Αντίληψη Αντίληψη εί η γνωστική διεργασία που µας επιτρέπει να έχουµε µία εικόνα του εξωτερικού αλλά και του εσωτερικού περιβάλλοντος. Ηαντίληψηαποτελείκρίσιµη και αναγκαία προϋπόθεση για οποιαδήποτε γνωστική διεργασία. Η αντίληψη εί ιστορικά το πρώτο πεδίο έρευνας της πειραµατικής ψυχολογίας.
Προϋποθέσεις της αντίληψης Η ύπαρξη της αντίληψης προϋποθέτει συνήθως την ύπαρξη ενός φυσικού ερεθίσµατος. Τα φυσικά ερεθίσµατα µπορεί να έχουν διαφορετικούς τύπους ενέργειας. Αυτό σηµαίνει ότι το αντιληπτικό σύστηµα πρέπει να διαθέτει ειδικευµένα κέντρα που να αναγνωρίζουν και να µεταφράζουν τον κάθε τύπο ενέργειας. Τα ειδικευµένα κέντρα εί τα αντιληπτικά όργανα. Οεγκέφαλοςπρέπειναέχεικέντραταοποία επεξεργάζονται τις πληροφορίες των αισθητηρίων συστηµάτων και τα µετατρέπουν σε αντιλήψεις.
Αντιληπτική διεργασία
Φύση αντιληπτικών δεδοµένων Υπάρχουν τρεις ξεχωριστές κατηγορίες αντιληπτικών δεδοµένων: 1. Το φυσικό/εξωτερικό ερέθισµα (distal stimulus) 2. Ηαισθητήριααποτύπωση (proximal stimulus) 3. Αντίληψη (percept)
Το εξωτερικό ερέθισµα Το εξωτερικό ερέθισµα εί το φυσικό/πραγµατικό αντικείµενο του εξωτερικού περιβάλλοντος. Το εξωτερικό ερέθισµα µπορεί να µετρηθεί µε τη χρήση φυσικών κλιµάκων µέτρησης (ύψος, βάρος κλπ.) Η ακριβής αποτύπωση του εξωτερικού ερεθίσµατος εί εξελικτικά κρίσιµος στόχος της αντιληπτικής διεργασίας.
Αισθητήρια αποτύπωση Η αισθητήρια αποτύπωση αφορά στην «εσωτερική εικόνα» που σχηµατίζεται στα αισθητήρια συστήµατα από τον ερεθισµό του εξωτερικού ερεθίσµατος. Η αισθητήρια αποτύπωση διαφέρει τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά από το εξωτερικό ερέθισµα. Για αυτό, η άποψη ότι η αισθητηριακή αποτύπωση εί µία ακριβής µικρογραφία του εξωτερικού ερεθίσµατος, εί ανακριβής. Η αισθητήρια αποτύπωση εί ουσιαστικά η «πηγή δεδοµένων» του αντιληπτικού µας συστήµατος, και όχι το εξωτερικό ερέθισµα. Τα δεδοµένα της αισθητηριακής αποτύπωσης εί συνήθως «φτωχά» σε σχέση µε ταεξωτερικά ερεθίσµατα.
Αντίληψη Το τελικό προϊόν της αντιληπτικής διεργασίας εί η αντίληψη, δηλαδή η υποκειµενική µας εικόνα για το περιβάλλον. Η αντίληψη εί περισσότερο κοντά στο εξωτερικό αντικείµενο παρά στην αισθητηριακή αποτύπωση. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της αντίληψης εξαρτώνται από τις διεργασίες του συστήµατος, και όχι από τα χαρακτηριστικά του εξωτερικού ερεθίσµατος (π.χ. διαφορετικά αντιληπτικά συστήµατα). Η αντίληψη εί σχετικά ακριβής παρά τις διαφορές στην ένταση των ερεθισµών και παρά την ανεπάρκεια της αισθητηριακής αποτύπωσης. Η αντίληψη παρουσιάζει συστηµατικά λάθη ακόµη καισε συνθήκες αισθητηριακής επάρκειας.
Αντίληψη Το τελικό προϊόν της αντιληπτικής διεργασίας εί η αντίληψη, δηλαδή η υποκειµενική µας εικόνα για το περιβάλλον. Η αντίληψη εί περισσότερο κοντά στο εξωτερικό αντικείµενο παρά στην αισθητηριακή αποτύπωση. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της αντίληψης εξαρτώνται από τις διεργασίες του συστήµατος, και όχι από τα χαρακτηριστικά του εξωτερικού ερεθίσµατος (π.χ. διαφορετικά αντιληπτικά συστήµατα). Η αντίληψη εί σχετικά ακριβής παρά τις διαφορές στην ένταση των ερεθισµών και παρά την ανεπάρκεια της αισθητηριακής αποτύπωσης. Η αντίληψη παρουσιάζει συστηµατικά λάθη ακόµη καισε συνθήκες αισθητηριακής επάρκειας.
Τα ερωτήµατα της αντίληψης. Οι µελετητές της αντίληψης καλούνται να απαντήσουν δύο βασικά ερωτήµατα: Ποια εί τα φαινόµενα της αντίληψης; Ποια εί τα αίτια των φαινοµένων αυτών; Kurt Koffka (1935): why do things look like they do?
Βασικές Θεωρίες 1. Στρουκτουραλισµός 2. Γκεστάλτ 3. Οικολογική θεωρία 4. Γνωστική θεωρία 5. Υπολογιστική θεωρία 6. Βιολογική θεωρία
Στρουκτουραλισµός Ο στρουκτουραλισµός (structuralism) θεωρεί ότι η αντίληψη εί το άθροισµα των αισθητηριακών ερεθισµών. Οι περισσότεροι ερευνητές σήµερα δε δέχονται την άποψη των στρουκτουραλιστών.
Γκεστάλτ Η Γκεστάλτ θεωρία (Gestalt), αναπτύχθηκε ως αντίδραση στους Στρουκτουραλιστές. Ιδρυτές της Γκεστάλτ σχολής εί ο Max Wertheimer, o Kurt Koffka, και ο Wolfgang Kohler. Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι η αντίληψη εί το αποτέλεσµα εφαρµογής οργανωτικών αρχών του εγκεφάλου στα αισθητηριακά ερεθίσµατα. Οι οργανωτικές αρχές εί: εγγύτητα, οµοιότητα, κοινός προσανατολισµός, καλή συνέχεια, κλπ.
Γκεστάλτ
Οικολογική θεωρία Η οικολογική θεωρία του J.J. Gibson υποστηρίζει ότι οι αισθητηριακές πληροφορίες εί επαρκείς για το σχηµατισµό αντίληψης. Συνεπώς δε χρειάζεται κανενός είδους γνωστικής επεξεργασίας των αισθητηριακών ερεθισµάτων (direct perception).
Γνωστική θεωρία Σύµφωνα µε τηγνωστικήθεωρία, η αισθητηριακή πληροφορία εί ανεπαρκής για σωστή αντίληψη. Γιαναφτάσειοοργανισµός στην αντίληψη χρειάζεται να «ερµηνεύσει» τα αισθητηριακά δεδοµένα µε τηχρήση ανώτερων γνωστικών λειτουργιών. Σηµαντικό ρόλο στην αντίληψη διαδραµατίζουν η εµπειρία, η µάθηση και η µνήµη. Οθεµελιωτής της γνωστικής θεωρίας εί ο Helmholtz.
Υπολογιστική θεωρία Η υπολογιστική θεωρία (computational theory) έχει τις ρίζες της στη θεωρία του Helmholtz. Ωστόσο παροµοιάζει το αντιληπτικό σύστηµα µε τονη/υ, και υποστηρίζει ότι το τελικό αντιληπτικό προϊόν εί αποτέλεσµα διαδοχικών«µετατροπών» του αισθητηριακού ερεθισµού, µε τηχρήσηµαθηµατικών αλγορίθµων. Ένας από τους θεµελιωτές της υπολογιστικής θεωρίας εί ο David Marr.
Βιολογική θεωρία Η βιολογική θεωρία (biological reductionism) υποστηρίζει ότι η αντίληψη εί το άµεσο προϊόν φυσιολογικών γεγονότων του κεντρικού νευρικού συστήµατος. Γιανακατανοήσουµε λοιπόν την αντίληψη, χρειάζεται να κατανοήσουµε τις φυσιολογικές διεργασίες του εγκεφάλου. Οθεµελιωτής των βιολογικών θεωριών στην αντίληψη ήταν ο Ewald Hering.
Ερευνητικές µέθοδοι Ψυχοφυσική Psychophysics
Ψυχοφυσική (psychophysics) Τι εί η ψυχοφυσική; Ψυχοφυσική εί η συστηµατική εξέταση της σχέσης µεταξύ της έντασης του φυσικού ερεθίσµατος και της υποκειµενικής εµπειρίας που δηµιουργείται στο υποκείµενο. Παράδειγµα ύοήχοιίδιουτόνουαλλάδιαφορετικήςέντασης, πώς ακούγονται στο υποκείµενο; Ποια εί η ελάχιστη ένταση ήχου που µπορούµε να ακούσουµε; Πόσο διαφορετικά πρέπει να εί δύο ερεθίσµατα για να τα ξεχωρίσουµε;
Ανίχνευση αντιληπτικών ορίων Detection 1. Απόλυτο όριο (absolute threshold) 2. Σχετικό όριο (relative threshold)
Απόλυτο όριο Η ελάχιστη δυνατή ενέργεια ενός ερεθίσµατος που µπορεί να γίνει αξιόπιστα αντιληπτή. Όταν λέµε ότιέχουµε υψηλό αντιληπτικό όριο, σηµαίνει ότι χρειάζεται πολύ ενέργεια για να αντιληφθούµε κάτι. Όταν έχουµε χαµηλό όριο, χρειάζεται λίγη ενέργεια. Πώς θα το µετρούσατε;
Απόλυτο όριο Μέθοδος των ορίων (method of limits). Ένταση Αντίδραση 100 200 300 400 500 600 700 οχι οχι οχι οχι οχι οχι οχι οχι οχι οχι Όριο 350 250 350 250
Απόλυτο όριο Μέθοδος κλίµακας (staircase method) Σε κάθε νέα δοκιµή, δε χρησιµοποιούµε τις εντάσεις που εί εµφανώς κάτω ή πάνω από το αντιληπτικό όριο.
Απόλυτο όριο Όραση: ένα κερί από 40 χιλιόµετρα απόσταση Ακοή: ο ήχος ρολογιού από 6 µέτρα Όσφρηση: µία σταγόνα αρώµατος σε 100 τετραγωνικά µέτρα Γεύση: ένα κουταλάκι ζάχαρη σε δύο γαλόνια νερό Αφή: το φτερό µιας µέλισσας στο µάγουλό σας από απόσταση 1 εκατοστού.
Σχετικό όριο Εδώ ενδιαφερόµαστε για το ποια διαφορά ενέργειας εί απαραίτητο να υπάρχει ώστε να καταλάβουµε ότιδύο ερεθίσµατα εί διαφορετικά. Πώς θα το κάνατε;
Σχετικό όριο Χρησιµοποιούµε πάλιτηµέθοδο των ορίων. Έχουµε ένασταθερόερέθισµα µε το οποίο θα γίνονται οι συγκρίσεις. Έχουµε ερεθίσµατα µε έντασηµικρότερη και µεγαλύτερη του σταθερού. Ξεκινάµε εναλλάξ από µεγαλύτερα και µικρότερα ερεθίσµατα. Υπολογίζουµε το«ανώτερο» και «κατώτερο» αντιληπτικό όριο. Η διαφορά τους λέγεται «διάστηµα αβεβαιότητας»
Αντιστοίχηση (matching) Εδώ ενδιαφερόµαστε να δούµε τηναντιστοίχησηενός ερεθισµού µε γνωστήένταση, µε έναάλλοερεθισµό. Η αντιστοίχηση εί αντιληπτική. ηλαδή ενδιαφερόµαστε για το πώς φαίνεται το ερέθισµα στουποκείµενο. Συνήθως, στα πειράµατα αντιστοίχησης, οι εντάσεις του σταθερού ερεθίσµατος και η ένταση του ερεθίσµατος που επιλέγει το υποκείµενο δεν εί ίδιες.
Φαινοµενολογία Ηφαινοµενολογία µας επιτρέπει να αναγνωρίσουµε τα φαινόµενα της αντίληψης που χρήζουν µελέτης. Κοιτάξτε το χώρο γύρω σας και διατυπώστε φαινοµενολογικές παρατηρήσεις. Ωστόσο, εί και µία µέθοδος που µπορεί να δώσει ποιοτικά διαφορετικά ερεθίσµατα από την κλασσική ψυχοφυσική µέθοδο (Tart, 1971). Οθεµελιωτής της φαινοµενολογίας στην αντίληψη ήταν ο David Katz.
Φυσιολογική µέθοδος Η φυσιολογική µέθοδος ενδιαφέρεται για τη σχέση εσωτερικού ερεθισµού και αντίληψης. Η ψυχοφυσιολογία ενδιαφέρεται για τη σχέση µεταξύ φυσιολογικών γεγονότων και αντίληψης.