ΑΣΚΗΣΗ ΠΡΑΞΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ Ι ΠΥΡΕΤΟΣ 1
Που μετρούμε τη θερμοκρασία, φυσιολογική θερμοκρασία, πυρετός Μετρούμε τη θερμοκρασία συνήθως στη μασχάλη, στο ορθό, στη τυμπανική μεμβράνη ή στο στόμα με διάφορα θερμόμετρα, ή σπανιότερα στο δέρμα με διάφορες ταινίες. Όπως όλα τα βιολογικά μεγέθη, π.χ., το ύψος ή το βάρος, έτσι και η θερμοκρασία του σώματος δεν είναι ένα ακριβώς συγκεκριμένο νούμερο. Έτσι, δεν είναι δυνατόν να πούμε ότι η φυσιολογική θερμοκρασία μασχάλης είναι ακριβώς 36,6 0C. 2
Με το χέρι; 3
Η θερμοκρασία δεν είναι η ίδια σε όλα τα σημεία θερμομέτρησης. Στο ορθό η θερμοκρασία μας είναι συνήθως κατά 0,4-1,0 βαθμό υψηλότερηαπό ότι στη μασχάλη. Η θερμοκρασία στο ορθό μπορεί να είναι, π.χ., 37,3" C και στη μασχάλη 36,5' C. Η φυσιολογική θερμοκρασία μετρημένη στη μασχάλη κυμαίνεται από 36,2 0C έως 37,2 0Cκαι εξαρτάται από πληθώρα παραγόντων. Η κανονική θερμοκρασία του σώματος μας αλλάζει ανάλογα με την ώρατης ημέρας. Έχουμε την χαμηλότερη θερμοκρασία από τις 1-7 το πρωί και την ψηλότερη από τις 4-9 το βράδυιδίως σε παιδιά μετά από έντονη άσκηση (π.χ., παιχνίδι). Πάντα όμως δεν υπερβαίνει τους 37,5 βαθμούς Κελσίου. Επίσης κατά την ωορρηξία στις γυναίκες η θερμοκρασία μπορεί να είναι αυξημένη. 4
Μπορούμε αδρά να πούμε ότι έχουμε πυρετό όταν η θερμοκρασία ορθού είναι > από 37,8 0 Cή η θερμοκρασία μασχάλης περισσότερο από 37,3 0 C. Υψηλός πυρετός ονομάζεται ο πυρετός όταν ξεπερνά τους 40,5 0 C. Όταν θέλουμε να παρακολουθήσουμε την πορεία του πυρετού, πρέπει να θερμομετρούμε πάντα στην ίδια θέσηκαι να αναφέρουμε στο γιατρό τη θέση που το θερμομετρήσαμε. Τα θερμόμετρα πρέπει να παραμένουν στη θέση θερμομέτρησης για τουλάχιστον 3 λεπτά. 5
Θερμόμετρα Γυάλινα θερμόμετρα υδραργύρου, τα ηλεκτρονικά θερμόμετρα, τους θερμίστορες, τα θερμικά ζεύγη και τα θερμόμετρα υπέρυθρης ακτινοβολίας. Ταγυάλινα θερμόμετρααποτελούν το κατεξοχήν παραδοσιακό όργανο μέτρησης της θερμοκρασίας του σώματος και βασίζονται στην ικανότητα του υδραργύρου, να διαστέλλεται όταν θερμανθεί και να ανέρχεται κατά μήκος μιας προτυποποιημένης και αριθμημένης κλίμακας. Ταηλεκτρονικά θερμόμετραμετατρέπουν τη θερμική ενέργεια σε ηλεκτρικό σήμα μετρώντας ηλεκτρική διαφορά δυναμικού ή ηλεκτρική αντίσταση -λιγότερο αξιόπιστα. 6
Οιθερμίστορεςείναι κατασκευασμένοι από μείγματα οξειδίων μετάλλων, των οποίων η ηλεκτρική αντίσταση μεταβάλλεται με τη μεταβολή της θερμοκρασίας και εμπεριέχονται σε καθετήρες που εισάγονται σε κοιλότητες του οργανισμού ή ενδοαγγειακά. Η λειτουργία των θερμικών ζευγώνβασίζεται στη μέτρηση της θερμοηλεκτρικής διαφοράς δυναμικού μεταξύ του ηλεκτροδίου που τοποθετείται στην περιοχή της μέτρησης και ενός ηλεκτροδίου αναφοράς. Ταθερμόμετρα υπέρυθρης ακτινοβολίας, μετρούν τη θερμότητα που εκπέμπεται με τη μορφή υπέρυθρης ακτινοβολίας από την τυμπανική μεμβράνη, χωρίς να έρχονται σε επαφή μ αυτή. 7
Θερμόμετρα 8
ΠΥΡΕΤΟΣ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ (1) Πυρετός: αύξηση κεντρικής θερμοκρασίας σώματος αμυντικήαντίδρασηπολυκύτταρων οργανισμών στην εισβολή μικροοργανισμών (αναγνωρίζονται ως παθογόνοι από τον ξενιστή)ή ανόργανης ύλης Εντάσσεται στην αντίδρασης οξείας φάσης Εξωγενή πυρετογόνο δράση εμφανίζουν: - βακτηριακά προϊόντα και συστατικά, - η φλεγμονώδης αντίδραση, - οι χημικές τοξίνες και το τραύμα, - τα νεοπλαστικά κύτταρα, - οι ανοσολογικές αντιδράσεις 9
ΠΥΡΕΤΟΣ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ (2) Εκδήλωση πυρετού:επαναρύθμιση φυσιολογικών ορίων του θερμορυθμιστικού κέντρου του υποθαλάμου σε υψηλότερο επίπεδο Αύξηση ενδογενούς παραγωγής θερμότητας (ρίγος) και μείωση αποβολής της μέσω του δέρματος (αγγειοσύσπαση -ανακατανομή αιματικής ροής στα βαθύτερα στρώματα του σώματος) Eπαναρύθμισημε κυτταροκίνες(ενδογενή πυρετογόνα):ενεργοποιούν τη μεταβολική οδό της κυκλοοξυγενάσης και την παραγωγή ενεργών μεταβολιτών του αραχιδονικού οξέος(pge 2 )που δρούν στον υποθάλαμο 10
ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΟΞΕΙΑΣ ΦΑΣΗΣ (1) Διεγείρεται από λοιμώδη και μη λοιμώδη αίτια: - Λοίμωξη από βακτήρια/ιούς, - Τραύμα (καταστροφή ιστών), - Χημικές τοξίνες και εγκαύματα, - Κακοήθεις νεοπλασίες, - Οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου -πνευμονική εμβολή, - Αυτοάνοσες φλεγμονώδεις παθήσεις. Στερεότυπες εκδηλώσεις, ανεξάρτητες του αιτιολογικού παράγοντα: αύξηση θερμοκρασίας 1-4 0 C, ενδοκρινικές, μεταβολικές, αυτόνομες, αιμοποιητικές και συμπεριφορικές αποκρίσεις 11
ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΟΞΕΙΑΣ ΦΑΣΗΣ (2) Μεταβολισμός: λιπόλυση/πρωτεόλυση, αναστολή χρήσης γλυκόζης, Ανορεξία: ελαχιστοποίηση διαθεσιμότητας γλυκόζης, Υπνηλία: μείωση ενεργειακών απαιτήσεων μυών, Παραγωγή πρωτεϊνών οξείας φάσης (ήπαρ): δέσμευση δισθενών κατιόντων πλάσματος ( αναπαραγωγής παθογόνων μικροβίων), Ανακατανομή αιματικής ροής από τους επιφανειακούς στους βαθύτερους ιστούς, Αύξηση καρδιακής συχνότητας -αρτηριακής πίεσης, Μείωση έκκρισης ADH- αύξηση έκκρισης αλδοστερόνης: μείωση συνολικού όγκου υγρώναναγκών θέρμανσης αυτών, Παραγωγή κορτικοτροπίνης -κορτιζόλης: αποτελεσματική αντιμετώπιση αυξημένου stress 12
ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΠΥΡΕΤΟΥ (1) Έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες: λειτουργεί κυτταροτοξικά για τα παθογόνα, επιταχύνειτην καταστροφή τους από το ανοσοποιητικό -μειώνειτη διάρκεια της ασθένειας Παραγωγή πρωτεϊνών θερμικού shockαπό κύτταρα του ξενιστή: - Αλληλεπιδρούν με τις πρωτεΐνες των κυττάρων του ξενιστή και απομακρύνουν τις κατεστραμμένες προκειμένου να αντικατασταθούν από άλλες, πιο λειτουργικές, - Εμφανίζουν κυτταροπροστατευτική δράση μέχρι την άρση του θερμικού shock(αυξημένη αντοχή στο θερμικό stress). 13
ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΠΥΡΕΤΟΥ (2) Παραγωγή πρωτεϊνών θερμικού shockαπό παθογόνα μικρόβια: - Ενεργοποιούν μηχανισμούς του ανοσοποιητικού, - Κατευθύνουν τη μετακίνηση των αμυντικών κυττάρων προς την εστία της λοίμωξης, Συντονισμός -βελτιστοποίηση ανοσοποιητικών λειτουργιών: - Πολυμορφοπύρηνα(κινητικότητα, χημειοταξία), - Λεμφοκύτταρα(πολλαπλασιασμός, μετακίνηση εντός των αγγείων, δέσμευση στους υποδοχείς), - Μακροφάγα(έκφραση των Fcυποδοχέων, φαγοκύττωση). 14
ΕΠΙΒΛΑΒΕΙΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΠΥΡΕΤΟΥ (1) Ηάνοδος της θερμοκρασίας δεν έχει αποδειχθεί επιβλαβής για το σύνολο του πληθυσμού των ενηλίκων ασθενών εντούτοις,ίσως λειτουργεί βλαπτικά για συγκεκριμένες κατηγορίες αυτών: - Αύξηση θερμοκρασίας από τους 37 0 Cστους 39 0 C: αύξηση κατά 25% του μεταβολικού ρυθμού (η επίδραση αυτή δεν οφείλεται στο ρίγος), - Αύξηση κατανάλωσης οξυγόνου, κατά λεπτό όγκου αερισμού, αναπνευστικού πηλίκου και καρδιακής παροχής, - Ασθενείς με καρδιαγγειακή/αναπνευστική νόσο ή σήψη(μειωμένη ικανότητα αντιρρόπησης): σημαντική επιβάρυνση από τις παραπάνω μεταβολές, δυσκολία επαρκούςτροφοδοσίαςιστών με Ο 2. 15
ΕΠΙΒΛΑΒΕΙΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΠΥΡΕΤΟΥ (2) Εργαστηριακές μελέτες, πειραματόζωα & ασθενείς: - Ο πυρετός αυξάνει το μεταβολισμό του εγκεφάλου και την πιθανότητα εγκεφαλικού οιδήματος, - Προκαλεί την απελευθέρωση νευροδιαβιβαστικών ουσιών με τοξική δράση και οξειδωτικών ριζών, - Αναστέλλει τη δράση προστατευτικών ενζυμικών κινασών, - Επιταχύνει την πρωτεόλυση του κυτταρικού σκελετού. Aσθενείς με εγκεφαλικές βλάβες-ισχαιμικές, αιμορραγικές ή τραυματικές: η άνοδος της θερμοκρασίας σχετίζεται με νευρολογική επιδείνωση και αύξηση της θνησιμότητας. 16
ΥΨΟΣ ΠΥΡΕΤΟΥ Πυρετός λοιμώδης: θερμοκρασία μεταξύ 39-41 0 C Μη λοιμώδους αιτιολογίας: συνήθως ως 39 0 C Εξαιρέσεις αποτελούν: - Υπερθερμία: αδυναμία θερμορυθμιστικής ομοιόστασης (ανεξέλεγκτη παραγωγή θερμότητας - αδυναμία αποβολής προς το περιβάλλον) χωρίς επαναρύθμιση του κέντρου του υποθαλάμου, - Πυρετός κεντρικής αιτιολογίας: συνδυασμός πυρετού-υπερθερμίας, ύψος θερμοκρασίας >40 0 C, παρατεταμένη διάρκεια, δυσκολία υποχώρησης, - Πυρετός από φάρμακα: αντιβιοτικά, αντιγονικοί παράγοντες -ύψος θερμοκρασίας >41 0 C, - Χορήγηση αίματος ή παραγώγων αυτού: αιφνίδιες άνοδοι θερμοκρασίας μεταξύ 39-41 0 C. 17
ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΠΥΡΕΣΗ Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη ακεταμινοφαίνη: παρεμποδίζουν τη μετατροπή του αραχιδονικού οξέος σε PGE 2, μέσω αναστολής δράσης της κυκλοοξυγενάσης Αναστολή παραγωγής PGE 2 : επιταχύνει την έλευση της φάσης της υποχώρησης, την πρόκληση αγγειοδιαστολής και την απώλεια θερμότητας μέσω του δέρματος Κυκλοοξυγενάση: δύο ισομερείς μορφές, COX-2 (εγκεφαλικά κύτταρα) - COX-1 (κύτταρα περιφέρειας) Αναστολή COX-1: γαστροτοξικότητα (γαστρικός ερεθισμός, αιμορραγία Γ.Ε.Σ.), νεφροτοξικότητα (ηλεκτρολυτικές διαταραχές, οξεία νεφρική ανεπάρκεια, οξεία διάμεση νεφρίτιδα), ηπατοτοξικότητα. 18
ΦΥΣΙΚΗ ΑΝΤΙΠΥΡΕΣΗ Παραδοσιακές μέθοδοι φυσικής αντιπύρεσης: - Τοποθέτηση παγοκύστεων σε περιοχές προσκείμενες σε μεγάλα αγγεία (τράχηλος, μασχάλη, βουβωνική χώρα), - Τοποθέτηση κουβέρτας με κυκλοφορία ψυχρού αέρα ή ψυχρού νερού, - Εφαρμογή λουτρού με σπόγγο (ψυχρό, χλιαρό νερό ή αλκοόλη) Βασίζονται σε τεχνικές εξωτερικής ψύξης: αύξηση απώλειας θερμότητας μέσω του δέρματος Έρχονται σε αντίθεση με τους φυσιολογικούς θερμορυθμιστικούς μηχανισμούς: αυτοί προσπαθούν να ελαχιστοποιήσουν τις απώλειες θερμότητας στην περίπτωση πυρετού. 19
ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΥΡΕΤΟΥ Χορήγηση αντιπυρετικών φαρμάκων: πάντα να συνεκτιμάται ο κίνδυνος παρενεργειών αυτών - Τοξικότητα, αναφερόμενες αλλεργικές αντιδράσεις κλπ. Εφαρμογή φυσικής αντιπύρεσης: σημασία δε φαίνεται να έχει τόσο η επιλογή της μεθόδου όσο η αποφυγή ταχείας μείωσης της θερμοκρασίας: - Αυτή συνοδεύεται από ρίγος και αγγειοσύσπαση, που μπορούν να προκαλέσουν επιπλέον αύξηση του μεταβολικού ρυθμού 20