Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας 7. Υ ΑΤΙΚΟ ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑ ΑΣ 7.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το υδατικό διαµέρισµα της δυτικής Στερεάς Ελλάδας, έκτασης 10.417 km 2 περίπου, ορίζεται βόρεια από τον Αµβρακικό κόλπο και τους υδροκρίτες στο όρος Λάκµος, στα νότια από τον Πατραϊκό κόλπο, ανατολικά από τους υδροκρίτες της Γκιώνας, των Βαρδούσιων και του Τυµφρηστού (νότια Πίνδος) και τέλος δυτικά από το Ιόνιο πέλαγος και τους υδροκρίτες του όρους Γάβροβο και των Αθαµανικών ορέων (Παν/µιο Αθηνών 67, 1994). ιοικητικά η περιοχή του διαµερίσµατος περιλαµβάνει τους νοµούς Αιτωλοακαρνανίας, Ευρυτανίας και τµήµατα των νοµών Φωκίδας, Φθιώτιδας, Καρδίτσας, Τρικάλων, Ιωαννίνων και Άρτας. Στο διαµέρισµα ανήκει και η νήσος Λευκάδα καθώς και άλλα µικρότερα νησιά κοντά στην παράκτια περιοχή. Το ανάγλυφο του διαµερίσµατος είναι γενικά ορεινό µε υψηλές βουνοκορφές (Γκιώνα 2.510 m, Αθαµανικά όρη 2.469 m, Βαρδούσια 2.437 m, Άγραφα 2.429 m και Ακαρνανικά όρη 1.589 m) και απότοµες κλιτύες (Μόρφης Α. 26, 1997). Οι µεγαλύτερες πεδινές εκτάσεις εντοπίζονται στο κάτω ρου του ποταµού Αχελώου, στην περιοχή Αγρινίου, στις περιοχές γύρω από τις λίµνες Τριχωνίδα και Λυσιµαχεία και στο δυτικό τµήµα του νοµού Αιτ/νίας (Βόνιτσα, λίµνη Βουλκαρία). Μικρότερες πεδινές εκτάσεις διαµορφώνονται στα δέλτα των ποταµών Μόρνου και Εύηνου. Το διαµέρισµα αποστραγγίζεται κυρίως από τους ποταµούς: α. Αχελώο, στον οποίο συµβάλλουν οι παραπόταµοι Μέγδοβας, Τρικεριώτης, Ιναχός και Αγραφιώτης, β. Εύηνο και γ. Μόρνο. Όλοι οι ποταµοί εκβάλλουν στον Πατραϊκό κόλπο. Στο διαµέρισµα απαντάται και σηµαντικός αριθµός µικρών ρεµµάτων, κυρίως στο δυτικό τµήµα του νοµού Αιτ/νίας και εκβάλλουν στο Ιόνιο πέλαγος. Το υδατικό διαµέρισµα της δυτικής Στερεάς Ελλάδας χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη του µεγαλύτερου αριθµού φυσικών και τεχνητών λιµνών (Τριχωνίδα, Λυσιµαχεία, Κρεµαστών, Στράτου, Μόρνου, Αγ. ηµητρίου), απ όλα τα άλλα υδατικά διαµερίσµατα. 7.2 ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΟΜΗ 7.2.1 ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Οι γεωλογικοί σχηµατισµοί που δοµούν το ηπειρωτικό τµήµα του υδατικού διαµερίσµατος της δυτικής στερεάς Ελλάδας διακρίνονται από τους νεώτερους προς τους παλαιότερους σε: α. Τεταρτογενείς αποθέσεις, β. Νεογενή και γ. Αλπικούς σχηµατισµούς 252
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας Οι αλπικοί σχηµατισµοί από τα δυτικά προς τα ανατολικά συνιστώνται από τις γεωτεκτονικές ζώνες της Ιονίου, Γαβρόβου και Ωλονού-Πίνδου. α. Τεταρτογενείς αποθέσεις Οι αποθέσεις αυτές περιλαµβάνουν κυρίως ποταµοχειµαρρώδεις σχηµατισµούς που δηµιουργούν κώνους κορηµάτων στις κλιτύες των ορέων και στα δέλτα των ποταµών Αχελώου, Εύηνου και Μόρνου. Αλλουβιακές αποθέσεις που συνίστανται από ψαµµιτικά, αργιλικά και κυρίως ασβεστολιθικά υλικά καλύπτουν κυρίως την πεδιάδα του Αγρινίου. β. Νεογενή Οι αποθέσεις αυτές του Νεογενούς περιλαµβάνουν ιζήµατα του Πλειοκαίνου θαλάσσιας (άµµοι, άργιλοι, µάργες, κροκαλοπαγή), αλλά και λιµναίας φάσης (κροκαλοπαγή, άµµοι, µαργαϊκοί ασβεστόλιθοι, µάργες, κοκκινοχώµατα και ορισµένες φορές στρώµατα λιγνίτη). Οι νεογενείς σχηµατισµοί έχουν µικρό πάχος και καταλαµβάνουν µικρές εκτάσεις. Από τις περιορισµένες εµφανίσεις η πιο αξιόλογη είναι βόρεια της λιµνοθάλασσας του Αιτωλικού. γ. Αλπικοί σχηµατισµοί Οι αλπικοί σχηµατισµοί όπως προαναφέρθηκε περιλαµβάνουν κυρίως τρεις γεωτεκτονικές ζώνες. Η ζώνη της Ιονίου καταλαµβάνει το µεγαλύτερο τµήµα της δυτικής Στερεάς Ελλάδας και περιλαµβάνει, από τους νεώτερους σχηµατισµούς προς τους παλαιότερους (Παν/µιο Αθηνών 67, 1994). - Φλύσχη, που συνίσταται κυρίως από λεπτόκοκκα υλικά όπως ιλυόλιθους, αργιλικούς σχιστόλιθους, ψαµµίτες και λιγότερο κροκαλοπαγή. Οι σχηµατισµοί του φλύσχη παρουσιάζουν µεγάλο πάχος και σηµαντική έκταση στην κεντρική Αιτ/νία. - Ηωκαινικούς ασβεστόλιθους, µικρού πάχους, λεπτοπλακώδεις µε ορισµένες φορές ενστρώσεις πυριτολίθων. Οι εµφανίσεις τους περιορίζονται στα ανατολικά της Αµφιλοχίας, του Αιτωλικού και του Αστακού. - Κρητιδικούς ασβεστόλιθους, µεγάλου πάχους, πλακώδεις, χρώµατος λευκοκίτρινου που περιέχουν κονδύλους ή και στρώµατα κερατόλιθου και ελάχιστους σχιστοκερατόλιθους. Οι σηµαντικότερες εµφανίσεις τους εντοπίζονται νότια της Αµφιλοχίας και στα ΝΑ της περιοχής του Αστακού. 253
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας - Ιουρασικούς ασβεστόλιθους και κερατόλιθους, µεγάλου πάχους, που απαντώνται δυτικά του προηγούµενου σχηµατισµού, σε µεγάλες εµφανίσεις ερυθροκίτρινων στρωµατωδών ασβεστόλιθων, οι οποίοι κατά θέσεις µετατρέπονται σε δολοµιτικούς. Μέσα σ αυτούς τους ασβεστόλιθους παρεµβάλλονται αργιλοσχιστώδεις και κερατολιθικές ενστρώσεις. - Τριαδικά λατυποπαγή και εβαπορίτες. Το σύνολο του σχηµατισµού αυτού περιλαµβάνει ασβεστολιθικά έως δολοµιτικά λατυποπαγή, στα οποία παρεµβάλλονται σκοτεινόχρωµοι ή µαύροι ασβεστόλιθοι, δόµοι γύψου και ανυδρίτες. Η εµφάνισή τους, στο ηπειρωτικό τµήµα του υδατικού διαµερίσµατος της δυτικής Στερεάς Ελλάδας, είναι πολύ σηµαντική, καθώς εκτείνονται από τον Αµβρακικό κόλπο έως τις εκβολές του Αχελώου. Η ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως, διαδέχεται την Ιόνια ζώνη και αντιπροσωπεύεται στην περιοχή κυρίως µε τους σχηµατισµούς του φλύσχη ενώ τα ανθρακικά τµήµατά της εµφανίζονται στα βόρεια, στο όρος Μακρυνόρος και στα νότια, στα υψώµατα της Κλόκοβας και Βαράσοβας. Ο νεώτερος σχηµατισµός της ζώνης αυτής, ο φλύσχης, αποτελείται από εναλλασσόµενα, µεγάλου πάχους, στρώµατα ιλυόλιθων, αργιλικών σχιστόλιθων, ψαµµιτών και κροκαλοπαγών και καταλαµβάνει το µεγαλύτερο τµήµα της κεντρικής Αιτ/νίας. Οι Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι, είναι πλακώδεις, µε διάφορα πάχη και έχουν περιορισµένες εµφανίσεις στο διαµέρισµα της δυτικής Στερεάς Ελλάδας. Οι Άνω-Κρητιδικοί ασβεστόλιθοι, είναι ο κατώτερος σχηµατισµός της ζώνης και συνίσταται από ανοικτότεφρους έως κιτρινωπούς στρωσιγενείς ασβεστόλιθους που κατά τόπους γίνονται δολοµιτικοί. Το πάχος των ασβεστόλιθων αυτών φτάνει έως και µερικές εκατοντάδες µέτρα. Η ζώνη Ωλονού-Πίνδου καλύπτει το ανατολικό και κυρίως ορεινό τµήµα του διαµερίσµατος της δυτικής Στερεάς Ελλάδας. Οι σχηµατισµοί που δοµούν τη ζώνη αυτή είναι: - Φλύσχης, ο οποίος αποτελείται κυρίως από ψαµµιτικούς πάγκους, µε λεπτές παρεµβολές αργιλοµαργαϊκού υλικού. - Κρητιδικοί ασβεστόλιθοι, οι οποίοι καταλαµβάνουν και το µεγαλύτερο τµήµα της ζώνης. 254
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας - Ιουρασικοί σχιστοκερατόλιθοι, που συνίστανται από ερυθρούς αργιλοπυριτικούς σχιστόλιθους και κερατόλιθους που περιέχουν µικρές ασβεστολιθικές ενστρώσεις. Το πάχος τους είναι µερικές δεκάδες µέτρα. - Ιουρασικοί ασβεστόλιθοι και κερατόλιθοι, οι οποίοι αποτελούνται από εναλλαγές ερυθρών αργιλικών σχιστόλιθων και αργίλων µε κρυσταλλικούς και µικρολατυποπαγείς ασβεστόλιθους. Ο σχηµατισµός αυτός έχει µικρή επιφανειακή ανάπτυξη. - Παλαιότεροι τέλος εµφανίζονται οι τριαδικοί ασβεστόλιθοι, οι οποίοι είναι λεπτοπλακώδεις, µε ενστρώσεις κερατόλιθων και αργιλικών σχιστόλιθων. Το πάχος τους αλλά και το επιφανειακό τους ανάπτυγµα στο υδατικό διαµέρισµα της δυτικής Στερεάς Ελλάδας, είναι ασήµαντα (Κατσικάτσος Γ. 69,1991). 7.2.2 ΝΗΣΙΩΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Η νήσος Λευκάδα ανήκει σε δύο γεωτεκτονικές ζώνες, τη ζώνη Παξών και την Ιόνια. Η ζώνη Παξών καταλαµβάνει το δυτικό τµήµα της νήσου και χαρακτηρίζεται από µια συνεχή σειρά νηριτικών ανθρακικών πετρωµάτων που αρχίζει από το ανώτερο Τριαδικό έως το ανώτερο Μειόκαινο. Από τους παλαιότερους προς τους νεώτερους σχηµατισµούς εµφανίζονται: - Εβαπορίτες, δολοµίτες και νηριτικοί ασβεστόλιθοι, ανωτριαδικής έως Μέσο- Ιουρασικής ηλικίας. Το πάχος τους φθάνει έως τα 1.500 m περίπου. - Νηριτικοί ασβεστόλιθοι και δολοµίτες του Ανώτερου Ιουρασικού, στους οποίους εµφανίζονται διαστρώσεις πυριτόλιθων και µαργών. - Κρητιδικοί ασβεστόλιθοι οι οποίοι συχνά είναι µικρολατυποπαγείς. - Νηριτικοί ασβεστόλιθοι Ηωκαίνου-Ολιγοκαίνου, οι οποίοι εναλλάσσονται µε µικρολατυποπαγείς ασβεστόλιθους (Κατσικάτσος Γ. 69, 1991). - Αποθέσεις Μειοκαίνου, οι οποίες συνίστανται από µαργαϊκούς σχηµατισµούς που εναλλάσσονται από λατυποπαγείς ασβεστόλιθους και υποκαθιστούν την τυπική φλυσχική ιζηµατογένεση (κρυπτοφλύσχης). Η Ιόνια ζώνη καταλαµβάνει το ανατολικό τµήµα της νήσου και αντιπροσωπεύεται από: - Φλύσχη, ο οποίος συνίσταται από ιλυόλιθους, αργιλικούς σχιστόλιθους και ψαµµίτες και εµφανίζεται στο νοτιοδυτικό τµήµα της νήσου σε πολύ µικρές εκτάσεις. - Ηωκαινικούς ασβεστόλιθους, λεπτοπλακώδεις, στο ανατολικό και νότιο τµήµα του νησιού. 255
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας - Κρητιδικούς ασβεστόλιθους, πλακώδεις, λευκοκίτρινου χρώµατος, µε µικρές εµφανίσεις στο κεντρικό και νότιο τµήµα του νησιού. - Ιουρασικούς ασβεστόλιθους, πλακώδεις, µε ενστρώσεις πυριτόλιθων και πυριτικών σχιστόλιθων, των οποίων οι εµφανίσεις στο νησί είναι µικρής έκτασης. - Τριαδικούς ασβεστόλιθους, φάσεως Παντοκράτορα, λευκούς, µε κρυσταλλικό συνδετικό υλικό. Οι ασβεστόλιθοι αυτοί εµφανίζουν τη µεγαλύτερη έκταση, από όλους τους άλλους ανθρακικούς σχηµατισµούς, στο νησί. Οι νεώτεροι σχηµατισµοί που εµφανίζονται στη νήσο Λευκάδα, είναι οι νεογενείς αποθέσεις και οι Τεταρτογενείς σχηµατισµοί. Οι νεογενείς αποθέσεις, επικάθονται ασύµφωνα σε σχηµατισµούς της Ιόνιας ζώνης και αποτελούνται από κροκαλοπαγή συνεκτικά (µαργαϊκό συνδετικό υλικό), µαργαϊκούς ασβεστόλιθους, µάργες, ψαµµίτες και συνεκτικά λατυποπαγή. Οι µάργες εµφανίζονται στο ανώτερο τµήµα της σειράς και σχηµατίζουν µαργαϊκό ορίζοντα. Οι αποθέσεις αυτές αναπτύσσονται κυρίως στο ΒΑ τµήµα του νησιού, παρουσιάζουν πάχη που ποικίλουν από 400-600 m και χαρακτηρίζονται από την παρουσία, κατά τόπους, µικρών κοιτασµάτων τριαδικής γύψου (Παπασπυρόπουλος Χαρ. 153 1978). Οι Τεταρτογενείς σχηµατισµοί διακρίνονται σε : - Λιµναίες, λιµνοθαλάσσιες αποθέσεις, που αποτελούνται από άµµους, ιλύες, ερυθρά αργιλικά υλικά, µάργες και ψαµµίτες και αναπτύσσονται στις βορειοανατολικές αυτές του νησιού. - Αλλουβιακές, ποταµοχειµαρρώδεις αποθέσεις, που δηµιουργούν κώνους κορηµάτων στις κλιτείς των ορέων και καλύπτουν το µεγαλύτερο µέρος των πεδιάδων Λευκάδας, Νυδρίου, Βασιλικής, Νεοχωρίου, Αγ. Πέτρου. 7.3 Υ ΡΟΛΟΓΙΑ Το υδατικό διαµέρισµα της δυτικής Στερεάς Ελλάδας είναι ένα από τα σηµαντικότερα από πλευράς υδατικής οικονοµίας και όγκων διαθέσιµου ύδατος (Παν/µιο Αθηνών 67, 1994). Οι κυριότεροι λόγοι για το γεγονός αυτό είναι, η µεγάλη έκταση του διαµερίσµατος, το µεγάλο ύψος των ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων και η ίση ανάπτυξη υδροπερατών και αδιαπέρατων γεωλογικών σχηµατισµών. Όλα αυτά συµβάλλουν στη διαµόρφωση µεγάλης επιφανειακής απορροής και αξιόλογων υδροφόρων οριζόντων. 256
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας Το µέσο ετήσιο ύψος βροχής κυµαίνεται από 800-1000 mm για τις περιοχές της νότιας Αιτ/νίας, 1000-1200 mm για τις περιοχές της δυτικής-κεντρικής Αιτ/νίας και µέρους της Ευρυτανίας και πάνω από 1300 mm για τα υψηλά όρη της Ευρυτανίας (Μόρφης Α.et al 26, 1997). Η επιφανειακή απορροή είναι µεγάλη, παρά τη σηµαντική παρουσία των υδροπερατών σχηµατισµών, διότι συµβάλλουν σ αυτήν τα νερά των πηγών. Έτσι παρατηρούνται µόνιµες επιφανειακές ροές οι οποίες στο σύνολό τους καταλήγουν στον Αχελώο ποταµό ενώ στις ανατολικές περιοχές του διαµερίσµατος, αποδέκτες των επιφανειακών νερών είναι οι ποταµοί Εύηνος και Μόρνος. Η µέση ετήσια επιφανειακή απορροή, εκφραζόµενη σε ύψος βροχής, κυµαίνεται από 150 mm (περιοχή Ναυπακτίας) έως 350 mm (Ευρυτανία). Ως προς την εξατµισοδιαπνοή, το διαµέρισµα της δυτικής Στερεάς Ελλάδας µε µέση ετήσια θερµοκρασία 17ºC, παρουσιάζει ετήσια τιµή 650 mm που αποτελεί την υψηλότερη τιµή για τον Ελλαδικό χώρο (Μόρφης Α. et al 26, 1997). Η κατείσδυση κυµαίνεται από 3% στους υδατοστεγείς σχηµατισµούς έως 50% στα καρστικά πετρώµατα. Το υδατικό διαµέρισµα της δυτικής Στερεάς Ελλάδας, περιλαµβάνει τις υδρολογικές λεκάνες του Αχελώου (έκτασης 5.470 km 2 ), του Εύηνου (έκτασης 1.505 km 2 ), του Μόρνου (έκτασης 1.930 km 2 ), τη λεκάνη της λίµνης Αµβρακίας (έκτασης 100 km 2 ) και άλλες µικρότερες λεκάνες συνολικής έκτασης 3.354 km 2. Ο ποταµός Αχελώος χαρακτηρίζεται από µεγάλη επιφανειακή απορροή και την παρουσία κατά θέσεις στεγανών σχηµατισµών. Το γεγονός αυτό συνέβαλε στην κατασκευή και λειτουργία τριών (3) υδροηλεκτρικών φραγµάτων του Στράτου, του Καστρακίου και των Κρεµαστών. Ο ποταµός Μόρνος χαρακτηρίζεται και αυτός από την κατασκευή υδροηλεκτρικού φράγµατος, το οποίο συµβάλλει στην ύδρευση της πόλης της Αθήνας. Η κατασκευή του φράγµατος του Αγ. ηµητρίου στον ποταµό Εύηνο, έχει σκοπό την ενίσχυση του ταµιευτήρα του Μόρνου. 7.4 Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 7.4.1 ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Οι γεωλογικοί σχηµατισµοί που εµφανίζονται στο ηπειρωτικό τµήµα του υδατικού διαµερίσµατος της δυτικής Στερεάς Ελλάδας, διακρίνονται µε βάση τον υδρολιθολογικό τους χαρακτήρα, σε υδροπερατούς, ηµιπερατούς και αδιαπέρατους. 257
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας Οι υδροπερατοί σχηµατισµοί είναι οι πιο αξιόλογοι από υδρογεωλογικής άποψης και σ αυτούς ανήκουν τα ανθρακικά πετρώµατα, ανεξάρτητα από τη γεωτεκτονική ζώνη στην οποία ανήκουν, τα τριαδικά λατυποπαγή της Ιόνιας ζώνης και από τα Τεταρτογενή, οι χαλαρές αµµοχαλικώδεις προσχώσεις. Η υδροπερατότητα των ανθρακικών σχηµατισµών και των τριαδικών λατυποπαγών, είναι συνάρτηση, τόσο του βαθµού καρστικοποίησής τους όσο και του τεκτονισµού του οποίου έχουν υποστεί. Ηµιπερατούς σχηµατισµούς αποτελούν τα κροκαλοπαγή του Νεογενούς και από τις τεταρτογενείς αποθέσεις, αυτές που χαρακτηρίζονται από αυξηµένο ποσοστό λεπτόκοκκων αργιλικών υλικών. Αδιαπέρατους σχηµατισµούς, συνιστούν ο φλύσχης στο σύνολό του, ανεξάρτητα γεωτεκτονικής ζώνης, όπως και οι σχιστοκερατόλιθοι της ζώνης Ωλονού-Πίνδου. Υ ΡΟΠΕΡΑΤΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΑΝΘΡΑΚΙΚΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ Η υδρογεωλογική συµπεριφορά των ανθρακικών σχηµατισµών δεν είναι η ίδια για κάθε ζώνη. Η Ιόνια ζώνη χαρακτηρίζεται από εκτεταµένα καρστικά συστήµατα, µεγάλης δυναµικότητας, τα οποία ως επί το πλείστον διαµορφώνονται σε χαµηλά υψόµετρα και είναι ανοικτά προς τη θάλασσα. Τα τριαδικά λατυποπαγή παρουσιάζουν µεγαλύτερη καρστικοποίηση από τους Κρητιδικούς ασβεστόλιθους. Τα καρστικά συστήµατα της ζώνης αυτής εκφορτίζονται συνήθως παράκτια ή υποθαλάσσια µε τη µορφή πηγών, που εµφανίζουν γενικά µεγάλες παροχές. Η µεγαλύτερη όλων των πηγών στη δυτική Στερεά Ελλάδα, είναι η πηγή Λάµπρας Λεσινίου, µε παροχή που υπερβαίνει τα 4 m 3 /s (Παν/µιο Αθηνών 67, 1994), η οποία χρησιµοποιείται για την τροφοδοσία του αρδευτικού δικτύου της περιοχής Λεσινίου. Τα καρστικά συστήµατα της ζώνης Γάβροβου-Τρίπολης, παρουσιάζουν αυξηµένη υδροφορία στην περιοχή Βαράσοβας (Κρητιδικοί ασβεστόλιθοι). Η υδροδυναµικότητα αυτών των συστηµάτων, δεν οφείλεται µόνο στην υδροφορία του ασβεστολιθικού όγκου της Βαράσοβας. Σηµαντικό ρόλο παίζουν και οι µεταγγίσεις µεγάλων ποσοτήτων νερού από επιφανειακούς ταµιευτήρες (τεχνητή λίµνη 258
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας Κρεµαστών) και από τον ποταµό Εύηνο, ο οποίος διέρχεται σε µικρή απόσταση από τις βόρειες παρυφές του προαναφερθέντος ασβεστολιθικού όγκου. Οι Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι της ζώνης αυτής (Κλόκοβα) παρουσιάζουν και αυτοί υδροφορία, λιγότερο σηµαντική όµως από αυτή των Κρητιδικών. Τα καρστικά συστήµατα της ζώνης αυτής εκφορτίζονται µέσω πηγών κυρίως τις πηγές Τρίκλινο (φράγµα Κρεµαστών). Τα καρστικά συστήµατα της ζώνης της Πίνδου χαρακτηρίζονται από µία επαλληλία, µε συνέπεια την κατά ζώνες εκδήλωση της περιορισµένης ανά σύστηµα, αλλά συνολικά σηµαντικής υδροφορίας. Σε αντίθεση µε την Ιόνια ζώνη, οι κρητιδικοί ασβεστόλιθοι της ζώνης Ωλονού- Πίνδου χαρακτηρίζονται από µεγαλύτερο βαθµό καρστικοποίησης από ό,τι παλαιότερα ανθρακικά ιζήµατα. Τα καρστικά συστήµατα της ζώνης Ωλονού-Πίνδου καταλαµβάνουν σηµαντικές εκτάσεις, τόσο στη λεκάνη του ποταµού Αχελώου όσο και στη λεκάνη του Εύηνου. Τα συστήµατα στα Β των Αθαµανικών ορέων είναι υδραυλικώς ανεξάρτητα και εκφορτίζονται στον Άραχθο ενώ τα συστήµατα των ορεινών όγκων Αγράφων, Παναιτωλικού και Τυµφρηστού, επικοινωνούν µεταξύ τους και εκφορτίζονται στον Αχελώο, την Τριχωνίδα και τον Μόρνο αντίστοιχα (Μόρφης Α. 26, 1997). Τα υπόγεια νερά του νοτιότερου τµήµατος της καρστικής ενότητας της ζώνης Ωλονού-Πίνδου, καταλήγουν τόσο στον Εύηνο όσο και στο Μόρνο, µέσω µεταγγίσεων. ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΕΙΣ ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ Οι τεταρτογενείς αποθέσεις παρουσιάζουν σηµαντική εξάπλωση στο ηπειρωτικό τµήµα του υδατικού διαµερίσµατος της δυτικής Στερεά Ελλάδας. Οι αδρόκοκκοι κυρίως σχηµατισµοί, αναπτύσσουν σηµαντικής δυναµικότητας υδροφόρους ορίζοντες. Η δυναµικότητα των προσχώσεων µεταβάλλεται κατά θέσεις και εξαρτάται από το πάχος των υδροπερατών σχηµατισµών και τις συνθήκες τροφοδοσίας τους. Οι γεωτρήσεις οι οποίες υπάρχουν στο κάτω ρου του ποταµού Αχελώου, λειτουργούν επικουρικά, εφόσον οι αρδεύσεις στην περιοχή γίνονται µέσω του νερού του Αχελώου. Στις δελταϊκές αποθέσεις του ποταµού Μόρνου, αναπτύσσεται πλούσια υπόγεια υδροφορία. Το υδρολογικό καθεστώς της περιοχής έχει διαταραχθεί λόγω της λειτουργίας του φράγµατος στον ποταµό (αλλαγές στο ρυθµό επιφανειακής απορροής). Στις δελταϊκές αποθέσεις, εµφανίζονται τοπικά φαινόµενα αρτεσιανισµού, τα οποία οφείλονται κυρίως στην παρεµβολή αργιλικών υλικών σηµαντικού πάχους. 259
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας Οι τεταρτογενείς αποθέσεις στον ποταµό Εύηνο, παρουσιάζουν υδροφορία, πολύ ασθενέστερη από αυτήν του Μόρνου (Παν/µιο Αθηνών 67, 1994). ΗΜΙΠΕΡΑΤΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Τα κροκαλοπαγή του Νεογενούς καθώς και τµήµατα του Τεταρτογενούς µε αυξηµένο ποσοστό αργιλικών υλικών, παρουσιάζουν υδροφορία περιορισµένης σηµαντικότητας. Σε ορισµένες περιπτώσεις τα τεταρτογενή λειτουργούν ως φυσικός φραγµός στα καρστικά συστήµατα και συντελούν στην εκδήλωση καρστικών πηγών (Λεσινίου και Ναυπάκτου). Α ΙΑΠΕΡΑΤΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Ο φλύσχης, όλων των ζωνών, στο σύνολό του και οι Ιουρασικοί σχιστοκερατόλιθοι της ζώνης Ωλονού-Πίνδου, αποτελούν τους αδιαπέρατους σχηµατισµούς. Οι κατακερµατισµένες ζώνες καθώς και ο αποσαθρωµένος µανδύας του φλύσχη, πολλές φορές, παρουσιάζουν κάποια υδροφορία, ασήµαντης δυναµικότητας. 7.4.2 ΝΗΣΙΩΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Όπως και στο ηπειρωτικό τµήµα, έτσι και στο νησιωτικό, οι σχηµατισµοί ανάλογα µε τον υδρολιθολογικό τους χαρακτήρα διακρίνονται σε υδροπερατούς, ηµιπερατούς και στεγανούς. Στους υδροπερατούς σχηµατισµούς περιλαµβάνονται όλοι οι ανθρακικοί σχηµατισµοί (και των δύο γεωτεκτονικών ζωνών που αντιπροσωπεύονται στη νήσο Λευκάδα), οι οποίοι παρουσιάζουν όµως διαφορές στη δυναµικότητα των υδροφόρων που αναπτύσσονται σ αυτά και οι τεταρτογενείς αποθέσεις. Ηµιπερατούς σχηµατισµούς αποτελούν νεογενείς αποθέσεις καταλαµβάνουν το βορειοανατολικό και νότιο τµήµα του νησιού. Στεγανοί σχηµατισµοί, είναι ο φλύσχης της ζώνης Ιονίου καθώς και οι νεογενείς αποθέσεις της ζώνης Παξών, οι οποίες υποκαθιστούν την τυπική φλυσχική ιζηµατογένεση. α. Στη ζώνη Παξών, οι δολοµίτες και δολοµιτικοί ασβεστόλιθοι, καθώς και οι ασβεστόλιθοι του κατώτερου Κρητιδικού παρουσιάζουν υδροφορία αλλά ελάχιστης σηµασίας. 260
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας Οι ασβεστόλιθοι του ανώτερου Κρητιδικού, έχουν υποστεί έντονο τεκτονισµό, συµπεριφέρονται ως υδροπερατοί σχηµατισµοί, µε αυξηµένη υδροπερατότητα, λόγω δηµιουργίας δευτερογενούς πορώδους. Οι Παλαιοκαινικοί ασβεστόλιθοι εξελίσσονται, στα ανώτερα τµήµατα της στρωµατογραφικής ακολουθίας, σε µαργαϊκούς ασβεστόλιθους που θεωρούνται αδιαπέρατοι. Ο έντονος τεκτονισµός που έχουν υποστεί προσδίδει σ αυτούς τους σχηµατισµούς ιδιαίτερο υδρογεωλογικό ενδιαφέρον λόγω της δευτερογενούς υδροπερατότητάς τους. Στην Ιόνια ζώνη, οι ασβεστόλιθοι του Παντοκράτορα, παχυστρωµατώδεις, δολοµιτοποιηµένοι, αποτελούν τη µεγαλύτερη εµφάνιση ανθρακικών πετρωµάτων στη νήσο. Είναι έντονα διερρηγµένοι, γεγονός που προσδίδει στο πέτρωµα αυξηµένη υδροπερατότητα και συντελεί στην ανάπτυξη πλούσιου καρστικού δικτύου, ώστε να θεωρούνται πολύ καλοί υδροφορείς. Οι ασβεστόλιθοι Βίγλας και του ανώτερου Σενωνίου, χαρακτηρίζονται από εναλλαγές πυριτολιθικών ενστρώσεων, οι οποίες αποτελούν τους λόγους για τους οποίους οι σχηµατισµοί αυτοί παρουσιάζουν περιορισµένης δυνατότητας υδροφορία. Οι ασβεστόλιθοι Παλαιοκαίνου-Ηωκαίνου, παρουσιάζονται έντονα καρστικοποιηµένοι, ιδιαίτερα στις περιοχές όπου είναι επωθηµένοι πάνω στο φλύσχη. Αποτελούν αξιόλογους υδροφόρους σχηµατισµούς και η υδροφορία αυτή εκδηλώνεται µε πλήθος πηγών, κυρίως κατά µήκος του µετώπου επώθησης επί του φλύσχη (πηγή Αλάτρου, Νεοχωρίου κ.λ.π.), είτε υποθαλάσσιων, όπου οι σχηµατισµοί αυτοί βρίσκονται σε άµεση επαφή µε τη θάλασσα (περιοχή Βλυχού, όρµος Ρούδας κ.λ.π.). Οι τεταρτογενείς αποθέσεις, που στην πλειοψηφία τους αποτελούνται από αλλουβιακές προσχώσεις, αποτελούν υδροπερατούς σχηµατισµούς και καλύπτουν τα πεδινά τµήµατα της νήσου. Η δυναµικότητα των υδροφόρων που αναπτύσσονται σ αυτούς, εξαρτάται από το πάχος των προσχώσεων, την έκταση αυτών και από τις τοπικές υδρογεωλογικές συνθήκες όπως για παράδειγµα, τροφοδοσία αυτών από πλευρικές µεταγγίσεις. β. Οι ηµιπερατοί σχηµατισµοί καταλαµβάνουν σηµαντική έκταση στο βορειοανατολικό και νότιο τµήµα του νησιού και συνίστανται από κροκαλοπαγή, ψαµµίτες, µάργες, µαργαϊκούς ασβεστόλιθους και λατυποκροκαλοπαγή θαλάσσιας φάσεως. Η ποικιλία αυτή στη σύστασή τους, έχει ως αποτέλεσµα ανοµοιογενή υδροφορία. 261
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας Οι µάργες θεωρούνται στεγανοί σχηµατισµοί ενώ οι µαργαϊκοί ασβεστόλιθοι, τα κροκαλοπαγή και τα λατυποκροκαλοπαγή µε κατάλληλες συνθήκες (πάχος, έκταση, βαθµός διαγένεσης) µπορούν να δώσουν µικρές ποσότητες ύδατος υπό µορφή πηγών (Σύβρου, Βασιλικής). Ο αποσαθρωµένος µανδύας του φλύσχη της Ιόνιας ζώνης µπορεί να δώσει ορισµένες φορές µικρές ποσότητες ύδατος µε τη µορφή πηγών όπως αυτές του Πόρου, του Νεοχωρίου κ.λπ. Στην κατηγορία των αδιαπέρατων σχηµατισµών περιλαµβάνεται ο φλύσχης της Ιόνιας ζώνης. Απαντάται στο ανατολικό και νοτιοανατολικό τµήµα της νήσου και συνίσταται από κυανοπράσινες µάργες -µε ενστρώσεις µικρολατυποπαγών ασβεστόλιθων- και ψαµµιτών. Οι αποθέσεις του Μειοκαίνου, στο σύνολό τους, χαρακτηρίζονται ως αδιαπέρατοι σχηµατισµοί. Χαρακτηριστικό της στεγανότητάς τους είναι η επιφανειακή απορροή που παρατηρείται σ αυτούς. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία ενός από τα σηµαντικότερα υδατορρεύµατα της νήσου τον ποταµό Χείµαρρο, ο οποίος διασχίζοντας την πεδιάδα της Βασιλικής, εκβάλλει στον οµώνυµο όρµο (Παπασπυρόπουλος Χαρ. 153, 1978). 7.5 Υ ΡΟΧΗΜΕΙΑ 7.5.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στα πλαίσια της υδροχηµικής µελέτης των υπόγειων του υδατικού διαµερίσµατος της δυτικής Στερεάς Ελλάδας, έγινε αρχικά ο διαχωρισµός των σχηµατισµών βάσει του υδρολιθολογικού τους χαρακτήρα και σχεδιάστηκαν οι αντίστοιχοι σχηµατικός υδρογεωλογικός (σχήµα 7.5.1) και υδρολιθολογικός (σχήµα 7.5.2) χάρτες. Στη συνέχεια επιλέχθηκαν 205 σηµεία δειγµατοληψίας από πηγές και γεωτρήσεις (σχήµα 7.5.3), και συγκεντρώθηκαν οι αντίστοιχες χηµικές τους αναλύσεις που έγιναν από το Εργαστήριο Υδρογεωλογίας του τµήµατος Γεωλογίας του Πανεπιστηµίου Πατρών,το Υπουργείο Γεωργείας και το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.Γ.Μ.Ε.) (Παπασπυρόπουλος Χαρ. 154,1983 έως Σφέτσος Κ.Σ. 182, 1988). 262
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας 263
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας 264
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας 265
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας Όλα τα σηµεία τοποθετήθηκαν επάνω στον υδρολιθολογικό χάρτη για τον ευκολότερο και καλύτερο διαχωρισµό και συνδυασµό των υδροχηµικών χαρακτηριστικών µε τη γεωλογία της περιοχής. Η επεξεργασία των χηµικών αναλύσεων της κάθε µίας από τις κατηγορίες που προέκυψαν, ο υπολογισµός των ιοντικών λόγων rmg/rca, rca+rmg/rna+rk και του συντελεστή προσρόφησης νατρίου SAR, βοήθησαν στη διερεύνηση της ποιότητας του νερού των παραπάνω οµάδων. 7.5.2 Υ ΡΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΩΝ ΑΠΟΘΕΣΕΩΝ Για τη µελέτη της ποιότητας του νερού των τεταρτογενών αποθέσεων του υδατικού διαµερίσµατος της δυτικής Στερεάς Ελλάδας, χρησιµοποιήθηκαν χηµικές αναλύσεις από πηγές, γεωτρήσεις, οι οποίες πραγµατοποιήθηκαν κατά τη χρονική περίοδο 1985-1996 και καλύπτουν γεωγραφικά όλη την περιοχή έρευνας (πίνακας 7.5.1). Από τα δεδοµένα του πίνακα 7.5.1 και του σχήµατος 7.5.4, διαπιστώνεται ότι τα επικρατέστερα από τα κατιόντα και ανιόντα είναι του Ca ++ και των HCO - 3 αντίστοιχα, υποδηλώνοντας ότι νερά είναι οξυανθρακικά ασβεστούχα. Ca 17% HCO 3 51% Mg 2% Na 6% SO 4 10% Σχήµα 7.5.4 Προβολή των επικρατέστερων ιόντων στους υδροφόρους ορίζοντες των τεταρτογενών αποθέσεων. NO 3 2% Cl 11% K 1% Η προβολή των δειγµάτων στο διάγραµµα Piper (σχήµα 7.5.5) οδηγεί στην οµαδοποίησή τους σε δύο κύριες κατηγορίες: 1) Ca, Mg, HCO 3, SO 4 και 2) Ca, Mg, HCO 3, SO 4, Na, Cl. Όπως φαίνεται από τον πάνω διαχωρισµό ο βασικός τύπος ο οποίος χαρακτηρίζει τα νερά των περισσότερων δειγµάτων, είναι ο πρώτος, στον οποίο κυριαρχούν τα ιόντα 266
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας ασβεστίου, µαγνησίου και όξινων ανθρακικών ιόντων, υποδηλώνοντας τη διάλυση ασβεστιτικού υλικού. ΥΠΟΜΝΗΜΑ Οµάδα 1 Οµάδα 2 Σχήµα 7.5.5 ιάγραµµα Piper µε τα αποτελέσµατα των χηµικών αναλύσεων από τις τεταρτογενείς αποθέσεις οµαδοποιηµένα σε έξι οµάδες. Ο δεύτερος τύπος περιέχει όλα τα ιόντα µε διάφορες αναλογίες και προκύπτει έπειτα από την ανάµειξη του πρώτου µε νερό θαλασσινής σύστασης. Τα δείγµατα που ανήκουν σε αυτή την οµάδα κατανέµονται κυρίως στο βόρειο τµήµα της νήσου Λευκάδας και στο νότιο τµήµα του υδατικού διαµερίσµατος στις ακτές του Πατραϊκού κόλπου. Πίνακας 7.5.1 Αποτελέσµατα χηµικών αναλύσεων των τεταρτογενών αποθέσεων (mg/l). α/α ph EC Ca Mg Na K Cl NO 3 SO 4 HCO 3 2 ΓΤΡ2 7,37 1600 114,62 3,63 129,33 5,07 244,68 4,34 80,76 330,48 26 G54 7,5 690 122,64 16,54 22,54 1,17 33,69 35,35 55,71 351,36 27 G55 7,3 1040 145,09 18,97 70,84 2,35 109,93 19,84 66,28 431,88 31 G59 7,5 980 149,1 17,02 58,65 0,2 101,06 0,001 75,89 423,34 32 G60 7,45 1110 128,26 29,18 95,68 5,47 183,33 0,001 107,59 350,14 34 G68 8,25 1700 155,51 27,72 202,4 34,02 335,81 22,32 73,97 488 35 G68 7,6 1340 201,2 17,51 100,74 3,52 179,07 8,06 90,3 540,46 36 G70 7,7 520 99,4 5,11 17,25 0,78 30,14 0,001 31,7 283,04 37 G71 7,55 650 139,48 0,97 13,57 0,2 25,53 9,92 35,06 367,22 38 G72 7,8 1160 94,59 28,21 138 7,04 206,38 8,68 75,89 346,48 39 G73 7,85 1235 141,88 27,72 108,1 4,3 196,8 5,58 44,67 462,38 40 G74 7,5 1400 230,86 8,76 77,74 3,9 244,67 66,35 77,33 370,88 58 G37 7,75 1070 129,86 65,18 42,78 7,43 33,69 17,36 229,58 484,34 59 G38 8,05 1260 127,45 60,8 76,36 13,69 205,67 1,24 211,33 291,58 60 G39 7,4 750 142,68 16,54 22,54 0,78 30,14 2,48 57,64 452,62 61 G40 7,4 770 143,49 22,62 15,87 1,17 24,82 12,4 60,52 466,04 62 G42 7,9 630 108,22 18,24 17,48 4,3 24,82 8,68 72,05 334,28 63 G43 7,2 780 141,08 25,29 21,16 2,74 21,28 6,82 102,78 446,52 64 G44 7,7 760 147,49 9,48 29,44 2,35 24,11 26,66 65,8 430,66 65 G45 7,4 890 157,11 32,1 23 2,74 28,37 6,82 91,74 534,36 66 G46 7,8 740 125,85 25,78 18,17 1,96 24,82 4,34 118,15 369,66 67 GK 7,78 660 69,7 10,5 45 0,8 69,1 99,4 25,5 35,4 267
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας 68 GL 7,64 600 86,6 8,3 20,8 0,8 35,5 99,4 64,9 120,7 73 P1 7,4 600 86,57 11,92 17,71 1,49 17,73 0,001 28,82 308,66 79 AITOL 7,1 550 96 6 12 1,5 16 1,2 23 295 88 ΠΓ1 7,7 430 17,63 0,97 34,49 5,47 8,86 4,34 44,16 365 90 ΓΥΕΒ 7,8 302,35 64,1 4,85 4,9 0,4 7,1 5,3 0,001 216 122 PFOIN 7,3 580 88 14 132 5 204 5 31 299 123 PKRYON 7,6 550 61 11 76 5 143 0,4 31 163 125 PKEF 7,6 555 59 4 5 1 9 0,4 9 184 190 G3 7,1 1040 236 21,96 36,23 11 90 11,44 190 435 193 G12 7,9 680 124 12,2 19,41 2,2 22 5,72 170 350 194 G16 7,3 610 120 7,32 7,3 2,1 13 14,08 29 366 195 G17 7,4 440 83,6 2,44 4,85 1,1 11 10,12 15 388 196 G18 7,4 710 140 12,2 11,14 2,2 18 24,64 39 395 198 G5 7,3 480 96 9,51 6,5 2,1 9 9,24 26 380 199 G15 7,2 1790 308 46,36 77,67 12 230 8,36 425 450 200 G13 7,4 600 96 29,28 20,76 12 13 7,04 26 385 201 G20 7,2 320 92 4,88 3,41 2,1 10 6,16 1 375 203 G6 7,4 340 80 17,08 4,8 1,1 13 2,2 22 375 204 G14 7,6 510 108 14,64 7,3 1,3 12 6,16 21 380 206 G22 7,1 490 128 2,44 15,62 5,5 11 3,52 16 388 Πίνακας 7.5.2 Αποτελέσµατα χηµικών αναλύσεων στα δείγµατα των τεταρτογενών αποθέσεων (meq/l). α/α Ca Mg Na K Cl NO 3 SO 4 HCO 3 Mg/Ca Mg+Ca/Na+K SAR 2 5,72 0,30 5,63 0,13 6,90 0,11 1,30 5,42 0,05 1,44 1,49 26 6,12 1,36 0,98 0,03 0,95 0,90 0,90 5,76 0,22 7,63 1,21 27 7,24 1,56 3,08 0,06 3,10 0,51 1,07 7,08 0,22 3,97 1,98 31 7,44 1,40 2,55 0,01 2,85 0,00 1,22 6,94 0,19 4,32 2,29 32 6,40 2,40 4,16 0,14 5,17 0,00 1,74 5,74 0,38 4,08 3,93 34 7,76 2,28 8,80 0,87 9,47 0,57 1,19 8,00 0,29 4,03 1,83 35 10,04 1,44 4,38 0,09 5,05 0,21 1,46 8,86 0,14 3,82 0,46 36 4,96 0,42 0,75 0,02 0,85 0,00 0,51 4,64 0,08 7,05 0,31 37 6,96 0,08 0,59 0,01 0,72 0,25 0,57 6,02 0,01 11,88 3,20 38 4,72 2,32 6,00 0,18 5,82 0,22 1,22 5,68 0,49 3,29 2,17 39 7,08 2,28 4,70 0,11 5,55 0,14 0,72 7,58 0,32 3,90 1,37 40 11,52 0,72 3,38 0,10 6,90 1,70 1,25 6,08 0,06 4,23 1,67 58 6,48 5,36 1,86 0,19 0,95 0,44 3,70 7,94 0,83 9,03 0,83 59 6,36 5,00 3,32 0,35 5,80 0,03 3,41 4,78 0,79 7,27 0,35 60 7,12 1,36 0,98 0,02 0,85 0,06 0,93 7,42 0,19 8,64 0,78 61 7,16 1,86 0,69 0,03 0,70 0,32 0,98 7,64 0,26 12,26 0,73 62 5,40 1,50 0,76 0,11 0,70 0,22 1,16 5,48 0,28 8,71 1,07 63 7,04 2,08 0,92 0,07 0,60 0,17 1,66 7,32 0,30 9,80 0,40 64 7,36 0,78 1,28 0,06 0,68 0,68 1,06 7,06 0,11 6,59 1,34 65 7,84 2,64 1,00 0,07 0,80 0,17 1,48 8,76 0,34 10,55 0,25 66 6,28 2,12 0,79 0,05 0,70 0,11 1,91 6,06 0,34 10,12 0,96 67 3,48 0,86 1,96 0,02 1,95 2,54 0,41 0,58 0,25 2,66 0,41 68 4,32 0,68 0,90 0,02 1,00 2,54 1,05 1,98 0,16 5,48 0,31 73 4,32 0,98 0,77 0,04 0,50 0,00 0,46 5,06 0,23 6,63 0,55 79 4,79 0,49 0,52 0,04 0,45 0,03 0,37 4,84 0,10 9,71 0,31 88 0,88 0,08 1,50 0,14 0,25 0,11 0,71 5,98 0,09 0,81 0,95 90 3,20 0,40 0,21 0,01 0,20 0,14 0,00 3,54 0,12 15,42 0,37 122 4,39 1,15 5,74 0,13 5,75 0,13 0,50 4,90 0,26 2,04 0,38 123 3,04 0,90 3,31 0,13 4,03 0,01 0,50 2,67 0,30 1,95 0,76 125 2,94 0,33 0,22 0,03 0,25 0,01 0,15 3,02 0,11 13,89 1,39 190 11,78 1,81 1,58 0,28 2,54 0,29 3,06 7,13 0,15 9,56 0,48 193 6,19 1,00 0,84 0,06 0,62 0,15 2,74 5,74 0,16 8,39 0,33 194 5,99 0,60 0,32 0,05 0,37 0,36 0,47 6,00 0,10 19,51 0,41 195 4,17 0,20 0,21 0,03 0,31 0,26 0,24 6,36 0,05 20,00 0,43 196 6,99 1,00 0,48 0,06 0,51 0,63 0,63 6,47 0,14 15,48 0,63 198 4,79 0,78 0,28 0,05 0,25 0,24 0,42 6,23 0,16 17,78 0,44 199 15,37 3,81 3,38 0,31 6,49 0,21 6,86 7,38 0,25 8,67 0,39 200 4,79 2,41 0,90 0,31 0,37 0,18 0,42 6,31 0,50 8,02 1,33 201 4,59 0,40 0,15 0,05 0,28 0,16 0,02 6,15 0,09 31,40 0,57 203 3,99 1,41 0,21 0,03 0,37 0,06 0,35 6,15 0,35 20,55 0,20 204 5,39 1,20 0,32 0,03 0,34 0,16 0,34 6,23 0,22 18,21 0,16 206 6,39 0,20 0,68 0,14 0,31 0,09 0,26 6,36 0,03 9,74 0,26 268
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας Οµάδα 1 Οµάδα 2 Σχήµα 7.5.6 Γραφική παράσταση της περιεκτικότητας (mgr/l) των ιόντων Na-K. Από τη µελέτη του σχήµατος 7.5.6, αλλά και του πίνακα 7.5.1, παρατηρείται ότι σε όλα τα δείγµατα οι συγκεντρώσεις νατρίου και καλίου παραµένουν στα όρια ποσιµότητας (Na + = 175 mg/l, K + = 12 mg/l), εκτός του δείγµατος 34 που απαντάται στο βόρειο τµήµα της Λευκάδας λόγω της υφαλµύρυνσης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα. Η παρατήρηση του σχήµατος 7.5.6 επισηµαίνει ότι τα δείγµατα που ανήκουν στη δεύτερη οµάδα κατάταξης στο διάγραµµα Piper, παρουσιάζουν υψηλότερες συγκεντρώσεις νατρίου από αυτά της πρώτης. Η διείσδυση του θαλασσινού νερού στους υδροφόρους ορίζοντες των τεταρτογενών αποτελεί τη βασική αιτία της παρουσίας υψηλών συγκεντρώσεων ιόντων νατρίου ενώ οι ποσότητες καλίου αποδίδονται στην ποικίλη ορυκτολογική σύσταση των αποθέσεων που περιλαµβάνει και σχηµατισµούς πλούσιους σε αργιλικά ορυκτά.. Οι τιµές του ph κυµαίνονται σε ψηλά επίπεδα (ph>7), φανερώνοντας τον αλκαλικό χαρακτήρα των νερών και τη γρήγορη ανανέωσή τους. Ο συνεχής εµπλουτισµός τους µε νέες υδάτινες µάζες επιβεβαιώνεται και από το λόγο r(mg+ca)/r(na+k) (πίνακας 7.5.2), ο οποίος παίρνει τιµές µεγαλύτερες της µονάδας σε όλα σχεδόν τα δείγµατα. Από τις τιµές του λόγου Mg/Ca (πίνακα 7.5.2), παρατηρείται ότι στο 95,3% περίπου των δειγµάτων αυτές είναι κάτω του 0,7 φανερώνοντας τροφοδοσία από ασβεστολιθικούς υδροφόρους. Σε ποσοστό µόλις 4,7% των δειγµάτων, κυµαίνονται µεταξύ 0,7-0,9 γεγονός που δηλώνει τροφοδοσία από δολοµιτικούς υδροφόρους. Από τον πίνακα 7.5.1 και το σχήµα 7.5.7 διαπιστώνεται ότι τα δείγµατα που ανήκουν στη δεύτερη οµάδα κατάταξης στο διάγραµµα Piper, παρουσιάζουν υψηλότερες 269
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας συγκεντρώσεις ιόντων χλωρίου από αυτά της πρώτης. Το γεγονός αυτό φανερώνει την επίδραση του θαλασσινού νερού στους υδροφόρους ορίζοντες που αντιστοιχούν τα δείγµατα αυτά. Αντίθετα τα δείγµατα της πρώτης οµάδας που κατανέµονται στο κεντρικό τµήµα του υδατικού διαµερίσµατος εµφανίζουν υψηλές τιµές θειικών ιόντων, χωρίς ιδιαίτερα υψηλές χλωριόντων υποδηλώνοντας την διαφορετική προέλευσή τους. Η παρουσία στην ευρύτερη περιοχή των τριαδικών λατυποπαγών, που είναι σχηµατισµοί πλούσιοι σε µαγνησιούχα ορυκτά, αποτελεί την πηγή των θειικών ιόντων στα νερά. Οµάδα 1 Οµάδα 2 Σχήµα 7.5.7 Γραφική παράσταση της περιεκτικότητας (mgr/l) των ιόντων SO 4 -Cl. Το σχήµα 7.5.8, παρουσιάζει την επιφανειακή κατανοµή των ιόντων χλωρίου στο υδατικό διαµέρισµα. Μέτριας ποιότητας νερά µε συγκεντρώσεις ιόντων χλωρίου από 50-100 mg/l, παρατηρούνται στις τεταρτογενείς αποθέσεις στην περιοχή του Ακτίου καθώς και στις εκβολές του ποταµού Αχελώου. Κατά µήκος των ακτών του Πατραϊκού κόλπου από τις εκβολές του ποταµού Αχελώου έως το Κρυονέρι και στο βόρειο άκρο της νήσου της Λευκάδας η ποιότητα των υδάτων των υπόγειων υδροφόρων οριζόντων έχει επιβαρυνθεί πολύ από τη διείσδυση του θαλασσινού νερού σε σηµείο οι συγκεντρώσεις αυτών να ξεπερνούν κατά πολύ τα 100 mg/l. 270
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας 271
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας Η ηλεκτρική αγωγιµότητα περιλαµβάνει τιµές µεταξύ 302,35-1790 µs/cm και η διακύµανσή της ανάλογα µε τα ιόντα του χλωρίου, της θειικής ρίζας και των όξινων ανθρακικών δίνεται στο σχήµα 7.5.9 (α), (β), (γ) που ακολουθεί. 2000 2000 Ηλεκτρική Αγωγιµότητα (µs/cm) 1600 1200 800 400 Ηλεκτρική Αγωγιµότητα (µs/cm) 1600 1200 800 400 0 0 100 200 300 400 Περιεκτικότητα ιόντων χλωρίου (mg/l) (α) (β) 0 0 100 200 300 400 500 Περιεκτικότητα θειικών ιόντων(mg/l) 2000 Ηλεκτρική Αγωγιµότητα (µs/cm) 1600 1200 800 400 Σχήµα 7.5.9 0 0 200 400 600 Περιεκτικότηταόξινων ιόντων(mg/l) (γ) Γραφικές παραστάσεις της αγωγιµότητας σε συνάρτηση µε α) τα ιόντα χλωρίου, β) τα ιόντα της θειικής ρίζας, γ) τα όξινα ανθρακικά ιόντα. Η παρατήρηση των διαγραµµάτων αυτών φανερώνει την άµεση σχέση µεταξύ της ηλεκτρικής αγωγιµότητας και των ιόντων χλωρίου και θειικών. Η αύξηση της συγκέντρωσης αυτών των ιόντων στα περισσότερα δείγµατα, συνοδεύεται από ταυτόχρονη αύξηση της αγωγιµότητας ενώ δεν συµβαίνει το ίδιο µε τη συγκέντρωση των όξινων ανθρακικών. 272
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας 273
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας Όσον αφορά τα νιτρικά ιόντα, από τη µελέτη του σχήµατος 7.5.10 για το χρονικό διάστηµα 1985-1996 τα περισσότερα δείγµατα, παρουσιάζουν τιµές µέσα στα επιτρεπτά όρια ποσιµότητας (NO - 3 =50 mgr/l). Εξαίρεση αποτελεί µόνο η περιοχή Ακτίου και µια µικρή περιοχή στα βόρεια της Λευκάδας, όπου οι τιµές των νιτρικών ιόντων στα υπόγεια ύδατα ξεπερνούν τα επιτρεπτά όρια. Ο συντελεστής προσρόφησης νατρίου παρουσιάζει χαµηλές τιµές (πίνακας 7.5.2), µε αποτέλεσµα ο κίνδυνος αλκαλίωσης των εδαφών από τη χρήση των νερών αυτών για άρδευση να είναι µικρός. Σε συνδυασµό όµως µε την ηλεκτρική αγωγιµότητα, που όπως έχει αναφερθεί καταλαµβάνει ένα ευρύ φάσµα τιµών και σύµφωνα µε το διάγραµµα ποιοτικής κατάταξης για αρδευτικές χρήσεις του U. S. Salinity Laboratory (σχήµα 7.5.11), τα δείγµατα ανήκουν κατά το πλείστον στις κατηγορίες c 2 -s 1 και c 3 -s 1, δηλώνοντας µέσο έως µεγάλο κίνδυνο αλατόσεως. Σχήµα 7.5.11 ιάγραµµα ποιοτικής κατάταξης των υδάτων για αρδευτικές χρήσεις του U. S. Salinity Laboratory. 274
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας 7.5.3 Υ ΡΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΝΘΡΑΚΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ Τα υδροχηµικά χαρακτηριστικά του υπόγειου νερού στους ανθρακικούς σχηµατισµούς, µελετήθηκαν µε βάση τα αποτελέσµατα των χηµικών αναλύσεων δειγµάτων από γεωτρήσεις και κυρίως από πηγές κατά το χρονικό διάστηµα 1985-1996 (πίνακας 7.5.3). Από τα στοιχεία του πίνακα 7.5.3 και του σχήµατος 7.5.12 επικρατέστερα από τα κατιόντα και τα ανιόντα είναι τα ιόντα του νατρίου και του χλωρίου αντίστοιχα, γεγονός που δηλώνει ότι τα νερά γενικά είναι χλωριούχα και βρίσκονται σε προχωρηµένο στάδιο υδροχηµικών διεργασιών. HCO 3 27% NO 3 0% SO 4 8% Ca 10% Mg 3% Cl 33% Σχήµα 7.5.13 Προβολή των επικρατέστερων ιόντων στους υδροφόρους ορίζοντες των ανθρακικών σχηµατισµών. K 1% Na 18% ΥΠΟΜΝΗΜΑ Οµάδα 1 Οµάδα 2 Οµάδα 3 Σχήµα 7.5.14 ιάγραµµα Piper µε τα αποτελέσµατα των χηµικών αναλύσεων από τους σχηµατισµούς των ανθρακικών σχηµατισµών. 275
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας Πίνακας 7.5.3 Αποτελέσµατα χηµικών αναλύσεων στα δείγµατα των ανθρακικών σχηµατισµών (mg/l). α/α ph EC Ca Mg Na K Cl NO 3 SO 4 HCO 3 3 PBL 8,07 640 119,43 13,62 8,77 0,39 19,5 6,21 89,9 304,26 4 PKER 7,34 720 135,47 13,38 11,08 0,78 26,59 13,04 20,19 424,39 5 PER 8,27 310 50,5 4,62 7,85 4,29 17,73 1,24 16,34 153,65 9 DRAG 7,8 700 96,99 8,27 49,22 9,78 39,01 19,84 62,92 317,2 10 ATHAN 8 880 136,67 13,62 30,36 25,02 58,51 24,18 57,64 403,82 11 PARX 7,5 380 59,32 4,62 8,05 0,01 8,86 1,24 33,14 165,92 14 PKKAR 7,6 430 60,92 2,19 11,04 8,6 19,5 29,76 21,13 147,62 15 PBL 7,5 470 88,98 1,22 7,59 0,51 15,96 4,34 15,37 217,16 16 PKAT 7,8 285 56,51 0,73 7,13 0,47 15,25 3,72 8,17 132,98 17 PBRAL 7,8 245 48,9 0,97 3,45 0,51 7,8 2,48 11,05 120,78 18 PPOT 7,65 260 53,11 1,46 3,68 0,47 8,87 3,72 9,61 131,15 20 PAKONI 7,7 360 70,94 6,57 5,98 0,78 14,18 0,001 4,8 223,26 33 G65 7,9 700 70,54 12,89 79,58 4,69 77,3 8,68 33,62 309,88 49 G89 7,95 685 113,83 22,86 11,27 1,56 21,28 8,68 43,23 396,5 50 G90 8,05 885 100,2 35,51 43,7 0,78 67,37 32,87 86,45 336,72 55 G86 8 715 89,78 26,75 39,79 3,9 82,27 11,16 37,94 317,2 56 G87 8 580 114,63 6,32 15,18 15,6 31,91 44,03 37,46 279,38 57 G88 8 540 99,4 5,59 14,26 1,17 26,6 13,02 49,47 247,66 72 ARAX 8 210 36,07 1,95 2,36 3,13 3,55 0,001 6,24 115,9 78 PMYRT 6,67 609 44,09 5,6 92,14 1,56 12,4 0,001 9,6 369,5 82 PARG 7,37 380 49,64 9,73 28,52 1,95 3,54 0,001 11,05 253,65 87 ΥΓ3 7,5 585,8 152,3 2,92 5,98 0,39 102,83 13,02 3,36 305 89 ΥΓ4 7,8 328,99 73,75 2,43 4,14 0,39 5,32 0,001 3,84 239,12 91 ΥΓ5 8,2 252,12 48,1 5,84 6,9 0,39 7,09 0,001 10,56 173,24 92 ΜΟΝΑΣ 7,5 390 92,95 18 117 6 202 3,1 32 293 93 ΕΥΠΑΛ 7,7 380 88 6 9 1 11 1,2 10 295 94 ΑΜΠΛΑ 7,5 390 104 2 5 0,01 11 0,001 5 322 95 ΘΕΡΜΟ 7,9 385 82 9 11 1 11 0,01 24 277 96 ΑΜΠΛΑΣ 8,1 390 61 5 9 1 7 0,01 36 183 97 ΣΕΡΓ 7,8 388 5 33 5 0,01 7 1,2 6 170 98 ΠΟΛΥΣ 7,6 385 6 31 6 0,01 7 0,001 12 162 99 ΤΟΛΟΦ 7,4 395 200 321 2829 98 5071 8 669 228 107 ΠΠΕΤΡ 7,4 380 118 68 846 27 1464 1,9 142 274 108 ΠΒΛΥΧ1 7,3 385 237 56 398 15 716 4,3 494 215 109 ΠΓΟΡΓ 7,3 394 608 50 11 2 21 13 1447 249 111 ΠΒΛΥΧ2 7,4 380 124 63 742 29 1298 3,7 175 265 113 ΜΟΝΣ 7,5 399 91 15 5 1 7 2,5 124 192 114 ΠΧΟΛ 7,5 410 81 4 13 1 22 1,9 10 251 115 ΠΚΕΦ 7,5 399 44 1 2 0,01 6 2,5 6 124 116 ΠΚΑΣ 7,8 398 63 15 18 1 14 1,9 31 256 117 ΠΠΑΛ 7,5 410 224 493 4278 195 7702 1,9 1071 179 118 ΠΒΛΥΧ3 7,2 410 184 164 1380 61 2532 3,7 361 332 119 ΒΑΣ 7,2 420 167 78 653 29 1188 3,7 198 362 124 PLIMN 7,4 395 281 265 2650 122 4858 0,001 638 306 126 P22 7,6 398 59 2 4 0,01 7 0,001 10 173 127 P23 7,6 420 53 1 4 0,01 6 0,01 7 160 128 P24 7,6 388 42 0,1 2 0,01 6 0,001 3 122 129 P25 7,6 355 53 2 3 0,01 5 0,001 4 162 130 P26 7,6 410 37 2 2 0,01 4 0,001 5 113 131 P27 7,7 380 45 2 3 1 8 0,001 2 135 132 P28 7,7 400 41 3 3 0,01 5 0,001 7 128 133 P29 7,7 380 47 1 2 0,01 4 0,001 6 140 134 P30 7,6 395 65 6 6 1 7 0,001 3 229 135 P31 7,5 390 102 5 10 0,01 9 3,7 8 335 136 P32 7,4 385 96 3 6 0,01 9 0,001 4 309 137 P33 7,4 388 69 2 6 0,01 7 0,001 5 220 138 P34 7,2 386 88 1 3 0,01 5 0,001 3 265 139 P35 7,3 392 86 2 5 1 4 0,6 5 271 140 P36 7,3 378 86 5 9 1 13 1,2 9 274 141 P37 7,6 395 69 1 3 0,01 7 0,001 3 206 142 P38 7,9 391 49 1 3 0,01 5 0,001 4 146 143 P39 7,9 386 46 1 3 0,01 4 0,001 4 142 144 P40 7,8 380 53 2 6 0,01 5 0,001 3 173 145 P41 7,8 375 46 2 5 0,01 5 0,001 8 150 276
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας 146 P42 8 388 41 1 3 0,01 4 0,001 6 123 147 P43 7,7 380 45 2 6 1 5 0,001 11 143 151 P47 7,5 385 58 2 2 0,01 5 0,001 5 174 152 P48 7,7 390 50 2 5 0,01 7 0,001 11 150 153 P49 7,7 390 66 3 3 0,01 5 0,001 12 201 154 P50 7,4 385 74 2 5 0,01 5 0,001 7 232 155 P51 7,8 380 49 3 4 0,01 5 0,001 8 156 156 P52 7,7 382 61 2 18 0,01 5 0,001 8 227 157 P53 7,9 399 67 3 5 0,01 7 0,001 6 215 158 P54 7,8 410 68 6 6 0,01 7 0,001 13 224 159 P55 7,6 398 59 5 3 0,01 5 3,1 11 183 160 P56 7,8 388 59 7 7 0,01 7 0,001 9 210 161 P57 7,5 385 47 1 2 0,01 5 0,001 7 135 162 P58 7,6 397 55 3 5 0,01 5 0,001 5 182 163 P59 7,6 399 59 1 5 0,01 5 0,001 6 183 164 P60 7,9 410 57 1 4 0,01 5 0,001 6 174 165 P61 7,8 405 45 2 2 0,01 4 0,001 9 133 166 P62 7,8 420 40 4 3 0,01 4 0,001 9 137 167 P63 7,8 425 39 3 4 0,01 4 0,001 12 127 168 P64 7,8 430 33 2 2 0,01 4 0,001 6 102 169 P65 7,8 399 46 4 5 0,01 4 0,001 9 157 170 P66 7,8 385 47 2 3 0,01 4 0,001 7 145 171 P67 7,9 395 42 1 3 0,01 4 0,001 9 128 172 P68 7,8 390 55 3 3 0,01 7 0,001 9 167 173 P69 7,8 390 81 3 5 0,01 7 0,001 8 256 174 P70 7,5 380 74 2 3 0,01 5 0,001 7 227 175 P71 7,6 375 60 2 3 0,01 5 0,001 6 184 176 P72 8 395 49 6 4 1 7 0,001 7 170 177 P73 8 385 57 2 5 0,01 5 0,001 6 182 178 P74 7,8 380 59 3 6 1 3 0,001 10 196 179 P75 7,8 387 56 1 3 0,01 4 0,001 7 172 180 P76 7,9 387 51 1 5 0,01 5 0,001 7 159 181 P77 7,9 386 48 5 7 1 4 0,001 12 170 182 P78 8 386 56 4 3 1 8 0,001 5 178 183 P79 7,7 385 39 2 5 0,01 4 0,001 13 121 184 P80 7,5 398 45 3 6 0,01 6 0,001 15 135 185 P81 7,9 370 44 5 3 0,01 4 0,001 10 149 186 P82 7,9 381 41 2 4 0,01 4 0,001 7 131 187 P83 8 375 38 5 2 0,01 4 0,001 7 131 188 P84 8 380 47 3 4 1 4 0,001 27 129 189 P85 7,9 384 50 1 5 0,01 5 0,001 10 150 192 G11 7,7 2080 96 44,89 122 22 1123 7,92 75 433 202 G4 7 500 116 4,88 3,41 1,1 15 6,16 2 385 205 G21 7,1 440 96 31,72 8,5 2,1 8 5,28 1 395 Η προβολή των δειγµάτων στο διάγραµµα Piper (σχήµα 7.5.15) οδηγεί στην οµαδοποίησή τους σε τρεις κατηγορίες: 1) Ca, HCO 3, Mg 2) Na, Cl, Ca, Mg, SO 4, HCO 3 και 5) Na, Cl. Τα περισσότερα δείγµατα προβάλλονται στην κάτω αριστερή γωνία του ρόµβου χαρακτηριστικό γνώρισµα των αναλύσεων από ανθρακικούς σχηµατισµούς. Ωστόσο, πολλά από τα δείγµατα φανερώνουν την ανάµειξη του νερού των υδροφόρων οριζόντων των ανθρακικών πετρωµάτων µε άλλου τύπου νερά και κυρίως του θαλασσινού. Τα δείγµατα που βρίσκονται στην πάνω γωνία του ρόµβου, παρουσιάζουν αυξηµένες ποσότητες θειικών ιόντων και αντιστοιχούν στα δείγµατα 109, 192 και 108 που κατανέµονται σε ανθρακικούς σχηµατισµούς, στην ευρύτερη περιοχή της Βόνιτσας, 277
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας οι οποίοι είναι σε επαφή και επηρεάζονται άµεσα από τα τριαδικά λατυποπαγή (πλούσια σε θειικά ιόντα) που επικρατούν στην περιοχή. Τα δείγµατα 78, 82, που απαντώνται στο κάτω τµήµα του ρόµβου, χαρακτηρίζονται από την υπεροχή των ιόντων νατρίου, γεγονός που δικαιολογείται από τη θέση των δειγµάτων πλησίον της λίµνης Τριχωνίδας και των σχηµατισµών του φλύσχη της ζώνης Γάβροβο-Τρίπολης οι οποίοι περιέχουν αργιλικά υλικά (αργιλικούς σχιστόλιθους και αργιλοµαργαϊκά υλικά αντίστοιχα) και επηρεάζουν τη χηµική σύσταση των υδάτων των υδροφόρων οριζόντων των ανθρακικών σχηµατισµών. Τα δείγµατα που βρίσκονται στο κέντρο του ρόµβου, είναι τα 9, 92 και 33, απαντώνται σε παράκτιες περιοχές µε αποτέλεσµα τη διείσδυση του νερού της θάλασσας στην ενδοχώρα και τον εµπλουτισµό των υπόγειων υδάτων µε άλατα. Τέλος η τρίτη οµάδα χαρακτηρίζεται από την παρουσία των ιόντων χλωρίου και νατρίου, γεγονός που φανερώνει ότι η ανάµειξη του «φρέσκου» νερού µε το θαλασσινό έχει ολοκληρωθεί. Πίνακας 7.5.4 Αποτελέσµατα χηµικών αναλύσεων στα δείγµατα των ανθρακικών σχηµατισµών (meq/l). α/α Ca Mg Na K Cl NO 3 SO 4 HCO 3 Mg/Ca Mg+Ca/Na+K SAR 3 5,96 1,12 0,38 0,01 0,55 0,16 1,45 4,99 0,19 16,75 0,10 4 6,76 1,10 0,48 0,02 0,75 0,33 0,33 6,96 0,16 15,15 0,47 5 2,52 0,38 0,34 0,11 0,50 0,03 0,26 2,52 0,15 7,87 0,49 9 4,84 0,68 2,14 0,25 1,10 0,51 1,01 5,20 0,14 3,19 0,15 10 6,82 1,12 1,32 0,64 1,65 0,62 0,93 6,62 0,16 6,92 0,22 11 2,96 0,38 0,35 0,00 0,25 0,03 0,53 2,72 0,13 8,83 0,23 14 3,04 0,18 0,48 0,22 0,55 0,76 0,34 2,42 0,06 6,73 3,47 15 4,44 0,10 0,33 0,01 0,45 0,11 0,25 3,56 0,02 13,56 0,32 16 2,82 0,06 0,31 0,01 0,43 0,10 0,13 2,18 0,02 9,16 0,34 17 2,44 0,08 0,15 0,01 0,22 0,06 0,18 1,98 0,03 16,35 0,42 18 2,65 0,12 0,16 0,01 0,25 0,10 0,16 2,15 0,05 16,69 0,97 20 3,54 0,54 0,26 0,02 0,40 0,00 0,08 3,66 0,15 14,17 0,25 33 3,52 1,06 3,46 0,12 2,18 0,22 0,54 5,08 0,30 2,20 0,20 49 5,68 1,88 0,49 0,04 0,60 0,22 0,70 6,50 0,33 13,51 0,51 50 5,00 2,92 1,90 0,02 1,90 0,84 1,39 5,52 0,58 5,57 0,53 55 4,48 2,20 1,73 0,10 2,32 0,29 0,61 5,20 0,49 4,89 0,13 56 5,72 0,52 0,66 0,40 0,90 1,13 0,60 4,58 0,09 9,58 2,17 57 4,96 0,46 0,62 0,03 0,75 0,33 0,80 4,06 0,09 8,49 0,13 72 1,80 0,16 0,10 0,08 0,10 0,00 0,10 1,90 0,09 17,77 0,16 78 2,20 0,46 4,01 0,04 0,35 0,00 0,15 6,06 0,21 1,05 0,25 82 2,48 0,80 1,24 0,05 0,10 0,00 0,18 4,16 0,32 2,85 2,91 87 7,60 0,24 0,26 0,01 2,90 0,33 0,05 5,00 0,03 29,47 0,25 89 3,68 0,20 0,18 0,01 0,15 0,00 0,06 3,92 0,05 20,64 0,13 91 2,40 0,48 0,30 0,01 0,20 0,00 0,17 2,84 0,20 8,49 0,31 92 4,64 1,48 5,09 0,15 5,70 0,08 0,52 4,80 0,32 2,55 0,30 93 4,39 0,49 0,39 0,03 0,31 0,03 0,16 4,84 0,11 11,74 0,18 94 5,19 0,16 0,22 0,00 0,31 0,00 0,08 5,28 0,03 24,03 0,22 95 4,09 0,74 0,48 0,03 0,31 0,00 0,39 4,54 0,18 9,32 28,85 96 3,04 0,41 0,39 0,03 0,20 0,00 0,58 3,00 0,14 8,21 0,11 97 0,25 2,71 0,22 0,00 0,20 0,03 0,10 2,79 10,88 3,86 0,17 278
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας 98 0,30 2,55 0,26 0,00 0,20 0,00 0,19 2,66 8,52 3,70 0,17 99 9,98 26,41 123,06 2,51 143,05 0,20 10,79 3,74 2,65 28,99 0,18 107 5,89 5,59 36,80 0,69 41,30 0,05 2,29 4,49 0,95 6,44 0,17 108 11,83 4,61 17,31 0,38 20,20 0,11 7,97 3,52 0,39 5,67 0,08 109 30,34 4,11 0,48 0,05 0,59 0,33 23,34 4,08 0,14 67,57 0,12 111 6,19 5,18 32,28 0,74 36,62 0,09 2,82 4,34 0,84 6,12 15,36 113 4,54 1,23 0,22 0,03 0,20 0,06 2,00 3,15 0,27 22,14 6,04 114 4,04 0,33 0,57 0,03 0,62 0,05 0,16 4,11 0,08 7,50 0,12 115 2,20 0,08 0,09 0,00 0,17 0,06 0,10 2,03 0,04 25,32 2,13 116 3,14 1,23 0,78 0,03 0,39 0,05 0,50 4,20 0,39 5,27 13,54 117 11,18 40,55 186,09 4,99 217,27 0,05 17,28 2,93 3,63 45,60 0,09 118 9,18 13,49 60,03 1,56 71,43 0,09 5,82 5,44 1,47 15,20 0,13 119 8,33 6,42 28,41 0,74 33,51 0,09 3,19 5,93 0,77 7,45 0,38 124 14,02 21,80 115,28 3,12 137,04 0,00 10,29 5,02 1,55 25,04 0,08 126 2,94 0,16 0,17 0,00 0,20 0,00 0,16 2,84 0,06 17,08 0,53 127 2,64 0,08 0,17 0,00 0,17 0,00 0,11 2,62 0,03 15,28 36,59 128 2,10 0,01 0,09 0,00 0,17 0,00 0,05 2,00 0,00 24,10 17,83 129 2,64 0,16 0,13 0,00 0,14 0,00 0,06 2,66 0,06 20,43 10,46 130 1,85 0,16 0,09 0,00 0,11 0,00 0,08 1,85 0,09 21,39 0,35 131 2,25 0,16 0,13 0,03 0,23 0,00 0,03 2,21 0,07 17,40 0,56 132 2,05 0,25 0,13 0,00 0,14 0,00 0,11 2,10 0,12 15,92 3,45 133 2,35 0,08 0,09 0,00 0,11 0,00 0,10 2,29 0,04 27,04 2,35 134 3,24 0,49 0,26 0,03 0,20 0,00 0,05 3,75 0,15 12,95 27,24 135 5,09 0,41 0,44 0,00 0,25 0,09 0,13 5,49 0,08 12,11 0,17 136 4,79 0,25 0,26 0,00 0,25 0,00 0,06 5,06 0,05 18,60 0,14 137 3,44 0,16 0,26 0,00 0,20 0,00 0,08 3,61 0,05 13,36 0,15 138 4,39 0,08 0,13 0,00 0,14 0,00 0,05 4,34 0,02 33,73 0,08 139 4,29 0,16 0,22 0,03 0,11 0,02 0,08 4,44 0,04 19,92 0,11 140 4,29 0,41 0,39 0,03 0,37 0,03 0,15 4,49 0,10 11,40 0,09 141 3,44 0,08 0,13 0,00 0,20 0,00 0,05 3,38 0,02 26,47 0,12 142 2,45 0,08 0,13 0,00 0,14 0,00 0,06 2,39 0,03 18,82 0,12 143 2,30 0,08 0,13 0,00 0,11 0,00 0,06 2,33 0,04 17,67 0,08 144 2,64 0,16 0,26 0,00 0,14 0,00 0,05 2,84 0,06 10,30 0,19 145 2,30 0,16 0,22 0,00 0,14 0,00 0,13 2,46 0,07 10,72 0,26 146 2,05 0,08 0,13 0,00 0,11 0,00 0,10 2,02 0,04 15,76 0,16 147 2,25 0,16 0,26 0,03 0,14 0,00 0,18 2,34 0,07 8,79 0,19 151 2,89 0,16 0,09 0,00 0,14 0,00 0,08 2,85 0,06 33,43 0,09 152 2,50 0,16 0,22 0,00 0,20 0,00 0,18 2,46 0,07 11,64 0,15 153 3,29 0,25 0,13 0,00 0,14 0,00 0,19 3,29 0,07 25,48 0,26 154 3,69 0,16 0,22 0,00 0,14 0,00 0,11 3,80 0,04 17,14 0,10 155 2,45 0,25 0,17 0,00 0,14 0,00 0,13 2,56 0,10 14,30 0,12 156 3,04 0,16 0,78 0,00 0,14 0,00 0,13 3,72 0,05 4,05 0,12 157 3,34 0,25 0,22 0,00 0,20 0,00 0,10 3,52 0,07 15,62 0,22 158 3,39 0,49 0,26 0,00 0,20 0,00 0,21 3,67 0,15 13,49 0,20 159 2,94 0,41 0,13 0,00 0,14 0,08 0,18 3,00 0,14 22,97 0,13 160 2,94 0,58 0,30 0,00 0,20 0,00 0,15 3,44 0,20 10,24 0,24 161 2,35 0,08 0,09 0,00 0,14 0,00 0,11 2,21 0,04 27,04 0,30 162 2,74 0,25 0,22 0,00 0,14 0,00 0,08 2,98 0,09 12,87 0,51 163 2,94 0,08 0,22 0,00 0,14 0,00 0,10 3,00 0,03 13,62 0,35 164 2,84 0,08 0,17 0,00 0,14 0,00 0,10 2,85 0,03 16,43 0,07 165 2,25 0,16 0,09 0,00 0,11 0,00 0,15 2,18 0,07 25,98 0,19 166 2,00 0,33 0,13 0,00 0,11 0,00 0,15 2,25 0,16 15,62 0,10 167 1,95 0,25 0,17 0,00 0,11 0,00 0,19 2,08 0,13 11,43 0,16 168 1,65 0,16 0,09 0,00 0,11 0,00 0,10 1,67 0,10 19,09 0,15 169 2,30 0,33 0,22 0,00 0,11 0,00 0,15 2,57 0,14 10,88 0,62 170 2,35 0,16 0,13 0,00 0,11 0,00 0,11 2,38 0,07 18,14 0,16 171 2,10 0,08 0,13 0,00 0,11 0,00 0,15 2,10 0,04 16,14 0,19 172 2,74 0,25 0,13 0,00 0,20 0,00 0,15 2,74 0,09 21,28 0,10 173 4,04 0,25 0,22 0,00 0,20 0,00 0,13 4,20 0,06 18,83 0,23 174 3,69 0,16 0,13 0,00 0,14 0,00 0,11 3,72 0,04 28,46 0,08 175 2,99 0,16 0,13 0,00 0,14 0,00 0,10 3,02 0,05 23,11 0,18 176 2,45 0,49 0,17 0,03 0,20 0,00 0,11 2,79 0,20 14,57 0,18 177 2,84 0,16 0,22 0,00 0,14 0,00 0,10 2,98 0,06 13,24 0,14 178 2,94 0,25 0,26 0,03 0,08 0,00 0,16 3,21 0,08 11,55 0,08 279
Κεφάλαιο 7 Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας 179 2,79 0,08 0,13 0,00 0,11 0,00 0,11 2,82 0,03 21,50 0,12 180 2,54 0,08 0,22 0,00 0,14 0,00 0,11 2,61 0,03 11,78 0,17 181 2,40 0,41 0,30 0,03 0,11 0,00 0,19 2,79 0,17 8,30 0,09 182 2,79 0,33 0,13 0,03 0,23 0,00 0,08 2,92 0,12 21,77 0,19 183 1,95 0,16 0,22 0,00 0,11 0,00 0,21 1,98 0,08 9,11 0,12 184 2,25 0,25 0,26 0,00 0,17 0,00 0,24 2,21 0,11 8,85 0,13 185 2,20 0,41 0,13 0,00 0,11 0,00 0,16 2,44 0,19 17,24 0,11 186 2,05 0,16 0,17 0,00 0,11 0,00 0,11 2,15 0,08 11,92 0,15 187 1,90 0,41 0,09 0,00 0,11 0,00 0,11 2,15 0,22 22,21 0,09 188 2,35 0,25 0,17 0,03 0,11 0,00 0,44 2,11 0,11 13,75 0,10 189 2,50 0,08 0,22 0,00 0,14 0,00 0,16 2,46 0,03 11,55 0,14 192 4,79 3,69 5,31 0,56 31,68 0,20 1,21 7,10 0,77 5,16 0,18 202 5,79 0,40 0,15 0,03 0,42 0,16 0,03 6,31 0,07 39,45 0,21 205 4,79 2,61 0,37 0,05 0,23 0,14 0,02 6,47 0,54 15,62 0,11 Ο ανθρακικός τους χαρακτήρας διαπιστώνεται από το λόγο rmg/rca (πίνακας 7.5.4), ο οποίος είναι µικρότερος της τιµής 0,7 στα περισσότερα δείγµατα. Τα δείγµατα 111, 119, 192 παρουσιάζουν τιµές για το λόγο µεταξύ 0,7 και 0,9 φανερώνοντας τροφοδοσία από δολοµιτικούς υδροφόρους. Οι θέσεις των δειγµάτων δίπλα σε εµφανίσεις τριαδικών λατυποπαγών και γύψων, στο βόρειο και το νότιο τµήµα του υδατικού διαµερίσµατος της δυτικής Στερεάς Ελλάδας δικαιολογούν απόλυτα αυτές τις τιµές. Τα δείγµατα 97, 98, 99, 107, 117, 118, 124 παρουσιάζουν τιµές για τον παραπάνω λόγο µεγαλύτερες του 0,9 γεγονός που δηλώνει ότι οι υδροφόροι των ανθρακικών πετρωµάτων κατά την κίνησή τους έρχονται σε επαφή µε πετρώµατα πλούσια σε πυριτικά ορυκτά, παρατήρηση που επιβεβαιώνεται από την εµφάνιση των δειγµάτων στα σηµεία επαφής των ανθρακικών σχηµατισµών µε τους σχηµατισµούς του φλύσχη της ζώνης Πίνδου και νεογενών αποθέσεων. Σχήµα 7.5.15 Γραφική παράσταση της περιεκτικότητας (mgr/l) των ιόντων Na-K 280