Πιστοποίηση δασικής διαχείρισης και δασικών προϊόντων Του Δρ. Νίκου Γεωργιάδη Η ανάγκη για την προστασία των δασών οδήγησε στη δημιουργία οργανισμών που θα βεβαίωναν πως η ξυλεία και κατ επέκταση τα παραγόμενα προϊόντα της, προέρχονταν από αειφόρα δάση. Ποιά τα οφέλη από τη δασική πιστοποίηση για μια χώρα και ποιά για τις εταιρείες παραγωγής ξύλινων προϊόντων;
OΚατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 80, η συνεχιζόμενη καταστροφή των τροπικών δασών αποτέλεσε ένα από τα πιο συζητημένα περιβαλλοντικά θέματα. Το διεθνές ενδιαφέρον έγινε ιδιαίτερα έντονο προς τα τέλη της δεκαετίας, καθώς η περιβαλλοντική κοινότητα άσκησε έντονη κριτική σε μεγάλες ξυλοβιομηχανίες, αλλά και σε κυβερνήσεις, για τον τρόπο παραγωγής και εμπορίας τροπικής ξυλείας. Αποκορύφωμα αυτών των πιέσεων υπήρξε ο εμπορικός αποκλεισμός (μποϊκοτάζ) της ξυλείας από τροπικά δάση, ο οποίος υιοθετήθηκε από τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές και αμερικανικές αγορές. Ωστόσο, τα αποτελέσματα από το μποϊκοτάζ ήταν
αντίθετα από τα αναμενόμενα: αποτέλεσαν αφενός ισχυρό πλήγμα για την οικονομία πολλών αναπτυσσόμενων χωρών, διότι ήταν αντίθετο με τις αρχές που διέπουν το ελεύθερο εμπόριο, αφετέρου οδήγησαν σε ακόμα μεγαλύτερης έκτασης αποδασώσεις για τη χρησιμοποίηση της γης σε άλλες γεωργικές δραστηριότητες, αφού η παραγόμενη ξυλεία δεν απορροφούνταν. Το 1989-90 η μη κυβερνητική, περιβαλλοντική ορ - γάνωση Συμμαχία για τα τροπικά δάση - RFA εφάρμοσε ένα πρόγραμμα, το οποίο έθεσε το πρόβλημα της καταστροφής των τροπικών δασών σε άλλη διάσταση. Αντί του μποϊκοταρίσματος των τροπικών δασικών προϊόντων, ξεκίνησε την προώθηση προϊόντων που προέρχονταν από δάση, στα οποία ασκούνταν σωστή (αειφορική) διαχείριση. Για να προσδιορίσει τα προϊόντα αυτά ανέπτυξε την πρώτη πρόχειρη μορφή ενός συστήματος δασικής πιστοποίησης. Από τότε ολοένα και περισσότεροι οργανισμοί άρχισαν να δραστηριοποιούνται στον τομέα της δα - σικής πιστοποίησης. Ως πιστοποίηση ορίζεται η πράξη, που πραγματοποιείται από έναν ανεξάρτητο ελεγκτικό οργανισμόμηχανισμό, κατά την οποία η διαδικασία διαχείρισης παραγωγής και διαμόρφωσης κάποιου προϊόντος ή υπηρεσίας ελέγχεται, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η συμβατότητά του με προκαθορισμένα πρότυπα. Η δασική πιστοποίηση διασφαλίζει τη συμβατότητα της αειφορικής διαχείρισης των δασών με βάση διαχειριστικά και διοικητικά πρότυπα, τα οποία αποτελούνται από τις αρχές, τα κριτήρια και τους δείκτες (Α, Κ&Δ) αειφορικής δασικής διαχείρισης. Θεωρείται δε ως ένα πολύ δυνατό εργαλείο για την επίτευξη καλύτερης δασικής διαχείρισης για τα δάση παγκοσμίως. 1 ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΔΑΣΩΝ - FSC Το 1991 προτάθηκε για πρώτη φορά η ίδρυση ενός οργανισμού, ο οποίος θα αναλάμβανε την ευθύνη για τη διαχείριση και εναρμόνιση όλων των μέχρι τότε συστημάτων δασικής πιστοποίησης, καθώς και των διαχειριστικών προτύπων αυτών. Η ιδέα αυτή αναπτύχθηκε και επαναδιατυπώθηκε από περιβαλλοντικές οργανώσεις (ανάμεσά τους και το WWF), οι οποίες σε συνεργασία με ξυλοβιομηχανίες και μεγαλοδασοκτήμονες ίδρυσαν το 1993 το Συμβούλιο Δασικής Διαχείρισης ή Συμβούλιο Φροντίδας των Δασών (Forest Stewardship Council FSC). Τα μέχρι τότε πρόχειρα και αδύναμα συστήματα αειφορικής πιστοποίησης συνενώθηκαν κάτω από τη σήμανση του FSC, το οποίο αποτέλεσε την πρώτη διεθνή βάση ανάπτυξης συμβατών προτύπων αειφορικής πιστοποίησης. Η βάση αυτή περιλαμβάνει μια λίστα από 10 Αρχές και μια συμπληρωματική λίστα από Κριτήρια και Δείκτες για την αξιολόγηση της κάθε Αρχής. Οι 10 Αρχές του FSC αφορούν:
1. Η συμμόρφωση του δασοκτήμονα με τους εθνικούς νόμους και κανονισμούς, με τις διεθνείς συμβάσεις, αλλά και με τα στοιχεία (Κ&Δ) των Αρχών του οργανισμού. 2. Το ιδιοκτησιακό, τα δικαιώματα χρήσης και τις ευθύνες όλων των εμπλεκόμενων. 3. Τα δικαιώματα του τοπικού πληθυσμού. 4. Τις σχέσεις μεταξύ κοινότητας-δάσους και τα εργατικά δικαιώματα. 5. Τα έσοδα από το δάσος (Προϊόντα και Υπηρεσίες). 6. Τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις σύμφωνα με το βαθμό και την ένταση της διαχείρισης και τη σημαντικότητα των δασικών πόρων. 7. Το διαχειριστικό σχέδιο. 8. Τον έλεγχο, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση του δασικού οικοσυστήματος. 9. Τη συντήρηση και προστασία των δασών με υψηλούς δείκτες οικολογικής και ιστορικής αξίας (δάση με υψηλούς δείκτες διατήρησης). 10. Τη διαχείριση των δασοφυτειών. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΚΡΙΣΗ ΣΚΗΝΩΝ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ - PEFC Ως μια αντίδραση των μικρών δασοκτημόνων της Κεντρικής Ευρώπης ιδρύθηκε το 1999 ο PEFC, ο οποίος αποτέλεσε μία εθελοντική ιδιωτική πρωτοβουλία για την Πανευρωπαϊκή ανάπτυξη ενοποιημένων και συμβατών εθνικών πιστοποιητικών σκηνών και προτύπων. Πρόσφατα ο PEFC ανακοίνωσε τη συμμετοχή στο σύστημα του, προτύπων πιστοποίησης από τις ΗΠΑ και τον Καναδά. Λόγω αυτής της εξέλιξης ο PEFC μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας εν δυνάμει παγκόσμιος οργανισμός πιστοποίησης. Σαν βάση για την ανάπτυξη προτύπων δασικής αειφορικής πιστοποίησης του PEFC χρησιμοποιούνται τα 6 κριτήρια του Ελσίνκι ή αλλιώς 2 1. Παλέτες με τη σήμανση του PEFC 2. Φυτώριο δέντρων στο Μεξικό που διαθέτει διαχειριστική πολιτική πιστοποιημένο από τον FSC. Eric Goethals/FSC 3. Παρκέτα που φέρνουν στη συσκευασία του το σήμα του PEFC 3
Πιστοποιημένα έπιπλα κουζίνας από τον FSC τα 6 Πανευρωπαϊκά Κριτήρια, τα οποία αναπτύχθηκαν στη δεύτερη και τρίτη ευρωπαϊκή διυπουργική συνδιάσκεψη για την προστασία των δασών στην Ευρώπη, που πραγματοποιήθηκαν στο Ελσίνκι και στη Λισσαβόνα αντιστοίχως. Τα 6 κριτήρια του Ελσίνκι αναφέρονται σε δασικές συνθήκες ή αρχές που πρέπει να διέπουν την αειφορική διαχείριση των δασικών πόρων. Για παράδειγμα: τη διατήρηση και ανάπτυξη των δασικών πό - ρων και τη συμβολή τους στον παγκόσμιο κύκλο του άνθρακα ή τη διατήρηση των κοινωνικο-οικονομικών λειτουργιών και συνθηκών στη δασική διαχείριση. Κάθε κριτήριο έχει μία σχετική λίστα από δείκτες που αποφασίστηκαν στις παραπάνω συνδιασκέψεις. Για την ανάπτυξη εθνικών προτύπων, όσον αφορά τον PEFC, οι συντάκτες είναι ελεύθεροι να αναπτύξουν την αρχική λίστα των 6 κριτηρίων και να την εμπλουτίσουν με δείκτες από τη σχετική συνοδευτική λίστα ή από άλλες πηγές. Ουσιαστικά τα 6 κριτήρια του Ελσίνκι αντιπροσωπεύουν 6 θεματικές ενότητες για την αειφορική διαχείριση των δασικών οικοσυστημάτων, όπως ακριβώς και οι 10 αρχές του FSC. ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΔΑΣΙΚΗΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ Η δασική πιστοποίηση διαμορφώθηκε με βάση τους εξής δύο κύριους στόχους: 1. Τη βελτίωση της δασικής διαχείρισης 2. Την εξασφάλιση νέων ικανών αγορών για την απορρόφηση των παραγόμενων πιστοποιημένων προϊόντων. Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τον πρώτο στόχο, ενώ οι ξυλέμποροι και γενικότερα οι επιχειρήσεις που ασχολούνται με την κατεργασία και πώληση δασικών προϊόντων, όπως είναι φυσικό, δίνουν έμφαση κυρίως στο δεύτερο στόχο. Πάντως η δασική πιστοποίηση είναι αδύνατον να επιβιώσει εάν και οι δύο αυτοί στόχοι δεν επιτευχθούν. Με βάση τους παραπάνω στόχους, τα συστατικά που συνθέτουν τη δασική πιστοποίηση μπορούν να διακριθούν σε δύο αλληλένδετες διαδικασίες: Πιστοποίηση της δασικής διαχείρισης ή δασικός έλεγχος. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τον έλεγχο συμβατότητας της δασικής διαχείρισης με κάποια συγκεκριμένα πρότυπα.
Πιστοποίηση της αλυσίδας παραγωγής (πιστοποίηση των παραγόμενων προϊόντων). Η ύπαρξη αγοραστικού κοινού προϋποθέτει την αναγνωρισιμότητα των πιστοποιημένων προϊόντων μέσω του ελέγχου και της πιστοποίησης όλων των διαδικασιών που ακολουθούνται μέχρι την πώληση του εκάστοτε τελικού προϊόντος, ούτως ώστε να διασφαλίζεται η αειφορική του προέλευση. Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ Μέχρι το τέλος του 2008, περισσότερο από 10% περίπου της συνολικής δασικής έκτασης του πλανήτη πιστοποιήθηκε από 6 συστήματα αειφορικής διαχείρισης. Από αυτήν την έκταση, περίπου το 85% έχει πιστοποιηθεί από τα συστήματα FSC και PEFC που αποτελούν τους μεγαλύτερους διεθνείς οργανισμούς πιστοποίησης. Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί η ραγδαία ετήσια αύξηση, τόσο της αειφορικώς πιστοποιημένης έκτασης, όσο και των διαθέσιμων πιστοποιημένων δασικών προϊόντων. Χαρακτηριστικό αυτής της αύξησης είναι ο διπλασιασμός της αειφορικώς πιστοποιημένης δασικής έκτασης παγκοσμίως, σε διάστημα μόλις δύο ετών (2002-2003). Τα δύο αυτά συστήματα (FSC και PEFC) αναπτύχθηκαν ραγδαία σε εθνικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο και καλύπτουν σήμερα ένα ολοένα αυξανόμενο ποσοστό της δασικής γης παγκοσμίως. Ωστόσο, υπάρχει έντονη αντιπαλότητα μεταξύ τους, με αποτέλεσμα, σε κάποιες περιπτώσεις, τα πλεονεκτήματα της αειφορικής πιστοποίησης (όπως αναφέ- Σήμανση κορμού που θα ξυλευτεί σε γερμανικό δάσος στο οποίο εφαρμόζεται διαχειριστική πολιτική. Juan Carlos Reyes/FSC Δεξιά τα λογότυπα των δύο ανεξάρτητων οργανισμών * Τα παραπάνω λογότυπα χρησιμοποιούνται κατόπιν αδείας των οργανισμών
ρονται παρακάτω) να μην αξιοποιούνται. Αυτό συμβαίνει, κυρίως, λόγω των έντονων διαφωνιών που αναπτύσσονται μεταξύ των εμπλεκομένων φορέων σε χώρες που ανέπτυξαν ή αναπτύσσουν μονόπλευρα το ένα από τα δύο συστήματα. Για τους παραπάνω λόγους, η τάση των τελευταίων χρόνων είναι η δημιουργία ανεξάρτητων εθνικών συστημάτων, τα οποία καλύπτουν και συμβαδίζουν με τις προϋποθέσεις που θέτουν και οι δύο διεθνείς οργανισμοί αφήνοντας έτσι την αγορά να αποφασίσει για το κατάλληλο, κάθε φορά, σήμα. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές, το FSC θεωρείται από τους περισσότερους ως το πιο αξιόπιστο αλλά και ως το πιο συμφέρον σύστημα μιας και είναι το μόνο που έχει αναπτύξει ικανή αγορά για τα πιστοποιημένα προϊόντα, μέχρι στιγμής. 1. Πιστοποιημένα έπιπλα κουζίνας από τον FSC Eric Goethals/FSC 2. Πιστοποιημένος κορμός από τον FSC με το σήμα του οργανισμού Η ΔΑΣΙΚΗ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Το 2000, η χώρα μας, μέσω του τότε Υπουργείου Γεωργίας, αποφάσισε να συστήσει μια επιτροπή για τη διερεύνηση των δυνατοτήτων ανάπτυξης ενός συστήματος αειφορικής πιστοποίησης, το οποίο θα ήταν συμβατό με το PEFC. Η δράση της επιτροπής αυτής κατέληξε το φθινόπωρο του 2003 στη δημιουργία ενός προσχεδίου καταστατικού για την ίδρυση του ανεξάρτητου ιδιωτικού οργανισμού με την
επωνυμία PEFC Ελλάς. Όμως, τόσο η ψήφιση του καταστατικού, όσο και η δράση της επιτροπής δεν είχαν συνέχεια. Την ίδια περίπου χρονική περίοδο άρχισε και μια πιλοτική εφαρμογή της δασικής πιστοποίησης στο δασικό σύμπλεγμα του Μαινάλου, στα πλαίσια του προγράμματος LIFE-Μαίναλο, η οποία ολοκληρώθηκε με επιτυχία το Δεκέμβριο του 2004. Έτσι το Μαίναλο είναι το πρώτο ελληνικό δάσος με πιστοποιητικό από το FSC για τη σωστή, αειφορική, διαχείριση που ασκείται σε αυτό. Τα οφέλη που θα προκύψουν από τη συστηματική και ολοκληρωμένη εφαρμογή της δασικής πιστοποίησης στη χώρα μας είναι πολλαπλά και μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής: Πολιτικά οφέλη: Με την πιστοποίηση της δασικής διαχείρισης και των δασικών προϊόντων εξασφαλίζεται και προβάλλεται η οικολογική διάσταση στη διαχείριση των πιστοποιημένων δασών της χώρας μας. Έτσι, είναι πιθανό να υπάρξει αντιστροφή της γενικότερης αρνητικής αντίληψης που επικρατεί σε μια μεγάλη μερίδα της κοινωνίας για τη διαχείριση συγκεκριμένων ελληνικών δασών, ενώ με την κατάλληλη ενημέρωση μπορεί να δημιουργηθεί ένα δυνατό δασοπολιτικό πλεονέκτημα, το οποίο θα συμβάλει στο να αναγνωρίσουν οι πολίτες την αληθινή διάσταση της δασοπονίας και το ρόλο της για την ανάπτυξη της χώρας. Άμεσα οικονομικά οφέλη: Το ολοένα αυξανόμενο κίνημα των λεγόμενων πράσινων αγοραστών, που αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια κυρίως στη Βόρεια Αμερική και τη Δυτική Ευρώπη, αρχίζει να αναπτύσσεται αργά αλλά σταθερά και στη χώρα μας δημιουργώντας πεδίο για νέες αγορές. Αν και ο περιορισμένος αριθμός των Ελλήνων που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν περισσότερα χρήματα για την αγορά βιολογικών, οικολογικών και γενικά πιστοποιημένων προϊόντων δε δικαιολογεί ακόμα την αναγκαιότητα για μια γενικευμένη αειφορική πιστοποίηση των δασών της χώρας μας, το ενδεχόμενο αύξησης των εξαγωγών σε χώρες με αυξημένο πράσινο αγοραστικό κοινό είναι ιδιαίτερα δελεαστικό. Όπως άλλωστε, δείχνουν και τα στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών για τη δασική παραγωγή και την αντίστοιχη αγοραστική κίνηση των ετών 2000-2004, η ζήτηση πιστοποιημένης ξυλείας από τις μεγάλες ξυλοβιομηχανίες της δυτικής Ευρώπης είναι σαφώς μεγαλύτερη από την υπάρχουσα ως τώρα προσφορά. Έμμεσα οικονομικά και οικολογικά οφέλη: Η βελτίωση της δασικής διαχείρισης που θα επιτευχθεί με την εφαρμογή ενός προτύπου πιστοποίησης προσαρμοσμένο στις ελληνικές δασικές Η πιστοποίηση της αειφορικής προέλευσης των δασικών προϊόντων μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τις ελληνικές επιχειρήσεις στον χώρο του ξύλου, ως ένα εργαλείο marketing τόσο για τη δημιουργία και επέκταση σε νέες αγορές, όσο και τη βελτίωση του οικολογικού προφίλ των επιχειρήσεων Xαρτί εκτύπωσης πιστοποιημένο από τον PEFC Το Μαίναλο στην Αρκαδία είναι το πρώτο ελληνικό δάσος με πιστοποιητικό από τον FSC για τη σωστή, αειφορική, διαχείριση που ασκείται σε αυτό
Ξύλινες μπάρες στην Ιταλία που φέρουν την πιστοποίηση του PEFC συνθήκες, μπορεί να μη σχετίζεται με άμεσα οικονομικά οφέλη, μακροπρόθεσμα όμως οδηγεί σε θετικότερη οικονομική αξιολόγηση των δασών. Αυτό βέβαια, χωρίς να υπολογίζονται αστάθμητοι παράγοντες, όπως ζημιές από πυρκαγιές κ.ο.κ. Κοινωνικά οφέλη: Το κοινωνικό μέρος του προτύπου που εμπεριέχεται σε όλα τα συστήματα πιστοποίησης διασφαλίζει τα δικαιώματα τόσο των δασικών υπαλλήλων, όσο και του τοπικού πληθυσμού, αλλά και υπογραμμίζει τις ευθύνες τους απέναντι στο δάσος. Ιδιαίτερα σημαντικό επίσης για τη χώρα μας είναι το γεγονός, ότι η ευρεία συμμετοχή διαφόρων φορέων στη διαδικασία της πιστοποίησης μπορεί να εξασφαλίσει τη διαφάνεια και την πιθανή πλειοψηφική αποδοχή της δασικής διαχείρισης. Από τα παραπάνω προκύπτει, εξάλλου, ότι η πιστοποίηση της αειφορικής προέλευσης των δασικών προϊόντων μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τις ελληνικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον χώρο του ξύλου, ως ένα αποτελεσματικό εργαλείο marketing τόσο για τη δημιουργία και επέκταση σε νέες αγορές, όσο και για τη βελτίωση του οικολογικού προφίλ των επιχειρήσεων. Σήμερα, η πιστοποίηση δασών έχει εξελιχθεί σε ένα από τα πιο πολυσυζητημένα θέματα δασικής πολιτικής παγκοσμίως. Παρά τις διαφορετικές προσεγγίσεις, είναι πλέον φανερό ότι η πιστοποίηση θα αποτελέσει αναπόσπαστο στοιχείο της έννοιας της δασικής διαχείρισης, καθώς έχει ήδη καθιερωθεί στις μεγάλες διεθνείς αγορές και έχει ενταχθεί σε κείμενα διεθνών συμβάσεων και στρατηγικών. Ο Δρ. Νίκος Γεωργιάδης είναι επιστημονικός συ - νεργάτης του WWF Ελλάς για το πρόγραμμα των δασών.