Γραφή και γραφές στον 21 ο αιώνα Ο ρόλος του ενδιαφέροντος και των γνώσεων για το θέµα στην παραγωγή γραπτών κειµένων Περίληψη Ιωάννης Κ. Δηµάκος Πανεπιστήµιο Πατρών, Παιδαγωγικό Τµήµα Δ. Ε. Παναγιώτα Τζέλλα Εκπαιδευτικός Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης Σκοπός της εργασίας ήταν να ερευνήσει το ρόλο του ενδιαφέροντος και των γνώσεων που έχει ένας µαθητής για κάποιο θέµα όταν γράφει ένα κείµενο σχετικό µε το θέµα αυτό. Τόσο το ενδιαφέρον όσο και οι προϋπάρχουσες γνώσεις για κάποιο θέµα θεωρούνται ότι διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στο τελικό κείµενο που συντάσσει ο µαθητής. Τα θεωρητικά µοντέλα των Hayes & Flower (1980), Hayes (1996) έχουν αναδείξει το γεγονός πως οι µαθητές που γνωρίζουν περισσότερες πληροφορίες για κάποιο θέµα και ενδιαφέρονται για το συγκεκριµένο θέµα γράφουν πληρέστερα (δηλ., µεγαλύτερα κείµενα µε καλύτερη δοµή και οργάνωση) από ότι οι υπόλοιποι συµµαθητές τους. Στην παρούσα έρευνα συµµετείχαν 76 µαθητές των τριών τελευταίων τάξεων (4η, 5η, και 6η) του Δηµοτικού σχολείου. Στους µαθητές δόθηκε ένα κριτήριο γνώσεων σχετικό µε τη µουσική που περιείχε δέκα ερωτήσεις. Οι µαθητές συµπλήρωσαν επίσης και ένα ερωτηµατολόγιο ενδιαφέροντος σχετικό µε τη µουσική που περιείχε και αυτό δέκα ερωτήσεις τύπου Likert. Τέλος, οι µαθητές έγραψαν ένα µικρό κείµενο σχετικά µε µία µουσική παράσταση που είχαν παρακολουθήσει. Τα αποτελέσµατα της έρευνας έδειξαν πως οι µαθητές που χαρακτηρίζονταν από χαµηλό επίπεδο ενδιαφέροντος και γνώσεων σχετικών µε τη µουσική έγραψαν κείµενα µε µικρότερο αριθµό λέξεων σχετικών µε τη µουσική σε αντίθεση µε τους συµµαθητές τους που διακρίνονταν από υψηλό επίπεδο γνώσεων και ενδιαφέροντος. Τα αποτελέσµατα της παρούσας έρευνας συνάδουν µε αντίστοιχα ευρήµατα προηγούµενων ερευνών. Το γλωσσικό µάθηµα πρέπει όχι µόνο να καλλιεργεί γλωσσικές δεξιότητες στους µαθητές όλων των τάξεων αλλά και να ενισχύει το ενδιαφέρον για τα κείµενα που γράφουν. Λέξεις-Κλειδιά: γνώσεις, ενδιαφέρον, αφηγηµατικό κείµενο, γραπτή έκφραση Abstract The purpose of the paper was to investigate the role of interest in and - 195 -
5 ο Διεθνές Συνέδριο Γραµµατισµού knowledge of a specific topic students write a narrative text for. Both the interest in and the knowledge of some particular topic are considered to play an important role in the final version of the passage students write. The theoretical models of Hayes and Flower (1980), Hayes (1996) suggest that students who know more about any topic and are interested in this particular topic write better (ie, they write longer texts with better stucture and organization) than the rest of their peers. 76 students attending the upper three grades (4th, 5th, and 6th) grades) of elementary school participated in the present study. Students were given a knowledge test about music consisting of 10 items. Students also completed a 10- item Likert-type questionnaire regarding their interest in music. Finally, students were asked to write a short, narrative passage about a musical performance they had attended. The results of the study suggested that students with little interest in music and fewer knowledge about music wrote texts containing fewer musicrelated words when compared to their high-interest/high-knowledge peers. These results confirm earlier findings of previous research. Teaching language must cultivate not only the requisite linguistic skills for all students in all grades but must augment their interest in the passages they write. Key-Words: knowledge, interest, narrative text, writing Ο ρόλος του ενδιάφεροντος και των γνώσεων για το θέµα στην παραγωγή γραπτών κειµένων Ποιος είναι ο ρόλος του ενδιαφέροντος και των γνώσεων των µαθητών στα κείµενά τους όταν το αντικείµενο (θέµα) είναι κάτι που το γνωρίζουν και ενδιαφέρονται για αυτό; Με άλλα λόγια, επηρεάζουν οι υπάρχουσες γνώσεις και το ενδιαφέρον για ένα αντικείµενο όταν οι µαθητές καλούνται να γράψουν ένα κείµενο για το αντικείµενο αυτό; Η παρούσα έρευνα προσπαθεί να απαντήσει στα ερωτήµατα αυτά. Η µελέτη της παραγωγής γραπτού λόγου έχει µικρή σχετικά ιστορία, αν και πολύ ενδιαφέρουσα. Ήδη από το πρώτο θεωρητικό µοντέλο των Hayes & Flower (1980) που παρουσιάστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970, αναγνωρίστηκε ότι εξωγενείς παράγοντες (όπως οι γνώσεις, το ενδιαφέρον, το θυµικό) επηρεάζουν τον συντάκτη κατά τη διάρκεια παραγωγής γραπτού λόγου και αυτό αντικατοπτρίζεται στο τελικό κείµενο που συντάσσουν. Στο έργο των Hayes & Flower (1980), που αξίζει να σηµειωθεί ότι ήταν το πρώτο και πρωτοποριακό για την εποχή του µοντέλο ανάλυσης της διαδικασίας γραπτής έκφρασης, τόσο το ενδιαφέρον όσο και οι προϋπάρχουσες γνώσεις επηρεάζουν κυρίως την πρώτη φάση του σχεδιασµού (planning) του γραπτού κειµένου. Στη φάση αυτή, ο συντάκτης προσπαθεί να οριοθετήσει τους στόχους του κειµένου - 196 -
- 197 - Γραφή και γραφές στον 21 ο αιώνα που καλείται να γράψει, να προετοιµάσει το κείµενο µέσω του καταιγισµού ιδεών και να συνθέσει/οργανώσει αυτές τις ιδέες σε ένα λογικό, νοητικό σύνολο. Ο ρόλος του τι γνωρίζει και πόσο ενδιαφέρεται για το θέµα/αντικείµενο στο οποίο καλείται να ανταποκριθεί θα επηρεάσει και το σχεδιασµό που θα κάνει για το κείµενο αυτό. Αν και έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τότε που παρουσιάστηκε, το µοντέλο των Hayes & Flower (1980) έθεσε τις βάσεις για την περαιτέρω µελέτη της παραγωγής γραπτού λόγου στα χρόνια που ακολούθησαν. Η πλούσια ερευνητική βιβλιογραφία έχει θεωρηθεί σε δύο επισκοπήσεις από τις Lynch & Jones (1989) και τις Newcomer & Barenbaum (1991). Οι έρευνες αυτές έδειξαν ότι υπάρχουν διαφορές µεταξύ επιπέδου ικανότητας όσον αφορά τα κείµενα που συντάσσουν οι µαθητές, οι µαθητές µε χαµηλότερο επίπεδο ικανότητας γράφουν κείµενα που υστερούν τόσο ποιοτικά (συνοχή, θεµατική ανάπτυξη) όσο και ποσοτικά (αριθµός λέξεων, προτάσεων, θεµατικών ιδεών). Επίσης, αν το κείµενο απαιτεί την αναπαραγωγή γνώσεων (κάτι που είναι απαραίτητο σε πληροφοριακά κείµενα), τότε τα κείµενα των µαθητών υστερούν σε σχέση µε άλλου είδους κείµενα (αφηγηµατικά, περιγραφικά). Στην αναθεώρηση του µοντέλου που πρότειναν το 1980 οι Ηayes & Flower από τον Hayes (1996), ο ρόλος του ενδιαφέροντος και των γνώσεων εξακολουθεί να παραµένει σηµαντικός. Κατά τη διαδικασία παραγωγής ενός γραπτού κειµένου, οι γνωστικές διεργασίες που επιτελούνται µέσα στα περιορισµένα όρια της εργαζόµενης µνήµης του µαθητή-συντάκτη απαιτούν από τον µαθητή να συνδυάσει µια σειρά γνώσεων (που αφορούν στο αντικείµενο/θέµα, το κείµενο, το ακροατήριο, τη γλώσσα και τους κανόνες της) µε τις απαιτήσεις που προκύπτουν από τα κίνητρα, τους στόχους, το ενδιαφέρον του συντάκτη για το κείµενο αυτό. Έτσι, σύµφωνα µε τον Hayes, η διαδικασία παραγωγής γραπτού λόγου εξακολουθεί να επηρεάζεται τόσο από τις προηγούµενες γνώσεις για το αντικείµενο στο οποίο καλείται να ανταποκριθεί ο µαθητής-συντάκτης όσο και από το ενδιαφέρον που επιδεικνύει ο εν λόγω µαθητής-συντάκτης για το συγκεκριµένο θέµα. Από τις µελέτες που ασχολήθηκαν µε τους παράγοντες που επηρεάζουν τη γραπτή έκφραση των µαθητών (και όπως αναφέρθηκε προηγουµένως έχουν θεωρηθεί σε επισκοπήσεις της βιβλιογραφίας) ξεχωρίζουν δυο µελέτες του Benton και των συνεργατών του (Albin, Benton, & Khramtsova, 1996. Benton, Corkill, Sharp, Downey, & Khramtsova, 1995) που προσπάθησαν να συνδυάσουν τις προηγούµενες γνώσεις, το ενδιαφέρον για το αντικείµενο και το ρόλο τους στην παραγωγή αφηγηµατικών κειµένων από συντάκτες σχολικής και πανεπιστηµιακής ηλικίας. Στην πρώτη χρονολογικά έρευνα (Benton et al., 1995), 106 µαθητές γυµνασίου και 203 φοιτητές ερωτήθηκαν για τις γνώσεις τους και το ενδιαφέρον τους για το άθληµα του baseball και στη συνέχεια έγραψαν ένα αφηγηµατικό κείµενο µε θέµα ένα αγώνα baseball που είχαν παρακολουθήσει.
5 ο Διεθνές Συνέδριο Γραµµατισµού Τα αποτελέσµατα της έρευνας έδειξαν ότι οι µαθητές που ενδιαφέρονταν για το συγκεκριµένο άθληµα έγραψαν κείµενα που χαρακτηρίζονταν από µεγαλύτερη θεµατική ωριµότητα. Επίσης, φάνηκε ότι οι γνώσεις για το εν λόγω άθληµα επηρέαζαν τη θεµατική ωριµότητα του κειµένου άσχετα από το επίπεδο ενδιαφέροντος για το αντικείµενο (άθληµα του baseball) των µαθητώνσυντακτών. Σηµαντικό στοιχείο που προέκυψε από την έρευνα ήταν πως το προσωπικό ενδιαφέρον των µαθητών για το baseball δεν έπαιξε τόσο σηµαντικό ρόλο στη γραφή του κειµένου όσο έπαιξαν οι γνώσεις των µαθητών για το συγκεκριµένο άθληµα. Στη δεύτερη µελέτη των Albin, Benton, & Khramtsova (1996), εξετάστηκε ο παράγοντας ενδιαφέρον ειδικότερα, καθώς το baseball είναι ένα πολύ δηµοφιλές άθληµα στις Ηνωµένες Πολιτείες όπου και διεξήχθη η έρευνα. Έτσι, στη συγκεκριµένη έρευνα 224 προπτυχιακοί φοιτητές έγραψαν δύο εκθέσεις: η πρώτη έκθεση αφορούσε το πρώτο µισό µίας περιόδου αγώνα baseball και η άλλη έκθεση ένα ηµίχρονο ενός ποδοσφαιρικού αγώνα. Οι φοιτητές επίσης απάντησαν σε τεστ γνώσεων για τα δύο αθλήµατα και συµπλήρωσαν ερωτηµατολόγια ενδιαφέροντος για τα αθλήµατα αυτά. Από τα αποτελέσµατα της έρευνας αυτής, προέκυψε ότι οι φοιτητές της έρευνας έγραψαν περισσότερες θεµατικά συναφείς πληροφορίες στα κείµενά τους όταν αναφέρονταν στο baseball (ένα δηµοφιλές και άρα ευρύτερα γνωστό άθληµα) παρά στο ποδόσφαιρο. Επίσης, λόγω του υψηλότερου βαθµού ενδιαφέροντος για το baseball, τα κείµενα των µαθητών περιείχαν περισσότερες πληροφορίες για φάσεις και στιγµιότυπα από τον αγώνα του baseball. Όσον αφορά την ελληνική εκπαιδευτική πραγµατικότητα, δεν υπάρχουν συστηµατικές µελέτες που να έχουν διερευνήσει τη σχέση µεταξύ γνώσεων και ενδιαφέροντος για το θέµα στην παραγωγή γραπτών κειµένων από µαθητές σχολικής ηλικίας. Η παρούσα έρευνα προσπαθεί να καλύψει µερικώς το κενό αυτό επιχειρώντας µια αναπαραγωγή και επέκταση της έρευνας του Benton και των συνεργατών του. Καθώς το αντικείµενο του baseball είναι αρκετά ασυνήθιστο για τα ελληνικά δεδοµένα και καθώς το ποδόσφαιρο είναι µάλλον ένα «ανδρικό» άθληµα, θεωρήθηκε σκόπιµο η έρευνα να στραφεί σε άλλες, κοινωνικές ασχολίες που ενδιαφέρουν και αγόρια και κορίτσια. Μέθοδος Συµµετέχοντες Στην έρευνα συµµετείχαν 76 µαθητές (38 αγόρια και 38 κορίτσια) που φοιτούσαν στις τρεις ανώτερες τάξεις του Δηµοτικού σχολείου. Η κατανοµή των µαθητών ανά τάξη και φύλο είχε ως εξής: 13 αγόρια και 16 κορίτσια φοιτούσαν στην 4 η τάξη, 10 αγόρια και 10 κορίτσια στην 5 η τάξη και 15 αγόρια και 12-198 -
- 199 - Γραφή και γραφές στον 21 ο αιώνα κορίτσια στην 6 η τάξη. Οι µαθητές προέρχονταν από τυχαία επιλεγµένα σχολεία της περιοχής. Υλικά Στους µαθητές δόθηκαν τα ακόλουθα: 1) Ένα ερωτηµατολόγιο δέκα (10) ερωτήσεων τύπου Likert 5 σηµείων (όπου 1 = Καθόλου και 5 = Πάρα Πολύ) που αφορούσε στα ενδιαφέροντα των µαθητών για τη µουσική. Οι απαντήσεις των µαθητών αθροίστηκαν και προέκυψε ο δείκτης ενδιαφέροντος για τον κάθε µαθητή. 2) Ένα τεστ γνώσεων µουσικής που αποτελείτο από 10 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής. Οι ερωτήσεις προήλθαν από το σχολικό βιβλίο µουσικής για την 3 η και 4 η τάξη. Η βαθµολογία στις ερωτήσεις του τεστ αποτέλεσε το δείκτη γνώσεων για τον κάθε µαθητή. 3) Μία λευκή σελίδα για να γράψουν οι µαθητές το αφηγηµατικό κείµενό τους που είχε θέµα: «Πώς πέρασα σε µία µουσική παράσταση που παρακολούθησα». Τα κριτήρια αξιολόγησης του κειµένου ήταν ο συνολικός αριθµός λέξεων (ΣΑΛ), ο συνολικός αριθµός ορθογραφηµένων λέξεων (ΣΑΟΛ), ο συνολικός αριθµός ορθών ακολουθιών λέξεων (ΣΟΑΛ) και ο αριθµός µουσικών λέξεων (ΣΜΛ) που περιέχονταν στο κείµενο. Διαδικασία Η συµπλήρωση των ερωτηµατολογίων, των τεστ γνώσεων και η συγγραφή του κειµένου έγινε κατά τη διάρκεια µίας επίσκεψης στα σχολεία που συµµετείχαν στην έρευνα. Αρχικά δόθηκαν οδηγίες στους µαθητές και οι ερευνητές απάντησαν σε απορίες των µαθητών και στη συνέχεια οι µαθητές συµπλήρωσαν τα υλικά (ερωτηµατολόγιο ενδιαφερόντων, τεστ γνώσεων) και έγραψαν το αφηγηµατικό κείµενό τους. Η όλη διαδικασία δεν κράτησε περισσότερο από 90 λεπτά και έλαβε χώρα στις δύο πρώτες διδακτικές ώρες του µαθήµατος της Γλώσσας. Αποτελέσµατα Ο Πίνακας 1 παρουσιάζει τις µέσες τιµές και τις τυπικές αποκλίσεις (σε παρένθεση) για τα τέσσερα κριτήρια αξιολόγησης των κειµένων των µαθητών καθώς επίσης και των δεικτών ενδιαφέροντος και γνώσεών τους περί µουσικής ξεχωριστά ανά τάξη. Προκαταρκτικές αναλύσεις για την εύρεση πιθανής επίδρασης του παράγοντα ΦΥΛΟ στα κριτήρια των κειµένων δεν έδειξαν στατιστικά σηµαντικές διαφορές και έτσι το ΦΥΛΟ δεν µελετήθηκε περαιτέρω. Το αποτέλεσµα αυτό δείχνει εν µέρει πως η επιλογή ενός διαφορετικού θέµατος ήταν σωστή στην
5 ο Διεθνές Συνέδριο Γραµµατισµού περίπτωση της παρούσας έρευνας. Πίνακας 1: Μέσες τιµές και τυπικές αποκλίσεις των κριτήριων του κειµένου και των δεικτών ενδιαφέροντος και γνώσεων περί µουσικής ξεχωριστά ανά τάξη 4 η τάξη 5 η τάξη 6 η τάξη Σύνολο λέξεων (ΣΑΛ) 87,66 (67,71) 105,45 (54,23) 112,04 (47,71) Σύνολο ορθογραφ. Λέξεων 81,14 (64,23) (ΣΑΟΛ) 99,20 (54,66) 103,30 (44,93) Ορθές ακολουθίες λέξεων 65,28 (52,11) (ΣΟΑΛ) 82,75 (48,53) 83,07 (42,44) Μουσικές λέξεις (ΜΛ) 6,97 (3,95) 6,95 (4,73) 7,19 (4,63) Δείκτης ενδιαφέροντος 30,84 (7,48) 30,00 (6,56) 27,81 (6,26) Δείκτης Γνώσεων 4,21 (2,50) 6,10 (1,37) 4,85 (2,16) Η περαιτέρω ανάλυση των δεδοµένων του Πίνακα 1 έδειξε στατιστικά σηµαντικές διαφορές µόνο στο δείκτη γνώσεων της µουσικής (F 2,73 = 4,695, p =,012, η 2 =,114). Επιµέρους συγκρίσεις µε το κριτήριο Tukey έδειξαν στατιστικά σηµαντικές διαφορές µόνο µεταξύ 4 ης και 5 ης τάξης (p =,009). Το γεγονός αυτό µπορεί να οφείλεται στο ότι το υλικό του τεστ γνώσεων προερχόταν από το βιβλίο της 3 ης και 4 ης τάξης που ίσως ήταν γνωστότερο στους µαθητές της τάξης αυτής. Στο σύνολο του δείγµατος, ο µοναδικός συντελεστής συνάφειας που ήταν στατιστικά σηµαντικός ήταν αυτός µεταξύ του δείκτη ενδιαφέροντος και των συναφών µε τη µουσική λέξεων (r =,262, p =,022). Επιµέρους τώρα αναλύσεις ξεχωριστά ανά τάξη έδειξαν στατιστικά σηµαντικές συνάφειες µεταξύ συναφών µε τη µουσική λέξεων και ενδιαφέροντος στην 5 η τάξη (r =,549, p =,012) και στην 6 η τάξη (r =,506, p =.007). Επίσης, βρέθηκε στατιστικά σηµαντική συνάφεια στην 4 η τάξη µεταξύ συναφών µε τη µουσική λέξεων και δείκτη γνώσεων (r = -,452, p =,014). Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τελευταίος συντελεστής συνάφειας λόγω του προσήµου του. Φαίνεται ότι ο υψηλότερος δείκτης γνώσεων συνδυάζεται µε χαµηλότερο αριθµό συναφών µε τη µουσική λέξεων. Η επίδραση γνώσεων και ενδιαφέροντος στον αριθµό συναφών µε τη µουσική λέξεων Καθώς από την ανάλυση των διαφόρων κριτηρίων των κειµένων δεν προέκυψε κάποια σηµαντική σχέση µε το ενδιαφέρον και τη γνώση των µαθητών για τη µουσική για κανένα κριτήριο πλην του αριθµού των συναφών µε τη µουσική λέξεων, επιχειρήθηκε µια περαιτέρω ανάλυση του κριτηρίου αυτού. Με βάση τις επιδόσεις των µαθητών στο τεστ γνώσεων και το ερωτηµατολόγιο ενδιαφέροντος, - 200 -
Γραφή και γραφές στον 21 ο αιώνα οι µαθητές κατηγοριοποιήθηκαν σε 4 οµάδες ως προς τους παράγοντες Γνώση και Ενδιαφέρον, δηλαδή, µαθητές µε χαµηλό ή υψηλό επίπεδο γνώσεων και χαµηλό ή υψηλό επίπεδο ενδιαφέροντος για τη µουσική. Ο πίνακας 2 που ακολουθεί παρουσιάζει τις µέσες τιµές (και τις τυπικές αποκλίσεις σε παρένθεση) για τις συναφείς µε τη µουσική λέξεις στα κείµενα των µαθητών της έρευνας µετά την κατηγοριοποίησή τους στις τέσσερις αυτές οµάδες. Πίνακας 2: Μέσες τιµές και τυπικές αποκλίσεις (σε παρένθεση) για τον αριθµό των συναφών µε τη µουσική λέξεων Χαµηλό Επίπεδο Γνώσεων Υψηλό Επίπεδο Γνώσεων Χαµηλό Ενδιαφέρον 6,54 (3,59) 5,56 (3,33) Υψηλό Ενδιαφέρον 11,00 (4,38) 6,74 (4,87) Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτει δύο ενδιαφέροντα και περίπλοκα αποτελέσµατα: Οι µαθητες µε υψηλό επίπεδο γνώσεων αλλά χαµηλό ενδιαφέρον για τη µουσική γράφουν (κατά µέσο όρο) λιγότερες λέξεις συναφείς µε τη µουσική σε σχέση µε τους συµµαθητές τους µε χαµηλό επίπεδο γνώσεων. Οµοίως, οι µαθητές που ενδιαφέρονται πολύ για τη µουσική αλλά δεν γνωρίζουν πολλά στοιχεία περί µουσικής φαίνεται ότι γράφουν περισσότερες συναφείς λέξεις από ότι οι συµµαθητές τους µε υψηλό δείκτη ενδιαφέροντος και γνώσεων. Η ανάλυση της διακύµανσης µε δύο παράγοντες (Ενδιαφέρον Χ Γνώσεις) έδειξε στατιστικά σηµαντική επίδραση του παράγοντα Ενδιαφέρον (F 1,72 = 8,085, p =,006, η 2 =,101) αλλά και του παράγοντα Γνώσεις (F 1,72 = 6,975, p =,010, η 2 =,088). Δεν υπήρξε στατιστικά σηµαντική αλληλεπίδραση των δύο παραγόντων. Τα αποτελέσµατα αυτά παρουσιάζονται στο γράφηµα 1 που ακολουθεί. Γράφηµα 1: Σχέση µεταξύ επιπέδου γνώσεων και ενδιαφέροντος και αριθµού συναφών µε τη µουσική λέξεων 12 10 8 6 χαµηλό επίπεδο ενδιαφέροντος υψηλό επίπεδο ενδιαφέροντος 4 2 0 χαµηλό επίπεδο γνώσης υψηλό επίπεδο γνώσης - 201 -
5 ο Διεθνές Συνέδριο Γραµµατισµού Συµπεράσµατα Τα αποτελέσµατα της παρούσας έρευνας έδειξαν στατιστικά σηµαντική συνάφεια µεταξύ ενδιαφέροντος και συναφών µε τη µουσική λέξεων στις δύο τελευταίες τάξεις του δηµοτικού. Επίσης, στατιστικά σηµαντική συνάφεια βρέθηκε µεταξύ συναφών λέξεων και γνώσεων για τη µουσική, αν και η σχέση αυτή ήταν αντίστροφη (οι µαθητές µε τις περισσότερες γνώσεις έγραψαν λιγότερες συναφείς λέξεις). Τέλος, όταν οι µαθητές της έρευνας διαχωρίστηκαν µε βάση το µέσο επίπεδο γνώσεων και ενδιαφέροντος, ο αριθµός των συναφών µε τη µουσική λέξεων επηρεαζόταν από το επίπεδο γνώσεων και από το επίπεδο ενδιαφέροντος για τη µουσική των µαθητών αυτών. Προτού επιχειρηθεί η ερµηνεία των αποτελεσµάτων αυτών, αξίζει να γίνει αναφορά τόσο στην επιλογή του θέµατος (Μουσική) όσο και στην επιλογή των κριτηρίων για την αξιολόγηση των κειµένων που έγραψαν οι µαθητές. Όπως αναφέρθηκε προηγουµένως, οι αρχικές έρευνες της οµάδας του Benton (Αlvin, Benton, Khramtsova, 1996. Benton et al., 1995) εστίασαν στο άθληµα του baseball, κυρίως. Για να αποφευχθεί µια συστηµατική επίδραση του παράγοντα Φύλο, στην παρούσα έρευνα, το θέµα των κειµένων αφορούσε σε µια ευρύτερα κοινωνική δραστηριότητα, τη µουσική. Αυτή η επιλογή φαίνεται πως ήταν ενδεδειγµένη καθώς από τα αποτελέσµατα της έρευνας δεν προέκυψε καµία διαφορά µεταξύ αγοριών και κοριτσιών στα κείµενα, τις γνώσεις και το ενδιαφέρον για τη µουσική. Βέβαια, µελλοντικές έρευνες πρέπει να εστιάσουν και σε «αθλητικά» θέµατα αλλά η επιλογή του θέµατος αυτού θα πρέπει να ξεπερνά τις όποιες κοινωνικές αντιλήψεις περί «ανδρικών» ή «γυναικείων» αθληµάτων. Ένα καλό παράδειγµα θα µπορούσε να αποτελέσει ο στίβος. Ένα άλλο σηµείο που πρέπει να αναφερθεί ήταν η επιλογή των κριτηρίων για την αξιολόγηση των κειµένων που έγραψαν οι µαθητές. Από τα κριτήρια που προτιµήθηκαν στην έρευνα αυτή, µόνο για το κριτήριο των συναφών µε τη µουσική λέξεων προέκυψαν στατιστικώς σηµαντικά αποτελέσµατα. Στις ξένες έρευνες, τα κείµενα αξιολογήθηκαν µε βάση κριτήρια από ένα σταθµισµένο διαγνωστικό τεστ για τη γραπτή έκφραση. Τέτοιο αντίστοιχο εργαλείο δεν ήταν διαθέσιµο κατά τη διεξαγωγή της παρούσας έρευνας. Εποµένως, σε µελλοντικές έρευνες θα πρέπει να επιλεγούν άλλα, διαφορετικά κριτήρια που ίσως ανταποκρίντονται καλύτερα στις στατιστικές αναλύσεις. Όσον αφορά τη σχέση µεταξύ ενδιαφέροντος, γνώσεων για τη µουσική και του αριθµού των συναφών µε τη µουσική λέξεων που έγραψαν οι µαθητές, ενδιαφέρον προκαλεί η αρνητική συνάφεια µεταξύ γνώσεων και συναφών λέξεων στην 4 η τάξη. Μάλιστα, όπως αναφέρθηκε και στη µεθοδολογική παρουσίαση της έρευνας, το υλικό του τεστ γνώσεων προερχόταν από το βιβλίο της Μουσικής που διδάσκεται στην 3 η και την 4 η τάξη και άρα το υλικό του θα ήταν γνώριµο στους µαθητές της 4 ης τάξης. Θα περίµενε κανείς, λοιπόν, για τους µαθητές της - 202 -
Γραφή και γραφές στον 21 ο αιώνα 4 ης τάξης η σχέση µεταξύ γνώσεων και συναφών λέξεων να είναι σηµαντική αλλά θετική. Το σηµείο αυτό θα µπορούσε να αποτελέσει αντικείµενο περαιτέρω διερεύνησης. Κυρίως, όµως, ο σηµαντικός ρόλος του ενδιαφέροντος και των γνώσεων για τη µουσική αναδεικνύεται όταν οι µαθητές που συµµετείχαν στην έρευνα αυτή διαχωριστούν σε οµάδες ανάλογα µε το µέσο επίπεδο γνώσεων και ενδιαφέροντος. Τότε, πράγµατι φαίνεται η σηµαντική σχέση µεταξύ γνώσεων και συναφών λέξεων όσο και αντίστοιχη σχέση µεταξύ ενδιαφέροντος και συναφών λέξεων. Βέβαια, και εδώ προβληµατίζει το γεγονός πως για κάποιες οµάδες τα αποτελέσµατα φαίνεται να µην είναι αναµενόµενα, καθώς φαίνεται πως η επίδραση του ενδιαφέροντος να υπερτερεί της αντίστοιχης επίδρασης του επιπέδου γνώσεων. Αυτό φαίνεται από τη σύγκριση των δεικτών µεγέθους επίδρασης (effect size, η 2 ) µε το σχετικό δείκτη είναι λίγο µεγαλύτερο για το ενδιαφέρον σε σχέση µε τον αντίστοιχο δείκτη του επιπέδου γνώσεων. Επίσης, φαίνεται και από τον πίνακα 2, όπου υψηλό ενδιαφέρον για τη µουσική σηµαίνει περισσότερες συναφείς λέξεις (άσχετα από το επίπεδο γνώσεων), ενώ και χαµηλό ενδιαφέρον για τη µουσική συνεπάγεται περισσότερες συναφείς λέξεις (άσχετα µε το επίπεδο των γνώσεων). Το γεγονός πως το ενδιαφέρον είναι σηµαντικότερο από τις θεµατικές γνώσεις που έχει ένας µαθητής πρέπει να τύχει συστηµατικότερης µελέτης για πολλούς λόγους. Πρώτον, συµφωνεί εν µέρει µε τα αποτελέσµατα της έρευνας του Βenton και των συνεργατών του (1995). Δεύτερον, καθώς οι µαθητές στα πλαίσια του γλωσσικού µαθήµατος καλούνται να γράψουν εκθέσεις και άλλα κείµενα διαφόρων τύπων, είναι σηµαντικό τα κείµενα που καλούνται να γράψουν να προκαλούν το ενδιαφέρον των µαθητών, ώστε να είναι τα κείµενα αυτά αντιπροσωπευτικά και των ενδιαφερόντων αλλά και των γνώσεων των µαθητών. Τρίτον, καθώς οι µαθητές που δείχνουν χαµηλό ενδιαφέρον (γύρω από κάποιο θέµα) γράφουν περισσότερες σχετικές µε το θέµα λέξεις (ακόµα και αν γνωρίζουν λίγα πράγµατα για το θέµα αυτό), αυτό σηµαίνει ότι µια διαδικασία παραγωγής γραπτού λόγου (από το αρχικό στάδιο της προπαρασκευής µέχρι το τελικό στάδιο της διόρθωσης) που θα κέντριζε το ενδιαφέρον των µαθητών, θα τους βοηθούσε στην ενίσχυση των γραπτών δεξιοτήτων τους, γεγονός σηµαντικό ιδίως για τους µαθητές εκείνους που αντιµετωπίζουν προβλήµατα και µαθησιακές δυσκολίες στη γλώσσα. Συνοψίζοντας, η παρούσα έρευνα ενισχύει και συµφωνεί µε προηγούµενες έρευνες που ανέδειξαν την επίδραση του ενδιαφέροντος και των θεµατικών γνώσεων στα κείµενα που γράφουν οι µαθητές σχολικής ηλικίας. Από την έρευνα φάνηκε πως η επίδραση του ενδιαφέροντος είναι συστηµατικότερη και βασικότερη από την αντίστοιχη επίδραση των θεµατικών γνώσεων. - 203 -
5 ο Διεθνές Συνέδριο Γραµµατισµού Βιβλιογραφία Albin, M. L, Benton, S. L., & Khramtsova, I. (1996). Individual differences in interest and narrative writing. Contemporary Educational Psychology, 21, 305 324. Benton, S. L., Corkill, A. J., Sharp, J. M, Downey, R. G., & Khramtsova, I. (1995). Knowledge, interest, and narrative writing. Journal of Educational Psychology, 87, 66 79. Hayes, J. R. (1996). A new framework for understanding cognition and affect in writing. In C. M. Levy and S. Ransdell (Eds.), The Science of Writing: Theories, Methods, Individual Differences, and Applications (pp. 1-27). Mahwah. NJ: LEA. Hayes, J. R., & Flower, L. S. (1980). Identifying the organization of writing processes. In L. W. Gregg and E. R. Steinberg (Eds.), Cognitive Processes in Writing (pp. 3-30). Hillsdale, NJ: LEA. Lynch, E. M., & Jones, S. D. (1989). Process and product: A review of the research on LD children s writing skills. Learning Disability Quarterly, 12, 74 86. Newcomer, P. L., & Barenbaum, E. M. (1991). The written composing ability of children with learning disabilities: A review of the literature from 1980 to 1990. Journal of Learning Disabilities, 24, 578 593. Σηµείωση των Συγγραφέων Ιωάννης Δηµάκος, Πανεπιστήµιο Πατρών, Παιδαγωγικό Τµήµα Δηµοτικής Εκπαίδευσης. Παναγιώτα Τζέλλα, Εκπαιδευτικός ΠΕ70 Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης. Διεύθυνση επικοινωνίας: Ιωάννης Δηµάκος, Πανεπιστήµιο Πατρών, Παιδαγωγικό Τµήµα Δηµοτικής Εκπαίδευσης, Τοµέας Ψυχολογίας. Πάτρα 26500. Εmail: idimakos@upatras.gr - 204 -