ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 13: ΤΟ ΝΕΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΚΑΙΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Παρουσιάζεται το νέο ήθος του καινού ανθρώπου, που αναπτύσσεται μεταξύ ανθρώπινης και θείας πραγματικότητας με την ένταξη του πιστού στο σώμα του Χριστού. Το νέο ήθος συνδέεται με τη συντριβή του εγωισμού και τη θεώρηση του πλησίον ως εαυτού, πνευματικές καταστάσεις που προϋποθέτουν τόσο τη βίωση της ταπείνωσης όσο και την επίσκεψη της θείας χάρης. Διακρίνεται ο ηθικισμός, που ταυτίζεται με την ηθικολογία, από την ηθική του Ευαγγελίου, που βασίζεται στη χριστιανική οντολογία. 4
Περιεχόμενα ενότητας ΤΟ ΝΕΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΚΑΙΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. 5
13. ΤΟ ΝΕΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΚΑΙΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (1/9) Η οντολογική σχέση που δημιουργείται με την ένταξη του πιστού στο σώμα του Χριστού υπαγορεύει νέο ήθος. Η τήρηση του θελήματος του Θεού θεμελιώνεται στην υπάρχουσα οντολογική πραγματικότητα. Γι αυτό και ο απόστολος Παύλος για να συνετίσει τους χριστιανούς της Κορίνθου δεν επικαλείται κάποια ηθική αρχή ή θεωρία, αλλά τη νέα οντολογία που βιώνεται στην ευχαριστιακή εμπειρία: «οὐκ οἴδατε ὅτι τὰ σώματα ὑμῶν μέλη Χριστοῦ ἐστιν; ἄρας οὖν τὰ μέλη τοῦ Χριστοῦ ποιήσω πόρνης μέλη; μὴ γένοιτο». (Α Κορ. 6,15). 6
13. ΤΟ ΝΕΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΚΑΙΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (2/9) Η ωρίμανση των πιστών πραγματοποιείται στην Εκκλησία σταδιακά. Γι αυτό και η παιδαγωγία της Π. Διαθήκης έχει την αξία της. Ωστόσο, η χριστιανική ζωή αποσκοπεί στην εκρίζωση της αμαρτίας και στην καλλιέργεια της εν Χριστώ ζωής, που είναι ζωή αναμαρτησίας και δεν κατορθώνεται από όλους. Δούλοι- μισθίοι- ελεύθεροι. Αν η χριστιανική ηθική δεν τοποθετηθεί στη βάση και στην προοπτική της εν Χριστώ ζωής παραμένει ακατανόητη ή ακόμη και ανήθικη. 7
13. ΤΟ ΝΕΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΚΑΙΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (3/9) Παράδειγμα: η αγάπη προς τους εχθρούς. Με τα ανθρώπινα κριτήρια είναι ανοησία γιατί: οδηγεί στον αφανισμό και δικαίωση του κακού, αποτελεί αδικία για τον εαυτό μας, φανερώνει εγκατάλειψη στοιχειώδους ατομικού δικαιώματος, εκφράζει αδιαφορία για την απόδοση της δικαιοσύνης, εκλαμβάνεται ως επιδοκιμασία άδικης συμπεριφοράς κ.ά. Η αγάπη προς τους εχθρούς αν δεν συνδεθεί με την πίστη στην ανάσταση και ανακαίνιση του κόσμου, δεν βρίσκει καμία ηθική ή λογική δικαίωση. 8
13. ΤΟ ΝΕΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΚΑΙΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (4/9) Προϋπόθεση για την εφαρμογή της χριστιανικής ηθικής είναι η συντριβή του εγωισμού και η θεώρηση του πλησίον ως εαυτού. Γι αυτό χρειάζεται ταπείνωση. Μόνο τότε επισκέπτεται η θεία χάρη τον άνθρωπο, η οποία τον ωθεί στην ανάπτυξη της αγάπης. Η αγάπη γίνεται δυνατή μόνο μέσα στο ενιαίο σώμα του Χριστού την Εκκλησία. Στο σώμα του Χριστού ο πιστός αγαπά τον πλησίον ως εαυτό του. Η αγάπη αυτή κορυφώνεται με τη θυσία για τον πλησίον. Ο εαυτός και ο πλησίον ταυτίζονται μέσα στο ενιαίο και αδιαίρετο σώμα του Χριστού. Ο πλησίον γίνεται εαυτός και ο αληθινός εαυτός ανακαλύπτεται στο πρόσωπο του πλησίον. 9
13. ΤΟ ΝΕΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΚΑΙΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (5/9) Με την ηθικιστική θεώρηση του χριστιανισμού λησμονείται η οντολογική βάση της χριστιανικής ηθικής. Ο ηθικισμός παρουσιάζει τη σωτηρία του ανθρώπου ως καρπό των έργων του. Έτσι περιορίζει την ηθική μέσα στα όριά της. (π.χ. Φαρισαίοι). Με τον ηθικισμό η διδασκαλία του Ευαγγελίου υποβιβάζεται σε ακατανόητη ηθικολογία. Ως φυσική συνέπεια παρουσιάζεται η άμβλυνση του απόλυτου χαρακτήρα της χριστιανικής ηθικής, γιατί η εφαρμογή της παρουσιάζεται ανέφικτη και αδύνατη. 10
13. ΤΟ ΝΕΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΚΑΙΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (6/9) Η απόλυτη σχέση χριστιανικής ηθικής και χριστιανικής οντολογίας φαίνεται στον διάλογο του Χριστού με τον πλούσιο νεανίσκο. «Καὶ ἰδοὺ εἷς προσελθὼν εἶπεν αὐτῷ διδάσκαλε ἀγαθέ, τί ἀγαθὸν ποιήσω ἵνα ἔχω ζωὴν αἰώνιον; 17 ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ τί με λέγεις ἀγαθόν; οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ Θεός. εἰ δὲ θέλεις εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωήν, τήρησον τὰς ἐντολάς. 18 λέγει αὐτῷ ποίας; ὁ δὲ Ιησοῦς εἶπε τὸ οὐ φονεύσεις, οὐ μοιχεύσεις, οὐ κλέψεις, οὐ ψευδομαρτυρήσεις, 19 τίμα τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα, καὶ ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν. 20 λέγει αὐτῷ ὁ νεανίσκος πάντα ταῦτα ἐφυλαξάμην ἐκ νεότητός μου τί ἔτι ὑστερῶ; 21 ἔφη αὐτῷ ὁ Ιησοῦς εἰ θέλεις τέλειος εἶναι, ὕπαγε πώλησόν σου τὰ ὑπάρχοντα καὶ δὸς πτωχοῖς, καὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐν οὐρανῷ, καὶ δεῦρο ἀκολούθει μοι. 22 ἀκούσας δὲ ὁ νεανίσκος τὸν λόγον ἀπῆλθε λυπούμενος ἦν γὰρ ἔχων κτήματα πολλά». (Μτ. 19, 16-22). 11
13. ΤΟ ΝΕΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΚΑΙΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (7/9) Στο επίπεδο της ηθικής ο νέος αυτός εμφανίζεται τέλειος. Δεν κατορθώνει όμως να κάνει το αποφασιστικό βήμα: να εγκαταλείψει τα ηθικά στηρίγματα και να ακολουθήσει τον Χριστό. Δεν μπορεί να εμπιστευθεί τον εαυτό του στη νέα πραγματικότητα που εγκαινιάζει ο Χριστός. Αποδεικνύεται αδόκιμος να προχωρήσει στο επίπεδο της νέας οντολογίας. Έτσι, είναι ο ευσεβής Ιουδαίος, που αδυνατεί να δεχτεί την εν Χριστώ ζωή. 12
13. ΤΟ ΝΕΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΚΑΙΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (8/9) Τελικός σκοπός της χριστιανικής ηθικής είναι να προωθήσει τον άνθρωπο στο επίπεδο της νέας οντολογίας, στην καινή κτίση, να τον μεταφέρει από τον χρόνο στην αιωνιότητα, από το κτιστό στο άκτιστο. Αυτό δεν γίνεται με κάποια αυτοδύναμη προσπάθεια του ανθρώπου, αλλά με την αποδοχή της φανέρωσης του Θεού και την απόκτηση της χάρης του Αγίου Πνεύματος. Γι αυτό και είναι πολύ σχετική οποιαδήποτε μορφή τελείωσης του ανθρώπου σε ηθικό επίπεδο. 13
13. ΤΟ ΝΕΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΚΑΙΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (9/9) Στην Κλίμακα του Ιωάννη περιέχεται ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για τη βίωση της αοργησίας με τρεις διαφορετικούς τρόπους. Γίνεται αναφορά σε τρεις μοναχούς που εξυβρίστηκαν ταυτόχρονα. Ο πρώτος ταράχθηκε αλλά σιώπησε. Ο δεύτερος χάρηκε για τον εαυτό του, αλλά λυπήθηκε για τον υβριστή. Ο τρίτος συγκλονίστηκε με τη βλάβη του υβριστή και έχυσε θερμά δάκρυα. (πρόοδος από το ηθικό στο οντολογικό). Μόνο μέσα στο πλαίσιο του οντολογικού χαρακτήρα της χριστιανικής ηθική κατανοείται πώς είναι δυνατόν ο ληστής να σωθεί σε μια στιγμή, ή πώς μπορούν οι τελώνες και οι πόρνες να βρίσκονται κοντά στη βασιλεία του Θεού, ενώ οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι να αποκλείονται. 14
Τέλος Ενότητας
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 16
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 17
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 18