Εισαγωγή στην Οικονομική Ανάλυση

Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εισαγωγή στην Οικονομική Ανάλυση «Χρήμα» Νίκος Θεοχαράκης Ιανουάριος 2013

Χρήμα Οξηζκόο ηνπ εγρεηξηδίνπ «Τν ζύλνιν ησλ πξαγκάησλ ζε κηα νηθνλνκία πνπ νη άλζξσπνη ρξεζηκνπνηνύλ άκεζα γηα λα αγνξάζνπλ αγαζά θαη ππεξεζίεο από άιινπο» Έλαο πην νξζόο νξηζκόο ζα ήηαλ «Χξήκα είλαη θάζε αληηθείκελν ή εγγξαθή ην νπνίν είλαη γεληθά απνδεθηό σο πιεξσκή γηα αγαζά θαη ππεξεζίεο ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ εμνθιήζεσλ ησλ ρξεώλ θαη ινηπώλ ππνρξεώζεσλ (π.ρ., πξνο ην θξάηνο) ζε έλα δεδνκέλν θνηλσληθό, πνιηηηθό θαη νηθνλνκηθό πιαίζην»

Χρήμα Βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ ρξήκαηνο Μέζν ζπλαιιαγώλ (medium of exchange) Μνλάδα κέηξεζεο [ή ινγηζηηθή κνλάδα] (unit of account) Μέζν δηαηήξεζεο [δηαζθάιηζεο] ηεο αμίαο (store of value)

Χρήμα ἐλ κὲλ νὖλ ηῇ πξώηῃ[20]θνηλσλίᾳ (ηνῦην δ ἐζηὶλ νἰθία) θαλεξὸλ ὅηη νὐδὲλ ἔζηηλ ἔξγνλ αὐηῆο, ἀιι ἤδε πιεηόλσλ ηῆο θνηλσλίαο νὔζεο. νἱ κὲλ γὰξ ηῶλ αὑηῶλ ἐθνηλώλνπλ πάλησλ, νἱ δὲ θερσξηζκέλνη πνιιῶλ πάιηλ θαὶ ἑηέξσλ, ὧλ θαηὰ ηὰο δεήζεηο ἀλαγθαῖνλ πνηεῖζζαη ηὰο κεηαδόζεηο, θαζάπεξ ἔηη πνιιὰ πνηεῖ θαὶ ηῶλ[25]βαξβαξηθῶλ ἐζλῶλ, θαηὰ ηὴλ ἀιιαγήλ. αὐηὰ γὰξ ηὰ ρξήζηκα πξὸο αὑηὰ θαηαιιάηηνληαη, ἐπὶ πιένλ δ νὐζέλ, νἷνλ νἶλνλ πξὸο ζῖηνλ δηδόληεο θαὶ ιακβάλνληεο, θαὶ ηῶλ ἄιισλ ηῶλ ηνηνύησλ ἕθαζηνλ. ἡ κὲλ νὖλ ηνηαύηε κεηαβιεηηθὴ νὔηε παξὰ θύζηλ νὔηε ρξεκαηηζηηθῆο ἐζηηλ εἶδνο νὐδέλ[30](εἰο ἀλαπιήξσζηλ γὰξ ηῆο θαηὰ θύζηλ αὐηαξθείαο ἦλ): ἐθ κέληνη ηαύηεο ἐγέλεη ἐθείλε θαηὰ ιόγνλ. μεληθσηέξαο γὰξ γελνκέλεο ηῆο βνεζείαο ηῷ εἰζάγεζζαη ὧλ ἐλδεεῖο ἦζαλ θαὶ ἐθπέκπεηλ ὧλ ἐπιεόλαδνλ, ἐμ ἀλάγθεο ἡ ηνῦ λνκίζκαηνο ἐπνξίζζε ρξῆζηο. νὐ γὰξ εὐβάζηαθηνλ ἕθαζηνλ ηῶλ θαηὰ θύζηλ[35]ἀλαγθαίσλ: δηὸ πξὸο ηὰο ἀιιαγὰο ηνηνῦηόλ ηη ζπλέζελην πξὸο ζθᾶο αὐηνὺο δηδόλαη θαὶ ιακβάλεηλ, ὃ ηῶλ ρξεζίκσλ αὐηὸ ὂλ εἶρε ηὴλ ρξείαλ εὐκεηαρείξηζηνλ πξὸο ηὸ δῆλ, νἷνλ ζίδεξνο θαὶ ἄξγπξνο θἂλ εἴ ηη ηνηνῦηνλ ἕηεξνλ, ηὸ κὲλ πξῶηνλ ἁπιῶο ὁξηζζὲλ κεγέζεη θαὶ ζηαζκῷ, ηὸ δὲ ηειεπηαῖνλ[40]θαὶ ραξαθηῆξα ἐπηβαιιόλησλ, ἵλα ἀπνιύζῃ ηῆο κεηξήζεσο αὑηνύο: ὁ γὰξ ραξαθηὴξ ἐηέζε ηνῦ πνζνῦ ζεκεῖνλ. Αριςτοτζλθσ Πολιτικά 1257a19-40

ἀιι' ἐλ κὲλ ηαῖο θνηλσλίαηο ηαῖο ἀιιαθηηθαῖο ζπλέρεη ηὸ ηνηνῦηνλ δίθαηνλ, ηὸ ἀληηπεπνλζὸο θαη' ἀλαινγίαλ θαὶ κὴ θαη' ἰζόηεηα. ηῷ ἀληηπνηεῖλ γὰξ ἀλάινγνλ ζπκκέλεη ἡ πόιηο. ἢ γὰξ ηὸ θαθῶο δεηνῦζηλ: 1133a [1] εἰ δὲ κή, δνπιεία δνθεῖ εἶλαη [εἰ κὴ ἀληηπνηήζεη]: ἢ ηὸ εὖ: εἰ δὲ κή, κεηάδνζηο νὐ γίλεηαη, ηῇ κεηαδόζεη δὲ ζπκκέλνπζηλ. δηὸ θαὶ Χαξίησλ ἱεξὸλ ἐκπνδὼλ πνηνῦληαη, ἵλ' ἀληαπόδνζηο ᾖ: ηνῦην γὰξ ἴδηνλ ράξηηνο: ἀλζππεξεηῆζαη γὰξ δεῖ ηῷ [5] ραξηζακέλῳ, θαὶ πάιηλ αὐηὸλ ἄξμαη ραξηδόκελνλ. πνηεῖ δὲ ηὴλ ἀληίδνζηλ ηὴλ θαη' ἀλαινγίαλ ἡ θαηὰ δηάκεηξνλ ζύδεπμηο. νἰθνδόκνο ἐθ' ᾧ α, ζθπηνηόκνο ἐθ' ᾧ β, νἰθία ἐθ' ᾧ γ, ὑπόδεκα ἐθ' ᾧ δ. δεῖ νὖλ ιακβάλεηλ ηὸλ νἰθνδόκνλ παξὰ ηνῦ ζθπηνηόκνπ ηὸ ἐθείλνπ ἔξγνλ, θαὶ αὐηὸλ [10] ἐθείλῳ κεηαδηδόλαη ηὸ αὑηνῦ. ἐὰλ νὖλ πξῶηνλ ᾖ ηὸ θαηὰ ηὴλ ἀλαινγίαλ ἴζνλ, εἶηα ηὸ ἀληηπεπνλζὸο γέλεηαη, ἔζηαη ηὸ ιεγόκελνλ. εἰ δὲ κή, νὐθ ἴζνλ, νὐδὲ ζπκκέλεη: νὐζὲλ γὰξ θσιύεη θξεῖηηνλ εἶλαη ηὸ ζαηέξνπ ἔξγνλ ἢ ηὸ ζαηέξνπ: δεῖ νὖλ ηαῦηα ἰζαζζῆλαη. ἔζηη δὲ ηνῦην θαὶ ἐπὶ ηῶλ ἄιισλ ηερλῶλ: ἀλῃξνῦλην [15] γὰξ ἄλ, εἰ κὴ ἐπνίεη ηὸ πνηνῦλ θαὶ ὅζνλ θαὶ νἷνλ, θαὶ ηὸ πάζρνλ ἔπαζρε ηνῦην θαὶ ηνζνῦηνλ θαὶ ηνηνῦηνλ. νὐ γὰξ ἐθ δύν ἰαηξῶλ γίλεηαη θνηλσλία, ἀιι' ἐμ ἰαηξνῦ θαὶ γεσξγνῦ, θαὶ ὅισο ἑηέξσλ θαὶ νὐθ ἴζσλ: ἀιιὰ ηνύηνπο δεῖ ἰζαζζῆλαη. δηὸ πάληα ζπκβιεηὰ δεῖ πσο εἶλαη, ὧλ ἐζηὶλ ἀιιαγή. [20] ἐθ' ὃ ηὸ λόκηζκ' ἐιήιπζε, θαὶ γίλεηαί πσο κέζνλ: πάληα γὰξ κεηξεῖ, ὥζηε θαὶ ηὴλ ὑπεξνρὴλ θαὶ ηὴλ ἔιιεηςηλ, πόζα ἄηηα δὴ ὑπνδήκαη' ἴζνλ νἰθίᾳ ἢ ηξνθῇ. δεῖ ηνίλπλ ὅπεξ νἰθνδόκνο πξὸο ζθπηνηόκνλ, ηνζαδὶ ὑπνδήκαηα πξὸο νἰθίαλ ἢ ηξνθήλ. εἰ γὰξ κὴ ηνῦην, νὐθ ἔζηαη ἀιιαγὴ νὐδὲ θνηλσλία. [25] ηνῦην δ', εἰ κὴ ἴζα εἴε πσο, νὐθ ἔζηαη. δεῖ ἄξα ἑλί ηηλη πάληα κεηξεῖζζαη, ὥζπεξ ἐιέρζε πξόηεξνλ. ηνῦην δ' ἐζηὶ ηῇ κὲλ ἀιεζείᾳ ἡ ρξεία, ἣ πάληα ζπλέρεη: εἰ γὰξ κεζὲλ δένηλην ἢ κὴ ὁκνίσο, ἢ νὐθ ἔζηαη ἀιιαγὴ ἢ νὐρ ἡ αὐηή: νἷνλ δ' ὑπάιιαγκα ηῆο ρξείαο ηὸ λόκηζκα γέγνλε θαηὰ ζπλζήθελ: [30] θαὶ δηὰ ηνῦην ηνὔλνκα ἔρεη λόκηζκα, ὅηη νὐ θύζεη ἀιιὰ λόκῳ ἐζηί, θαὶ ἐθ' ἡκῖλ κεηαβαιεῖλ θαὶ πνηῆζαη ἄρξεζηνλ. ἔζηαη δὴ ἀληηπεπνλζόο, ὅηαλ ἰζαζζῇ, ὥζηε ὅπεξ γεσξγὸο πξὸο ζθπηνηόκνλ, ηὸ ἔξγνλ ηὸ ηνῦ ζθπηνηόκνπ πξὸο ηὸ ηνῦ γεσξγνῦ. 1133b [1] εἰο ζρῆκα δ' ἀλαινγίαο νὐ δεῖ ἄγεηλ, ὅηαλ ἀιιάμσληαη ἑἰ δὲ κή, ἀκθνηέξαο ἕμεη ηὰο ὑπεξνρὰο ηὸ ἕηεξνλ ἄθξνλ, ἀιι' ὅηαλ ἔρσζη ηὰ αὑηῶλ. νὕησο ἴζνη θαὶ θνηλσλνί, ὅηη αὕηε ἡ ἰζόηεο δύλαηαη ἐπ' αὐηῶλ γίλεζζαη. γεσξγὸο α, ηξνθὴ γ, [5] ζθπηνηόκνο β, ηὸ ἔξγνλ αὐηνῦ ηὸ ἰζαζκέλνλ δ. εἰ δ' νὕησ κὴ ἦλ ἀληηπεπνλζέλαη, νὐθ ἂλ ἦλ θνηλσλία. ὅηη δ' ἡ ρξεία ζπλέρεη ὥζπεξ ἕλ ηη ὄλ, δεινῖ ὅηη ὅηαλ κὴ ἐλ ρξείᾳ ὦζηλ ἀιιήισλ, ἢ ἀκθόηεξνη ἢ ἅηεξνο, νὐθ ἀιιάηηνληαη, ὥζπεξ ὅηαλ νὗ ἔρεη αὐηὸο δέεηαί ηηο, νἷνλ νἴλνπ, δηδόληεο ζίηνπ ἐμαγσγήλ. [10] δεῖ ἄξα ηνῦην ἰζαζζῆλαη. ὑπὲξ δὲ ηῆο κειινύζεο ἀιιαγῆο, εἰ λῦλ κεδὲλ δεῖηαη, ὅηη ἔζηαη ἂλ δεεζῇ, ηὸ λόκηζκα νἷνλ ἐγγπεηήο ἐζζ' ἡκῖλ: δεῖ γὰξ ηνῦην θέξνληη εἶλαη ιαβεῖλ. πάζρεη κὲλ νὖλ θαὶ ηνῦην ηὸ αὐηό: νὐ γὰξ ἀεὶ ἴζνλ δύλαηαη: ὅκσο δὲ βνύιεηαη κέλεηλ κᾶιινλ. δηὸ δεῖ πάληα [15] ηεηηκῆζζαη: νὕησ γὰξ ἀεὶ ἔζηαη ἀιιαγή, εἰ δὲ ηνῦην, θνηλσλία. ηὸ δὴ λόκηζκα ὥζπεξ κέηξνλ ζύκκεηξα πνηῆζαλ ἰζάδεη: νὔηε γὰξ ἂλ κὴ νὔζεο ἀιιαγῆο θνηλσλία ἦλ, νὔη' ἀιιαγὴ ἰζόηεηνο κὴ νὔζεο, νὔη' ἰζόηεο κὴ νὔζεο ζπκκεηξίαο. ηῇ κὲλ νὖλ ἀιεζείᾳ ἀδύλαηνλ ηὰ ηνζνῦηνλ δηαθέξνληα ζύκκεηξα [20] γελέζζαη, πξὸο δὲ ηὴλ ρξείαλ ἐλδέρεηαη ἱθαλῶο. ἓλ δή ηη δεῖ εἶλαη, ηνῦην δ' ἐμ ὑπνζέζεσο: δηὸ λόκηζκα θαιεῖηαη: ηνῦην γὰξ πάληα πνηεῖ ζύκκεηξα: κεηξεῖηαη γὰξ πάληα λνκίζκαηη. νἰθία α, κλαῖ δέθα β, θιίλε γ. ηὸ α ηνῦ β ἥκηζπ, εἰ πέληε κλῶλ ἀμία ἡ νἰθία, ἢ ἴζνλ: ἡ δὲ θιίλε δέθαηνλ [25] κέξνο, ηὸ γ ηνῦ β: δῆινλ ηνίλπλ πόζαη θιῖλαη ἴζνλ νἰθίᾳ, ὅηη πέληε. ὅηη δ' νὕησο ἡ ἀιιαγὴ ἦλ πξὶλ ηὸ λόκηζκα εἶλαη, δῆινλ: δηαθέξεη γὰξ νὐδὲλ ἢ θιῖλαη πέληε ἀληὶ νἰθίαο, ἢ ὅζνπ αἱ πέληε θιῖλαη. Αξηζηνηέιεο, Ηθικά Νικομάχεια 1133a-b

Χρήμα Δίδε ρξήκαηνο Χξήκα-εκπόξεπκα (Commodity money) ή πεξηεθηηθό ρξήκα [Δζσηεξηθή αμία] Χξήκα αλαγθαζηηθήο θπθινθνξίαο ή παξαζηαηηθό ρξήκα (fiat money)

Πεξηεθηηθό ρξήκα

Πεξηεθηηθό ρξήκα

Πεξηεθηηθό ρξήκα

Πεξηεθηηθό ρξήκα Μέγαο Κσλζηαληίλνο 4 νο κ.χ.

Πεξηεθηηθό ρξήκα

Πεξηεθηηθό ρξήκα

Yap Men Hauling Stone Money Wheel

Παξαζηαηηθό ρξήκα Jiaozi Τν πξώην ραξηνλόκηζκα Κίλα 10 νο αη. κ.χ.

Παξαζηαηηθό ρξήκα Χαξηνλνκίζκαηα κε αμία 5000 λνκηζκαηηθέο κνλάδεο: ΗΠΑ, Κεληξηθή Αθξηθή, Ιαπσλία, Τζαλη, Ιηαιία, Γαιιία Τξαπεδνγξακκάηην 5000 ειιεληθώλ δξαρκώλ

Διιεληθά λνκίζκαηα Φνίληθαο Καπνδίζηξηα 1828 Πεληάδξαρκν Όζσλα 1846

Διιεληθά λνκίζκαηα Γξαρκέο θαη ιεπηά

Διιεληθά θαηνρηθά ραξηνλνκίζκαηα 1 Οκτωβρίου 1941 10 Αυγοφςτου 1944 21 Ιανουαρίου 1944 3 Νοεμβρίου 1944

Ελλθνικά χαρτονομίςματα 50-10.000 δρχ.

Χρήμα Τν ρξήκα ζηελ νηθνλνκία Νόκηζκα (currency) Κέξκαηα (coins) Χαξηνλνκίζκαηα (banknotes) Καηαζέζεηο όςεσο (demand deposits)

Χρήμα M1 A narrow monetary aggregate that comprises currency in circulation and overnight deposits. M2 An "intermediate" monetary aggregate that comprises M1 plus deposits with an agreed maturity of up to two years and deposits redeemable at notice of up to three months. M3 A broad monetary aggregate that comprises M2 plus repurchase agreements, money market fund shares and units as well as debt securities with a maturity of up to two years. Πεγή: ECB Glossary

Χρήμα debt security: A promise on the part of the issuer (the borrower) to make one or more payment(s) to the holder (the lender) on a specified future date or dates. Such securities usually carry a specific rate of interest (the coupon) and/or are sold at a discount to the amount that will be repaid at maturity. Debt securities issued with an original maturity of more than one year are classified as long-term. Money market paper and, in principle, private placements are included in the debt securities statistics of the ECB. deposits redeemable at notice: Savings deposits for which the holder must respect a fixed period of notice before withdrawing the funds. In some cases there is the possibility of withdrawing on demand a certain fixed amount in a specified period or of early withdrawal subject to the payment of a penalty. Deposits redeemable at a period of notice of up to three months are included in M2 (and hence in M3), while those with a longer period of notice are part of the (non-monetary) longer-term financial liabilities of the MFI sector. deposits with an agreed maturity : Mainly time deposits with a given maturity that, depending on national practices, may be subject to the payment of a penalty in the event of early withdrawal. Some non-marketable debt instruments, such as non-transferable (retail) certificates of deposit, are also included. Deposits with an agreed maturity of up to two years are included in M2 (and hence in M3), while those with an agreed maturity of over two years are included in the (non-monetary) longer-term financial liabilities of the MFI sector. money market fund: A collective investment undertaking that primarily invests in money market instruments and/or other transferable debt instruments with a residual maturity of up to one year, and/or that pursues a rate of return that approaches the interest rates on money market instruments. overnight deposits: Deposits with next-day maturity. This instrument category comprises mainly those sight/demand deposits that are fully transferable (by cheque or similar instrument). It also includes non-transferable deposits that are convertible on demand or by close of business the following day. Overnight deposits are included in M1 (and hence in M2 and M3). repurchase agreement: The process of borrowing money by combining the sale of an asset (usually a fixed income security) with the subsequent repurchase of that same asset for a slightly higher price (which reflects the borrowing rate). Πεγή: ECB Glossary

12.000 10.000 Τα τρία μζτρα ποςότθτασ χριματοσ ςτθ ηώνθ του ευρώ Οκτώβριοσ 2012 διςεκατομμφρια ευρώ 8.000 6.000 4.000 2.000 0 Μ1 Μ2 Μ3

φνδεςμοσ για video τθσ Ευρωπαϊκισ Κεντρικισ Σράπεηασ http://www.ecb.int/ecb/educational/movies/html/index.el.html?id=1

17 Κράτθ Μζλθ τθσ ΕΕ ζχουν κοινό νόμιςμα το ευρώ Αυςτρία, Βζλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα (2001), Εςκονία (2011), Ιρλανδία, Ιςπανία, Ιταλία, Κφπροσ (2008), Λουξεμβοφργο, Μάλτα (2008), Ολλανδία, Πορτογαλία, λοβακία (2009), λοβενία (2007), Φινλανδία Εκτόσ ευρωηώνθσ Βουλγαρία, Czech Republic, Δανία, Ηνωμζνο Βαςίλειο, Λεττονία, Λικουανία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, ουθδία.

Fractional reserve banking ΠΡΩΣΗ ΕΤΡΩΠΑΪΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΕΝΕΡΓΗΣΙΚΟ ΠΑΘΗΣΙΚΟ Διακζςιμα 100,00 Κατακζςεισ 100,00 Ποςοςτό διακεςίμων προσ κατακζςεισ 90% ΠΡΩΣΗ ΕΤΡΩΠΑΪΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΕΝΕΡΓΗΣΙΚΟ ΠΑΘΗΣΙΚΟ Διακζςιμα 10,00 Κατακζςεισ 100,00 Δάνεια 90,00 ΔΕΤΣΕΡΗ ΕΤΡΩΠΑΪΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΕΝΕΡΓΗΣΙΚΟ ΠΑΘΗΣΙΚΟ Διακζςιμα 9,00 Κατακζςεισ 90,00 Δάνεια 81,00 ΣΡΙΣΗ ΕΤΡΩΠΑΪΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΕΝΕΡΓΗΣΙΚΟ ΠΑΘΗΣΙΚΟ Διακζςιμα 8,10 Κατακζςεισ 81,00 Δάνεια 72,90

Αρχικι κατάκεςθ 100,00 Δανειςμόσ από Πρώτθ Ευρωπαϊκι Σράπεηα 90,00 Δανειςμόσ από Δεφτερθ Ευρωπαϊκι Σράπεηα 81,00 Δανειςμόσ από Σρίτθ Ευρωπαϊκι Σράπεηα 72,90 Δανειςμόσ από Σζταρτθ Ευρωπαϊκι Σράπεηα 65,61 Δανειςμόσ από Πζμπτθ Ευρωπαϊκι Σράπεηα 59,05 Σφνολο 1.000,00 Πολλαπλαςιαςτισ χριματοσ 1.000/100=10 Ποςοςτό διακεςίμων (reserve ratio) = Διακζςιμα προσ Κατακζςεισ=R, τότε Πολλαπλαςιαςτισ χριματοσ = 1/R