ΓΗΠΛΩΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΔΡΓΑΗΑ ΜΔ ΘΔΜΑ: Ο ξόινο ηεο άζθεζεο θαη ηεο δηαηξνθήο σο κέζν πξόιεςεο γηα ηηο ρξόληεο παζήζεηο

ΑΝΩΣΑΣΟ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΗΓΡΤΜΑ Σ.Δ.Η. ΖΠΔΗΡΟΤ ΥΟΛΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΩΝ ΤΓΔΗΑ & ΠΡΟΝΟΗΑ ΣΜΖΜΑ ΝΟΖΛΔΤΣΗΚΖ ΓΗΠΛΩΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΔΡΓΑΗΑ ΜΔ ΘΔΜΑ: Ο ξόινο ηεο άζθεζεο θαη ηεο δηαηξνθήο σο κέζν πξόιεςεο γηα ηηο ρξόληεο παζήζεηο 1

Φνηηεηέο: Γηάλλεο ύξνο Δηζεγήηξηα: Μαξία Γαλέιια Παλαγηώηεο Καιηαθνύδαο ΗΧΑΝΝΗΝΑ - 2017 Εσταριστίες Θα ζέιακε λα επραξηζηήζνπκε ηελ θ. Μαξία Γαλέιια γηα ηε ζπλεηζθνξά ηεο ζηελ επίηεπμε ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο. 2

3

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Πεξίιεςε...11 Πξφινγνο...13 Δηζαγσγή...14 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 Γηαηξνθή 1.1 Οξηζκφο δηαηξνθήο...18 1.1.1 Ηδηφηεηεο δηαηξνθήο...18 1.1.2 Γηαηξνθή ζηελ παηδηθή ειηθία...23 1.1.3 Γηαηξνθή ηνπ εθήβνπ...24 1.1.4 Γηαηξνθή ελειίθσλ...26 1.1.5 Γηαηξνθή ειηθησκέλσλ...28 1.1.6 Μεζνγεηαθή δίαηηα...33 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 Άζθεζε 1.2.1 Οξηζκφο...39 1.2.2 Δπηδξάζεηο ηεο άζθεζεο ζηα ζπζηήκαηα...40 1.2.3 Δίδε άζθεζεο...46 1.2.4 Θεξαπεπηηθή άζθεζε...51 4

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 Υξφληεο Παζήζεηο 2.1 αθραξψδεο Γηαβήηεο 2.1.1 Οξηζκφο 52 2.1.2 Αηηηνινγηθνί παξάγνληεο 52 2.1.3 Κιηληθή εηθφλα δηαβήηε ηχπνπ 1 52 2.1.3 Κιηληθή εηθφλα δηαβήηε ηχπνπ 2...53 2.1.4 Γηάγλσζε 54 2.1.5 Θεξαπεία παρπζαξθίαο ζε ζαθραξψδε δηαβήηε 2.54 2.1.6 Φαξκαθνζεξαπεία..55 2.1.7 Δπίδξαζε άζθεζεο ζε ζαθραξψδε δηαβήηε..56 2.1.8 Οθέιε ηεο άζθεζεο...57 2.1.9 Γηαηξνθή δηαβήηε...58 2.2 Τπέξηαζε 2.2.1 Οξηζκφο 61 2.2.2 Αηηηνινγηθνί παξάγνληεο.62 2.2.3 Κιηληθή εηθφλα.63 2.2.4 Γηάγλσζε...63 2.2.5 Θεξαπεπηηθή πξνζέγγηζε 64 2.2.6 Άζθεζε γηα ππέξηαζε 65 2.2.7 Γηαηξνθή 69 5

2.3 ηεθαληαία λφζνο 2.3.1 Οξηζκφο.71 2.3.2 Αηηηνινγηθνί παξάγνληεο.71 2.3.3 Κιηληθή εηθφλα 72 2.3.4 Γηάγλσζε 72 2.3.5 Θεξαπεπηηθή πξνζέγγηζε..73 2.3.6 Δπηδξάζεηο ηεο άζθεζεο...73 2.3.7 Γίαηηα γηα άηνκα κε ζηεθαληαία λφζν...75 2.4 Παρπζαξθία 2.4.1 Οξηζκφο...76 2.4.2 Αηηηνινγηθνί παξάγνληεο.76 2.4.3 Κιηληθή εηθφλα...77 2.4.4 Γηάγλσζε 78 2.4.5 Θεξαπεία...79 2.4.6 Παρπζαξθηαθή θιεγκνλή...79 2.4.7 Άζθεζε θαη παρπζαξθία...80 2.4.8 Ομεηδσηηθφ ζηξεο...84 2.4.9 Γηαηξνθή...85 6

2.5 Οζηενπφξσζε 2.5.1 Οξηζκφο. 86 2.5.2 Αηηηνινγηθνί παξάγνληεο...86 2.5.3 Κιηληθή εηθφλα. 87 2.5.4 Γηάγλσζε...91 2.5.5 Θεξαπεία..91 2.5.6 Φαξκαθεπηηθή αληηκεηψπηζε...92 2.5.7 Άζθεζε...92 2.5.7 Γηαηξνθή...95 2.6 θιήξπλζε θαηα πιάθαο 2.6.1 Οξηζκφο...96 2.6.2 Αηηηνινγηθνί παξάγνληεο...96 2.6.3 Κιηληθή εηθφλα...96 2.6.4 Γηάγλσζε...97 2.6.5 Θεξαπεπηηθή αληηκεηψπηζε...98 2.6.6 Άζθεζε...99 2.6.7 Γηαηξνθή...100 2.7 Υξφληα λεθξηθή αλεπάξθεηα 2.7.1 Οξηζκφο.101 2.7.2 Αηηηνινγηθνί παξάγνληεο 101 2.7.3 Κιηληθή εηθφλα..102 7

2.7.4 Γηάγλσζε...102 2.7.5 Θεξαπεπηηθέο επηινγέο..103 2.7.6 Άζθεζε 105 2.7.7 Γηαηξνθή...106 2.8 Τπεξιηπηδαηκία 2.8.1 Οξηζκφο.108 2.8.2 Αηηηνινγηθνί παξάγνληεο.108 2.8.3 Γηάγλσζε 109 2.8.4 Φαξκαθεπηηθή αληηκεηψπηζε ππεξιηπηδαηκίαο...109 2.8.5 Γηαηξνθή...110 2.8.6 Άζθεζε...111 2.9 Υξφληα απνθξαθηηθή πλεπκνλνπάζεηα...112 2.9.1 Οξηζκφο...112 2.9.2 Αηηηνινγηθνί παξάγνληεο παξάγνληεο...112 2.9.3 Κιηληθή εηθφλα...113 2.9.4 Γηάγλσζε...114 2.9.5 Θεξαπεία...114 2.9.6 Γηαηξνθή...116 2.9.7 Άζθεζε...118 8

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 Ννζειεπηηθέο Παξεκβάζεηο 3.1 Δπηπηψζεηο ρξφλησλ παζήζεσλ...120 3.2 Ο ξφινο ηνπ λνζειεπηή...121 3.3 Υξφληεο αζζέλεηο...122 3.3.1 αθραξψδεο δηαβήηεο...122 3.3.2 Αξηεξηαθή ππέξηαζε...122 3.3.3 ηεθαληαία λφζνο...124 3.3.4 Οζηενπφξσζε...125 3.3.5 θιήξπλζε θαηά πιάθαο...125 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 4. Δξεπλα 128 Βηβιηνγξαθία...171 9

10

Πεξίιεςε Δηζαγσγή: Ζ άζθεζε θαη ε δηαηξνθή απνηεινχλ βαζηθνχο παξάγνληεο ζηελ πγεία ηνπ αλζξψπνπ, πξνυπήξραλ εδψ θαη αηψλεο, ζχκθσλα κε απηέο αλαπιάζεηαη ν νξγαληζκφο ηνπ αλζξψπνπ θαη ιεηηνπξγνχλ σο βαζηθφ ζπζηαηηθφ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ρξφλησλ παζήζεσλ. θνπφο: ηεο παξνχζαο αλαζθνπηθήο κειέηεο ήηαλ ε δηεξεχλεζε θαη ν ξφινο ηεο άζθεζεο θαη ηεο δηαηξνθήο ζε αλζξψπνπο κε ρξφληεο παζήζεηο θαη ε πεξηγξαθή ηεο εξεπλεηηθήο εθαξκνγήο ηνπο ζηε δηεζλή επηζηεκνληθή θνηλφηεηα κε ζηφρν ηελ αλάδεημε ηνπ ξφινπ ηνπο ζηηο λνζειεπηηθέο δηεξγαζίεο. Τιηθφ: Πξαγκαηνπνηήζεθε αλαζθφπεζε ηεο δηεζλνχο βηβιηνγξαθίαο ζηηο ειεθηξνληθέο βάζεηο δεδνκέλσλ Google Scholar, ζηε βηβιηνζήθε ηεο ΔΤΠ ηνπ ΣΔΗ Ζπείξνπ θαη ζηε βηβιηνζήθε ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ησλ Ησαλλίλσλ. Σν πιηθφ ηεο κειέηεο απνηέιεζαλ επηιεγκέλα βηβιία θαη άξζξα δεκνζηεπκέλα θαηά θχξην ιφγν ηελ ηειεπηαία δεθαεηία θαη ην πιηθφ ζπιιέρζεθε θαηφπηλ ιεπηνκεξνχο κειέηεο ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο. Μέζνδνο: Ζ επηινγή έγηλε απφ βηβιία, γεληθά άξζξα, αλαζθνπήζεηο θαη ζπζηεκαηηθέο κειέηεο. Σέζεθε πεξηνξηζκφο φζνλ αθνξά ζηε γιψζζα δεκνζίεπζεο ησλ βηβιίσλ, άξζξσλ θαη ρξεζηκνπνηήζεθαλ κφλν απηά πνπ ήηαλ δεκνζηεπκέλα ζηελ αγγιηθή γιψζζα. Λέμεηο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζε ζπλδπαζκνχο θαηά ηελ αλαδήηεζε ήηαλ: <<άζθεζε>> (exercise), << δίαηηα>> (diet, nutricion), <<ρξφληεο παζήζεηο>> (chronic diseases), <<κεζνγεηαθή δίαηηα>> (mediterranean diet). <<αεξφβηα άζθεζε>> (aerobic exercise), <<πξφιεςε>> (prevention), <<θιεγκνλή>> (inflammation) Απνηειέζκαηα: Τπάξρνπλ ελδείμεηο γηα ζεκαληηθέο επεξγεηηθέο επηδξάζεηο ηεο άζθεζεο ζηε θπζηθή θαηάζηαζε, ην πεξπάηεκα ηθαλφηεηαο, θαξδηαγγεηαθέο 11

δηαζηάζεηο (π.ρ. αξηεξηαθή πίεζε θαη ηνλ θαξδηαθφ ξπζκφ), πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πγεία πνηφηεηα δσήο θαη νξηζκέλεο δηαηξνθηθέο παξακέηξνπο. Οη παξαθάησ κειεηεηέο επηζεκαίλνπλ φηη ε άζθεζε θαη ε ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή είλαη απνηειεζκαηηθέο ζηε κείσζε ηεο νιηθήο θαη θαξδηαγγεηαθήο ζλεζηκφηεηαο (ζε κεζνπξφζεζκε θαη καθξνπξφζεζκε βάζε κειέηεο) θαη εηζαγσγψλ ζε λνζνθνκείν. Σέινο ε κεζνγεηαθή δηαηξνθή ζπκβάιιεη ζηε κείσζε ησλ παξαγφλησλ θηλδχλνπ πνπ ζρεηίδνληαη κε κε κεηαδνηηθψλ ρξφλησλ αζζελεηψλ. πκπεξάζκαηα: Οη ρξφληεο παζήζεηο απνηεινχλ έλα βαζηθφ πξφβιεκα γηα ηνλ άλζξσπν θαη κε βάζε ηε δπζθνιία αλαγλψξηζεο ηεο λφζνπ κπνξεί λα παξνπζηαζηνχλ πξνβιήκαηα θαζψο ν ίδηνο κπνξεί λα κελ είλαη ζε ζέζε λα αληηιεθζεί έγθαηξα-ζσζηά ηε λφζν πνπ δηαθαηέρεη. Πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρηεί ε πξφιεςε, είλαη αλαγθαίν λα ιάβνπκε ππφςε ηηο θαζεκεξηλέο δπζθνιίεο ησλ αλζξψπσλ, ην ζχζηεκα ησλ πνιηηηζηηθψλ αλαθνξψλ θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ θνηλσληθψλ ηνπο ζρέζεσλ. Γηα λα αληηκεησπηζηεί ε παξαπάλσ δηαηχπσζε ζα πξέπεη λα γίλεη θαιχηεξε ελεκέξσζε θαη πξνβνιή ησλ αζζελεηψλ κε ζηφρν ηελ επαηζζεηνπνίεζε ηνπ ζπλφινπ. Λέμεηο επξεηεξίνπ: Exercise, diet, nutrition, chronic diseases, aerobic exercise, mediterranean diet, prevention, inflammation Summary Introduction: Exercise and diet are key factors on human health, predate for centuries, according to these reconstructed the human body and act as a key ingredient for the treatment of chronic diseases. Purpose: this retrospective study was to investigate the role of exercise and nutrition to people with chronic diseases and the description of the research application in the international scientific community, to highlight their role in nursing processes. Material and method: Carried out a review of the literature in electronic databases Google Scholar, in the library of SEYP TEI of Epirus and the library of the University of Ioannina. The material of the study were selected books and articles published mainly in the last decade and the material collected following a detailed study of the 12

relevant literature. The selection was made from books, general articles, reviews and systematic studies. Posted restriction on language of publication of books, articles and they were only used as published in English. Words used in combinations during the search were: << exercise >>,<< diet >> ( nutricion), << chronic diseases >>. Results: There is evidence of significant beneficial effects of exercise on fitness, the fitness walking, cardiovascular dimensions (e.g., blood pressure and heart rate), related to the health and life quality of certain nutritional factors. The following scholars point out that the exercise and a balanced diet is effective in reducing total and cardiovascular mortality (in the medium and long term studies) and hospitalizations. Finally, the Mediterranean diet helps to reduce the risk factors associated with non spreading chronic diseases. Conclusions: Chronic disease is a major problem for humans and based on the difficulty of recognition of the disease may have problems as he may not be able to grasp TIME-right disease that pervades. To this prevention, it is necessary to consider the daily difficulties of people, the system of cultural references and characteristics of their social relations. To address the above wording should be better informed and promotion of diseases to raise awareness of the whole. Key words: Exercise, diet, nutrition, chronic diseases. Πξφινγνο Ζ εξγαζία πνπ παξνπζηάδνπκε έρεη λα θάλεη κε ηνλ ξφιν ηεο άζθεζεο θαη ηεο δηαηξνθήο ζε άηνκα ηα νπνία πάζρνπλ απφ ρξφληεο παζήζεηο. ηε ζπλέρεηα ζα αλαθεξζνχλ νη νξηζκνί, νη επηπινθέο ησλ ρξφλησλ παζήζεσλ θαη πφζν ζεκαληηθφ ξφιν παίδεη ε ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ άζθεζε έρνληαο σο ζθνπφ κηα πην ζηαζεξή θαζεκεξηλφηεηα. Ο ιφγνο επηινγήο ηνπ ζέκαηνο καο, ήηαλ πσο βξήθακε ελδηαθέξνλ, φηη κε απιέο νδεγίεο θαη ζέιεζε κπνξνχκε λα ζηαζεξνπνηήζνπκε έσο έλα ζεκείν ηηο ρξφληεο παζήζεηο. 13

Δηζαγσγή Ζ άζθεζε θαη ε ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ ζε κεγάιν βαζκφ ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ ρξφλησλ παζήζεσλ. ηελ ζπλέρεηα ζα αλαιχζνπκε θάπνηεο παζήζεηο, ηελ επίδξαζε ηεο άζθεζεο θαη ηεο δηαηξνθήο ζε απηέο θαζψο θαη ηνπο ηξφπνπο ζεξαπείαο ηνπο. Αξρηθά πξνβάιινληαη νη παζήζεηο θαη ζηελ ζπλέρεηα δίλεηαη έλαο ζχληνκνο νξηζκφο θαη κηα θιηληθή εηθφλα. ηελ ζπλέρεηα ζα αλαιχζνπκε πσο γίλεηαη ε δηάγλσζε γηα θάζε αζζέλεηα θαζψο θαη ην αληίζηνηρν πξφγξακκα άζθεζεο θαη δηαηξνθήο πνπ πξέπεη λα αθνινπζήζνπλ. Έλαο απφ ηνπο θπξηφηεξνπο πεξηβαιινληηθνχο παξάγνληεο πνπ θηλνχληαη κέζα ζηα φξηα πνπ βάδεη ε θιεξνλνκηθφηεηα είλαη ε δηαηξνθή. Απηή αλάινγα κε ηελ πνηφηεηα ηεο, αζθεί ζεηηθή ή αξλεηηθή επίδξαζε ζηελ πγεία ηνπ αλζξψπνπ. Σν ελδηαθέξνλ γηα πνηνηηθή δηαηξνθή απμάλεηαη ζπλερψο ζηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο, φπσο έρνπλ δείμεη δηάθνξεο έξεπλεο. Απηφ νθέηιεηαη ζηε ζαθή ζρέζε ηεο δηαηξνθήο κε ηηο δηάθνξεο εθθπιηζηηθέο παζήζεηο θαζψο θαη ην πξφσξν γήξαο. Ζ ζρέζε ηεο δηαηξνθήο κε ηελ πγεία είρε γίλεη αληηιεπηή απν ηελ αξραηφηεηα. Οη αξραίνη Έιιελεο έηξσγαλ ζαιαζζηλά γηα λα πξνθπιαρηνχλ απφ ηε βξνγρνθήιε. Ο Ηππνθξάηεο ζεσξνχζε θιεηδί ηεο θαιήο πγείαο ηε ζσζηή δηαηξνθή. Ο Γαιιελφο έδηλε γάια θαη κέιη ζε άηνκα πνπ έπαζραλ απφ αζζέλεηεο ηνπ πεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Ζ εζθαικέλε δηαηξνθή θαη ε έιιεηςε ζσκαηηθήο άζθεζεο, ηδηαίηεξα φηαλ ζπλππάξρνπλ κε άιινπο αξλεηηθνχο πεξηβαιινληηθνχο παξάγνληεο νδεγνχλ ζε παζνινγηθέο θαηαζηάζεηο. Ο ζεκεξηλφο ηξφπνο δσήο κε ηελ αζηπθηιία θαη ηελ πνιχσξε εξγαζία, ε έιιεηςε ειεχζεξνπ ρξφλνπ, ε θαηαλάισζε έηνηκσλ θαγεηψλ νδήγεζε ζηελ εκπνξεπκαηνπνίεζε θαη βηνκεραλνπνίεζε ηεο ηξνθήο. Πξέπεη λα ππάξρεη ζπλερήο πιεξνθφξεζε γηα ηε ζσζηή δηαηξνθή απφ ηνπο δηάθνξνπο θνξείο θαη ηα κέζα ελεκέξσζεο, θαζψο θαη πξνγξάκκαηα πγείαο ζρεηηθά κε ηε δηαηξνθή ζηα ζρνιεία. Δπηπιένλ, θαζήθνλ ηεο πνιηηείαο είλαη λα <<πεξηθξνπξήζεη>> ηελ ηξνθή κε ζπλερείο ειέγρνπο. Eίλαη 14

παγθνζκίσο απνδεθηφ φηη ε δηαηξνθή πξέπεη λα είλαη ηζνξξνπεκέλε, κε ηε ζσζηή αλαινγία ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ γηα ηελ αλάπηπμε, ηελ θαιή θπζηθή θαηάζηαζε θαη ηε δηαηήξεζε ηεο πγείαο. Οη αλάγθεο ζε ελέξγεηα θαη ζξεπηηθά ζπζηαηηθά εμαξηψληαη απφ παξάγνληεο φπσο ην θχιν, ε ειηθία, ην βάξνο, ην χςνο, ε ζχλζεζε ζψκαηνο, ε θπζηθή δξαζηεξηφηεηα θαη απφ εηδηθέο θαηαζηάζεηο φπσο ε εγθπκνζχλε θαη ν ζειαζκφο. Ζ δηαηξνθή έρεη ηεξάζηηα ζεκαζία γηα ηελ πγεία, φπσο επίζεο έρεη θαη ε άζθεζε θαη ε θαιή θπζηθή θαηάζηαζε. Άζθεζε δελ ζεκαίλεη κφλν πγεία αιιά θαη αλαςπρή. Ζ βειηίσζε ηεο θπζηθήο θαηάζηαζεο θαη θαη επέθηαζε ηεο πνηφηεηαο δσήο, κέζσ ηεο άζθεζεο, επέξρεηαη εμαηηίαο ηεο βειηίσζεο ηεο ιεηηνπξγίαο δηαθφξσλ ζπζηεκάησλ ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ, φπσο ην θαξδηαγγεηαθφ, ην αλαπλεπζηηθφ, ην λεπξηθφ, ην κυηθφ, ην εξεηζηηθφ θαη ην ελδνθξηληθφ,αιιά θαη κέζσ ηεο βειηίσζεο δηαθφξσλ παξακέηξσλ-δεηθηψλ πνπ είλαη άκεζα ζπλπθαζκέλνη κε ηελ πγεία(ζχζηαζε κάδαο ζψκαηνο,ιηπηδαηκηθφ πξνθίι). Ο νξγαληζκφο ηνπ αλζξψπνπ είλαη ζρεδηαζκέλνο ζαλ κηα βηνινγηθή κεραλή πνπ παξάγεη ρεκηθή ελέξγεηα θαη ηε κεηαηξέπεη ζε θίλεζε. Ζ θίλεζε απνηειεί ζεκειηψδε ηδηφηεηα ηεο δσήο θαη γελεζηνπξγφ ζηνηρείν ηεο εμέιημεο. Σν αλζξψπηλν ζψκα έρεη δνκεζεί κε έλα ηέηνην ζνθφ ηξφπν ν νπνίνο ηνπ παξέρεη ηε δπλαηφηεηα λα εθηειεί πνιπάξηζκεο θηλήζεηο. Ζ θίλεζε είλαη απνηέιεζκα δξαζηεξηνπνίεζεο ησλ κπψλ ζε ζπλεξγαζία κε ηα νζηά θαη ηηο αξζξψζεηο, ελψ παξάιιεια ζπκβάιιεη ην θεληξηθφ θαη πεξηθεξηθφ λεπξηθφ ζχζηεκα. ηελ φιε δηαδηθαζία απαηξήηεηε είλαη ε ζπκκεηνρή ηνπ αλαπλεπζηηθνχ ζπζηήκαηνο, ηεο θαξδηάο θαη ησλ αγγείσλ ( θπθινθνξηθφ ζχζηεκα ) γεληθά κπνξεί λα πεη θαλείο φηη ε θίλεζε είλαη καη ιεηηνπξγία, ε νπνία εκπιέθεη ηα πεξηζζφηεξα φξγαλα ηνπ ζψκαηνο. Ζ αλάγθε γηα άζθεζε, θαη κάιηζηα γηα κεζνδεπκέλε θαη ζπζηεκαηηθή άζθεζε, έρεη πιένλ θαηαζηεί κηα θνηλσληθή επηηαγή. Οθείινπκε λα πξνζθέξνπκε ζην ζψκα καο απηφ πνπ ρξεηάδεηαη:ηελ άζθεζε. Με ηε κεζνδεπκέλε θαη ζπζηεκαηηθή άζθεζε ην ζψκα δπλακψλεη, ν νξγαληζκφο ιεηηνπξγεί θαιχηεξα θαη ην άηνκν απνδίδεη θαη γίλεηαη πην απνηειεζκαηηθφ ζην έξγν ηεο θαζεκεξηλήο ηνπ δνπιεηάο. Σαπηφρξνλα, κε ηε ζπζηεκαηηθή άζθεζε εληζρχνπκε ηνλ νξγαληζκφ καο θαη ηνπ πξνζθέξνπκε έλα απν ηα θαιχηεξα θάξκαθα ρσξίο αλεπηζχκεηεο παξελέξγεηεο. Έρνπκε ππνρξέσζε λα πξνζθέξνπκε ζην ζψκα καο ηελ εμεηδηθεπκέλε θίλεζε θαη εμάζθεζε, γηα λα απνθχγνπκε ηελ ππέξηαζε, ηηο θαξδηνπάζεηεο, ην δηαβήηε, ηελ παρπζαξθία, ηελ νζηενπφξσζε. Χο απνηέιεζκα ηεο κε ηζζνξνπεκέλεο δηαηξνθήο θαη ηεο κε επαξθνχο άζθεζεο ν άλζξσπνο έρεη πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα εκθαλίζεη ρξφληα λνζήκαηα: 15

Ζ ςπρνινγία ζην ρώξν ηεο πγείαο Ζ ζρέζε κεηαμχ ςπρήο θαη ζψκαηνο απφ ηα πνιχ παιηά ρξφληα απνηεινχζε έλα ζέκα αληηπαξάζεζεο κεηαμχ θπζηνιφγσλ θαη θηινζφθσλ. Ο Ηππνθξάηεο ππήξμε απφ ηνπο πξψηνπο πνπ ππνζηήξημαλ ηε ζηελή ζρέζε αλάκεζα ζην ζψκα θαη ζηε ςπρή, αλαθεξφκελνο ζηε ζεσξία ηνπ πεξί <<ρπκψλ ηνπ ζψκαηνο>>, ε αλαινγία ησλ νπνίσλ πξνζδηφξηδε ην ραξαθηήξα ηνπ αηφκνπ. πγθεθξηκέλα δηέθξηλε ηέζζεξα είδε <<ρπκψλ>>: (α) ην αίκα, πνπ αληαπνθξηλφηαλ ζηνλ αηκαηψδε θαη αηζηφδνμν ηχπν αλζξψπνπ, (β) ην θιέγκα, πνπ αληαπνθξηλφηαλ ζην <<θιεγκαηηθφ>> ηχπν ν νπνίνο ραξαθηεξηδφηαλ απφ εξεκία θαη πξαφηεηα, (γ) ηελ θίηξηλε ρνιή, πνπ δηέθξηλε ην <<ρνιεξηθφ>> δπιαδή ηνλ επέμαπην, αλήζπρν ή ζπκψδε ραξαθηήξα θαη ηε καχξε ρνιή, πνπ αληαπνθξηλφηαλ ζην <<κειαγρνιηθφ>> ή θαηαζιηπηηθφ ηχπν αλζξψπνπ. ηα πιαίζηα ηεο ηαηξηθήο άζθεζεο, ν Ηππνθξάηεο πξνσζνχζε ηελ έλλνηα ηεο πξφιεςεο. Ηζρπξηδφηαλ φηη ε δηαηήξεζε ηεο πγείαο απαηηεί κηα θαηάζηαζε ηζνξξνπίαο αλάκεζα ζην ζψκα, ην λνπ θαη ην πεξηβάιινλ θαη αλαγλψξηδε φηη θάζε άλζξσπνο δηαζέηεη απηνζεξαπεπηηθέο ηθαλφηεηεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηλ απνθαηάζηαζε ηεο πγείαο ηνπ φηαλ απηή δηαηαξάζζεηαη. Οη επηπηψζεηο ηνπ ζηξεο ζηελ πγεία, νη ςπρνζσκαηηθέο δηαηαξαρέο θαη ε αηηηνινγία ηνπο, νη επηπηψζεηο ηεο αξξψζηηαο ζηνλ ςπρηζκφ θαη ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ, θαζψο θαη νη επηδξάζεηο ησλ θνηλσληθψλ θαη πεξηβαιινληηθψλ παξαγφλησλ ζηελ πγεία απνηεινχζαλ ηα θπξηφηεξα αληηθείκελα έξεπλαο. Η πξψηνο ζηφρνο ηεο ςπρνινγίαο πνπ αζρνιείηαη κε ζέκαηα πγείαο ζεσξείηαη ε πξναγσγή θαη δηαηήξεζε ηεο πγείαο, θαζψο θαη ε αλάπηπμε ζπλεζεηψλ θαη ζπκπεξηθνξψλ πνπ ηελ πξνζηαηεχνπλ. Οη ςπρνιφγνη κειεηνχ ζέκαηα φπσο ηνπο ιφγνπο πνπ νη άλζξσπν θαπλίδνπλ, θάλνπλ θαηάρξεζε αιθννινχρσλ πνηψλ ή αθνινπζνχλ αλζπγηεηλέο ζπλήζεηεο δηαηξνθήο. Έλαο δεχηεξνο ζηφρνο ηεο ςπρνινγίαο πνπ εμεηδηθεχεηαη ζε ζέκαηα πγείαο είλαη ε πξφιεςε θαη ε νιηζηηθή ζεξαπεία ησλ αζζελεηψλ. Πνηθίιεο ςπρνινγηθέο παξεκβάζεηο θαη ηερληθέο ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηε κείσζε ησλ δηαηαξαρψλ ηεο πγείαο, φπσο γηα παξάδεηγκα ηε πξφιεςε ηεο πςειήο αξηεξηαθήο πίεζεο. Οη ςπρνιφγνη πξνηείλνπλ ζπγθεθξηκέλα κέηξα πνπ απνζθνπνχλ ζηελ απνηειεζκαηηθή πξνζαξκνγή ησλ αξξψζησλ ζηηο ζπλζήθεο πνπ επηβάιιεη ε 16

πάζεζε ηνπο. Δπίζεο, ζηηο πεξηπηψζεηο ησλ ρξφλησλ λνζεκάησλ, αλαπηχζζνπλ πξνγξάκκαηα απνθαηάζηαζεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ πνηφηεηα δσήο ηνπ αξξψζηνπ θαη ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ. Σέινο ε ςπρνινγία ζην ρψξν ηεο πγείαο κειεηά ηα θαηλφκελα πνπ αλαπηχζζνληαη κέζα ζην ζχζηεκα πγείαο, φπσο είλαη νη ζρέζεηο ηνπ πξνζσπηθνχ πγείαο κε ηνλ άξξσζην, νη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ ηήξεζε ησλ ηαηξηθψλ νδεγηψλ θαη ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ παξερφκελε θξνληίδα, ε θαζπζηέξεζε αλαδήηεζεο ηαηξηθήο βνήζεηαο θ.ι.π.(γαλάε Παπαδάηνπ Φψηηνο Αλαγλσζηφπνπινο, 2012) 17

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ΓΗΑΣΡΟΦΖ 1.1 Οξηζκόο δηαηξνθήο Ο φξνο δηαηξνθή, αλαθέξεηαη ζηελ παξνρή ησλ απαξαίηεησλ πιηθψλ(ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ) ζηα θχηηαξα θαη ηα φξγαλα γηα ηελ ππνζηήξημε ηεο δσήο. 1.1.1 Οη ηδηόηεηεο ηεο δηαηξνθήο παξνπζηάδνληαη κε ηε κνξθή 10 αξρώλ ΑΡΥΖ 1 : Ζ ηξνθή είλαη βαζηθή αλζξψπηλε αλάγθε Οη άλζξσπνη ρξεηάδνληαη επαξθή ηξνθή ψζηε λα επηβηψζνπλ, θαζψο θαη ηελ θαηάιιειε ειηθία ηξνθψλ ψζηε λα επηηχρνπλ ην βέιηηζην επίπεδν πγείαο. Σα άηνκα πνπ έρνπλ αξθεηά ηξφθηκα ψζηε λα θαιχπηνπλ κφληκα ηηο αλάγθεο ηνπο, βηψλνπλ ηελ επηζηηηζηηθή αζθάιεηα. Έρνπλ πξφζβαζε ζηελ ηξνθή κε θνηλσληθά απνδεθηά κέζα, ρσξίο λα ρξεηάδεηαη λα ζπιιέμνπλ ηελ ηξνθή ηνπο απν ηα ζθνππίδηα ή λα ηελ θιέςνπλ. Δπηζηηηζηηθή αλαζθάιεηα ππάξρεη φηαλ ε δηαζεζηκφηεηα ησλ αζθαιψλ, ζξεπηηθψλ ηξνθίκσλ, ή ε ηθαλφηεηα απφθηεζε ηνπο κε θνηλσληθά απνδεθηά κέζα, είλαη πεξηνξηζκέλε ή αβέβαηε. ΑΡΥΖ 2 :Οη ηξνθέο παξέρνπλ ελέξγεηα (ζεξκίδεο), ζξεπηηθά ζπζηαηηθά θαη άιιεο νπζίεο πνπ ρξεηάδεηαη ν αλζξψπηλνο νξγαληζκφο γηα ηελ αλάπηπμε θαη ηε δηαηήξεζε ηεο πγείαο. Οη άλζξσπνη θαηαλαιψλνπλ ηελ ηξνθή γηα πνιινχο θαη δηαθνξεηηθνχο ιφγνπο. Ο πην επηηαθηηθφο ιφγνο είλαη ε αλάγθε γηα ζεξκίδεο (ελέξγεηα), ζξεπηηθά ζπζηαηηθά θαη άιιεο νπζίεο πνπ παξέρνληαη απν ηηο ηξνθέο κε ζθνπφ ηελ αλάπηπμε θαη ηε 18

δηαηήξεζε ηεο πγείαο. Ζ ζεξκίδα είλαη ε κνλάδα κέηξεζε ηεο ελέξγεηαο πνπ κεηαθέξεηαη απν ηελ ηξνθή ζηνλ νξγαληζκφ. Οη ζεξκίδεο δελ ζεσξνχληαη ζξεπηηθά ζπζηαηηθά, θαζψο δελ ζπληζηνχλ απηφ ζηνηρείν θάζε ηξνθήο, αιιά κνλάδα κέηξεζεο. Σα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά είλαη ρεκηθέο νπζίεο ηεο ηξνθήο πνπ αμηνπνηνχληαη απν ηνλ νξγαληζκφ γηα κηα πνηθηιία ιεηηνπξγηψλ, πνπ έρνπλ σο ηειηθφ ζθνπφ ηελ αλάπηπμε, ηε δηαηήξεζε θαη επηδηφξζσζε ησλ ηζηψλ θαη ηελ απξφζθνπηε δηαηήξεζε ηεο πγείαο. Οπζηαζηηθά, θάζε κέξνο ηνπ ζψκαηνο καο απνηεινχζε θάπνηε έλα ζξεπηηθφ ζπζηαηηθφ πνπ θαηαλαιψζεθε σο ηξνθή. Απαξαίηεηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά: Σα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά πνπ δελ κπνξνχλ λα παξαρζνχλ απν ηνλ ίδην ηνλ νξγαληζκφ, ή πνπ γεληθφηεξα, δελ παξάγνληαη ζε επαξθείο πνζφηεηεο, αλαθέξνληαη σο απαξαίηεηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά. Απαξαίηεηα ζεσξνχληαη ηα θάησζη ζξεπηηθά ζπζηαηηθά. Τδαηάλζξαθεο πγθεθξηκέλα ακηλνμέα (ηζηηδίλε, ηζνιεπθίλε, ιεπθίλε, ιπζίλε, κεζεηνλίλε, θαηλπιαιαλίλε, ζξενλίλε, ηξππηνθάλε θαη βαιίλε ) Με απαξαίηεηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά Ζ ρνιεζηεξφιε, ε θξεαηίλε θαη ε γιπθφδε απνηεινχλ παξαδείγκαηα κε απαξαίηεησλ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ. Σα κε απαξαίηεηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά πεξηέρνληαη ζηελ ηξνθή θαη αμηνπνηνχληαη απν ηνλ νξγαληζκφ, αιιά δελ είλαη ππνρξεσηηθά ζηνηρεία ηεο δηαηξνθήο καο. Γηα παξάδεηγκα, αξθεηέο απν ηηο σθέιηκεο ρεκηθέο νπζίεο πνπ ζπλαληψληαη ζηα θπηά δελ ζεσξνχληαη απαξαίηεηεο, σζηφζν, θαηέρνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηαηήξεζε ηεο πγείαο. Αξρε 3 :Σα πξνβιήκαηα πγείαο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δηαηξνθή μεθηλνχλ απφ ην ελδνθπηηάξην πεξηβάιινλ. 19

Γηα ηελ επηηέιεζε ησλ ιεηηνπξγηψλ θάζε θπηηάξνπ είλαη απαξαίηεηε ε ζπλερηδφκελε παξνρή ζε απηφ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ. Σα πξνβιήκαηα πξνθχπηνπλ φηαλ νη αλάγθεο ελφο θπηηάξνπ ζε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά δηαθέξνπλ απν ηηο πνζφηεηεο πνπ είλαη δηαζέζηκεο. Αξρε 4 :Ζ θαθή ζξέςε κπνξεί λα πξνθχςεη ηφζν απν ηελ αλεπάξθεηα φζν θαη απν ηελ ππεξβνιηθή πξφζιεςε ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ. Γηα θάζε ζξεπηηθφ ζπζηαηηθφ ππάξρεη έλα εχξνο επηπέδσλ πξφζιεςεο ζπκβαηψλ κε ηε βέιηηζηε ιεηηνπξγία ηνπ ζπζηαηηθνχ απηνχ. Δπίπεδα θάησ θαη πάλσ απν ην εχξνο απηφ ζρεηίδνληαη κε δηαηαξαγκέλε ιεηηνπξγηθφηεηα. Ζ αλεπαξθήο πξφζιεςε ελφο απαξαίηεηνπ ζξεπηηθνχ ζπζηαηηθνχ, εάλ είλαη παξαηεηακέλε, νδεγεί ζηελ θιηληθή εθδήισζε ραξαθηεξηζηηθψλ λνζεκάησλ αλεπάξθεηαο. Αξρε 5: Σν αλζξψπηλν είδνο δηαζέηεη πξνζαξκνζηηθνχο κεραληζκνχο γηα ηε δηαρείξεζε ησλ δηαθπκάλζεσλ ηεο ηξνθηθήο πξφζιεςεο. Σα πγηή άηνκα δηαζέηνπλ πξνζαξκνζηηθνχο κεραληζκνχο κε ηνπο νπνίνπο πξνζηαηεχνπλ κεξηθψο ηνλ νξγαληζκφ ηνπο απν ηηο δηαθπκάλζεηο πνπ ελδέρεηαη λα παξαηεξεζνχλ ζηελ πξφζιεςε ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ. Οη κεραληζκνί απηνί δξνπλ κε ζθνπφ ηε δηαηήξεζε επάξθεηαο ησλ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ, ζε πεξίπησζε πνπ ε δηαηξνθηθή πξφζιεςε είλαη ρακειή, ή θαη αληίζεηα, κε ζθνπφ ηελ απνβνιή ηνπο απν ηνλ νξγαληζκφ, ζε πεξίπησζε πνπ παξαηεξείηαη εμαηξεηηθά θαηαλάισζε ηνπο. Σα δηαηξνθηθά πιενλάζκαηα ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ, φπσο ν ζίδεξνο, ε βηηακίλε Α θαη ε βηηακίλε Β, απνζεθεχνληαη ζηνπο ηζηνχο γηα κεηέπεηηα ρξήζε. ηελ πεξίπησζε ηνπ ζηδήξνπ θαη ηνπ αζβεζηίνπ ξπζκίδεηαη θαη ε απνξξφθεζε, ψζηε ε πνζφηεηα πνπ ζα απνξξνθεζεί λα κεηαβάιιεηαη ζχκθσλα κε ηηο αλάγθεο ηνπ νξγαληζκνχ ζε απηά ηα ζπζηαηηθά. 20

Ζ δηαηξνθή απνηειεί έλα δηεπηζηεκνληθφ γλσζηηθφ αληηθείκελν πνπ επηθεληξψλεηαη ζηε κειέηε ησλ ηξνθψλ, ησλ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ θαη άιισλ ζπζηαηηθψλ ησλ ηξνθψλ, θαζψο θαη ηεο πγείαο ηνπ αηφκνπ. Οη δηαζέζηκεο γλψζεηο γχξσ απφ ηε δηαηξνθή θαηαιακβάλνπλ έλα επξχ πεδίν θαη απμάλνληαη κε ξαγδαίνπο ξπζκνχο, ελψ νη απφςεηο ζρεηηθά κε ηηο βέιηηζηεο δηαηξνθηθέο ζπκβνπιέο ζπρλά αιιάδνπλ. Αξρή 6: Ζ δπζζξεςία κπνξεί λα πξνθχςεη απφ πησρή δηαηξνθή, θαζψο θαη απφ λνζήκαηα, γελεηηθνχο παξάγνληεο ή ζπλδπαζκφ απηψλ ησλ αηηηψλ. Χο δπζζξεςία νξίδεηαη ε επαξθή ή αλεπαξθή δηαζεζηκφηεηα ελέξγεηαο θαη ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ. Ζ ηνμηθφηεηα απφ ληαζίλε, ε παρπζαξθία θαη ε ζηδεξνπελία απνηεινχλ παξαδείγκαηα δπζζξεςίαο. Ζ δπζζξεςία κπνξεί λα είλαη απνηέιεζκα πησρήο δηαηξνθήο, θαζψο θαη λνζεκάησλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ ηθαλφηεηα ηνπ νξγααληζκνχ λα ρξεζηκνπνηεί ηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά πνπ θαηαλαιψλεη. Πξσηνγελήο δπζζξεςία νλνκάδεηαη ε πησρή θαηάζηαζε ζξέςεο πνπ νθείιεηαη ζε δηαηξνθηθά αίηηα. Ζ δεπηεξνγελήο δπζζξεςία, αληίζεηα πξνθαιείηαη απφ λφζν, ρεηξνπξγηθή επέκβαζε, ή κηα θαξκαθεπηηθή αγσγή. Ζ δηάξξνηα, ν αιθννιηζκφο, ην AIDS θαη ε αηκνξξαγία απφ ην γαζηξεληεξηθφ ζχζηεκα απνηεινχλ παξαδείγκαηα παζήζεσλ πνπ ελδέρεηαη λα πξνθαιέζνπλ δεπηεξνγελή δπζζξεςία Αξρή 7: Μεξηθέο νκάδεο αλζξψπσλ δηαηξέρνπλ πςειφηεξν θίλδπλν αλεπαξθνχο ζξέςεο απφ φηη άιιεο. Οη γπλαίθεο πνπ είλαη έγθπεο ή πνπ δηαλχνπλ πεξίνδν γαινπρίαο, ηα λενγλά, ηα παηδηά, νη αζζελείο θαη νη εππαζείο ειηθησκέλνη έρνπλ κεγαιχηεξεο αλάγθεο ζε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά απφ φηη πγηείο ελήιηθεο θαη νη ειηθησκέλνη γεληθφηεξα. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα, νη ζπγθεθξηκέλεο νκάδεο λα δηαηξέρνπλ κεγαιχηεξν θίλδπλν αλεπαξθνχο ζξέςεο απφ φηη νη άιιεο. Μεηαμχ απηψλ ησλ νκάδσλ, νη νηθνλνκηθά αζζελέζηεξνη είλαη εθείλνη πνπ δηαηξέρνπλ ην κεγαιχηεξν θίλδπλν θαθήο ζξέςεο. ε πεξίπησζε παξαηεηακέλεο έιιεηςεο ηξνθίκσλ, φπσο ζηε δηάξθεηα πνιέκσλ ή κεηά απφ κηα θπζηθή θαηαζηξνθή, ε πγεία απηψλ ησλ δηαηξνθηθά εππαζψλ νκάδσλ δηαηαξάζζεηαη ζπληνκφηεξα θαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ. Αξρή 8: Ζ θαθή ζξέςε κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ εκθάληζε ζπγθεθξηκέλσλ ρξφλησλ παζήζεσλ. ηελ επνρή καο, νη θχξηεο αηηίεο ζαλάηνπ ζην Γπηηθφ θφζκν είλαη νη ρξφληεο παζήζεηο, πνπ έρνπλ αξγή εμέιημε θαη ζρεηίδνληαη κε ηνλ ηξφπν δσήο ηνπ αηφκνπ. Ζ αξηεξηαθή ππέξηαζε, ε θαξδηνπάζεηα θαη ν θαξθίλνο, θαη ηα πςειά 21

επίπεδα ρνιεζηεξφιεο βξίζθνληαη ζην 44% ησλ πνιηηψλ ησλ ΖΠΑ. Παξάιιεια ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη 6 ηχπνη θαξθίλνπ, φπσο ν θαξθίλνο ηνπ παρένο εληέξνπ, ηνπ παγθξέαηνο θαη ηνπ καζηνχ, ζπλδένληαη κε ηελ παρπζαξθία, ηε ρακειή θαηαλάισζε ιαραληθψλ θαη θξνχησλ, θαζψο θαη κε ηα πςειά επίπεδα πξφζιεςεο επεμεξγαζκέλσλ θξεάησλ. Ζ δηαηξνθή ζρεηίδεηαη κε αθφκα ηξεηο κείδνλεο αηηίεο ζαλάηνπ: ην ζαθραξψδε δηαβήηε, ηα αγγεηαθά εγθεθαιηθά επεηζφδηα θαη ηε λφζν Altzheimer. Αξρή 9: Ζ επάξθεηα, ε πνηθηιία θαη ε ηζνξξνπία ζπληζηνχλ ηα ζηνηρεία- θιεηδηά κηαο πγηεηλήο δηαηξνθήο. Οη πγηεηλέο δίαηηεο πεξηέρνπλ αξθεηέο δηαθνξεηηθέο ηξνθέο, νη νπνίεο ζε ζπλδπαζκφ παξέρνπλ ζεξκίδεο, ζξεπηηθά ζπζηαηηθά θαη άιιεο ρξήζηκεο νπζίεο ζε πνζφηεηεο πνπ πξνάγνπλ ηε βέιηηζηε ιεηηνπξγηθφηεηα ησλ θπηηάξσλ αιιά θαη ηελ πγεία. Ο επθνιφηεξνο ηξφπνο επίηεπμεο κηαο δηαηξνθηθά επαξθνχο δίαηηαο είλαη ε θαηαλάισζε ηξνθψλ πνπ απνηεινχλ θαιέο πεγέο πιεζψξαο ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ, ρσξίο φκσο λα είλαη θνξησκέλεο κε πεξηηηέο ζεξκίδεο. Οη ηξνθέο απηέο είλαη γλσζηέο σο ηξνθέο πινχζηεο ζε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά. Αληίζεηα, νη ηξνθέο πνπ παξέρνπλ ζεξκίδεο θαη ρακειέο πνζφηεηεο ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ είλαη γλσζηέο σο ηξνθέο κε θελέο ζεξκίδεο. Αξρή 10: Γελ ππάξρνπλ <<θαιέο>> ή << θαθέο>> ηξνθέο. Σν παγσηφ κπνξεί λα είλαη κία <<θαιή>> ηξνθή γηα άηνκα κε έληνλε ζσκαηηθή δξαζηεξηφηεηα, ην θπζηνινγηθφ βάξνο, θαη ηηο πςειέο ελεξγεηαθέο απαηηήζεηο, ηα νπνία έρνπλ ήδε θαιχςεη ηηο ζξεπηηθέο απαηηήζεηο ηνπ νξγαληζκνχ ηνπο κέζσ ηξνθψλ πινχζησλ ζε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά. Όιεο νη ηξνθέο κπνξνχλ λα εληαρζνχλ ζε κία πγηεηλή δίαηηα, κε ηελ πξνππφζεζε φηη νη αλάγθεο ζε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά θαιχπηνληαη απφ κηα ζεξκηδηθή πξφζιεςε πνπ δηαηεξεί έλα πγηέο ζσκαηηθφ βάξνο. (Εάκπειαο, 2009) 22

1.1.2 Γηαηξνθή ζηελ παηδηθή ειηθία Αλάγθεο ζε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά Ζ αλάπηπμε θαη νη ιεηηνπξγηθέο αιιαγέο πνπ ζπκβάηλνπλ θαηα ηελ παηδηθή ειηθία απαηηνχλ θαη αληίζηνηρε πξφζιεςε ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ. Σν παηδί ρξεηάδεηαη ελέξγεηα θαη ζξεπηηθά ζπζηαηηθά πξνθεηκέλνπ λα: Γηαηεξήζεη ηηο θπζηνινγηθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ νξγαληζκνχ Αλαπιεξψλεη ηηο θαζεκεξηλέο θζνξέο κε παξαγσγή λέσλ θπηηάξσλ Αληαπεμέιζεη ζηηο θαζεκεξηλέο ζσκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο Αλαπηπρζεί Γεκηνπξγήζεη απνζέκαηα ζηνλ νξγαληζκφ γηα δηάθνξα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά Ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή Ζ ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή, πνπ πεξηιακβάλεη πνηθηιία ηξνθίκσλ απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο, κπνξεί λα πξνζθέξεη ζην παηδί ηα ζξεπηηθά εθείλα ζπζηαηηθά θαη ηελ ελέξγεηα, πνπ είλαη απαξαίηεηα γηα ηελ νκαιή αλάπηπμε θαη δηαηήξεζε ηεο πγείαο ηνπ. Οη θαηεγνξείεο απηέο είλαη: Γάια θαη γαιαθηνθνκηθά πξνηφληα Κξέαο, ςάξη, θνηφπνπιν, αβγφ, φζπξηα, Φσκί, δπκαξηθά, ξχδη, παηάηεο, Φξνχηα θαη ιαραληθά, Διαηφιαδν. Οη επξσπαηθέο νδεγίεο-πιαίζην πεξί ηεο ζσζηήο δηαηξνθήο ζπληζηνχλ ηα παηδηά λα ιακβάλνπλ επαξθείο κεξίδεο απν φιεο ηηο νκάδεο ηξνθίκσλ, αλάινγα κε ηηο αλάγθεο 23

θάζε ειηθηαθήο νκάδαο, νη νπνίεο λα θαηαλέκνληαη ζε κηθξά θαη ζπρλά γεχκαηα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εκέξαο. Έηζη, νη γεληθέο ζπζηάζεηο γηα πνηθηιία ηξνθίκσλ, πεξηνξηζκφ ησλ θνξεζκέλσλ ιηπψλ, ινγηθή ρξήζε ηνπ αιαηηνχ, κείσζε ηεο θαηαλάισζεο δηαθφξσλ γιπθηζκάησλ θαη ε πξνηξνπή γηα έληνλε θπζηθή δξαζηεξηφηεηα θαη απμεκέλε πξφζιεςε θξνχησλ θαη ιαραληθψλ, πνπ αλαθέξνληαη ζηνπο ελήιηθεο κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ θαη ζηα παηδηά. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην δηαηηνιφγην ηνπ παηδηνχ πξέπεη λα πεξηιακβάλεη: Μηα κηθξή κεξίδα ζαιάηα ζε θάζε γεχκα θαη καγεηξεκέλα ιαραληθά ή ρνξηφζνππα 2-4 θξνχηα ηελ εκέξα ( σκά, πνιηνπνηεκέλα, ήσο ρπκφ ή θνκπφζηα) 2-3 κεξίδεο γαιαθηνθνκηθψλ πξνηφλησλ ηελ εκέξα (γάια, ηπξί, γηανχξηη, θξέκα, ή παγσηφ), 1-2 θνξέο ηελ εβδνκάδα φζπξηα θνξέο ηελ εβδνκάδα ςάξη, 4-5 αβγά θαη 1-3 θνξέο θξέαο θαη θνηφπνπιν Διαηφιαδν γηα φιεο ηηο ρξήζεηο, Αλάιαηνπο μεξνχο θαξπνχο σο κηθξνγεχκα. 1.1.3 Γηαηξνθή ηνπ εθήβνπ Οη απαηηήζεηο ζε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά δηαθνξνπνηνχληαη αλάκεζα ζηα δπν θχιια, θη απηφ νθείιεηαη θπξίσο ζηηο ηδηαίηεξεο γηα θάζε θχιιν αιιαγέο πνπ παξαηεξνχληαη ζην κέγεζνο θαη ηε ζχζηαζε ηνπ ζψκαηνο, θαη νη νπνίεο αληηθαηνπηξίδνληαη ζηηο ζπζηάζεηο ησλ Γηεζλψλ Οξγαληζκψλ φζνλ αθνξά ζηηο απαηηήζεηο ζε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά. Ζ ζεκαληηθή αλαβνιηθή δξαζηεξηφηεηα πνπ παξαηεξείηαη κεηά ηελ ήβε είλαη απνηέιεζκα, πέξα ησλ ζεκαληηθψλ απμήζεσλ ζην βάξνο θαη ην χςνο, θπξίσο ηεο αχμεζεο ηνπ κπηθνχ ηζηνχ, ησλ αιιαγψλ ζηελ θαηαλνκή θαη ζηελ πνζφηεηα ηνπ ιηπψδνπο ηζηνχ θαη ηεο αλάπηπμεο ησλ εζσηεξηθψλ νξγάλσλ θαη ζπζηεκάησλ. Οη ελεξγεηαθέο απαηηήζεηο ησλ θνξηηζηψλ απμάλνληαη απν 1000 ζεξκίδεο/εκέξα ζηελ ειηθία ησλ 2 εηψλ ζε 2600 ζεξκίδεο/εκέξα ζηελ ειηθία ησλ 18 εηψλ. Ζ αχμεζε είλαη κεγαιχηεξε ζηα αγφξηα, απν 1200 ζεξκίδεο ζε 3600 ζεξκίδεο/εκέξα. Οη ελεξγεηαθέο απαηηήζεηο ηεο αλάπηπμεο κεηψλνληαη δξακαηηθά κεηά ην δεχηεξν ρξφλν ηεο δσήο 24

ηνπ αλζξψπνπ θαη παξακέλνπλ ζε ρακειά επίπεδα κέρξη ηεο νινθιήξσζε ηεο αλάπηπμεο. (Εάκπειαο, 2009) Γηαηξνθή ησλ εθήβσλ ηη πξέπεη λα ηνληζηεί Καηά ηελ εθεβεία ην άηνκν απνθηά ηελ επζχλε ηεο πγείαο ηνπ θαη ηηο ζπλήζεηεο πνπ ζα ηζρχζνπλ θαηά ηελ ελήιηθν δσή ηνπ θαη ζα θαζνξίζνπλ ηελ πνηφηεηά ηεο. Δίλαη ινηπφλ ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ε απφθηεζε γλψζεσλ ζρεηηθά κε ηε ζσζηή δηαηξνθή θαη ε εγθαηάζηαζε αλάινγεο δηαηξνθηθήο ζπκπεξηθνξάο. Αξρηθά απμάλεηαη ν αξηζκφο ιηπνθπηηάξσλ ηνπ ζψκαηνο θαη ε εκθάληζε παρπζαξθίαο θαηά ηελ ειηθία απηή ζπλδπάδεηαη κε κεγαιχηεξε πηζαλφηεηα παξακνλήο ηεο θαηά ηελ ελήιηθν δσή. εκαληηθφ πνζνζηφ θαθνεζεηψλ ζηνλ άλζξσπν ζρεηίδνληαη κε ηε δηαηξνθή θαη ε πξφιεςε κπνξεί λα εζηηαζηεί ζε απινχζηαηεο δηαηηεηηθέο παξεκβάζεηο, φπσο ε αχμεζε ηεο θαηαλάισζεο αληηνμεηδσηηθψλ παξαγφλησλ( βηηακηλψλ), ε έκθαζε ζηελ θαηαλάισζε θπηηθψλ ηλψλ θαη ε κείσζε θαηαλάισζεο δσηθψλ θνξεζκέλσλ ιηπψλ πνπ έρεη ζπζρεηηζζεί κε ηνλ θαξθίλν ηνπ καζηνχ θαη ησλ σνζεθψλ. Ζ εθεβεία είλαη ε ειηθία απφθηεζεο ηεο θνξπθαίαο νζηηθήο κάδαο θαη ε ειηθίαθιεηδί γηα ηελ πξφιεςε ηεο νζηενπφξσζεο ησλ ελειίθσλ κέζσ ηεο επαξθνχο εκεξήζηαο πξφζιεςεο αζβεζηίνπ. Ζ απαξαίηεηε εκεξήζηα πξφζιεςε αζβεζηίνπ είλαη 1300 mg (4 πνηήξηα γάια ή 3 πνηήξηα εκπινπηηζκέλνπ κε αζβέζηην γάιαθηνο ή ηζν δπλακεο κεξίδεο γαιαθηνκηθψλ). Οη αλάγθεο ζε ζίδεξν απμάλνληαη θαηά ηελ εθεβεία ιφγσ ηεο αχμεζεο ηνπ φγθνπ ηνπ αίκαηνο θαη ζηα δχν θχια, ηεο εκθάληζεο εκκελνξξπζίαο ζηα θνξίηζηα θαη ηεο αλάπηπμεο ηνπ κπηθνχ ηζηνχ ζηα αγφξηα. πλεπψο, ε ζηδεξνπεληθή αλαηκία είλαη ε πην ζπρλή έθδειε δηαηξνθηθή αλεπάξθεηα ζηνπο εθήβνπο θαη ησλ δχν θχισλ. πληζηάηαη εκεξήζηα πξφζιεςε 18mg ζηδήξνπ γηα ηα θνξίηζηα θαη 12 mg γηα ηα αγφξηα. Ο ζίδεξνο πνπ πεξηέρεηαη ζε ηξνθέο θπηηθήο πξνέιεπζεο απνξξνθάηαη πνιχ ιίγν, ελψ ν ζίδεξνο πνπ πεξηέρεηαη ζε θξέαηα θαη ςάξηα έρεη ζεκαληηθά κεγαιχηεξν ζπληειεζηή απνξξφθεζεο. Ζ βηηακίλε C απνηειεί ελεξγνπνηεηή ηεο απνξξφθεζεο ζηδήξνπ, ελψ ν θαθέο θαη ην ηζάη αλαζηέιινπλ ηελ απνξξφθεζε θαη πξέπεη λα 25

ιακβάλνληαη ζε απφζηαζε ηνπιάρηζηνλ κίαο ψξαο απφ ηα γεχκαηα. ηνπο εθήβνπο πνπ αζινχληαη, νη αλάγθεο ζε ζίδεξν είλαη αθφκε κεγαιχηεξεο θαη κπνξεί λα ρξεηαζηεί εμσγελήο ρνξήγεζε ζηδήξνπ. (Εάκπειαο, 2009) 1.1.4 Γηαηξνθή Δλειίθσλ Σξνπνπνηήζηκνη δηαηξνθηθέο παξάγνληεο θηλδχλνπ γηα ηελ εθδήισζε ρξφλησλ λνζεκάησλ Καξθηλνγφλνο δηαηξνθή Υακειή θαηαλάισζε θξνχησλ θαη ιαραληθψλ 26

Υακειά επίπεδα αληηνμεηδσηηθψλ νπζηψλ Υακειή θαηαλάισζε δεκεηξηαθψλ νιηθήο άιεζεο θαη θπηηθψλ ηλψλ Τςειή δηαηξνθηθή πξφζιεςε ιίπνπο Νηηξνδακίλεο, πρ. Απφ θακκέλα ή θαπληζηά ηξφθηκα Απμεκέλε θαηαλάισζε ηξνθίκσλ πνπ βξίζθνληα εληφο άικεο ή πνπ έρνπλ ππνζηεί δχκσζε Καηαλάισζε αιθνφι Απμεκέλε θαηαλάισζε δσηθψλ θαη ρακειή θαηαλάισζε θπηηθψλ ηξνθψλ Αζεξνγφλνο δηαηξνθή Aπμεκέλε θαηαλάισζε θνξεζκέλνπ ιίπνπο Καηαλάισζε trans ιηπαξψλ νμέσλ Γηαηξνθηθή πξφζιεςε ρνιεζηεξφιεο>300 mg Υακειή θαηαλάισζε θξνχησλ θαη ιαραληθψλ Υακειή θαηαλάισζε αληηνμεηδσηηθψλ Υακειή θαηαλάισζε δεκεηξηαθψλ νιηθήο άιεζεο Μεδεληθή ή ππεξβνιηθή θαηαλάισζε αιθνφι Απμεκέλε πξφζιεςε λαηξίνπ Υακειή θαηαλάισζε θαιίνπ Υακειή θαηαλάισζε γάιαθηνο θαη γαιαθηνθνκηθψλ πξνηφλησλ Παρπζαξθνγελήο δηαηξνθή Θεξκηδηθή πξφζιεςε κεγαιχηεξε ησλ ελεξγεηαθψλ αλαγθψλ Γηαηξνθή ρσξίο πξφγξακκα 27

πρλή θαηαλάισζε ηξνθψλ ηχπνπ θαζη θνπλη Απμεκέλε πξφζιεςε ιίπνπο Καηαλάισζε αθεςεκάησλ κε πξνζζήθε δάραξεο Δπηινγή ηξνθψλ πςειήο πεξηεθηηθφηεηαο ζε ελέξγεηα θαη ρακειήο πεξηεθηηθφηεηαο ζε ζξεπηηθέο νπζίεο ηνλ δηαβήηε ρξεζηκνπνηνχληαη ε αζεξνγφλνο δηαηξνθή θαη ε παρπζαξθνγελήο. (Εάκπειαο, 2009) 1.1.5 Γηαηξνθή ειηθησκέλσλ Αλάγθεο ζε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά θαηά ηελ Σξίηε ειηθία Ο Βαζηθφο Μεηαβνιηζκφο Ρπζκφο ζε άηνκα ειηθίαο 60 κε 90 εηψλ είλαη πεξίπνπ 1400 κε 1800 ζεξκίδεο ηελ εκέξα, δειαδή ην 60% κε 65% ηεο νιηθήο ελέξγεηαο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη απφ έλα κέηξηα ελεξγεηηθφ λεαξφ ελήιηθα. Ο κεηαβνιηζκφο ησλ πξσηεηλψλ ζεσξείηαη φηη απνηειεί ην 15 κε 25% ηνπ βαζηθνχ κεηαβνιηθνχ ξπζκνχ. Οη ελεξγεηαθέο αλάγθεο ηεο αληιίαο Ναηξίνπ, πνπ δηαηεξεί ην λάηξην σο εςσθπηηάξην ηφλ θαη ην θάιην σο ελδνθπηηάξην, απνηεινχλ 20 κε 40%, ελψ ην ελεξγεηαθφ θφζηνο 28

ηνπ κεηαβνιηζκνχ ησλ πδαηαλζξάθσλ θαη ηνπ ιίπνπο ππνινγίδεηαη ζε ιηγφηεξν ηνπ 5%. Ο βαζηθφο κεηαβνιηζκφο ξπζκφο εμαξηάηαη απφ ηα επίπεδα ησλ ζπξνεηδηθψλ νξκνλψλ, πνπ δηεγε ξνπλ ηε δξαζηεξηφηεηα ηεο αληιίαο λαηξίνπ. Με ηελ πάξνδν ηεο ειηθίαο ν βαζηθφο κεηαβνιηζκφο εθπίπηεη θαηά 10 κε 20%, κε ζπλνδφ κείσζε ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο ησλ ζπξνεηδηθψλ νξκνλψλ θαη κεησκέλε αληαπφθξηζε ζηε λνξαδξελαιίλε. Φαίλεηαη φηη κφλν ν κεηαβνιηζκφο ησλ πξσηεηλψλ κεηψλεηαη κε ηελ ειηθία, αληαλαθιψληαο ηε κείσζε ηεο άπαρεο ζσκαηηθήο κάδαο. Μηα κεγάιε κειέηε πνπ δηεμήρζεε ζηηο ΖΠΑ, ε NHANES III, έδεημε φηη ε κέζε εκεξήζηα πξφζιεςε ελέξγεηαο γηα ηνπο άλδξεο είλαη 2110 ζεξκίδεο θαη γηα ηηο γπλαίθεο 1578 ζεξκίδεο, γηα ειηθίεο κεηαμχ 60 θαη 69 εηψλ. Γηα ειηθίεο κεγαιχηεξεο ησλ 80 εηψλ ε εκεξήζηα πξφζιεςε κεηψζεθε ζηηο 1776 ζηνπο άλδξεο θαη ζηηο 1329 ζεξκίδεο ζηηο γπλαίθεο. Σέηνηα ρακειή πξφζιεςε ελέξγεηαο ζίγνπξα επεξεάδεη ηελ θαζεκεξηλή πξφζιεςε βηηακηλψλ θαη αλφξγαλσλ ζηνηρείσλ.(εάκπειαο 2009) 29

30

31

Δπαξθείο πξνζιήςεηο ηξνθήο 32

33

1.1.6 Μεζνγεηαθή δηαηξνθή Οξηζκφο Ζ Μεζνγεηαθή δηαηξνθή είλαη κηα ζχγρξνλε δηαηξνθηθή ζπλήζεηα αξρηθά εκπλεπζκέλε απφ ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο απφ ηελ Διιάδα, ηε λφηηα Ηηαιία, ηε Γαιιία θαη ηελ Ηζπαλία ζηε δεθαεηία ηνπ 1940 θαη ηνπ 1950. Σα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά απηήο ηεο δίαηηαο πεξηιακβάλνπλ αλαινγηθά πςειή θαηαλάισζε ειαηνιάδνπ, φζπξηα, αλεπεμέξγαζηα δεκεηξηαθά, θξνχηα θαη ιαραληθά, κέηξηα πξνο πςειή θαηαλάισζε ςαξηνχ, κέηξηα θαηαλάισζε γαιαθηνθνκηθψλ πξντφλησλ (θπξίσο ηπξί θαη γηανχξηη), κέηξηα θαηαλάισζε θξαζηνχ, θαη ρακειή θαηαλάισζε θξέαηνο (Γεκήηξηνο. Γαιαλφο, 2010 ) Πξφγξακκα Μεζνγεηαθήο Γίαηηαο 34

Ππξακίδα κεζνγεηαθήο δηαηξνθήο 35

Σα νθέιε ζηελ πγεία καο από ηελ Μεζνγεηαθή Γηαηξνθή Σα νθέιε απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνηχπνπ ηεο Μεζνγεηαθήο Γηαηξνθήο είλαη πνιιαπιά θαη έρνπλ επηβεβαησζεί θαη απφ πνιιέο άιιεο κειέηεο πνπ έγηλαλ κεηά θαη ηελ κειέηε ησλ 7 ρσξψλ. πγθεθξηκέλα: 1. Δπηβξάδπλζε ηνπ γήξαηνο θαη πξναγσγή ηεο καθξνβηφηεηαο (κέζσ ηεο κείσζεο ηεο ζλεζηκφηεηαο απφ φια γεληθά ηα αίηηα, αιιά εηδηθφηεξα απφ ζηεθαληαία λφζν θαη θάπνηεο κνξθέο θαξθίλνπ) 2. Μείσζε ηεο ζπρλφηεηαο εκθάληζεο ζηεθαληαίαο λφζνπ 3. Μείσζε ησλ επηπέδσλ ησλ ηξηγιπθεξηδίσλ, ηεο νιηθήο θαη ηεο LDL («θαθήο») ρνιεζηεξφιεο θαη δηαηήξεζε ησλ επηπέδσλ ηεο HDL («θαιήο») ρνιεζηεξφιεο ζην αίκα 4. Μείσζε ηεο ζπρλφηεηαο εκθάληζεο Γηαβήηε ηχπνπ 2 5. Μείσζε ησλ επηπέδσλ ηεο αξηεξηαθήο πίεζεο 6. Μείσζε ηεο εκθάληζεο εγθεθαιηθψλ επεηζνδίσλ 7. Μείσζε ηεο ζπρλφηεηαο εκθάληζεο ησλ λφζσλ Parkinson θαη Alzheimer, θαζψο θαη κείσζε ηεο ζλεζηκφηεηαο απφ ηε λφζν Alzheimer Δίλαη θαηαλνεηφ ινηπφλ φηη ην κνληέιν ηεο Μεζνγεηαθήο Γηαηξνθήο είλαη ην πιένλ ηδαληθφ γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο θαιήο πγείαο θαη ηεο καθξνδσίαο. ε ζπλδπαζκφ κάιηζηα κε ηελ θαζεκεξηλή ήπηα ζσκαηηθή άζθεζε, δελ καο βνεζά κφλν λα είκαζηε πγηείο, αιιά θαη λα δηαηεξνχκε θπζηνινγηθφ ζσκαηηθφ βάξνο. 36

Δπίδξαζε ηεο κεζνγεηαθήο δηαηξνθήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ην κεηαβνιηθφ ζχλδξνκν Σν κεηαβνιηθφ ζχλδξνκν, ραξαθηεξίδεηαη απφ δηαηαξαγκέλν κεηαβνιηζκφ γιπθφδεο θαη ηλζνπιίλεο, θεληξηθή παρπζαξθία, ήπηα δπζιηπηδαηκία θαη ππέξηαζε, ελδνζειηαθή θαη αηκνζηαηηθή δπζιεηηνπξγία, θαη απφ ρακειή θαηάζηαζε θιεγκνλήο. Σν ζχλνιν ησλ παξαπάλσ παξαγφλησλ απμάλεη ηνλ θίλδπλν αλάπηπμεο θαξδηαγγεηαθήο λφζνπ αλεμάξηεηα απφ ηα επίπεδα LDL-ρνιεζηεξφιεο, θαζψο θαη ηνλ θίλδπλν γηα ζαθραξψδε δηαβήηε. Ζ αθξηβήο αηηία ηνπ κεηαβνιηθνχ ζπλδξφκνπ παξακέλεη άγλσζηε, αιιά είλαη πηζαλφ ην ζχλδξνκν απηφ λα πξνθχπηεη απφ ηελ αιιειεπίδξαζε κεηαμχ δηαθφξσλ παξαγφλησλ ζηνπο νπνίνπο ζπκπεξηιακβάλεηαη θαη ε δηαηξνθή, κε πηζαλφ κεραληζκφ, ζχκθσλα κε επηδεκηνινγηθέο θαη πεηξακαηηθέο κειέηεο, ην νμεηδσηηθφ ζηξεο. Δπηδεκηνινγηθέο κειέηεο φπσο ε κειέηε ηεο Αηηηθήο θαη ε κειέηε SUN, έδεημαλ φηη πξνζθφιιεζε ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή ζρεηίδεηαη κε ρακειφηεξν πνζνζηφ εκθάληζεο κεηαβνιηθνχ ζπλδξφκνπ, ελψ ππάξρνπλ δχν θιηληθέο κειέηεο πνπ κειέηεζαλ ηελ επίδξαζε ηεο κεζνγεηαθήο δηαηξνθήο ζην κεηαβνιηθφ ζχλδξνκν (Esposito et al., 2004 θαη Salas-Salvado et al., 2008 - PREDIMED), φπνπ θαίλεηαη φηη κία κεζνγεηαθνχ ηχπνπ δηαηξνθή κπνξεί λα απνηειέζεη ρξήζηκν εξγαιείν ζηε δηαρείξηζε ηνπ κεηαβνιηθνχ ζπλδξφκνπ. ηελ πξψηε κειέηε ππήξμε κείσζε ζην ζσκαηηθφ βάξνο πνπ παξακέλεη ν αθξνγσληαίνο ιίζνο ηεο ζεξαπείαο γηα ην κεηαβνιηθφ ζχλδξνκν ελψ ε δεχηεξε κειέηε έγηλε ζε αξθεηά ειηθησκέλνπο αζζελείο, γεγνλφο πνπ θαζηζηά δχζθνιν λα γεληθεπζνχλ ηα απνηειέζκαηα απηά ζηνλ γεληθφ πιεζπζκφ. Δπίζεο, ζηηο κειέηεο απηέο δελ ππήξμε δηεξεχλεζε ηεο αληηνμεηδσηηθήο θαηάζηαζεο ηνπ νξγαληζκνχ νχηε ηεο πξφζιεςεο αληηνμεηδσηηθψλ κε ηελ δηαηξνθή. θνπφο ηεο παξνχζαο κειέηεο είλαη ε δηεξεχλεζε ηεο επίδξαζεο κεζνγεηαθνχ ηχπνπ δηαηξνθήο ζε παξάγνληεο θηλδχλνπ θαξδηαγγεηαθψλ λνζεκάησλ ζε αζζελείο κε κεηαβνιηθφ ζχλδξνκν θαη ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο παξαθνινχζεζεο αζζελψλ απφ δηαηηνιφγν. Γηα ην ζθνπφ απηφ πξαγκαηνπνηήζεθε παξέκβαζε δηάξθεηαο 2 κελψλ φπνπ αζζελείο κε κεηαβνιηθφ ζχλδξνκν ρσξίζηεθαλ ζε 2 νκάδεο θαη αθνινχζεζαλ είηε κεζνγεηαθνχ ηχπνπ δηαηξνθή, εληζρπκέλε ζε ηξφθηκα πινχζηα ζε θπηηθέο ίλεο, αληηνμεηδσηηθά θαη κνλναθφξεζηα ιηπαξά νμέα, ζχκθσλα κε ηε κεζνγεηαθή δηαηξνθή ελψ βξίζθνληαλ ππφ ηελ επίβιεςε δηαηηνιφγνπ (νκάδα παξέκβαζεο) είηε αθνινχζεζαλ γεληθέο πξνθνξηθέο θαη γξαπηέο νδεγίεο κεζνγεηαθνχ ηχπνπ δηαηξνθήο ρσξίο ηελ 37

παξαθνινχζεζε δηαηηνιφγνπ (νκάδα ειέγρνπ). χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ηεο κειέηεο, ζηελ νκάδα παξέκβαζεο ππήξμε ζεκαληηθή βειηίσζε ηεο ελδνζειηαθήο ιεηηνπξγίαο, κείσζε ηεο δηαζηνιηθήο αξηεξηαθήο πίεζεο θαη ηάζε βειηίσζεο ηεο αληίζηαζεο ζηελ ηλζνπιίλε ζε ζρέζε κε ηελ νκάδα ειέγρνπ. Δπίζεο, ζχκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ νμεηδσηηθνχ ζηξεο, ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αχμεζε ηεο αληηνμεηδσηηθήο ηθαλφηεηαο ζην πιάζκα ησλ εζεινληψλ ζηελ νκάδα παξέκβαζεο θαη ζεκαληηθή δηαθνξά αλάκεζα ζηηο 2 νκάδεο κεηά ην ηέινο ηεο παξέκβαζεο φπσο επίζεο φηη ε ζπλνιηθή πξφζιεςε αληηνμεηδσηηθψλ απφ ηε δηαηξνθή απμήζεθε ζηελ νκάδα παξέκβαζεο ζπγθξηηηθά κε ηελ νκάδα ειέγρνπ. χκθσλα κε ηελ αλάιπζε ησλ εκεξνινγίσλ θαηαγξαθήο, ε νκάδα παξέκβαζεο παξνπζίαζε αχμεζε ζηελ πξφζιεςε ζπλνιηθνχ ιίπνπο θαη ηδηαίηεξα κνλναθφξεζησλ ιηπαξψλ νμέσλ, θξαζηνχ, θπηηθψλ ηλψλ, βηηακίλεο C θαη αληηνμεηδσηηθψλ θαη κείσζε ζε θνξεζκέλα ιίπε. Ζ παξνχζα κειέηε, απνηειεί πξνζπάζεηα ηξνπνπνίεζεο ηεο δηαηξνθήο θαη παξέκβαζεο ζηνλ ηξφπν δσήο κε ζθνπφ ηελ κείσζε ηνπ θαξδηαγγεηαθνχ θηλδχλνπ θαη ηνπ ζαθραξψδε δηαβήηε ηχπνπ 2 ζε άηνκα κε κεηαβνιηθφ ζχλδξνκν. χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ηεο κειέηεο απηήο, ε κεζνγεηαθή δηαηξνθή ζε ζπλδπαζκφ κε ηξφθηκα πνπ εληζρχνπλ ηε κεζνγεηαθή δηαηξνθή θαη επνπηεία απφ δηαηηνιφγν θαίλεηαη λα έρεη ζεηηθά απνηειέζκαηα ζε παξάγνληεο θηλδχλνπ ηνπ Μ θαη ζην επίπεδν ησλ αληηνμεηδσηηθψλ ζην πιάζκα. Παξφια απηά, είλαη ζεκαληηθφ ηα απνηειέζκαηα απηά λα κπνξέζνπλ λα επηβεβαησζνχλ θαη απφ κειέηεο κεγαιχηεξεο δηάξθεηαο, πνπ ζα έρνπλ επίζεο κειεηήζεη πιεζπζκνχο απφ άιιεο γεσγξαθηθέο ρψξεο, κε δηαθνξεηηθέο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο γηα λα είκαζηε ζίγνπξνη πσο ηα απνηειέζκαηα κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ θαη ζηνλ επξχηεξν πιεζπζκφ. Δπίζεο, είλαη ζεκαληηθφ λα ππάξμνπλ κειέηεο πνπ λα δηεξεπλνχλ ηνλ ζπλδπαζκφ ηεο δηαηξνθήο κε αχμεζε ηεο θπζηθήο δξαζηεξηφηεηαο, γηα θαιχηεξε πξνζέγγηζε ηνπ ηξφπνπ δσήο θαη ηεο πξφιεςεο ηνπ κεηαβνιηθνχ ζπλδξφκνπ. Χο πξνο ηελ ζεκαζία ηνπ νμεηδσηηθνχ ζηξεο θαη ησλ αληηνμεηδσηηθψλ, κειινληηθέο κειέηεο ζε αζζελείο κε κεηαβνιηθφ ζχλδξνκν, ζα κπνξνχζαλ λα πεξηιακβάλνπλ δηαθνξεηηθέο κεζφδνπο γηα ηελ κέηξεζε ησλ αληηνμεηδσηηθψλ, λα κειεηήζνπλ θαιχηεξα ηηο πεγέο ησλ αληηνμεηδσηηθψλ (ελδνγελείο θαη εμσγελείο) ζε ζρέζε κε ην κεηαβνιηθφ ζχλδξνκν, λα κειεηήζνπλ πεξεηαίξσ, αλ νη αζζελείο κε κεηαβνιηθφ ζχλδξνκν έρνπλ πςειφηεξα επίπεδα νμεηδσηηθνχ ζηξεο θαη λα γίλνπλ κειέηεο κε πξφζιεςε αληηνμεηδσηηθψλ κε άιια δηαηξνθηθά εξγαιεία, φπσο ζπκπιεξψκαηα, γηα ηελ εμαθξίβσζε ηνπ βαζκνχ αληηνμεηδσηηθνχ ειιείκκαηνο ζε 38

άηνκα κε κεηαβνιηθφ ζχλδξνκν πνπ κπνξεί λα απνδίδεηαη ζε αθαηάιιειε πξφζιεςε αληηνμεηδσηηθψλ. Σέινο, κεγάιε πξφθιεζε απνηειεί ε εθαξκνγή ηέηνησλ πξνγξακκάησλ ζηα πιαίζηα ηεο θιηληθήο θξνληίδαο ηφζν γηα πξφιεςε κεηαβνιηθνχ ζπλδξφκνπ φζν θαη γηα ηελ ζεξαπεία ηνπ.(κνινκβφηζνπ, Αλαζηαζία- Κσλζηαληίλα Η., 2015) 39

1.2 ΑΚΖΖ 1.2.1 Οξηζκόο Ζ άζθεζε είλαη ε ζπζηεκαηηθή ζσκαηηθή θαιιηέξγεηα θαη δξάζε κε ζπγθεθξηκέλν ηξφπν, κε ζθνπφ ηε ζσκαηηθή απφδνζε ζην αζιεηηθφ θαη θνηλσληθφ γίγλεζζαη. Οθέιε άζθεζεο Μεηψλεη ηνλ θίλδπλν πξφσξνπ ζαλάηνπ Μεηψλεη ηνλ θίλδπλν ζαλάηνπ απφ θαξδηαθά λνζήκαηα Μεηψλεη ηνλ θίλδπλν εκθάληζεο ζαθραξψδνπο δηαβήηε Μεηψλεη ηνλ θίλδπλν εκθάληζεο ππέξηαζεο Βνεζά ζηνλ έιεγρν ηεο πίεζεο ζε ππεξηαζηθά άηνκα Μεηψλεη ηνλ θίλδπλν αλάπηπμεο θαξθίλνπ ηνπ παρέσο εληέξνπ Βνεζά ζηνλ έιεγρν ηεο θαηάζιηςεο θαη ηνπ άγρνπο Βνεζά ζηνλ έιεγρν ηνπ ζσκαηηθνχ βάξνπο Βνεζά ζηε δεκηνπξγία θαη ζπληήξεζε πγηψλ νζηψλ, κπψλ θαη αξζξψζεσλ Βνεζά ηα άηνκα κεγάιεο ειηθίαο λα γίλνπλ δπλαηφηεξα θαη λα κπνξνχλ λα θηλνχληαη αλεμάξηεηα Πξνάγεη ηελ ςπρνινγηθή επεμία ( Γεξνδήκνο, 2013) Ζ άζθεζε, εθ φζνλ πξαγκαηνπνηεζεί ζχκθσλα κε φζα πξναλαθέξζεθαλ, επηθέξεη επεξγεηηθά απνηειέζκαηα ζηα δηάθνξα ζπζηήκαηα ηνπ νξγαληζκνχ. Σα απνηειέζκαηα απηά ελδέρεηαη λα είλαη παξνδηθά ή κφληκα αλάινγα κε ηελ δηάξθεηα ελαζρφιεζεο ηνπ αηφκνπ κε ηελ άζθεζε. ηε ζπλέρεηα παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά ηα απνηειέζκαηα απηά ζε θάζε ζχζηεκα ηνπ νξγαληζκνχ. 40

1.2.2 Δπηδξάζεηο ηεο άζθεζεο ζηα ζπζηήκαηα Καξδηαγγεηαθφ ζχζηεκα θαη άζθεζε Ζ θπζηνινγηθή ιεηηνπξγία θαη νη θαηάιιειεο κνξθνινγηθέο πξνζαξκνγέο ηνπ θαξδηαγγεηαθνχ ζπζηήκαηνο απνηεινχλ βαζηθή πξνυπφζεζε θαηά ηελ άζθεζε. Ζ ιεηηνπξγία ηεο θαξδηάο έρεη δηηηφ ξφιν: αθ ελφο κεηαθέξεη κε ην αίκα ζηνπο δηάθνξνπο ηζηνχο νμπγφλν θαη ζξεπηηθά ζπζηαηηθά, απαξαίηεηα ζηνηρεία γηα ηελ ιεηηνπξγία ηνπο θαη αθ εηέξνπ απνκαθξχλεη ηα άρξεζηα πξντφληα ηνπ κεηαβνιηζκνχ. Παξάιιεια, κεηαθέξνληαη νξκφλεο, ζεξκφηεηα θαη άιιεο νπζίεο, απαξαίηεηεο γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο πδαηηθήο ηζνξξνπίαο. Όζν απιφο θαη αλ θαίλεηαη ν ζθνπφο ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ θπθινθνξηθνχ ζπζηήκαηνο, σζηφζν είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο. Έηζη ε δηαηήξεζή ηνπ ζε θαιή ιεηηνπξγία απνηειεί πξσηαξρηθφ κέιεκα γηα ηνλ άλζξσπν. Ζ ζσζηή θαη ζπζηεκαηηθή άζθεζε έρεη δηαπηζησζεί φηη πξναζπίδεη απνηειεζκαηηθά ην ζχζηεκα απφ ηελ εκθάληζε αξθεηψλ δηαηαξαρψλ. Νεθξηθή ιεηηνπξγία θαη άζθεζε Έλα πνιχ ζεκαληηθφ φξγαλν ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ είλαη νη λεθξνί. Ζ ιεηηνπξγία ηνπο ζεσξείηαη επηηαθηηθή θαζψο ξπζκίδεη ηελ ηζνξξνπία ηνπ λεξνχ, ησλ 41

ειεθηξνιπηψλ θαη ηνπ ph ζηνλ νξγαληζκφ καο. Παξάιιεια, ζπκβάιινπλ ζηε ξχζκηζε ηεο αξηεξηαθήο πίεζεο, ζηελ παξαγσγή εξπζξψλ αηκνζθαηξίσλ, ζηνλ κεηαβνιηζκφ ηεο βηηακίλεο D θαζψο θαη ζηελ απνβνιή απφ ηνλ νξγαληζκφ ηειηθψλ πξντφλησλ ηνπ κεηαβνιηζκνχ(φπσο θξεαηίλε, νπξία) θαη άιισλ νπζηψλ ή θαξκάθσλ. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ε άζθεζε επηδξά ζηε λεθξηθή ιεηηνπξγία εμαξηάηαη απφ δηάθνξνπο παξάγνληεο. Έλαο βαζηθφο παξάγνληαο είλαη ε έληαζε θαη ε δηάξθεηα ηεο άζθεζεο, δειαδή ν ηχπνο ηεο. Έπεηηα απφ ηελ ζεξκνθξαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ηε θπζηθή θαηάζηαζε θαη ηελ ελπδάησζε ηνπ αηφκνπ. Ζ βαζηθή αηηία ηεο δηαηαξαρήο ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ λεθξψλ είλαη νη κεηαβνιέο ζηε λεθξηθή αηκάησζε ζηε δηάξθεηα ηεο άζθεζεο. ε κηα πνιχ έληνλε άζθεζε ε λεθξηθή αηκάησζε κπνξεί λα ειαηησζεί ζην 65% ή θαη πεξηζζφηεξν ηεο θπζηνινγηθήο ηηκήο. Όκσο, ε ειάηησζε ηεο λεθξηθήο αηκάησζεο επεξεάδεη φιεο ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ λεθξνχ κε ηειηθφ απνδέθηε ηνλ φγθν ησλ νχξσλ πνπ απνβάιινληαη. Μάιηζηα, κεηά απφ κηα έληνλε άζθεζε είλαη ζχλεζεο λα ειαηησζεί ν φγθνο ησλ νχξσλ. Δπηπιένλ, ε άζρεκε θπζηθή θαηάζηαζε ηνπ αζινχκελνπ, ε αθπδάησζε, ε παξαηεηακέλε άζθεζε θαη ε απμεκέλε ζεξκνθξαζία ηνπ πεξηβάιινληνο επλννχλ ηελ αληηδηνπξεηηθή δξάζε ηεο άζθεζεο. ε απηφ ζπλάδεη θαη ε έθθξηζε αληηδηνπξεηηθήο νξκφλεο ελ ψξα άζθεζεο, φηαλ ην άηνκν είλαη αθπδαησκέλν. Αληηζέησο, κηα ήπηα άζθεζε κπνξεί λα έρεη δηνπξεηηθή δξάζε ζηνλ αζινχκελν. Δθηφο απφ ηνλ φγθν ησλ νχξσλ, κεηαβάιιεηαη ιφγσ άζθεζεο θαη ην πεξηερφκελφ ηνπο. Έηζη, ζε άηνκα πνπ αζθνχληαη έληνλα παξαηεξνχληαη απμεκέλα πνζά ακκσλίαο θαη γαιαθηηθνχ νμένο ελψ ζπρλά παξνπζηάδεηαη πξσηεΐλε, εξπζξνθχηαξα θαη άιια ζπζηαηηθά.( Μαξία Γξ. Παξηζηάλνπ. 2007) 42

Αλαπλεπζηηθφ ζχζηεκα θαη άζθεζε Ο ξφινο ηνπ αλαπλεπζηηθνχ ζπζηήκαηνο θαηά ηελ άζθεζε είλαη θαζνξηζηηθφο γηα ηελ νινθιεξσκέλε εθηέιεζή ηεο. Δίλαη ζαθέο πσο νη εξγαηηθνί κχεο ηφζν ζε θαηάζηαζε εξεκίαο φζν θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο άζθεζεο έρνπλ κεγάιε αλάγθε απφ νμπγφλν. Σν νμπγφλν απηφ κεηαθέξεηαη ζηνπο κχεο κε ηελ θπθινθνξία ηνπ αίκαηνο. Σν αίκα πξνζιακβάλεη ην νμπγφλν γηα λα ην κεηαθέξεη, απφ ηηο πλεπκνληθέο θπςειίδεο. Δθεί ην νμπγφλν θαηαιήγεη, καδί κε ηα ππφινηπα ζπζηαηηθά ηνπ αηκνζθαηξηθνχ αέξα, δηακέζνπ ησλ αηκνθφξσλ νδψλ θαηά ηελ αλαπλεπζηηθή ιεηηνπξγία. Ζ πξφζιεςε φκσο ηνπ νμπγφλνπ απφ ην αίκα γίλεηαη αθνχ ηαπηφρξνλα αληαιιαρζεί κε έλα άιιν αέξην, ην δηνμείδην ηνπ άλζξαθα. Σν δηνμείδην ηνπ άλζξαθα ζπληζηά πξντφλ θαχζεσλ πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ζηνπο ηζηνχο θαη πνπ είλαη πην απμεκέλεο ζε έλα έληνλν ζσκαηηθφ έξγν. Σν αέξην απηφ απνκαθξχλεηαη απφ ηνπο ηζηνχο κε ην αίκα θαη ζηε ζπλέρεηα απνβάιιεηαη κε ηελ εθπλνή. Ζ ζπνπδαηφηεηα φκσο ηνπ αλαπλεπζηηθνχ ζπζηήκαηνο δελ πεξηνξίδεηαη κφλνλ ζηελ αληαιιαγή ησλ αεξίσλ απηψλ. Αληηζέησο, απνηειεί απαξαίηεην φξγαλν γηα ηελ παξαγσγή ηεο θσλήο θαη ζπκβάιιεη ζηελ άκπλα ηνπ νξγαληζκνχ έλαληη ηεο εηζφδνπ παζνγφλσλ κηθξννξγαληζκψλ ή μέλσλ ζσκαηηδίσλ. Δπηπιένλ, ξπζκίδεη ηελ νμενβαζηθή ηζνξξνπία πνπ ζπλήζσο δηαηαξάζζεηαη ζηε δηάξθεηα κηαο έληνλεο άζθεζεο, εθθξίλεη νξκφλεο ή άιιεο νπζίεο θαη ζπκκεηέρεη ζηνλ έιεγρν ηνπ 43

κεηαβνιηζκνχ ησλ ιηπηδίσλ, ησλ πδαηαλζξάθσλ θαη ησλ πξσηετλψλ. Δπίδξαζε ηεο άζθεζεο ζην θπθινθνξηθφ ζχζηεκα. Οη κεηαβνιέο ηεο θαξδηαθήο ιεηηνπξγίαο ζηε δηάξθεηα κηαο θπζηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο πξνζαξκνγέο ηνπ θαξδηαγγεηαθνχ ζπζηήκαηνο ζηε δηάξθεηα κηαο θπζηθήο άζθεζεο, ζηνρεχνπλ ζηελ παξνρή πεξηζζφηεξνπ νμπγφλνπ ζηνπο εξγαηηθνχο ζθειεηηθνχο κχεο γηα ηελ θαιχηεξε ιεηηνπξγία ηνπο. Καηά ζπλέπεηα, ε εθηίκεζε ηεο κέγηζηεο πξφζιεςεο νμπγφλνπ ελφο αηφκνπ, είηε απηφο αζιείηαη ζπζηεκαηηθά είηε φρη, ζπληζηά κέηξν ηεο ιεηηνπξγηθήο ηθαλφηεηαο ηνπ θαξδηαγγεηαθνχ ζπζηήκαηνο γηα πξνζθνξά νμπγφλνπ ζηνπο ηζηνχο, θαζψο θαη ηεο ηθαλφηεηαο ησλ εξγαηηθψλ κπψλ λα νμεηδψλνπλ ηηο κεηαβνιηθέο νπζίεο πνπ πεξηέρνπλ. Ζ αχμεζε ηεο πξφζιεςεο νμπγφλνπ απφ ηνπο εξγαηηθνχο κχεο ζηε δηάξθεηα κηαο άζθεζεο είλαη απνηέιεζκα είηε ηεο αχμεζεο ηεο θαξδηαθήο παξνρήο είηε ηεο αξηεξην- θιεβηθήο δηαθνξάο νμπγφλνπ είηε θαη ησλ δπν. Μπνζθειεηηθφ ζχζηεκα θαη άζθεζε Ζ θπζηθή άζθεζε θαη ην κπνζθειεηηθφ ζχζηεκα είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλα κεηαμχ ηνπο. Ζ θίλεζε ηνπ ζψκαηνο απνηειεί ην βαζηθφ γλψξηζκα θάζε κνξθήο θπζηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Απηή επηηπγράλεηαη κφλν κε ηηο ξπζκηθέο θαη ζπληνληζκέλεο θηλήζεηο ησλ κπψλ θαη ζπλάκα ηε ζπκκεηνρή ησλ νζηψλ θαη ησλ αξζξψζεσλ. Παξάιιεια, κε ηε δηαηήξεζε ηεο θίλεζεο θαζνξηζηηθφ ξφιν παίδεη ν βαζκφο πξνζπάζεηαο ησλ κπψλ θαη ε ηαρχηεηα θφπσζεο ζε απηνχο. Γεληθά, ε 44

επηδεμηφηεηα, ε δχλακε, ε ηαρχηεηα θαη ε αληνρή, δειαδή νη παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ ηελ απφδνζε ελφο αζιεηή, εμαξηψληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηε ιεηηνπξγηθή ηθαλφηεηα ηνπ κπνζθειεηηθνχ ζπζηήκαηνο. Αηκνπνηεηηθφ ζχζηεκα θαη άζθεζε Σν αηκνπνηεηηθφ ζχζηεκα παίδεη πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ, ηφζν θαηά ηελ εξεκία φζν θαη θαηά ηελ άζθεζε. Οη βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ αίκαηνο είλαη ε κεηαθνξά ησλ αλαπλεπζηηθψλ αεξίσλ, ε ξχζκηζε ηεο νμενβαζηθήο ηζνξξνπίαο, ε κεηαθνξά ζξεπηηθψλ νπζηψλ, νξκνλψλ ή άιισλ ζηνηρείσλ πξνο ηνπο ηζηνχο, ε απνκάθξπλζε απφ απηνχο κεηαβνιηθψλ πξντφλησλ, ε κεηαθνξά ζεξκφηεηαο, ε δηαηήξεζε ηεο πδάησζεο, ε άκπλα ηνπ νξγαληζκνχ, θ.α. Σν αίκα επηηειεί ηηο ιεηηνπξγίεο απηέο θαηά ηελ θπθινθνξία ηνπ κέζσ ησλ αγγείσλ κε ηελ βνήζεηα ησλ ζπζηαηηθψλ πνπ πεξηέρεη. Σα ζπζηαηηθά απηά είλαη ην πιάζκα, ηα εξπζξά αηκνζθαίξηα, ηα ιεπθά αηκνζθαίξηα θαη ηα αηκνπεηάιηα. Σν πιάζκα απνηειείηαη απφ λεξφ θαζψο θαη απφ κεγάιν αξηζκφ νξγαληθψλ θαη αλφξγαλσλ νπζηψλ πνπ βξίζθνληαη δηαιπκέλεο ζε απηφ. Οη πην ζεκαληηθέο νπζίεο πνπ πεξηέρεη ην πιάζκα είλαη νη πξσηεΐλεο. Με ην πιάζκα κεηαθέξνληαη κηθξέο πνζφηεηεο νμπγφλνπ θαη δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα, πνπ βξίζθνληαη δηαιπκέλεο ζε απηφ. ηε δηάξθεηα κηαο άζθεζεο, ν φγθνο ηνπ πιάζκαηνο κπνξεί λα απμεζεί, λα ειαηησζεί ή λα κείλεη ακεηάβιεηνο. Ζ κεηαβνιή ηνπ εμαξηάηαη απφ ηνλ ηχπν ηεο άζθεζεο, απφ ηελ δηάξθεηά ηεο, απφ ηελ ελπδάησζε ηνπ αζιεηή θαη απφ ηηο 45

θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ. Σα εξπζξά αηκνζθαίξηα παξάγνληαη ζηνλ εξπζξφ κπειφ ησλ νζηψλ. Σν θχξην ζπζηαηηθφ ηνπο είλαη ε αηκνζθαηξίλε (Hb). Σν αίκα θπζηνινγηθά πεξηέρεη 12-16 gr Hb /100 ml. Κάζε κφξην αηκνζθαηξίλεο απνηειείηαη απφ 4 πνιππεπηηδηθέο αιπζίδεο πνπ θαζεκία πεξηέρεη κηα δηζζελή ζηδεξνχρα ρξσζηηθή, ηελ αίκε. Ο ζίδεξνο ηεο αίκεο ζπλδέεηαη κε έλα κφξην νμπγφλνπ. Ζ ζχλδεζε απηή είλαη πνιχ ηζρπξή, σζηφζν ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ελδέρεηαη λα εμαζζελήζεη. πγθεθξηκέλα φηαλ ειαηησζεί ην ph θαη απμεζεί ε ζεξκνθξαζία, ηφηε ε ρεκηθή ζπγγέλεηα νμπγφλνπ θαη αηκνζθαηξίλεο ειαηηψλεηαη, κε απνηέιεζκα ην νμπγφλν λα απνδεζκεχεηαη πην εχθνια θαη λα απειεπζεξψλεηαη ζηνπο ηζηνχο. Έηζη ζηελ δηάξθεηα κηαο άζθεζεο φηαλ ζηνπο εξγαηηθνχο κχεο παξάγεηαη γαιαθηηθφ νμχ θαη απμάλεη ε ζεξκνθξαζία ηνπο, ηα γεγνλφηα απηά δηεπθνιχλνπλ ηελ νμπγφλσζή ηνπο. Έηζη ινηπφλ, ην πνζφ ηεο αηκνζθαηξίλεο θαη θαηά επέθηαζε ν αξηζκφο ησλ εξπζξψλ αηκνζθαηξίσλ παίδνπλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ πνζφηεηα ηνπ νμπγφλνπ πνπ δχλαηαη λα κεηαθεξζεί ζηνπο κχεο θαηά ηελ άζθεζε. Ζ εκθάληζε έηζη αλαηκίαο ζε έλα άηνκν (δειαδή ειάηησζε αηκνζθαηξίλεο ή ζηδήξνπ ή εξπζξψλ αηκνζθαηξίσλ) δξα πεξηνξηζηηθά ζηελ απφδνζή ηνπ θαηά ηελ άζθεζε. Χζηφζν, είλαη ζεκαληηθφ ην φηη θαη ε ίδηα ε άζθεζε κπνξεί λα πξνθαιέζεη αλαηκία ζε έλαλ αζινχκελν είηε ιφγσ αηκφιπζεο ησλ εξπζξψλ είηε ειάηησζεο ησλ απνζεκάησλ ζηδήξνπ. Ηδηαίηεξα ε αλαηκία πεξηνξίδεη ζεκαληηθά ηελ απφδνζε θαηά ηελ άζθεζε ζε κεγάιν πςφκεηξν, θαζψο ζηα κεγάια χςε απαηηνχληαη θπζηνινγηθά επίπεδα αηκνζθαηξίλεο ζην αίκα ψζηε λα δηαηεξεζεί ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ ε νμπγφλσζε ησλ ηζηψλ. Μάιηζηα, ν αξηζκφο ησλ εξπζξψλ αηκνζθαηξίσλ ζην αίκα απμάλεη θαηά ηε 46

δηακνλή ζε κεγάιν πςφκεηξν, ψζηε νη ζθειεηηθνί κχεο λα κελ παξνπζηάδνπλ ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα νμπγφλσζεο θαηά ηελ άζθεζε. 1.2.3 Δίδε άζθεζεο: Αεξόβηα άζθεζε Οξηζκόο Aεξφβηα άζθεζε είλαη θάζε άζθεζε ζηελ νπνία θηλνχληαη ξπζκηθά θαη επαλαιακβαλφκελα κεγάιεο κπτθέο νκάδεο ηνπ ζψκαηνο, κε ζπλέπεηα ηελ ηαρχηεξε θαχζε ζεξκίδσλ, πνπ επλνεί πεξηζζφηεξν ηελ πξνζπάζεηα λα ράζεηε βάξνο. H αεξφβηα άζθεζε πεξηιακβάλεη θάζε δξαζηεξηφηεηα πνπ απμάλεη ηελ πξφζιεςε νμπγφλνπ θαη ηνπο ρηχπνπο ηεο θαξδηάο. Mε ηελ έλαξμε ηεο άζθεζεο ε πξφζιεςε νμπγφλνπ απμάλεηαη κε γξήγνξν ξπζκφ, έσο φηνπ ζηαζεξνπνηεζεί ζ έλα επίπεδν, αλάινγα κε ηελ έληαζε ηεο άζθεζεο. Οθέιε αεξόβηαο άζθεζεο Γηα ηε βειηίσζε ηεο γεληθήο θπζηθήο θαηάζηαζεο, γηα ηε βειηίσζε ηνπ θαξδηαγγεηαθνχ θαη ηνπ θαξδηαλαπλεπζηηθνχ ζπζηήκαηνο, γηα ηε κείσζε ηνπ πνζνζηνχ ιίπνπο ζην ζψκα, γηα ηε γεληθή πγεία θαη επεμία, ε βειηίσζε πνπ ζπλήζσο παξαηεξείηαη κεηά απφ αεξφβηα πξνπφλεζε 2-3 κελψλ είλαη ηεο ηάμεσο ηνπ 15% πεξίπνπ. H αεξφβηα άζθεζε απμάλεη ηελ αληνρή ηνπ αηφκνπ θαη βνεζά ζηε κείσζε ηνπ πνζνζηνχ ιίπνπο ζην ζψκα, αλ ζπλδπαζηεί κε ηελ θαηάιιειε δηαηξνθή. Μεηά απφ ρξφληα θαη ηαθηηθή αεξφβηα άζθεζε απμάλεηαη ν αξηζκφο ησλ κηηνρνλδξίσλ θαη ε ππθλφηεηα ζε έλδπκα ησλ θπηηάξσλ ηνπ αεξφβηνπ κεηαβνιηζκνχ, κε άκεζν απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ηεο απζφξκεηεο-απηφκαηεο ιηπφιπζεο απφ ηνλ νξγαληζκφ. Απμάλεηαη επίζεο ε αηκάησζε ησλ κπψλ πνπ αζθνχληαη, θάηη πνπ επίζεο ζπληειεί 47