ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗ MIA ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΡΜΠΟΥΤΗΣ 1. Το σύνολο των επαληθεύσιμων και συστηματικών γνώσεων καθώς και η έρευνα αυστηρώς καθορισμένων πεδίων του επιστητού με συγκεκριμένες και ορθολογικές μεθόδους, λ.χ. την παρατήρηση, το πείραμα, την υπόθεση, την επαγωγή. 2. Το σύνολο των κλάδων που αποτελούν επιστήμες, το σύνολο των επιστημών. 3. Κάθε επιμέρους επιστημονικός κλάδος. 4. (συνεκδ.) Κάθε επιστημονική ειδικότητα από επαγγελματικής πλευράς 5. Η επιστημονική γνώση ενός πράγματος. Λεξικό Νέας Ελληνικής Γλώσσας Γ. Μπαμπινιώτη, Αθήνα 2005 Ι. ΑΙΤΙΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ 1. Η ερευνητική φύση του ανθρώπου, η έμφυτη επιθυμία του για τη γνώση («Πάντες ἄνθρωποι τοῦ εἰδέναι ὀρέγονται φύσει», Αριστοτέλους, Μετά τα Φυσικά, 980 a21). 2. Η αμφιβολία που αποτελεί κίνητρο έρευνας και οδηγεί στην επαλήθευση ή στην διάψευση. 3. Η ανάγκη του ανθρώπου να βελτιώσει τις συνθήκες της ζωής του και να προοδεύσει. ΙΙ. Η ΣΗΜΑΣΙΑ- ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ α. υλικός τομέας 1. Παρέχει τη δυνατότητα της επωφελούς αξιοποίησης των πλουτοπαραγωγικών πηγών της φύσης. 2. Συντελεί στην ανάπτυξη της τεχνολογίας (οι επιστημονικές ανακαλύψεις βρίσκουν πεδίο εφαρμογών στην τεχνολογία). 3. Βελτιώνει τις συνθήκες διαβίωσης του ανθρώπου (τροφή, ενδυμασία, κατοικία, μόρφωση, ψυχαγωγία). 4. Προλαμβάνει και καταπολεμά τις ασθένειες, συμβάλλει στην άνοδο του μέσου όρου ζωής. 5. Αυξάνει την ποσότητα και βελτιώνει την ποιότητα των αγαθών. 6. Με την εμφάνιση νέων επιστημονικών ειδικοτήτων δημιουργεί νέα επαγγέλματα και αυξάνει τις θέσεις εργασίας καταπολεμώντας την ανεργία.
7. Συμβάλλει στην οικονομική πρόοδο. β. πνευματικός τομέας 1. Ικανοποιεί την έμφυτη τάση του ανθρώπου για γνώση και προσφέρει διέξοδο στις πνευματικές αναζητήσεις του. 2. Αναζητά την αλήθεια, παρέχει αντικειμενική γνώση, ενδυναμώνει την κριτική ικανότητα του ανθρώπου και τον απελευθερώνει από τα δεσμά της άγνοιας, της αμάθειας, των προλήψεων και των δεισιδαιμονιών. 3. Προάγει την πνευματική ελευθερία του ανθρώπου και διευρύνει τους πνευματικούς του ορίζοντες. 4. Προσφέρει τη δυνατότητα της κατανόησης του φυσικού και του κοινωνικού περιβάλλοντος, προκειμένου να αξιοποιηθεί η γνώση αυτή επ ωφελεία του ανθρώπου. γ. ηθικός τομέας 1. Οι επιστήμες συμβάλλουν στην αρμονική ανάπτυξη των ψυχικών και των πνευματικών ικανοτήτων του ανθρώπου και, επομένως, στη συγκρότηση της προσωπικότητάς του, στην ηθικοπνευματική του τελείωση. 2. Η επιστήμη, όταν είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αρετή, ασκείται με ανιδιοτέλεια και αναδεικνύεται σε αληθινό ευεργέτη της ανθρωπότητας. 3. Ειδικότερα οι ανθρωπιστικές επιστήμες: - εξευγενίζουν το συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου, τον βοηθούν να λυτρωθεί από τα ένστικτα και τα πάθη του. - βοηθούν τον άνθρωπο να γνωρίσει τον εαυτό του (καθιστούν εφικτή την αυτογνωσία). - αναδεικνύουν τη σημασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων και τα κατοχυρώνουν. ΙΙΙ. ΟΙ ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ α. υλικός τομέας
1. Διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας, μόλυνση και καταστροφή του περιβάλλοντος λόγω της ανεξέλεγκτης βιομηχανικής ανάπτυξης, η οποία με τη σειρά της οφείλεται στις πρακτικές εφαρμογές της επιστήμης και της τεχνολογίας. 2. Εμπορευματοποίηση της επιστήμης. επιστήμη που χρηματοδοτείται και εξελίσσεται συχνά όχι για κοινωφελείς σκοπούς, αλλά με κριτήριο το όφελος μεγάλων οικονομικών συμφερόντων. -δημιουργία γενετικά τροποποιημένων προϊόντων με απροσδιόριστους έως τώρα κινδύνους για την υγεία. - κλωνοποίηση, με άγνωστες ακόμη επιπτώσεις για τον «κλώνο» και την κοινωνία. -κυριαρχία των ισχυρών κρατών της γης λόγω των μεγάλων επιστημονικών και τεχνολογικών δυνατοτήτων τους. 3. Εκμηχάνιση και αυτοματοποίηση της παραγωγής, αύξηση της ανεργίας. 4. Προσανατολισμός της επιστήμης στην κατασκευή όπλων μαζικής καταστροφής. β. πνευματικός ψυχολογικός τομέας 1. Η επιστημονική εξειδίκευση οδηγεί συχνά στην πνευματική μονομέρεια: ο εξειδικευμένος επιστήμονας περιορίζει τα ενδιαφέροντά του στο συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα του, αποκόπτεται από άλλες περιοχές του επιστητού και χάνει τη δυνατότητα της σφαιρικής θέασης της πραγματικότητας. 2. Η επιστημονική ενασχόληση περιορίζοντας σε ένα μόνο τομέα την έρευνα και επιβάλλοντας έναν αυστηρό προγραμματισμό στερεί από τον άνθρωπο τη χαρά της δημιουργίας, τον αλλοτριώνει από την εργασία του και τον εαυτό του. 3. Η επιστημονική ενασχόληση καθιστά συχνά τον άνθρωπο αλαζόνα και εγωπαθή. γ. ηθικός κοινωνικός τομέας 1. Η μονομερής ανάπτυξη των θετικών επιστημών και η υποβάθμιση της σημασίας των ανθρωπιστικών επέφερε τη μείωση των ηθικών αντιστάσεων του ανθρώπου, την υποχώρηση των ηθικών αξιών του και την απώλεια της ανθρωπιάς του. 2. Επιστήμονας που δεν εμφορείται από ακλόνητες ηθικές αρχές αποτελεί κίνδυνο για το κοινωνικό σύνολο (λ.χ. δημιουργία όπλων μαζικής καταστροφής, εμφάνιση νέων ανίατων ασθενειών). Εύστοχη και διαχρονική είναι στο σημείο αυτό η επισήμανση του Πλάτωνος: «πᾶσά τε ἐπιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης καὶ τῆς
ἄλλης ἀρετῆς πανουργία, οὐ σοφία φαίνεται» (Πλάτωνος, Μενέξενος, 246 e7-247 a2). 3. Η χρησιμοποίηση της επιστήμης για τη χειραγώγηση, την εξαπάτηση και την εκμετάλλευση των ανθρώπων υποσκάπτει την ελευθερία τους, προσβάλλει την αξιοπρέπειά τους και παραβιάζει τα δικαιώματά τους. 4. Καλλιεργεί και εντείνει τον ανταγωνισμό, επιτρέπει τη χρήση κάθε μέσου, θεμιτού ή αθέμιτου, στο βωμό της επιστημονικής και της τεχνολογικής υπεροχής. ΙV. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΘΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΗΘΙΚΟΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΕΦΟΔΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑ 1. Ειρήνη. 2. Κώδικας επιστημονικής δεοντολογίας, ο οποίος θα τυγχάνει σεβασμού από την επιστημονική κοινότητα και θα προβλέπει την αξιοποίηση των επιστημονικών πορισμάτων με κριτήριο την υγεία, την ευημερία και την ειρήνη. 3. Πολιτικές πρωτοβουλίες των κυβερνήσεων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο με στόχο α) τη θέσπιση διεθνούς νομοθετικού πλαισίου για τον έλεγχο των ερευνητικών κέντρων και β) την προστασία του κοινωνικού συνόλου από ανεύθυνους επιστήμονες, από την κακή χρήση των επιστημονικών ανακαλύψεων και από καταστροφικές για τον άνθρωπο εφευρέσεις. 4. Η ευαισθητοποίηση των πολιτών. Ειδικότερα ο επιστήμονας θα πρέπει να διαθέτει ορισμένα απαραίτητα πνευματικά και ηθικά εφόδια, όπως: 1. Ανθρωπιστική παιδεία. 2. Γενική παιδεία, ικανότητα σφαιρικής θεώρησης των πραγμάτων, ψυχική καλλιέργεια. 3. Πίστη στην αλήθεια, διάθεση για διαρκή αναζήτησή της. 4. Ενδιαφέρον από τον ίδιο για την άριστη κατάρτισή του και τη συνεχή επιμόρφωσή του. 5. Φιλοπονία, η οποία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση της επαγγελματικής και της κοινωνικής καταξίωσης του επιστήμονα. 6. Πίστη σε ακλόνητες ηθικές αρχές και αξίες, ευσυνειδησία, υπευθυνότητα, ακεραιότητα χαρακτήρα.
7. Αυτογνωσία, περίσκεψη και σύνεση, ώστε η επιλογή των σκοπών να είναι κοινωνικά επωφελής. 8. Ανιδιοτέλεια, αφιλοκέρδεια και αληθινή αγάπη προς τον άνθρωπο. Για τον άξιο του ονόματός του επιστήμονα «ο κατ επιστήμην βίος» πρέπει να συμπορεύεται με την ανυστερόβουλη υπηρεσία προς τον άνθρωπο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο γιατρός Άλμπερτ Σβάιτσερ, ο οποίος δε δίστασε να εγκαταλείψει την άνετη ζωή του στην Ευρώπη, για να προσφέρει αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες του στους μαστιζόμενους από την ασθένεια και το θάνατο συνανθρώπους μας της Αφρικής. Στο σημείο αυτό είναι δυνατόν να αναφερθεί ανάλογα με τα ζητούμενα του θέματός μας- ως «απόδειξη εκ του αντιθέτου» το ανωτέρω απόσπασμα: βλέπε γ. ηθικός κοινωνικός τομέας, 2: [Επιστήμονας που δεν εμφορείται από ακλόνητες ηθικές αρχές αποτελεί κίνδυνο για το κοινωνικό σύνολο (λ.χ. δημιουργία όπλων μαζικής καταστροφής, εμφάνιση νέων ανίατων ασθενειών). Εύστοχη και διαχρονική είναι στο σημείο αυτό η επισήμανση του Πλάτωνος: «πᾶσά τε ἐπιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς πανουργία, οὐ σοφία φαίνεται» (Πλάτωνος, Μενέξενος, 246 e7-247 a2)]. ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙΣΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ --Έκφραση- Έκθεση, για το Γενικό Λύκειο, τεύχος Α, Αθήνα, ΟΕΔΒ. --Έκφραση- Έκθεση, για το Γενικό Λύκειο, τεύχος Β, Αθήνα, ΟΕΔΒ. --Έκφραση- Έκθεση, για το Γενικό Λύκειο, τεύχος Γ, Αθήνα, ΟΕΔΒ. -- Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Α, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα, ΟΕΔΒ 2007. -- Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Β, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα, ΟΕΔΒ 2007. --Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Γ, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο Παιδείας, διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ». Αθήνα, ΟΕΔΒ. --Θεματικοί κύκλοι, Έκφραση- Έκθεση για το Ενιαίο Λύκειο, Αθήνα, ΟΕΔΒ. --Εμμανουήλ Λουκία- Πάστρα Κατερίνα, επιμέλ. έκδοσ. Μπασματζή Ειρήνη, Έκφραση- Έκθεση Γ Λυκείου, 124 Κριτήρια Αξιολόγησης, Σύγχρονης Θεματολογίας, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη 2012.
--Ζάννη Βασιλική, Έκφραση- Έκθεση, Γ Ενιαίου Λυκείου, Λόγος και Πειθώ, εκδ. Μιχάλη Σιδέρη, Αθήνα 2012. --Κούτρας Σπυρίδων, Πειστικός Λόγος, τεύχη Α, Β, Γ, εκδ. Σαβάλλας, Αθήνα 2009. --Κωστάλα Τάνια, Λόγου Σπουδή, Έκθεση-Έκφραση, Γ Λυκείου, τόμοι Α, Β, εκδ. Σαβάλλας, Αθήνα 2001. --Μητσέλος Αλέξανδρος, Μητσέλος Σπύρος, Έκφραση- Έκθεση για την Γ Λυκείου, Ελληνοεκδοτική, Αθήνα 2010. --Μπατζίνας Γ., Λούλος, Δ., Έκφραση- Έκθεση, Γ Ενιαίου Λυκείου, 30 κριτήρια αξιολόγησης, εκδ. Ζήτη, Θεσσαλονίκη 2001. --Νταβαρίνος Παναγιώτης, Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων, Επικοινωνιακά Κείμενα, Σημειώσεις Διδακτικών Παραδειγμάτων για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας όλων των τάξεων του Γυμνασίου και του Λυκείου, Αθήνα 2006. --Τσουρέας, Ευστράτιος, Θέματα Σύγχρονου Προβληματισμού, Δοκίμια, τόμοι Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, εκδ. Ι. Παπαδήμα, Αθήνα 1989. --Χατζηθωμάς Φωτ., Αλέφαντος Παντ., Λεξικό Αναπτυγμένων Εννοιών, τόμοι Α, Β, Γ, εκδ. «ΦΙΛΙΠΠΟΣ», Θεσσαλονίκη 1995. -- Χατζηθωμάς Φωτ., Μητρούση Ευδοξ., Έκφραση- Έκθεση 31 κριτήρια αξιολόγησης για τη Γ Λυκείου, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη 2004. --Χατζημωυσιάδης Π., Αθανασίου Μ., Λόγος Αποδεικτικός, Έκφραση-Έκθεση για το Λύκειο και για τις Πανελλαδικές, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2010.