό ενημερωτικό δελτίο Ευρωπαϊκού Εξαμήνου με τίτλο Υγεία και συστήματα υγείας. Σελίδα 6

φροντίδας, για παράδειγμα, παρέχουν στους γονείς τη δυνατότητα να επιστρέψουν στην εργασία. Άλλα συγκεκριμένα προγράμματα και υπηρεσίες χρησιμοποιούνται για την προσέγγιση των πλέον αποκλεισμένων από την κοινωνία ατόμων (άστεγοι, πρώην κατάδικοι, Σχήμα 2 Άτομα που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (2016): τυποποιημένες τιμές Βουλγαρία Ρουμανία Ελλάδα Λιθουανία Ιταλία Λετονία Κροατία Ισπανία Κύπρος Ουγγαρία Ιρλανδία* Πορτογαλία Εσθονία ΕΕ (28 χώρες) Ηνωμένο Βασίλειο Πολωνία Βέλγιο Μάλτα Λουξεμβούργο Γερμανία Σλοβενία Σουηδία Γαλλία Σλοβακία Αυστρία Κάτω Χώρες Δανία Φινλανδία Τσεχική Δημοκρατία -20-10 0 10 20 Πηγή: Eurostat, EU-SILC, επιγραμμικός κωδικός δεδομένων: tsdsc100 * Κατά τον χρόνο έκδοσης του παρόντος δεν υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία για την Ιρλανδία, και επομένως χρησιμοποιήθηκαν τα ποσοτικά στοιχεία για το 2015. Σελίδα 7

ψυχικά ασθενείς, τοξικομανείς) και τη στήριξή τους μέσω της παροχής συνδρομής ώστε να επανενταχθούν στην κοινωνία. Τα κράτη μέλη έχουν στη διάθεσή τους διάφορους άλλους μοχλούς πολιτικής για τη βελτίωση των εθνικών αποτελεσμάτων τους σε κοινωνικό επίπεδο. Για παράδειγμα: Παροχή αποδοτικών και δίκαιων συστημάτων εκπαίδευσης και διά βίου μάθησης 14 ώστε τα άτομα να μπορούν να εφοδιάζονται με τις δεξιότητες που απαιτούνται για να εισέλθουν και να προοδεύσουν στην αγορά εργασίας. Μέριμνα ώστε τα παιδιά από μειονεκτικά περιβάλλοντα να έχουν ίσες ευκαιρίες και οι εργαζόμενοι χαμηλής ειδίκευσης να έχουν κατάλληλη πρόσβαση σε διά βίου μάθηση Υιοθέτηση φορολογικών πολιτικών 15 που παρέχουν κατάλληλα κίνητρα σε όλους τους παράγοντες (εργαζόμενους, εργοδότες και επιχειρηματίες) ώστε να αναπτύσσουν ενεργά οικονομικές δραστηριότητες Πολιτικές καθορισμού των μισθών 16 που διασφαλίζουν επαρκή εισοδήματα, ενώ παράλληλα λαμβάνουν υπόψη τις επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα και τη δημιουργία θέσεων εργασίας Εξασφάλιση επαρκών και βιώσιμων συντάξεων 17, μεταξύ άλλων μέσω της εφαρμογής πολιτικών για την ενεργό γήρανση στους τομείς της απασχόλησης, της συμμετοχής και της ανεξάρτητης διαβίωσης. Κατά μέσο όρο στην ΕΕ, οι συνταξιούχοι προστατεύονται 14 Βλ. το θεματικό ενημερωτικό δελτίο Ευρωπαϊκού Εξαμήνου με τίτλο Δεξιότητες για την αγορά εργασίας. 15 Βλ. το θεματικό ενημερωτικό δελτίο Ευρωπαϊκού Εξαμήνου με τίτλο Φορολογικά συστήματα και φορολογική διοίκηση. 16 Βλ. το θεματικό ενημερωτικό δελτίο Ευρωπαϊκού Εξαμήνου με τίτλο Συστήματα καθορισμού των μισθών. 17 Βλ. το θεματικό ενημερωτικό δελτίο Ευρωπαϊκού Εξαμήνου με τίτλο Επάρκεια και βιωσιμότητα των συντάξεων. περισσότερο από τον κίνδυνο της φτώχειας ή του κοινωνικού αποκλεισμού σε σύγκριση με τον συνολικό πληθυσμό Έγκριση νομοθεσίας κατά των διακρίσεων η οποία αντιμετωπίζει τα εμπόδια που συναντούν συγκεκριμένες ομάδες κατά την αναζήτηση εργασίας ή διαμονής ή κατά την πρόσβαση στα κοινωνικά τους δικαιώματα. 4. ΔΙΑΣΤΑΥΡΟΥΜΕΝΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ 4.1. Βελτίωση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας της εισοδηματικής στήριξης Οι κοινωνικές μεταβιβάσεις και οι φόροι ανακατανέμουν το εισόδημα μεταξύ ατόμων και νοικοκυριών. Μπορούν να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό τη φτώχεια και την εισοδηματική ανισότητα. Το 2015, οι δαπάνες για παροχές κοινωνικής προστασίας 18 (εξαιρουμένων των συντάξεων) μείωσαν το ποσοστό φτώχειας στην ΕΕ από 25,9 % σε 17,3 %. Πάντως, ο αντίκτυπος της κοινωνικής προστασίας παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις μεταξύ των χωρών της ΕΕ: από λιγότερο από 7 % στη Βουλγαρία, την Κύπρο, την Εσθονία, την Ελλάδα, την Ιταλία, τη Λετονία, την Πολωνία και τη Ρουμανία, έως περισσότερο από 25 % στο Βέλγιο, τη Δανία, τη Φινλανδία και την Ιρλανδία (βλ. σχήμα 3). Εκτός από το ύψος των κοινωνικών μεταβιβάσεων, καθοριστικές είναι επιπλέον η αποτελεσματικότητα και η αποδοτικότητα της δαπάνης, δηλαδή όταν η δαπάνη αποφέρει τα καλύτερα 18 Οι παροχές κοινωνικής προστασίας, ανά λειτουργία, περιλαμβάνουν: παροχές γήρατος και επιζώντων (συντάξεις) παροχές ασθενείας, υγειονομική περίθαλψης και αναπηρίας οικογενειακές παροχές και παροχές τέκνων παροχές ανεργίας παροχές στέγασης και κοινωνικού αποκλεισμού. Σελίδα 8

Αντίκτυπος των κοινωνικών μεταβιβάσεων (εκτός συντάξεων) στη μείωση της φτώχειας - μεταβολή σε σχέση με το 2015 Σχήμα 3 Ο αντίκτυπος των κοινωνικών μεταβιβάσεων* στη μείωση της φτώχειας, 2016 και μεταβολή σε σχέση με το προηγούμενο έτος 6,0 2016 4,0 LV FI 2,0 PL DE RO AT SI SE 0,0 UK 12 14 16 EL 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 MT CY DK LT FR -2,0 IT EE PT ES CZ HU y = 0,0232x - 1,6189 R² = 0,0103 BE -4,0 BG SK LU -6,0 NL HR -8,0 Αντίκτυπος των κοινωνικών μεταβιβάσεων (εκτός συντάξεων) στη μείωση της φτώχειας Υπολογίζονται συγκρίνοντας τα ποσοστά των εργαζομένων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας πριν από τις κοινωνικές μεταβιβάσεις με τα αντίστοιχα ποσοστά μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις οι συντάξεις δεν λαμβάνονται υπόψη ως κοινωνικές μεταβιβάσεις στους εν λόγω υπολογισμούς. Πηγή: Eurostat, EU-SILC 2016 δυνατά αποτελέσματα (αποτελεσματικότητα) στο χαμηλότερο δυνατό κόστος και με μεγιστοποιημένες δευτερογενείς επιπτώσεις στην απασχόληση και την ανάπτυξη (αποδοτικότητα). Οι διαφορές στην αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα των κοινωνικών δαπανών εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες. Πρώτον, υπάρχουν μεγάλες διαφορές σε επίπεδο φτώχειας και ανισοτήτων πριν από τις κοινωνικές μεταβιβάσεις, οι οποίες εξαρτώνται από την κατανομή του αρχικού εισοδήματος (ήτοι, αποδοχές από την εργασία, συμπεριλαμβανομένου του εισοδήματος από αυτοαπασχόληση, του εισοδήματος από κεφάλαια και των συντάξεων 19 ). Οι κατακερματισμένες και πολωμένες αγορές εργασίας 20 δημιουργούν συνήθως υψηλά επίπεδα ανισότητας πριν από τις μεταβιβάσεις, τα οποία απαιτούν ενδεχομένως υψηλότερο βαθμό ανακατανομής. 19 Οι συντάξεις θεωρούνται αρχικό εισόδημα διότι ανακατανέμουν το εισόδημα κατά τη διάρκεια του βίου ενός ατόμου. 20 Ο κατακερματισμός αναφέρεται σε μια κατάσταση στην οποία μια ομάδα καλά προστατευμένων εργαζομένων συνυπάρχει με μια ομάδα εργαζομένων που απασχολούνται σε χαμηλότερα αμειβόμενες, επισφαλείς θέσεις εργασίας και δεν έχουν πολλές ευκαιρίες να βρουν καλύτερες θέσεις εργασίας. Σελίδα 9

Δεύτερον, οι σημαντικές διαφορές στο μέγεθος και τον σχεδιασμό των δαπανών κοινωνικής προστασίας μπορούν να εξηγήσουν τις διαφορές στις αναδιανεμητικές επιπτώσεις μεταξύ των διαφόρων εισοδηματικών και πληθυσμιακών ομάδων. Στα βασικά χαρακτηριστικά περιλαμβάνονται η σύνθεση των δαπανών ανά λειτουργία και τύπο, η προοδευτικότητα της φορολογίας, ο συνδυασμός καθολικών παροχών και παροχών ελεγχόμενων με βάση τα οικονομικά μέσα, και η «φιλικότητα των δαπανών προς την αγορά εργασίας» (ήτοι σε ποιο βαθμό στηρίζουν την ένταξη στην αγορά εργασίας και παρέχουν κίνητρα για εργασία). αποφυγή παροχών). αλληλεπικάλυψης Οι παροχές οικογενειακής στήριξης και οι παροχές τέκνων μπορούν να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη μείωση της φτώχειας των δικαιούχων. Ο εν λόγω αντίκτυπος, πάντως, παρουσιάζει διακυμάνσεις μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, με τις οικογενειακές παροχές και τις παροχές τέκνων να συμβάλλουν σημαντικά στη μείωση της παιδικής φτώχειας στη Φινλανδία, την Ιρλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γερμανία, και ελάχιστα στην Ισπανία, την Πορτογαλία, την Ελλάδα, την Πολωνία, τη Βουλγαρία και την Ιταλία. 4.2. Συγκεκριμένοι τομείς κοινωνικής προστασίας Εκτός από τη χρήση παροχών ανεργίας 21, χρησιμοποιούνται και καθεστώτα ελάχιστου εισοδήματος (π.χ., δίχτυα ασφαλείας έσχατης ανάγκης) για τη στήριξη των πλέον ευάλωτων ατόμων. Για να έχουν τον βέλτιστο δυνατό αντίκτυπο, είναι σημαντικό τα εν λόγω καθεστώτα να χρησιμοποιούνται συνδυαστικά με άλλους μοχλούς πολιτικής. Αυτό περιλαμβάνει: σύνδεση των καθεστώτων ελάχιστου εισοδήματος με ενεργητικές πολιτικές της αγοράς εργασίας, ώστε να αποφεύγονται τυχόν αντικίνητρα για εργασία και παγίδες αδράνειας εξορθολογισμό των καθεστώτων ελάχιστου εισοδήματος με άλλες υπηρεσίες κοινωνικής προστασίας (π.χ. παροχές στέγασης, υγειονομική περίθαλψη, παιδική φροντίδα), ώστε να διευκολύνεται η πρόσβαση, να μεγιστοποιείται η εφαρμογή και να διασφαλίζεται η συνοχή (π.χ. 21 Βλ. το θεματικό ενημερωτικό δελτίο Ευρωπαϊκού Εξαμήνου με τίτλο Παροχές ανεργίας. Σελίδα 10

Σχήμα 4 Επίδραση των οικογενειακών παροχών και των παροχών τέκνων στη μείωση της φτώχειας των παιδιών ηλικίας 0-17 ετών Πηγή: Eurostat, EU-SILC UDB 2013 Στα κράτη μέλη της ΕΕ χρησιμοποιούνται ευρέως απαιτήσεις περί ελάχιστων αποδοχών για την αντιμετώπιση της φτώχειας των εργαζομένων. Εντούτοις, σε αρκετά κράτη μέλη, οι κατώτατοι μισθοί κυμαίνονται κάτω από το όριο φτώχειας. Το 2016, σε 22 κράτη μέλη προβλεπόταν από τον νόμο εθνικός κατώτατος μισθός καθορισμένος από την κυβέρνηση. Στις υπόλοιπες έξι χώρες της ΕΕ, οι κατώτατοι μισθοί καθορίζονταν με συλλογικές συμβάσεις συνήθως ανά κλάδο, καλύπτοντας μεγάλο ποσοστό του εργατικού δυναμικού. Οι χώρες αυτές είναι η Αυστρία, η Κύπρος, η Δανία, η Φινλανδία, η Ιταλία και η Σουηδία. 4.3. Φτώχεια των εργαζομένων Το 2015 22, το ποσοστό των εργαζομένων που αντιμετώπιζαν κίνδυνο φτώχειας (AROP) παρέμεινε σταθερό στο 9,5 %, αλλά εξακολουθούσε να είναι υψηλότερο από το αντίστοιχο επίπεδο του 2008 23. Το ποσοστό κινδύνου φτώχειας των εργαζομένων διέφερε σημαντικά στην ΕΕ, από 4,0 % στην Τσεχική Δημοκρατία έως 18,6 % στη Ρουμανία και 13,4 % στην Ελλάδα. Διαφορές καταγράφονται και μεταξύ των ατόμων που συμμετέχουν ενεργά στην αγορά εργασίας: οι αυτοαπασχολούμενοι διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας από τους μισθωτούς εργαζόμενους, ενώ οι εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας από τους εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης 24. Συγκριτικά με τους εργαζόμενους που έχουν τυπική απασχόληση, οι εργαζόμενοι 22 Κατά τον χρόνο έκδοσης του παρόντος, δεν υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία για την ΕΕ-28 και για την Ιρλανδία για το έτος 2016. 23 ΕΕ-27, δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την Κροατία για το έτος 2008. 24 Απασχόληση και κοινωνικές εξελίξεις στην Ευρώπη (ESDE) 2016, σ. 84. Σελίδα 11

FI CZ BE IE DK NL MT HR SK SI FR AT BG SE UK CY HU LV EU DE LT EE PT PL IT LU ES EL RO % εργαζομένων 18-64 ετών Σχήμα 5 Φτώχεια εργαζομένων το 2008, το 2012 και το 2015 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2015 2012 2008 Σημείωση: Απασχολούμενοι ηλικίας 18-68 ετών. Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την Κροατία για το έτος 2006 (και επομένως χρησιμοποιήθηκαν τα στοιχεία για το 2009). Το αρκτικόλεξο «ΕΕ» αναφέρεται στην ΕΕ-27 για το έτος 2006 και στην ΕΕ-28 για τα υπόλοιπα. Πηγή: Eurostat, [ilc_iw01] με άτυπη απασχόληση αντιμετωπίζουν μισθολογική ποινή. Ενώ κάποιοι χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι δύνανται να αντισταθμίσουν τους χαμηλότερους μισθούς με αύξηση των ωρών εργασίας, η αναγκαστική μερική απασχόληση εντείνει την επιβολή χαμηλότερων μισθών. Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν το ποσοστό των εργαζομένων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας είναι, μεταξύ άλλων, η σύνθεση του νοικοκυριού και η λήψη κοινωνικών μεταβιβάσεων. Η ύπαρξη άλλων εργαζομένων ή ηλικιωμένων στο νοικοκυριό μπορεί να αποφέρει πρόσθετο εισόδημα με τη μορφή μισθών ή παροχών γήρατος. Οι κοινωνικές μεταβιβάσεις μπορούν να αυξήσουν το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και να μειώσουν τον κίνδυνο φτώχειας των εργαζομένων. 4.4. Πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες Η πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες όπως η παιδική φροντίδα, η στέγαση, η υγειονομική περίθαλψη, η μακροχρόνια φροντίδα, καθώς και η εκπαίδευση και η κατάρτιση, συμβάλλει στην κοινωνική ένταξη. Για παράδειγμα, η πρόσβαση σε ποιοτική και οικονομικά προσιτή παιδική φροντίδα είναι καίριας σημασίας για να δοθούν στα παιδιά οι καλύτερες δυνατές ευκαιρίες στη ζωή, ανεξάρτητα από το κοινωνικό τους υπόβαθρο, και διευκολύνει την ένταξη των γονέων τους στην αγορά εργασίας. Εντούτοις, από τα στοιχεία προκύπτει ότι τα πλέον ευάλωτα παιδιά (π.χ. παιδιά από οικογένειες με χαμηλά εισοδήματα ή από οικογένειες ιδιαίτερα απομακρυσμένες από την αγορά εργασίας, παιδιά Ρομά, παιδιά Σελίδα 12

μεταναστών, παιδιά με αναπηρίες) έχουν γενικά μικρότερη συμμετοχή. Αυτός ο χαμηλός βαθμός συμμετοχής στην παιδική φροντίδα μπορεί να αποδοθεί σε διάφορους παράγοντες, όπως η διαθεσιμότητα και η πρόσβαση (ιδίως σε αγροτικές περιοχές), η οικονομική προσιτότητα, η επιλεξιμότητα και η γονική επιλογή. Για παράδειγμα, το κόστος της παιδικής φροντίδας, σε συνδυασμό με τους χαμηλούς μισθούς των γονέων, μπορεί επίσης να αποτελέσει σημαντικό εμπόδιο όσον αφορά την πρόσβαση σε υπηρεσίες παιδικής φροντίδας, π.χ. στη Βουλγαρία, την Τσεχική Δημοκρατία, την Ιρλανδία, τη Λετονία, τη Λιθουανία και τη Σλοβενία, όπου οι μονογονικές οικογένειες με χαμηλούς προβλεπόμενους μισθούς δεν έχουν επαρκή οικονομικά κίνητρα να συμμετάσχουν στην αγορά εργασίας και δεν χρησιμοποιούν υπηρεσίες παιδικής φροντίδας για τα παιδιά τους. Η κατάλληλη πρόσβαση σε οικογενειακές και λοιπές υπηρεσίες είναι επίσης καίριας σημασίας για τη διασφάλιση της ευημερίας των παιδιών που μεγαλώνουν σε ευάλωτα περιβάλλοντα. Η πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη υψηλής ποιότητας 25 από μικρή ηλικία είναι απαραίτητη για την υγιή ανάπτυξη και διαβίωση των ατόμων και τη συμβολή τους στην κοινωνία. Η φτώχεια και η ανισότητα όσον αφορά την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη είναι πιθανό να επιφέρουν ασθένειες, ανικανότητα για εργασία, εξάρτηση, αυξημένη φτώχεια και αποκλεισμό. Στις φτωχότερες περιοχές της ΕΕ, ο κίνδυνος να αποβιώσει ένα παιδί προτού κλείσει τον πρώτο χρόνο ζωής είναι πενταπλάσιος απ ό,τι στις πλουσιότερες περιοχές, ενώ σε ορισμένα κράτη μέλη η διαφορά στο προσδόκιμο ζωής μεταξύ φτωχών και πλουσίων αγγίζει τα 10 χρόνια. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίδεται στα άτομα που βρίσκονται σε ευάλωτες καταστάσεις, όπως οι 25 Βλ. το θεματικό ενημερωτικό δελτίο Ευρωπαϊκού Εξαμήνου με τίτλο Υγεία και συστήματα υγείας. ηλικιωμένοι και τα άτομα με αναπηρία. Διασφαλίζοντας την πρόσβαση των ατόμων αυτών σε υπηρεσίες υγείας που βρίσκονται όσο το δυνατόν πιο κοντά στην κοινότητά τους (ακόμη και στις αγροτικές περιοχές), είναι δυνατό να αποφευχθεί η εισαγωγή τους σε ίδρυμα. Η έλλειψη οικονομικά προσιτής και ποιοτικής στέγης είναι ένα ακόμη θέμα που εγείρει προβληματισμό σε επίπεδο δημόσιας πολιτικής. Το 2015, το 4,9 % των Ευρωπαίων πολιτών ζούσε σε νοικοκυριά που αντιμετώπιζαν σοβαρή στέρηση στέγασης 26, ενώ το 11,3 % των νοικοκυριών δαπανούσαν περισσότερο από το 40 % του διαθέσιμου εισοδήματός τους για στέγαση. 26 Μετράται ως το ποσοστό του πληθυσμού που ζει σε κατοικία που θεωρείται υπερπλήρης, ενώ ταυτόχρονα χαρακτηρίζεται από τουλάχιστον ένα από τα κριτήρια της στέρησης στέγασης: οροφή που στάζει απουσία μπανιέρας, ντους ή εσωτερικής τουαλέτας με καζανάκι ή κατοικία που θεωρείται πολύ σκοτεινή. Σελίδα 13

Την εμφάνισή του κάνει επίσης ένα νέο προφίλ αστέγων. Πρόκειται για γυναίκες, οικογένειες με παιδιά, νέους και άτομα που προέρχονται από οικογένειες μεταναστών. Μοχλοί πολιτικής για την αντιμετώπιση του ζητήματος είναι, μεταξύ άλλων, η πρόσβαση σε κοινωνική στέγη ή στεγαστική βοήθεια καλής ποιότητας, η προστασία από αναγκαστική έξωση, η παροχή καταλύματος και υπηρεσιών στους αστέγους με στόχο την προαγωγή της ένταξής τους στην κοινωνία. Ημερομηνία: 30.10.2017 Σελίδα 14

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Πίνακας 1 Άτομα που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού 2008 και 2016 % συνολικού πληθυσμού σε χιλιάδες 2008 2016 2008 2016 EΕ * 23,7 23,5 115 908 117 951 Αυστρία 20,6 18,0 1 699 1 542 Βέλγιο 20,8 20,7 2 194 2 335 Βουλγαρία 44,8 40,4 3 421 2 890 Κροατία : 27,9 : 1 159 Κύπρος 23,3 27,7 181 234 Τσεχική Δημοκρατία 15,3 13,3 1 566 1 375 Δανία 16,3 16,7 887 948 Εσθονία 21,8 24,4 291 318 Φινλανδία 17,4 16,6 910 896 Γαλλία 18,5 18,2 11 150 11 463 Γερμανία 20,1 19,7 16 345 16 035 Ελλάδα 28,1 35,6 3 046 3 789 Ουγγαρία 28,2 26,3 2 794 2 541 Ιρλανδία 23,7 : 1 050 : Ιταλία 25,5 29,9 15 082 18 095 Λετονία 34,2 28,5 740 554 Λιθουανία 28,3 30,1 910 871 Λουξεμβούργο 15,5 19,7 72 114 Μάλτα 20,1 20,1 81 85 Κάτω Χώρες 14,9 16,7 2 432 2 797 Πολωνία 30,5 21,9 11 491 8 221 Πορτογαλία 26 25,1 2 757 2 595 Σελίδα 15

Ρουμανία 44,2 38,8 9 115 7 694 Σλοβακία 20,6 18,1 1 111 950 Σλοβενία 18,5 18,4 361 371 Ισπανία 23,8 27,9 10 786 12 827 Σουηδία 14,9 18,3 1 367 1 799 Ηνωμένο Βασίλειο 23,2 22,2 14 069 14 359 * Στα στοιχεία για το 2008 δεν περιλαμβάνεται η Κροατία, ενώ στα στοιχεία για το 2016, τα οποία βασίζονται σε εκτιμήσεις, δεν περιλαμβάνεται η Ιρλανδία : δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία Πηγή: tsdsc100 Σελίδα 16

Πίνακας 2 Δείκτες φτώχειας σύγκριση χωρών Κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (AROPE), κίνδυνος φτώχειας (AROP), σοβαρή υλική στέρηση (SMD) (% του πληθυσμού), νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας (VLWI) (% του πληθυσμού ηλικίας 0-59 ετών), ΕΕ, ζώνη του ευρώ και μεμονωμένα κράτη μέλη, 2012-2015 Άτομα που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού Άτομα που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας Σοβαρή υλική στέρηση Πολύ χαμηλή ένταση εργασίας 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 0 5 10 15 20 25 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 0 5 10 15 20 25 CZ CZ CZ CZ SE SE SE SE NL NL NL NL FI FI FI FI FR FR FR FR DK DK DK DK AT AT AT AT SK SK SK SK LU LU LU LU SI SI SI SI DE DE DE DE BE BE BE BE MT MT MT MT ΕΖ-19 ΕΖ-19 ΕΖ-19 ΕΖ-19 PL PL PL PL UK UK UK UK ΕΕ-28 ΕΕ-28 ΕΕ-28 ΕΕ-28 EE EE EE EE IE IE IE IE PT PT PT PT HU HU HU HU ES ES ES ES IT IT IT IT CY CY CY CY HR HR HR HR LT LT LT LT LV LV LV LV EL EL EL EL RO RO RO RO BG BG BG BG 2015 (μείωση) 2012 2012 2015 (αύξηση) χωρίς μεταβολή χωρίς μεταβολή Σημείωση: Οι πράσινες ράβδοι σημαίνουν μείωση μεταξύ των ετών 2012 (εκεί όπου τελειώνουν οι ράβδοι ανοιχτού πράσινου χρώματος) και 2015 (εκεί όπου τελειώνουν οι ράβδοι σκούρου πράσινου χρώματος). Οι κόκκινες ράβδοι σημαίνουν αύξηση μεταξύ των ετών 2012 (εκεί όπου τελειώνουν οι ράβδοι ανοιχτού κόκκινου χρώματος) και 2015 (εκεί όπου τελειώνουν οι ράβδοι σκούρου κόκκινου χρώματος). Οι γκρίζες ράβδοι σημαίνουν μικρή ή μηδενική μεταβολή. Το AROPE συνδυάζει τα AROP, SMD και VLWI. Το μήκος των ράβδων των συνιστωσών δεν θα πρέπει να προστίθεται στο μήκος της ράβδου AROPE, διότι οι συνιστώσες αλληλεπικαλύπτονται στη ράβδο AROPE και στις επιμέρους συνιστώσες. Το έτος αναφέρεται στο έτος διεξαγωγής της έρευνας EU-SILC τα «μέτρα εισοδήματος» είναι από το προηγούμενο έτος AROPE, AROP: εισόδημα από το προηγούμενο έτος SMD: τρέχον έτος VLWI: κατάσταση το προηγούμενο έτος. Για τη Βουλγαρία και την Εσθονία υπάρχουν ασυνέχειες στις σειρές του έτους 2014 (Βουλγαρία: AROPE, SMD Εσθονία: AROPE, AROP, VLWI) Πηγή: Eurostat, EU-SILC (ilc_peps01. Ilc_li02, ilc_mddd11, ilc_lvhl11) Σελίδα 17