ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ

ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ

Συνολική ζήτηση Συνολική Ιδιωτική Δημόσια Καθαρές = + Επενδύσεις + + Ζήτηση Κατανάλωση Κατανάλωση Εξαγωγές Δηλαδή, έχουμε AD = C + I + G + ΝΧ. Παρατηρούμε ότι αυτή η ταυτότητα είναι παρόμοια με την ταυτότητα του ΑΕΠ, δηλαδή, Y = C + I + G + ΝΧ. Πράγματι, η τελευταία σχέση αποτελεί σχέση ισορροπίας. Δηλαδή, σε ισορροπία, η συνολική ζήτηση είναι ίση με τη συνολική προσφορά (Aggregate Supply, AS), η οποία, με τη σειρά της είναι ίση με την αξία της παραγωγής. Επομένως, AD = AS = Y. 2

Συνάρτηση κατανάλωσης Τα νοικοκυριά κατανέμουν το εισόδημά τους μεταξύ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ και ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗΣ. Στις σύγχρονες οικονομίες η ζήτηση για κατανάλωση αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της συνολικής ζήτησης. Ο Keynes διατύπωσε μια ορισμένη σχέση μεταξύ εισοδήματος και κατανάλωσης, τη συνάρτηση κατανάλωσης. Η σχέση αυτή μπορεί να είναι γραμμική ή μη γραμμική. Η συνάρτηση κατανάλωσης δείχνει την επιθυμητή συνολική κατανάλωση για κάθε επίπεδο συνολικού εισοδήματος όταν οι υπόλοιποι παράγοντες μένουν σταθεροί. C = α + by α: αυτόνομη κατανάλωση. b: Οριακή Ροπή για Κατανάλωση (ΟΡΚ). 3

Συνάρτηση κατανάλωσης Οριακή Ροπή προς Κατανάλωση (ΟΡΚ): είναι ο λόγος της μεταβολής της κατανάλωσης (ΔC) προς τη μεταβολή του εισοδήματος (ΔΥ). Δείχνει την μεταβολή της κατανάλωσης που θα προέλθει από τη μεταβολή του εισοδήματος κατά μία νομισματική μονάδα. C C O b, 0 1 Y Y Μέση Ροπή προς Κατανάλωση (ΜΡΚ): είναι ο λόγος του επιπέδου κατανάλωσης (C) προς το αντίστοιχο επίπεδο εισοδήματος (Υ). Εκφράζει το ποσοστό του εισοδήματος που καταναλώνεται. C Y 4

Συνάρτηση αποταμίευσης Τα νοικοκυριά κατανέμουν το εισόδημά τους μεταξύ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ και ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗΣ. Επομένως: Υ = C + S Αποταμίευση: S = Υ C = Υ (α + by) => -α: αυτόνομη αποταμίευση S = -α + (1 - b)y (1 - b): Οριακή Ροπή για Αποταμίευση (ΟΡΑ) Οριακή Ροπή προς Αποταμίευση (ΟΡΑ): είναι ο λόγος της μεταβολής της αποταμίευσης (ΔS) προς τη μεταβολή του εισοδήματος (ΔΥ). Δείχνει την μεταβολή της αποταμίευσης που θα προέλθει από τη μεταβολή του εισοδήματος κατά μία νομισματική μονάδα. S S O 1 b, 0 1 Y Y 5

Συνάρτηση αποταμίευσης Μέση Ροπή προς Αποταμίευση (ΜΡΑ): είναι ο λόγος του επιπέδου αποταμίευσης (S) προς το αντίστοιχο επίπεδο εισοδήματος (Υ). Εκφράζει το ποσοστό του εισοδήματος που αποταμιεύεται. S Y Παρατηρήσεις Σε πολύ χαμηλά επίπεδα εισοδήματος η κατανάλωση υπερβαίνει το εισόδημα. Η διαφορά αυτή μπορεί να καλυφθεί με δανεισμό. Καθώς αυξάνεται το εισόδημα η ΜΡΚ μειώνεται, ενώ η ΜΡΑ αυξάνεται. 6

Παρατηρήσεις Συνάρτηση αποταμίευσης Για κάθε επίπεδο εισοδήματος το άθροισμα της μέσης ροπής προς κατανάλωση (ΜΡΚ) και της μέσης ροπής προς αποταμίευση (ΜΡΑ) είναι ίσο με τη μονάδα. C S Y Y Η ΟΡΚ και η ΟΡΑ είναι σταθερή για όλα τα επίπεδα εισοδήματος και το άθροισμά τους είναι ίσο με τη μονάδα. C S 1 Y Y 1 7

Κατανάλωση και αποταμίευση Προσδιοριστικοί παράγοντες της κατανάλωσης και της αποταμίευσης Οι παράγοντες που επηρεάζουν την κατανάλωση επηρεάζουν ταυτόχρονα και την αποταμίευση. Ο κυριότερος προσδιοριστικός παράγοντας είναι το τρέχον διαθέσιμο εισόδημα. Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες οι οποίοι είναι οι ακόλουθοι: Κατοχή ρευστών διαθεσίμων: όσο μεγαλύτερο το ύψος τους τόσο υψηλότερη η καταναλωτική δαπάνη. Δυνατότητα δανεισμού για καταναλωτικούς σκοπούς: οδηγεί σε αυξημένη καταναλωτική δαπάνη. Προσδοκίες μελλοντικού εισοδήματος: προσδοκία για αυξημένο εισόδημα στο μέλλον σημαίνει αύξηση της τρέχουσας κατανάλωσης. 8

Κατανάλωση και αποταμίευση Προσδοκίες μελλοντικού επιπέδου τιμών: προσδοκία αύξησης των τιμών στο μέλλον οδηγεί σε αύξηση της τρέχουσας καταναλωτικής δαπάνης (και αντίστροφα). Επιτόκιο: αύξηση του επιτοκίου οδηγεί σε μείωση της κατανάλωσης και αύξηση της αποταμίευσης. Τα εμπειρικά δεδομένα δεν δείχνουν σαφή ένδειξη για το αν πάντοτε υπάρχει θετική ή αρνητική συσχέτιση μεταξύ επιτοκίου και κατανάλωσης. Απόθεμα διαρκών καταναλωτικών αγαθών: όσο υψηλότερο τόσο χαμηλότερη η καταναλωτική δαπάνη. Διανομή του εισοδήματος: τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα έχουν μεγαλύτερη οριακή ροπή προς κατανάλωση. 9

Εφαρμογή C, S 125 25 0-25 C>Υ C=Υ 125 γραμμή 45 o (Y=C) Δίνεται η συνάρτηση κατανάλωσης: C C = 25 + 0,80Y C<Υ Να βρεθεί η αντίστοιχη συνάρτηση αποταμίευσης. S = -25 + (1 0,80)Y -> S = -25 + 0,20Y ΟΡΚ = 0,80 ΟΡΑ = 0,20 S Εισόδημα (Υ) 10

Εφαρμογή Y C S ΜΡΚ ΟΡΚ ΜΡΑ ΟΡΑ 0 25-25 - - - - 50 65-15 1,300 0,8-0,300 0,2 100 105-5 1,050 0,8-0,050 0,2 125 125 0 1,000 0,8 0,000 0,2 150 145 5 0,967 0,8 0,033 0,2 200 185 15 0,925 0,8 0,075 0,2 250 225 25 0,900 0,8 0,100 0,2 300 265 35 0,883 0,8 0,117 0,2 11

Έννοια και σημασία των επενδύσεων Επένδυση: αποτελεί το σημαντικότερο τμήμα της συνολικής δαπάνης σε μια οικονομία, παρά το γεγονός ότι το μέγεθός της είναι κατά πολύ μικρότερο από την κατανάλωση. Διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό του προϊόντος ισορροπίας της οικονομίας. Ορισμός: η επένδυση σε μια οικονομία, κατά τη διάρκεια μιας ορισμένης χρονικής περιόδου, θεωρείται η δημιουργία νέου υλικού κεφαλαίου. Δηλαδή, νέων κτιρίων και εγκαταστάσεων, νέου μηχανολογικού εξοπλισμού, επεκτάσεις και βελτιώσεις παλιών κτιρίων. Επίσης, περιλαμβάνεται και η μεταβολή των αποθεμάτων των επιχειρήσεων. 12

Αυτόνομες επενδύσεις Ι = Ι 0 I Ι=Ι 0 Ι 0 0 Εισόδημα (Υ) 13

Κατά προώθηση επενδύσεις Ι = Ι 0 + αυ I Ι 0 Ι α : οριακή ροπή προς επένδυση. Δηλαδή, η μεταβολή του ύψους των επενδύσεων που προκαλείται από τη μεταβολή του επιπέδου εισοδήματος κατά μια νομισματική μονάδα. I a 0 Y 0 Εισόδημα (Υ) 14

Τα συστατικά της ζήτησης: δημόσια κατανάλωση Η δημόσια κατανάλωση, G, αποτελεί το κύριο όργανο ασκήσεως της δημοσιονομικής πολιτικής. Δύο άλλα όργανα είναι οι φορολογικοί συντελεστές και οι μεταβιβαστικές πληρωμές της κυβέρνησης προς τον ιδιωτικό τομέα. Οι αλλαγές όμως στα άλλα δύο όργανα δεν γίνονται συχνά (υπάρχουν και εξαιρέσεις μπορείτε να τις ανακαλύψετε;;;;). Με τη δημοσιονομική πολιτική σχετίζεται ο προϋπολογισμός της κυβέρνησης. Η κυβέρνηση έχει κάποιο ύψος δαπανών ανεξάρτητο του ΑΕΠ. Αν θα αποφασίσει να δαπανήσει περισσότερα σε κάποιες περιόδους όπου το ΑΕΠ αυξάνει είναι καθαρά στη διακριτική της ευχέρεια. Θεωρούμε ότι οι δημόσιες δαπάνες είναι αυτόνομες, G= G 0. 15

Τα συστατικά της ζήτησης: καθαρές εξαγωγές Το εμπορικό ισοζύγιο μιας χώρας επηρεάζεται τόσο από εγχώριους όσο και από παράγοντες που έχουν να κάνουν με τους εμπορικούς εταίρους της χώρας. Εξαγωγές: επηρεάζονται θετικά από το επίπεδο παραγωγής των εμπορικών εταίρων της χώρας και αρνητικά από τη σχετική τιμή των προϊόντων και υπηρεσιών που εξάγει η χώρα. Δεν εξαρτώνται από το εγχώριο ΑΕΠ, δηλαδή είναι αυτόνομες. Επομένως, έχουμε: Χ = Χ 0. Εισαγωγές: επηρεάζονται θετικά από το εγχώριο επίπεδο παραγωγής (δηλαδή το εγχώριο ΑΕΠ, Υ) και επίσης θετικά από τη σχετική τιμή των προϊόντων και υπηρεσιών που παράγει η εγχώρια οικονομία. Επομένως Μ = Μ 0 + mυ, όπου Μ 0 είναι οι αυτόνομες εισαγωγές και m η οριακή ροπή για εισαγωγές. 16

Τα συστατικά της ζήτησης: καθαρές εξαγωγές Η Οριακή Ροπή για Εισαγωγές (ΟΡΕ) δείχνει πόσο αυξάνεται η αξία των εισαγωγών εάν αυξηθεί το εγχώριο προϊόν (άρα και εισόδημα) κατά μία μονάδα. M O m, 0 m 1 Y Η Μέση Ροπή για Εισαγωγές (ΜΡΕ) είναι ο λόγος των εισαγωγών προς το εισόδημα. M Y 17

Συνθήκη ισορροπίας Σε μια αγορά υπάρχει ισορροπία, όταν η προσφορά είναι ίση με τη ζήτηση. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, όταν η συνολική ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών είναι ίση με τη συνολική προσφορά, δηλαδή AD = AS. Τέλος, η συνολική προσφορά είναι ίση με την αξία της παραγωγής, δηλαδή AS = Y. Σε ισορροπία, λοιπόν, θα ισχύει ότι AD = AS = Y Συνοψίζοντας, έχουμε για τη συνολική ζήτηση: AD = C + I + G + ΝΧ Αντικαθιστώντας στην παραπάνω σχέση τις επιμέρους μεταβλητές σύμφωνα με την ανάλυση που προηγήθηκε θα έχουμε: 18

Συνθήκη ισορροπίας AD C I G N AD C I G AD C cy I G my 0 d 0 AD C c Y T I G my 0 0 AD C c Y T T B I G my 0 d e 0 AD C c Y T T B I G my 0 d e 0 AD C cy ct ct cb I G my 0 d e 0 19

Συνθήκη ισορροπίας Το προϊόν ισορροπίας θα είναι εκείνο το επίπεδο προϊόντος για το οποίο θα ισχύει: AD = Y. Y C cy ct ct cb I G my 0 d e 0 Y cy my C ct ct cb I G 0 d e 0 1c m Y C ct ct cb I G 0 d e 0 1 c c c Y C0 Td Te B 1 c m 1 c m 1 c m 1 c m 1 1 1 1 I G X 1 c m 1 c m 1 c m 1 c m 0 20

Προσδιορισμός ισορροπίας στην οικονομία Για να διαμορφωθεί κατάσταση ισορροπίας στην οικονομία πρέπει να διαμορφωθεί κατάσταση ισορροπίας σε κάθε μία από τις βασικές αγορές από τις οποίες αποτελείται η οικονομία. Δηλαδή, στην αγορά προϊόντος, στην αγορά παραγωγικών συντελεστών, στην αγορά χρήματος και στην αγορά συναλλάγματος. Το επίπεδο ισορροπίας του προϊόντος στην οικονομία επιτυγχάνεται όταν η αξία της συνολικής ζήτησης είναι ίση με την αξία του συνολικού προϊόντος. AD = AS = Y 21

Προσδιορισμός ισορροπίας: κλασική θεωρία Η οικονομία τείνει αυτόματα (αόρατο χέρι) σε ισορροπία με πλήρη απασχόληση των παραγωγικών συντελεστών. Το προϊόν τείνει να είναι το μέγιστο που μπορεί να παράγει η οικονομία με τους παραγωγικούς συντελεστές και το επίπεδο τεχνολογίας που διαθέτει. Η προσφορά δημιουργεί την αντίστοιχη ζήτηση (νόμος του Say). Τα κλασικά οικονομικά βασίζονται: Στην αποτελεσματικότητα των αγορών, και Την υπόθεση ότι οι αγορές εκκαθαρίζουν. 22

Προσδιορισμός ισορροπίας: κλασική θεωρία Σε ένα μακροοικονομικό επίπεδο, αυτό θα σήμαινε ότι αν η οικονομία δεν βρισκόταν σε κατάσταση ισορροπίας και υπήρχε ανεργία: Οι μισθοί και οι τιμές θα προσαρμόζονταν ώστε να επαναφέρουν την οικονομία σε ισορροπία σε συνθήκες πλήρους απασχόλησης. Επίσης, μέρος του εισοδήματος που αποταμιεύεται στην οικονομία μετατρέπεται σε ισόποση δαπάνη από εκείνους που τα δανείζονται (δεν θα πλήρωναν τόκο απλά για να τα δανειστούν και να τα διατηρούν «νεκρά»). Το επιτόκιο προσαρμόζεται μέχρι η αποταμίευση να ικανοποιήσει την επενδυτική και καταναλωτική ζήτηση. 23

Προσδιορισμός ισορροπίας: Κεϋνσιανή θεωρία Το βασικό μήνυμα του Keynes ήταν ότι οι κάμψεις και οι υφέσεις μπορούν να συμβούν εξαιτίας ανεπαρκούς συνολικής ζήτησης για αγαθά και υπηρεσίες. Ο Keynes ανέκαθεν επέκρινε την κλασική οικονομική θεωρία επειδή μπορούσε να εξηγήσει μόνο τις μακροχρόνιες επιδράσεις των οικονομικών πολιτικών. Ο Keynes είχε γράψει το ακόλουθο απόσπασμα για τα κλασικά οικονομικά: "Ο μακροχρόνιος ορίζοντας είναι ένας παραπλανητικός οδηγός για τις τρέχουσες υποθέσεις. Μακροχρόνια θα είμαστε όλοι νεκροί. Οι οικονομολόγοι δεν προσφέρουν τίποτα σπουδαίο όταν στις θυελλώδεις εποχές το μόνο που μπορούν να μας πουν είναι ότι όταν η καταιγίδα περάσει, ο ωκεανός θα είναι γαλήνιος". 24

Προσδιορισμός ισορροπίας: Κεϋνσιανή θεωρία Ο Keynes υποστήριζε την αναγκαιότητα των βραχυχρόνιων παρεμβάσεων στην οικονομία. Υποστήριζε ότι μια τέτοια παρέμβαση θα μπορούσε να οδηγήσει σε βελτιώσεις στην οικονομία και αυτό ήταν καλύτερο από το να περιμένουμε πότε θα επιτευχθεί από μόνη της η μακροχρόνια ισορροπία. Θεμελιώδης αρχή στην Κεϋνσιανή ανάλυση είναι η διάκριση μεταξύ των προγραμματισμένων και των πραγματικών αποφάσεων των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. 25

Προσδιορισμός ισορροπίας: Κεϋνσιανή θεωρία Η προγραμματισμένη δαπάνη, αποταμίευση ή επένδυση είναι οι επιθυμητές ή ηθελημένες ενέργειες επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Η πραγματική δαπάνη, αποταμίευση ή επένδυση είναι το υλοποιημένο (πραγματοποιημένο) αποτέλεσμα. Τα προγραμματισμένα και πραγματικά (ή πραγματοποιημένα) αποτελέσματα μπορεί να είναι πολύ διαφορετικά. O Keynes θεωρούσε ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος το εθνικό εισόδημα ισορροπίας να συμπίπτει με το εισόδημα (παραγωγή) πλήρους απασχόλησης. 26

Προσδιορισμός ισορροπίας: Κεϋνσιανή θεωρία Οι μισθοί και οι τιμές ίσως να μην προσαρμόζονται βραχυπρόθεσμα εξαιτίας της σταθερότητάς τους, με αποτέλεσμα: Η οικονομία να βρεθεί σε μια κατάσταση όπου το επίπεδο της ζήτησης να μην επαρκεί ώστε να επιτευχθεί πλήρης απασχόληση. Σύμφωνα με την Κεϋνσιανή ανάλυση, η ζήτηση δημιουργεί την αντίστοιχη προσφορά. Οι υποθέσεις πάνω στις οποίες βασίστηκε η κλασική θεωρία αποδείχτηκε ότι είναι μη ρεαλιστικές, τουλάχιστον βραχυχρονίως. 27

Κεϋνσιανός Σταυρός Το συγκεκριμένο υπόδειγμα, όπως και η επέκτασή του, το IS/LM, έλκει την καταγωγή του από το κλασικό βιβλίο «Η Γενική Θεωρία της Απασχόλησης, του Τόκου και του Χρήματος» του φημισμένου Βρετανού οικονομολόγου John Maynard Keynes. Σημαντικό στοιχείο της αναλύσεώς του: η επαναστατική τότε πρόταση εφαρμογής επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής για την αντιμετώπιση των υφέσεων. Επικρατούσα οικονομική ορθοδοξία της εποχής: βασισμένη στην κλασική σχολή οικονομικής σκέψης, θεωρούσε ότι η ενεργητική οικονομική πολιτική δεν ήταν απαραίτητη, καθότι οι δυνάμεις της αγοράς, προσφορά και ζήτηση, αυτόματα οδηγούν την οικονομία σε ισορροπία με πλήρη απασχόληση. 28

Ανάλυση ισορροπίας 1 c c c YE C0 Td Te B 1 c m 1 c m 1 c m 1 c m 1 1 1 1 I G X 1 c m 1 c m 1 c m 1 c m Η παραγωγή ισορροπίας εξαρτάται θετικά από την αυτόνομη κατανάλωση, τις μεταβιβαστικές πληρωμές, τις επενδύσεις, τις δημόσιες δαπάνες και τις εξαγωγές. Εξαρτάται αρνητικά από τους άμεσους και έμμεσους φόρους και τις εισαγωγές. Τέλος, εξαρτάται θετικά από την οριακή ροπή για κατανάλωση (c) και αρνητικά από την οριακή ροπή για εισαγωγές (m). 0 29

Προϊόν ισορροπίας (Υ Ε ) AD AD=Y γραμμή 45 o E Υ Ε AD Υ Προϊόν, Εισόδημα Η γραμμή των 45 μοιρών είναι ο γεωμετρικός τόπος των σημείων στα οποία η επιθυμητή δαπάνη ισούται με το προϊόν ή το εισόδημα. Άρα, δεδομένης της καμπύλης AD, η ισορροπία βρίσκεται στο σημείο Ε. Στο σημείο αυτό η επιθυμητή δαπάνη, η συνολική ζήτηση δηλαδή, είναι ίση με την παραγωγή και το εισόδημα.

Ανάλυση ισορροπίας Η ισορροπία στο σημείο Ε είναι ευσταθής. Αυτό σημαίνει ότι εάν η οικονομία λειτουργεί σε οποιοδήποτε άλλο σημείο, οι δυνάμεις της αγοράς, η προσφορά και η ζήτηση, θα την μετακινήσουν στο σημείο Ε. Αν, για παράδειγμα, η οικονομία λειτουργεί σε επίπεδο παραγωγής μικρότερο από Υ Ε θα υπάρχει υπερβάλλουσα ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών καθώς η συνολική ζήτηση θα είναι μεγαλύτερη από την προσφορά. Αν, για παράδειγμα, η οικονομία λειτουργεί σε επίπεδο παραγωγής μεγαλύτερο από Υ Ε θα υπάρχει υπερβάλλουσα προσφορά αγαθών και υπηρεσιών καθώς η συνολική ζήτηση θα είναι μικρότερη από την προσφορά. 31

Μεταβολές της συνολικής ζήτησης Οποιαδήποτε μεταβολή της συνολικής δαπάνης, είτε λόγω i. αλλαγής συμπεριφοράς των θεσμικών μονάδων, δηλαδή αλλαγή στις προτιμήσεις μεταξύ κατανάλωσης, αποταμίευσης και εισαγωγών ii. μεταβολής της κυβερνητικής πολιτικής, δηλαδή μεταβολή στο επίπεδο των κυβερνητικών δαπανών iii. μεταβολής του επενδυτικού κλίματος iv. λόγω μεταβολής των εξαγωγών προκαλεί μεταβολές στα αποθέματα των επιχειρήσεων, µε αποτέλεσμα να δημιουργεί κίνητρα σ αυτές είτε για αύξηση είτε για περικοπή της παραγωγής. Οι αυξητικές μεταβολές οδηγούν σε αύξηση της παραγωγής ισορροπίας και μετατόπιση της γραμμής AD προς τα πάνω και αντίστροφα. 32

Εφαρμογή: αύξηση των επενδύσεων Μια αυτόνομη αύξηση της επενδυτικής ζήτησης θα αυξήσει τη συνολική δαπάνη µε αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγής ισορροπίας. Μηχανισμός προσαρμογής: διαδικασία με την οποία η οικονομία μετατοπίζεται από το αρχικό σημείο ισορροπίας Υ Ε σε ένα νέο σημείο ισορροπίας, έστω Υ 0. Το νέο σημείο ισορροπίας μπορεί να προσδιορισθεί χρησιμοποιώντας i. οικονομική ανάλυση ii. γεωμετρική ανάλυση iii. ή αλγεβρική ανάλυση 33

Εφαρμογή: αύξηση των επενδύσεων α) Οικονομική ανάλυση αυξάνεται η επενδυτική δαπάνη (έστω κατά ΔΙ), αυξάνεται ισόποσα και η συνολική ζήτηση γιατί το ποσό της μεταβολής της αρχικής δαπάνης (ΔΙ) θα γίνει εισόδημα στους παραγωγικούς συντελεστές που θα απασχοληθούν στη συγκεκριμένη επένδυση. μέρος αυτών των εισοδημάτων κρατείται από το δημόσιο με τη μορφή φόρων και το υπόλοιπο κατανέμεται μεταξύ κατανάλωσης και αποταμίευσης και έτσι στο αρχικό εισόδημα ισορροπίας εμφανίζεται υπερβάλλουσα ζήτηση τα αποθέματα θα εξαντληθούν και οι επιχειρήσεις θα αναγκασθούν να αυξήσουν την παραγωγή τους απασχολώντας περισσότερους παραγωγικούς συντελεστές και δημιουργώντας νέα εισοδήματα 34

Εφαρμογή: αύξηση των επενδύσεων α) Οικονομική ανάλυση η αρχική αύξηση της παραγωγής και του εισοδήματος δημιουργεί αλυσιδωτές αντιδράσεις μέρος αυτών των νέων εισοδημάτων θα διακρατηθεί από το δημόσιο με τη μορφή φόρων, το υπόλοιπο καταλήγει στα νοικοκυριά αυξάνοντας έτσι το συνολικό διαθέσιμο εισόδημα της οικονομίας. Ένα ποσοστό του επιπλέον διαθεσίμου εισοδήματος θα αποταμιευθεί και το υπόλοιπο θα καταναλωθεί οδηγώντας σε επιπλέον τόνωση της καταναλωτικής ζήτησης. Να σημειωθεί, επίσης, ότι ένα μέρος της αύξησης του εισοδήματος θα διαρρεύσει στο εξωτερικό αφού θα αυξηθεί η ζήτηση για εισαγωγές. 35

Εφαρμογή: αύξηση των επενδύσεων α) Οικονομική ανάλυση Η τόνωση της καταναλωτικής ζήτησης θα οδηγήσει σε νέα αύξηση της συνολικής ζήτησης με αποτέλεσμα να υπάρξει νέα αύξηση της παραγωγής και της απασχόλησης και δημιουργία νέων εισοδημάτων. νέος γύρος αυξήσεων στο διαθέσιμο εισόδημα, στην κατανάλωση και στις εισαγωγές, εξαιτίας των οποίων αυξάνεται περαιτέρω η συνολική ζήτηση. η πολλαπλασιαστική διαδικασία συνεχίζεται μέχρι η συνολική ζήτηση να γίνει ίση με το συνολικό προϊόν που προσφέρεται και έτσι η οικονομία καταλήγει στο νέο ΑΕΠ ισορροπίας Υ 0. Έτσι, αυξάνεται το προϊόν και η απασχόληση (μειώνεται η ανεργία) βραχυχρονίως. 36

Εφαρμογή: αύξηση των επενδύσεων β) Γεωμετρική ανάλυση AD Υ Ε Υ 0 AD=Y γραμμή 45 o AD 0 AD Υ Προϊόν, Εισόδημα Έστω ότι η οικονομία ξεκινάει από το σημείο ισορροπίας Y Ε. Μία αύξηση της συνολικής ζήτησης σε AD 0, οδηγεί την οικονομία σε νέα ισορροπία στο σημείο Y 0. Είναι εμφανές ότι η μεταβολή στο προϊόν ισορροπίας είναι μεγαλύτερη από την αρχική μεταβολή στη συνολική ζήτηση.

Εφαρμογή: αύξηση των επενδύσεων γ) Αλγεβρική ανάλυση Έννοια του πολλαπλασιαστή: είναι ο λόγος της μεταβολής του προϊόντος ισορροπίας προς τη μεταβολή της αυτόνομης δαπάνης που την προκάλεσε. Πολλαπλασιαστής των επενδύσεων: ο λόγος της μεταβολής του προϊόντος ισορροπίας προς τη μεταβολή των επενδύσεων. Y 1 I 1 c m Έτσι, σε μια δεδομένη αύξηση των επενδύσεων, η αύξηση του ΑΕΠ θα είναι 1 Y I 1cm 38

Εφαρμογή: αύξηση των επενδύσεων γ) Αλγεβρική ανάλυση Η προκαλούμενη αύξηση της παραγωγής εξαρτάται όχι μόνο από το μέγεθος της μεταβολής της επενδυτικής δαπάνης (ΔΙ) αλλά και από την οριακή ροπή προς κατανάλωση και την οριακή ροπή για εισαγωγές. Υψηλότερη οριακή ροπή προς κατανάλωση και χαμηλότερη οριακή ροπή για εισαγωγές θα οδηγήσουν σε αύξηση του πολλαπλασιαστή και επομένως σε αύξηση του προϊόντος ισορροπίας. Π.χ. αν c = 0,6 και m = 0,2 τότε Y 1 1 1 1 1,67 I 1 c m 1 0,6 0, 2 1 0, 4 0,6 Δηλαδή, αν οι επενδύσεις αυξηθούν κατά 1 δις το συνολικό προϊόν θα αυξηθεί κατά 1,67 δις. 39

Δημοσιονομική πολιτική Η πολιτική της κυβέρνησης αναφορικά με τις δαπάνες και τους φόρους. Η κυβέρνηση μπορεί να επηρεάσει το επίπεδο του συνολικού προϊόντος αυξάνοντας τη συνολική ζήτηση (AD) και επομένως το προϊόν ισορροπίας τη βραχυχρόνια περίοδο. Να σημειωθεί εδώ ότι, προς το παρόν, αγνοούνται κάποια σημαντικά ζητήματα, όπως οι τιμές, τα επιτόκια και η ανάγκη χρηματοδότησης των δημοσίων δαπανών. Επίσης, στη βραχυχρόνια περίοδο η κυριότερη επίδραση της δημοσιονομικής πολιτικής ασκείται στη συνολική ζήτηση. Επεκτατική ή χαλαρή δημοσιονομική πολιτική: για να τονώσει την εγχώρια ζήτηση και το προϊόν ισορροπίας (ΑΕΠ). Συσταλτική ή σφιχτή δημοσιονομική πολιτική: για να συρρικνώσει την εγχώρια ζήτηση και το προϊόν ισορροπίας (ΑΕΠ). 40

Εφαρμογή: αύξηση των δημοσίων δαπανών α) Οικονομική ανάλυση αυξάνονται οι δημόσιες δαπάνες (έστω κατά ΔG), αυξάνεται ισόποσα και η συνολική ζήτηση γιατί το ποσό της μεταβολής της αρχικής δαπάνης (ΔG) θα γίνει εισόδημα σε παραγωγικούς συντελεστές. μέρος αυτών των εισοδημάτων κρατείται από το δημόσιο με τη μορφή φόρων και το υπόλοιπο κατανέμεται μεταξύ κατανάλωσης και αποταμίευσης και έτσι στο αρχικό εισόδημα ισορροπίας εμφανίζεται υπερβάλλουσα ζήτηση τα αποθέματα θα εξαντληθούν και οι επιχειρήσεις θα αναγκασθούν να αυξήσουν την παραγωγή τους απασχολώντας περισσότερους παραγωγικούς συντελεστές και δημιουργώντας νέα εισοδήματα 41

Εφαρμογή: αύξηση των δημοσίων δαπανών α) Οικονομική ανάλυση η αρχική αύξηση της παραγωγής και του εισοδήματος δημιουργεί αλυσιδωτές αντιδράσεις μέρος αυτών των νέων εισοδημάτων θα διακρατηθεί από το δημόσιο με τη μορφή φόρων, το υπόλοιπο καταλήγει στα νοικοκυριά αυξάνοντας έτσι το συνολικό διαθέσιμο εισόδημα της οικονομίας. Ένα ποσοστό του επιπλέον διαθεσίμου εισοδήματος θα αποταμιευθεί και το υπόλοιπο θα καταναλωθεί οδηγώντας σε επιπλέον τόνωση της καταναλωτικής ζήτησης. Να σημειωθεί, επίσης, ότι ένα μέρος της αύξησης του εισοδήματος θα διαρρεύσει στο εξωτερικό αφού θα αυξηθεί η ζήτηση για εισαγωγές. 42

Εφαρμογή: αύξηση των δημοσίων δαπανών α) Οικονομική ανάλυση Η τόνωση της καταναλωτικής ζήτησης θα οδηγήσει σε νέα αύξηση της συνολικής ζήτησης με αποτέλεσμα να υπάρξει νέα αύξηση της παραγωγής και της απασχόλησης και δημιουργία νέων εισοδημάτων. νέος γύρος αυξήσεων στο διαθέσιμο εισόδημα, στην κατανάλωση και στις εισαγωγές, εξαιτίας των οποίων αυξάνεται περαιτέρω η συνολική ζήτηση. η πολλαπλασιαστική διαδικασία συνεχίζεται μέχρι η συνολική ζήτηση να γίνει ίση με το συνολικό προϊόν που προσφέρεται και έτσι η οικονομία καταλήγει στο νέο ΑΕΠ ισορροπίας Υ 0. Έτσι, αυξάνεται το προϊόν και η απασχόληση (μειώνεται η ανεργία) βραχυχρονίως. 43

Εφαρμογή: αύξηση των δημοσίων δαπανών β) Γεωμετρική ανάλυση AD Ε Y Ε Ε 0 γραμμή 45 o Y 0 AD=Y AD 0 AD Υ Προϊόν, Εισόδημα Διαγραμματικά έχουμε: Αρχικό σημείο ισορροπίας: Ε Προϊόν ισορροπίας: Υ=Υ Ε Η αύξηση των δημοσίων δαπανών στα επίπεδα του προϊόντος Υ Ε προκαλεί υπερβάλλουσα ζήτηση, μείωση των αποθεμάτων των επιχειρήσεων, αύξηση της παραγωγής για ικανοποίηση της αυξημένης ζήτησης, μείωση της ανεργίας, αύξηση εισοδημάτων. Τελικό σημείο ισορροπίας: Ε 0 Προϊόν ισορροπίας: Υ=Υ 0 >Υ Ε

Εφαρμογή: αύξηση των δημοσίων δαπανών γ) Αλγεβρική ανάλυση Πολλαπλασιαστής των δημοσίων δαπανών: είναι ο λόγος της μεταβολής του προϊόντος ισορροπίας προς τη μεταβολή των δαπανών του δημοσίου. Y 1 G 1 c m Έτσι, σε μια δεδομένη αύξηση των δημοσίων δαπανών, η αύξηση του ΑΕΠ θα είναι 1 Y G 1cm 45

Εφαρμογή: μείωση φορολογίας α) Οικονομική ανάλυση Όταν μειώνονται οι άμεσοι φόροι (έστω κατά ΔΤ d ), αυξάνεται το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, Y d = Υ Τ, με αποτέλεσμα την αύξηση της κατανάλωσης. Η αύξηση της κατανάλωσης θα προκαλέσει την τόνωση της συνολικής ενεργού ζήτησης. Έτσι, στο αρχικό εισόδημα ισορροπίας Υ Ε εμφανίζεται υπερβάλλουσα ζήτηση. Παρατηρείται η ίδια πολλαπλασιαστική διαδικασία που αναφέρθηκε πριν, η οποία συνεχίζεται μέχρι η συνολική ζήτηση να γίνει ίση με το συνολικό προϊόν που προσφέρεται και έτσι η οικονομία καταλήγει στο νέο ΑΕΠ ισορροπίας Υ 0. Έτσι, αυξάνεται το προϊόν και η απασχόληση (μειώνεται η ανεργία) βραχυχρονίως. 46

Εφαρμογή: μείωση φορολογίας β) Γεωμετρική ανάλυση AD Ε Y Ε Ε 0 γραμμή 45 o Y 0 AD=Y AD 0 AD Εισόδημα, προϊόν Διαγραμματικά έχουμε: Αρχικό σημείο ισορροπίας: Ε Προϊόν ισορροπίας: Υ=Υ Ε Η μείωση των φόρων στα επίπεδα του προϊόντος Υ Ε προκαλεί υπερβάλλουσα ζήτηση, μείωση των αποθεμάτων των επιχειρήσεων, αύξηση της παραγωγής για ικανοποίηση της αυξημένης ζήτησης, μείωση της ανεργίας, αύξηση εισοδημάτων. Τελικό σημείο ισορροπίας: Ε 0 Προϊόν ισορροπίας: Υ=Υ 0 >Υ Ε

Εφαρμογή: μείωση φορολογίας γ) Αλγεβρική ανάλυση Πολλαπλασιαστής των άμεσων φόρων: είναι ο λόγος της μεταβολής του προϊόντος ισορροπίας προς τη μεταβολή των άμεσων φόρων Y c T 1 c m d Έτσι, σε μια δεδομένη μείωση των άμεσων φόρων, η αύξηση του ΑΕΠ θα είναι c Y T 1cm Παρατηρείστε την αρνητική σχέση μεταξύ άμεσων φόρων και ΑΕΠ!!! d 48

Εφαρμογή: αύξηση μεταβιβαστικών πληρωμών α) Οικονομική ανάλυση Αν η κυβέρνηση αυξήσει τις μεταβιβαστικές πληρωμές, τότε θα αυξηθεί το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, Y d = Υ Τ, με αποτέλεσμα την αύξηση της κατανάλωσης. Η αύξηση της κατανάλωσης θα προκαλέσει την τόνωση της συνολικής ενεργού ζήτησης. Έτσι, στο αρχικό εισόδημα ισορροπίας Υ Ε εμφανίζεται υπερβάλλουσα ζήτηση. Παρατηρείται η ίδια πολλαπλασιαστική διαδικασία που αναφέρθηκε πριν, η οποία συνεχίζεται μέχρι η συνολική ζήτηση να γίνει ίση με το συνολικό προϊόν που προσφέρεται και έτσι η οικονομία καταλήγει στο νέο ΑΕΠ ισορροπίας Υ 0. Έτσι, αυξάνεται το προϊόν και η απασχόληση (μειώνεται η ανεργία) βραχυχρονίως. 49

Εφαρμογή: αύξηση μεταβιβαστικών πληρωμών β) Γεωμετρική ανάλυση AD Ε Y Ε Ε 0 γραμμή 45 o Y 0 AD=Y AD 0 AD Εισόδημα, προϊόν Διαγραμματικά έχουμε: Αρχικό σημείο ισορροπίας: Ε Προϊόν ισορροπίας: Υ=Υ Ε Η αύξηση των μεταβιβαστικών πληρωμών στα επίπεδα του προϊόντος Υ Ε προκαλεί υπερβάλλουσα ζήτηση, μείωση των αποθεμάτων των επιχειρήσεων, αύξηση της παραγωγής για ικανοποίηση της αυξημένης ζήτησης, μείωση της ανεργίας, αύξηση εισοδημάτων. Τελικό σημείο ισορροπίας: Ε 0 Προϊόν ισορροπίας: Υ=Υ 0 >Υ Ε

Εφαρμογή: αύξηση μεταβιβαστικών πληρωμών γ) Αλγεβρική ανάλυση Πολλαπλασιαστής των μεταβιβαστικών πληρωμών: είναι ο λόγος της μεταβολής του προϊόντος ισορροπίας προς τη μεταβολή των μεταβιβαστικών πληρωμών Y c B 1 c m Έτσι, σε μια δεδομένη αύξηση των μεταβιβαστικών πληρωμών, η αύξηση του ΑΕΠ θα είναι c Y B 1cm Παρατηρείστε τη θετική σχέση μεταξύ μεταβιβαστικών πληρωμών και ΑΕΠ!!! 51

Συσταλτική δημοσιονομική πολιτική Ε 0 Y 0 Ε γραμμή 45 o Y Ε AD AD 0 Εισόδημα, προϊόν Διαγραμματικά έχουμε: Αρχικό σημείο ισορροπίας: Ε Προϊόν ισορροπίας: Υ=Υ Ε Η συσταλτική πολιτική στα επίπεδα του προϊόντος Υ Ε προκαλεί υπερβάλλουσα προσφορά, αύξηση των αποθεμάτων των επιχειρήσεων, μείωση της παραγωγής λόγω της μειωμένης ζήτησης, αύξηση της ανεργίας, μείωση εισοδημάτων. Τελικό σημείο ισορροπίας: Ε 0 Προϊόν ισορροπίας: Υ=Υ 0 <Υ Ε

Δημοσιονομική πολιτική: σύνοψη Επεκτατική ή χαλαρή δημοσιονομική πολιτική: για να τονώσει την εγχώρια ζήτηση και το προϊόν ισορροπίας (ΑΕΠ). Ακολουθείται, π.χ., σε περιόδους ύφεσης και χαμηλού ρυθμού πληθωρισμού. Μπορεί να ασκηθεί με αύξηση των δημοσίων δαπανών (G) ή με μείωση φορολογίας (Τ) ή με ταυτόχρονη αύξηση δημοσίων δαπανών (G) και μείωση φορολογίας (Τ). Συσταλτική ή σφιχτή δημοσιονομική πολιτική: για να συρρικνώσει την εγχώρια ζήτηση και το προϊόν ισορροπίας (ΑΕΠ). ακολουθείται, π.χ., σε περιόδους υπερθέρμανσης της οικονομίας και υψηλού ρυθμού πληθωρισμού. Μπορεί να ασκηθεί με μείωση των δημοσίων δαπανών (G) ή με αύξηση φορολογίας (Τ) ή με ταυτόχρονη μείωση δημοσίων δαπανών (G) και αύξηση φορολογίας (Τ). 53

Δημοσιονομική πολιτική Η επέμβαση του κράτους γίνεται με τη μεταβολή της συνολικής δαπάνης (ζήτησης) που γίνεται με τους εξής βασικούς τρόπους: Μεταβολή των δημοσίων δαπανών (G), μεταβολή των άμεσων φόρων (Τ d ), μεταβολή των έμμεσων φόρων (Τ e ) και μεταβολή των μεταβιβαστικών πληρωμών (Β). Οι δαπάνες για μεταβιβαστικές πληρωμές είναι εκ φύσεως ανελαστικές και χρησιμοποιούνται περισσότερο για την άσκηση κοινωνικής πολιτικής. Δημοσιονομική πολιτική του κράτους: χρησιμοποίηση των παραπάνω εργαλείων για σταθεροποίηση του προϊόντος της οικονομίας στο επίπεδο πλήρους απασχόλησης (ή σε ένα τουλάχιστον κοινωνικά ανεκτό επίπεδο) χωρίς πληθωρισμό. Άλλοι στόχοι: δίκαιη διανομή, οικονομική μεγέθυνση. 54

Θεώρημα του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού Ας θεωρήσουμε ότι ο δημόσιος προϋπολογισμός είναι ισοσκελισμένος δηλ. G=T. Επίσης, ας θεωρήσουμε ότι η κυβέρνηση αυξάνει τις δημόσιες δαπάνες G κατά ΔG=Χ δις και ότι η χρηματοδότηση των δημοσίων δαπανών προκύπτει από μια ισόποση αύξηση των άμεσων φόρων Τ d κατά ΔΤ d =Χ δις. Ποια θα είναι η επίπτωση αυτής της κυβερνητικής πολιτικής πάνω στο συνολικό προϊόν Υ; Η αύξηση των δημοσίων δαπανών G θα προκαλέσει αύξηση στη συνολική ενεργό ζήτηση AD = C + I + G + ΝΧ κατά ΔG = Χ δις. Η ισόποση αύξηση της άμεσης φορολογίας θα μειώσει το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και την κατανάλωση κατά ΔC=cX δις. 55

Θεώρημα του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού 1 c 1 c 1 c Y YG YT G Td X X X 1 c m 1 c m 1 c m 1 c m 1 c m Y Y 1 c 1 c 1 G 1 c m 1 c m 1 c m d Μια αύξηση των δημοσίων δαπανών που χρηματοδοτείται από μια ισόποση αύξηση των φόρων θα αυξήσει το προϊόν κατά μικρότερο ποσό. Σύμφωνα με τον πολλαπλασιαστή ισοσκελισμένου προϋπολογισμού, μια αύξηση των δημοσίων δαπανών συνοδευόμενη από μια ισόποση αύξηση των φόρων προκαλεί αύξηση του προϊόντος. 56

Θεώρημα του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού Αν η οικονομία ήταν κλειστή, τότε m = 0. Οπότε ο πολλαπλασιαστής ισοσκελισμένου προϋπολογισμού θα ήταν 1. Δηλαδή, μια αύξηση των δημοσίων δαπανών συνοδευόμενη από μια ισόποση αύξηση των φόρων προκαλεί ισόποση αύξηση του προϊόντος. Πλεονέκτημα: αυξάνει το εισόδημα χωρίς να επηρεάζει την τελική θέση του κρατικού προϋπολογισμού. Μειονέκτημα: για να επιτευχθεί μια συγκεκριμένη μεταβολή στο εισόδημα της οικονομίας απαιτούνται μεγάλες σχετικά μεταβολές στο μέγεθος των δημοσίων δαπανών και του φόρου εισοδήματος. Χρήσιμο: όταν επιδιώκεται αύξηση του εισοδήματος και ο κρατικός προϋπολογισμός παρουσιάζει σημαντικό έλλειμμα. 57

Ουδέτερος κρατικός προϋπολογισμός Ο προϋπολογισμός δεν ασκεί καμία επίδραση στο εισόδημα της οικονομίας. Δηλαδή, η μεταβολή του εισοδήματος που προκύπτει από τη μεταβολή των δημοσίων δαπανών να είναι ίση και αντίθετη με τη μεταβολή που προκύπτει από τη μεταβολή του φόρου εισοδήματος. 1 c Y YG YT 0 G Td 0 1 c m 1 c m 1 c 1 G Td Td G 1 c m 1 c m c 58

Εφαρμογή: πολλαπλασιαστές Πολλαπλασιαστές με παράγωγες επενδύσεις και αναλογική φορολογία Ας θεωρήσουμε μια ανοικτή οικονομία με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: C= C 0 + cy d, Y d = Υ T + Β, T =T 0 + ty, Ι=Ι 0 + γυ, G=G 0, Χ = Χ 0, Μ = Μ 0 + mυ Ο συντελεστής t είναι ο φορολογικός συντελεστής των φόρων (ή οριακός φορολογικός συντελεστής). Δείχνει τη μεταβολή του φόρου που προκύπτει από τη μεταβολή του εισοδήματος κατά μία μονάδα. Να υπολογιστεί το προϊόν ισορροπίας, Υ Ε. 59

Εφαρμογή: πολλαπλασιαστές AD C I G N AD C I G AD C cy I Y G my 0 d 0 0 0 0 AD C c Y T B I Y G my 0 0 0 0 0 AD C c Y T ty B I Y G my 0 0 0 0 0 0 0 AD C cy ct cty cb I Y G my 0 0 0 0 0 0 0 60

Εφαρμογή: πολλαπλασιαστές Το προϊόν ισορροπίας θα είναι εκείνο το επίπεδο προϊόντος για το οποίο θα ισχύει: AD = Y. Επομένως θα έχουμε: Y C cy ct cty cb I Y G my 0 0 0 0 0 0 0 Y cy cty Y my C ct cb I G 0 0 0 0 0 0 0 1c ct m Y C ct cb I G 0 0 0 0 0 0 0 Y E C ct cb I G 1 c ct m 0 0 0 0 0 0 0 61

Εφαρμογή: πολλαπλασιαστές Πολλαπλασιαστής αυτόνομης κατανάλωσης: Πολλαπλασιαστής αυτόνομης φορολογίας: Y 1 C 1 c ct m 0 0 1 Πολλαπλασιαστής μεταβιβαστικών πληρωμών: Y c c ct m Y c c ct m 0 1 62

Εφαρμογή: πολλαπλασιαστές Πολλαπλασιαστής επενδύσεων ή πολλαπλασιαστής δαπάνης: Y 1 I 1 c ct m 0 Πολλαπλασιαστής δημοσίων δαπανών: Y 1 G 1 c ct m 0 Πολλαπλασιαστής εξαγωγών: Πολλαπλασιαστής εισαγωγών: Y 1 X 1 c ct m 0 Y 1 M 1 c ct m 0 63