Πξόγξακκα Μεηαπηπρηαθώλ πνπδώλ «Δπηζηήκεο ηεο Αγσγήο» «ΗΣΟΡΗΟΓΡΑΦΗΑ ΣΖ ΝΔΟΔΛΛΖΝΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ( )»

Transcript

1 ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΙΧΑΝΝΙΝΧΝ ΦΙΛΟΟΦΙΚΗ ΥΟΛΗ ΣΜΗΜΑ ΦΙΛΟΟΦΙΑ, ΠΑΙΓΑΓΧΓΙΚΗ ΚΑΙ ΦΤΥΟΛΟΓΙΑ ΣΟΜΔΑ ΠΑΙΓΑΓΧΓΙΚΗ Πξόγξακκα Μεηαπηπρηαθώλ πνπδώλ «Δπηζηήκεο ηεο Αγσγήο» Μεηαπηπρηαθή θνηηήηξηα: Αζελά Νέγξε «ΗΣΟΡΗΟΓΡΑΦΗΑ ΣΖ ΝΔΟΔΛΛΖΝΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ( )» ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΗ ΓΙΠΛΧΜΑΣΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Δπηβιέπσλ Καζεγεηήο: Υαξάιακπνο Ννύηζνο, Καζεγεηήο ΙΧΑΝΝΙΝΑ 2011

2 Α Θ Ζ Ν Α Υ Ρ. Ν Δ Γ Ρ Ζ «ΗΣΟΡΗΟΓΡΑΦΗΑ ΣΖ ΝΔΟΔΛΛΖΝΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ( )» ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΊΑ πνπ ππνβιήζεθε ζην πιαίζην ηνπ ΠΜ «Δπηζηήκεο ηεο Αγσγήο» ηνπ Σνκέα Παηδαγσγηθήο ηνπ Σκήκαηνο Φηινζνθίαο, Παηδαγσγηθήο θαη Φπρνινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ Δπηβιέπσλ Καζεγεηήο: Υαξάιακπνο Ννχηζνο, Καζεγεηήο ηνπ Σκήκαηνο ΦΠΦ Δμεηαζηηθή Δπηηξνπή 1. Παλαγηψηεο Παπαθσλζηαληίλνπ, Καζεγεηήο ηνπ Σκήκαηνο ΦΠΦ 2. Διέλε Μαξαγθνπδάθε, Δπίθ. Καζεγήηξηα ηνπ Σκήκαηνο ΦΠΦ 3. Θενράξεο Αζαλαζηάδεο, Λέθηνξαο ηνπ Σκήκαηνο ΦΠΦ Ησάλληλα

3 3 ηνλ Μπακπά κνπ

4 ΠΙΝΑΚΑ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΧΝ ΠΡΟΛΟΓΟ... 5 Μέξνο Πξώην:... 7 ΔΙΑΓΧΓΗ:... 7 ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΗΚΖ ΚΑΗ ΜΔΘΟΓΟ ΔΡΔΤΝΑ... 7 ΗΣΟΡΗΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ θαη ΗΣΟΡΗΑ ΣΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ... 8 Ζ ΓΝΧΖ ΣΖ ΗΣΟΡΗΑ ΚΑΗ ΣΖ ΗΣΟΡΗΟΓΡΑΦΗΑ ΣΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ: ΣΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ ΚΑΗ Ζ ΖΜΑΗΑ Ζ ΜΔΛΔΣΖ ΣΖ ΗΣΟΡΗΟΓΡΑΦΗΑ ΣΖ ΝΔΟΔΛΛΖΝΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ : ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΖ ΔΠΗΚΟΠΖΖ ΣΟΥΟ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΘΔΧΡΖΣΗΚΔ ΠΑΡΑΓΟΥΔ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΑ ΔΡΧΣΖΜΑΣΑ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ α. ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΔΡΔΤΝΑ β. ΠΖΓΔ γ. ΣΑΞΗΝΟΜΖΖ δ. ΠΔΡΗΟΡΗΜΟΗ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ Μέξνο Γεύηεξν: ΠΑΡΟΤΙΑΗ, ΑΝΑΛΤΗ ΚΑΙ ΔΡΜΗΝΔΙΑ ΣΧΝ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ ΑΣΟΜΗΚΑ-ΤΛΛΟΓΗΚΑ ΔΡΓΑ θαη ΚΑΣΑ ΦΤΛΟ ΚΑΣΑΝΟΜΖ ΗΓΗΟΣΖΣΔ ΤΓΓΡΑΦΔΧΝ ΘΔΜΑΣΗΚΖ ΣΑΞΗΝΟΜΖΖ ΣΧΝ ΔΡΓΧΝ ΥΡΟΝΟΛΟΓΗΚΖ ΚΑΣΑΣΑΞΖ ΣΧΝ ΔΡΓΧΝ ΔΠΑΝΔΚΓΟΔΗ ΚΑΣΖΓΟΡΗΔ ΔΡΓΧΝ ΘΔΧΡΖΣΗΚΔ ΠΡΟΔΓΓΗΔΗ Μέξνο Σξίην: ΓΔΝΙΚΑ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Α: Ννκνζεζία ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Β: Ιδηόηεηεο πγγξαθέσλ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Γ: Σα Έξγα

5 ΠΡΟΛΟΓΟ Απνηειεί θνηλφ ηφπν ζηνπο κεηαπηπρηαθνχο θνηηεηέο ν αγψλαο θαη ε αγσλία γηα ηελ επηινγή ηνπ ζέκαηνο κηαο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο, πνπ ζθφπηκν είλαη λα ηαηξηάδεη κε ηα ελδηαθέξνληά καο, κε ηα ελδηαθέξνληα θαη ην γλσζηηθφ αληηθείκελν ηνπ επηβιέπνληα θαζεγεηή καο, λα είλαη εθηθηή ε εθπφλεζή ηνπ θαη λα είλαη πξσηφηππν. Έρνληαο θαηά λνπ απηφ αθξηβψο ην δήηεκα ηεο πξσηνηππίαο θαη ζηελ πξνζπάζεηά καο λα βξνχκε κε ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή κνπ, θ. Υαξάιακπν Ννχηζν, θάπνην ζέκα πνπ λα κελ έρεη εξεπλεζεί, ηφηε, ην δεχηεξν εμάκελν ησλ ζπνπδψλ κνπ ζην ΠΜ «Δπηζηήκεο ηεο Αγσγήο», θαη αθνχ είρακε απνξξίςεη θαη νη δχν πιεπξέο δηάθνξα ζέκαηα είηε ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο εθ κέξνπο κνπ, είηε ιφγσ δπζθνιίαο πξφζβαζεο ζηηο πεγέο, αξρίζακε λα αλαξσηηφκαζηε πνηα πξαγκαηηθά λα είλαη ηα ζεκαληηθά εξεπλεηηθά θελά, πνπ ζα κπνξνχζαλ λα απνηειέζνπλ αληηθείκελν κειέηεο εθ κέξνπο κνπ, ζην ρψξν ηεο Ηζηνξίαο ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο, πνπ ήηαλ θαη ε Καηεχζπλζή κνπ. Με κηα πξψηε έξεπλα δε θάλεθε λα ππάξρεη θάπνηα ζρεηηθή βάζε δεδνκέλσλ, ηα αξρεία ηνπ Δζληθνχ Κέληξνπ Σεθκεξίσζεο (ΔΚΣ) δελ ήηαλ πιήξσο ελεκεξσκέλα νχηε επηθαηξνπνηεκέλα θαη ηα άξζξα ζρεηηθά κε ηηο ηάζεηο ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο γηα ηελ εθπαίδεπζε, πεξηιάκβαλαλ κφλν ηα πην ζεκαληηθά ή ηα πην ραξαθηεξηζηηθά έξγα. Αληί, ινηπφλ, λα αξρίζνπκε λα ςάρλνπκε ην έλα ζπγθεθξηκέλν ζέκα, άξρηζε λα καο θαίλεηαη πξαθηηθή θαη ρξεζηηθή ε δεκηνπξγία κηαο βάζεο δεδνκέλσλ πνπ, ζε πξψηε θάζε, ζα «ραξηνγξαθνχζε» ηηο ηζηνξηνγξαθηθέο κειέηεο γηα ηε λενειιεληθή εθπαίδεπζε αλάινγα κε ηε ζεκαηηθή πνπ κειεηνχζαλ. Παξψλ ζηελ επηινγή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζέκαηνο ήηαλ θαη ν θ. Θενράξεο Αζαλαζηάδεο, Λέθηνξαο ηνπ Σκήκαηνο θαη ζρεηηθφο κε ην ζέκα ηεο εθπαηδεπηηθήο ηζηνξηνγξαθίαο, αθνχ απνηειεί θαη αληηθείκελν πξνπηπρηαθνχ ηνπ καζήκαηνο, θαη ν νπνίνο ην ζεψξεζε ελδηαθέξνλ αλ θαη δχζθνιν πφλεκα. Ζ πεξαηηέξσ κειέηε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο επηβεβαίσζε ηελ έιιεηςε ζρεηηθψλ εξεπλψλ πνπ λα θαιχπηνπλ αλαιπηηθά ην ζέκα ηεο λενειιεληθήο εθπαηδεπηηθήο ηζηνξηνγξαθίαο. Κνηλή δηαπίζησζε, φκσο, φισλ ησλ εξεπλψλ ήηαλ φηη παξαηεξείηαη «ηνκή» θαη άλζεζε απηήο ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970, φηαλ, κε ηε ζπγθπξία ηεο κεηαπνιίηεπζεο, πηνζεηνχληαη λέεο 5

6 πξνζεγγίζεηο, κεζνδνινγίεο θαη ζεκαηνινγίεο απφ ηνπο Έιιελεο κειεηεηέο θαζψο πξνζπαζνχλ λα ζπκβαδίζνπλ κε ηηο δηεζλείο εμειίμεηο ζην ρψξν ηεο ηζηνξηνγξαθίαο. Ζ εξγαζία καο δηαξζξψλεηαη ζε ηξία κέξε: ην πξψην γίλεηαη ηζηνξηθή αλαδξνκή ζηελ ηζηνξία θαη ζηελ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο σο κάζεκα θαη έξεπλα θαη αλαπηχζζεηαη ε πξνβιεκαηηθή καο θαη ε κεζνδνινγία. ην δεχηεξν παξνπζηάδνληαη θαη αλαιχνληαη ηα δεδνκέλα ηεο έξεπλάο καο θαη επηρεηξνχκε λα ηα εξκελεχζνπκε. ην ηξίην κέξνο ζπλνςίδνληαη ηα γεληθά ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ έξεπλα. Ζ θπξίσο δνπιεηά καο, φκσο, βξίζθεηαη ζηα Παξαξηήκαηα, φπνπ παξαηίζεληαη φια ηα έξγα πνπ εληνπίζακε, κε ηα πιήξε ζηνηρεία ηνπο, νκαδνπνηεκέλα θαη ηαμηλνκεκέλα, νη ηδηφηεηεο ησλ ζπγγξαθέσλ ηνπο θαη ε ζρεηηθή λνκνζεζία. Με ηελ νινθιήξσζε ηεο εξγαζίαο απηήο αηζζάλνκαη ηελ αλάγθε λα επραξηζηήζσ φια ηα κέιε ηνπ Σνκέα Παηδαγσγηθήο ηνπ Σκήκαηφο καο γηα ηελ ππνζηήξημε, πξαθηηθή θαη ςπρνινγηθή, πνπ κνπ έδεημαλ απηά ηα ρξφληα θαη ειπίδσ λα κείλνπλ ηθαλνπνηεκέλνη κε ην απνηέιεζκα. Ηδηαίηεξα ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή κνπ, θ. Υαξάιακπν Ννχηζν, γηα ηελ ππνκνλή, ηελ θαζνδήγεζε θαη ηελ ππνζηήξημή ηνπ ζε εχθνιεο θαη δχζθνιεο ζηηγκέο. Δπίζεο, επραξηζηψ ηα κέιε ηεο εμεηαζηηθήο επηηξνπήο, ηελ Δπίθνπξε Καζεγήηξηα, θα Διέλε Μαξαγθνπδάθε, πνπ «ζπλέπαζρε» καδί κνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπγγξαθήο, ηνλ Λέθηνξα, θ. Θενράξε Αζαλαζηάδε, πνπ κε πξνκήζεπε κε βηβιία θαη ζπκβνπιέο θαη, ηδίσο ηνλ Καζεγεηή, θ. Παλαγηψηε Παπαθσλζηαληίλνπ, πνπ επραξίζησο αλέιαβε ηελ πξνεδξία ηεο ζπλεδξίαο ηεο εμέηαζεο ηεο εξγαζίαο κνπ, αλ θαη βξηζθφκνπλ ζηα ηέιε ηεο εθπφλεζήο ηεο, ιφγσ εθπαηδεπηηθήο άδεηαο ηνπ επηβιέπνληα θαζεγεηή κνπ, θ. Ννχηζνπ. Θα ήζεια, επίζεο, λα επραξηζηήζσ ηελ νηθνγέλεηά κνπ γηα ηελ ππνκνλή θαη θαηαλφεζε πνπ έδεημαλ γηα ηηο ψξεο πνπ «έθιεβα» απφ απηνχο θαη ηηο ψξεο ηνπ ζηξεζαξίζκαηνο. Σέινο, ζα ήζεια λα αιιάμσ ηελ αθηέξσζε απηήο ηεο εξγαζίαο θαη λα ηελ αθηεξψζσ ζηνλ κπακπά κνπ, πνπ πεξίκελα λα κε θακαξψλεη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεκφζηαο ππνζηήξημεο 6

7 Μέξνο Πξώην: ΔΙΑΓΧΓΗ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΙΚΗ ΚΑΙ ΜΔΘΟΓΟ ΔΡΔΤΝΑ 7

8 ΗΣΟΡΗΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ θαη ΗΣΟΡΗΑ ΣΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ Ζ Ηζηνξία σο έξεπλα, παλεπηζηεκηαθφ κάζεκα θαη ζρνιηθφ κάζεκα ζην ζχγρξνλν ειιεληθφ θξάηνο, εληνπίδεηαη ηαπηφρξνλα κε ηελ ίδξπζή ηνπ (1833). Ζ κειέηε ηεο ηζηνξίαο θαη ε θαιιηέξγεηα ηνπ ηζηνξηθνχ ιφγνπ ππήξμαλ ζεκειηψδε θαη πξνζδηνξηζηηθά ζηνηρεία ηεο πλεπκαηηθήο δσήο ηνπ αλεμάξηεηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο. πσο ηνλίδεη θαη ν. Π. Κηηξνκειίδεο ζηνλ πξφινγν ησλ Πξαθηηθψλ ηνπ Γ Γηεζλνχο πλεδξίνπ Ηζηνξίαο: νη πξαγκαηηθέο ηδενινγηθέο θαη θνηλσληθέο αλάγθεο ζηηο νπνίεο αληαπνθξίζεθε ε ηζηνξηνγξαθία σο δηαλνεηηθφο παξάγνληαο ηεο ζπγθξφηεζεο ηνπ ειιεληθνχ εζληθνχ θξάηνπο, πξφζζεζαλ ζηελ αθαδεκατθή ηεο ππφζηαζε θαη ζνβαξέο θνηλσληθέο ιεηηνπξγίεο, νη νπνίεο βξίζθνληαη ζηηο θαηαβνιέο ηεο πεξίπινθεο ζρέζεο ηεο ηζηνξίαο κε ηελ ειιεληθή θνηλσλία, ζρέζεο πνπ απνδεηθλχεηαη ζπρλά αθαλζψδεο. 1 Χο ζρνιηθφ κάζεκα, ήδε απφ ην 1834 κε ην άξζξν 1 ηνπ Γηαηάγκαηνο γηα ηελ νξγάλσζε ησλ Γεκνηηθψλ ζρνιείσλ πξνβιέπεηαη ε δηδαζθαιία ζηνηρείσλ ηεο Διιεληθήο Ηζηνξίαο «εη δπλαηφλ» ζην δεκνηηθφ ή «ηνπ ιανχ ζρνιείνλ» 2. ην Γπκλάζην, κε ην Γηάηαγκα ηεο 21 Ννεκβξίνπ (3 Γεθεκβξίνπ) 1833 πξνβιέπεηαη ε δηδαζθαιία ηεο «ηζηνξίαο κεηά γεσγξαθίαο», ελψ κε ην Γηάηαγκα ηνπ 1836 «πεξί ηνπ θαλνληζκνχ ησλ Διιεληθψλ ζρνιείσλ θαη Γπκλαζίσλ» πξνβιέπεηαη ε δηδαζθαιία ηεο ηζηνξίαο απφ ηνλ ίδην θαζεγεηή πνπ ζα δηδάμεη ηε γαιιηθή θαη ηε γεσγξαθία 3. ην Βαξβάθεην Λχθεην, ζχκθσλα κε ην ηδξπηηθφ ηνπ Γηάηαγκα ηνπ 1886, πξνβιεπφηαλ ε δηδαζθαιία «ηζηνξίαο (επί ψξαο 17)» ζπλνιηθά γηα φιεο ηηο ηάμεηο θαη νξίδεη σο ζθνπφ ηεο δηδαζθαιίαο ηεο «ηελ αθξηβή γλψζε ηεο παηξίνπ ηζηνξίαο, ηε γλψζε ησλ ζπνπδαίσλ γεγνλφησλ ησλ αξραίσλ, ησλ κέζσλ θαη ηδίσο ησλ λεσηέξσλ ρξφλσλ θαη ηεο ξνπήο ελ έζρνλ ηαχηα πξνο ηνλ πνιηηηζκφλ θαη πξνο ηαο ηχραο ησλ εζλψλ» 4. ηα Γηδαζθαιείν ηεο Φηιεθπαηδεπηηθήο Δηαηξείαο απφ ην 1842, δηδάζθεηαη ε «ηεξή ηζηνξία» θαη «Διιεληθή θαη γεληθή ηζηνξία». Αλά ηάμεηο δηδάζθεηαη «ζχλνςηο ηζηνξίαο ησλ αξραίσλ εζλψλ», «ζχλνςηο αξραίαο Διι. Ηζηνξίαο», «ζχλνςηο ηεο 1 Π. Κηηξνκειίδεο, Αι. Γεκαξάο, Αι. Γεκαξάο, Γ. Αλησλίνπ,

9 Ρσκατθήο θαη κέζεο ηζηνξίαο», θαη «ηζηνξία λεσηέξα θαη ηδίσο ηεο Διιάδνο». Αλάινγεο ηζηνξίεο δηδάζθνληαλ θαη ζηε Ρηδάξεην Δθθιεζηαζηηθή ρνιή απφ ην «Διιεληθή Ηζηνξία» δηδάζθεηαη θαη ζηελ 1 ε ηάμε ηεο Δκπνξηθήο ρνιήο Αζελψλ απφ ην Χο παλεπηζηεκηαθφ κάζεκα, ζην Παλεπηζηήκην Αζελψλ (έηνο ίδξπζεο ην 1837) αξρηθά ππήξρε ε έδξα ηεο Γεληθήο Ηζηνξίαο, θαη ζηε ζπλέρεηα ε έδξα ηεο Ηζηνξίαο ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο ψζπνπ θαηαξγήζεθε κε ηε κεηαξξχζκηζε ηνπ 1932, πνπ πξφθξηλε έλα ζχλνιν εδξψλ πνπ ππεξεηνχζαλ δηαθνξεηηθέο πεξηφδνπο ηεο ειιεληθήο ηζηνξίαο. Σφηε ε Φηινζνθηθή ρνιή ρσξίδεηαη ζε δχν ηκήκαηα: ην Φηινινγηθφ θαη ην Ηζηνξηθφ Αξραηνινγηθφ. Καηλνηνκία ζην πξφγξακκα ηεο ηζηνξηθήο δηδαζθαιίαο απνηέιεζε ε θξνληηζηεξηαθή δηδαζθαιία απφ ην 1888, πνπ ζπλδεφηαλ κε ηελ πξαθηηθή άζθεζε θαη ηελ επαγγεικαηηθή ηνπ εμεηδίθεπζε 6. Ζ απφθαζε ηεο ίδξπζεο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο, εθαηφ πεξίπνπ ρξφληα κεηά (1925), απφ ην δεκνηηθηζηή πξσζππνπξγφ Αιέμαλδξν Παπαλαζηαζίνπ «ζπλδέζεθε κε ηελ αλάγθε λα δνζεί ζην έζλνο κηα λέα Φηινζνθηθή ρνιή, φζν γηλφηαλ δηαθνξεηηθήο λννηξνπίαο απφ εθείλε πνπ ηα ρξφληα απηά ραξαθηήξηδε ηε Φηινζνθηθή ρνιή ηεο Αζήλαο. [ ] πην πξννδεπηηθή ζην πλεχκα θαη ζηε γιψζζα απφ ηε Φηινζνθηθή ρνιή ηεο Αζήλαο, εμειίρζεθε κε ην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ ζε αιεζηλφ πξνπχξγην ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη θηινινγηθνχ δεκνηηθηζκνχ» 7. Ζ θηινζνθηθή ζρνιή ζχκθσλα κε ηνλ ηδξπηηθφ ηεο λφκν ρσξηδφηαλ ζε δχν θαηεπζχλζεηο: ην θηινινγηθφ θαη ην ηζηνξηθφ-αξραηνινγηθφ θαη ρνξεγνχζε πέληε πηπρία. Απφ ην Ννέκβξην ηνπ 1935 ε ρνιή άξρηζε λα ρνξεγεί δπν πηπρία, ην Φηινινγηθφ θαη ην Ηζηνξηθφ- Αξραηνινγηθφ, εθαξκφδνληαο ην πξφγξακκα ηεο αληίζηνηρεο ζρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ 8. Έκθαζε δίλεηαη ζηε δηδαζθαιία ηεο Βπδαληηλήο Ηζηνξίαο θαη, αληίζεηα απφ ην παλεπηζηήκην Αζελψλ, δηδάζθεηαη ε ηζηνξία ησλ αλαηνιηθψλ ιαψλ ηεο Υεξζνλήζνπ ηνπ Αίκνπ θαη ησλ Δβξαίσλ. 9 Απηφλνκα Σκήκαηα Ηζηνξίαο ζηα Παλεπηζηήκηα Αζελψλ, Θεζζαινλίθεο θαη Ησαλλίλσλ ηδξχνληαη κε ηελ θαηάηκεζε ησλ θηινζνθηθψλ ηκεκάησλ κε ην Π.Γ. 445/ Γ. Αλησλίνπ, Β. Καξακαλσιάθεο, αθειιαξίδνπ - σηεξνχδε Α., Κεραγηφγινπ Γ.,Αλαζηαζηάδε - πκεσλίδε Άλλα, αθειιαξίδνπ - σηεξνχδε Α., Κεραγηφγινπ Γ.,Αλαζηαζηάδε - πκεσλίδε Άλλα, Β. Φνχθαο,

10 ζν γηα ηελ ηζηνξία σο επηζηήκε, ην Παλεπηζηήκην Αζελψλ, απφ ηελ έλαξμε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ ην 1837, απνηέιεζε γηα έλαλ αηψλα ην κνλαδηθφ νξγαλσκέλν ζεζκφ ηεο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο πνπ παξήγε ηζηνξηθή γλψζε. Ζ ζπγθξφηεζε ηεο ηζηνξίαο ζε επηζηεκνληθφ αληηθείκελν «δελ κπνξεί λα κειεηεζεί εθηφο ζπγθεθξηκέλσλ δηαδηθαζηψλ, ζηηο νπνίεο νη δηδάζθνληεο ηεο ηζηνξίαο απνηέιεζαλ δξψληα ππνθείκελα κε πνιιαπινχο ξφινπο». 10 Αθφκε, νη ζρέζεηο θξάηνπο θαη παλεπηζηεκίνπ θαη ε ζχλδεζε ηεο δηδαζθαιίαο κε ηελ πνιηηηθή θαη θνηλσληθή ζπγθπξία επεξέαζαλ ηελ ηζηνξηθή παξαγσγή θαζψο φρη κφλν ε επηινγή ηνπ δηδαθηηθνχ πξνζσπηθνχ, αιιά θαη ε εδξαίσζε ηεο δηδαζθαιίαο θαη ε κειέηε δηαθνξεηηθψλ πηπρψλ ηεο ηζηνξίαο ζπλδεφηαλ κε πνιηηηθέο ζπγθπξίεο θαη εζληθηζηηθέο δηεθδηθήζεηο (γηα παξάδεηγκα ε κειέηε ηεο Ηζηνξίαο ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο θαη ηεο βπδαληηλήο ηζηνξίαο) ζηα πιαίζηα ηνπ εζληθνχ θξάηνπο. «Οη εμειίμεηο ζηε ηζηνξία ζπλδένληαη κε ηελ θαηαιπηηθή παξνπζία ηνπ π. Λάκπξνπ, ν νπνίνο κεηέζεζε ην θέληξν βάξνπο ηεο δηδαζθαιίαο απφ ηε ζπγθξφηεζε ελήκεξσλ πνιηηψλ ζηελ πξνεηνηκαζία θαιψλ ηζηνξηθψλ θαη δηδαζθάισλ, κε ηζρπξά κεζνδνινγηθά εξγαιεία» 11. ηε ζπλέρεηα θαη γεληθεχνληαο, ην ζχλνιν ησλ έξγσλ ησλ ηζηνξηθψλ ηνπ «λεφηεξνπ ειιεληζκνχ», δειαδή ε παξαγσγή ηεο ηζηνξηνγξαθίαο, ζχκθσλα κε ηνλ Γ. Γεξηηιή 12, θαίλεηαη λα εμειίζζεηαη ζε ηξεηο κεγάιεο πεξηφδνπο: απφ ηελ αλεμαξηεζία ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο έσο ην 1922, απφ ηα 1922 έσο ηα 1960 θαη ε ηειεπηαία θπνθνξείηαη ηε δεθαεηία ηνπ 1960 αιιά αξρίδεη ηε δεθαεηία 1970 έσο ζήκεξα. Ζ πξψηε πεξίνδνο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηα δεηήκαηα ηεο ηζηνξηθήο ζπλέρεηαο, ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο θαη ηεο Μεγάιεο Ηδέαο. Ζ δεχηεξε πεξίνδνο ραξαθηεξίδεηαη απφ λέα πνιηηηθά θαη ηδενινγηθά εξσηήκαηα κε άμνλα ην θνηλσληθφ δήηεκα θαη απφ ηελ νξηνζέηεζε «ζπλφξσλ» κεηαμχ αληίπαισλ παξαηάμεσλ. Δίλαη γεγνλνηνινγηθή θαη παηδαγσγηθή ηζηνξηνγξαθία. 13 Σελ ηξίηε πεξίνδν παξνπζηάδεηαη άλζεζε ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο κε λέα εξσηήκαηα, λέεο ζεκαηνινγίεο, λέεο κεζφδνπο θαη λέεο πξνζεγγίζεηο, απνηειέζκαηα ησλ δηεζλψλ επηξξνψλ, πνπ αθνινπζήζεθαλ κε αξθεηή θαζπζηέξεζε, ζε ζρέζε κε ην εμσηεξηθφ. Ζ θαζπζηέξεζε απηή νθείιεηαη θπξίσο ζηηο θνηλσληθνπνιηηηθέο ζπλζήθεο κεηά ηελ κεηαπνιίηεπζε, πνπ επηηξέπνπλ κηα «πνιπθσλία πνπ θηλεηνπνηεί ηελ έξεπλα», ζηελ απμεκέλε «πξνζθνξά» θαη «δήηεζε» ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο θαη ζηηο επαγγεικαηηθέο πξννπηηθέο πνπ 10 Β. Καξακαλσιάθεο, Β. Καξακαλσιάθεο, Γ. Γεξηηιήο, S. Bouzakis,

11 δεκηνπξγνχληαη ζηα παλεπηζηήκηα, ζηα εξεπλεηηθά θέληξα θαη ζε εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα. Οη θπξηφηεξεο ηάζεηο, ξεχκαηα θαη ζρνιέο ηνπ δηεζλνχο ρψξνπ, πνπ αθνινπζήζεθαλ απφ ηνπο έιιελεο κειεηεηέο ηεο ηζηνξίαο είλαη: α. Ο Ηζηνξηζκφο ή ζεηηθηζκφο (απφ ηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα) β. Ζ ζρνιή ησλ Annales (1929) γ. Ζ Μαξμηζηηθή πξνζέγγηζε (19 νο αη θαη αξρέο 20 νπ ) δ. Ζ «Νέα Ηζηνξία»- Μηθξντζηνξία (1987) ε. Μεηακνληεξληζκφο (ηέιε ηεο δεθ. ηνπ 1970) Έσο ηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα νη δχν θπξίαξρεο παξαδφζεηο γξαθήο ηεο ηζηνξίαο ήηαλ ε κία ινγνηερληθή θαη ε άιιε καζεζηαθή θαη αξραηνγλσζηηθή. Σν 19 ν αηψλα ν Ηζηνξηζκόο ή ζεηηθηζκόο, κε εθπξνζψπνπο ησλ δηαθφξσλ ηάζεψλ ηνπ ηνλ Comte, ηνλ Ranke, ηνλ Monod θαη ηνπο Laglois θαη Seignobos, εκπλεπζκέλνο απφ ηηο κεζφδνπο ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ επηρεηξεί λα ζεκειηψζεη κηα ζεηηθή επηζηήκε γηα ηε κειέηε ηεο θνηλσλίαο, κε απνηέιεζκα ηε ιαηξεία ησλ πεγψλ θαη ηεο κεζφδνπ 14. Θεσξεί φηη ν ξφινο ηνπ ηζηνξηθνχ δελ είλαη λα θξίλεη ην παξειζφλ αιιά λα θαηαλνεί θαη λα εμεγεί κε βάζε ηα ηεθκήξηα, ηηο απνδείμεηο, ηηο πεγέο. Βαζηθή ζέζε ηνπ είλαη ε αλεμαξηεζία έλαληη ησλ πνιηηηθψλ ή ζξεζθεπηηθψλ απφςεσλ ε δηαθχιαμε ηεο απηνλνκίαο ηνπ θαη ε ακεξνιεςία. Ζ ηζηνξία πξέπεη λα κειεηάηαη θαζ εαπηή. Δπηρεηξήζεθε ν απνρσξηζκφο ηνπ ηζηνξηθνχ απφ ην αληηθείκελφ ηνπ. Ζ νξγάλσζε ηεο γξαθήο γίλεηαη κε βάζε ηα γεγνλφηα. Πξφθεηηαη γηα «γεγνλνηνινγηθή», ζπκβαληνινγηθή ηζηνξία θαη, θπξίσο, πνιηηηθή, δηπισκαηηθή θαη ζηξαηησηηθή ηζηνξία. Απηή ε αληηθεηκεληθή έξεπλα απνξξίπηεη θάζε αμηνινγηθή θξίζε θαη κεηαθπζηθφ ζηνραζκφ 15. Ζ πνιηηηθνπνίεζε, ε επίδξαζε ηεο θνηλσληνινγίαο, ε «καξμίδνπζα επίδξαζε» θαη νη πφιεκνη απνηεινχλ, θαηά ηνπο Thuillier-Tulard (1993) ηνπο παξάγνληεο πνπ νδήγεζαλ ζην κεηαζρεκαηηζκφ ηεο ηζηνξίαο απφ ηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα θαη εμήο. πλέπεηα ήηαλ θαη ε ζπγθξφηεζε ην 1929 ζηε Γαιιία, γχξσ απφ ην πεξηνδηθφ Annales, ηεο γαιιηθήο ηζηνξηθήο ζρνιήο ησλ Annales, κε θχξηνπο εθπξνζψπνπο ηνπο L.Febvre θαη M. Bloch θαη, ζηε ζπλέρεηα, ηνλ F. Braudel. Ζ νκάδα απηή ησλ 14 N. Offenstadt, Γηαλλφπνπινο, Οηθνλνκνπνχινπ, Καηζνπιάθνο, 1984, G.Thuillier- J.Tulard, 1993 θαη Γθ.Ίγθεξο,

12 ηζηνξηθψλ απνξξίπηεη κε εκκνλή ην πνιηηηθφ, ηελ πνιηηηθή αλάιπζε ηεο ηζηνξίδνπζαο ζρνιήο, θαη ζηξέθεηαη ζηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα, ηελ θνηλσληθή δσή θαη ηνπο κεραληζκνχο ηεο ζπιινγηθήο ςπρνινγίαο θαη ησλ λννηξνπηψλ, κε απνηέιεζκα ηε δηεπηζηεκνληθφηεηα, ην άλνηγκα πξνο άιιεο επηζηήκεο. Κνξπθαία κεζνδνινγηθή πξφηαζή ηνπο ζεσξείηαη ε «ηζηνξία ησλ λννηξνπηψλ». Πξφθεηηαη γηα κηα ηζηνξία ζπλνιηθή. Γελ ελδηαθέξνπλ ηα γεγνλφηα φζν νη δνκέο, φπσο π.ρ. ε ρξνληθή δνκή. Ο ρξφλνο δελ είλαη εληαίνο γηα φινπο αιιά δνκείηαη αλάινγα κε ηηο θνηλσληθέο νκάδεο. Χο πξνο ηνλ ηφπν, ε ηζηνξηνγξαθία ησλ Annales είλαη ή ηνπηθή ή ππεξεζληθή 16. Οη ηζηνξηθνί ηεο καξμηζηηθήο πξνζέγγηζεο ηεο ηζηνξίαο δαλείδνληαη έλλνηεο απφ ηνλ Καξι Μαξμ, φπσο ηνλ θνηλσληθφ ζρεκαηηζκφ (formation), ηηο θνηλσληθέο ηάμεηο, ηελ πάιε ησλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ, ην θξάηνο θαη ηνπο ηξφπνπο παξαγσγήο. Ο καξμηζκφο πξνζαλαηφιηζε ηε ζθέςε ησλ ηζηνξηθψλ πξνο ηελ έξεπλα ζχλζεησλ θνηλσληθψλ πξαγκαηηθνηήησλ καθξάο ρξνληθήο δηάξθεηαο. Οπζηαζηηθά ζπλέβαιε ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο αλάγθεο λα κειεηψληαη νη πιηθέο ζπλζήθεο ηεο δσήο ησλ αλζξψπσλ θαη ε αλάπηπμε ηεο ηερληθήο θαη ηεο νηθνλνκίαο φρη σο κεκνλσκέλα θαηλφκελα αιιά ζε ζρέζε κε ηνλ ηξφπν παξαγσγήο. Έζηξεςε ηελ πξνζνρή ηνπο ζην ξφιν ησλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ θαη ησλ καδψλ κέζα ζηελ ηζηνξία. Βαζηθή παξαδνρή θαη ζέζε ηνπο είλαη φηη δελ είλαη ηα άηνκα αιιά νη κάδεο, νη θνηλσληθέο ηάμεηο θαη ε κεηαμχ ηνπο πάιε, πνπ θάλνπλ ηελ ηζηνξία. Απηφ πνπ θαζνξίδεη ηνλ άλζξσπν, ην άηνκν, είλαη ην ζχλνιν ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ κέζα ζηηο νπνίεο δεη. Κάλνληαο ιφγν γηα θνηλσληθέο ζρέζεηο θαη ζπλζήθεο δελ ελλννχλ κφλν ηηο νηθνλνκηθέο. Αληίζεηα, ε καξμηζηηθή ηζηνξία ελδηαθέξεηαη γηα ηε κειέηε ησλ ηδεψλ κέζα ζηελ θνηλσλία ηεο ηδενινγίαο θαη γηα ηε κειέηε ησλ θνηλσληθψλ δνκψλ θαη φρη γηα ηε δηαδνρή ησλ γεγνλφησλ. Ζ θηλεηήξηνο δχλακε ηεο ηζηνξηθήο εμέιημεο, ζηελ καξμηζηηθή ζεσξία, είλαη ε ζεσξία ηεο ηαμηθήο πάιεο. Οη παξαγσγηθέο δπλάκεηο, θαζψο αλαπηχζζνληαη, έξρνληαη ζε ζχγθξνπζε κε ηηο θνηλσληθέο ζπλζήθεο κέζα ζηηο νπνίεο γελλήζεθαλ. ζν αθνξά ηελ εθπαίδεπζε, θπξίαξρε ζέζε είλαη φηη ην ζρνιείν, σο ηδενινγηθφο κεραληζκφο ηνπ θξάηνπο, ζπκβάιιεη ζηελ αλαπαξαγσγή ησλ θπξίαξρσλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ M. Bloch, 1994, G.Thuillier- J.Tulard, 1993 θαη Γθ.Ίγθεξο, Γηαλλφπνπινο, Οηθνλνκνπνχινπ, Καηζνπιάθνο, 1984 θαη Γθ. Ίγθεξο,

13 Σε δεθαεηία ηνπ 1980 αλνίγεη κηα πεξίνδνο δηάζπαζεο ησλ ηζηνξηθψλ κειεηψλ ζε ακέηξεηεο πηζαλέο ηζηνξίεο. Πξφθεηηαη γηα ηε «Νέα Ιζηνξία», ηε κηθξντζηνξία, πνπ είρε ήδε θάλεη ηελ εκθάληζή ηεο απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1960 θαη ζπληζηά κηα λέα αληίιεςε ζεψξεζεο ηεο ηζηνξίαο. Οη ππνζηεξηθηέο ηεο μεθεχγνπλ απφ ηε ζπλνιηθή ηζηνξία ηνπ Braudel θαη ζηξέθνληαη ζε επηκέξνπο ζέκαηα, αλάκεζα ζηα νπνία θπξίαξρε ζέζε θαηέρεη ε κειέηε ησλ πνιηηηζκηθψλ θαηλνκέλσλ θαη ησλ βησκάησλ, κε ηε ρξήζε ηεο πξνθνξηθήο καξηπξίαο θαη ηεο ηζηνξίαο δσήο. Απνθαζίζηαηαη θαη αλαλεψλεηαη ε πνιηηηθή ηζηνξία θαη ζεκεηψλεηαη κηα επηζηξνθή ζε αθεγεκαηηθέο κνξθέο ηζηνξίαο, κε έκθαζε ζηηο εκπεηξίεο ζπγθεθξηκέλσλ αλζξψπσλ, ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο θαη ηελ ηζηνξία ηεο θαζεκεξηλήο δσήο 18. Δλζσκαηψλεη επηζηεκνληθνχο θιάδνπο θαη θαηεπζχλζεηο φπσο γεσγξαθία, θνηλσληνινγία, δεκνγξαθία, εζλνινγία ςπραλάιπζε. Ζ ζεκαηνινγία ηεο αλαπξνζαλαηνιίδεηαη πξνο ηε βηνγξαθία, πνπ επαλαμηνινγείηαη, ηελ ηνπηθή ηζηνξία θαη ηελ «ηζνξξνπεκέλε» θνηλσληθή ηζηνξία, ρσξίο δει «κεζνδνινγηθνχ ραξαθηήξα ππεξβνιέο θαη ζεσξεηηθέο αγθπιψζεηο» 19. Ο φξνο «κεηακνληεξληζκόο» είλαη αξθεηά αζαθήο ραξαθηεξηζκφο ελφο ζπλφινπ ξηδνζπαζηηθψλ θξηηηθψλ ζηνραζκψλ πνπ απνβιέπνπλ ζηελ ππέξβαζε ηνπ καξμηζκνχ θαη ηνπ δνκηζκνχ θαη πνπ επηθπξψλνπλ ηελ απνηπρία ηνπ νξζνχ ιφγνπ σο έλλνηαο θαη σο ηζηνξηθήο θηλεηήξηαο δχλακεο 20. Ο κεηακνληεξληζκφο είλαη κηα κνξθή ζθεπηηθηζκνχ ζπλδπαζκέλνπ κε απηνγλσζία. Οη νπαδνί ηνπ ππνζηεξίδνπλ φηη θακία ηζηνξηθή αθήγεζε δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί γλήζηα, δηφηη νη ζπγγξαθείο πάληνηε έρνπλ πνιηηηθά θίλεηξα, είηε ην γλσξίδνπλ είηε φρη. Οη κεηακνληεξληζηέο, ελ νιίγνηο, πηζηεχνπλ φηη δελ ππάξρεη αληηθεηκεληθφηεηα. Κάζε ηζρπξηζκφο είλαη χπνπηνο, εηδηθφηεξα εάλ γίλεηαη γεληθά απνδεθηφο σο αιεζηλφο. Δπνκέλσο, ηα θίλεηξα θάζε ηζηνξηθνχ πξέπεη λα εμεηάδνληαη ιεπηνκεξψο, εθηφο απφ εθείλα ησλ ίδησλ ησλ κεηακνληεξληζηψλ. Άκεζν επαθφινπζν ηνπ θξηηηθνχ ιφγνπ πνπ εμέθξαδε ν κεηακνληεξληζκφο ηε δεθαεηία ηνπ 1980 θαη ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, ηα ίδηα ηα ζεκέιηα ηεο γλψζεο έκνηαδαλ λα θαηαξξένπλ. Έπξεπε λα γξαθνχλ λέεο αθεγήζεηο, λέεο ηζηνξίεο. 21 Οη αληηδξάζεηο θαη ε ζπκπεξηθνξά κηαο ζπιινγηθφηεηαο είλαη αλάινγε κε ηα εξεζίζκαηα ηα νπνία δέρεηαη. Δμαξηψληαη, φκσο, απφ ην 18 N. Offenstadt, 2007, G.Thuillier- J.Tulard, 1993 θαη Γθ.Ίγθεξο, Π. Παπαθσλζηαληίλνπ, N.Offenstadt, Μ. Λέθθνβηηο,

14 ζχζηεκα κε ην νπνίν δηαβάδεη απηά ηα λέα κελχκαηα θαη απφ ηνλ ζπζρεηηζκφ αλάκεζα ζηα κελχκαηα θαη ζηηο πεπνηζήζεηο ηεο. ηηο πεπνηζήζεηο απηέο δηακνξθψλεηαη θαη αλαπηχζζεηαη ν θψδηθαο αλάγλσζεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο θνηλσλίαο. Ο ηζηνξηθφο πξέπεη λα απνδνκήζεη απηφλ ηνλ θψδηθα. Να βξεη δειαδή πψο εμεγνχληαη ηα γεγνλφηα, πνην λφεκα ηνπο απνδίδεηαη ζην πιαίζην ηεο ζπγθεθξηκέλεο θνηλσλίαο. Οη αληηδξάζεηο κηαο ζπιινγηθφηεηαο ζηα γεγνλφηα, ζηα κελχκαηα πνπ δέρεηαη, ζπγθξνηνχλ «θξάζεηο» πνπ γεληθεχνληαη ζε κηα «γιψζζα» (κε ηε κεηαθνξηθή θαη ζεκεησηηθή έλλνηα ηνπ φξνπ). Ζ «γιψζζα» απηή ελνπνηεί ηε ζπιινγηθφηεηα θαη ηε ζπγθξνηεί ζε ππνθεηκεληθφηεηα. Με ηελ παξέιεπζε ηνπ ρξφλνπ, ε «γιψζζα» ηεο θνηλσλίαο αιιάδεη, αιιά ζε θάζε ζπγρξνληθφ πεδίν κπνξεί λα πεξηγξαθεί σο ζχζηεκα, σο κεραληζκφο. Έηζη, ηα ίδηα ηα γεγνλφηα εξκελεχνληαη δηαθνξεηηθά ζε δηαθνξεηηθέο «γιψζζεο». Ζ δηαθνξεηηθή εξκελεία έρεη σο ζπλέπεηα ηνλ θαηαθεξκαηηζκφ ηνπ θεηκέλνπ θαη ζηελ επηιεθηηθφηεηα, ζηνλ δηαθνξεηηθφ πξνζδηνξηζκφ αηηηψλ θαη απνηειεζκάησλ 22. απηφ ην ζεκείν ζα θξίλακε ζθφπηκν λα κελ αλαιχζνπκε πεξαηηέξσ ηε γεληθή πνξεία ηεο ηζηνξηνγξαθίαο ζηε Διιάδα θαζψο ζθνπφο καο θαη αληηθείκελν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε κειέηε ηεο εθπαηδεπηηθήο ηζηνξηνγξαθίαο ζηελ Διιάδα, πνπ εληάζζεηαη ζην επξχηεξν επηζηεκνληθφ πεδίν ηεο «Ηζηνξίαο ηεο Δθπαίδεπζεο» θαη πνπ «δείρλεη λα αθνινπζεί ηε γεληθφηεξε πνξεία ηεο λενειιεληθήο ηζηνξηνγξαθίαο 23» Ζ ιέμε «εθπαίδεπζε» πξνέξρεηαη απφ ην αξραίν ειιεληθφ ξήκα εθπαηδεύσ πνπ ζεκαίλεη αλαηξέθσ απφ ηελ παηδηθή ειηθία, κνξθψλσ, δηαπαηδαγσγψ. Οη φξνη «παηδεία» θαη «αγσγή» είλαη ζπλψλπκνη θαη ζπρλά ηαπηίδνληαη. Ζ Αγσγή (< άγσ = θαζνδεγψ) λνείηαη γεληθά σο «θαζνδήγεζε, αλαηξνθή, δηαπαηδαγψγεζε, κε ζθνπφ ηελ πξναγσγή ηνπ λεαξνχ αηφκνπ (educandus) ζε νινθιεξσκέλε πξνζσπηθφηεηα θαη ηε «βειηίσζή» ηνπ, ζχκθσλα κε ηνπο γεληθφηεξνπο θαη εηδηθφηεξνπο ζθνπνχο θαη ηα ηδεψδε ησλ ελειίθσλ.» Δπίζεο, νξίδεηαη θαη σο «καζεζηαθή ζρέζε κεηαμχ δηδαζθφλησλ θαη δηδαζθνκέλσλ πνχ ζθνπφ έρεη ηελ πξνζαξκνγή ηνπ αλαπηπζζφκελνπ αηφκνπ ζηελ θνηλσλία θαη ηελ επαηζζεηνπνίεζή ηνπ γηα κηα δσή «ζπλεηή» ζχκθσλα κε έλα δηθφ ηνπ ζχζηεκα αμηψλ. Έρεη δηπιή εμάξηεζε: απφ ηνλ άλζξσπν, σο ςπρνζσκαηηθή θαη πλεπκαηηθή 22 Αλη.Ληάθνο, Π. Κηκνπξηδήο, 1994 θαη βιέπε ζρεηηθά θαη Αι. Γεκαξάο,

15 νιφηεηα θαη απφ ην θνηλσληθνπνιηηηζηηθφ ηνπ πεξηβάιινλ.» 24 Με ηελ αξραηνειιεληθή ιέμε «παηδεία» ραξαθηεξηδφηαλ ε αλαηξνθή, ε αγσγή ησλ παηδηψλ. «Απφ ηνπο ειιεληζηηθνχο ρξφλνπο θαη κεηά ζήκαηλε ηελ εγθχθιην παηδεία, ηε γεληθή κφξθσζε» 25. Ζ έλλνηα ηεο παηδείαο είλαη πιαηχηεξε απφ ηελ έλλνηα «εθπαίδεπζε» ελψ ε «εθπαίδεπζε» είλαη ε παξερφκελε επίζεκε απφ ην θξάηνο παηδεία. χκθσλα κε ην Άξζξν 1 ηνπ Ν 1566/85 ζρεηηθά κε ηε «Γνκή θαη ιεηηνπξγία ηεο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο», «θνπφο ηεο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο είλαη λα ζπκβάιεη ζηελ νιφπιεπξε, αξκνληθή θαη ηζφξξνπε αλάπηπμε ησλ δηαλνεηηθψλ θαη ςπρνζσκαηηθψλ δπλάκεσλ ησλ καζεηψλ, ψζηε, αλεμάξηεηα απφ θχιν θαη θαηαγσγή, λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα εμειηρζνχλ ζε νινθιεξσκέλεο πξνζσπηθφηεηεο θαη λα δήζνπλ δεκηνπξγηθά. Δηδηθφηεξα ππνβνεζεί ηνπο καζεηέο: α) Να γίλνληαη ειεχζεξνη, ππεχζπλνη, δεκνθξαηηθνί πνιίηεο, λα ππεξαζπίδνληαη ηελ εζληθή αλεμαξηεζία, ηελ εδαθηθή αθεξαηφηεηα ηεο ρψξαο θαη ηε δεκνθξαηία, λα εκπλένληαη απφ αγάπε πξνο ηνλ άλζξσπν, ηε δσή θαη ηε θχζε θαη λα δηαθαηέρνληαη απφ πίζηε πξνο ηελ παηξίδα θαη ηα γλήζηα ζηνηρεία ηεο νξζφδνμεο ρξηζηηαληθήο παξάδνζεο. Ζ ειεπζεξία ηεο ζξεζθεπηηθήο ηνπο ζπλείδεζεο είλαη απαξαβίαζηε.β) Να θαιιηεξγνχλ θαη λα αλαπηχζζνπλ αξκνληθά ην πλεχκα θαη ην ζψκα ηνπο, ηηο θιίζεηο, ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο δεμηφηεηέο ηνπο. Να απνθηνχλ, κέζα απφ ηε ζρνιηθή ηνπο αγσγή, θνηλσληθή ηαπηφηεηα θαη ζπλείδεζε, λα αληηιακβάλνληαη θαη λα ζπλεηδεηνπνηνχλ ηελ θνηλσληθή αμία θαη ηζνηηκία ηεο πλεπκαηηθήο θαη ηεο ρεηξσλαθηηθήο εξγαζίαο. Να ελεκεξψλνληαη θαη λα αζθνχληαη πάλσ ζηε ζσζηή θαη σθέιηκε γηα ην αλζξψπηλν γέλνο ρξήζε θαη αμηνπνίεζε ησλ αγαζψλ ηνπ ζχγρξνλνπ πνιηηηζκνχ, θαζψο θαη ησλ αμηψλ ηεο ιατθήο καο παξάδνζεο. γ) Να αλαπηχζζνπλ δεκηνπξγηθή θαη θξηηηθή ζθέςε θαη αληίιεςε ζπιινγηθήο πξνζπάζεηαο θαη ζπλεξγαζίαο, ψζηε λα αλαιακβάλνπλ πξσηνβνπιίεο θαη κε ηελ ππεχζπλε ζπκκεηνρή ηνπο λα ζπληεινχλ απνθαζηζηηθά ζηελ πξφνδν ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ θαη ζηελ αλάπηπμε ηεο παηξίδαο καο.δ) Να θαηαλννχλ ηε ζεκαζία ηεο ηέρλεο, ηεο επηζηήκεο θαη ηεο ηερλνινγίαο, λα ζέβνληαη ηηο αλζξψπηλεο αμίεο θαη λα δηαθπιάζζνπλ θαη πξνάγνπλ ηνλ πνιηηηζκφ. ε) Να αλαπηχζζνπλ πλεχκα θηιίαο θαη ζπλεξγαζίαο κε φινπο ηνπο ιανχο ηεο γεο, πξνζβιέπνληαο ζε έλαλ θφζκν θαιχηεξν, δίθαην θαη εηξεληθφ. 2. Βαζηθνί ζπληειεζηέο γηα ηελ επίηεπμε ησλ παξαπάλσ ζθνπψλ είλαη:α) ε πξνζσπηθφηεηα θαη ε θαηάξηηζε ηνπ πξνζσπηθνχ φισλ ησλ θιάδσλ θαη ησλ βαζκίδσλ ηεο εθπαίδεπζεο,β) ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, ηα ζρνιηθά βηβιία θαη ηα ινηπά δηδαθηηθά κέζα, θαζψο θαη ε ζσζηή ρξήζε ηνπο, γ) ε εμαζθάιηζε φισλ ησλ αλαγθαίσλ πξνυπνζέζεσλ θαη κέζσλ γηα ηελ απξφζθνπηε ιεηηνπξγία ησλ ζρνιείσλ θαη δ) ε δεκηνπξγία ηνπ απαξαίηεηνπ παηδαγσγηθνχ θιίκαηνο κε ηελ αλάπηπμε αξκνληθψλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ζην ζρνιείν θαη ζηελ ηάμε θαη κε ην ζεβαζκφ πξνο ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ θάζε καζεηή.» Ο φξνο «Ηζηνξία ηεο Δθπαίδεπζεο» θαζηεξψζεθε ζρεηηθά πξφζθαηα ζηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία θαη ηελ αθαδεκατθή νξνινγία, θαη σο κεξίθεπζε ηεο ηζηνξίαο 24 Η.. Μαξθαληψλεο, ΠΑΠΤΡΟ ΛΑΡΟΤ ΜΠΡΗΣΑΝΝΗΚΑ,

16 αιιά θαη σο εθαξκνζκέλνο δηεπηζηεκνληθφο θιάδνο, αλάκεζα ζηελ ηζηνξηνγξαθία θαη ζηηο Δπηζηήκεο ηεο Αγσγήο 26 (φπσο πξνέθπςαλ φρη απφ ηε δηάζπαζε ηεο Παηδαγσγηθήο αιιά απφ ηελ εηζβνιή δηαθφξσλ απνηεηειεζκέλσλ επηζηεκνληθψλ θιάδσλ ζην ρψξν ησλ θαηλνκέλσλ πνπ ζπληζηνχλ ηελ εθπαίδεπζε 27 ), έρεη θαζηεξσζεί ζην εμσηεξηθφ εδψ θαη ιίγεο δεθαεηίεο 28. Χο «αλαγλσξίζηκνο ρψξνο ππάξρεη απφ ην 19 ν αηψλα ηφζν δηεζλψο φζν θαη ζηελ Διιάδα» 29 Ζ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο θαηά ηνλ H. Silver (1983) είλαη πνιιαπιέο ηζηνξίεο, επεηδή ε εθπαίδεπζε απφ κφλε ηεο δελ είλαη κηα απιή θαη νκνηνγελήο ζχιιεςε ή θαηεγνξία θαη επεηδή ε ηζηνξία ηεο κπνξεί λα κειεηεζεί ζε ζρέζε κε ζρεδφλ αηέξκνλεο κεηαβιεηέο. Γελ έρεη λφεκα, φηαλ παξνπζηάδεηαη κε απνκνλσκέλνπο ζεζκηθνχο φξνπο. Ζ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο θάληαδε σο θάηη «κε ακθηιεγφκελν» κέρξη πνπ άξρηζε λα κειεηάηαη ζε ζρέζε κε άιια θνηλσληθά θαηλφκελα, δνκέο θαη δηαδηθαζίεο κε απνηέιεζκα ε «ζηαζεξή» βάζε ηνπ νηθνδνκήκαηφο ηεο λα αξρίζεη λα θαίλεηαη φιν θαη πην εχζξαπζηε. Ζ J. G. Da Silva (1986 ζην Υ. Κνπινχξε, 2004) εθηηκά φηη κε ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ εξεπλεηηθνχ ελδηαθέξνληνο πξνο ηε «κειέηε ηεο ζέζεο ησλ γπλαηθψλ, ησλ παηδηψλ θαη ησλ λέσλ ζηελ θνηλσλία», ε ηζηνξηνγξαθηθή παξαγσγή γηα ηελ εθπαίδεπζε σο «δηάπιαζε θαη θνηλσληθν-πνιηηηθφ έιεγρν» θαηέρεη έλα ζεκαληηθφ κέξνο ηνπ. Ο Π. Παπαθσλζηαληίλνπ (1996) ηνλίδεη ηε δηεπηζηεκνληθφηεηα ηεο Ηζηνξίαο ηεο Δθπαίδεπζεο αλάκεζα ζηελ Ηζηνξηνγξαθία θαη ηηο Δπηζηήκεο ηεο Αγσγήο, πνπ ε δπλακηθή ηνπο ζρέζε νδήγεζε ζηελ θαιιηέξγεηα ελφο λένπ επηζηεκνληθφ-εξεπλεηηθνχ πεδίνπ πνπ απνηειεί κελ ζπζηαηηθφ θιάδν ησλ Δπηζηεκψλ ηεο Αγσγήο αιιά θαη άληιεζε απφ ηε γεληθφηεξε αλάπηπμή ηνπο ζε φιεο ηηο επηκέξνπο δηαζηάζεηο. Αληηπαξαβάιιεη ηελ Ηζηνξία ηεο Δθπαίδεπζεο κε ηελ Ηζηνξία ηεο Παηδαγσγηθήο απνζαθελίδνληαο φηη ε Παηδαγσγηθή αθνξά ην «ζχλνιν ή ηνκείο ή έλλνηεο ελφο ή πνιιψλ ζπζηεκάησλ παηδαγσγηθήο ζθέςεο, παηδαγσγηθέο αληηιήςεηο, αξρέο, κεζφδνπο, πξαθηηθέο, δηαδηθαζίεο, ηδέεο, ζηνρεχζεηο αιιά θαη παηδαγσγηθνχο ζθνπνχο, ηδεψδε, αμηνινγηθά ή εζηθά ζπζηήκαηα θαη ηδενινγίεο». Ζ Ηζηνξία ηεο Δθπαίδεπζεο θαη ε Ηζηνξία ηεο Παηδαγσγηθήο αιιεινδηαπιέθνληαη πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν κεηαμχ ηνπο ελψ ηα θπξηφηεξα πεδία αλαθνξάο ζηελ Ηζηνξία ηεο Δθπαίδεπζεο είλαη ε ζεζκηθή 26 Π. Παπαθσλζηαληίλνπ, Θ Μπισλάο, Υ. Υαξίηνο, Υ. Κνπινχξε,

17 ηζηνξία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, ην εθπαηδεπηηθφ πξνζσπηθφ ηεο εθπαίδεπζεο, ηα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα, βηβιία θαη κέζα δηδαζθαιίαο. Ο Απ. Αλδξένπ (1993) ζεσξεί φηη ε ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο απνηειεί κηα «κεξίθεπζε ηεο ηζηνξίαο πνπ είλαη ζπλνιηθή, κία θαη θαζνιηθή» θαη κφλν ιφγνη κεξηθεχζεσλ, κεζνδνινγηθνί ή πξαθηηθνί επηηξέπνπλ θαηαθεξκαηηζκνχο ή δηαθξίζεηο. Ζ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο, θαηά ηνλ Υ. Υαξίην (1990), σο εθαξκνζκέλνο επηζηεκνληθφο θιάδνο, αλήθεη ζηηο Δπηζηήκεο ηεο Αγσγήο. Απνηειεί έλαλ επηζηεκνληθφ θιάδν πνπ θηλείηαη κεηαμχ ηεο Ηζηνξίαο θαη ηεο Παηδαγσγηθήο θαη νπζηαζηηθφ έξγν ηνπ έρεη ηελ έξεπλα θαη ηε κειέηε ηεο ηζηνξηθήο δηάζηαζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαηλνκέλσλ. ε αληηδηαζηνιή κε ηνλ φξν «Ηζηνξία ηεο Παηδείαο», πνπ ηαπηίδεηαη κε ηελ ηζηνξία ηνπ Πνιηηηζκνχ θαη ησλ Παηδαγσγηθψλ ζεσξηψλ, θαη ηελ «Ηζηνξία ηεο Παηδαγσγηθήο», πνπ αθνξά ηηο παηδαγσγηθέο ζεσξίεο θαη αληηιήςεηο ησλ θιαζηθψλ θαη επξσπαίσλ παηδαγσγψλ γηα ηελ αγσγή, ε «Ηζηνξία ηεο Δθπαίδεπζεο» είλαη κεξηθφηεξε. Ζ έλλνηα ηεο εθπαίδεπζεο αθνξά ηε «ζεζκνπνηεκέλε» κνξθή ηεο Παηδείαο, είλαη δει. απηή πνπ παξέρεηαη ζηνπο πνιίηεο κέζσ ησλ εθπαηδεπηηθψλ κεραληζκψλ θαη ηδξπκάησλ. Ζ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο κειεηά ηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα ππφ ην πξίζκα ηεο ηζηνξηθήο ηνπο εμέιημεο. Βαζηθή ζεκαηνινγία ηεο απνηεινχλ νη εθπαηδεπηηθέο ζεζκηθέο ξπζκίζεηο θαη κεηαξξπζκίζεηο γηα ηε ζρνιηθή δσή γεληθφηεξα θαη, εηδηθφηεξα, ηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα θαη πξνγξάκκαηα, ν ζρνιηθφο κεραληζκφο, νη ιεηηνπξγίεο, ηα πξφζσπα θαη ηα πξάγκαηα πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηηο δηαδηθαζίεο δηδαζθαιίαο θαη ζρνιηθήο δσήο, ππφ ην πξίζκα ηεο ηζηνξηθήο ηνπο εμέιημεο. Ο Υξ. Σδήθαο (2006) αληί ηνπ φξνπ «ηζηνξία» ρξεζηκνπνηεί ηνλ φξν «ηζηνξηνγξαθία» ηεο εθπαίδεπζεο, ηελ νπνία πξνζδηνξίδεη σο ηε κειέηε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαηλνκέλσλ, δειαδή ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ θαη πξαθηηθψλ ζηελ ηζηνξηθή ηνπο δηαδξνκή, ησλ θνξέσλ θαη ησλ απνδεθηψλ ησλ πξαθηηθψλ απηψλ θαη ππνζηεξίδεη φηη ζηε ρψξα καο απνηειεί πιένλ απηφλνκν επηζηεκνληθφ θιάδν. Ο φξνο «Ηζηνξηνγξαθία», ρξεζηκνπνηείηαη κε πνιιαπιέο ζεκαζίεο. Άιινηε νξίδεηαη σο ε «ηζηνξία ηνπ ιφγνπ πνπ νη άλζξσπνη εμέθεξαλ γηα ην παξειζφλ ηνπο», άιινηε σο «ε εμέηαζε ησλ δηαθνξεηηθψλ ιφγσλ ηεο ηζηνξηθήο κεζφδνπ θαη ησλ δηαθνξεηηθψλ ηξφπσλ γξαθήο ηεο ηζηνξίαο». Δλδηαθέξεηαη γηα ηνπο ηζηνξηθνχο, γηα ηελ αληίιεςή ηνπο πεξί ηζηνξίαο, γηα ηε κέζνδν θαη ηελ παξαγσγή ηνπο. ήκεξα πην πνιχ κεξηκλά λα ηνπνζεηήζεη ηνπο ιφγνπο θαη ηηο πξαθηηθέο ησλ ηζηνξηθψλ ζην θνηλσληθφ ηνπο πιαίζην θαη λα ζπλδέζεη ηηο απφςεηο θαη ηηο ζέζεηο ηνπο κε ηηο 17

18 θνηλσληθέο ζέζεηο θαη ηηο ζηξαηεγηθέο ηνπο. Άιινηε πάιη ρξεζηκνπνηείηαη σο ζπλψλπκν ηνπ γλσζηηθνχ θιάδνπ ηεο ηζηνξίαο, ή θαη αθφκε γηα λα δειψζεη ην ζχλνιν ησλ εξγαζηψλ ηνπ ηζηνξηθνχ κηαο πεξηφδνπ ή γχξσ απφ έλα ζέκα. (Ν. Offenstadt, 2007). ηελ παξνχζα εξγαζία πηνζεηνχκε ηνλ φξν «ηζηνξηνγξαθία» κε ηε ζεκαζία ηνπ ζπλφινπ ησλ έξγσλ, ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο ησλ ηζηνξηθψλ ηεο εθπαίδεπζεο. Γηα ηελ θαζηέξσζε ηεο εθπαηδεπηηθήο ηζηνξηνγξαθίαο σο επηζηεκνληθφ θιάδν ζηελ Διιάδα ζπλέβαιαλ θαζνξηζηηθά ε πεξίνδνο ηεο δηθηαηνξίαο ηνπ 1967 θαη ε κεηαπνιίηεπζε ηνπ 1974 πνπ δεκηνχξγεζαλ πξνβιεκαηηζκνχο γηα ηνλ θνηλσληθφ ξφιν ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ θαη «απειεπζέξσζαλ πνιηηηθέο, θνηλσληθέο θαη επηζηεκνληθέο δπλάκεηο θαη έδσζαλ ηε δπλαηφηεηα θξηηηθήο αληηκεηψπηζεο ηνπ παηδεπηηθνχ παξειζφληνο, φπσο θαη ηελ αλεκπφδηζηε έξεπλα ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο» 30. Οη πξνζδνθίεο γηα ηελ εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε, ε δηαζηαχξσζε κε άιιεο επηζηήκεο θαη ην έξγν ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκφλσλ, πνπ «εκβνιίαζαλ» κε λέα ελλνηνινγηθά θαη κεζνδνινγηθά εξγαιεία ηελ εθπαηδεπηηθή ηζηνξηθή έξεπλα, θαζψο θαη ε επαθή ησλ εξεπλεηψλ κε ηελ αγγιηθή θαη ηε γαιιηθή παηδεία νδήγεζαλ ζε νπζηαζηηθφηεξε κειέηε, ηελ πξνζπάζεηα εξκελείαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαηλνκέλσλ θαη ζηελ πξνζπάζεηα λα απαληεζνχλ πην πεξίπινθα εξσηήκαηα 31. Αθφκε, ε θαηάηκεζε ησλ Φηινζνθηθψλ ρνιψλ θαη ε δεκηνπξγία ησλ Παλεπηζηεκηαθψλ Παηδαγσγηθψλ Σκεκάησλ «αλέδεημαλ ηελ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο ζε αθαδεκατθφ αληηθείκελν δηδαζθαιίαο θαη έξεπλαο» 32 θαη θαζηεξψλεηαη σο λέα επηζηεκνληθή εηδηθφηεηα ν ηζηνξηθφο ηεο εθπαίδεπζεο 33. Ζ εμέιημε ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο ζπλαξηάηαη κε ηε δηδαζθαιία ηνπ 34. Χο κάζεκα, ε Ηζηνξία ηεο Δθπαίδεπζεο δηδάρζεθε ζηε Διιάδα «κε ζπλέπεηα» αξρηθά ζηα δηδαζθαιεία θαη ζηα αληίζηνηρα παξζελαγσγεία ηεο Φηιεθπαηδεπηηθήο Δηαηξείαο απφ ηελ ίδξπζή ηνπο. Πεξηιακβαλφηαλ αξρηθά ζηνπο θιάδνπο ησλ «Παηδαγσγηθψλ» σο «Ηζηνξία ηεο Παηδαγσγηθήο», αξγφηεξα 30 Υ. Σδήθαο, Αι. Γεκαξάο, 1988, Υ. Κνπινχξε, 2004 θαη Υ. Σδήθαο, Υ. Σδήθαο, Υ. Κνπινχξε, Αι. Γεκαξάο,

19 πξνζηέζεθε ην κάζεκα «Οη παξ εκίλ θείκελνη ζεκειηψδεηο λφκνη πεξί ηεο δεκνηηθήο εθπαηδεχζεσο θαη εξκελεία απηψλ» θαη αξγφηεξα ζπλδπάζηεθαλ ζην «Ηζηνξία ηεο παξ εκίλ Γεκνηηθήο Δθπαηδεχζεσο θαη ηζρχνπζα λνκνζεζία». Απφ ην 1834, ζηηο Παηδαγσγηθέο Αθαδεκίεο πνπ δηαδέρηεθαλ ηα δηδαζθαιεία, νξίδεηαη ε «χληνκνο Ηζηνξία ηεο Παηδαγσγηθήο» σο θιάδνο ησλ Παηδαγσγηθψλ 35, πξνβιεπφηαλ ην κάζεκα «Θεσξία θαη Ηζηνξία ηεο Αγσγήο» 36 θαη, επηπιένλ, ζεσξείηαη ζθφπηκν λα δηδάζθνληαη νη ζπνπδαζηέο ηα ζρεηηθά κε ηελ αλέιημε ησλ ζρνιείσλ ηεο βαζκίδαο ζηελ νπνία πξννξίδνληαη λα ππεξεηήζνπλ. ε άιινπο θνξείο θαηάξηηζεο ή επηκφξθσζεο εθπαηδεπηηθψλ δηδάρηεθε ζπάληα θαη κφλν απηνηειψο. Μέρξη ηφηε, δειαδή, ε ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο απνηεινχζε θιάδν ηνπ καζήκαηνο «Παηδαγσγηθά» θαη δελ απέβιεπε ζηε ζχλδεζή ηεο κε ηηο εζληθέο εμειίμεηο ή ζηελ επηζήκαλζε ηεο θνηλσληθήο δηάζηαζήο ηεο. Οη θαζεγεηέο πνπ δίδαζθαλ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο ήηαλ παηδαγσγνί ή ςπρνιφγνη 37. Απφ ην 1970 θαη εμήο, θαηά ηε κεηαδηδαθηνξηθή πεξίνδν θαη αθνινπζψληαο ηηο δηεζλείο ηάζεηο, παξνπζίαζε έμαξζε θαη ε ελαζρφιεζε κε ηελ ηζηνξία ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο, πνπ εληάζζεηαη ζε φια ηα πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο θαη ζηηο ζρνιέο επηκφξθσζεο εθπαηδεπηηθψλ 38 Χζηφζν, δελ έγηλε αθαδεκατθφ κάζεκα θαη παξέκελε σο αληηθείκελν έμσ απφ ην παλεπηζηήκην κέρξη ην 1982, κε ηελ ίδξπζε ησλ παλεπηζηεκηαθψλ παηδαγσγηθψλ ηκεκάησλ θαη ην 1984 κε ηελ ηξηρνηφκεζε ησλ Φηινζνθηθψλ ρνιψλ, θαζηεξψλεηαη ε ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο σο δηδαθηηθφ αληηθείκελν θαη θαζηεξψλεηαη σο λέα επηζηεκνληθή εηδηθφηεηα ν ηζηνξηθφο ηεο εθπαίδεπζεο 39, πνπ εληάζζεηαη πιένλ ζηηο «Δπηζηήκεο ηεο Αγσγήο». Παξάιιεια, κηα ζεηξά ζεζκψλ φπσο ην Κέληξν Δξεπλψλ γηα ηε Νενειιεληθή Δθπαίδεπζε (ΚΔΝΔΚ) πνπ ηδξχεηαη απφ ην ίδξπκα Μσξαΐηε, ην ΚΔΔ (Κέληξν Δθπαηδεπηηθή Έξεπλαο) θαη ε ΔΛΔΗΔ (Διιεληθή Δηαηξεία Ηζηνξηθψλ ηεο Δθπαίδεπζεο), θαη ε Γεληθή Γξακκαηεία Νέαο Γεληάο, πνπ μεθηλάεη έλα επξχηαην πξφγξακκα εθδφζεσλ κε ην Ηζηνξηθφ Αξρείν ηεο Διιεληθήο Νενιαίαο (ΗΑΔΝ) ζπλέβαιαλ κε ηε ζεηξά ηνπο, κε πνηθίιεο εξεπλεηηθέο θαη εθδνηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη κε δηνξγάλσζε ζπλεδξίσλ, ζηνλ εκπινπηηζκφ θαη ηελ αλαλέσζε ησλ ζπνπδψλ θαη ηεο έξεπλαο ηεο Ηζηνξίαο ηεο Δθπαίδεπζεο. 35 Αι. Γεκαξάο, Υ. Υαξίηνο, Αι. Γεκαξάο, Αι. Γεκαξάο, Υξ. Κνπινχξε,

20 Ηζηνξηνγξαθηθή παξαγσγή ζρεηηθά κε ηε λενειιεληθή εθπαίδεπζε εκθαλίδεηαη ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1860 θαη ππθλψλεη ηε δεθαεηία ηνπ «Πξφθεηηαη γηα ηελ ηζηνξία ησλ ειιεληθψλ γξακκάησλ κε θχξην ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηελ ηζηνξία ησλ ζρνιείσλ, ησλ ζεκαληηθψλ δαζθάισλ θαη ησλ εθδφζεσλ ηελ πεξίνδν ηεο νζσκαληθήο θπξηαξρίαο» 40. Γηα ηνλ Μ.Η. Γεδεψλ, ε ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο δελ κπνξνχζε λα είλαη μεθνκκέλε απφ ηελ ηζηνξία ησλ γξακκάησλ θαη ηεο παηδείαο γεληθφηεξα, θαζψο ν δάζθαινο ηαπηίδεηαη ζπρλά κε ην ιφγην θαη ηνλ ζπγγξαθέα. «Ζ ζχδεπμε παηδείαο θαη εθπαίδεπζεο είλαη ηδηαίηεξα θαλεξή ζηηο πξψηεο δνθηκέο γηα ηελ θαηαγξαθή ηεο λενειιεληθήο πλεπκαηηθήο δσήο» 41. Ζ εθπαηδεπηηθή ηζηνξηνγξαθία ηεο επνρήο εθείλεο ζρεηίδεηαη κε ηε ζπγθξφηεζε ηεο εζληθήο ηζηνξηνγξαθίαο, απνδεηθλχνληαο ηελ πλεπκαηηθή ζπλέρεηα θαη παξνπζία ηνπ ειιεληζκνχ ζηα Βαιθάληα θαη επεδίσθε λα δείμεη φηη ε εθπαίδεπζε ζπλέβαιε απνθαζηζηηθά ζηε δηαθχιαμε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο θαη παηδείαο, ζηε ζπληήξεζε ησλ παξαδνζηαθψλ ζξεζθεπηηθψλ αμηψλ θαη ζηελ πξνεηνηκαζία ηνπ έζλνπο γηα ηελ Δπαλάζηαζε ηνπ Απφ ην ηέινο ηνπ 19ν αηψλα θαιιηεξγείηαη έλα δεχηεξν είδνο κειέηεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ παξειζφληνο πνπ δίλεη βαξχηεηα ζηηο ζεσξίεο γηα ηελ αγσγή θαη ζηηο ηδέεο ησλ κεγάισλ παηδαγσγψλ ηνπ παξειζφληνο θαη ζρεηίδεηαη κε ηηο αλάγθεο δηδαζθαιίαο, ζηηο ζρνιέο επηκφξθσζεο εθπαηδεπηηθψλ, θπξίσο ηεο ηζηνξίαο ηεο Παηδαγσγηθήο θαη δεπηεξεπφλησο ηεο λνκνζεζίαο θαη ηεο ηζηνξίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ. Γξακκηθή θαη απιψο πεξηγξαθηθή ε ηζηνξηνγξαθία ηεο πεξηφδνπ παξαγφηαλ γηα ηηο αλάγθεο ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο απφ ππαιιήινπο ηνπ Τπνπξγείνπ ή θαζεγεηέο ησλ ζρνιψλ 43. Ο Αι. Γεκαξάο (1988) ζε κηα πξνζπάζεηα πεξηνδνιφγεζεο ηεο εθπαηδεπηηθήο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο νλνκάδεη απηέο ηηο δχν πεξηφδνπο σο «πξντζηνξηθή» θαη «πξσηντζηνξηθή» θαζψο ηηο ραξαθηεξίδεη ε απιή γξακκηθή, πεξηγξαθηθή θαηαγξαθή, ε αλεπάξθεηα παξαπνκπψλ θαη ππνκλεκαηηζκνχ, ε επηπνιαηφηεηα ζηελ αληηγξαθή παξαζεκάησλ θαη ε άθξηηε επαλάιεςε πιεξνθνξηψλ. Δίλαη ειιηπήο ε δηεξεχλεζε ηνπ αξρεηαθνχ πιηθνχ θαη απνπζηάδεη ε κειέηε ηεο θνηλσληθήο δηάζηαζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ 44. ηα δηδαθηηθά εγρεηξίδηα απνζησπψληαη ηδενινγηθά θνξηηζκέλεο πεξίνδνη θαη δε γίλεηαη 40 Υξ. Σδήθαο, Κ. Λάππαο, Κ. Λάππαο, 2004 θαη Υξ, Σδήθαο, Αι. Γεκαξάο 2004 θαη Υξ, Σδήθαο, Υ. Σδήθαο,

21 αλαθνξά ζε ζπγθεθξηκέλνπο παηδαγσγνχο 45. Ο Απ. Αλδξένπ (2009) ζεσξεί φηη ππάξρεη κφλν κία εληαία πεξίνδνο, απφ ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα έσο ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ Κνηλφο ηφπνο ησλ κειεηεηψλ απνηειεί ε δηαπίζησζε κηαο «ηνκήο» ζηελ εθπαηδεπηηθή ηζηνξηνγξαθία ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ Σφηε ζεκεηψζεθε κηα απνθαζηζηηθή ζηξνθή ζηε κειέηε ζηελ ηζηνξία ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο, ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ νπνία έπαημε θαη ε επαθή Διιήλσλ εξεπλεηψλ κε ηελ αγγιηθή θαη γαιιηθή παηδεία. Δμάιινπ, ηε δεθαεηία ηνπ 1970 εθδειψζεθε απμεκέλν ελδηαθέξνλ γηα ηελ Ηζηνξία ηεο Δθπαίδεπζεο δηεζλψο. Οη δεθαεηίεο ηνπ 1960 θαη ηνπ 1970 έρνπλ ραξαθηεξηζζεί δηεζλψο σο ε «Αλαγέλλεζε» ηεο ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο 46. Ζ πνιηηηθή θαηάζηαζε ζηελ Διιάδα κεηά ηε Μεηαπνιίηεπζε ηνπ 1974, επλννχζε αθ ελφο ηνλ πξνβιεκαηηζκφ θαη αθ εηέξνπ ηελ αηζηνδνμία γηα ηελ αιιαγή ζηελ εθπαίδεπζε. Ζ δηεξεχλεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ παξειζφληνο ζηνρεχεη ζπρλά εθείλε ηελ πεξίνδν ζην ζρεδηαζκφ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ κέιινληνο, ηεο εθπαηδεπηηθήο αιιαγήο 47. Οη λέεο πνιηηηθέο θαη ηδενινγηθέο ζπλζήθεο επλφεζαλ ηελ εκθάληζε πιεζψξαο κειεηψλ γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ε εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε ηνπ 1976 απνηέιεζε ηελ θαηάιιειε ψζεζε γηα απηή ηελ παξαγσγή 48. Ζ έμαξζε απηή απνθάιπςε θπξίσο ηηο πνηθίιεο δηαζηάζεηο θαη δηαζπλδέζεηο ηνπ ζέκαηνο ζε πνιηηηθφ, θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ επίπεδν. Σφηε, κε πξνθαλείο άκεζεο επηδξάζεηο ηνπ καξμηζκνχ θαη ηεο ρνιήο ησλ Annales, ε ηζηνξηνγξαθία ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο κπήθε νπζηαζηηθά ζηε θάζε ηεο «Νέαο Ηζηνξίαο» 49 θαη παξαηεξήζεθε αλάπηπμε εθείλσλ ησλ κειεηψλ πνπ επηρεηξνχλ λα δηεξεπλήζνπλ ηηο θνηλσληθέο δηαζηάζεηο θαη ιεηηνπξγίεο ηνπ ζρνιείνπ. Οη κειέηεο απηέο ζεκαηνδνηνχλ θαη ηε κεηαθνξά ηνπ θέληξνπ βάξνπο απφ ηε ζεσξία-πνπ είρε ζπλδεζεί κε ηελ πξνβνιή παηδαγσγηθψλ θαη ςπρνινγηθψλ απφςεσλ- ζηελ θξηηηθή έξεπλα 50. Έρνπκε ζηξνθή ηεο επηζηεκνληθήο θαηεχζπλζεο απφ ην θηινινγηθφ-πεξηγξαθηθφ ραξαθηήξα ηεο «Ηζηνξίαο ηεο Παηδείαο» πξνο ηελ εξκελεπηηθή πξνζέγγηζε θαη αλάιπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαηλνκέλσλ κε ελζσκάησζε ησλ νπηηθψλ θαη ησλ ηερληθψλ ησλ 45. Μπνπδάθεο, Αι. Γεκαξάο, 1988 θαη Υ. Κνπινχξε, Υ. Ννχηζνο, Αι.Γεκαξάο, Απ.Αλδξένπ,

22 ινηπψλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ 51. Δθεμήο ε ηζηνξηνγξαθία ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο πξνζαξκφδεηαη ζηα δεδνκέλα θαη ηηο απαηηήζεηο ηεο λέαο ηζηνξηνγξαθίαο. Πξνζπαζεί λα ζπκβάιεη ζηε δηαζαθήληζε ησλ πξνβιεκάησλ, ηα νπνία ζέηεη ζηε ζπλείδεζε ηνπ ηζηνξηθνχ ε εξκελεία ησλ θαηαζηάζεσλ πνπ δεκηνπξγνχλ νη πνιηηηθέο, θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο θαη πνιηηηζκηθέο ζπλζήθεο ηεο επνρήο. Έηζη πξνέθπςε θαη ε, απαξαίηεηε γηα ηελ εκβάζπλζε, δηαζηαχξσζε κε άιιεο επηζηήκεο, φπσο ε θνηλσληνινγία, ηα νηθνλνκηθά, νη πνιηηηθέο επηζηήκεο 52. Κνηλσληθνί επηζηήκνλεο εκβνιίαζαλ κε λέα ελλνηνινγηθά εξγαιεία ηελ έξεπλα θαη πξφηεηλαλ θαηλνηφκεο αλαγλψζεηο ηεο εθπαηδεπηηθήο ηζηνξίαο 53. Τηνζεηνχληαη λέεο ζεκαηνινγίεο, λέεο αηηηνινγηθέο εξκελείεο, δηεπηζηεκνληζκφο, ζπγθξηηηθέο πξνζεγγίζεηο, ζέηνληαη λέα εξσηήκαηα. Αλαηξείηαη ν γξακκηθφο θαη πεξηγξαθηθφο ραξαθηήξαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεκάησλ πνπ εξεπλψληαη θαη πξνάγεηαη ε ζπλζεηηθή θαη αλαιπηηθή κέζνδνο 54. Δπηρεηξείηαη ε εμάληιεζε ηεθκεξίσλ θαη πεγψλ, δηακνξθψλεηαη έλα λέν εξκελεπηηθφ πιαίζην θαη επαλαθαζνξίδνληαη νη ζηφρνη ηεο ηζηνξηνγξαθίαο ηεο εθπαίδεπζεο. Δκθαλίδεηαη ε ζχγρξνλε θνηλσληνινγηθή πξνζέγγηζε ησλ πξνβιεκάησλ ζπγθεθξηκέλσλ ρξνληθψλ πεξηφδσλ κε ηε ρξήζε ηζηνξηθήο κεζνδνινγίαο θαη ζπλδέεηαη κε ηε ζέζε θαη ηελ εμέιημε ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ. Μεηαθέξεηαη ην θέληξν βάξνπο απφ ηε ζεσξία ζηελ θξηηηθή έξεπλα. Πέξα απφ ηελ αιιαγή ζηηο ζεκαηηθέο θαη ηηο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο, παξαηεξείηαη θαη δηαθνξνπνίεζε ζηελ ηδηφηεηα ησλ ηζηνξηνγξάθσλ. ια απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά «καο επηηξέπνπλ λα κηινχκε γηα ηνκή» 55. Ζ ΓΝΧΖ ΣΖ ΗΣΟΡΗΑ ΚΑΗ ΣΖ ΗΣΟΡΗΟΓΡΑΦΗΑ ΣΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ: ΣΟ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ ΚΑΗ Ζ ΖΜΑΗΑ Δίλαη αδηακθηζβήηεηε ε γνεηεία πνπ αζθεί ε ηζηνξία δεδνκέλνπ φηη πξνζθέξεη άπεηξεο επθαηξίεο κάζεζεο γηα θαίξηεο θνηλσληθέο θαηαζηάζεηο, δηαθξηηά πξφζσπα ή κνλαδηθά γεγνλφηα. Ζ λφεζή καο, φκσο εξεζίδεηαη θπξίσο απφ ηε δίςα γηα θαηαλφεζε, ζπλεπψο θαη απφ ηηο επηζηήκεο εθείλεο πνπ πεηπραίλνπλ λα 51 Υ. Υαξίηνο, Αι. Γεκαξάο, Υ. Κνπινχξε, Π. Κηκνπξηδήο, Α. Αλδξένπ,

23 εδξαηψζνπλ εξκελεπηηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ θαηλνκέλσλ. απηέο αλήθεη ε ηζηνξία θαη, θαη επέθηαζε, ε ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο, πνπ πξνζθέξεη, πέξα απφ ηελ απαξίζκεζε, κηα νξζνινγηθή ηαμηλφκεζε θαη εξκελεία ηνπ αληηθεηκέλνπ. Σν γεγνλφο φηη έρεη σο αληηθείκελν ηνλ άλζξσπν θαη ηηο πξάμεηο ηνπ, ηεο πξνζδίδεη ηδηαίηεξε βαξχηεηα ζην ζεσξνχκελν θαζνδεγεηηθφ ηεο ξφιν, θαζψο εθεί πξνζηξέρνπκε δεηψληαο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηηο πξάμεηο καο. Σν παξφλ δελ είλαη απηνλφεην θαη ζηελ θαηαλφεζή ηνπ καο βνεζάεη ε γλψζε ηνπ παξειζφληνο αθφκε θαη γηα δνμαζίεο, δνκέο, ηερληθέο πνπ δελ ηειεζθφξεζαλ ή δελ άθεζαλ πίζσ ηνπο ίρλε. Σν παξφλ αιιειεπηδξά κε ην παξειζφλ ζε ηέηνην βαζκφ πνπ ε παξαλφεζε ηνπ παξφληνο λα είλαη ε αλαπφθεπθηε ζπλέπεηα ηεο άγλνηαο ηνπ παξειζφληνο αιιά θαη ε γλψζε ηνπ παξφληνο λα ζπκβάιεη πην άκεζα ζηελ θαηαλφεζε ηνπ παξειζφληνο, κε ηνλ ηζηνξηθφ λα θηάλεη σο ην παξφλ γηα λα θσηίζεη πιεξέζηεξα ην αληηθείκελφ ηνπ 56. Κάζε θνηλσλία ζηξέθεηαη αλαγθαζηηθά πξνο ην παξειζφλ ηεο γηα λα εμεγήζεη ηνλ εαπηφ ηεο, λα βξεη άιινζη, θαηαθχγηα ή δηθαηνινγίεο θαη ηαπηφρξνλα γηα λα αλαδεηήζεη απαληήζεηο ζηα λέα εξσηήκαηα πνπ ηε βαζαλίδνπλ. Οη δηάθνξεο ζρνιέο, ηάζεηο θαη επηξξνέο ηεο ηζηνξηθήο έξεπλαο έξρνληαη λα αληαπνθξηζνχλ ζε ζπγθεθξηκέλα πξνυπάξρνληα αηηήκαηα ηεο θνηλσλίαο θαη λα απαληήζνπλ ζε ζπγθεθξηκέλα εξσηήκαηα. Δίλαη πνιχπινθνη νη δεζκνί κεηαμχ κηαο πνιχκνξθεο δήηεζεο θαη ηεο ηζηνξηθήο «παξαγσγήο» ζε φιεο ηεο ηηο εθθάλζεηο 57. Έηζη, θαη ην απμεκέλν ελδηαθέξνλ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο γηα ηελ ηζηνξία ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο απνξξέεη απφ θάπνηα γεληθφηεξα θνηλσληθν-πνιηηηθά πξνβιήκαηα ηνπ παξφληνο 58, κε ηε ζπγθπξία ηεο δηθηαηνξίαο θαη ηεο κεηαπνιίηεπζεο. ηα εθπαηδεπηηθά δεηήκαηα δελ κπνξνχλ λα απνδνζνχλ ιχζεηο πνπ ζρεδηάδνληαη ρσξίο ρξήζε ηεο ηζηνξίαο, ρσξίο ηζηνξηθή πξννπηηθή, ρσξίο ζαθή γλψζε ησλ αηηίσλ πνπ πξνθάιεζαλ θάζε δηαρξνληθφ πξφβιεκα θαη ησλ παξαγφλησλ πνπ εκπφδηζαλ, δπζρέξαλαλ ή αιινίσζαλ ηε ιχζε ηνπ 59. κσο, αθφκε θαη κε ην λα ξσηήζνπλ πφηε θαη γηαηί έλα δήηεκα ραξαθηεξίζηεθε σο πξφβιεκα ζε ζπγθεθξηκέλν ηφπν θαη ρξφλν, νη ηζηνξηθνί δεηνχλ λα δνζεί πξνζνρή ζηα ππνθείκελα ιεηηνπξγηθά δεηήκαηα, γεγνλφο πνπ βνεζάεη ζηε δηακφξθσζε κηαο πην απνηειεζκαηηθήο πνιηηηθήο M. Bloch, G. Thuillier, J. Tulard, Υ. Ννχηζνο, Αι. Γεκαξάο, H. Silver,

24 Οη ηζχλνληεο ηνπ παξφληνο είλαη ζθφπηκν λα εθηηκνχλ ηελ ηξνρηά ησλ γεγνλφησλ, λα εθηηκνχλ ηελ θεθηεκέλε ηνπο ηαρχηεηα, ηε ζπρλφηεηα θαζψο θαη ηελ ππθλφηεηα ηεο εκθάληζήο ηνπο κέζα ζην ρξφλν. Ζ απνηειεζκαηηθή πνιηηηθή αλάιπζε αθνξά δειψζεηο γηα ην ηη έγηλε ζην παξειζφλ, φρη ππνζέζεηο γηα ην κέιινλ. Ζ εθπαίδεπζε σο ηζηνξία ινηπφλ ελδηαθέξεη ηδηαίηεξα φρη κφλν ηνπο ηζηνξηθνχο αιιά θαη ηνπο ηζχλνληεο ηεο πνιηηηθήο ζηα ζέκα ηεο εθπαίδεπζεο 61. Ζ «ζηαζεξή» βάζε ηνπ νηθνδνκήκαηνο ηεο ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο ηεο άξρηζε λα θαίλεηαη φιν θαη πην εχζξαπζηε φηαλ άξρηζε λα κειεηάηαη ζε ζρέζε κε άιια θνηλσληθά θαηλφκελα, δνκέο θαη δηαδηθαζίεο 62. ηαδηαθά γίλεηαη φιν θαη πην ζχλζεηε κε ηελ αλαγλψξηζε απηήο ηεο ζρέζεο ηεο. Ζ εθπαίδεπζε απφ κφλε ηεο δελ είλαη κηα απιή θαη νκνηνγελήο ζχιιεςε ή θαηεγνξία θαη ε ηζηνξία ηεο κπνξεί λα κειεηεζεί ζε ζρέζε κε ζρεδφλ άπεηξεο κεηαβιεηέο. Ο Silver (1983) ζεσξεί φηη ην ζέκα ηεο ηζηνξηθήο ζεκαζίαο ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο κειέηεο ηεο κπνξεί λα πξνζεγγηζηεί πξσηίζησο εξεπλψληαο ηε ζρέζε αλάκεζα ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηε γλψκε/άπνςε (opinion) θαη ηελ ηδενινγία 63. Οη γλψκεο/απφςεηο θαη νη ηδενινγίεο δε δηακνξθψλνληαη θαη δελ ππνζηεξίδνληαη ζε έλα θνηλσληθφ θελφ. Αληίζεηα, δεκηνπξγνχληαη απφ ζπγθεθξηκέλα θνηλσληθά ζηξψκαηα, εμππεξεηνχλ ζπγθεθξηκέλεο νκάδεο θαη ζπκθέξνληα θαη αιιάδνπλ ηαπηφρξνλα κε ηηο ζρέζεηο ησλ αλζξψπσλ 64. Δπνκέλσο επεξεάδνπλ ηελ πξαγκαηηθφηεηα θαζψο θαη ηελ αληίιεςε θαη εξκελεία ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Ζ ίδηα ε αθήγεζε θαη πεξηγξαθή απνηεινχλ έκθαζε, επηινγή θαη εξκελεία. Σα δεδνκέλα, νη αληηιήςεηο θαη νη θξίζεηο αλαζεσξνχληαη θαη γίλνληαη αληηθείκελα αλαδηαπξαγκάηεπζεο δηαξθψο. Οη κνξθέο θαη νη δνκέο ηεο αλάιπζεο αληηθαζίζηαηαη, ζπλππάξρνπλ θαη πξνθαινχλ ε κηα ηελ άιιε. ην βαζκφ πνπ γίλεηαη απνδεθηή ε άπνςε φηη ην ζρνιείν είλαη θξαηηθφο κεραληζκφο πνπ παξάγεη ηδενινγία θαη ζπκβάιιεη ζηελ αλαπαξαγσγή ησλ θπξίαξρσλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ, νδεγνχκαζηε ζην εξψηεκα γηα ηελ θνηλσληθή ιεηηνπξγία ηεο ηζηνξηθήο έξεπλαο θαη γλψζεο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. πσο ραξαθηεξηζηηθά έρεη ππνζηεξηρζεί 65, ε αμία ηεο επηζηεκνληθήο δηεξεχλεζεο νθείιεηαη θπξίσο ζηε βνήζεηα πνπ κπνξεί λα πξνζθέξεη γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο θνηλσληθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζρνιείνπ ζήκεξα θαη, ζπλεπψο, γηα ηηο θάζε είδνπο παξεκβάζεηο κε ηηο νπνίεο 61 D. Tyack, H. Silver, H. Silver, D. Tyack, Υ. Ννχηζνο,

25 ζηνρεχεη θαλείο ζηε δηαηήξεζε ή ηελ αιιαγή απηήο ηεο ιεηηνπξγίαο. Ζ ηζηνξηθή έξεπλα θαη γλψζε δελ κπνξεί λα είλαη θνηλσληθά νπδέηεξε αθνχ απνηειεί αλαπφζπαζην ηκήκα ηνπ θνηλσληθνχ αληαγσληζκνχ. Ζ ζεσξεηηθή ζχιιεςε απηνχ ηνπ αληαγσληζκνχ πξνζδηνξίδεη ηειηθά ηελ επηινγή θαη αμηνιφγεζε ηφζν ηνπ πεδίνπ φζν θαη ησλ ελλνηνινγηθψλ θαη κεζνδνινγηθψλ εξγαιείσλ ηεο ηζηνξηθήο έξεπλαο ηνπ ζρνιείνπ. Ηδηαίηεξε ζεκαζία, αθφκε, έρεη ε κειέηε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαηλνκέλσλ γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο θπζηνγλσκίαο ελφο ιανχ 66. Καζψο ε εθπαίδεπζε λνείηαη σο έλα απφ ηα κέζα γηα ηελ νκνγελνπνίεζε ηνπ πιεζπζκνχ θαη ηελ ηζρπξνπνίεζε ηνπ εζληθνχ θξάηνπο, ε αλάιπζε ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ κεραληζκψλ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, κεηαηνπίδεηαη πξνο ηε κειέηε ησλ εζληθψλ ηαπηνηήησλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ζπγθξφηεζε ηνπ έζλνπο-θξάηνπο πηνζεηψληαο ηελ έλλνηα ηεο «θαηαζθεπήο» ηνπ έζλνπο θαη ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο θαη ηνπ δίπνινπ ηαπηφηεηα-εηεξφηεηα. Καη ε ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο απνηειεί ην κέζν γηα ηελ απνθαηάζηαζε ηεο ακθηζβεηνχκελεο ζπλέρεηαο ηνπ ειιεληζκνχ 69. Δηδηθά ζηελ ηνπηθή εθπαηδεπηηθή ηζηνξία, αμίδεη λα κειεηεζεί θαηά πφζν ε εθπαηδεπηηθή παξάδνζε νξηζκέλσλ πεξηνρψλ έρεη ζπκβάιεη ζε επηινγέο ζχγρξνλσλ εθπαηδεπηηθψλ πνιηηηθψλ θαη ηδηαίηεξα ζηε δηακφξθσζε ηεο ζεκεξηλήο πξαθηηθήο ζηελ αλψηεξε θαη αλψηαηε εθπαίδεπζε θαη θαηά πφζν απηή ε παξάδνζε έρεη απνηειέζεη ζηνηρείν θαη επηρείξεκα ησλ ηνπηθψλ θνηλσληθψλ, πνιηηηθψλ θαη επαγγεικαηηθψλ θνξέσλ θαη νξγαλψζεσλ γηα λα εθβηάζνπλ θεληξηθέο πνιηηηθέο επηινγέο. Λακβάλνληαο ππφςε φιεο ηηο παξαπάλσ απφςεηο ζρεηηθά κε ηε ρξεζηκφηεηα θαη ηνπο ζθνπνχο ηεο κειέηεο ηεο ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο, ζεσξνχκε φηη ζα είλαη ρξήζηκε κηα ζπζηεκαηηθή δηεξεχλεζε ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο θαη ζην ρψξν ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο. Ζ ΜΔΛΔΣΖ ΣΖ ΗΣΟΡΗΟΓΡΑΦΗΑ ΣΖ ΝΔΟΔΛΛΖΝΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ : ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΖ ΔΠΗΚΟΠΖΖ πγθξηηηθά ιίγεο είλαη νη κειέηεο πνπ έρνπλ σο ζήκεξα εθπνλεζεί ζρεηηθά κε ηε ραξηνγξάθεζε, αλάιπζε θαη/ή εξκελεία ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο γηα ηε λενειιεληθή εθπαίδεπζε. Δπηιέμακε λα παξαζέζνπκε απηέο ηηο κειέηεο κε 66 Υ. Υαξίηνο, Απ. Αλδξένπ,

26 ρξνλνινγηθή ζεηξά, θαζψο απμάλνληαη ζε ζπλάξηεζε κε ηελ αχμεζε ηεο αληίζηνηρεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο απφ έηνο ζε έηνο θαη έηζη εμάγνληαη θαηλνχξγηα ή πην επηθαηξνπνηεκέλα θαη εκπινπηηζκέλα ζπκπεξάζκαηα. Πξψην, ινηπφλ, ρξνλνινγηθά είλαη ην μελφγισζζν άξζξν ηνπ Υ. Ννχηζνπ (1981) ζην πεξηνδηθφ Journal of the Hellenic Diaspora θαη απνηειεί, ζχκθσλα κε ην ζπγγξαθέα, κηα θξηηηθή επηζθφπεζε ηεο πξφζθαηεο ειιεληθήο παηδαγσγηθήο βηβιηνγξαθίαο, ρσξίο εηδηθή αλαθνξά ζηελ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο. Πξφθεηηαη γηα κηα ζχληνκε παξνπζίαζε πξφζθαησλ ζεκειησδψλ κειεηψλ πάλσ ζηε λενειιεληθή εθπαίδεπζε κε ζθνπφ λα αληρλεχζεη ηηο ηάζεηο πνπ επηθξαηνχζαλ κέρξη ηφηε ζηελ Διιάδα ζην ρψξν ησλ Δπηζηεκψλ ηεο Αγσγήο. Αλαθέξεηαη ζε κειέηεο πνπ δηαθξίλνληαη γηα ηε ζεσξεηηθή ηνπο ζαθήλεηα θαη κεζνδνινγηθή επάξθεηα θαζψο θαη γηα ηε ζπκβνιή ηνπο ζηελ θαηαλφεζε ηεο ειιεληθήο εθπαηδεπηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Γηαθξίλεη δχν γεληθέο ηάζεηο ζηηο ζπγθεθξηκέλεο κειέηεο: ηελ πξψηε, κε έκθαζε ζηελ ςπρνινγηθή δηάζηαζε ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο θαη ηε δεχηεξε, κε έκθαζε ζηελ θνηλσληνινγηθή δηάζηαζε ηνπ ζρνιείνπ, αλ θαη δηεπθξηλίδεη φηη ππάξρνπλ πνιιέο δηαθνξνπνηήζεηο θαη κέζα ζηελ ίδηα ηάζε φζν αθνξά ηε ζεκαηνινγία, ηε ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε θαη ηε κεζνδνινγία. Αθνινπζεί ε αλάιπζε ηνπ Α. Γεκαξά (1988), κε ηε κνξθή ζπλέληεπμεο, ζην πεξηνδηθφ χγρξνλα Θέκαηα, γηα ηελ πνξεία ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο. Γίλεηαη κηα ζχληνκε αλαθνξά ζηε κεζνδνινγία θαη ηελ νπηηθή, γξακκηθά κέζα ζην ρξφλν, ησλ κειεηψλ πνπ ζεσξήζεθαλ ζηαζκνί ηεο επνρήο ηνπο θαη επίζεο ζηα πξαθηηθά πξνβιήκαηα ηνπ ρψξνπ, πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ έιιεηςε νξγάλσζεο, θξαηηθψλ θνξέσλ θαη ηδησηηθψλ πξσηνβνπιηψλ, πνπ ζα ππνβνεζνχζαλ ην έξγν ησλ ηζηνξηθψλ. Ο Αι. Γεκαξάο, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, θάλεη ιφγν γηα ηελ «πξντζηνξία» θαη «πξσηντζηνξία» ζηελ ηζηνξηνγξαθία ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο. εκεηψλεη ηε ζεκαληηθή ζηξνθή ζηε κειέηε ηεο ηζηνξίαο ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο ηε δεθαεηία ηνπ 1970, θαζψο νη Έιιελεο κειεηεηέο πξνζπαζνχλ λα ζπκβαδίζνπλ κε ηηο δηεζλείο εμειίμεηο ζην ρψξν, θάηη πνπ, δπζηπρψο, έγηλε ρσξίο λα έρνπλ κεζνιαβήζεη κεηαβαηηθά ζηάδηα. Χο επηπιένλ κεηνλέθηεκα ζεσξεί ηελ απνπζία ιήςεο λνκνζεηηθψλ κέηξσλ γηα ηε δηάζσζε θαη θχιαμε ηνπ αξρεηαθνχ πιηθνχ θαζψο θαη ηελ απνπζία ζπληνληζκνχ ησλ δηαθφξσλ θνξέσλ πνπ αζρνινχληαη κε ζρεηηθά ζέκαηα. Σν 1990 ν Υ. Υαξίηνο ζην πεξηνδηθφ χγρξνλε Δθπαίδεπζε επηρεηξεί λα πξνζεγγίζεη ηα επηζηεκνινγηθά, ελλνηνινγηθά θαη πξαγκαηνινγηθά δεηήκαηα πνπ 26

27 ζέηεη ν φξνο «Ηζηνξία ηεο Δθπαίδεπζεο» θαη λα ηνλ πξνζδηνξίζεη ζε αληηδηαζηνιή κε άιινπο παξεκθεξείο φξνπο- ηδίσο κε ηελ Ηζηνξία ηεο Παηδείαο. Αλαθέξεη ηα έξγα πνπ ζεσξεί ζηαζκνχο. Οξίδεη ηελ εθπαίδεπζε σο «ηε ζεζκνζεηεκέλε κνξθή ηεο Παηδείαο» θαη ηνλίδεη φηη ε Ηζηνξία ηεο, σο επηζηεκνινγηθφο θιάδνο, δελ έρεη καθξφρξνλε παξάδνζε, θάηη πνπ απνδίδεηαη θαη ζηνλ αξγνπνξεκέλν θαζνξηζκφ ησλ ζηφρσλ θαη ησλ πεδίσλ ηεο έξεπλαο, ελψ ε Ηζηνξία ηεο Παηδείαο θαη ησλ παηδαγσγηθψλ θαη ζεζκηθψλ δεηεκάησλ αλήθε απφ παιηά ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ ησλ ζρνιψλ πξνπαξαζθεπήο θαη βαζηθήο θαηάξηηζεο εθπαηδεπηηθψλ. Δζηηάδεη θπξίσο ζηελ ηζηνξηθή αλαδξνκή ηεο δηδαζθαιίαο ηεο Ηζηνξίαο ηεο Δθπαίδεπζεο σο γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ ζηηο παηδαγσγηθέο θαη θαζεγεηηθέο ζρνιέο. Σνπνζεηεί ρξνληθά ηε ζηξνθή απφ ην θηινινγηθφ ραξαθηήξα ηεο Ηζηνξίαο ηεο Παηδείαο πξνο ηελ εξκελεπηηθή πξνζέγγηζε ηεο Ηζηνξίαο ηεο Δθπαίδεπζεο, ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 θαη δηαπηζηψλεη φηη ε Ηζηνξία ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο «δελ έρεη αθφκε γξαθηεί». Σελ ίδηα ρξνληά, πξέπεη λα αλαθεξζνχλ, αλ θαη δελ απνηεινχλ απηφλνκε κειέηε πάλσ ζην ζέκα, νη εηζαγσγηθέο παξαηεξήζεηο ζην βηβιίν ηνπ Υ. Ννχηζνπ Ηζηνξία ηεο Δθπαίδεπζεο θαη Ηδενινγία,(1990) φπνπ ν ζπγγξαθέαο ζεσξεί φηη ε ηζηνξηνγξαθηθή παξαγσγή ησλ 15 πξνεγνπκέλσλ εηψλ ζα πξέπεη λα δηαθξηζεί ζηα έξγα πνπ ηεξνχλ θνηλά απνδεθηέο απαηηήζεηο ζηε ζπγθξφηεζε επηζηεκνληθνχ ιφγνπ θαη ζε εθείλα πνπ θαηαζηξαηεγνχλ θάζε δενληνινγία, ρσξίο λα παξαπέκπεη ζε ζπγθεθξηκέλα έξγα. Θέηεη ην εξψηεκα γηα ηελ θνηλσληθή ιεηηνπξγία ηεο ηζηνξηθήο έξεπλαο, απνδερφκελνο ηε ζεσξία ηεο δηεπξπκέλεο αλαπαξαγσγήο ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ πνπ ζπληειείηαη απφ ηελ εθπαίδεπζε, θαη αλαθέξεηαη ζηηο θνηλσληθέο πξνυπνζέζεηο, κε ηηο νπνίεο πξνζδηνξίδεηαη ε επηζηεκνινγηθή δηάζηαζε ηεο ηζηνξηνγξαθίαο ηεο εθπαίδεπζεο: Ζ αμία ηεο δηεξεχλεζήο ηεο νθείιεηαη ζηε βνήζεηα θαη ηε ζπκβνιή ηεο ζηελ θαηαλφεζε ηεο θνηλσληθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζρνιείνπ. Γελ κπνξεί λα είλαη θνηλσληθά νπδέηεξε. Αληίζεηα, απνηειεί αλαπφζπαζην ηκήκα ηνπ θνηλσληθνχ αληαγσληζκνχ ζε επίπεδν ζεσξίαο πνπ πξνζδηνξίδεη ηειηθά ηελ επηινγή ηνπ πεδίνπ θαη ησλ ελλνηνινγηθψλ θαη κεζνδνινγηθψλ εξγαιείσλ. Ζ βηβιηνγξαθία κπνξεί λα θξηζεί θαη απφ απηέο ηηο ζεσξεηηθέο θαη ηδενινγηθέο πξνυπνζέζεηο θάλνληαο επδηάθξηηε ηελ «ηδενινγηθή ρξήζε ηνπ παξειζφληνο» θαη ηε ζηεηξφηεηα ησλ αθεξεκέλσλ «θαηαζθεπψλ». Ζ ηζηνξηθή έξεπλα θαη γλψζε ζπληειείηαη θπξίσο κέζα ζε ζπγθεθξηκέλνπο κεραληζκνχο, πνπ ζρεηίδνληαη πνηθηιφηξνπα κε ηελ θξαηηθή 27

28 εμνπζία. Καηαιήγεη φηη νη ηδενινγηθέο αληηιήςεηο θαη πξαθηηθέο γηα ην ζρνιείν είλαη ηαμηθά θαζνξηζκέλεο. Αθνινπζεί ην άξζξν «Ηζηνξηνγξαθία ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο. Μία πεξηνδνιφγεζε», ηνπ Απ. Αλδξένπ (1993) ζην πεξηνδηθφ Θέζεηο, πνπ απνηειεί κηα «απφπεηξα απνηίκεζεο», φπσο ηε ραξαθηεξίδεη. Γηαθξίλεη δχν πεξηφδνπο ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο θαη ρσξίδεη αλάινγα ην άξζξν ηνπ ζε ηξία κέξε. ην πξψην κέξνο αλαθέξεη ηα πην ζεκαληηθά έξγα ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο γηα ηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε απφ ηα κέζα ηνπ 19 νπ αη. έσο ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970, εληάζζνληάο ηα ζην ηζηνξηθνθνηλσληθφ ηνπο πιαίζην. ην δεχηεξν κέξνο αλαιχεη θπξίσο ηηο κεηαβνιέο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ παξνπζηάδεη σο ζχλνιν ε ηζηνξηνγξαθία ηεο εθπαίδεπζεο ηελ πεξίνδν απφ ην 1974 έσο ηε ρξνληά ζπγγξαθήο ηνπ άξζξνπ θαη ηα εξκελεπηηθά ζρήκαηα πνπ πηνζεηήζεθαλ, ελψ αλαθέξεη κφλν ειάρηζηα έξγα-ζηαζκνχο. Θεσξεί φηη νη θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο ζπλζήθεο απφ ην 1974 θαη κεηά επέηξεςαλ ηελ αλάπηπμε κειεηψλ πνπ επηρεηξνχλ λα δηεξεπλήζνπλ ηηο θνηλσληθέο δηαζηάζεηο ηνπ ζρνιείνπ κε θξηηηθή έξεπλα. Οη κειέηεο απηέο απνηεινχλ ηνκή γηα ηνπο εμήο ιφγνπο: ζέηνπλ λέα εξσηήκαηα, εηζάγνπλ λέεο ζεκαηηθέο θαη δεηήκαηα, δηαζαθελίδνπλ πξνβιήκαηα, επηρεηξνχλ ηελ εμάληιεζε ηεθκεξίσλ θαη πεγψλ, ρξεζηκνπνηνχληαη επηζηεκνληθά έγθπξεο ηερληθέο θαη κέζνδνη, δηακνξθψλνπλ έλα λέν εξκελεπηηθφ πιαίζην θαη επαλαθαζνξίδνπλ ηνπο ζηφρνπο ηεο ηζηνξηνγξαθίαο. Σν ηξίην κέξνο είλαη αθηεξσκέλν ζηελ ηνπηθή εθπαηδεπηηθή ηζηνξηνγξαθία ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο γηα ηελ νπνία ζεσξεί φηη εζηηάδεηαη ζηε ζπκβνιή ηνπ εθάζηνηε ηφπνπ ζηα κεγάια γεγνλφηα ηνπ έζλνπο θαη ηνπ γέλνπο, ρσξίο φκσο λα αλαθέξεηαη νλνκαζηηθά ζε θάπνηα έξγα. ην ηέινο ηνπ άξζξνπ παξαζέηεη ηηο ζρεηηθέο βηβιηνγξαθηθέο παξαπνκπέο. Ο Π. Κηκνπξηδήο (1994) ζηελ αλαθνίλσζή ηνπ κε ηίηιν: «Ζ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο κέζα απφ ηελ ηζηνξία ηεο παηδείαο», φπσο δεκνζηεχηεθε ζηα πξαθηηθά ηνπ πλεδξίνπ Δπηζηεκνληθή ζπλάληεζε ζηελ κλήκε Κ.Θ. Γεκαξά, ΚΝΔ-ΔΗΔ, Αζήλα 1994, αλαιχεη θπξίσο ηε ζπκβνιή ηνπ Κ.Θ. Γεκαξά ζηελ ηζηνξία ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο. ηελ αξρή ηεο αλαθνίλσζεο πξνζδηνξίδεη ηε «κεγάιε δηάξθεηα ησλ θαλνληθνηήησλ ζηελ ηζηνξηνγξαθία ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο». Αλαθέξεη σο αηηίεο ηεο δπζθνιίαο ηεο πεξηνδνιφγεζεο θαη αλάιπζεο ηεο ηζηνξηνγξαθίαο ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο ηελ άληζε κειέηε ησλ ζεζκηθψλ ππνδηαηξέζεσλ ηεο εθπαίδεπζεο θαη ησλ ζεζκηθψλ αιιαγψλ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ καο ζπζηήκαηνο, ηε «ζησπή» γηα δηάθνξεο ζεκαηηθέο, ην δήηεκα ησλ πεγψλ θαη ηηο αζαθείο ηνκέο θαη 28

29 επηθαιχςεηο ζηηο κεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο. Καηαιήγεη ζε παξαιιειηζκφ ηεο πνξείαο ηεο ηζηνξηνγξαθίαο ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο κε ηε γεληθφηεξε πνξεία ηεο λενειιεληθήο ηζηνξηνγξαθίαο, παξαζέηνληαο απνζπάζκαηα απφ ην ζρεηηθφ άξζξν ηνπ Γ. Γεξηηιή κε ηίηιν «Ζ ηζηνξηνξαθία ηνπ λεφηεξνπ ειιεληζκνχ ζήκεξα» (1988). Γελ αλαθέξεηαη ζε ζπγθεθξηκέλεο κειέηεο, παξά κφλν ζηα άξζξα ηνπ Αι. Γεκαξά θαη Γ. Γεξηηιή ζρεηηθά κε ηελ ηζηνξηνγξαθηθή παξαγσγή. πλερίδεη αλαιχνληαο ηε ζπκβνιή ηνπ έξγνπ ηνπ Κ.Θ. Γεκαξά ζηελ εμέιημε ηεο ηζηνξηνγξαθίαο ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο. Ο Απ. Αλδξένπ (1995), ζην πεξηνδηθφ Θέζεηο, αλαθέξεηαη ζηελ Σνπηθή εθπαηδεπηηθή ηζηνξία ζηηο εηζαγσγηθέο ζεκεηψζεηο ηνπ (φπσο ηηο επηγξάθεη). ην πξψην κέξνο θάλεη ιφγν γηα ηηο παξάδνμα ειάρηζηεο ζρεηηθέο αλαθνξέο ζηελ ηνπηθή ηζηνξία, ηζηνξηνγξαθία θαη κηθξντζηνξία θαη δηαθξίλεη 7 θαηεγνξίεο ζηηο νπνίεο ζα κπνξνχζαλ λα εληαρζνχλ ηα ζρεηηθά δεκνζηεχκαηα. ην δεχηεξν κέξνο επηρεηξεί λα πξνζδηνξίζεη ηνλ «ηφπν» θαη ηελ «πεξηνρή» θαη πάληα κέζα ζηε ζρέζε ηνπηθνχζπλνιηθνχ-γεληθνχ. πλερίδεη κε ηηο ζεκαηηθέο ησλ έξγσλ θαη ην θεληξηθφ δήηεκα πνπ δηαπξαγκαηεχεηαη ε πιεηνλφηεηά ηνπο, ην νπνίν αθνξάηεο ηελ απνθαηάζηαζε ηεο ακθηζβεηνχκελεο ζπλέρεηαο ηνπ ειιεληζκνχ. Καηαιήγεη ππνζηεξίδνληαο φηη νη ςεθίδεο ηεο πεξηθέξεηαο ζα καο δψζνπλ ηε γεληθή εηθφλα θαη πξνηείλνληαο λα κειεηεζεί ε εθπαηδεπηηθή παξάδνζε νξηζκέλσλ πεξηνρψλ ζε ζρέζε κε ηα επηρεηξήκαηα ηνπηθψλ αξρψλ γηα λα εθβηάζνπλ θεληξηθέο πνιηηηθέο επηινγέο. ηα πξαθηηθά ηνπ 1 νπ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ Ηζηνξίαο Δθπαίδεπζεο κε ηίηιν Δπίθαηξα ζέκαηα Ηζηνξίαο Δθπαίδεπζεο (Αζήλα, 2002), πνπ δηνξγαλψζεθε ζηελ Πάηξα ην 2000, ζπκπεξηιακβάλνληαη νη αλαθνηλψζεηο ηνπ Αι. Γεκαξά, ηνπ. Μπνπδάθε θαη ηνπ Θ. Μπισλά ζρεηηθά κε ηελ αλάιπζε ηεο ηζηνξηνγξαθίαο ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο. Ο Αι. Γεκαξάο (2002) ζηελ αλαθνίλσζή ηνπ «Μεζνδνινγηθά δεηήκαηα ζηελ ηζηνξηνγξαθία ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο» αλαιχεη ηα πξνβιήκαηα πνπ ραξαθηεξίδνπλ ην ζπγθεθξηκέλν θιάδν θαη εηδηθφηεξα ηνπο παξάγνληεο πνπ αλαζηέιινπλ ηελ ηζφξξνπε θαη ζπζηεκαηηθή αλάπηπμή ηνπ, φπσο ηελ έιιεηςε απζηεξήο εμεηδίθεπζεο, ηελ αχμεζε ηνπ φγθνπ ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο, ακθηβφινπ πνηφηεηαο, γηα ιφγνπο δηνξηζκνχ θαη εμέιημεο ζηα Παλεπηζηήκηα θαη ηελ πιήξε απνπζία ησλ θξαηηθψλ θνξέσλ. Σνλίδεη ηδηαίηεξα ηελ θαζπζηέξεζε ηνπ εθζπγρξνληζκνχ ηνπ θιάδνπ ζηελ Διιάδα κε απνηέιεζκα ηηο βηαζηηθέο κηκήζεηο θαη πξνεθηάζεηο. θνπφ έρεη, επίζεο, φπσο αλαθέξεη, λα επηζεκάλεη ηελ πεξηπινθφηεηα θαη ηηο δπζθνιίεο ησλ λέσλ πξνζεγγίζεσλ θαζψο θαη 29

30 ηελ πξφνδν πνπ έρεη ζεκεησζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηε δηακφξθσζε ηεο κεζφδνπ κειέηεο. Χο βαζηθή απαίηεζε θάζε ηζηνξηθήο κειέηεο νξίδεη ηελ εξκελεπηηθή πιεξφηεηα θαη ζηνραζκφ. Καηαιήγεη δηαπηζηψλνληαο φηη απνθαιχπηνληαη θελά ζε φια ηα είδε ηεο εθπαηδεπηηθήο ηζηνξηνγξαθίαο. ηα ίδηα πξαθηηθά ν. Μπνπδάθεο (2002) κε ηελ αλαθνίλσζή ηνπ «ςεηο ηεο Ηζηνξηνγξαθίαο ηεο Νενειιεληθήο εθπαίδεπζεο» ραξηνγξαθεί ρξνλνινγηθά ηα πην ελδεηθηηθά έξγα ησλ ηξηψλ πεξηφδσλ ηεο ειιεληθήο εθπαηδεπηηθήο ηζηνξηνγξαθίαο, ζχκθσλα κε ην δηαρσξηζκφ πνπ θάλεη ν Αι. Γεκαξάο ζην άξζξν ηνπ ζηα χγρξνλα Θέκαηα ην 1988, θαη αλαθέξεη επηγξακκαηηθά ηηο νπηηθέο θαη ηηο κεζφδνπο πξνζέγγηζεο ησλ εξεπλεηψλ αλά πεξίνδν. Καηαιήγεη γξ άθνληαο φηη ε έξεπλα απηή έρεη πνιχ δξφκν αθφκε λα δηαλχζεη. Σξίην άξζξν ζηα πξαθηηθά, πνπ αζρνιείηαη ελ κέξεη θαη κε δεηήκαηα ηζηνξηνγξαθίαο ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο είλαη ην «Ηζηνξία θαη Κνηλσληνινγία ηεο Δθπαίδεπζεο-Δπηζηεκνινγηθέο δηαπινθέο» ηνπ Θ. Μπισλά (2002). Ο ζπγγξαθέαο αλαιχεη ηελ επηζηεκνινγηθή γεηηλίαζε Ηζηνξίαο θαη Κνηλσληνινγίαο θαη αθηεξψλεη έλα πνιχ ζχληνκν, μερσξηζηφ θεθάιαην ζηελ φιν θαη πην ζηελή ζρέζε Κνηλσληνινγίαο θαη Ηζηνξίαο ηεο Δθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα. Χο πξφηππν θαη αθεηεξία ηεο ζρέζεο πξνβάιιεη ην δίηνκν έξγν ηνπ Αι. Γεκαξά (1973/74) γηα λα δείμεη φηη ε εθαξκνγή εξκελεπηηθψλ ζεσξηψλ απφ κεηαγελέζηεξνπο κειεηεηέο δειψλεη αλεπαίζζεηε δηνιίζζεζε ζηνλ επηζηεκνινγηθφ ρψξν ηεο Κνηλσληνινγίαο ηεο Δθπαίδεπζεο. Παξάιιεια αλαθέξεηαη θαη ζηελ αλάινγε έιιεηςε κειεηψλ ζρεηηθά κε ηελ Κνηλσληνινγία ηεο Δθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα κέρξη ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, ελψ παξαπέκπεη ζε έξγα πνπ δείρλνπλ φηη θαη νη Έιιελεο θνηλσληνιφγνη άξρηζαλ λα εκπιέθνπλ ηελ Κνηλσληνινγία κε ηελ Ηζηνξία. Άιιεο ηξεηο ζρεηηθέο εηζεγήζεηο πεξηιακβάλνληαη θαη ζηνλ Α ηφκν ησλ πξαθηηθψλ ηνπ Γ Γηεζλνχο πλεδξίνπ Ηζηνξίαο, πνπ δηνξγάλσζε ην ΚΝΔ-ΔΗΔ ηνλ Οθηψβξην-Ννέκβξην 2002, πνπ ηηηινθνξείηαη «Ηζηνξηνγξαθία ηεο λεφηεξεο θαη ζχγρξνλεο Διιάδαο », ΚΝΔ-ΔΗΔ, Αζήλα πσο δειψλεηαη ζηνλ Πξφινγν, αληηθείκελν ηνπ πλεδξίνπ ππήξμε ν «αλαζηνραζκφο επί ησλ δηαδξνκψλ ηεο ηζηνξηνγξαθίαο ηεο λεφηεξεο θαη ζχγρξνλεο Διιάδαο». Πξψηνο ν Κ. Λάππαο (2004) θάλεη ιφγν γηα ηελ παξάδνζε θαη ηηο αλαλεσηηθέο ηάζεηο ζηελ «Ηζηνξηνγξαθία πξηλ απφ ηελ Δπαλάζηαζε ηνπ 1821», φπσο δειψλεηαη ζηνλ ηίηιν ηεο αλαθνίλσζεο. Έλαο ηίηινο πνπ ζα κπνξνχζε εχθνια λα καο παξαπιαλήζεη θαζψο δελ αθνξά ηζηνξηθά έξγα πνπ γξάθηεθαλ πξηλ ην 1821 αιιά αλαιχεη ηνπο πην ζεκαληηθνχο 30

31 κειεηεηέο θαη έξγα ηνπ 19 νπ θαη 20 νπ αηψλα πνπ εξεπλνχλ ηελ εθπαίδεπζε ηελ πεξίνδν θπξίσο ηεο Σνπξθνθξαηίαο. Καηαιήγεη ζην φηη ε πξφζθαηε ηζηνξηνγξαθία «μαλάπηαζε ην λήκα απφ εθεί πνπ ην είραλ αθήζεη παιαηφηεξνη εξεπλεηέο» κε κηα φκσο «ζπαζκσδηθφηεηα», πνπ ραξαθηεξίδεη ζπρλά ηελ λενειιεληθή επηζηήκε. Γεχηεξε είλαη ε αλαθνίλσζε ηνπ Αι. Γεκαξά «Ζ Ηζηνξηνγξαθία ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο: Απαξρέο θαη ζεζκνζέηεζε ( )» (2004). Πεξηνξίδεηαη ζηηο απηνηειείο εθδφζεηο θαη ζπγθεθξηκέλα ηα γεληθφηεξα ηζηνξηνγξαθηθά έξγα ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο, ηα νπνία ζεσξεί φηη πξνβάιινπλ θαιχηεξα ηα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πεξηφδνπ Σνλίδεη ηε ζπλάξηεζε ηεο εμέιημεο ηεο ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο κε ηε δηδαζθαιία ηεο σο αληηθεηκέλνπ ζε θνξείο θαηάξηηζεο ή επηκφξθσζεο εθπαηδεπηηθψλ δειψλνληαο ηελ απνγνήηεπζή ηνπ γηα ην γεγνλφο φηη νη δηδάζθνληεο ήηαλ παηδαγσγνί ή ςπρνιφγνη πνπ δελ είραλ ζρέζε κε ηελ ηζηνξία. Υσξίδεη ηα έξγα ηεο πεξηφδνπ ζε πέληε θαηεγνξίεο: α. φζα θαιχπηνπλ απνθιεηζηηθά παιαηφηεξεο επνρέο, β. φζα έρνπλ πεξηνξηζκέλν αληηθείκελν, γ. ζπιινγέο εθπαηδεπηηθψλ λφκσλ, δ. «εμσζεζκηθά» θαη ε. «δηδαθηηθά». Δμεηάδεη αλαιπηηθά ηηο δχν ηειεπηαίεο θαηεγνξίεο πνπ ηηο δηαθξίλεη αλάινγα κε ηελ «Τζηεξφβνπιε πξφζεζε» ησλ ζπγγξαθέσλ ηνπο. ηα «εμσζεζκηθά» επηρεηξεί εμαηνκηθεπκέλεο πξνζεγγίζεηο θαη ζεσξεί φηη νθείινληαη ζε θαζαξά επηζηεκνληθά ή άιια ελδηαθέξνληα ησλ ζπγγξαθέσλ, κε απνηέιεζκα λα είλαη νη κφλνη πνπ πξνζθέξνπλ ζηελ ηζηνξηνγξαθία. Ζ πέκπηε θαηεγνξία, «δηδαθηηθά» πεξηιακβάλεη έξγα πνπ πξννξίδνληαη γηα δηδαθηηθά εγρεηξίδηα, πνπ δελ ηεξνχλ ηνπο θαλφλεο επηζηεκνληθήο εξγαζίαο, θαη πνπ είλαη παξάζεζε ρσξίο ηζηνξηθή εκβάζπλζε κε απνηέιεζκα κφλν δεκία λα πξνθαινχλ αθνχ απνδέθηεο ηνπο είλαη ε λέεο γεληέο εθπαηδεπηηθψλ. Καηαιήγεη ζην γεληθφ ζπκπέξαζκα φηη ηα έξγα ηεο πεξηφδνπ ραξαθηεξίδνπλ ν κεζνδνινγηθφο εξαζηηερληζκφο θαη ε ζπγγξαθηθή αθέιεηα κε ζπλέπεηα λα κελ κπνξεί λα εκβαζχλεη ζε θαηάηαμε ζε ζρνιέο ή λα αλαδεηήζεη επηδξάζεηο θαη δηεζλείο ηάζεηο. πλέρεηα ηεο αλαθνίλσζεο ηνπ Αι. Γεκαξά, ζηα ίδηα πξαθηηθά, απνηειεί ε εηζήγεζε ηεο Υ. Κνπινχξε (2004) γηα ηελ ηζηνξηνγξαθία ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο ηελ πεξίνδν Σε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν ε εηζεγήηξηα δηαπηζηψλεη θαηαξρήλ πνηνηηθή δηαθνξνπνίεζε θαη πνζνηηθή πχθλσζε, πνπ ζπλδένληαη κε ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ζην πνιηηηθφ θιίκα ηεο επνρήο, ηελ θαζηέξσζε ηεο ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο σο δηδαθηηθνχ αληηθεηκέλνπ ζηα λενζχζηαηα παλεπηζηεκηαθά ηκήκαηα θαη απφ ηελ φιν θαη απμαλφκελε εθπφλεζε δηαηξηβψλ απφ 31

32 εθπαηδεπηηθνχο. Γηαθξίλεη ηα έξγα ζε απηά πνπ αλήθνπλ ζηελ παξαδνζηαθή ηζηνξηνγξαθία θαη ζε απηά πνπ εγθαηληάδνπλ θαηλνηφκεο πξνζεγγίζεηο θαη ηα εληάζζεη ζηελ «λέα» ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο, θάλνληαο νλνκαζηηθέο παξαπνκπέο ζην ηέινο ηεο ζειίδαο, θαη επηρεηξεί κηα ηαμηλφκεζε πνπ, φκσο, δελ είλαη ζαθήο. Άιινηε είλαη ζεκαηηθή θαη άιινηε γίλεηαη κε βάζε ηε ζεσξεηηθή νπηηθή ηνπ ζπγγξαθέα. Αλαθέξεηαη, επίζεο, ζηνπο ηξεηο ρψξνπο πνπ δηακνξθψλνπλ ηελ ηζηνξηνγξαθηθή παξαγσγή απηή ηελ πεξίνδν θαη πνπ είλαη ν εθδνηηθφο ρψξνο, νη εξεπλεηηθνί ζεζκνί θαη ηα παλεπηζηήκηα. Παξάιιεια, δηαπηζηψλεη φηη απηή ε δεκηνπξγία ησλ παηδαγσγηθψλ ηκεκάησλ, πξνζαλαηφιηζε ζε κεγάιν βαζκφ θαη ηηο ζεκαηηθέο επηινγέο ηζηνξηθψλ ηεο εθπαίδεπζεο πξνο ηελ θαηάξηηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Καηαιήγεη δηαπηζηψλνληαο ην ζεκαηηθφ αλαπξνζαλαηνιηζκφ θαη ηελ εηζαγσγή λέσλ ελλνηνινγηθψλ εξγαιείσλ, κεζφδσλ θαη νπηηθψλ ζηα έξγα ηεο πεξηφδνπ, κε ηε ζπκβνιή ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκφλσλ. Με ηελ επηκέιεηα ηνπ Υξ. Σδήθα εθδίδνληαη ηα πξαθηηθά επηζηεκνληθήο δηεκεξίδαο ηνπ Γηδαζθαιείνπ ην ΠΣΓΔ ηνπ ΑΠΘ κε ηίηιν «Εεηήκαηα ηζηνξίαο θαη ηζηνξηνγξαθίαο ηεο εθπαίδεπζεο». Απφ ηνπο εηζεγεηέο πνπ αλαθέξνληαη ζηελ ηζηνξηνγξαθία ηεο εθπαίδεπζεο νη Μπνπδάθεο θαη ηκελή-γνχθα (2006) εζηηάδνπλ ζηελ ηζηνξηνγξαθία ηεο παλεπηζηεκηαθήο εθπαίδεπζεο, κε έκθαζε ζην Παλεπηζηήκην Αζελψλ ηελ πεξίνδν Πέξα απφ ηελ πιεζψξα θεηκέλσλ πνπ είλαη πξνζπάζεηα ηνπ ίδηνπ ηνπ ηδξχκαηνο λα πξνρσξήζεη ζηε ζπγγξαθή ηεο «επίζεκεο ηζηνξίαο» ηνπ, εληνπίδνπλ 3 πξνζεγγίζεηο ζηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία, αλαθέξνληαο απφ έλα ή δχν παξαδείγκαηα ζε θάζε θαηεγνξία: α. ηελ νηθνλνκηθή-θνηλσληνινγηθή, απφ θνηλσληθνχο επηζηήκνλεο ή νηθνλνκνιφγνπο, β. ηελ ηζηνξηθή-ηζηνξηνδηθηθή πνπ αλαθέξεηαη θπξίσο ζην 19 ν αη. θαη ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αη. θαη γ. ηελ ηζηνξηθή ζε ζπζρέηηζε κε ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή. Καηαιήγνπλ ζην ζπκπέξαζκα φηη κφιηο ηα ηειεπηαία ρξφληα, κεηά απφ ηηο δηαθεξχμεηο ηεο ΔΔ, παξαηεξείηαη ζηξνθή ηνπ εξεπλεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ζηελ παλεπηζηεκηαθή εθπαίδεπζε θαη φηη ην ζρήκα πνπ ηηο ραξαθηεξίδεη είλαη εθείλν ησλ εθπαηδεπηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ. Ζ Κ.Η. Γαιαθνχξα (2006) ζην πξψην κέξνο ηεο εηζήγεζήο ηεο ζηνλ ίδην ηφκν ησλ πξαθηηθψλ, αλαθέξεηαη ζε πξνβιεκαηηζκνχο, ελαιιαθηηθέο ιχζεηο θαη πξνηάζεηο γεληθά ζην ρψξν ηεο ηζηνξίαο ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ θαη ηεο ηζηνξηνγξαθίαο, θαζψο ηνλίδεη φηη ε ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο δελ κπνξεί λα αληηκεησπηζηεί μέρσξα απφ ηα ζπγγελή επηζηεκνληθά ηεο πεδία, θαη ζπλερίδεη κε κηα απνηίκεζε ηεο εηθφλαο θαη ησλ αλαγθψλ ηεο ζχγρξνλεο ηζηνξηνγξαθίαο ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο. Χο 32

33 ραξαθηεξηζηηθά ηνπ γεληθφηεξνπ ρψξνπ ηεο ηζηνξίαο ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ θαη ηεο ηζηνξηνγξαθίαο ζεσξεί ηε ζηξνθή πξνο ηελ εκπεηξία, πνπ έθεξε κηα θξηηηθή επαλεμέηαζε ηεο επηζηεκνληθήο νξζφηεηαο θαη ησλ κεζνδνινγηθψλ ηεο πξνζεγγίζεσλ. Δηδηθφηεξα γηα ηελ πξαγκαηηθφηεηα ηεο ειιεληθήο ηζηνξηνγξαθίαο ηεο εθπαίδεπζεο ηνλίδεη ηε δηαθνξνπνίεζή ηεο θαη ηελ πζηέξεζή ηεο ζε ζρέζε κε ηελ αλάπηπμε ηνπ θιάδνπ ζην εμσηεξηθφ. Γελ αλαιχεη ζπγθεθξηκέλα έξγα αιιά αλαιχεη ηάζεηο θαη ζεκαηνινγίεο ζην ρψξν κεηά ηε δεθαεηία ηνπ Ζ έξεπλα είλαη δηεπξπκέλε θαη σο πξνο ηε ζεκαηηθή θαη σο πξνο ηηο εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο. Κεληξηθή ζέζε θαηέρνπλ ζέκαηα «καθξν-ηζηνξίαο» παξά «κηθξν-ηζηνξίαο», ρσξίο φκσο λα έρεη ππνρσξήζεη ε ζπζηεκηθή/ πεξηγξαθηθή πξνζέγγηζε ηεο εθπαηδεπηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο, ρσξίο λα εληνπίδεηαη πάληνηε ε αλαγθαηφηεηα ηεο ρξήζεο ζαθψο πξνζδηνξηζκέλεο εξεπλεηηθήο κεζνδνινγίαο θαη κε ειιηπή ελαζρφιεζε κε ηηο αξρεηαθέο πεγέο. Θεσξεί επηβεβιεκέλε ηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο ρξήζεο ζπλεπνχο κεζνδνινγίαο θαη ηε δηεχξπλζε ηνπ είδνπο ησλ πεγψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη. Ο. Μπνπδάθεο ην 2009, κε ην μελφγισζζν άξζξν ηνπ γηα ηελ ηζηνξηνγξαθία ηεο εθπαίδεπζεο, επηρεηξεί «κηα ζπζηεκαηηθή παξνπζίαζε θαη θξηηηθή αλάιπζε ηεο δεκηνπξγίαο, ηεο αλάπηπμεο, ησλ επηξξνψλ θαη ησλ πξννπηηθψλ ηεο ηζηνξηνγξαθίαο ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο απφ ηελ ίδξπζε ηνπ λενειιεληθνχ θξάηνπο ην 1824 έσο ζήκεξα». Γηαθξίλεη 4 ρξνληθέο πεξηφδνπο κε ηα δηθά ηεο ραξαθηεξηζηηθά ε θάζε κηα. Ζ πξψηε απφ ην 1824 έσο ηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα, φπνπ ε ηζηνξηνγξαθία ππεξεηεί ηελ εζληθή ηδενινγία. Ζ δεχηεξε απφ ηα ηέιε ηνπ 19 νπ αη. κέρξη ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, ηελ νπνία ραξαθηεξίδεη σο πεξίνδν γεγνλνηνινγηθήο θαη παηδαγσγηθήο ηζηνξηνγξαθίαο. Ζ ηξίηε απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960 έσο ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, φηαλ ζπλππάξρνπλ ε παξαδνζηαθή θαη κνληέξλα/ζχγρξνλε/λέα ηζηνξηνγξαθία ηεο εθπαίδεπζεο. Καη ε ηέηαξηε πεξίνδνο κέρξη ζήκεξα πνπ είλαη πηα πνξεία πξνο ηε «Νέα Ηζηνξία». ε θάζε πεξίνδν αλαθέξεη ηηο γεληθέο ζεκαηηθέο, αξθεηά ζεκαληηθά έξγα θαη ηηο ζεσξεηηθέο ηνπο αθεηεξίεο. Καηαιήγεη θάλνληαο ιφγν γηα ην ηζηνξηθφ εζληθφ πιαίζην, ηελ επηξξνή ηνπ βαπαξηθνχ κνληέινπ θαη ηνπ γεξκαληθνχ ζεηηθηζκνχ-ηζηνξηθηζκνχ θαη ηε δηαιεθηηθή ζρέζε αλάκεζα ζηελ εθπαηδεπηηθή ηζηνξηνγξαθία θαη ηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο σο παξάγνληεο πνπ επεξέαζαλ ηελ ηζηνξηνγξαθηθή παξαγσγή. Κνηλή δηαπίζησζε ησλ κειεηεηψλ είλαη φηη νη θιάδνη ηεο ηζηνξίαο θαη ηεο θνηλσληνινγίαο ηεο εθπαίδεπζεο θαζπζηέξεζαλ λα αλαπηπρζνχλ θαη λα εδξαησζνχλ ζηελ Διιάδα, ζπγθξηηηθά κε φ,ηη ζπλέβε ζε άιιεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο θαη ζηελ 33

34 Ακεξηθή. Ζ θαζπζηέξεζε απηή είρε σο ζπλέπεηα λα ζεκεησζνχλ βεβηαζκέλεο, ζπαζκσδηθέο θηλήζεηο απφ ηνπο Έιιελεο εξεπλεηέο, ζε κηα πξνζπάζεηα λα ζπκβαδίζνπλ κε ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπο ζε άιιεο ρψξεο, ρσξίο λα έρεη γίλεη νξηζηηθή απαγθίζηξσζε απφ κεζνδνινγίεο ηνπ παξειζφληνο. Μηα πξψηε πξνζπάζεηα απαγθίζηξσζεο απφ κεζνδνινγίεο θαη εξκελείεο ηνπ παξειζφληνο ζεκεηψλεηαη κε ηε ζπγθπξία ηεο κεηαπνιίηεπζεο ηνπ 1974, νπφηε πηνζεηνχληαη λέεο ζεκαηνινγίεο, δηακνξθψλεηαη έλα λέν εξκελεπηηθφ πιαίζην θαη επαλαθαζνξίδνληαη νη ζηφρνη ηεο ηζηνξηνγξαθίαο ηεο εθπαίδεπζεο. ΣΟΥΟ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ Απφ ηελ πην πάλσ επηζθφπεζε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο δηαπηζηψλεηαη φηη άιιεο κειέηεο αλαιψλνληαη ζε παξάζεζε ηζηνξηνγξαθηθψλ έξγσλ ζρεηηθά κε ηε λενειιεληθή εθπαίδεπζε ζπλήζσο κε ρξνλνινγηθή ζεηξά, ή επηρεηξνχλ ζεκαηηθή ηνπο θαηάηαμε θαη άιιεο κειέηεο αλαιχνπλ κφλν ηηο γεληθέο κεζνδνινγηθέο θαη ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ησλ δηαθφξσλ ππνπεξηφδσλ ή/θαη ησλ ζπγγξαθέσλ, ελψ ιίγεο είλαη νη κειέηεο πνπ επηρεηξνχλ ζπλδπαζκφ θαη ησλ δχν. Παξ φι απηά, δελ ππάξρεη θακία κειέηε πνπ λα θάλεη πιήξε θαη ζπζηεκαηηθή θαηαγξαθή ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο θαη, ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο, δε θαίλεηαη λα έρνπλ δηαβαζηεί άιια έξγα πέξα απφ ηα πην ζεκαληηθά. Δπηπιένλ, δελ πξφθεηηαη γηα βηβιία-κνλνγξαθίεο, αιιά γηα άξζξα θαη, θπξίσο, αλαθνηλψζεηο ζε ζπλέδξηα. Απηή ηε ζπζηεκαηηθή δηεξεχλεζε ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο γηα ηε λενειιεληθή εθπαίδεπζε ζα επηρεηξήζνπκε ζην πιαίζην ηεο έξεπλάο καο. ηφρνο, ινηπφλ, ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε θαηαγξαθή ησλ ηάζεσλ (ζεκαηηθψλ, ζεσξεηηθψλ θαη άιισλ) ηεο ειιελφγισζζεο βηβιηνγξαθηθήο παξαγσγήο ζηνλ ηνκέα ηεο Ηζηνξηνγξαθίαο ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο θαη ησλ εξεπλεηηθψλ θελψλ πνπ παξαηεξνχληαη. Αθνξά, δειαδή, απηφλνκεο κειέηεο, πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαίδεπζε ησλ Διιήλσλ, εληφο ή εθηφο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ, απφ ηελ ίδξπζε ηνπ αλεμαξηήηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο έσο ηηο κέξεο καο. 34

35 ΘΔΧΡΖΣΗΚΔ ΠΑΡΑΓΟΥΔ Ζ Ηζηνξία ηεο Δθπαίδεπζεο είλαη ζρεηηθά λένο θιάδνο ζηελ Διιάδα θαη πξφζθαηα απέθηεζε ζρεηηθή απηνλνκία έλαληη ησλ ηζηνξηθψλ θαη παηδαγσγηθψλ ζπνπδψλ 79. Απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηία ηνπ 1970 άξρηζε λα εληάζζεηαη ζε πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο θαη ζρνιέο επηκφξθσζεο εθπαηδεπηηθψλ θαη λα εθδειψλεηαη ελδηαθέξνλ απφ ηηο Φηινζνθηθέο ρνιέο ησλ Παλεπηζηεκίσλ, αθνινπζψληαο ην απμεκέλν ελδηαθέξνλ γηα ηελ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο ζην εμσηεξηθφ, ηελ ίδηα πεξίνδν( 80 θαη 81 ). πσο πξναλαθέξακε, απφ ηε κειέηε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο πξνθχπηεη φηη ε γεληθφηεξε ζηξνθή πνπ ραξαθηεξίδεη ηε κειέηε ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο εθεμήο, έγηλε κε κεγάιε θαζπζηέξεζε ζε ζρέζε κε ην εμσηεξηθφ θαη ζπλεπψο, βεβηαζκέλα, θαζψο νη κειεηεηέο πξνζπαζνχζαλ λα ζπκβαδίζνπλ κε ηηο δηεζλείο εμειίμεηο ζην ρψξν, ρσξίο κεηαβαηηθά ζηάδηα θαη ρσξίο ηελ απαξαίηεηε ππνδνκή, κε ζπλέπεηα βεβηαζκέλεο, ζπαζκσδηθέο θηλήζεηο, βηαζηηθέο κηκήζεηο θαη πξνεθηάζεηο 82. Τπνζέηνπκε, ινηπφλ, φηη ππάξρνπλ αθφκε αδηεξεχλεηα ή ειιηπψο δηεξεπλεκέλα ζέκαηα ηεο ηζηνξίαο ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο. Σν ζρνιείν είλαη θξαηηθφο κεραληζκφο πνπ παξάγεη ηδενινγία θαη αλαπαξάγεη ηηο θπξίαξρεο θνηλσληθέο ζρέζεηο. Δπίζεο, ε ηζηνξηθή έξεπλα θαη γλψζε δελ κπνξεί λα είλαη θνηλσληθά νπδέηεξε αθνχ απνηειεί αλαπφζπαζην ηκήκα ηνπ θνηλσληθνχ αληαγσληζκνχ. Ζ ζεσξεηηθή ζχιιεςε απηνχ ηνπ αληαγσληζκνχ πξνζδηνξίδεη ηειηθά ηελ επηινγή θαη αμηνιφγεζε ηφζν ηνπ πεδίνπ φζν θαη ησλ ελλνηνινγηθψλ θαη κεζνδνινγηθψλ εξγαιείσλ ηεο ηζηνξηθήο έξεπλαο ηνπ ζρνιείνπ 84. Δπνκέλσο, ε ζέζε ησλ εξεπλεηψλ ζηα ζρεηηθά δεηήκαηα πξνζδηνξίδεη, εκκέζσο πιελ ζαθψο, ηε ζθνπηά απφ ηελ νπνία πξνζέγγηζαλ θαη εξκήλεπζαλ ην θάζε ζέκα. Απφ ηελ άιιε, ην παξειζφλ είλαη εμ νξηζκνχ δεδνκέλν, φκσο ε γλψζε ηνπ παξειζφληνο είλαη θάηη ην δπλακηθφ, ην νπνίν βξίζθεηαη ζε κηα δηαδηθαζία ζπλερνχο κεηακφξθσζεο θαη ηειεηνπνίεζεο. Ζ ηζηνξία γξάθεηαη θαη μαλαγξάθεηαη ιφγσ λέσλ 79 Βι. Γ. Υαξίηνο, 1990 θαη Αι. Γεκαξάο, «Οη δεθαεηίεο ηνπ 1960 θαη ηνπ 1970 έρνπλ ραξαθηεξηζηεί δηεζλψο σο ε «Αλαγέλλεζε» ηεο ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο», Αι. Γεκαξάο, Αι. Γεκαξάο, 2002 θαη Αι. Γεκαξάο Αι. Γεκαξάο, 2002, 84 X. Ννχηζνο,

36 ληνθνπκέλησλ θαη λέσλ εξσηεκάησλ 85. Άξα, πνιιέο ζεκαηηθέο κειεηήζεθαλ μαλά κε βάζε ηα λέα ληνθνπκέληα ή πξνζεγγίζηεθαλ κε δηαθνξεηηθά εξσηήκαηα. Ζ ηζηνξηθή έξεπλα έξρεηαη λα απαληήζεη ζε εξσηήκαηα θαη απαηηήζεηο ηνπ θαηξνχ ηεο. Κάζε θνηλσλία ζηξέθεηαη αλαγθαζηηθά πξνο ην παξειζφλ ηεο γηα λα εμεγήζεη ηνλ εαπηφ ηεο, λα βξεη άιινζη, θαηαθχγηα ή δηθαηνινγίεο θαη ηαπηφρξνλα γηα λα αλαδεηήζεη απαληήζεηο ζηα λέα εξσηήκαηα πνπ ηελ απαζρνινχλ 86. Δπνκέλσο, νη ηζηνξηθέο κειέηεο δελ κπνξεί λα είλαη μεθνκκέλεο απφ ην γεληθφηεξν ηζηνξηθνθνηλσληθφ θαη πνιηηηθφ πιαίζην ηεο επνρήο ηνπο θαη ζα πξέπεη λα κπνξεί λα αληρλεπηεί ε ζρέζε κεηαμχ ηνπο. ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΑ ΔΡΧΣΖΜΑΣΑ Με βάζε ηηο παξαπάλσ ζεσξεηηθέο παξαδνρέο αιιά θαη ηηο δηαπηζηψζεηο απφ ηελ επηζθφπεζε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο αλαδεηθλχεηαη φηη είλαη ρξήζηκε θαη αλαγθαία ε ζπζηεκαηηθή δηεξεχλεζε ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο ζην ρψξν ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο. Οδεγεζήθακε, έηζη, ζηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλάο καο. Σα εξσηήκαηα πνπ ζα καο απαζρνιήζνπλ ζην πιαίζην ηεο έξεπλαο είλαη ηα εμήο: Πνηεο νη επαγγεικαηηθέο ηδηφηεηεο ησλ ζπγγξαθέσλ; Πνηα ε θαηά θχιν ζχλζεζή ηνπο; Πνηεο νη ζεκαηηθέο πνπ ζπγθεληξψλνπλ ην ελδηαθέξνλ ησλ κειεηεηψλ; Τπάξρνπλ ηζηνξηνγξαθηθά θελά ζηελ βηβιηνγξαθηθή παξαγσγή γηα ηε λενειιεληθή εθπαίδεπζε; ε πνηεο ζεκαηηθέο θαη ζε πνηεο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο απαληψληαη; Πψο θαη γηαηί απμνκνηψλεηαη ην ελδηαθέξνλ ησλ εξεπλεηψλ γηα θάζε ζεκαηηθή κέζα ζην ρξφλν; Πνηα είλαη ε ζρέζε ηεο απμνκείσζεο ηεο παξαγσγήο κε ην γεληθφηεξν ηζηνξηθφ-θνηλσληθφ πιαίζην ηεο επνρήο ηεο; Απνηεινχλ νη ζπγθπξηαθνί ιφγνη, πνπ ζρεηίδνληαη κε αιιαγέο ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ ηεο εθπαίδεπζεο, ην έλαπζκα γηα ηε ζπγγξαθή έξγσλ ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο,; Με βάζε πνηεο ζεσξεηηθέο νπηηθέο δηεξεπλήζεθαλ; Τπάξρνπλ επαλεθδφζεηο παιαηφηεξσλ έξγσλ; Πνηνη νη ιφγνη επαλέθδνζήο ηνπο; 85 M. Bloch, G. Thuillier, J. Tulard,

37 ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ α. ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΔΡΔΤΝΑ πσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, ζθνπφο απηήο ηεο έξεπλαο είλαη ε αλάιπζε θαη θαηαλφεζε ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο πνπ αθνξά ηε λενειιεληθή εθπαίδεπζε. Με ηνλ φξν «λενειιεληθή εθπαίδεπζε» αλαθεξφκαζηε ζηελ εθπαίδεπζε ησλ Διιήλσλ ηελ πεξίνδν ηεο λεφηεξεο Διιάδαο, δειαδή, απφ ηελ ίδξπζε ηνπ αλεμάξηεηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο ην 1830 θαη εμήο. Θα πξέπεη λα επηζεκάλνπκε φηη δελ αλαθεξφκαζηε κφλν ζηελ εθπαίδεπζε κέζα ζηα φξηα ηνπ λενειιεληθνχ θξάηνπο, αιιά ζηελ εθπαίδεπζε ησλ λενειιήλσλ είηε βξίζθνληαη εληφο είηε βξίζθνληαη εθηφο ειιαδηθνχ ρψξνπ. Δπίζεο, ιακβάλνληαο ππφςε ηελ επηζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο πνπ αλαθέξεηαη ζηελ εθπαίδεπζε σο κέζν ηεο ειιεληθήο αιπηξσηηθήο πνιηηηθήο, ζην πιαίζην ηνπ αληαγσληζκνχ ησλ βαιθαληθψλ θαη άιισλ εζληθηζκψλ, θξίλακε ζθφπηκν λα νξίζνπκε ην ειιεληθφ θξάηνο αλάινγα κε ηα φξηά ηνπ ηελ πεξίνδν ζηελ νπνία αλαθέξεηαη ην εθάζηνηε έξγν. Γειαδή, αλ κηα κειέηε αθνξά ηελ εθπαίδεπζε ζηελ Ήπεηξν ηελ πεξίνδν (νζσκαλνθξαηνχκελε Ήπεηξνο), ηφηε ηελ εληάζζνπκε ζηα έξγα πνπ αθνξνχλ ηελ εθπαίδεπζε ησλ ειιήλσλ εθηφο ειιεληθνχ θξάηνπο αθφκε θαη αλ αξγφηεξα εληάρζεθε ζην ειιεληθφ θξάηνο. Σν δείγκα ηεο παξνχζαο έξεπλαο πεξηνξίδεηαη ζην ζχλνιν ησλ βηβιίσλ, πνπ αθνξνχλ ηελ ηζηνξία ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο. Έηζη, δε ζπκπεξηιάβακε αλέθδνηεο Γηδαθηνξηθέο Γηαηξηβέο, κεηαπηπρηαθέο εξγαζίεο, αλαθνηλψζεηο ζε ζπλέδξηα, πξαθηηθά πλεδξίσλ, ιεπθψκαηα, πεξηνδηθά, άξζξα ή αλάηππα. Ζ επηινγή απηή ήηαλ αλαγθαία δεδνκέλνπ φηη ζα ήηαλ αδχλαηνο ν εληνπηζκφο φισλ ησλ παξαπάλσ ηχπσλ κειεηψλ, ιφγνπ ηνπ φγθνπ ηνπο, αθφκε θαη κε ηε βνήζεηα ηνπ δηαδηθηχνπ, κε ζπλέπεηα λα κε κπνξεί λα ειεγρζεί ην δείγκα νχηε λα πεξηνξηζηνχλ ηα πεξηζψξηα ιάζνπο. Δπηιέμακε λα νξίζνπκε σο ρξνληθή αθεηεξία έθδνζεο ησλ βηβιίσλ απηψλ ηα έηε 1973/1974. Ο ιφγνο ήηαλ φηη ηφηε, ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί ζηελ Δηζαγσγή ηεο κειέηεο καο, παξαηεξήζεθε ε ζεκαληηθή «ηνκή» ζηε ηζηνξηνγξαθία ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο. 37

38 ηνπ. 100 Χο ηειηθφ ρξνληθφ φξην ηεο έξεπλάο καο ζέζακε ην έηνο Γειαδή, πλεπψο, σο ρξνληθή αθεηεξία έθδνζεο ησλ έξγσλ πνπ ζπκπεξηιάβακε ζηελ εξγαζία καο, επηιέμακε λα νξίζνπκε ηα πξψηα ρξφληα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 θαη ζπγθεθξηκέλα ηα έηε 1973/4, κε ζεκείν αλαθνξάο ην δίηνκν έξγν επηκέιεηαο Αιέμε Γεκαξά, Ζ Μεηαξξχζκηζε πνπ δελ έγηλε, Δζηία, Αζήλα, , ην νπνίν, κε ηε ζπγθπξία ηεο Μεηαπνιίηεπζεο, απνηειεί ην πξψην επηζηεκνληθφ ηζηνξηνγξαθηθφ έξγν, θαη ζεκαηνδνηεί ηελ απαξρή ηεο ζχγρξνλεο εθπαηδεπηηθήο παξαγσγήο 98. Σν ζπγθεθξηκέλν έξγν έρεη ππνζηεξηρζεί φηη νπνίν «πξνβάιιεη κφλν επηιεγκέλα ηεθκήξηα, ηεθκήξηα αθεηεξίαο γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ θνηλσληθνχ θαηλνκέλνπ ηεο ηάζεο αθχξσζεο ησλ πξνζπαζεηψλ αλαηάμεσλ θαη αιιαγψλ (κεηαξξπζκίζεσλ) ηνπ ζεζκνχ αιιά θαη ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο Δθπαίδεπζεο. έδεημε έηζη φηη ην ηεθκήξην, αιιά θαη ην γεγνλφο δελ είλαη πιένλ απηνζθνπφο γηα ηελ ηζηνξία (ηδηνγξαθία) αιιά απνδεηθηηθφ ζηνηρείν κηαο ζεσξίαο πνπ δελ κπνξεί παξά λα έρεη εμ νξηζκνχ θνηλσληνινγηθή πξνέιεπζε θαη πθή.» 99 Σν έξγν ηνπ Γεκαξά ρξεζίκεπζε πνιιαπιά ζηε ζπλέρεηα θαη ζηε δνπιεηά άιισλ εξεπλεηψλ, πνπ επηρείξεζαλ λα αθνινπζήζνπλ ην παξάδεηγκά ζπκπεξηιακβάλνπκε φζα έξγα εθδφζεθαλ κέρξη θαη ην 2008, επεηδή νη λεφηεξεο εθδφζεηο δε ζα ήηαλ δπλαηφ λα εληνπηζηνχλ ζην ζχλνιφ ηνπο ηελ πεξίνδν δηεμαγσγήο ηεο έξεπλάο καο. Ζ κειέηε καο, ινηπφλ, ζπκπεξηιακβάλεη φζα ειιελφγισζζα βηβιία θπθινθφξεζαλ (πξσηνεθδφζεθαλ ή επαλεθδφζεθαλ) ην ρξνληθφ δηάζηεκα απφ ην 1974 έσο θαη ην 2008 (δει. έλα ρξνληθφ δηάζηεκα 35 ρξφλσλ) θαη ηα νπνία αλαθέξνληαη ζε ζέκαηα ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο ησλ Διιήλσλ, απφ ηελ ίδξπζε ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο, ην 1830, θαη κεηά. 98. Μπνπδάθεο, Θ. Μπισλάο, Μπνπδάθεο,

39 β. ΠΖΓΔ β1. Έληππεο πεγέο Γηα ηνλ εληνπηζκφ θαη ηε δηεξεχλεζε ησλ βηβιίσλ πνπ εθδφζεθαλ θαηά ηα έηε , νη θχξηεο βηβιηνγξαθηθέο πεγέο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ήηαλ : Αλδξένπ Απνζηφιεο, Πεγέο ηεο ηζηνξίαο ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο : αξρεία - αξρεηαθέο ζπιινγέο, βηβιηνγξαθία, θαηαγξαθή, Βάληαο, Θεζζαινλίθε Αλδξένπ Απνζηφιεο, «Ηζηνξηνγξαθία ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο. Μία πεξηνδνιφγεζε», Θέζεηο, η. 45., Οθηψβξηνο-Γεθέκβξηνο Αλδξένπ Απνζηφιεο, «Σνπηθή εθπαηδεπηηθή ηζηνξία. Ζ ειιεληθή πεξίπησζε», Θέζεηο, η. 50., Ηαλνπάξηνο-Μάξηηνο Γαιαθνχξα Κ.Η., «Νέεο νπηηθέο θαη κεζνδνινγηθέο αλαδεηήζεηο ζηε ζχγρξνλε ηζηνξηνγξαθία ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο» ζην Σδήθαο Υξήζηνο (επηκ.), Εεηήκαηα Ηζηνξίαο θαη Ηζηνξηνγξαθίαο ηεο Δθπαίδεπζεο, Πξαθηηθά επηζηεκνληθήο δηεκεξίδαο, Δπίθεληξν, Θεζζαινλίθε 2006, ζ Γεκαξάο Αιέμεο, «Ζ ηζηνξηνγξαθία ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο: Απαξρέο θαη ζεζκνζέηεζε ( )» ζην Ηζηνξηνγξαθία ηεο λεφηεξεο θαη ζχγρξνλεο Διιάδαο , ηνκ.α, Αζήλα 2004, ζει Γεκαξάο Αιέμεο, «Ηζηνξηνγξαθία ηεο εθπαίδεπζεο», χγρξνλα Θέκαηα, η.35-37, Γεθέκβξηνο 1988, ζ Γεκαξάο Αιέμεο, «Μεζνδνινγηθά δεηήκαηα ζηελ ηζηνξηνγξαθία ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο» ζην Μπνπδάθεο ήθεο (επηκ.), Δπίθαηξα ζέκαηα Ηζηνξίαο Δθπαίδεπζεο. Πξαθηηθά 1νπ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ Ηζηνξίαο Δθπαίδεπζεο, Gutenberg, Αζήλα 2002, ζ Κνπινχξε Υξηζηίλα, «Ζ ηζηνξηνγξαθία ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο: πλέρεηεο θαη ξήμεηο ( )» ζην Ηζηνξηνγξαθία ηεο λεφηεξεο θαη ζχγρξνλεο Διιάδαο , ηνκ.α, Αζήλα 2004, ζ Κππξηαλφο Παληειήο, πγθξηηηθή ηζηνξία ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο, Βηβιηφξακα, Αζήλα Μπνπδάθεο ήθεο, «ςεηο ηεο Ηζηνξηνγξαθίαο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο» ζην Μπνπδάθεο ήθεο (επηκ.), Δπίθαηξα ζέκαηα Ηζηνξίαο Δθπαίδεπζεο. Πξαθηηθά 1νπ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ Ηζηνξίαο Δθπαίδεπζεο, Gutenberg, Αζήλα 2002, ζ

40 Μπνπδάθεο ήθεο- ηκελή-γνχθα Πεξζεθφλε, «Ηζηνξηνγξαθία ηεο Παλεπηζηεκηαθήο Δθπαίδεπζεο: Σν παξάδεηγκα ηνπ παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ ( )» ζην Υξήζηνο Σδήθαο (επηκ.), Εεηήκαηα Ηζηνξίαο θαη Ηζηνξηνγξαθίαο ηεο Δθπαίδεπζεο, Πξαθηηθά επηζηεκνληθήο δηεκεξίδαο, Δπίθεληξν, Θεζζαινλίθε 2006, ζ Ννχηζνο Υαξάιακπνο, Ηζηνξία ηεο Δθπαίδεπζεο θαη Ηδενινγία. Όςεηο ηνπ Μεζνπνιέκνπ, Ο Πνιίηεο, Αζήλα Noutsos Babis, Pedagogical Research and Modern Greek Education: A Critical Overview of the Recent Greek Pedagogical Bibliography, Journal of the Hellenic Diaspora, ηνκ. VIII, αξ 1-2 (1981), ζ Υαξίηνο Υαξάιακπνο, «Γνθίκην γηα ηελ ηζηνξία ηεο Ηζηνξίαο ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο» ζην χγρξνλε Δθπαίδεπζε (54),1990, ζ Β2. Ζιεθηξνληθέο πεγέο Καηά θχξην ιφγν, φκσο, ρξεζηκνπνηήζεθαλ ειεθηξνληθέο πεγέο απφ ην δηαδίθηπν, νη νπνίεο ζπκπεξηιακβάλνπλ επηθαηξνπνηεκέλεο βάζεηο δεδνκέλσλ αθαδεκατθψλ βηβιηνζεθψλ θαη κεραλέο ή κεηα-κεραλέο αλαδήηεζεο πνπ, πέξα απφ ηελ θαηαγξαθή λέσλ ηίηισλ, βνήζεζαλ θαη ζηε δηαζηαχξσζε ή ζπκπιήξσζε ησλ βηβιηνγξαθηθψλ ζηνηρείσλ πνπ πξνζέθεξαλ νη έληππεο πεγέο πνπ αλαθέξνληαη παξαπάλσ. Υξεζηκνπνηήζακε ιέμεηο-θιεηδηά, φπσο: Ηζηνξία- Ηζηνξηνγξαθία- Δθπαίδεπζε- Διιάδα πνπ καο νδήγεζαλ ζηα επξήκαηά καο. Οη θπξηφηεξεο ειεθηξνληθέο πεγέο, πνπ δηεξεπλήζεθαλ ην ρξνληθφ δηάζηεκα , είλαη νη εμήο: (on-line Πχιε γηα ην βηβιίν) (Βάζεηο Γεδνκέλσλ ΔΚΣ, κε ζηνηρεία απφ ηα ΗΒΔ- ΗΝΔ/ΔΗΔ θαη ΔΜΝΔ.ΜΝΖΜΧΝ (Κέληξν Δθπαηδεπηηθήο Έξεπλαο) (Δληαίνο Καηάινγνο ησλ Βηβιηνζεθψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ) (Καηάινγνο Βηβιηνζήθεο Παλ/κίνπ Ησαλλίλσλ) (Δζληθή Βηβιηνζήθε ηεο Διιάδνο) 40

41 (πιινγηθφο Καηάινγνο Διιεληθψλ Αθαδεκατθψλ Βηβιηνζεθψλ) (πιινγηθφο Καηάινγνο παλεπηζηεκηαθψλ Βηβιηνζεθψλ) Γηθηπαθνί ηφπνη φισλ ησλ εθδνηηθώλ νίθσλ πνπ εμέδσζαλ ηα έξγα ηεο βάζεο δεκέλσλ καο θαη πνπ δηέζεηαλ δηθηπαθφ ηφπν Γηθηπαθνί ηφπνη ειεθηξνληθώλ βηβιηνπσιείσλ Αλαθέξνπκε ελδεηθηηθά: - books.vres.gr

42 γ. ΣΑΞΗΝΟΜΖΖ πσο πξναλαθέξζεθε, ζηφρνο ηεο παξνχζαο κειέηεο είλαη ε ζπζηεκαηηθή θαηαγξαθή θαη απνηχπσζε ησλ ηάζεσλ ηεο ειιελφγισζζεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο ζηνλ ηνκέα ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο. Με βάζε ηηο παξαπάλσ έληππεο θαη ειεθηξνληθέο πεγέο, εληνπίζακε ζπλνιηθά πεληαθφζηνπο ζαξάληα δχν (542) ηίηινπο βηβιίσλ ζρεηηθήο ζεκαηνινγίαο. Καηαγξάςακε αξρηθά ηα βηβιία ζε έλαλ εληαίν πίλαθα βάζεο δεδνκέλσλ ηεο Microsoft Access, κε ηα ζηνηρεία ηνπο πνπ αθνξνχλ ηελ πεγή, ην νλνκαηεπψλπκν ηνπ ζπγγξαθέα, ηνλ ηίηιν, ηνλ εθδφηε, ηνλ ηφπν θαη ην έηνο έθδνζεο, ην ISBN (φζσλ δηέζεηαλ), ηελ ηδηφηεηα θαη ην θχιν ηνπ/ησλ ζπγγξαθέα/-θέσλ θαη ηνλ αλάινγν ραξαθηεξηζκφ εάλ επξφθεηην γηα επαλέθδνζε παιαηφηεξνπ έξγνπ. Σν θξηηήξην ηαμηλφκεζεο ησλ έξγσλ ήηαλ θαηαξρήλ ζεκαηηθφ, κε ηε βνήζεηα ηνπ ηίηινπ ησλ βηβιίσλ, ηεο απηνςίαο (φζν απηή ήηαλ δπλαηή) θαη ησλ πεξηιήςεσλ ησλ βηβιίσλ, πνπ είρακε ζηε δηάζεζή καο απφ ην δηαδίθηπν. Γηακνξθψζακε ην ζχζηεκα ηαμηλφκεζεο έηζη ψζηε λα ππάξρεη πιήξεο θάιπςε ησλ έξγσλ θαη λα ππάξρνπλ δηαθξηηέο θαηεγνξίεο πνπ λα κελ αιιειεπηθαιχπηνληαη. ηνλ νξηζκφ ησλ θαηεγνξηψλ ηαμηλφκεζεο ζπκβνπιεπηήθακε γλσζηά ζπζηήκαηα ηαμηλφκεζεο φπσο ην Γεθαδηθφ χζηεκα Σαμηλφκεζεο Dewey (Dewey Decimal Classification - DDC) 104, ή άιια δηεζλή ζπζηήκαηα, ηα νπνία ιάβακε κελ ππφςε γηα ιφγνπο εγθπξφηεηαο, αιιά δελ πηνζεηήζακε επαθξηβψο. Με ηε ρξήζε ηνπ Microsoft Excel δεκηνπξγήζεθαλ νη αληίζηνηρνη πνζνηηθνί νπίλαθεο θαη γξαθήκαηα γηα θάζε θάζε ηεο ηαμηλφκεζεο. Θα ζέιακε λα επηζεκάλνπκε όηη νη πίλαθέο καο κε ηα ζηνηρεία ησλ έξγσλ, κε ηνλ ηξόπν πνπ δεκηνπξγήζεθαλ ζηε βάζε δεδνκέλσλ Microsoft Access, δελ πξόθεηηαη γηα θάηη ζηαηηθό αιιά γηα έρνπλ ηε δηθή ηνπο δπλακηθή. Γειαδή, ππάξρεη ε δπλαηόηεηα ζπλερνύο αλαλέσζεο θαη επηθαηξνπνίεζεο ησλ πηλάθσλ θαη, ην ζεκαληηθόηεξν, ζέηνληαο ηα θαηάιιεια εξσηήκαηα, κπνξεί ν θάζε ελδηαθεξόκελνο λα αληιήζεη ό,ηη δεδνκέλα ρεξηάδεηαη, κε όπηνηα ηαμηλόκεζε 104 Μ. Dewey (2001) 42

43 επηιέμεη. ην έληππν αληίγξαθν ηεο εξγαζίαο επηζπλάπηεηαη θαη CD κε ηε βάζε δεδνκέλσλ. Θεσξήζακε ζθφπηκν γηα ηελ εμαγσγή αλαιπηηθφηεξσλ ζπκπεξαζκάησλ, ε ηαμηλφκεζή καο λα γίλεη ζε επηά εξεπλεηηθέο θάζεηο: ε κηα πξώηε θάζεηνπο, αξρηθά δηαρσξίζακε ηα έξγα ζε αηνκηθά ή ζπιινγηθά θαη ζηε ζπλέρεηα θαηαηάμακε ηνπο ζπγγξαθείο ησλ βηβιίσλ αλάινγα κε ην θύιν ηνπο. Δηδηθά, ζηελ πεξίπησζε ησλ ζπιινγηθψλ έξγσλ, δηαθξίλακε θαη φζα γξάθηεθαλ θαη απφ άλδξεο θαη απφ γπλαίθεο. Σν επφκελν βήκα ήηαλ λα εληνπίζνπκε πόζα έξγα έρεη γξάςεη ν ίδηνο ζπγγξαθέαο θαη πφζεο θνξέο ν θάζε ζπγγξαθέαο εκθαλίδεηαη σο κέινο ζπγγξαθηθήο νκάδαο. ε δεύηεξε θάζε θαηαηάμακε ηνπο ζπγγξαθείο αλάινγα κε ηελ ηδηόηεηά ηνπο. Με ηε βνήζεηα θπξίσο ηνπ δηαδηθηχνπ, θαη δεπηεξεπφλησο ηεο απηνςίαο, βξήθακε ηηο βηνγξαθίεο ησλ ζπγγξαθέσλ θαη ηνπο θαηαηάμακε ζηηο αθφινπζεο θαηεγνξίεο: α. Δπαγγεικαηίεο φπνπ ζπκπεξηιακβάλνληαη νη παλεπηζηεκηαθνί, ηα εξεπλεηηθά θέληξα, νη εξεπλεηέο ηνπο, νη δηεπζπληέο ησλ ΓΑΚ, νη εηδηθνί επηζηήκνλεο, νη δηδάθηνξεο (εθηφο ησλ δηνξηζκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ θαηαηάρζεθαλ ζε άιιε θαηεγνξία). β. Δθπαηδεπηηθνί φπνπ ζπκπεξηιακβάλνληαη νη δηνξηζκέλνη εθπαηδεπηηθνί (δηδάθηνξεο ή κε), ηα ζρνιεία θαη νη θαζεγεηέο Παηδαγσγηθψλ Αθαδεκηψλ θαη ηεο ΑΠΑΗΣΔ/ΔΛΔΣΔ. γ. Πνιηηηθνί θαη ζηειέρε ππνπξγείσλ δ. Λνηπνί φπνπ ζπκπεξηιακβάλνληαη νη ηζηνξηνδίθεο, νη ζχιινγνη απνθνίησλ θην. ε. Αγλώζησλ ζηνηρείσλ φπνπ ζπκπεξηιακβάλνληαη ζπγγξαθείο γηα ηελ ηδηφηεηα ησλ νπνίσλ ζηάζεθε αδχλαην λα βξνχκε θάπνηα ζηνηρεία. ηελ ηξίηε θάζε πξνρσξήζακε ζε κηα γεσγξαθηθή θαη κεηά ζε κηα ζεκαηηθή ηαμηλφκεζε ησλ έξγσλ, εληάζζνληάο ηα αξρηθά ζε ηξεηο κεγάιεο θαηεγνξίεο: α) ζε απηά πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαίδεπζε εληφο ηνπ Διιεληθνχ Κξάηνπο θαη ηα εληάμακε ζηελ θαηεγνξία Η:«Δληφο Διιεληθνχ Κξάηνπο», β) ζε απηά 43

44 πνπ αθνξνχλ ζηελ εθπαίδεπζε ησλ Διιήλσλ ζε πεξηνρέο εθηφο ηνπ Διιεληθνχ Κξάηνπο θαη ηα εληάμακε ζηελ θαηεγνξία ΗΗ:«Δθηφο Διιεληθνχ Κξάηνπο» θαη γ) ζε απηά πνπ αθνξνχλ ηελ εθπαίδεπζε ησλ Διιήλσλ θαη εληφο θαη εθηφο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο θαη ηα εληάμακε ζηελ θαηεγνξία ΗΗΗ:«Δληφο θαη Δθηφο Διιεληθνχ Κξάηνπο». πσο πξναλαθέξακε, αλ ηελ πεξίνδν αλαθνξάο ηνπ έξγνπ ε ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή αλαθνξάο απνηεινχζε νζσκαλνθξαηνχκελε, ελεηνθξαηνχκελε πεξηνρή, πεξηνρή ηεο δηαζπνξάο, ή δελ είρε αθφκε εληαρζεί ζην ειιεληθφ θξάηνο, ηφηε εληάζζνπκε ην έξγν ζηελ θαηεγνξία «Δθηφο Διιεληθνχ Κξάηνπο». Γηα παξάδεηγκα, φ,ηη αλαθέξεηαη ζηελ πεξηνρή ηεο Ζπείξνπ απφ ην 1830 έσο ην 1913 ηαμηλνκείηαη ζηελ θαηεγνξία «Δθηφο Διιεληθνχ Κξάηνπο» αλ θαη ζην παξφλ αλήθεη ζην ειιεληθφ θξάηνο. ηε ζπλέρεηα, θαη κέζα ζηηο πξψηεο θαηεγνξίεο γηα ηε γεσγξαθηθή πεξηνρή αλαθνξάο, αθνινχζεζε ε επηκέξνπο ζεκαηηθή θαηάηαμε ησλ έξγσλ ζε δχν επξχηεξεο θαηεγνξίεο: Α. έξγα πνπ αθνξνχλ παηδαγσγηθέο απφςεηο θαη Β. έξγα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα. Ζ πξψηε θαηεγνξία αθνξά έξγα γεληθά θαη ζεσξεηηθά ζρεηηθά κε ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ παηδεία ησλ ειιήλσλ, πνπ δελ εζηηάδνπλ ζε ζέκαηα εθπαηδεπηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Ζ δεχηεξε θαηεγνξία, απηή ηεο Δθπαηδεπηηθήο Πξαγκαηηθφηεηαο, αλαιχζεθε: πξώηνλ: κε βάζε ηε ζρνιηθή βαζκίδα ζηελ νπνία αλαθέξνληαη ηα έξγα. Έηζη θαηαζθεπάζακε ηηο θαηεγνξίεο: α) ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο, β) ηεο δεκνηηθήο εθπαίδεπζεο, γ) ηεο κέζεο εθπαίδεπζεο, δ) ηεο ηερληθήο/επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο, ε) ησλ δηδαζθαιείσλ θαη ησλ παηδαγσγηθψλ αθαδεκηψλ, ζη) ηεο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο δ) ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ θαη ε) φζσλ δελ θαηαηάζζνληαη ζε βαζκίδα εθπαίδεπζεο 44

45 Έξγα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ θαηάξηηζε ησλ δαζθάισλ, απφ ην 1982 θαη κεηά, νπφηε έρνπκε ηελ θαηάξγεζε ησλ Παηδαγσγηθψλ Αθαδεκηψλ θαη ηε δεκηνπξγία ησλ αληίζηνηρσλ Παηδαγσγηθψλ Παλεπηζηεκηαθψλ Σκεκάησλ, εληάρζεθαλ ζηελ θαηεγνξία ζη) ηεο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ελψ εθείλα γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε ησλ δαζθάισλ πξηλ ην 1982 εληάρζεθαλ ζηελ θαηεγνξία ε) ησλ Γηδαζθαιείσλ θαη ησλ Παηδαγσγηθψλ Αθαδεκηψλ. δεύηεξνλ: κε βάζε ηα ζέκαηα πνπ αλαιχνληαη. Με βάζε ην ζπγθεθξηκέλν ζθεπηηθφ δηακνξθψζεθε ην αθφινπζν ζχζηεκα ζεκαηηθψλ θαηεγνξηψλ αλάιπζεο, πνπ παξαηίζεληαη κε αιθαβεηηθή ζεηξά: 1. Γεληθά Ηζηνξηθά 1.1 Γεληθά γηα θάζε βαζκίδα 2. Αλαιπηηθφ πξφγξακκα- πεξηερφκελν 3. Γισζζηθφ δήηεκα 4. Δηδηθή εθπαίδεπζε 5. Δθπαηδεπηηθνί-παηδαγσγνί 5.1 πλδηθαιηζκφο 5.2 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 6. Θεζκηθφ πιαίζην- εθπ/θή πνιηηηθή- κεηαξξπζκίζεηο 7. Κηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο 8. Μαζεηέο/ηξηεο 8.1 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 8.2 Φνηηεηηθφ Κίλεκα 9 Μαξηπξίεο- απνκλεκνλεχκαηα 10 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 11 Πεξηνδηθά 12 ρνιείν θαη άιινη ζεζκνί 13 ρνιηθά εγρεηξίδηα 14 ρνιηθέο Βηβιηνζήθεο 15 ρνιηθή δσή 16 Σνπηθή Ηζηνξία/ ρνιεία ηελ θαηεγνξία 1. «Γεληθά Ηζηνξηθά» ζπκπεξηιακβάλνληαη φζα έξγα δελ αλαθέξνληαη ζε θάπνηα ζπγθεθξηκέλε ζεκαηηθή, έηζη φπσο παξαηίζεληαη παξαπάλσ. ηελ θαηεγνξία 5. «Δθπαηδεπηηθνί-παηδαγσγνί» ζπκπεξηιακβάλνληαη ηα έξγα ζρεηηθά κε ζέκαηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ θάζε βαζκίδαο, θαζψο επίζεο θαη βηνγξαθίεο παηδαγσγψλ θαη δηαλννχκελσλ, επεηδή αλαθέξνληαη ζε γεγνλφηα ηνπ βίνπ ηνπο πνπ άπηνληαη ηεο εθπαηδεπηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Ζ θαηεγνξία 3. «Γισζζηθφ δήηεκα» 45

46 αθνξά ην δήηεκα ηνπ δεκνηηθηζκνχ θαζψο αλέθαζελ ήηαλ θιέγνλ δήηεκα ζηελ πνξεία ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο. Σίηινη βηβιίσλ πνπ αθνξνχλ γλσζηνχο Παηδαγσγνχο αιιά, αλαθέξνληαη θπξίσο ζην γισζζηθφ δήηεκα, εληάζζνληαη επίζεο ζηελ θαηεγνξία ηνπ Γισζζηθνχ δεηήκαηνο αιιά θαη ζηελ θαηεγνξία ησλ «Δθπαηδεπηηθψλ/παηδαγσγψλ», φπσο π.ρ. ην: Γάηνο, Γηψξγνο, Σν κέγα πάζνο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ δεκνηηθηζκνχ 41 γξάκκαηα ηνπ Γιελνχ ζην Γεικνχδν, Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα Ζ κεηαβιεηή ηνπ θχινπ απαληάηαη ζηηο θαηεγνξίεο 5.2, 8.1 θαη 10. Ζ πξψηε θαηεγνξία αθνξά ηελ ελαζρφιεζε κε ηελ πξνβιεκαηηθή ηνπ θχινπ φζν αθνξά ην καζεηηθφ πιεζπζκφ, ε δεχηεξε φζν αθνξά ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη ε ηξίηε αθνξά ηελ πξνβιεκαηηθή ηνπ θχινπ ζηελ εθπαίδεπζε, ρσξίο λα επηθεληξψλεηαη ζε θάπνηα ζπγθεθξηκέλε νκάδα. ηελ θαηεγνξία 12. «ρνιείν θαη άιινη ζεζκνί» αλήθνπλ έξγα πνπ πξαγκαηεχνληαη ηε ζρέζε ηεο εθπαίδεπζεο κε άιινπο ζεζκνχο θαη θνξείο, φπσο ηελ εθθιεζία ή θηιαλζξσπηθά ζσκαηεία. ηελ θαηεγνξία 16. «Σνπηθή Ηζηνξία/ ρνιεία» ζπκπεξηιακβάλνληαη φζα έξγα αλαθέξνληαη ζηελ ηζηνξία ζπγθεθξηκέλσλ πεξηνρψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ ηδξπκάησλ. Σέινο, ζπκπεξηιάβακε θαη ηηο ζρνιηθέο βηβιηνζήθεο (14), ζεσξψληαο φηη είλαη δείθηεο ηεο γεληθφηεξεο παηδείαο, αιιά δε ζεσξήζακε ζθφπηκν λα ηαμηλνκεζεί θαη αλά βαζκίδα εθπαίδεπζεο. Θέινληαο λα απνθχγνπκε καθξνζθειείο πίλαθεο θαηάηαμεο θαη επηρεηξψληαο λα δεκηνπξγήζνπκε έλαλ πην ρξεζηηθφ πίλαθα θαηεγνξηψλ ηαμηλφκεζεο, θαηαιήμακε ζε έλα πίλαθα νξηδφληησλ θαη θάζεησλ θαηεγνξηψλ ηαμηλφκεζεο πνπ, ηεκλφκελεο, καο δίλνπλ πην εχρξεζηα θαη θαηαλνεηά απνηειέζκαηα. Παξαζέηνπκε, σο παξάδεηγκα ηνλ πίλαθα γηα ηα Έξγα Δληφο ηνπ Διιεληθνχ Κξάηνπο: 46

47 Καηεγνξία Σαμηλφκεζεο ΤΝΟΛΟ Η. ΔΝΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ: Α. Έξγα πνπ αθνξνχλ παηδαγσγηθέο απφςεηο Β. Έξγα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα: α) Πξνζρνιηθή β) Γεκνηηθή γ) Μέζε δ) Σερληθή/ Δπαγγεικα ηηθή ε) Γηδαζθαιεία- Παηδαγσγηθέο Αθαδεκίεο ζη) Σξηηνβάζκηα δ) Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ ε) Γελ θαηαηάζζνληαη ζε βαζκίδα 1. Γεληθά Ηζηνξηθά 1.1 Γεληθά γηα θάζε βαζκίδα 2. Αλαιπηηθφ πξφγξακκα- πεξηερφκελν 3. Γισζζηθφ δήηεκα 4. Δηδηθή εθπαίδεπζε 5. Δθπαηδεπηηθνί-παηδαγσγνί 5.1 πλδηθαιηζκφο 5.2 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 6. Θεζκηθφ πιαίζην- εθπ/θή πνιηηηθήκεηαξξπζκίζεηο 7. Κηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο 8. Μαζεηέο/ηξηεο 8.1 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 8.2 Φνηηεηηθφ Κίλεκα 9 Μαξηπξίεο- απνκλεκνλεχκαηα 10 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 11 Πεξηνδηθά 12 ρνιείν θαη άιινη ζεζκνί 13 ρνιηθά εγρεηξίδηα 14 ρνιηθέο Βηβιηνζήθεο 15 ρνιηθή δσή 16 Σνπηθή Ηζηνξία/ ρνιεία 47

48 ηε ζπλέρεηα, ππνβάιακε ηα, ζρεηηθά κε ηηο θαηεγνξίεο ηαμηλφκεζεο, εξσηήκαηα ζηε βάζε δεδνκέλσλ Microsoft ACCESS θαη δεκηνπξγήζακε ηηο αληίζηνηρεο εθζέζεηο, νη νπνίεο παξαηίζεληαη ζην Παξάξηεκα Α ηεο εξγαζίαο. Παξάιιεια, κε ηε βνήζεηα ηνπ Microsoft EXCEL, δεκηνπξγήζεθαλ γξαθήκαηα κε ηελ πνζνηηθή θαη πνζνζηηαία θαηαλνκή ησλ ζεκαηηθψλ. ηελ ηέηαξηε θάζε ζπζρεηίζακε ηηο θαηεγνξίεο ησλ κειεηψλ κε βάζε ηε βαζκίδα εθπαίδεπζεο, ζηελ νπνία αλαθέξνληαη, θαη κε βάζε ηηο πξναλαθεξζείζεο θάζεηεο ππνθαηεγνξίεο θαη πξνζπαζήζακε λα δνχκε πψο απμνκεηψλεηαη κέζα ζην ρξόλν ην ελδηαθέξνλ ησλ εξεπλεηψλ γηα απηέο. Θεσξήζακε ζθφπηκν λα δηαηξέζνπκε ηελ πεξίνδν ζε 5εηίεο, πξνθεηκέλνπ λα ειέγρνπκε θαηά ην δπλαηφλ θαιχηεξα ην εξεπλεηηθφ καο πιηθφ. Με ηε ρξήζε ηνπ Microsoft EXCEL δεκηνπξγήζακε γξακκηθά γξαθήκαηα κε άμνλεο Τ γηα ηελ πνζφηεηα ησλ έξγσλ, αλά ζεκαηηθή, θαη Υ γηα ην ρξφλν. Σέινο, πξνζπαζήζακε λα δνχκε εάλ αιιαγέο ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ ηεο εθπαίδεπζεο θάπνηεο ρξνλνινγίεο απνηέιεζαλ ην έλαπζκα γηα ηελ ελαζρφιεζε ησλ ηζηνξηθψλ ηεο εθπαίδεπζεο κε ηε ζρεηηθή ζεκαηηθή, ηελ αληίζηνηρε πεξίνδν. ηελ πέκπηε θάζε δηαθξίλακε ηα έξγα πνπ απνηεινχλ επαλεθδφζεηο παιαηφηεξσλ έξγσλ θαη πνπ θπθινθφξεζαλ μαλά, ζπλήζσο ζπλνδεπφκελεο κε θάπνην πξφινγν-ζρνιηαζκφ ηνπ ππεχζπλνπ γηα ηελ επαλέθδνζή ηνπο, επηρεηξψληαο λα αληρλεχζνπκε ηηο αηηίεο πνπ νδήγεζαλ ζηελ επαλέθδνζή ηνπο. ηελ έθηε θάζε δηαθξίλακε ηηο κειέηεο ζε ηξεηο θαηεγνξίεο αλάινγα κε ην πεξηερφκελφ ηνπο. Ζ κειέηε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο έγηλε ή κε απηνςία (φπνπ ήηαλ δπλαηφ) ή κε ηε βνήζεηα ηνπ δηαδηθηχνπ (απφ φπνπ αλαθηήζακε πίλαθεο πεξηερνκέλσλ, πεξηιήςεηο θαη θξηηηθέο): α. Έξεπλεο- φπνπ ζπκπεξηιάβακε κειέηεο ηηο νπνίεο ζεσξήζακε φηη απνηεινχλ εξεπλεηηθή εξγαζία, δειαδή, είλαη βαζηζκέλεο ζε λέα ληνθνπκέληα θαη ηεθκήξηα-πεγέο. β. πλζεηηθέο εξγαζίεο- Πξφθεηηαη γηα γεληθέο επηζθνπήζεηο, πνπ βαζίδνληαη ζε πξνεγνχκελεο αλαιχζεηο. πλζέηνπλ γεληθά 48

49 απφςεηο, ρσξίο λα γίλεηαη λέα έξεπλα ή λα πξνζθνκίδνληαη λέα δεδνκέλα. γ. Ιζηνξηνδηθηθά έξγα- Πξφθεηηαη γηα έξγα εξαζηηερλψλ, ρσξίο λα αθνινπζνχλ απαξαίηεηα θαλφλεο επηζηεκνληθήο δενληνινγίαο. Σέινο, ζηελ έβδνκε θάζε πξνζπαζήζακε λα αληρλεχζνπκε ηηο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ησλ ζπγγξαθέσλ. δ. ΠΔΡΗΟΡΗΜΟΗ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ Ζ εξεπλεηηθή κεζνδνινγία πνπ εθαξκφζηεθε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο έξεπλάο καο εκπεξηέρεη θαη ζηνηρεία πεξηνξηζηηθά. Αλαθέξακε ήδε φηη πεξηνξηζηήθακε ζηα βηβιία πνπ αθνξνχλ ηελ ηζηνξία ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο θαη δε ζπκπεξηιακβάλνπκε αλέθδνηεο Γηδαθηνξηθέο Γηαηξηβέο, κεηαπηπρηαθέο εξγαζίεο, αλαθνηλψζεηο ζε ζπλέδξηα, πξαθηηθά πλεδξίσλ, ιεπθψκαηα, πεξηνδηθά, άξζξα ή αλάηππα. Ο ιφγνο ήηαλ φηη ζα ήηαλ αδχλαηνο ν εληνπηζκφο φισλ ησλ παξαπάλσ ηχπσλ κειεηψλ, ιφγνπ ηνπ φγθνπ ηνπο, αθφκε θαη κε ηε βνήζεηα ηνπ δηαδηθηχνπ, κε ζπλέπεηα λα κε κπνξεί λα ειεγρζεί ην δείγκα νχηε λα πεξηνξηζηνχλ ηα πεξηζψξηα ιάζνπο. Άιινη βαζηθνί πεξηνξηζηηθνί παξάγνληεο ήηαλ ε δηάζεζε ρξφλνπ θαη νηθνλνκηθνχ θφζηνπο.. Αλ ιάβνπκε ππφςε φηη ε πιεηνλφηεηα ησλ έξγσλ δελ βξίζθνληαη ζε βηβιηνζήθεο ηεο πεξηθέξεηαο Ζπείξνπ, απαηηείηαη πνιχο ρξφλνο αιιά θαη πςειφθφζηνο γηα ηελ επίζθεςε δεκφζησλ βηβιηνζεθψλ θαη ηδησηηθψλ ζπιινγψλ ζε άιιεο πεξηνρέο ηεο ρψξαο, κε ζθνπφ ηελ απηνςία, θάηη πνπ δελ ήηαλ δπλαηφ, γηα εξγαζηαθνχο, θπξίσο, ιφγνπο. Δθηφο απηνχ, πνιιά έξγα δελ ήηαλ θαλ δηαζέζηκα ζε βηβιηνζήθεο. πλεπψο, απηή ε έιιεηςε δπλαηφηεηαο εθηεηακέλεο απηνςίαο πεξηφξηζε θπξίσο, ηελ έβδνκε θάζε ηεο έξεπλάο καο, δειαδή, ηελ αλίρλεπζε ησλ ζεσξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ ησλ ζπγγξαθέσλ, θαζψο κπνξέζακε λα αλαιχζνπκε ελδεηθηηθά ηα βαζηθφηεξα έξγα κε ελδείμεηο ηα βηνγξαθηθά ησλ ζπγγξαθέσλ ή ηελ πεξίιεςε ησλ έξγσλ, φπσο παξαηίζεηαη ζην δηαδίθηπν. 49

50 ε πνιιά βηβιία δελ αλαγξάθεηαη ε ηδηφηεηα ηνπ ζπγγξαθέα, ηελ νπνία δελ κπνξέζακε λα εληνπίζνπκε νχηε κε ζρεηηθή αλαδήηεζε ζην δηαδίθηπν, κε απνηέιεζκα λα θαηαζθεπάζνπκε ηελ θαηεγνξία «Αγλώζησλ ζηνηρείσλ» ζηελ θαηαγξαθή ησλ ηδηνηήησλ ησλ ζπγγξαθέσλ ησλ έξγσλ. Σέινο, άιινο πεξηνξηζκφο ήηαλ απηφο ηεο γιψζζαο πνπ νπζηαζηηθά πεξηφξηζε ηε κειέηε ηεο μελφγισζζεο βηβιηνγξαθίαο γηα ηε ζπγθξηηηθή κειέηε ηεο ηζηνξηνγξαθίαο ηεο εθπαίδεπζεο. Καηαιήγνληαο, ζα ζέιακε λα ηνλίζνπκε ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο δηαξθνχο θαη εθηεηακέλεο ρξήζεο ησλ πεγψλ ηνπ δηαδηθηχνπ ζηε δηάξθεηα ηεο έξεπλάο καο, θάηη πνπ έθαλε θαλεξφ φηη ε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία δε ζα ήηαλ δπλαηφ λα εθπνλεζεί ζε επίπεδν master ζε κηα πεξίνδν πξηλ ηελ δεκηνπξγία ηνπ δηαδηθηχνπ. 50

51 Μέξνο Γεύηεξν: ΠΑΡΟΤΙΑΗ, ΑΝΑΛΤΗ ΚΑΙ ΔΡΜΗΝΔΙΑ ΣΧΝ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ 51

52 ηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα αλαθεξζήθακε ζην αληηθείκελν ηεο έξεπλάο καο θαζψο θαη ηε κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε γηα ηε δηεξεχλεζε θαη ηελ αλάιπζε ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο γηα ηε λενειιεληθή εθπαίδεπζε απφ ην 1974 έσο θαη ην ην δεχηεξν απηφ κέξνο ηεο εξγαζίαο καο ζα παξνπζηάζνπκε ηα επξήκαηα ηεο έξεπλάο καο γηα ηελ ηζηνξηνγξαθηθή παξαγσγή ηεο ζπγθεθξηκέλεο ρξνληθήο πεξηφδνπ. πσο πξναλαθέξακε, πξνεγήζεθε ν εληνπηζκφο ησλ ζρεηηθψλ ηίηισλ βηβιίσλ πνπ αλέξρνληαη ζε πεληαθφζηνπο ζαξάληα δχν (542) θαη ε θαηαγξαθή ηνπο ζε έλαλ εληαίν πίλαθα βάζεο δεδνκέλσλ ηεο Microsoft Access, κε ηα ζηνηρεία ηνπο πνπ αθνξνχλ ηελ πεγή, ην νλνκαηεπψλπκν ηνπ ζπγγξαθέα, ηνλ ηίηιν, ηνλ εθδφηε, ηνλ ηφπν θαη ην έηνο έθδνζεο, ην ISBN (φζσλ δηέζεηαλ), ηελ ηδηφηεηα θαη ην θχιν ηνπ/ησλ ζπγγξαθέα/-θέσλ θαη ηνλ αλάινγν ραξαθηεξηζκφ εάλ επξφθεηην γηα επαλέθδνζε παιαηφηεξνπ έξγνπ. ηε ζπλέρεηα αθνινχζεζαλ επηά θάζεηο αλάιπζεο ησλ δεδνκέλσλ, σο εμήο: ΑΣΟΜΗΚΑ-ΤΛΛΟΓΗΚΑ ΔΡΓΑ θαη ΚΑΣΑ ΦΤΛΟ ΚΑΣΑΝΟΜΖ Αξρηθά εζηηάζακε ζηνπο ζπγγξαθείο ησλ έξγσλ. ην ζχλνιν ησλ πεληαθνζίσλ ζαξάληα δχν (542) ηίηισλ πεξηιακβάλνληαη ηεηξαθφζηα εμήληα δχν (462) αηνκηθά θαη νγδφληα (80) ζπιινγηθά έξγα. Γξάθεκα 1 ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΑΣΟΜΙΚΩΝ/ΤΛΛΟΓΙΚΩΝ ΔΡΓΩΝ 80; 15% 462; 85% ΑΣΟΜΗΚΑ ΤΛΛΟΓΗΚΑ 52

53 Απφ ηα αηνκηθά έξγα ηα ηξηαθφζηα πελήληα έλα (351) είλαη γξακκέλα απφ άληξεο ελψ ηα εθαηφλ έληεθα (111) είλαη γξακκέλα απφ γπλαίθεο. Γειαδή, ζηα αηνκηθά έξγα ε αλαινγία αληξψλ/γπλαηθψλ είλαη πεξίπνπ 3:1. Απηφ απνηππψλεηαη θαη ζην παξαθάησ γξάθεκα: Γξάθεκα 2 ΤΓΓΡΑΦΔΙ ΑΣΟΜΙΚΩΝ ΔΡΓΩΝ: Η ΚΑΣΑ ΦΤΛΟ ΚΑΣΑΝΟΜΗ 351; 76% 111; 24% ΑΝΣΡΔ ΓΤΝΑΗΚΔ ζν αθνξά ηα ζπιινγηθά έξγα, ηα είθνζη έλα (21) είλαη γξακκέλα απφ άληξεο, ηα επηά (7) είλαη γξακκέλα απφ γπλαίθεο ελψ ζηηο ζπγγξαθηθέο νκάδεο ησλ ππνινίπσλ πελήληα δχν (52) έξγσλ εθπξνζσπνχληαη θαη ηα δχν θχια. Δίλαη λνκίδνπκε ελδηαθέξνλ ην εχξεκα φηη θαη ζηα ζπιινγηθά έξγα, ε αλαινγία ζηηο ζπγγξαθηθέο νκάδεο πνπ απνηεινχληαη ακηγψο απφ άληξεο πξνο ηηο ζπγγξαθηθέο νκάδεο πνπ απνηεινχληαη ακηγψο απφ γπλαίθεο είλαη πεξίπνπ 3:1. Οη αλαινγίεο θαίλνληαη θαη ζην παξαθάησ γξάθεκα: Γξάθεκα 3 ΤΓΓΡΑΦΔΙ ΤΛΛΟΓΙΚΩΝ ΔΡΓΩΝ: Η ΚΑΣΑ ΦΤΛΟ ΚΑΣΑΝΟΜΗ 21; 26% 7; 9% 52; 65% ΑΝΣΡΔ ΓΤΝΑΗΚΔ ΑΝΣΡΔ ΚΑΗ ΓΤΝΑΗΚΔ 53

54 πσο αλαθέξακε θαη ζην θεθάιαην ηεο ηαμηλφκεζεο, ζηε ζπλέρεηα εληνπίζακε πόζα έξγα έρεη γξάςεη ν ίδηνο ζπγγξαθέαο θαη πφζεο θνξέο ν θάζε ζπγγξαθέαο εκθαλίδεηαη σο κέινο ζπγγξαθηθήο νκάδαο. Πνιινί απφ ηνπο παξαπάλσ ζπγγξαθείο έρνπλ γξάςεη πάλσ απφ έλα βηβιία θαη έρνπλ ζπκκεηάζρεη θαη ζε ζπγγξαθηθέο νκάδεο. πγθεθξηκέλα, απφ ηελ αλάιπζε ηεο βάζεο δεδνκέλσλ, πξνέθπςε φηη νη ζπγγξαθείο αηνκηθώλ έξγσλ κε ηε κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα εκθάληζεο είλαη ν Κξηαξάο Δκκαλνπήι, Παλεπηζηεκηαθφο, κε 9 έξγα, ν Αλησλίνπ Γαπίδ, εθπαηδεπηηθφο θαη επίηηκνο δηδάθησξ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ, κε 8 έξγα, ν Υαξίηνο Υαξάιακπνο, Παλεπηζηεκηαθφο, κε 8 έξγα, ε Εηψγνπ-Καξαζηεξγίνπ ηδεξνχια, Παλεπηζηεκηαθφο, κε 7 έξγα, ν Ννχηζνο Υαξάιακπνο, Παλεπηζηεκηαθφο, κε 6 έξγα θαη νη Γέξνπ Θεφθξαζηνο, Δθπαηδεπηηθφο, Μπνπδάθεο ήθεο, Παλεπηζηεκηαθφο θαη Σεξδήο Νίθνο, Παλεπηζηεκηαθφο, κε 5 έξγα. Οη ππφινηπνη ζπγγξαθείο έρνπλ 3,2 ή 1 αηνκηθφ έξγν. Οη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο παξαπάλσ ζπγγξαθείο, εκθαλίδνληαη θαη σο κέιε ησλ ζπγγξαθηθψλ νκάδσλ ησλ ζπιινγηθψλ έξγσλ. ζν αθνξά, ινηπφλ, ζηα ζπιινγηθά έξγα, κε ηε κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα απαληάηαη ην φλνκα ηνπ Μπνπδάθε ήθε, Παλεπηζηεκηαθνχ, κε ζπκκεηνρή ζε 6 ζπιινγηθά έξγα, ηνπ Γεκαξά Αιέμε, Παλεπηζηεκηαθνχ, κε 5 έξγα, θαη ηνπ Σδήθα Υξήζηνπ, Παλεπηζηεκηαθνχ, κε ζπκκεηνρή ζε 4 ζπιινγηθά έξγα. Οη ππφινηπνη ζπκκεηέρνπλ ζε 3,2 ή 1 ζπιινγηθφ έξγν. ε ζύλνιν έξγσλ, νη ηξεηο πξψηνη ζπγγξαθείο πνπ ην φλνκά ηνπο απαληάηαη ζηα πεξηζζφηεξα έξγα, είηε αηνκηθά είηε ζπιινγηθά, είλαη ν Μπνπδάθεο ήθεο, κε 11 έξγα, ν Υαξίηνο Υαξάιακπνο, κε 11 έξγα θαη ε Εηψγνπ-Καξαζηεξγίνπ ηδεξνχια, κε 10 έξγα. Αθνινπζεί πίλαθαο θαηαλνκήο ησλ ζπγγξαθέσλ πνπ έρνπλ ζπκκεηάζρεη ζηε ζπγγξαθή άλσ ηνπ ελφο έξγνπ: 54

55 Πίλαθαο 1 ΤΓΓΡΑΦΔΑ ΙΓΙΟΣΗΣΑ ΤΓΓΡΑΦΔΑ ΑΣΟΜΙΚΑ ΤΛΛΟΓΙΚΑ ΤΝΟΛΟ Μπνπδάθεο, ήθεο Υαξίηνο, Υαξάιακπνο Εηψγνπ-Καξαζηεξγίνπ, ηδεξνχια Κξηαξάο, Δκκαλνπήι 9 9 Γεκαξάο, Αιέμεο (επ) Αλησλίνπ, Γαπίδ Δθπ/θφο Β/ζκηαο (θηιφινγνο) - επίηηκνο δηδάθησξ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ 8 8 Σεξδήο, Νίθνο Ννχηζνο, Υαξάιακπνο 6 6 Σδήθαο, Υξήζηνο Αλδξένπ, Απνζηφιεο Γέξνπ Θεφθξαζηνο Δθπ/θφο - Ηζηνξηνδίθεο 5 5 Βνχξε, νθία Βαξκάδεο, Νηθφιανο 4 4 Δπαγγειφπνπινο, πχξνο Καζ.Παηδ. Αθαδ. 4 4 Παπαλνχηζνο, Δ. Π. Φηιφζνθνο-Παηδαγσγφο 4 4 Φξαγθνπδάθε, Άλλα 4 4 Καλδήια, Ηνπιία Φηιφινγνο, Γξ ηνπ ΠΣΓΔ ηνπ ΑΠΘ Υαξαιάκπνπο, Γεκήηξεο Παπαθψζηαο, Γηάλλεο Γεικνχδνο, Αιέμαλδξνο 3 3 Γεξβίζεο, ηέξγηνο 3 3 Εάραξεο, Δπζηάζηνο Καζεγεηήο ΔΛΔΣΔ 3 3 Καηζαληψλεο, Γηάλλεο Δθπ/θφο 3 3 Παπαθσλζηαληίλνπ, Θεφδσξνο 3 3 νιδάηνο, Υξίζηνο Ηζηνξηθφο 3 3 ηαπξίδε-παηξηθίνπ, Ρέλα 3 3 Δζληθφ θαη Καπνδηζηξηαθφ Παλεπηζηήκην Αζελψλ Δξεπλ. Κέληξν 2 2 Δζληθφ Μεηζφβην Πνιπηερλείν Δξεπλ. Κέληξν 2 2 Κάηζηθαο, Υξήζηνο Δθπ/θφο 2 2 Παπαθσλζηαληίλνπ Γεψξγηνο 2 2 Ρψζζηνπ, Αηθαηεξίλε Δθπ/θφο Β/ζκηαο 2 2 πκεσλίδνπ/δε, Άλλα Δθπ/θφο ΣΔΗ 2 2 Υξηζηνθνξίδεο Θεφδσξνο Δθπ/θφο 2 2 Αζαλαζηάδεο, Υάξεο - Γεκαξάο, Αιέμεο Βαζηινχ- Παπαγεσξγίνπ, Βάζσ Καζεγήηξηα-χκβνπινο ζην Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην Καιαθάηε, Διέλε Γηδάζθνπζα ζε ΠΜ ζην Ηφλην Παλ/κην Καζζσηάθεο Μηράιεο Κνληνγηάλλε, Ρνχια Κνπζηνπξάθεο, Γεξάζηκνο Λακπξάθε- Παγαλνχ, Αιεμάλδξα Μειίηζε-Νίθα, Αλαζηαζία Πξντζηακέλε Γ.Α.Κ. Καιακάηαο Μνζρφπνπινο, Γεψξγηνο Μπεξδνχζε, Διέλε Παπαδάθεο Νίθνο Σζεξέο, Γεκήηξεο

56 Φνχθαο, Βαζίιεηνο Γηδάθησξ ηνπ Σνκέα Παηδαγσγηθήο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ Υαζεθίδνπ-Μάξθνπ, Θενδψξα Δθπαηδεπηηθφο, δηεπζχληξηα Γπκλαζίνπ, Γηδάθησξ Φηινζνθίαο ηνπ Α.Π.Θ Αγξαθηψηνπ-Γξαθνπνχινπ Πέξζα Δθπ/θφο Β/ζκηαο 2 2 Αιεμίνπ, Έιιε Δθπ/θφο Β/ζκηαο 2 2 Βαθαιφπνπινο, Κσλζηαληίλνο 2 2 Γειαδάθε, φληα Ηζηνξηθφο 2 2 Γηαλλάθεο, Θσκάο 2 2 Γηξγσιάο, Γεψξγηνο Δθπ/θφο 2 2 Γάξδαο, Αλαζηάζηνο Δθπ/θφο Β/ζκηαο (Θενιφγνο) - Γ/ληεο 2 2 Γαθέξκνο Οιχκπηνο Γηδ. Παληείνπ 2 2 Γεκαξάο Κ.Θ. 2 2 Ζιηάδνπ- Σάρνπ, νθία 2 2 Ηκβξηψηε, Ρφδα Ηζηνξηθφο 2 2 Ίληνο, Υξήζηνο ρνιηθφο χβνπινο Α/ζκηαο 2 2 Καιαληδήο, Κψζηαο Γξ. Ηζηνξηθφο 2 2 Κίηζνο, Κσλζηαληίλνο Καζεγεηήο Παηδαγσγηθήο Αθαδεκίαο Ησαλλίλσλ 2 2 Κίηζνπ, Αγάζε Φηιφινγνο 2 2 Κνγθνχιεο, Ησάλλεο 2 2 Κνιηζίδαο, Αληψλεο Δθπαηδεπηηθφο- δηδάθησξ ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο 2 2 Κνπινχξε, Υξηζηίλα 2 2 Κππξηαλφο, Παληειήο 2 2 Λάδνο, Υξήζηνο Ηζηνξηνδίθεο 2 2 Λπθίζζαο, Μηραήι Δθπ/θφο Α/ζκηαο 2 2 Μνγγνιηάο, Αλδξέαο Δθπ/θφο 2 2 Μπέηζαο, Γηάλλεο 2 2 Παπαδάθε, Λπδία 2 2 Πξνβαηά, Αλζή 2 2 Ππξγησηάθεο, Γηάλλεο 2 2 αθειιαξίνπ, Υάξεο Φηιφινγνο-Λνγνηέρλεο 2 2 αθθήο, Γεκήηξηνο 2 2 θιαβελίηεο, Σξηαληάθπιινο Γηεπζπληήο Δξεπλψλ ΚΝΔ/ΔΗΔ 2 2 χλδεζκνο ησλ ελ Αζήλαηο Μεγαινζρνιηηψλ χιινγνο Απνθνίησλ 2 2 Σζνπθαιάο, Κσλζηαληίλνο 2 2 Φίλαο, Κπξηάθνο Οηθνλνκνιφγνο 2 2 Φσηηάδνπ, Αλδξνλίθε Φηιφινγνο - ΠΜζην ΦΠΦ ηνπ ΑΠΘ 2 2 Υαηδεζαββίδεο, νθξψλεο 2 2 Υαηδεζηεθαλίδεο, Θενθάλεο Καζ. Παηδ. Αθαδ. 2 2 Υνπξδάθεο, Αληψλεο

57 ΗΓΗΟΣΖΣΔ ΤΓΓΡΑΦΔΩΝ πσο ήδε αλαθέξακε ζηελ Δηζαγσγή, ζε δεύηεξε θάζε θαηαηάμακε ηνπο ζπγγξαθείο αλάινγα κε ηελ ηδηόηεηά ηνπο. Με ηε βνήζεηα θπξίσο ηνπ δηαδηθηχνπ, θαη δεπηεξεπφλησο ηεο απηνςίαο, βξήθακε ηηο βηνγξαθίεο ησλ ζπγγξαθέσλ θαη ηνπο θαηαηάμακε ζηηο αθφινπζεο θαηεγνξίεο: α. Δπαγγεικαηίεο φπνπ ζπκπεξηιακβάλνληαη νη παλεπηζηεκηαθνί, ηα εξεπλεηηθά θέληξα, νη εξεπλεηέο ηνπο, νη δηεπζπληέο ησλ ΓΑΚ, νη εηδηθνί επηζηήκνλεο, νη δηδάθηνξεο (εθηφο ησλ δηνξηζκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ θαηαηάρζεθαλ ζε επφκελε θαηεγνξία) θαη νη ηζηνξηθνί. β. Δθπαηδεπηηθνί φπνπ ζπκπεξηιακβάλνληαη νη δηνξηζκέλνη εθπαηδεπηηθνί (δηδάθηνξεο ή κε), ηα ζρνιεία θαη νη θαζεγεηέο Παηδαγσγηθψλ Αθαδεκηψλ θαη ηεο ΑΠΑΗΣΔ/ΔΛΔΣΔ. γ. Πνιηηηθνί θαη ζηειέρε ππνπξγείσλ δ. Λνηπνί φπνπ ζπκπεξηιακβάλνληαη νη ηζηνξηνδίθεο, νη ζχιινγνη απνθνίησλ, δεκνζηνγξάθνη θαη άιιεο ηδηφηεηεο πνπ απαληψληαη ζε πνιχ κηθξφ βαζκφ θαη δελ ζπκπεξηιήθζεθαλ ζηηο παξαπάλσ θαηεγνξίεο. ε. Αγλώζησλ ζηνηρείσλ φπνπ ζπκπεξηιακβάλνληαη ζπγγξαθείο γηα ηελ ηδηφηεηα ησλ νπνίσλ ζηάζεθε αδχλαην λα βξνχκε θάπνηα ζηνηρεία. Σα απνηειέζκαηα ηεο ηαμηλφκεζεο απηή απνηππψλνληαη ζην αθφινπζν γξάθεκα: Γξάθεκα 4 ΙΓΙΟΣΗΣΔ ΤΓΓΡΑΦΔΩΝ 180; 33% 8; 1% 33; 6% 24; 4% 297; 56% ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΔ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΗ ΠΟΛΗΣΗΚΟΗ ΚΑΗ ΣΔΛΔΥΖ ΤΠΟΤΡΓΔΗΧΝ ΛΟΗΠΟΗ ΑΓΝΧΣΧΝ ΣΟΗΥΔΗΧΝ 57

58 ηελ θαηεγνξία ησλ Δπαγγεικαηηώλ εκθαλίδνληαη δηαθφζηνη ελελήληα επηά (297) ηίηινη θαη πνζνζηφ 56% επί ηνπ ζπλφινπ ησλ έξγσλ. Οη Δθπαηδεπηηθνί έρνπλ ζπγγξάςεη ην 33% ησλ έξγσλ, δειαδή εθαηφλ νγδφληα ηίηινπο (180). ηνπο Πνιηηηθνύο θαη ζηειέρε ππνπξγείσλ αληηζηνηρεί ην 1% ησλ ηίηισλ, δειαδή νθηψ (8) ηίηινη. Ζ θαηεγνξία ησλ Λνηπώλ εκθαλίδεη έλα πνζνζηφ 6%, πνπ αληηζηνηρεί ζε 33 ηίηινπο θαη, ηέινο, ην ππφινηπν 4%, δειαδή 24 ηίηινη, αληηζηνηρεί ζε ζπγγξαθείο, γηα ηνπο νπνίνπο δελ έρνπκε άιια ζηνηρεία εθηφο απφ ην νλνκαηεπψλπκφ ηνπο. πκπεξαίλνπκε, ινηπφλ, φηη ε έξεπλα γηα ηελ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο ζπληειείηαη θαηά θχξην ιφγν ζηνπο ρψξνπο ησλ Παλεπηζηεκίσλ θαη ησλ εξεπλεηηθψλ ηδξπκάησλ, πνπ απνηεινχλ εμ νξηζκνχ «πξνλνκηαθνχο ρψξνπο γηα ηελ παξαγσγή θαη ηε δηάρπζε επηζηεκνληθνχ ιφγνπ ζηελ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο 105». Υξήζηκν, φκσο, ζα είλαη λα δηεξεπλεζεί ζην κέιινλ εάλ απηή ε άλζεζε ηεο παξαγσγήο κέζα ζηα Παλεπηζηήκηα γίλεηαη γηα ιφγνπο αθαδεκατθήο ζηαδηνδξνκίαο, γηα δηδαθηηθέο αλάγθεο ή έρεη σο αθνξκή γεγνλφηα πνπ αθνξνχλ ηελ εθπαίδεπζε, φπσο λνκνζρέδηα, λφκνπο ή νδεγίεο θαη δηαδηθαζίεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Δηδηθφηεξα γηα ηελ αθαδεκατθή ζηαδηνδξνκία, ζα πξέπεη λα αληηκεησπηζηεί κε ζθεπηηθηζκφ ε εμάξηεζε ησλ δηνξηζκψλ θαη εμειίμεσλ θαη απφ ηνλ αξηζκφ ησλ δεκνζηεπκάησλ ηνπ ππνςεθίνπ, κε ζπλέπεηα ηε βεβηαζκέλε αχμεζε ηεο παξαγσγήο κε ηελ πξνζζήθε δεκνζηεχζεσλ ακθίβνινπ επηζηεκνληθνχ ιφγνπ 106. Οη εθπαηδεπηηθνί, δηδάθηνξεο ή κε, έρνπλ ζπγγξάςεη ην ακέζσο κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ έξγσλ. Φαίλεηαη φηη πνιινί εθπαηδεπηηθνί απνθάζηζαλ λα αζρνιεζνχλ κε ηελ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο, θάηη πνπ ζα απνδίδακε απφ ηε κηα ζηε δεκηνπξγία ησλ παηδαγσγηθψλ ηκεκάησλ, ησλ παηδαγσγηθψλ ηνκέσλ, ησλ δηδαζθαιείσλ θαη ησλ κεηαπηπρηαθψλ πξνγξακκάησλ πνπ αζρνινχληαη κε ηελ εθπαίδεπζε, κε ζπλέπεηα ηελ αχμεζε ηεο εθπφλεζεο θαη δεκνζίεπζεο ζρεηηθψλ δηαηξηβψλ θαη βηβιίσλ, κε ζθνπφ ηελ εμέιημή ησλ εθπαηδεπηηθψλ, θαη απφ ηελ άιιε ζε ζπλαηζζεκαηηθνχο ιφγνπο, φπσο παξαηεξείηαη απφ εθπαηδεπηηθνχο πνπ έρνπλ αθππεξεηήζεη. Πνιχ κηθξφ είλαη ην πνζνζηφ ησλ ζπιινγηθψλ έξγσλ πνπ έρνπλ γξαθηεί απφ καζεηηθνχο ζπιιφγνπο ή απφ ηα ίδηα ηα ζρνιεία, έξγα πνπ, κνξθνινγηθά, δελ κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ κελ ιεπθψκαηα, αιιά νη ιφγνη δεκηνπξγία ηνπο είλαη παξαπιήζηνη. Σν ππφινηπν ησλ έξγσλ, ζε πνζνζηφ 11%, απνδίδεηαη ζε πνιηηηθνχο θαη άιινπο, πνπ αζρνινχληαη ηζηνξηνδηθηθά κε ζέκαηα ηζηνξίαο εθπαίδεπζεο. 105 Υ. Ννχηζνο, βι. Υ. Ννχηζνο, 1990 θαη Αι. Γεκαξάο,

59 Αλαιπηηθά νη πίλαθεο κε ηηο ηδηφηεηεο φισλ ησλ ζπγγξαθέσλ, παξαηίζεληαη ζην ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Β. Γεγνλφο πάλησο είλαη φηη ε ηζηνξηνγξαθία πιένλ δελ παξάγεηαη απνθιεηζηηθά ζηνπο θφιπνπο ησλ δηδαζθαιείσλ, αθαδεκηψλ θαη παλεπηζηεκίσλ θαη γηα ηηο δηδαθηηθέο ηνπο αλάγθεο, αιιά θαη απφ κειεηεηέο κε άιιεο ηδηφηεηεο πνπ γηα δηάθνξνπο ιφγνπο αζρνινχληαη κε ηελ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο. 59

60 ΓΔΩΓΡΑΦΗΚΖ ΚΑΗ ΘΔΜΑΣΗΚΖ ΣΑΞΗΝΟΜΖΖ ΣΩΝ ΔΡΓΩΝ ηε ζπλέρεηα ηεο έξεπλάο καο παξνπζηάδνπκε πξψηα κηα γεσγξαθηθή θαη κεηά κηα ζεκαηηθή ηαμηλφκεζε ησλ έξγσλ, κε ηε βνήζεηα ησλ πηλάθσλ θαη ησλ εξσηεκάησλ ηεο Microsoft ACCESS. Οη εθζέζεηο πνπ πξνέθπςαλ κε απηή ηελ επεμεξγαζία παξαηίζεληαη, αλά θαηεγνξία ηαμηλφκεζεο, ζην ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Γ. Αλαιπηηθφηεξα, ηα πνζνηηθά επξήκαηα απηήο ηεο ηαμηλφκεζεο παξαηίζεληαη ζηνπο παξαθάησ ηξεηο (3) πίλαθεο, πνπ αληηζηνηρνχλ ζηηο ηξεηο κεγάιεο θαηεγνξίεο γεσγξαθηθή ηαμηλφκεζεο ησλ έξγσλ, Η:«Δληφο Διιεληθνχ Κξάηνπο», ΗΗ:«Δθηφο Διιεληθνχ Κξάηνπο» θαη ΗΗΗ:«Δληφο θαη Δθηφο Διιεληθνχ Κξάηνπο»: 60

61 Καηεγνξία Σαμηλόκεζεο ΤΝΟΛΟ Πίλαθαο 2 Ι.ΔΝΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ 419 Α. Έξγα πνπ αθνξνύλ παηδαγσγηθέο απόςεηο 11 Β. Έξγα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα: α) Πξνζρνιηθή β) Γεκνηηθή γ) Μέζε δ) Σερληθή/ Δπαγγεικαηη θή ε) Γηδαζθαιεία- Παηδαγσγηθέο Αθαδεκίεο ζη) Σξηηνβάζκηα δ) Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ ε) Γελ θαηαηάζζνληαη ζε βαζκίδα Γεληθά Ηζηνξηθά Γεληθά γηα θάζε βαζκίδα Αλαιπηηθφ πξφγξακκα- πεξηερφκελν Γισζζηθφ δήηεκα Δηδηθή εθπαίδεπζε Δθπαηδεπηηθνί-παηδαγσγνί πλδηθαιηζκφο Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ Θεζκηθφ πιαίζην- εθπ/θή πνιηηηθήκεηαξξπζκίζεηο Κηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο Μαζεηέο/ηξηεο Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ Φνηηεηηθφ Κίλεκα Μαξηπξίεο- απνκλεκνλεχκαηα Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ Πεξηνδηθά ρνιείν θαη άιινη ζεζκνί ρνιηθά εγρεηξίδηα ρνιηθέο Βηβιηνζήθεο ρνιηθή δσή Σνπηθή Ηζηνξία/ ρνιεία

62 Σν παξαθάησ γξάθεκα δείρλεη ηελ πνζνηηθή θαηαλνκή ησλ ηίηισλ πνπ αλαθέξνληαη ζηελ Δθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα Δληόο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο (Καηεγνξία ΗΒ), αλά ζεκαηηθή. Γε ζπκπεξηιακβάλνληαη ηα έξγα ηεο θαηεγνξίαο ΗΑ: Έξγα πνπ αθνξνύλ παηδαγσγηθέο απόςεηο, πνπ νη ηίηινη ηνπο αλέξρνληαη ζε 15 θαη δελ έρεη ππνδηαηξέζεηο Γξάθεκα 5 ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ - ΔΝΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ α) Πξνζρνιηθή β) Γεκνηηθή γ) Μέζε δ) Σερληθή/ Δπαγγεικαηηθή ε) Γηδαζθαιεία- Παηδαγσγηθέο Αθαδεκίεο 15 ζη) Σξηηνβάζκηα δ) Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ 1. Γεληθά Ηζηνξηθά 1.1 Γεληθά γηα θάζε βαζκίδα 2. Αλαιπηηθφ πξφγξακκα- πεξηερφκελν 3. Γισζζηθφ δήηεκα 4. Δηδηθή εθπαίδεπζε 5. Δθπαηδεπηηθνί-παηδαγσγνί ε) Γελ θαηαηάζζνληαη ζε βαζκίδα 5.1 πλδηθαιηζκφο 5.2 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 6. Θεζκηθφ πιαίζην- εθπ/θή πνιηηηθή- κεηαξξπζκίζεηο 7. Κηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο 8. Μαζεηέο/ηξηεο 8.1 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 8.2 Φνηηεηηθφ Κίλεκα 9 Μαξηπξίεο- απνκλεκνλεχκαηα 10 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 11 Πεξηνδηθά 12 ρνιείν θαη άιινη ζεζκνί 13 ρνιηθά εγρεηξίδηα 14 ρνιηθέο Βηβιηνζήθεο 15 ρνιηθή δσή 16 Σνπηθή Ηζηνξία/ ρνιεία 18 62

63 Πίλαθαο 3 Καηεγνξία Σαμηλόκεζεο ΤΝΟΛΟ ΙΙ.ΔΚΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ 91 Α. Έξγα πνπ αθνξνύλ παηδαγσγηθέο απόςεηο 0 Β. Έξγα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα: α) Πξνζρνιηθή β) Γεκνηηθή γ) Μέζε δ) Σερληθή/ Δπαγγεικαηηθή ε) Γηδαζθαιεία- Παηδαγσγηθέο Αθαδεκίεο ζη) Σξηηνβάζκηα δ) Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ ε) Γελ θαηαηάζζνληαη ζε βαζκίδα Γεληθά Ηζηνξηθά Γεληθά γηα θάζε βαζκίδα 2. Αλαιπηηθφ πξφγξακκα- πεξηερφκελν Γισζζηθφ δήηεκα 4. Δηδηθή εθπαίδεπζε 5. Δθπαηδεπηηθνί-παηδαγσγνί πλδηθαιηζκφο 5.2 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 6. Θεζκηθφ πιαίζην- εθπ/θή πνιηηηθήκεηαξξπζκίζεηο Κηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο Μαζεηέο/ηξηεο Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ Φνηηεηηθφ Κίλεκα 9 Μαξηπξίεο- απνκλεκνλεχκαηα Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 11 Πεξηνδηθά 12 ρνιείν θαη άιινη ζεζκνί ρνιηθά εγρεηξίδηα ρνιηθέο Βηβιηνζήθεο 15 ρνιηθή δσή 16 Σνπηθή Ηζηνξία/ ρνιεία

64 Σν παξαθάησ γξάθεκα δείρλεη ηελ πνζνηηθή θαηαλνκή ησλ ηίηισλ πνπ αλαθέξνληαη ζηελ Δθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα Δθηόο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο (Καηεγνξία ΗΗΒ), αλά ζεκαηηθή. Έρνπκε αθήζεη έμσ ηα έξγα ηεο θαηεγνξίαο ΗΗΑ: Έξγα πνπ αθνξνύλ παηδαγσγηθέο απόςεηο, πνπ δελ πεξηιακβάλεη ηίηινπο. Γξάθεκα 6 ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ -ΔΚΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ α) Πξνζρνιηθή β) Γεκνηηθή γ) Μέζε δ) Σερληθή/ Δπαγγεικαηηθή ε) Γηδαζθαιεία- Παηδαγσγηθέο Αθαδεκίεο ζη) Σξηηνβάζκηα 5 δ) Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ ε) Γελ θαηαηάζζνληαη ζε βαζκίδα 1. Γεληθά Ηζηνξηθά 1.1 Γεληθά γηα θάζε βαζκίδα 2. Αλαιπηηθφ πξφγξακκα- πεξηερφκελν 3. Γισζζηθφ δήηεκα 4. Δηδηθή εθπαίδεπζε 5. Δθπαηδεπηηθνί-παηδαγσγνί 5.1 πλδηθαιηζκφο 5.2 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 6. Θεζκηθφ πιαίζην- εθπ/θή πνιηηηθή- κεηαξξπζκίζεηο 7. Κηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο 8. Μαζεηέο/ηξηεο 8.1 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 8.2 Φνηηεηηθφ Κίλεκα 9 Μαξηπξίεο- απνκλεκνλεχκαηα 10 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 11 Πεξηνδηθά 12 ρνιείν θαη άιινη ζεζκνί 13 ρνιηθά εγρεηξίδηα 14 ρνιηθέο Βηβιηνζήθεο 15 ρνιηθή δσή 16 Σνπηθή Ηζηνξία/ ρνιεία 64

65 Καηεγνξία Σαμηλόκεζεο ΤΝΟΛΟ Πίλαθαο 4 Ι. ΔΝΣΟ + ΔΚΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ 32 Α. Έξγα πνπ αθνξνύλ παηδαγσγηθέο απόςεηο 0 Β. Έξγα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα: α) Πξνζρνιηθή β) Γεκνηηθή γ) Μέζε δ) Σερληθή/ Δπαγγεικαηηθ ή ε) Γηδαζθαιεία- Παηδαγσγηθέο Αθαδεκίεο ζη) Σξηηνβάζκηα δ) Δθπαίδεπζ ε Δλειίθσλ ε) Γελ θαηαηάζζνλη αη ζε βαζκίδα Γεληθά Ηζηνξηθά Γεληθά γηα θάζε βαζκίδα Αλαιπηηθφ πξφγξακκα- πεξηερφκελν 3. Γισζζηθφ δήηεκα Δηδηθή εθπαίδεπζε 5. Δθπαηδεπηηθνί-παηδαγσγνί πλδηθαιηζκφο 5.2 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 6. Θεζκηθφ πιαίζην- εθπ/θή πνιηηηθήκεηαξξπζκίζεηο 7. Κηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο 8. Μαζεηέο/ηξηεο 8.1 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 8.2 Φνηηεηηθφ Κίλεκα 9 Μαξηπξίεο- απνκλεκνλεχκαηα 10 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 11 Πεξηνδηθά 12 ρνιείν θαη άιινη ζεζκνί ρνιηθά εγρεηξίδηα ρνιηθέο Βηβιηνζήθεο ρνιηθή δσή 16 Σνπηθή Ηζηνξία/ ρνιεία

66 1 Σν παξαθάησ γξάθεκα δείρλεη ηελ πνζνηηθή θαηαλνκή ησλ ηίηισλ πνπ αλαθέξνληαη ζηελ Δθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα Δληόο θαη Δθηόο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο (Καηεγνξία ΗΗΗΒ), αλά ζεκαηηθή. Έρνπκε αθήζεη έμσ ηα έξγα ηεο θαηεγνξίαο ΗΗΗΑ: Έξγα πνπ αθνξνύλ παηδαγσγηθέο απόςεηο, πνπ δελ πεξηιακβάλεη ηίηινπο. Γξάθεκα 7 ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ - ΔΝΣΟ + ΔΚΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ α) Πξνζρνιηθή β) Γεκνηηθή γ) Μέζε δ) Σερληθή/ Δπαγγεικαηηθή ε) Γηδαζθαιεία- Παηδαγσγηθέο Αθαδεκίεο ζη) Σξηηνβάζκηα δ) Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ 1. Γεληθά Ηζηνξηθά 1.1 Γεληθά γηα θάζε βαζκίδα 2. Αλαιπηηθφ πξφγξακκα- πεξηερφκελν 3. Γισζζηθφ δήηεκα 4. Δηδηθή εθπαίδεπζε 5. Δθπαηδεπηηθνί-παηδαγσγνί ε) Γελ θαηαηάζζνληαη ζε βαζκίδα 5.1 πλδηθαιηζκφο 5.2 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 6. Θεζκηθφ πιαίζην- εθπ/θή πνιηηηθή- κεηαξξπζκίζεηο 7. Κηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο 8. Μαζεηέο/ηξηεο 8.1 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 8.2 Φνηηεηηθφ Κίλεκα 9 Μαξηπξίεο- απνκλεκνλεχκαηα 10 Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 11 Πεξηνδηθά 12 ρνιείν θαη άιινη ζεζκνί 13 ρνιηθά εγρεηξίδηα 14 ρνιηθέο Βηβιηνζήθεο 15 ρνιηθή δσή 16 Σνπηθή Ηζηνξία/ ρνιεία 66

67 Γηα δηεπθφιπλζε καο παξαζέηνπκε ζε γξάθεκα ηελ πνζνζηηαία θαηαλνκή φισλ ησλ ηίηισλ φζν αθνξά ηηο θχξηεο θαηεγνξίεο ηαμηλφκεζεο: Η:«Δληφο Διιεληθνχ Κξάηνπο» Α. Έξγα πνπ αθνξνύλ παηδαγσγηθέο απόςεηο Β. Έξγα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα: ΗΗ:«Δθηφο Διιεληθνχ Κξάηνπο» Α. Έξγα πνπ αθνξνύλ παηδαγσγηθέο απόςεηο Β. Έξγα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα: θαη ΗΗΗ:«Δληφο θαη Δθηφο Διιεληθνχ Κξάηνπο» Α. Έξγα πνπ αθνξνύλ παηδαγσγηθέο απόςεηο Β. Έξγα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα: Γξάθεκα 8 ΤΝΟΛΙΚΗ ΙΣΟΡΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ Β. εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα ΔΚΣΟ:; 91; 17% Α.παηδαγσγηθέο απφςεηο ΔΝΣΟ+ΔΚΣΟ; ; 0% Β. εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα ΔΝΣΟ+ΔΚΣΟ:; 32; 6% Α. παηδαγσγηθέο απφςεηο ΔΝΣΟ; 11; 2% Α.παηδαγσγηθέο απφςεηο ΔΚΣΟ; ; 0% Β. εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα ΔΝΣΟ:; 408; 75% Α. παηδαγσγηθέο απφςεηο ΔΝΣΟ Β. εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα ΔΝΣΟ: Α.παηδαγσγηθέο απφςεηο ΔΚΣΟ Β. εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα ΔΚΣΟ: Α.παηδαγσγηθέο απφςεηο ΔΝΣΟ+ΔΚΣΟ Β. εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα ΔΝΣΟ+ΔΚΣΟ: πγθξίλνληαο ηνλ αξηζκφ ησλ κειεηψλ απφ ηνπο πίλαθεο 1, 2 θαη 3, παξαηεξνχκε φηη ππάξρεη κεγάιε δπζαλαινγία ζην ελδηαθέξνλ ησλ εξεπλεηψλ ζηηο ηξεηο πεξηνρέο, δει. εληφο, εθηφο θαη εληφο&εθηφο ειιεληθνχ θξάηνπο. Έηζη ε εθπαίδεπζε εληφο ειιεληθνχ θξάηνπο θηάλεη ηνπο ηεηξαθφζηνπο δέθα ελλέα (419) ηίηινπο βηβιίσλ θαη πνζνζηφ 77%, ζε αληίζεζε κε ηελ εθπαίδεπζε εθηφο ειιεληθνχ θξάηνπο πνπ θηάλεη ηνπο ελελήληα έλα (91) ηίηινπο βηβιίσλ θαη πνζνζηφ 17%, ή ηελ 67

68 εθπαίδεπζε εληφο&εθηφο ειιεληθνχ θξάηνπο κε ηξηάληα δχν (32) ηίηινπο θαη πνζνζηφ 6%. Χζηφζν, ππάξρεη παξαπιήζηα θαηαλνκή ελδηαθέξνληνο ζηηο επηκέξνπο θαηεγνξίεο ηνπο. Έηζη, θαη ζηηο ηξεηο νκάδεο ππάξρεη θνηλφ ελδηαθέξνλ γηα ηελ Δθπαηδεπηηθή Πξαγκαηηθφηεηα, ζε αληίζεζε κε ηα έξγα πνπ αθνξνχλ Παηδαγσγηθέο Απφςεηο. Απφ ηα δεδνκέλα πνπ παξνπζηάδνληαη ζην παξαπάλσ γξάθεκα 4, πξνθχπηεη φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ εξεπλεηψλ εζηηάδεηαη θπξίσο ζηελ Καηεγνξία ΗΒ: Δθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα Δληόο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο κε 408 ηίηινπο θαη πνζνζηφ 75%, αθνινπζεί ε Καηεγνξία ΗΗΒ: Δθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα Δθηόο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο κε 91 ηίηινπο θαη πνζνζηφ 17%, κεηά ε Καηεγνξία ΗΗΗΒ: Δθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα Δληόο θαη εθηόο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο κε 32 ηίηινπο θαη πνζνζηφ 6%, ε Καηεγνξία ΗΑ: Παηδαγσγηθέο απόςεηο Δληόο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο κε 11 ηίηινπο θαη πνζνζηφ 2%, ελψ δελ έρνπλ εληνπηζηεί έξγα πνπ αλαθέξνληαη ζηηο θαηεγνξίεο Καηεγνξία ΗΗΑ: Παηδαγσγηθέο απόςεηο Δθηόο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο θαη Καηεγνξία ΗΗΗΑ: Δθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα Δληόο θαη εθηόο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο. Γηαπηζηψλνπκε, δειαδή, φηη νη κειεηεηέο ελδηαθέξνληαη γηα ζέκαηα πνπ άπηνληαη ηεο εθπαηδεπηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο, φρη γεληθφινγα αιιά ζπγθεθξηκέλα, γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη μεπεξάζηεθε ε αληίιεςε γηα ηηο αθεξεκέλεο ζεσξίεο γηα ηελ παηδεία θαη έγηλε ζηξνθή ηεο επηζηεκνληθήο θαηεχζπλζεο απφ ην θηινινγηθφ-πεξηγξαθηθφ ραξαθηήξα ηεο «Ηζηνξίαο ηεο Παηδείαο» πξνο ηελ εξκελεπηηθή πξνζέγγηζε θαη αλάιπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαηλνκέλσλ, θαη ηεο ζπγθεθξηκέλεο εθπαηδεπηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Αλαιχνληαο ηελ Δθπαηδεπηηθή Πξαγκαηηθφηεηα, φζν αθνξά ηηο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο, πιεηνςεθνχλ ηα έξγα πνπ δελ θαηαηάζζνληαη ζε θάπνηα ζπγθεθξηκέλε βαζκίδα κε 186 ηίηινπο θαη πνζνζηφ 34,32% ζηα εληφο ειιεληθνχ θξάηνπο, κε 64 ηίηινπο θαη πνζνζηφ 11,81% ζηα εθηφο ειιεληθνχ θξάηνπο θαη κε 24 ηίηινπο θαη πνζνζηφ 4,43% ζηα εληφο&εθηφο ειιεληθνχ θξάηνπο. ηηο ππφινηπεο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο θαη ηηο άιιεο ππνθαηεγνξίεο ηνπ θάζεηνπ άμνλα δελ κπνξνχκε λα κηιάκε γηα απφιπηα πνζνζηά γηαηί ππάξρνπλ αξθεηέο αιιειεπηθαιχςεηο. Γηα παξάδεηγκα, αλ θάπνην έξγν αλαθέξεηαη θαη ζηε δεκνηηθή θαη ηε κέζε εθπαίδεπζε, ηφηε ζα εληαρζεί θαη ζηηο δχν βαζκίδεο. Ή αλ θάπνην έξγν αλαθέξεηαη θαη ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα θαη ην αλαιπηηθφ πεξηερφκελν, ζα ζπκπεξηιεθζεί θαη ζηηο δχν απηέο ππνθαηεγνξίεο. Παξ φι απηά, κπνξνχκε λα βγάινπκε αζθαιή πνζνηηθά ζπκπεξάζκαηα, αθνχ έηζη θη αιιηψο ζε απηέο ηηο 68

69 ζεκαηηθέο ζπγθεληξψλεηαη ην ελδηαθέξνλ ησλ εξεπλεηψλ. Έηζη, πξψηε ζηηο επηκέξνπο βαζκίδεο έξρεηαη ε Μέζε Δθπαίδεπζε κε 86 ηίηινπο ζηα εληφο ειιεληθνχ θξάηνπο, 11 ηίηινπο ζηα εθηφο ειιεληθνχ θξάηνπο θαη 3 ηίηινπο ζηα εληφο&εθηφο ειιεληθνχ θξάηνπο. ηηο ππνθαηεγνξίεο, ηα πεξηζζφηεξα έξγα αθνξνχλ ηελ Σνπηθή ηζηνξία/ζρνιεία, κε 118, 76 θαη 12 ηίηινπο αληίζηνηρα. Ο κεγάινο φγθνο ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζεκαηηθήο ζρεηίδεηαη εχθνια κε ηελ ηνπηθηζηηθή αληίιεςε γηα ηελ πξνβνιή ελφο ηφπνπ-θέληξνπ ηνπ εζληθνχ θξάηνπο, θαζψο παξάγνληεο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ηφπνπ ή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ηδξχκαηνο ζέινπλ λα ηνλίζνπλ ηε ζπκβνιή ηνπ ζηελ παηδεία ηνπ έζλνπο. Δηδηθά ζε πεξηνρέο εθηφο ειιεληθνχ θξάηνπο ην ελδηαθέξνλ γηα ηελ ηνπηθή ηζηνξία, ηα θαηά ηφπνπο ζρνιεία θαη ηδξχκαηα ή θαη θαηά ηφπνπο εθπαηδεπηηθέο θηλήζεηο κπνξεί λα απνδνζεί θαη ζηε δηαθνξνπνίεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο νξγάλσζεο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ πεξηνρψλ, ηελ πεξίνδν αλαθνξάο. πλήζσο, ηελ νξγάλσζε ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηε ρξεκαηνδφηεζή ηεο αλαιάκβαλαλ θνηλνηηθνί θαη εθθιεζηαζηηθνί θνξείο, ζχιινγνη θαη αδειθφηεηεο κέρξη ηελ επνρή ηεο ελζσκάησζεο ζην ειιεληθφ θξάηνο θαη, ζπλεπψο, ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Άιινη βαζηθνί παξάγνληεο δηαπηζηψλεηαη φηη είλαη ην ζέκα ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο θαη ηεο απνθαηάζηαζεο ηεο ακθηζβεηνχκελεο ζπλέρεηαο ηνπ ειιεληζκνχ θαη νη δηάθνξεο εζληθηζηηθέο εμάξζεηο κε αθνξκή, ηδίσο, ην Μαθεδνληθφ δήηεκα 107. Γεληθή δηαπίζησζε, πάλησο, απφ ηελ αλάιπζε ησλ θαηεγνξηψλ ΗΒ, ΗΗΒ θαη ΗΗΗΒ, είλαη φηη νη εξεπλεηέο εζηηάδνπλ θπξίσο ζε φ,ηη αθνξά ζηελ εθπαίδεπζε ζηηο πεξηνρέο πνπ ζήκεξα αλήθνπλ ζην ειιεληθφ θξάηνο, αλεμάξηεηα απφ ην εάλ νη ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο πνπ κειεηψληαη αλήθαλ ή φρη ζην ειιεληθφ θξάηνο ηελ πεξίνδν αλαθνξάο ηνπ έξγνπ. Σν κηθξφηεξν πνζνζηφ ζηηο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο ζπγθεληξψλεη ε Πξνζρνιηθή Δθπαίδεπζε κε 9 ηίηινπο ζηα εληφο ειιεληθνχ θξάηνπο, θαη θαλέλαλ ηίηιν ζηα εθηφο ειιεληθνχ θξάηνπο θαη ζηα εληφο&εθηφο ειιεληθνχ θξάηνπο. ηηο ππνθαηεγνξίεο εληφο ειιεληθνχ θξάηνπο ην κηθξφηεξν πνζνζηφ ζπγθεληξψλεη ε εηδηθή εθπαίδεπζε κε 2 ηίηινπο, ελψ αξθεηέο είλαη νη ππνθαηεγνξίεο πνπ δελ έρνπλ κειεηεζεί θαζφινπ ζηελ εθπαίδεπζε εθηφο ή εληφο&εθηφο ειιεληθνχ θξάηνπο. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη θαλέλα έξγν δελ έρεη αζρνιεζεί ηζηνξηθά κε ηελ Δθπαίδεπζε ελειίθσλ ή ηε Γηα βίνπ κάζεζε, πξνθαλψο επεηδή είλαη ζρεηηθά πξφζθαηνο ηνκέαο ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε. Δπίζεο, ππάξρνπλ ππνθαηεγνξίεο κέζα ζε ζπγθεθξηκέλεο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο πνπ 107 βι. ζρεηηθά Απ. Αλδξένπ, 1995 θαη Υ. Κνπινχξε,

70 δελ έρνπλ κειεηεζεί. ιεο απηέο νη θαηεγνξίεο αλάιπζεο κε κεδεληθά λνχκεξα ζα κπνξνχζαλ λα απνηειέζνπλ κειινληηθά πεδία έξεπλαο, θάηη πνπ απνδεηθλχεη θαη ηελ πξαθηηθή ρξήζε ηεο εξγαζίαο καο. Μηα πην ιεπηνκεξήο αλάιπζε ηεο θαηεγνξίαο «Δθπαηδεπηηθή Πξαγκαηηθφηεηα» καο επηηξέπεη λα δηαπηζηψζνπκε ηα ππφινηπα: ηελ Καηεγνξία ΗΒ: Δθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα Δληόο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο: πσο πξναλαθέξακε νη πεξηζζφηεξνη ηίηινη, ζε επίπεδν βαζκίδσλ, εκθαλίδνληαη ζηελ θαηεγνξία ηαμηλφκεζεο ε)ησλ έξγσλ πνπ δελ θαηαηάζζνληαη ζε βαζκίδα κε 186 ηίηινπο. Αθνινπζνχλ ε δ) Μέζε Δθπαίδεπζε κε 86 ηίηινπο, ε δ)σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε κε 65 ηίηινπο, ε γ)γεκνηηθή Δθπαίδεπζε κε 44 ηίηινπο, ε ε) Σερληθή/Δπαγγεικαηηθή Δθπαίδεπζε κε 28 ηίηινπο, ηα ζη)γηδαζθαιεία- Παηδαγσγηθέο Αθαδεκίεο κε 17 ηίηινπο θαη ε β) Πξνζρνιηθή Δθπαίδεπζε κε 9 ηίηινπο. ηελ θαηεγνξία ηεο Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ δελ έρνπλ εληνπηζηεί ζρεηηθέο κειέηεο. ηηο θάζεηεο ππνθαηεγνξίεο, ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ ηίηισλ απαληάηαη ζηε ππνθαηεγνξία 16.Σνπηθή Ηζηνξία/ρνιεία κε 118 ηίηινπο, θαη αθνινπζνχλ ε ππνθαηεγνξία 6.Θεζκηθφ πιαίζην-εθπ/θή πνιηηηθή-κεηαξξπζκίζεηο κε 68 ηίηινπο, ε 5. Δθπαηδεπηηθνί-Παηδαγσγνί κε 61 ηίηινπο, ε 1.Γεληθά Ηζηνξηθά κε 36 ηίηινπο θαη ε 1.1.Γεληθά ηζηνξηθά γηα θάζε βαζκίδα κε 36 ηίηινπο. ηελ ππνθαηεγνξία 16.Σνπηθή Ηζηνξία/ρνιεία παξαηεξνχκε φηη νη πην ζπρλέο αλαθνξέο (15 ζπλνιηθά) γίλνληαη ζηε Θεζζαινλίθε θαη ζε ηδξχκαηα ή ζρνιεία ηεο. Αθνινπζεί ε Αζήλα κε δψδεθα (12) αλαθνξέο, ν Βφινο κε νθηψ (8) αλαθνξέο, ε επξχηεξε πεξηνρή ησλ Ησαλλίλσλ κε ηέζζεξηο (4) αλαθνξέο θαη, ηέινο, ε Πάηξα θαη ε Άλδξνο κε ηξεηο (3). ζν αθνξά μερσξηζηά ηδξχκαηα ή ζρνιεία, γηα ην Παξζελαγσγείν ηνπ Βφινπ γίλεηαη ιφγνο ζε ηέζζεξα (4) έξγα, γηα ηα Αξζάθεηα ζρνιεία ζε ηξία (3) έξγα, γηα ην Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο ζε ελλέα (9) έξγα, γηα ην Παλεπηζηήκην Αζελψλ ζε έμη (6) έξγα, γηα ηελ Αλψηαηε ρνιή Καιψλ Σερλψλ ζε ηξία (3) έξγα θαη γηα ην Δζληθφ Μεηζφβεην Πνιπηερλείν θαη ην Πάληεην ζε δχν (2) έξγα. ε φ,ηη αθνξά ζηελ ππνθαηεγνξία 5 Δθπαηδεπηηθνί/Παηδαγσγνί, ηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα δείρλνπλ φηη ν πην ζπρλά αλαθεξφκελνο παηδαγσγφο είλαη ν Αιέμαλδξνο Γεικνχδνο, κε έμη (6) κειέηεο πνπ αλαθέξνληαη ζηελ ξπνζσπηθφηεηα, ην έξγν θαη ηελ πξνζθνξά ηνπ θαη αθνινπζεί ν Δ.Π. Παπαλνχηζνο κε ηξεηο (3) ηίηινπο βηβιίσλ 70

71 αθηεξσκέλνπο ζε απηφλ. Σξεηο (3) αλαθνξέο ππάξρνπλ γηα ην Γεκήηξε Γιελφ θαη ην Φψηε Φσηηάδε, ελψ απφ δχν (2) αλαθνξέο έρνπλ ν Μηράιεο Παπακαχξνο, ν Κ. Παιακάο θαη ν Μίιηνο Κνπληνπξάο. Αθνινπζνχλ κε κία (1) αλαθνξά νη Γ. Ρίδνο, ΚΘ Γεκαξάο, Κ. Παπαξεγφπνπινο, Η.Π. Κνθθψλεο, Υξ. Υξεζηνβαζίιεο, Υξ. νχιεο, Μ. Σξηαληαθπιιίδεο, Κ. Βάξλαιεο, Ρ. Ηκβξηψηε, Δπ. Καΐξε, Κ. σηεξίνπ, Δι. Γηαλλίδεο, Η. Γξαγνχκεο, Γ. Παπαλδξένπ, η. Αβέιηνο, Η Φπράξεο, Φ. Απνζηνιφπνπινο, Αζ. Γεκφπνπινο θαη Δπ. Πέηξνπ ν Κπδσληεχο. Σν κηθξφηεξν ελδηαθέξνλ ζπγθεληξψλνπλ ε θαηεγνξία 7.Κηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο, κε 3 ηίηινπο θαη ε 4. Δηδηθή εθπαίδεπζε κε 2 ηίηινπο. πσο είδακε θαη ζηε γεληθή αλάιπζε, ππάξρνπλ πνιιέο ππνθαηεγνξίεο ζεκαηηθψλ κέζα ζε ζπγθεθξηκέλεο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο πνπ δελ έρνπλ κειεηεζεί, φπσο ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ζηελ ηερληθή θαη ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε, ην ζεζκηθφ πιαίζην, νη κεηαξξπζκίζεηο θαη ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα εηδηθά ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο. ηελ Καηεγνξία ΗΗΒ: Δθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα Δθηόο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο: ηελ θαηεγνξία απηή, επίζεο, ζε φ,ηη αθνξά ηηο βαζκίδεο, νη πεξηζζφηεξνη ηίηινη εκθαλίδνληαη ζηελ θαηεγνξία ηαμηλφκεζεο ε) έξγα πνπ δελ θαηαηάζζνληαη ζε βαζκίδα (64 ηίηινη) θαη ζηε δ) Μέζε εθπαίδεπζε (11 ηίηινη). Αληίζεηα, δελ εληνπίζηεθαλ έξγα πνπ λα αλαθέξνληαη ζηελ Πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε ή ηελ Δθπαίδεπζε ελειίθσλ. ηηο θάζεηεο ζεκαηηθέο ππνθαηεγνξίεο ηα πεξηζζφηεξα έξγα αθνξνχλ ηελ 16.Σνπηθή Ηζηνξία/ρνιεία (76 ηίηινη), πνπ ζπγθεληξψλεη γεληθά θαη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ζε φιε ηελ θαηεγνξία ηεο Δθπαηδεπηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο Δθηφο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο. ε απηή ηελ ππνθαηεγνξία παξαηεξνχκε φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ εξεπλεηψλ επηθεληξψλεηαη θπξίσο ζηελ πεξηνρή ηεο Μαθεδνλίαο, φπνπ απαληψληαη δεθανθηψ (18) ηίηινη βηβιίσλ θαη αθνινπζεί ε Κσλζηαληηλνχπνιε κε ελλέα (9) ηίηινπο. Έμη (6) βηβιία αθνξνχλ ηελ εθπαίδεπζε ζηελ Κξήηε θαη πέληε (5) βηβιία ηελ εθπαίδεπζε ζηνλ Πφλην θαη πεξηνρέο ηεο πξψελ ΔΓ. Απφ ηέζζεξα (4) βηβιία είλαη αθηεξσκέλα ζηα Γσδεθάλεζα, ηε Μ. Αζία θαη ηελ Ήπεηξν, ελψ απφ ηξία (3) βηβιία είλαη αθηεξσκέλα ζηε Β. Ήπεηξν, ηελ Αιβαλία, ηα Ηφληα Νεζηά θαη ηε Θξάθε. Οη ππφινηπεο πεξηνρέο ηεο θαηεγνξίαο, φπσο ην Παξίζη, ε Βνπιγαξία, ε Πίδα θαη ε Γεκεηζάλα, αλαθέξνληαη απφ κία θνξά. πσο ήδε αλαθέξακε θαη ζηε γεληθή αλάιπζε ησλ θαηεγνξηψλ, νη αλαθνξέο ησλ έξγσλ ζηηο παξαπάλσ πεξηνρέο κπνξνχλ 71

72 εχθνια λα ζπζρεηηζζνχλ κε ην δήηεκα ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο, ηεο ακθηζβεηνχκελεο ζπλέρεηαο ηνπ ειιεληζκνχ θαη ηηο δηάθνξεο εζληθηζηηθέο εμάξζεηο κε αθνξκή, ηδίσο, ην Μαθεδνληθφ δήηεκα. ηελ ππνθαηεγνξία 5.ησλ Δθπαηδεπηηθψλ/Παηδαγσγψλ, αλαθέξνληαη απφ κία (1) θνξά νη Δκ. Εάρνο, Αλδ. παζάξεο, Γ. θιεξφο, Γ. Μαξαζιήο θαη Μ. Κνχκαο. Οη αδηεξεχλεηεο ζεκαηηθέο ηεο θαηεγνξίαο Δθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα Δθηφο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο, είλαη πνιχ πεξηζζφηεξεο απφ ηα έξγα Δληφο ειιεληθνχ θξάηνπο, πνπ ζεκαίλεη φηη δελ ππήξμε αθφκε ε αθνξκή γηα λα αζρνιεζνχλ νη κειεηεηέο κε ηα ζπγθεθξηκέλα δεηήκαηα. Παξακέλνπλ, πάλησο, ζηε δηάζεζε ησλ κειινληηθψλ εξεπλεηψλ. ηελ Καηεγνξία ΗΗΗΒ: Δθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα Δληόο θαη Δθηόο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο: Καη εδψ ηα πεξηζζφηεξα έξγα, δειαδή, ηα 24 απφ ηα 32, δελ θαηαηάζζνληαη ζε ζπγθεθξηκέλε βαζκίδα εθπαίδεπζεο (θαηεγνξία ε). Αθνινπζνχλ ηα έξγα γηα ηελ 2)Σνπηθή Ηζηνξία/ρνιεία κε δψδεθα (12) ηίηινπο, πνπ αλαθέξνληαη πξνθαλψο ζηελ εθπαίδεπζε ζε πεξηνρέο απφ ηελ επνρή πνπ ήηαλ ππφ μέλε θαηνρή κέρξη θαη ηελ πεξίνδν πνπ απνηεινχζαλ θνκκάηη ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο. Δδψ, κφλν ε Λεπθάδα αλαθέξεηαη δπφ (2) θνξέο, ελψ νη ππφινηπεο πεξηνρέο έρνπλ απφ κία αλαθνξά. ε ζχλνιν, φκσο, πάιη ε πεξηνρή ηεο Μαθεδνλίαο ζπγθεληξψλεη πέληε (5) αλαθνξέο. Με νθηψ (8) ηίηινπο αθνινπζεί ε ππνθαηεγνξία 1. Γεληθά Ηζηνξηθά πνπ αλαθέξεηαη γεληθά ζηελ εθπαίδεπζε εληφο θαη εθηφο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο θαη κε έμη (6) ηίηινπο ε ππνθαηεγνξία 5.ησλ Δθπαηδεπηηθψλ/Παηδαγσγψλ, ζηελ νπνία αλαθέξνληαη απφ κία (1) θνξά νη Θ. Καΐξεο, Ν. Γνχθαο, Υ. Φηιεηάο, Κ. Αζψπηνο Ν. Νηθεηφπνπινο θαη Κ. Κνχκαο. 72

73 ΥΡΟΝΟΛΟΓΗΚΖ ΚΑΣΑΣΑΞΖ ΣΩΝ ΔΡΓΩΝ ε απηή ηελ ηέηαξηε θάζε ηεο αλάιπζεο ησλ δεδνκέλσλ, θαηαλείκακε ρξνλνινγηθά ηνπο 542 ηίηινπο βηβιίσλ, ηαμηλνκεκέλνπο ήδε ζηηο ηξεηο θχξηεο θαηεγνξίεο ΗΒ: Δθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα Δληόο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο, ΗΗΒ: Δθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα Δθηόο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο θαη ΗΗΗΒ: Δθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα Δληόο θαη εθηόο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο. Απηή ε ρξνλνινγηθή ηαμηλφκεζε έγηλε κε ζηφρν ηελ απεηθφληζε ηεο απμνκείσζεο ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ εξεπλεηψλ γηα θάζε ζεκαηηθή, κέζα ζην ρξφλν. Απηφ ζα καο επέηξεπε λα ζπζρεηίζνπκε απηήλ ηελ απμνκείσζε ηεο παξαγσγήο κέζα ζην ρξφλν, κε ζεκαληηθά δεηήκαηα ηεο εθπαίδεπζεο, πνπ είλαη πνιχ πηζαλφ λα ππξνδφηεζαλ ηέηνηεο έξεπλεο. πγθεθξηκέλα, ρσξίζακε ηελ πεξίνδν ζε πεληαεηίεο (1973/4-1978, , , , , , ), ηαμηλνκήζακε αλάινγα ηα έξγα θαη απνηππψζακε ζε γξαθήκαηα ηηο απμνκεηψζεηο ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ εξεπλεηψλ γηα ηηο ζεκαηηθέο θαηεγνξίεο πνπ πξνέθπςαλ ζηελ πξνεγνχκελε θάζε αλάιπζεο ησλ δεδνκέλσλ, ζε θάζε 5εηία. Οη ζρεηηθνί πίλαθεο θαη ηα γξαθήκαηα παξαηίζεληαη παξαθάησ. Πξηλ απφ ηελ παξάζεζε ησλ πηλάθσλ θαη ησλ γξαθεκάησλ, θξίλνπκε ζθφπηκν λα αλαθέξνπκε φηη απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ ζρεηηθψλ δεδνκέλσλ πξνθχπηεη φηη ζεκεηψλεηαη κηα γεληθφηεξε αχμεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ εξεπλεηψλ απφ ην θαη εμήο γηα επηκέξνπο ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηηο επηκέξνπο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο, ελψ γηα ζέκαηα πνπ δελ αθνξνχλ κφλν θάπνηεο ζπγθεθξηκέλεο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο ην αληίζηνηρν ελδηαθέξνλ ησλ εξεπλεηψλ εθηηλάζζεηαη ηελ πεξίνδν Πέξα απφ ηηο ζρεηηθέο λνκνζεζίεο ή άιιεο εμειίμεηο ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο θαη γεληθφηεξα ζην ειιεληθφ θξάηνο, πνπ κπνξεί λα θέληξηζαλ ηδηαίηεξα ην ελδηαθέξνλ ησλ εξεπλεηψλ κε απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο, θαη πνπ ζα αλαιχζνπκε ζηε ζπλέρεηα, ζα πξέπεη λα ιάβνπκε ππφςε θαη ην γεγνλφο φηη εθείλε ηελ πεξίνδν είρε παξέιζεη ήδε κηα δεθαεηία απφ ηελ ίδξπζε ησλ Παηδαγσγηθψλ Σκεκάησλ θαη ησλ Παηδαγσγηθψλ Σνκέσλ ησλ Σκεκάησλ ΦΠΦ (N. 1268/82). Ζ Ηζηνξία ηεο Δθπαίδεπζεο είρε θαζηεξσζεί σο επηζηεκνληθφο θιάδνο θαη γλσζηηθφ αληηθείκελν. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη απφθνηηνη απηψλ ησλ ζρνιψλ ζα είραλ ζηε δηάζεζή ηνπο ηνλ απαηηνχκελν ρξφλν λα νινθιεξψζνπλ κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο 73

74 ζρεηηθέο κε ην ρψξν ηεο ηζηνξίαο θαη θνηλσληνινγίαο ηεο εθπαίδεπζεο θαη είηε λα εθδφζνπλ ηηο εθπνλεζείζεο δηαηξηβέο ηνπο, είηε λα πξνρσξήζνπλ ζηε ζπγγξαθή βηβιίσλ κε ζθνπφ ηελ αλέιημή ηνπο (βι. θαη Αι. Γεκαξάο, 2002). Ο αθφινπζνο πίλαθαο (5) θαη ην αληίζηνηρν γξάθεκα (9) απνηππψλνπλ ηελ απμνκείσζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ εξεπλεηψλ ζπγθεληξσηηθά αλά 5εηία, γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηε λενειιεληθή εθπαίδεπζε εληφο, εθηφο θαη εληφο & εθηφο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο πσο ήηαλ αλακελφκελν, παξαηεξείηαη κηα αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ έξγσλ πνπ εθδίδνληαη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ. Σα πεξηζζφηεξα έξγα εθδφζεθαλ ηελ 5εηία (ζχλνιν 237 ηίηισλ), παξνπζηάδνληαο έλαλ ππεξηξηπιαζηαζκφ (233.8%) ηεο παξαγσγήο ζε ζρέζε κε ηνλ αξηζκφ ησλ εθδφζεσλ ηεο πξψηεο 5εηίαο, (71 ηίηινη). Αληίζεηα, ηελ ηειεπηαία 5εηία αλαθνξάο, δει ηα έηε , παξαηεξνχκε κηα κείσζε ηεο παξαγσγήο πνπ θηάλεη ζην 18,99% (192 ηίηινη), ζε ζρέζε κε ηελ πξνεγνχκελε 5εηία, Πίλαθαο 5 ΤΓΚΔΝΣΡΧΣΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑ ΥΡΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΣΑΣΑΞΗ 1973/ Ι. ΔΝΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ: ΙΙ. ΔΚΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ: ΙΙΙ. ΔΝΣΟ+ ΔΚΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ: ΤΝΟΛΟ

75 Αριθμός έργων ανά 5ετία Γξάθεκα 9 ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΗ ΦΡΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΤΑΞΗ / Ι. ΕΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ: ΙΙ. ΕΚΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ: ΙΙΙ. ΕΝΤΟΣ+ ΕΚΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ: ηε ζπλέρεηα παξαζέηνπκε αλαιπηηθνχο πίλαθεο θαη γξαθήκαηα γηα ηελ απμνκνίσζε ησλ εθδφζεσλ κέζα ζην ρξφλν, αλά 5εηία. Αξρηθά παξαηίζεληαη πίλαθεο θαη γξαθήκαηα πνπ αθνξνχλ ηε λενειιεληθή εθπαίδεπζε «Δληφο ειιεληθνχ θξάηνπο», αξρηθά ηαμηλνκεκέλα αλά βαζκίδα εθπαίδεπζεο θαη κεηά αλά ζεκαηηθή ππνθαηεγνξία. ηε ζπλέρεηα παξαηίζεληαη νη αληίζηνηρνη πίλαθεο θαη ηα γξαθήκαηα γηα ηε λενειιεληθή εθπαίδεπζε «Δθηφο ειιεληθνχ θξάηνπο» θαη, ηεινο, παξαηίζεληαη νη αληίζηνηρνη πίλαθεο θαη ηα γξαθήκαηα γηα ηε λενειιεληθή εθπαίδεπζε «Δληφο θαη Δθηφο ειιεληθνχ θξάηνπο». Μεηά απφ θάζε γξάθεκα, αθνινπζεί θαη ε ζρεηηθή αλάιπζε. 75

76 Πίλαθαο 6 ΔΝΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ (αλά βαζκίδα εθπαίδεπζεο) Καηεγνξία Σαμηλόκεζεο Ι. ΔΝΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ: Α. Έξγα πνπ αθνξνύλ παηδαγσγηθέο απόςεηο: Β. Έξγα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα: Αξηζκόο Σίηισλ Πνζνζηηαία Καηαλνκή 77,31 2,03 75, / α) Πξνζρνιηθή 9 1, β) Γεκνηηθή 44 8, γ) Μέζε 86 15, δ) Σερληθή/επαγγεικαηηθ 28 5, ή ε) Γηδαζθαιεία/ Παηδ. 3,14 17 Αθαδεκίεο ζη) Σξηηνβάζκηα 65 11, δ) Δθπαίδεπζε 0,00 0 Δλειίθσλ ε) Γελ θαηαηάζζνληαη 34, ζε βαζκίδα

77 ΑΡΗΘΜΟ ΣΗΣΛΧΝ Γξάθεκα 10 (αλά βαζκίδα εθπαίδεπζεο) ΔΝΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ / Α. Έξγα πνπ αθνξνχλ παηδαγσγηθέο απφςεηο: α) Πξνζρνιηθή β) Γεκνηηθή γ) Μέζε δ) Σερληθή/επαγγεικαηηθή ε) Γηδαζθαιεία/ Παηδ. Αθαδεκίεο ζη) Σξηηνβάζκηα δ) Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ ε) Γελ θαηαηάζζνληαη ζε βαζκίδα 77

78 ζνλ αθνξά ηελ ελαζρφιεζε κε βαζκίδεο εθπαίδεπζεο «Δληφο Διιεληθνχ Κξάηνπο», βιέπνπκε φηη ηα έξγα πνπ δελ εληάζζνληαη ζε θάπνηα ζπγθεθξηκέλε βαζκίδα παξνπζηάδνπλ δχν «εμάξζεηο»: ηελ πεξίνδν (41 ηίηινη) θαη ηελ πεξίνδν (32 ηίηινη). Μία πηζαλή εξκελεία ησλ «εμάξζεσλ» ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξηφδνπ θαίλεηαη λα καο παξαπέκπεη ζην ηζηνξηθφ πιαίζην ηεο επνρήο ηεο, ζα κπνξνχζακε λα ηε ζπζρεηίζνπκε γεληθά κε ηνπο λφκνπο γηα ηελ εθπαίδεπζε πνπ ζεζπίζηεθαλ απφ ηε λέα θπβέξλεζε ηνπ ΠΑΟΚ (1982 θ εμήο), κε ηελ εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε ηνπ 1997 (Γ. Αξζέλεο) θαη ηέινο κε ηηο δηαδηθαζίεο ηεο Μπνιφληα (1999) θαη ηεο Ληζαβφλαο (2000). Μεηά ην 2004 έρνπκε κείσζε ηεο παξαγσγήο ζηνπο 25 ηίηινπο. Αλ παξαιιειίζνπκε ηηο θακπχιεο ησλ αδηαβάζκεησλ βηβιίσλ κε απηέο ησλ ππνινίπσλ βαζκίδσλ, θαίλεηαη φηη απφ ην θαη εμήο ην ελδηαθέξνλ ησλ εξεπλεηψλ εζηηάδεηαη πεξηζζφηεξν ζε ζπγθεθξηκέλεο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο θαη ιηγφηεξν ζε γεληθά έξγα. Δηδηθφηεξα, αλά βαζκίδα εθπαίδεπζεο παξαηεξνχκε ηα εμήο: Σα έξγα πνπ αθνξνχλ ηελ πξνζρνιηθή αγσγή, εθηφο απφ έλα ηελ πεληαεηία 1974*-1978, θάλνπλ ηελ εκθάληζήο ηνπο απφ ην 1996 θαη εμήο. Ηζηνξηθά, ε δνκή θαη ε ιεηηνπξγία ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζεζκνζεηείηαη κε ην Ν. 1566/ 1985, αιιά εηδηθφηεξα ε νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ησλ Νεπηαγσγείσλ ζεζκνζεηείηαη κε ην Π.Γ. 200/ Με ην Ν. 2525/1997 θαζηεξψζεθε ε ιεηηνπξγία ησλ νινήκεξσλ λεπηαγσγείσλ θαη κε ην Ν. 3518/2006 γίλεηαη ππνρξεσηηθή ε θνίηεζε ζην λεπηαγσγείν γηα παηδηά 5 εηψλ. Σν ελδηαθέξνλ γηα ηε δεκνηηθή εθπαίδεπζε αξρίδεη λα παξνπζηάδεηαη εληνλφηεξν απφ ην 1994 θαη εμήο. Δθείλε ηελ πεξίνδν έρνπκε ηα ΠΓ 8/1995 θαη 121/1995 γηα ηελ αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ ηνπ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ, ην ΠΓ 201/1998 γηα ηελ νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ησλ Γεκνηηθψλ ρνιείσλ θαη ηελ Τπ. Απφθαζε 21072β/Γ2 ηνπ 2003 γηα ην Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ πνπδψλ. Παξάιιεια, κε ην Ν. 2525/1997 θαζηεξψλεηαη ην Οινήκεξν Γεκνηηθφ νη Ν. 2341/1995 θαη αθνξνχλ ζέκαηα δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο εθπαίδεπζεο ηεο κνπζνπικαληθήο κεηνλφηεηαο θαη κε ην Ν. ζεζκνζεηνχληαη ζέκαηα αμηνιφγεζεο θαη επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη νξγάλσζεο ησλ πεξηθεξεηαθψλ ππεξεζηψλ πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. ηηο κειέηεο γηα ηε Μέζε Δθπαίδεπζε παξαηεξνχκε ζηαδηαθή άλνδν απφ ην 1994, φηαλ απφ 7 ηίηινπο ηελ πεξίνδν , αλεβαίλνπκε ζηνπο 20, κε απνθνξχθσκα ην , κε ηελ έθδνζε 26 ηίηισλ. Μεηά ην 2005, φκσο, 78

79 παξαηεξείηαη πηψζε ηεο παξαγσγήο, κε απνηέιεζκα λα εθδνζνχλ 17 ηίηινη ην ηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα ηεο επνρήο έρνπκε ηε Μεηαξξχζκηζε ηνπ 1997, ην Ν. 2525/1997 γηα ην Δληαίν Λχθεην θαη ηελ πξφζβαζε ησλ απνθνίησλ ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη ηνπο Ν. 2640/1998 θαη Ν. 3475/2006 γηα ηελ νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ηεο δεπηεξνβάζκηαο ηερληθήο θαη επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο (Γεληθφ Λχθεην θαη ΔΠΑΛ/ΔΠΑ). Ζ Σερληθή/Δπαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε απνηειεί αληηθείκελν κειέηεο θπξίσο απφ ην 1999 θαη εμήο θαη, ζε αληίζεζε κε ηηο ππφινηπεο βαζκίδεο, ζπλερίδεη λα παξνπζηάδεη ζηαζεξή άλνδν. Οη λφκνη θαη ηα ΠΓ γηα ηελ ηερληθή/επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε απηή ηελ πεξίνδν έρνπλ σο εμήο: κε ηε Μεηαξξχζκηζε ηνπ 1997 θαη ην Ν. 2640/1998 γηα ηε δεπηεξνβάζκηα ηερληθή-επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε, ην Ν. 2916/2001 κε ηνλ νπνίν ηα ΣΔΗ εληάρζεθαλ ζηελ Αλψηαηε εθπαίδεπζε, ην Ν. 3027/2002 πνπ εληάζζεη ηελ ΑΠΑΗΣΔ ζηελ αλψηαηε εθπαίδεπζε, ην Ν. 3191/2003 γηα ην Δζληθφ ζχζηεκα ζχλδεζεο ηεο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο κε ηελ απαζρφιεζε (ίδξπζε ησλ ΚΔΔ θαη ησλ ζρνιψλ γνλέσλ), ην Ν. 3432/2006 γηα ηε δνκή θαη ιεηηνπξγία ηεο εθθιεζηαζηηθήο εθπαίδεπζεο, ην Ν. 4350/2006 γηα ηελ αλαδηάξζξσζε ηεο λαπηηθήο εθπαίδεπζεο, ηνπο Ν. 2640/1998 (ΣΔΔ) θαη Ν. 3475/2006 γηα ηελ νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ηεο δεπηεξνβάζκηαο ηερληθήο θαη επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο (ΔΠΑΛ/ΔΠΑ), ην Ν. 3577/2007 γηα ηε δεκηνπξγία θνξέα δηαρείξηζεο νινθιεξσκέλνπ πξνγξάκκαηνο δηα βίνπ κάζεζεο θαη ην Π.Γ. 323/2003 γηα ηελ αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ ηνπ ηερληθνχ επαγγεικαηηθνχ εθπαηδεπηεξίνπ. Σν ελδηαθέξνλ γηα ηα Γηδαζθαιεία θαη ηηο Παηδαγσγηθέο Αθαδεκίεο θπκαίλεηαη ζηα ίδηα επίπεδα ζε φιεο ηηο ρξνληθέο πεξηφδνπο κε κηθξή δηαθνξνπνίεζε ηελ πεξίνδν , ρσξίο ηδηαίηεξεο εμάξζεηο. Σν ελδηαθέξνλ γηα ηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε απμάλεηαη ζεκαληηθά (απφ 8 ζε 19 ηίηινπο) ηελ πεξίνδν θαη κεηά αξρίδεη λα κεηψλεηαη. Απηή ηελ πεξίνδν, πνπ είλαη ακέζσο κεηά ηε Μεηαξξχζκηζε ηνπ 1997, ζε επίπεδν Δπξσπατθήο Έλσζεο έρνπκε ηηο Γηαδηθαζίεο ηεο Μπνιφληα (1999) θαη ηεο Ληζαβφλαο (2000) θαη ηηο πλφδνπο ηεο Πξάγαο (2001) θαη ηνπ Βεξνιίλνπ (2003). Σα ζέκαηα πνπ απαζρφιεζαλ ηνπο Τπνπξγνχο Παηδείαο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο αθνξνχζαλ θαηά θχξην ιφγν ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε θαη ηε ζπκβνιή ηεο ζηε δηα βίνπ εθπαίδεπζε. ην ειιεληθφ θξάηνο, εθηφο απφ ηνπο Ν.2525,2530,2552/1997 ηεο Μεηαξξχζκηζεο, έρνπκε ην Ν.2909/2001 γηα ηελ εηζαγσγή ζηελ ηξηηνβάζκηα 79

80 εθπαίδεπζε, ην Ν. 2916/2001 γηα ηε δηάξζξσζε ηεο αλψηαηεο εθπαίδεπζεο θαη γηα ζέκαηα ηνπ ηερλνινγηθνχ ηεο ηνκέα, κε ηνλ νπνίν ηα ΣΔΗ εληάρζεθαλ ζηελ Αλψηαηε εθπαίδεπζε, ην Ν. 3027/2002 πνπ εληάζζεη ηελ ΑΠΑΗΣΔ ζηελ αλψηαηε εθπαίδεπζε, ην Ν. 3187/2003 γηα ηα Αλψηαηα ηξαηησηηθά Δθπαηδεπηηθά Ηδξχκαηα, ην Ν. 3191/2003 γηα ηε ζχλδεζε ηεο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο κε ηελ απαζρφιεζε, ην Ν. 3255/2004 γηα ηελ ίδξπζε λέσλ παλεπηζηεκηαθψλ ηκεκάησλ θαη άιια ζέκαηα ηεο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ην Ν. 3374/2005 γηα ηε δηαζθάιηζε ηεο πνηφηεηαο ζηελ αλψηαηε εθπαίδεπζε, ην Ν. 3404/2005 γηα ξχζκηζε ζεκάησλ ηεο αλψηαηεο εθπαίδεπζε, ην Ν. 3685/2008 γηα ηηο κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο θαη ην Ν. 3696/2008 γηα ηελ ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία θνιιεγίσλ. Ζ κειέηε ηεο εθπαίδεπζεο ησλ θχισλ αξρίδεη λα απαζρνιεί ηνπο κειεηεηέο απφ ην 1986 θαη εμήο. Έρνπλ πξνεγεζεί νη θνηλσληθέο πηέζεηο θαη ην γπλαηθείν θίλεκα. Ζ εηζαγσγή ηνπ ξηδνζπαζηηθνχ θεµηληζµνχ ζηελ Διιάδα γίλεηαη ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 απφ µηθξέο απηφλνµεο νµάδεο λεαξψλ γπλαηθψλ µεζναζηηθήο θαηαγσγήο, πςειήο µνξθσηηθήο ζθεπήο θαη αξηζηεξήο πνιηηηθήο ηδενινγίαο. Σα έληππα «θνχπα» ( ) θαη «Καηίλα» (1987) νξηνζεηνχλ αληίζηνηρα ηελ αξρή θαη ην ηέινο ησλ έληνλσλ δηεξγαζηψλ. Απφ ηελ άιιε, ν Νφκνο 1329/83 «Δθαξκνγή ηεο ζπληαγκαηηθήο αξρήο ηεο ηζφηεηαο αλδξψλ θαη γπλαηθψλ ζηνλ Αζηηθφ Κψδηθα, ηνλ Δηζαγσγηθφ ηνπ Νφκν, ηελ Δκπνξηθή Ννκνζεζία θαη ηνλ Κψδηθα Πνιηηηθήο Γηθνλνκίαο, θαζψο θαη κεξηθφο εθζπγρξνληζκφο ησλ δηαηάμεσλ ηνπ Αζηηθνχ Κψδηθα πνπ αθνξνχλ ην Οηθνγελεηαθφ Γίθαην», εθζπγρξνλίδεη ην νηθνγελεηαθφ δίθαην θαη θαηνρπξψλεη ζεζκηθά ηελ ηζφηεηα ησλ δχν θχισλ θαη ν Ν. 1268/1982 γηα ηε «Γνκή θαη ιεηηνπξγία ησλ ΑΔΗ», πξνβιέπεη φηη απνζηνιή ησλ ΑΔΗ είλαη θαη «λα ζπκβάιινπλ ζηελ εκπέδσζε ηεο ηζφηεηαο ησλ θχισλ θαη ηεο ηζνπνιηηείαο κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ». Παξάιιεια, νη έληνλεο επηξξνέο ηεο Νέαο Ηζηνξίαο απηή ηελ πεξίνδν, πξνζαλαηνιίδνπλ ην ελδηαθέξνλ ην εξεπλεηψλ ζε επηκέξνπο ζεκαηηθέο, φπσο ην θχιν. Παξαηεξνχκε, δειαδή, φηη ε ελαζρφιεζε ησλ κειεηεηψλ κε ζέκαηα ηζηνξίαο ησλ δηαθφξσλ βαζκίδσλ ηεο εθπαίδεπζεο θαη άιισλ επηκέξνπο ζεκαηηθψλ ζρεηίδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ κε ηελ αληίζηνηρε ειιεληθή βαζηθή λνκνζεζία θαη ηηο ζπλφδνπο ή δηαδηθαζίεο ηεο ΔΔ. 80

81 2) Αλαιπηηθφ πξφγξακκα- πεξηερφκελν 21 Καηεγνξία Σαμηλόκεζεο Καηεγνξία Σαμηλόκεζεο Ι. ΔΝΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ: Α. Έξγα πνπ αθνξνύλ παηδαγσγηθέο απόςεηο: Β. Έξγα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ Αξηζκόο Σίηισλ Πίλαθαο 7 ΔΝΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ (αλά ζεκαηηθή ππνθαηεγνξία) Αξηζκόο Σίηισλ Πνζνζηηαία Καηαλνκή Πνζνζηηαία Καηαλνκή 1973/ / ,31 2, , Ι. εθπαηδεπηηθή ΔΝΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ: πξαγκαηηθόηεηα: ,64 77,16 1) Γεληθά Ηζηνξηθά 2) Αλαιπηηθφ πξφγξακκαπεξηερφκελν 3) Γισζζηθφ δήηεκα 4) Δηδηθή εθπαίδεπζε 5) Δθπαηδεπηηθνίπαηδαγσγνί 21 3, ,83 2 0, ,25 Α. Έξγα πνπ αθνξνύλ 13 παηδαγσγηθέο 2,40 5.1) πλδηθαιηζκφο απόςεηο: 5.2) Μεηαβιεηή ηνπ 2 0,37 11 Φχινπ 2, ,55 1 6) Θεζκηθφ πιαίζηνεθπ/θή πνιηηηθήκεηαξξπζκίζεηο 7) Κηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο 8) Μαζεηέο/ηξηεο 8.1) Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 8.2) Φνηηεηηθφ 3 0, ,24 6 1, , Β. Έξγα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα: Κίλεκα 9) Μαξηπξίεο- 9 1, απνκλεκνλεχκαηα 75,14 10) Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 2 0, , ) Πεξηνδηθά 44 12) ρνιείν θαη άιινη 7 1,29 ζεζκνί 73 13) ρνιηθά 11 2, εγρεηξίδηα 14) ρνιηθέο 6 1,11 Βηβιηνζήθεο 1) Γεληθά Ηζηνξηθά 15) ρνιηθή δσή 4 0,74 16) Σνπηθή Ηζηνξία/ ,77 ρνιεία 36 6,

82 ΑΡΗΘΜΟ ΣΗΣΛΧΝ Γξάθεκα 11 (αλά ζεκαηηθή ππνθαηεγνξία) ΔΝΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ / Α. Έξγα πνπ αθνξνχλ παηδαγσγηθέο απφςεηο: 1) Γεληθά Ηζηνξηθά 2) Αλαιπηηθφ πξφγξακκα- πεξηερφκελν 3) Γισζζηθφ δήηεκα 4) Δηδηθή εθπαίδεπζε 5) Δθπαηδεπηηθνί-παηδαγσγνί 5.1) πλδηθαιηζκφο 5.2) Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 6) Θεζκηθφ πιαίζην- εθπ/θή πνιηηηθή- κεηαξξπζκίζεηο 7) Κηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο 8) Μαζεηέο/ηξηεο 8.1) Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 8.2) Φνηηεηηθφ Κίλεκα 9) Μαξηπξίεο- απνκλεκνλεχκαηα 10) Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 11) Πεξηνδηθά 12) ρνιείν θαη άιινη ζεζκνί 13) ρνιηθά εγρεηξίδηα 14) ρνιηθέο Βηβιηνζήθεο 15) ρνιηθή δσή 16) Σνπηθή Ηζηνξία/ ρνιεία 82

83 Απφ ηελ αλάιπζε ησλ παξαπάλσ ζηνηρείσλ πνπ αθνξνχλ ηηο ππφινηπεο ζεκαηηθέο θαηεγνξίεο ζε ζέκαηα εθπαίδεπζεο εληφο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο, ζεκεηψζακε ηα εμήο: Οη πεξηζζφηεξεο ζεκαηηθέο δελ παξνπζηάδνπλ ηδηαίηεξεο απμνκνηψζεηο ζηε δηάξθεηα ησλ εηψλ 1974 έσο Δμαηξνχληαη ηα έξγα πνπ αθνξνχλ ηελ Σνπηθή ηζηνξία/ζρνιεία, απηά πνπ αθνξνχλ ην ζεζκηθφ πιαίζην/εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή/κεηαξξπζκίζεηο, ηνπο εθπαηδεπηηθνχο/παηδαγσγνχο θαη ην γισζζηθφ δήηεκα. Αλαιπηηθφηεξα, ην ελδηαθέξνλ γηα ηελ εθπαηδεπηηθή ηζηνξία ζπγθεθξηκέλσλ πεξηνρψλ ηεο Διιάδαο ή γηα ζπγθεθξηκέλεο ζρνιηθέο κνλάδεο αξρίζεη θπξηνιεθηηθά λα «εθηηλάζζεηαη» ζηα χςε κεηά ηελ πεξίνδν Υαξαθηεξηζηηθά, απφ 6 ηίηινπο ην θηάλνπκε ζηνπο 11 ην θαη ζηνπο 27 ην , ζηνπο 36 ην θαη ζηνπο 30 ην Μία εμήγεζε ζα ήηαλ νη πξνζπάζεηεο απηνλφκεζεο θαη αλεμαξηεηνπνίεζεο θαη νη δηεθδηθήζεηο ησλ ρσξψλ ηνπ πξψελ αλαηνιηθνχ κπινθ, κεηά ηελ θαηάξξεπζή ηνπ ην Σν «Μαθεδνληθφ δήηεκα», πνπ επαλεκθαλίζηεθε κε ηε ιήμε ηνπ Β' Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ αλάκεζα ζε Διιάδα, Βνπιγαξία θαη Γηνπγθνζιαβία ζηελ αξρή, θαη Πξψελ Γηνπγθνζιαβηθή Γεκνθξαηία ηεο Μαθεδνλίαο ζηε ζπλέρεηα, σο ην Εήηεκα ηεο νλνκαζίαο ηεο ΠΓΓΜ, θαη νη γεληθφηεξεο εζληθηζηηθέο εμάξζεηο ζηα Βαιθάληα θαίλεηαη φηη δεκηνχξγεζαλ «αληηζηάζεηο» θαη ζην ρψξν ηεο ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο, θαζψο εμαθνινπζνχλ λα ππάξρνπλ ζέκαηα ηεο Διιάδαο κε γείηνλεο ρψξεο. Δμνχ θαη, φπσο παξαηεξήζακε ήδε ζην θεθάιαην ηεο αλάιπζεο ησλ ζεκαηηθψλ θαηεγνξηψλ (γ θάζε), ηα πεξηζζφηεξα έξγα αλαθέξνληαη ζηελ πεξηνρή ηεο Μαθεδνλίαο. Έλαο άιινο παξάγνληαο γηα ηελ έμαξζε ηεο ηνπηθήο ηζηνξίαο απηή ηελ πεξηφδν ζα κπνξνχζε λα είλαη ην ξεχκα ηεο «Νέαο Ηζηνξίαο»-κηθξντζηνξίαο, πνπ εκθαλίδεηαη ηφηε ζηελ Διιάδα θαη πνπ επλνεί ηε δηάζπαζε ηεο ηζηνξίαο ζε πνιιέο κηθξέο ηζηνξίεο θαη ηελ ελαζρφιεζε κε ζπγθεθξηκέλνπο ηφπνπο θαη πξφζσπα. Με ηνλ ίδην ηξφπν, ε «Νεα Ηζηνξία» ζα κπνξνχζε λα επεξεάδεη θαη ηελ θαηεγνξία ησλ Δθπαηδεπηηθψλ/Παηδαγσγψλ, θαη ηελ αχμεζή ηεο απφ ην θαη εμήο. Απηή ε θαηεγνξία παξνπζηάδεη άλνδν θαη ηελ πεξίνδν , φπσο θαη ε ζεκαηηθή ηνπ Γισζζηθνχ δεηήκαηνο. Σα έξγα, πνιιά απφ ηα νπνία είλαη θνηλά θαη ζηηο δχν θαηεγνξίεο, αθνξνχλ ηνπο πξσηεξγάηεο θαη άιια ζέκαηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ δεκνηηθηζκνχ. Σν ελδηαθέξνλ γηα ηνπο Δθπαηδεπηηθνχο/Παηδαγσγνχο παξακέλεη ακείσην κέρξη ζήκεξα. Ζ ζεκαηηθή ηνπ Γισζζηθνχ δεηήκαηνο αξρηθά έθαλε ηελ εκθάληζή ηεο κε 5 έξγα καδί ην , ακέζσο κεηά ηελ θαζηέξσζε ηεο λενειιεληθήο γιψζζαο ζε φιεο ηηο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο, κε ηνλ λφκν 309/ «Πεξί νξγαλψζεσο θαη δηνηθήζεσο ηεο Γεληθήο Δθπαηδεχζεσο». Ζ 83

84 ζεκαηηθή ηνπ Γισζζηθνχ δεηήκαηνο παξνπζηάδεη αθφκε δχν εμάξζεηο: ηελ πεξίνδν (ε νπνία ζα κπνξνχζε λα ζπζρεηηζηεί κε ηελ θαζηέξσζε ηνπ κνλνηνληθνχ ζπζηήκαηνο γξαθήο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο κε ην Π.Γ. 297/1982) θαη ηελ πεξίνδν Αληίζεηα, απφ ην 2004 έσο ην 2008 εθδφζεθε κφλν έλα ζρεηηθφ έξγν. Ζ ηειεπηαία θαηεγνξία κε ηδηαίηεξε απμνκείσζε είλαη ε ζεκαηηθή γηα ην Θεζκηθφ πιαίζην/ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή/κεηαξξπζκίζεηο. Παξαηεξνχκε δχν θνξπθψζεηο ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ εξεπλεηψλ: ην θαη ην Γηα ην , ην απμεκέλν ελδηαθέξνλ ζα κπνξνχζε λα εμεγεζεί κε ηε Μεηαξξχζκηζε ηνπ 1997, πνπ ππξνδφηεζε ηέηνηα παξαγσγή. Γηα ην , κπνξνχκε λα ζπζρεηίζνπκε ηελ παξαγσγή σο απνηέιεζκα ησλ βαζηθψλ λφκσλ γηα ηελ εθπαίδεπζε απφ ηε Μεηαξξχζκηζε ηνπ 1977, θαη κε ηνπο λφκνπο απφ ηε λέα θπβέξλεζε ηνπ ΠΑΟΚ (1982 θαη εμήο), ηδίσο κε ηνπο Ν. 1566/1985 γηα ηε δνκή θαη ιεηηνπξγία ηεο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, Ν. 1268/1982 γηα ηε δνκή θαη ιεηηνπξγία ησλ ΑΔΗ, θαη ην Ν. 1404/1983 γηα ηε δνκή θαη ιεηηνπξγία ησλ ΣΔΗ. Μηα κηθξή αχμεζε παξαηεξείηαη ζηε ζεκαηηθή ηνπ Αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο/πεξηερνκέλνπ, ηελ πεξίνδν Μία πηζαλή εμήγεζε γηα ηα έξγα ηνπ 2003 ζα κπνξνχζε λα είλαη νη Τπνπξγηθέο απνθάζεηο γηα ην Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ θαη ηα Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα πνπδψλ Γεκνηηθνχ θαη Γπκλαζίνπ, ζηηο αξρέο ηνπ 2003, αιιά ηα ζέκαηα ζηα νπνία αλαθέξνληαη ηα βηβιία είλαη πνιχ δηαθνξεηηθά κεηαμχ ηνπο, ψζηε λα κπνξνχκε λα ηα απνδψζνπκε θάπνπ ζπγθεθξηκέλα. 84

85 Καηεγνξία Σαμηλόκεζεο ΙΙ. ΔΚΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ: Α. Έξγα πνπ αθνξνύλ παηδαγσγηθέο απόςεηο: Β. Έξγα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα: Πίλαθαο 8 ΔΚΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ (αλά βαζκίδα εθπαίδεπζεο) α) Πξνζρνιηθή 0 0,00 Αξηζκό ο Σίηισλ Πνζνζηηαία Καηαλνκή 1973/ , , , β) Γεκνηηθή 7 1,29 γ) Μέζε 11 2,03 δ) Σερληθή/ 1 0,18 επαγγεικαηηθή ε) Γηδαζθαιεία/ 4 0,74 Παηδ. Αθαδεκίεο ζη) Σξηηνβάζκηα 6 1,11 δ) Δθπαίδεπζε 0 0,00 Δλειίθσλ ε) Γελ 11,81 θαηαηάζζνληαη 64 ζε βαζκίδα

86 ΑΡΗΘΜΟ ΣΗΣΛΧΝ 20 Γξάθεκα 12 (αλά βαζκίδα εθπαίδεπζεο) ΔΚΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ / Α. Έξγα πνπ αθνξνχλ παηδαγσγηθέο απφςεηο: α) Πξνζρνιηθή β) Γεκνηηθή γ) Μέζε δ) Σερληθή/επαγγεικαηηθή ε) Γηδαζθαιεία/ Παηδ. Αθαδεκίεο ζη) Σξηηνβάζκηα δ) Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ ε) Γελ θαηαηάζζνληαη ζε βαζκίδα 86

87 ηα παξαπάλσ έξγα, πνπ αθνξνχλ ηηο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο γηα πεξηνρέο εθηφο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο, ε κεγαιχηεξε απμνκείσζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ εξεπλεηψλ κέζα ζην ρξφλν παξαηεξείηαη ζηα έξγα πνπ δελ εληάζζνληαη ζε θάπνηα ζπγθεθξηκέλε βαζκίδα. πσο θαη ζηελ θαηεγνξία ησλ έξγσλ εληφο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο, έηζη θαη εδψ ε κεγαιχηεξε παξαγσγή βηβιίσλ παξαηεξείηαη απφ ην θαη κεηά, ελψ παξαηεξείηαη κείσζή ηεο ζην ηέινο ηεο πεξηφδνπ. Ζ Γεκνηηθή Δθπαίδεπζε απαζρνιεί ηνπ κειεηεηέο θπξίσο απφ ην 1994 έσο ην 2003, ε Μέζε θπξίσο απφ ην 1989 έσο ην 2008, ε Σξηηνβάζκηα απφ ην 1979 έσο ην 1993 θαη μαλά ην , ελψ ηα Γηδαζθαιεία/Παηδαγσγηθέο Αθαδεκίεο δελ παξνπζηάδνπλ δηαθνξνπνίεζε. 87

88 Καηεγνξία Σαμηλόκεζεο ΙΙ. ΔΚΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ: Α. Έξγα πνπ αθνξνύλ παηδαγσγηθέο απόςεηο: Β. Έξγα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα: Αξηζκόο Σίηισλ Πίλαθαο 9 ΔΚΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ (αλά ζεκαηηθή ππνθαηεγνξία) Πνζνζηηαία Καηαλνκή 16,79 0,00 16, / ) Γεληθά Ηζηνξηθά 4 0, ) Αλαιπηηθφ 0,37 πξφγξακκα- 2 2 πεξηερφκελν 3) Γισζζηθφ δήηεκα 0 0,00 4) Δηδηθή εθπαίδεπζε 0 0,00 5) Δθπαηδεπηηθνίπαηδαγσγνί 10 1,85 5.1) πλδηθαιηζκφο 0 0,00 5.2) Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 0 0,00 6) Θεζκηθφ πιαίζην- 0,92 εθπ/θή πνιηηηθή- 5 κεηαξξπζκίζεηο 7) Κηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο 1 0, ) Μαζεηέο/ηξηεο 4 0, ) Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 1 0, ) Φνηηεηηθφ Κίλεκα 0 0,00 0,37 9) Μαξηπξίεο- 2 απνκλεκνλεχκαηα ) Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 1 0,18 11) Πεξηνδηθά 0 0,00 12) ρνιείν θαη άιινη ζεζκνί 6 1, ) ρνιηθά εγρεηξίδηα 2 0, ) ρνιηθέο Βηβιηνζήθεο 0 0,00 15) ρνιηθή δσή 0 0,00 16) Σνπηθή Ηζηνξία/ ρνιεία 76 14,

89 ΑΡΗΘΜΟ ΣΗΣΛΧΝ Γξάθεκα 13 (αλά ζεκαηηθή ππνθαηεγνξία) ΔΚΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ / Α. Έξγα πνπ αθνξνχλ παηδαγσγηθέο απφςεηο: 1) Γεληθά Ηζηνξηθά 2) Αλαιπηηθφ πξφγξακκα- πεξηερφκελν 3) Γισζζηθφ δήηεκα 4) Δηδηθή εθπαίδεπζε 5) Δθπαηδεπηηθνί-παηδαγσγνί 5.1) πλδηθαιηζκφο 5.2) Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 6) Θεζκηθφ πιαίζην- εθπ/θή πνιηηηθή- κεηαξξπζκίζεηο 7) Κηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο 8) Μαζεηέο/ηξηεο 8.1) Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 8.2) Φνηηεηηθφ Κίλεκα 9) Μαξηπξίεο- απνκλεκνλεχκαηα 10) Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 11) Πεξηνδηθά 12) ρνιείν θαη άιινη ζεζκνί 13) ρνιηθά εγρεηξίδηα 14) ρνιηθέο Βηβιηνζήθεο 15) ρνιηθή δσή 16) Σνπηθή Ηζηνξία/ ρνιεία 89

90 ηηο ππφινηπεο ζεκαηηθέο θαηεγνξίεο Δθηφο ειιεληθνχ θξάηνπο, παξαηεξνχκε, φηη ε ζεκαηηθή ηεο ηνπηθήο ηζηνξίαο/ζρνιείσλ, πνπ ζπγθεληξψλεη ηε «κεξίδα ηνπ ιένληνο» ηνπ ζπλφινπ ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο ηεο θαηεγνξίαο, απμάλεηαη θαηαθφξπθα κεηά ην πγθεθξηκέλα, απφ 4 ηίηινπο ην , θηάλεη ζηνπο 13 (ην ρξνληθφ δηάζηεκα ), ζηνπο 17 (ην ρξνληθφ δηάζηεκα ), ζηνπο 19 (ην ρξνληθφ δηάζηεκα ) θαη ζηνπο 14 ην πσο πξναλαθέξακε, ε πιεηνλφηεηα ησλ έξγσλ αλαθέξεηαη ζε πεξηνρέο ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο, ζε κηα πξνζπάζεηα ησλ κειεηεηψλ λα απνδείμνπλ ηελ εζληθή ζπλέρεηα ζε απηέο ηηο δηαθηινληθνχκελεο πεξηνρέο, ηδίσο κε ηα δεηήκαηα εζληθψλ ηαπηνηήησλ ζηα Βαιθάληα πνπ πξνέθπςαλ εληνλφηεξα κε ηελ θαηάξξεπζε ηνπ αλαηνιηθνχ κπινθ. Ζ ζεκαηηθή ησλ εθπαηδεπηηθψλ/παηδαγσγψλ δελ παξνπζηάδεη δηαθνξνπνηήζεηο, εθηφο απφ ηελ ηειεπηαία πεξίνδν ( ) πνπ δελ εκθαλίδεη ζρεηηθά έξγα. Σν ζεζκηθφ πιαίζην/εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή/κεηαξξπζκίζεηο εκθαλίδεη απφ έλα έξγν ην 1989 θαη ην 1995 θαη απμάλεηαη ζε 3 ηελ πεξίνδν Σν ρνιείν θαη άιινη ζεζκνί εκθαλίδεη 1 έξγν ην 1983, επαλέξρεηαη κε 4 έξγα ην θαη 1 έξγν ην Οη Μαζεηέο/ηξηεο εκθαλίδνπλ 2 έξγα ην , 1 ην 2000 θαη 1 ην

91 Πίλαθαο 10 ΔΝΣΟ &ΔΚΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ (αλά βαζκίδα εθπαίδεπζεο) Καηεγνξία Σαμηλόκεζεο Αξηζκόο Σίηισλ Πνζνζηηαία Καηαλνκή 1973/ ΙΙΙ. ΔΝΣΟ+ ΔΚΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ: Α. Έξγα πνπ αθνξνύλ παηδαγσγηθέο απόςεηο: Β. Έξγα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα: 32 5, , , α) Πξνζρνιηθή 0 0,00 β) Γεκνηηθή 4 0, γ) Μέζε 3 0, δ) Σερληθή/επαγγεικαηηθή 1 0,18 1 ε) Γηδαζθαιεία/ Παηδ. Αθαδεκίεο 0 0,00 ζη) Σξηηνβάζκηα 0 0,00 δ) Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ ε) Γελ θαηαηάζζνληαη ζε βαζκίδα 0 0, ,

92 ΑΡΗΘΜΟ ΣΗΣΛΧΝ Γξάθεκα 14 (αλά βαζκίδα εθπαίδεπζεο) ΔΝΣΟ+ΔΚΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ / Α. Έξγα πνπ αθνξνχλ παηδαγσγηθέο απφςεηο: α) Πξνζρνιηθή β) Γεκνηηθή γ) Μέζε δ) Σερληθή/επαγγεικαηηθή ε) Γηδαζθαιεία/ Παηδ. Αθαδεκίεο ζη) Σξηηνβάζκηα δ) Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ ε) Γελ θαηαηάζζνληαη ζε βαζκίδα 92

93 ζν αθνξά ηα έξγα Δληφο θαη Δθηφο ειιεληθνχ θξάηνπο, ηα πεξηζζφηεξα δελ είλαη εληαγκέλα ζε βαζκίδεο. Σν ελδηαθέξνλ γηα απηά απμάλεηαη, φπσο θαη ζηηο πξνεγνχκελεο θαηεγνξίεο, απφ ην 1989 θαη εμήο αιιά νη δηαθνξνπνίεζε είλαη κηθξή. πνξαδηθά, εκθαλίδνληαη έξγα ηεο Γεκνηηθήο εθπαίδεπζεο: 1 ην 1983, 1 ην 1985, 1 ην 1995 θαη 1 ην Γηα ηε Μέζε εθπαίδεπζε έρνπκε 1 έξγν ην 200, 1 ην 2006 θαη 1 ην Σέινο, γηα ηελ Σερληθή/επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε έρνπκε 1 έξγν ην Σα παξαπάλσ έξγα δελ παξνπζηάδνπλ ηδηαίηεξε ζπγθέληξσζε ζε κηα ρξνληθή πεξίνδν θαη ε ζπνξαδηθφηεηά ηνπο δε καο επηηξέπεη λα απνδψζνπκε θάπνπ ηηο κηθξέο απμνκνηψζεηο ηνπο. 93

94 Πίλαθαο 11 ΔΝΣΟ &ΔΚΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ (αλά ζεκαηηθή ππνθαηεγνξία) Καηεγνξία Σαμηλόκεζεο Αξηζκόο Σίηισλ Πνζνζηηαία Καηαλνκή / ΙΙΙ. ΔΝΣΟ+ ΔΚΣΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ: Α. Έξγα πνπ αθνξνύλ παηδαγσγηθέο απόςεηο: Β. Έξγα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα: 32 5, , , ) Γεληθά Ιζηνξηθά 8 1, ) Αλαιπηηθό πξόγξακκαπεξηερόκελν 0 0,00 3) Γισζζηθό δήηεκα 2 0, ) Δηδηθή εθπαίδεπζε 0 0,00 5) Δθπαηδεπηηθνί-παηδαγσγνί 6 1, ) πλδηθαιηζκόο 0 0,00 5.2) Μεηαβιεηή ηνπ Φύινπ 0 0,00 6) Θεζκηθό πιαίζην- εθπ/θή πνιηηηθή- κεηαξξπζκίζεηο 0 0,00 7) Κηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο 0 0,00 8) Μαζεηέο/ηξηεο 0 0,00 8.1) Μεηαβιεηή ηνπ Φύινπ 0 0,00 8.2) Φνηηεηηθό Κίλεκα 0 0,00 9) Μαξηπξίεοαπνκλεκνλεύκαηα 0 0,00 10) Μεηαβιεηή ηνπ Φύινπ 0 0,00 11) Πεξηνδηθά 0 0,00 12) ρνιείν θαη άιινη ζεζκνί 2 0, ) ρνιηθά εγρεηξίδηα 1 0, ) ρνιηθέο Βηβιηνζήθεο 1 0, ) ρνιηθή δσή 0 0,00 16) Σνπηθή Ιζηνξία/ ρνιεία 12 2,

95 ΑΡΗΘΜΟ ΣΗΣΛΧΝ Γξάθεκα 15 (αλά ζεκαηηθή ππνθαηεγνξία) 10 ΔΝΣΟ+ΔΚΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ / Α. Έξγα πνπ αθνξνχλ παηδαγσγηθέο απφςεηο: 1) Γεληθά Ηζηνξηθά 2) Αλαιπηηθφ πξφγξακκα- πεξηερφκελν 3) Γισζζηθφ δήηεκα 4) Δηδηθή εθπαίδεπζε 5) Δθπαηδεπηηθνί-παηδαγσγνί 5.1) πλδηθαιηζκφο 5.2) Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 6) Θεζκηθφ πιαίζην- εθπ/θή πνιηηηθή- κεηαξξπζκίζεηο 7) Κηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο 8) Μαζεηέο/ηξηεο 8.1) Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 8.2) Φνηηεηηθφ Κίλεκα 9) Μαξηπξίεο- απνκλεκνλεχκαηα 10) Μεηαβιεηή ηνπ Φχινπ 11) Πεξηνδηθά 12) ρνιείν θαη άιινη ζεζκνί 13) ρνιηθά εγρεηξίδηα 14) ρνιηθέο Βηβιηνζήθεο 15) ρνιηθή δσή 16) Σνπηθή Ηζηνξία/ ρνιεία 95

96 πσο βιέπνπκε απφ ηνπο παξαπάλσ πίλαθεο, ζηηο ππφινηπεο ζεκαηηθέο ησλ έξγσλ Δληφο θαη Δθηφο ειιεληθνχ θξάηνπο, πάιη ε Σνπηθή ηζηνξία/ζρνιεία έρεη ηελ ηηκεηηθή ηεο. Παξνπζηάδεη απφ έλα έξγν ην 1979 θαη ην 1985 θαη επαλεκθαλίδεηαη ην κε 3 έξγα, ην κε 4 έξγα θαη ην κε 3 έξγα. Πέληε (5) απφ ηα έξγα αθνξνχλ πεξηνρέο ηεο Μαθεδνλίαο θαη 2 ηεο Λεπθάδαο. Πάιη ζα κπνξνχζακε λα απνδψζνπκε ηελ ελαζρφιεζε κε ηελ πεξηνρή ηεο Μαθεδνλίαο, ζηελ πξνζπάζεηα λα θαλεί ε ζπλέρεηα ηεο ειιεληθήο ηαπηφηεηαο εθεί. Σα γεληθά ηζηνξηθά έξγα έρνπλ κηα κηθξή απμνκνίσζε κε 2 έξγα ην θαη ην , 1 έξγν ην , 1 έξγν ην θαη 2 έξγα ην Ζ ζεκαηηθή ησλ Δθπαηδεπηηθψλ/παηδσγσγψλ παξνπζηάδνπλ ζηαζεξή πνξεία κε 1 έξγν ζε θάζε πεξίνδν, εθηφο απφ ην , πνπ δελ ππάξρεη ζρεηηθή κειέηε. Σν ρνιείν θαη άιινη ζεζκνί, εκθαλίδεη κφλν 2 έξγα ηελ πεξίνδν θαη ην Γισζζηθφ δήηεκα απφ 1 έξγν ην θαη ην

97 ΔΠΑΝΔΚΓΟΔΗ Αλάκεζα ζηα έξγα πνπ θαηαγξάςακε, ζπκπεξηιάβακε θαη έξγα πνπ επαλεθδφζεθαλ κεηά ην πλήζσο απηά ηα έξγα επαλεθδίδνληαλ κε ηελ επηκέιεηα ηξίησλ κειεηεηψλ πνπ ηα πξνιφγηδαλ θαη ηα ζρνιίαδαλ. ηε ζπλέρεηα παξαζέηνπκε ηα ζπγθεθξηκέλα έξγα, θαη αιθαβεηηθή ζεηξά σο πξνο ην επψλπκν ηνπ ζπγγξαθέα. Αλαθέξεηαη ην έηνο επαλέθδνζεο ησλ βηβιίσλ, κεηά ην 1973, ελψ ην έηνο πξψηεο έθδνζήο ηνπο αλαθέξεηαη ζηελ αλάιπζε ησλ βηβιίσλ πνπ έπεηαη: ΔΠΑΝΔΚΓΟΔΙ ΤΓΓΡΑΦΔΑ ΣΙΣΛΟ ΔΚΓΟΔΙ ΣΟΠΟ ΔΣΟ ISBN Αξαβαληηλφο, Παλαγηψηεο - Νηθνιατδνπ, Διεπζεξία (επ) Ηζηνξία ηεο ειιεληθήο παηδείαο παξ' Διιεζηλ Δηαηξεία Ζπεηξσηηθψλ Μειεηψλ Ησάλληλα 1986 Γηαλλίδεο, Διηζζαίνο Γιελφο, Γεκήηξεο- Ζιηνχ Φίιηππνο (επ.) Γξηηζφπνπινο, Σάζνο Γεικνχδνο, Αιέμαλδξνο Γεικνχδνο, Αιέμαλδξνο Γεικνχδνο, Αιέμαλδξνο Γιψζζα θαη δσή. Αλαιπηηθή κειέηε ηνπ γισζζηθνχ δεηήκαηνο Κάιβνο Αζήλα 1974 Άπαληα Θεκέιην Αζήλα Παηξηαξρηθή Μεγάιε ηνπ Γέλνπο ρνιή Σν θξπθφ ζθνιεηφ, Σν βηβιίν απηφ εγξάθε κε ηελ πεπνίζεζηλ φηη ζα ην δηαβάδνπλ θάπνηε ζαλ παξακχζη Σν πξφβιεκα ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο Ηκβξηψηεο, Γηάλλεο Ζ θνηλσληθή ζεκαζία ηεο ηδενινγίαο ηνπ δεκνηηθηζκνχ Καιαληδήο, Κψζηαο Κάζηαλνο, Θεφδσξνο Καζηφξρεο, Δπζχκηνο- Μαθξήο Ζ παηδεία ελ Διιάδη, Ζ εθπαίδεπζε ησλ δεκνδηδαζθάισλ ζηελ Διιάδα Πεξί ηεο ελ Γεκεηζάλε Διιεληθήο ρνιήο θαη [ρ.ν] Αζήλα 2004 Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο Θεζζαινλί θε Μπάυξνλ Αζήλα 1983 Μπάυξνλ Αζήλα 1983 χγρξνλε Δπνρή Διιεληθά Γξάκκαηα Γεκφζηα Βηβιηνζήθε Φιψξηλαο "Βαζηιηθήο Πηηφζθα - Βαξλά" Γθαιεξί "Κνπιηνχξα" Αζήλα Αζήλα Φιψξηλα Αζήλα

98 ΔΠΑΝΔΚΓΟΔΙ ΤΓΓΡΑΦΔΑ ΣΙΣΛΟ ΔΚΓΟΔΙ ΣΟΠΟ ΔΣΟ ISBN Νηθφιανο πεξί ησλ θαζηδξπηψλ θαη πξψησλ απηήο δηδαζθάισλ Κνλεκέλνο, Σν δήηεκα ηεο γιψζζαο Φηιφκπζνο Αζήλα 1993 Νηθφιανο Κνπληνπξάο, Μίιηνο- Γεκαξάο, Αιέμεο Κιείζηε ηα ζρνιεία - εθπαηδεπηηθά άπαληα - ηφκνο Α & Β Γλψζε Αζήλα Ξαλζφπνπινο, Κσλζηαληίλνο πλνπηηθή έθζεζηο ηεο πλεπκαηηθήο αλαπηχμεσο ησλ λεψηεξσλ ειιήλσλ απφ ηεο αλαγελλήζεσο απηψλ κέρξη ηνχδε Ξεξαδάθε, Κνχια Δπαλζία Καΐξε ( ) : ε πξψηε ειιελίδα ηεο λεφηεξεο Διιάδαο πνπ δηέδσζε ηε κφξθσζε -2ε έθδ Παπαλνχηζνο, Δ. Π. Ραβαζφπνπινο,Θν πθπδίδεο αθειιαξφπνπινο,. -θηάο Α. - Μηραιφπνπινο Θ. - - Σζνιάθεο Υ. (επηκ.) Σξηαληαθπιιίδεο, Μαλφιεο Υαηδηδάθηο, Γεψξγηνο Αγψλεο θαη αγσλία γηα ηελ παηδεία - 2ε έθδ Πεξί εγθχσλ δηδαζθαιηζζψλ θαη ν Υξ. Υξεζηνβαζίιεο Έθζεζηο ηεο επηηξνπείαο ηεο δηνξηζζείζεο πξνο εμέηαζηλ ηεο γισζζηθήο δηδαζθαιίαο ησλ δεκνηηθψλ ζρνιείσλ Άπαληα Γελεζήησ θσο: Ο καιιηαξηζκφο εηο ηα δεκνηηθά ζρνιεία Καξαβίαο Αζήλα 1988 Κέδξνο Αζήλα 1984 Φηιηππφηεο Αζήλα 1996 πιινγέο Αζήλα Βάληαο ΑΠΘ Ηλζηηηνχην Νενειιεληθψλ πνπδψλ Θεζζαινλί θε Θεζζαινλί θε Πειαζγφο Αζήλα Αλαιπηηθφηεξα παξαηεξνχκε ηα εμήο: πσο αλαθέξεη ζηελ αξρή ηνπ βηβιίνπ Ηζηνξία ηεο ειιεληθήο παηδείαο παξ' Έιιεζηλ ηνπ Π. Αξαβαληηλνχ, ν ηφηε Πξφεδξνο ηεο ΔΖΜ, Κψζηαο Φξφληδνο, πξφθεηηαη γηα ηελ έθδνζε ησλ θαηάινηπσλ ηνπ Π. Αξαβαληηλνχ. σδφκελα θαηάινηπα πνπ βξέζεθαλ ζηελ θαηνρή ηνπ Κ.Θ. Γεκαξά, παξαρσξήζεθαλ ζηελ ΔΖΜ γηα έθδνζε. Πξφθεηηαη, θπξίσο, γηα ηελ πξαγκαηεία «Ηζηνξία ηεο Διιεληθήο Παηδείαο» πνπ είρε γξάςεη ν Π. Αξαβαληηλφο ζην πιαίζην ηνπ Ρνδνθαλάθεηνπ θηινινγηθνχ δηαγσληζκνχ, ην 1867 θαη πνπ φ ίδηνο πξνφξηδε γηα έθδνζε. Ο Κ.Θ. Γεκαξάο είρε 98

99 γξάςεη δχν εθηελείο εηζαγσγέο, ελψ ε επηκέιεηα έγηλε απφ ζπλεξγάηεο ηεο ΔΖΜ. Σελ έθδνζε πξνινγίδεη ε Δ. Η. Νηθνιαίδνπ, η. Καζεγήηξηα ηνπ Σκήκαηνο Ηζηνξίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ, θαη κέινο ηεο ΔΖΜ, πνπ έρεη αλαιάβεη θαη ηελ επηκέιεηα. Ζ πξψηε έθδνζε ηνπ έξγνπ Γιώζζα θαη δσή: Αλαιπηηθή κειέηε ηνπ Γισζζηθνύ Εεηήκαηνο ηνπ Δι. Γηαλλίδε, έγηλε ην 1908 απφ ην Αδειθάην Διιεληθήο Γιψζζαο. Ζ 2 ε έθδνζή ηνπ ην 1974, απφ ηηο εθδφζεηο Κάιβνο, πεξηέρεη «Δηζαγσγηθφ εκείσκα» πνπ εμάξεη ηελ επζηνρία θαη ηελ αμία ηνπ βηβιίνπ. ην δίηνκν έξγν Άπαληα εθδίδνληαη ηα έξγα ηνπ Γεκ. Γιελνχ. Σελ εθδνηηθή θξνληίδα έρεη ν Φηι. Ζιηνχ πνπ γξάθεη ηελ Δηζαγσγή θαη ηηο εκεηψζεηο. πσο αλαθέξεηαη ζε απηέο, ε παξνχζα έθδνζε απνξξέεη απφ ηελ αλάζεζε ηνπ 1965 απφ ηνλ Αλδξέα θαη ηελ Άλλα Γιήλνπ ζηηο εθδφζεηο Θεκέιην. Σα ζπκβάληα πνπ αθνινχζεζαλ θαηέζηεζαλ αδχλαηε εθείλε ηελ έθδνζε γηα πνιιά ρξφληα. πκπεξηιακβάλνληαη φια ηα επψλπκα, αλψλπκα θαη έξγα ηνπ Γ.Γιελνχ κε ςεπδψλπκν, γηαηί, φπσο γξάθεη ν Φ. Ζιηνχ, ν Γ. Γιελφο ήηαλ «έλδνμνο αιιά αγλνεκέλνο». Βαζίζηεθε ζε αξρεηαθέο έξεπλεο θαη πξνθνξηθέο καξηπξίεο. ηελ Δηζαγσγή αλαθέξεηαη ε ηππηθή βηνγξαθία ηνπ Γ. Γιελνχ, ε ηδενινγηθή ηνπ εμέιημε θαη ε παξνπζίαζε ηεο χιεο. Ο Α ηφκνο θαιχπηεη έξγα απφ ην 1898 έσο ην 1910 θαη ν Β ηφκνο έξγα απφ ην 1910 έσο ην Ζ πξψηε έθδνζε ηνπ Α ηφκνπ ηνπ έξγνπ Παηξηαξρηθή Μεγάιε ηνπ Γέλνπο ρνιή ηνπ Σ. Γξηηζφπνπινπ, έγηλε ην 1966 θαη ηνπ Β ηφκνπ ην Ζ έθδνζε ηνπ 2004 πξφθεηηαη γηα θσηνκεραληθή επαλεθηχπσζή ηνπο απφ ην χλδεζκν ησλ ελ Αζήλαηο Μεγαινζρνιηηψλ, κε ηελ έγθξηζε ηνπ ζπγγξαθέα θαη ρσξίο αλαζεσξήζεηο, ην Με επηζηνιή ηνπ πξνο ην ζπγγξαθέα ην Γηνηθεηηθφ πκβνχιην ηνπ πλδέζκνπ, ζεσξεί ην έξγν πλεπκαηηθφ κλεκείν αληάμην ηεο ρνιήο, θαη δεηνχλ ηελ επαλέθδνζή ηνπ κε ηελ επθαηξία ηεο ζπκπιήξσζεο 550 εηψλ απφ ηελ ίδξπζή ηεο. Σν έξγν, αλαθέξνπλ, είλαη εμαληιεκέλν θαη δπζεχξεην αιιά ηφζν πιήξεο ψζηε ε εμάληιεζή ηνπ λα δεκηνπξγεί θελφ ζην ρψξν. Αθνινπζνχλ «χληνκεο Αλαδξνκηθέο εκεηψζεηο» απφ ην ζπγγξαθέα φπνπ αλαιχεη ηηο θαηά θαηξνχο παξνπζηάζεηο ηνπ έξγνπ απφ «έγθπξνπο επηζηήκνλεο». 99

100 Ζ πξψηε έθδνζή ηνπ έξγνπ Σν θξπθό ζθνιεηό, ηνπ Αι. Γεικνχδνπ έγηλε ην 1950 απφ ην INSTITUT FRANÇAIS D ATHÈNES., κε πξφινγν θαη εηζαγσγή ηνπ ζπγγξαθέα. Ζ επαλέθδνζε ηνπ έξγνπ έγηλε ην 2006 απφ ην Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο. Δγθαηληάδεη κηα ζεηξά εθδφζεσλ πνπ ζθνπφ έρνπλ λα πξνζθέξνπλ «έξγα παηδείαο», δειαδή πνηφηεηαο θαη επηπέδνπ έξγα», φπσο αλαγξάθεηαη ζην Δηζαγσγηθφ ζεκείσκα απφ ηνλ Πξχηαλε ηνπ ΑΠΘ. Ο Αι. Γεικνχδνο, εμάιινπ, ππήξμε έλαο απφ ηνπο πξψηνπο θαζεγεηέο θαη ζεκειησηέο ηνπ ΑΠΘ. Αθνινπζνχλ ηα «Πξνινγηθά», κε βηνγξαθηθά ζηνηρεία ηνπ ζπγγξαθέα. Σν επφκελν έξγν ηνπ Αι.Γεικνχδνπ Σν βηβιίν απηό εγξάθε κε ηελ πεπνίζεζηλ όηη ζα ην δηαβάδνπλ θάπνηε ζαλ παξακύζη πξσηνεθδφζεθε ην 1911 ζηελ Αζήλα απφ ην ηππνγξαθείν «Δζηία». Πεξηιακβάλεη ηα πξαγκαηηθά γεγνλφηα, ηηο θαηεγνξίεο θαη ηελ απνινγία ηνπ Αι. Γεικνχδνπ ζηε δίθε γηα ην ζρνιείν ηνπ Βφινπ. Ζ επαλέθδνζή ηνπ έγηλε ην Πξφθεηηαη γηα αθξηβέο αληίγξαθν ηεο πξψηεο έθδνζεο, ρσξίο πξφινγν ή ζρνιηαζκφ ηξίηνπ, θαη ρσξίο λα αηηηνινγείηαη ε επαλέθδνζε. Δπηζεκαίλεηαη απιψο φηη ζην θείκελν δηαηεξείηαη ε νξζνγξαθία, ε ζχληαμε θαη ε ζηίμε ηνπ ζπγγξαθέα. πσο θαη ζην παξαπάλσ βηβιίν ηνπ Γεικνχδνπ, έηζη θαη ζην έξγν Σν πξόβιεκα ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ε επαλέθδνζε έγηλε ην Πξφθεηηαη γηα αθξηβέο αληίγξαθν ηεο πξψηεο έθδνζεο, ρσξίο πξφινγν ή ζρνιηαζκφ ηξίηνπ, θαη ρσξίο λα αηηηνινγείηαη ε επαλέθδνζε. Δπηζεκαίλεηαη απιψο φηη ζην θείκελν δηαηεξείηαη ε νξζνγξαθία, ε ζχληαμε θαη ε ζηίμε ηνπ ζπγγξαθέα. Ζ πξψηε ηνπ έθδνζε ήηαλ ην 1944, ηξία ρξφληα κεηά ηελ νινθιήξσζή ηνπ ιφγσ ησλ «κεγάισλ γεγνλφησλ» φπσο επηζεκαίλεη ν ζπγγξαθέαο, ρσξίο πξνζζήθεο ή αιιαγέο. Ζ εθπαηδεπηηθή ζπγθπξία ηεο αιιαγήο ηεο θπβέξλεζεο (θπβέξλεζε ΠΑΟΚ) θαη ηνπ Ν. 1268/82 γηα ηε δνκή θαη ιεηηνπξγία ησλ Αλσηάησλ Δθπαηδεπηηθψλ Ηδξπκάησλ (ίδξπζε Παηδαγσγηθψλ Σκεκάησλ), κπνξεί λα απνηέιεζαλ ελαχζκαηα γηα ηελ επαλέθδνζε ησλ δχν παξαπάλσ έξγσλ. Ζ έθδνζε ην 1976 ηνπ έξγνπ ηνπ Γ. Ηκβξηψηε Ζ θνηλσληθή ζεκαζία ηεο ηδενινγίαο ηνπ δεκνηηθηζκνύ, απνηειεί απιή επαλέθδνζε ηεο πξψηεο έθδνζεο πνπ έγηλε ζην Βεξνιίλν, ην 1959, ρσξίο άιιεο πξνζζήθεο, πξφινγν ή ζρφιηα απφ ηνλ ίδηνλ ή θάπνηνλ ηξίην ζρνιηαζηή. 100

101 Σν έξγν Ζ παηδεία ελ Διιάδη, ηνπ Κ. Καιαληδή αξρηθά έκεηλε αδεκνζίεπην γηα πεξηζζφηεξν απφ 50 ρξφληα θαη δελ αμηνπνηήζεθε ζηελ ηζηνξηνγξαθία ηεο εθπαίδεπζεο. ηελ Δηζαγσγή, ν Γ. Γξφιιηνο θαη ν Υξ. Σδήθαο, κέιε ΓΔΠ ηνπ ΠΣΓΔ ηνπ Αξηζηνηέιεηνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο, αλαθέξνπλ φηη ζηελ παξνχζα εξγαζία πξνζεγγίδνπλ ηε ζπκβνιή ηνπ Κ. Καιαληδή ζηε κειέηε ηεο πεξηφδνπ θαιχπηεη ηελ πεξίνδν απηή κε δηαηξηβή αδεκνζίεπηε γηα ρξφληα, ελψ δελ έρεη κειεηεζεί ζπλζεηηθά απφ άιιε εξγαζία. Ζ αμηνπνίεζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο δηαηξηβήο, θαζψο θαη εξγαζηψλ άιισλ αξηζηεξψλ παηδαγσγψλ, ζεσξνχλ φηη απνηειεί θαη ηηκή ζην δηθφ ηνπο έξγν θαη ζηνπο αγψλεο πνπ έδσζαλ. Ζ πξψηε έθδνζε ηνπ βηβιίνπ Ζ εθπαίδεπζε ησλ δεκνδηδαζθάισλ ζηελ Διιάδα ηνπ Θ. Κάζηαλνπ, έγηλε ην 1920 ζηε Γεξκαλία. Δπξφθεηην γηα έθδνζε ζηε γεξκαληθή γιψζζα ηεο Γηδαθηνξηθήο Γηαηξηβήο ηνπ ζπγγξαθέα. ηελ επαλέθδνζε ηνπ 1995, κεηαθξάδεη θαη πξνινγίδεη, κε «Δπηηάθην Δπίγξακκα», ν Καζεγεηήο Παηδαγσγηθψλ Γεκ. Θσίδεο. Δθεί πεξηιακβάλεη βηνγξαθηθά ζηνηρεία ηνπ ζπγγξαθέα θαη εμεγεί ην πψο νδεγήζεθε ζηελ έθδνζε απηή. πσο γξάθεη, θαίλεηαη φηη ζηελ Διιάδα δελ θπθινθφξεζε ε πξψηε έθδνζε θαη νη ειάρηζηεο αλαθνξέο ζε απηφ έγηλαλ απφ γεξκαλνκαζείο Έιιελεο κειεηεηέο. Ο ίδηνο ν Θσίδεο ην είρε ζπκπεξηιάβεη ζηε βηβιηνγξαθία ηεο Γηδαθηνξηθήο ηνπ Γηαηξηβήο.. Θεσξεί πσο ε κεηάθξαζε θαη ε επαλέθδνζή ηνπ απνηειεί δείγκα νθεηιφκελεο ηηκήο θαη επγλσκνζχλεο ζε θάπνηνλ πνπ «ππεξέηεζε κηα πίζηε θαη έπεζε πξφσξα ζηηο επάιμεηο ηνπ θαζήθνληνο, ζχκα ησλ ζπθνθαληηψλ θαη ηεο άδηθεο κεηαρείξηζεο». Ζ ζέζε ηνπ Θ. Κάζηαλνπ ήηαλ φηη ην θχξην κέξνο ηεο εξγαζίαο γηα ηε κφξθσζε ηνπ ιανχ αλήθεη πξνπαληφο ζην ιατθφ ζρνιείν θαη φηη ε εθπαίδεπζε ησλ δαζθάισλ ησλ ιατθψλ ζρνιείσλ πξέπεη λα «αλπςσζεί ζε αλψηαηε βαζκίδα». Έηζη ν Γεκ. Θσίδεο, πξνρσξάεη ζηελ έθδνζε απηή, αλαθέξεηαη ζην, ζεσξψληαο φηη ηψξα (δει. ην 1995), πνπ έρνπλ παξέιζεη 10 ρξφληα απφ Ν 1268/82, γηα ηελ ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία ησλ Παηδαγσγηθψλ Σκεκάησλ ζηα Παλεπηζηήκηα, δελ έρνπλ λφεκα νη δηάθνξεο αξλεηηθέο ηνπνζεηήζεηο θαη ακθηζβεηήζεηο ζρεηηθά κε ηε ζθνπηκφηεηα θαη ηελ αλαγθαηφηεηα απηήο ηεο «αλσηαηηθνπνίεζεο». Σν βηβιίν Σν δήηεκα ηεο Γιώζζαο. Λόγνο έξγνπ ζθηά ηνπ Ν. Κνλεκέλνπ ηνπ 1993, είλαη επαλέθδνζε θεηκέλσλ ηνπ ζπγγξαθέα. Πξψηε έθδνζε κε ηίηιν «Σν 101

102 δήηεκα ηεο Γιψζζαο» έγηλε ην 1873 ζηελ Κέξθπξα, απφ ηηο εθδφζεηο «Ο Κάδκνο». Σελ επηινγή, ηελ Δηζαγσγή θαη ηα ζρφιηα γηα ην βηβιίν ηνπ 1993 έθαλε ε Ρεληψ Παπαηζαξνχρα-Μηζζηνπ. πσο ζρνιηάδεη, πξφθεηηαη γηα κηα απνινγία γηα ηε γιψζζα γηαηί, παξά ηελ θαζηέξσζε ηεο Γεκνηηθήο, εμαθνινπζεί λα θηλδπλεχεη απφ αιινηψζεηο θαη ζπξξηθλψζεηο. Σελ επηκέιεηα θαη ην ζρνιηαζκφ ηεο δίηνκεο έθδνζεο Κιείζηε ηα ζρνιεία - εθπαηδεπηηθά άπαληα - ηόκνο Α & Β ηνπ Μ. Κνπληνπξά, αλέιαβε ν Αι. Γεκαξάο. ηα «Πξνινγηθά» αλαθέξεη φηη γηα ηελ επαλέθδνζε ησλ θεηκέλσλ ηνπ ζπγγξαθέα, βαζίζηεθε ζην αξρείν πνπ πεξηζψζεθε απφ ηελ νηθνγέλεηά ηνπ. Έηζη ζεσξεί φηη δίλεη νινθιεξσκέλε ηελ εηθφλα ησλ ζθέςεσλ θαη ησλ πξάμεσλ ελφο απφ ηνπο πην ζεκαληηθνχο εθπξνζψπνπο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ δεκνηηθηζκνχ θαη πινπηίδεη θαζνξηζηηθά ηελ πεξίνδν , κηα απφ ηηο πην ελδηαθέξνπζεο πιεπξέο ηεο εθπαηδεπηηθήο ηζηνξίαο. Σν πιηθφ πνπ ζπγθεληξψζεθε γηα λα νινθιεξσζεί απηή ε έθδνζε «ηεθκεξηψλεη ζεσξεηηθέο απφςεηο γηα ην λφεκα θαη ην βάζνο ησλ ζπγθξνχζεσλ πνπ ραξαθηήξηδαλ ηελ επνρή», αιιά απνθαιχπηεη θαη ηελ έθηαζε ηνπ θηλήκαηνο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ δεκνηηθηζκνχ θαη ηελ αλάγθε λα μεθχγεη πηα ε κειέηε ηνπ απφ ηνπο ηξεηο «κεγάινπο» ηνπ, δει ηνλ Αι. Γεικνχδν, ην Γ Γιελφ θαη ηνλ Μ. Σξηαληαθπιιίδε. Ζ πξψηε έθδνζε ηεο έθζεζεο κε ηίηιν πλνπηηθή έθζεζηο ηεο πλεπκαηηθήο αλαπηύμεσο ησλ λεώηεξσλ ειιήλσλ από ηεο αλαγελλήζεσο απηώλ κέρξη ηνύδε ηνπ Κ. Ξαλζφπνπινπ, έγηλε ην 1880 ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε ΣΤΠΟΗ ΒΟΤΣΤΡΑ θαη /αο. Ζ επαλέθδνζή ηεο ην 1988 απφ ην Βηβιηνπσιείν Γ.Ν. Καξαβία ζηελ Αζήλα, είλαη αθξηβήο επαλεθηχπσζε, ρσξίο πξφινγν ή ζρνιηαζκφ. Σν έξγν ηεο Κ. Ξεξαδάθε Δπαλζία Καΐξε ( ) : ε πξώηε ειιελίδα ηεο λεόηεξεο Διιάδαο πνπ δηέδσζε ηε κόξθσζε, πξσηνεθδφζεθε ζηελ Αζήλα ην 1956, ρσξίο λα αλαγξάθεηαη ην φλνκα ηνπ εθδφηε. Σν 1984 επαλεθδίδεηαη απφ ηελ ίδηα κε δηαθνξεηηθφ πξφινγν, αιιαγέο ζηε δηαηχπσζε ηνπ αξρηθνχ θεηκέλνπ θαη ζπκπιεξψζεηο κέζα ζηα αξρηθά θεθάιαηα. ην ηέινο πξνζζέηεη έλα Παξάξηεκα κε επηζηνιέο απφ θαη πξνο ηελ Δπ. Καΐξε θαη νινθιεξψλεη ηελ επαλέθδνζε κε «Μεξηθέο γεληθέο παξαηεξήζεηο», φπνπ ηνλίδεη ζεκαληηθά ζεκεία ηνπ έξγνπ ηεο Δπ. Καΐξε. 102

103 Πξφθεηηαη γηα επαλέθδνζε κε ζπκπιεξψζεηο, ίζσο κε ηελ εχξεζε λέσλ πεγψλ, ρσξίο λα ππνδειψλεηαη θάπνηνο άιινο ιφγνο. Ζ πξψηε έθδνζε ηνπ έξγνπ Αγώλεο θαη αγσλία γηα ηελ παηδεία ηνπ Δ.Π. Παπαλνχηζνπ έγηλε ην Ο ίδηνο ν εθδφηεο, ηξαηήο Γ. Φηιηππφηεο, πξνρψξεζε ζηελ επαλέθδνζε ην ην «εκείσκά» ηνπ αλαθέξεη φηη πέξαζαλ 31 ρξφληα απφ ηελ πξψηε έθδνζε θαη αθφκε γίλνληαη αγψλεο θαη ππάξρεη αγσλία γηα ηελ παηδεία. Απνθάζηζε λα παξνπζηάζεη φ ίδηνο ηε έθδνζε απηή ζπκβάιινληαο θαη απηφο ζην ρψξν ηεο παηδείαο., θαζψο, ζχκθσλα κε ηνλ ίδην ηνλ Δ.Π. Παπαλνχηζν, θάζε γεληά δίλεη ηε κάρε ηεο γηα ηελ παηδεία. ηελ επαλέθδνζε δε ζπκπεξηέιαβε ηα θείκελα λνκνζεζίαο θαη πξνγξακκαηηζκνχ ηεο Δθπαηδεπηηθήο Μεηαξξχζκηζεο, γηαηί κεηά απφ 31 ρξφληα έρνπλ αιιάμεη. Ζ πξψηε έθδνζε ηεο Έθζεζεο ηεο επηηξνπείαο ηεο δηνξηζζείζεο πξνο εμέηαζηλ ηεο γισζζηθήο δηδαζθαιίαο ησλ δεκνηηθώλ ζρνιείσλ έγηλε ην 1921 απφ ην Σππνγξαθείν Μ Μαληδεβειάθε. ηελ επαλέθδνζή ηνπ, ην 1992, εληάρζεθε ζηε ζεηξά «Παηδεία θαη Γιψζζα» ησλ εθδφζεσλ Βάληα. ην «εκείσκα» ηνπ εθδφηε αλαθέξεηαη φηη ην ελέηαμαλ ζε απηή ηε ζεηξά κε ζθνπφ λα ζχξνπλ ηελ απιαία ηνπ ρξφλνπ γηα λα κε ζβήζνπλ εμαηηίαο ηνπ έξγα «κεγάια θαη ζσκαζηά», γηαηί ήηαλ πξσηνθαλήο ε απφθαζε ηεο επηηξνπήο λα θάςνπλ ηα δηδαθηηθά βηβιία ηεο κεηαξξχζκηζεο ηνπ Δπίζεο, ζέινπλ λα ζπκίζνπλ παιηέο θαη λα απνηξέςνπλ λέεο ζπκθνξέο. Ζ Έθζεζε παξαηίζεηαη αλαιινίσηε θαη αζρνιίαζηε. πλνδεχεηαη απφ Δηζαγσγή ηνπ Υξ. Σζνιάθε, πνπ έρεη ηε δηεχζπλζε ηεο ζεηξάο, φπνπ αλαθέξεηαη ζην γισζζηθφ δήηεκα θαη ηα ζρνιηθά αλαγλσζηηθά. Αξρηθά ην 8ηνκν έξγν ησλ Απάλησλ ηνπ Μ. Σξηαληαθπιιίδε εθδφζεθε απφ ην 1963 έσο ην 1969 απφ ην Ίδξπκα Νενειιεληθψλ πνπδψλ (Ίδξπκα Μαλ. Σξηαληαθπιιίδε) ηνπ Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο. Σν 1967 ηελ έθδνζε πξνιφγηδε ν Ησ. Καθξηδήο, σο πξφεδξνο ηνπ δηνηθεηηθνχ ζπκβνπιίνπ ηνπ Ηδξχκαηνο. Ζ πξψηε απηή έθδνζε απνηεινχζε φξν ηεο δηαζήθεο ηνπ Μ. Σξηαληαθπιιίδε γηα ην Ηλζηηηνχην. Σν 1981, ε επαλέθδνζε ησλ ηφκσλ 3. «Νενειιεληθή Γξακκαηηθή. Ηζηνξηθή Δηζαγσγή» θαη 6. «Γεκνηηθηζκφο θαη αληίδξαζε», πξφθεηηαη νπζηαζηηθά γηα αλαηχπσζε κε δηνξζψζεηο. πσο θαίλεηαη απφ ηελ αξρηθή ζεκείσζε ηνπ Γηνηθεηηθνχ 103

104 πκβνπιίνπ, ν η. 3 δελ είρε αλαηππσζεί ην καδί κε ηα άιια έξγα ηνπ, επεηδή ππήξραλ αθφκα πνιιά παιηά αληίηππα. Ζ επέκβαζε ηνπ Ηλζηηηνχηνπ πεξηνξίζηεθε ζε δηνξζψζεηο ηππνγξαθηθψλ ιαζψλ, ιαζεκέλσλ παξαπνκπψλ θαη ηελ απνθαηάζηαζε ησλ παξνξακάησλ. Σν βηβιίν θπθινθνξεί ζε δηπιάζην αξηζκφ αληηηχπσλ απφ ηνπο άιινπο ηφκνπο, θπξίσο επεηδή ζπλνδεχεη ηε κεγάιε «Νενειιεληθή Γξακκαηηθή». Ο η. 6 επαλεθδφζεθε ην 1988, θσηνκεραληθά θαη ρσξίο επεκβάζεηο ζην πεξηερφκελφ ηνπ, παξά κφλν δηνξζψζεηο ηππνγξαθηθψλ ιαζψλ. Πξφθεηηαη γηα ην ηειεπηαίν έξγν ηνπ Μ. Σξηζαληαθπιιίδε θαη δηαθφπεθε κε ην ζάλαηφ ηνπ ζην 22 ν ηππνγξαθηθφ. Οη ζεκεηψζεηο πνπ άθεζε ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ απνπεξάησζή ηνπ. Κπθινθνξεί θαη απηφο ν ηφκνο ζε δηπιάζην αξηζκφ αληηηχπσλ απφ ηνπο ππφινηπνπο. Ζ πξψηε έθδνζε ηνπ έξγνπ Γελεζήησ θσο: Ο καιιηαξηζκόο εηο ηα δεκνηηθά ζρνιεία ηνπ Γ. Υαηδηδάθη, έγηλε ην 1920 απφ ην Σππνγξαθείν ηεο Β. Απιήο Α. Ραθηάλε. ηελ επαλέθδνζε δελ κπνξέζακε λα θάλνπκε απηνςία, αιιά απφ ηα ζηνηρεία πνπ δηαηίζεληαη απφ ηνλ εθδνηηθφ νίθν, βιέπνπκε φηη έρεη ην παιηφ εμψθπιιν θαη ηνλ ίδην αξηζκφ ζειίδσλ. Πξφθεηηαη, πξνθαλψο, γηα απιή επαλεθηχπσζε. 104

105 ΚΑΣΖΓΟΡΗΔ ΔΡΓΩΝ ηε ζπλέρεηα, θαηαηάμακε ηα έξγα ζηηο αθφινπζεο θαηεγνξίεο αλάινγα κε ην πεξηερφκελφ ηνπο. α. Έξεπλεο- πξφθεηηαη γηα έξγα πνπ θξίλακε φηη απνηεινχλ εξεπλεηηθή δνπιεηά, δειαδή, είλαη βαζηζκέλεο ζε λέα ληνθνπκέληα θαη ηεθκήξηα-πεγέο θαη αθνινπζνχλ θαλφλεο επηζηεκνληθήο δενληνινγίαο. β. πλζεηηθέο εξγαζίεο- πξφθεηηαη γηα γεληθέο επηζθνπήζεηο πνπ βαζίδνληαη ζε πξνεγνχκελεο αλαιχζεηο. πλζέηνπλ γεληθά απφςεηο, ρσξίο λα γίλεηαη λέα έξεπλα ή λα πξνζθνκίδνληαη λέα δεδνκέλα. γ. Ιζηνξηνδηθηθά έξγα- πξφθεηηαη γηα έξγα εξαζηηερλψλ, ρσξίο λα αθνινπζνχλ απαξαίηεηα θαλφλεο επηζηεκνληθήο δενληνινγίαο. ην ζχλνιν ησλ πεληαθνζίσλ ζαξάληα δχν (542) ηίηισλ δηαθξίλακε ηξηαθφζηεο δέθα ηέζζεξηο (314) έξεπλεο, εβδνκήληα ηξεηο (73) ζπλζεηηθέο εξγαζίεο θαη εθαηφλ πελήληα δχν (152) ηζηνξηνδηθηθά έξγα. Αθνινπζεί ην ζρεηηθφ γξάθεκα κε ηελ πνζνζηηαία θαηαλνκή ησλ έξγσλ αλάινγα κε ην είδνο ηνπο. Γξάθεκα 16 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΡΓΩΝ 152; 28% 73; 13% 317; 59% ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΔΙΦΙΚΑ ΕΡΓΑ 105

106 ΘΔΩΡΖΣΗΚΔ ΠΡΟΔΓΓΗΔΗ πσο αλαθέξακε θαη ζηελ Δηζαγσγή θαη φπσο πξνθχπηεη απφ ηελ επηζθφπεζε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο, ε αχμεζε ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο γηα ηελ εθπαίδεπζε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1970 θαη εμήο ζπλδέεηαη αηηηαθά κε πνιινχο θαη πνηθίινπο παξάγνληεο. Οη βαζηθφηεξνη απφ απηνχο θαίλεηαη λα είλαη ε ζπγθπξία ηεο κεηαπνιίηεπζεο, κε ηηο παξεπφκελεο θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο ζπλζήθεο, ε εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε ηνπ 1976, ε επαθή ησλ εξεπλεηψλ κε ηε γαιιηθή θαη ηελ αγγιηθή παηδεία, θαη, θαηά ζπλέπεηα, κε ηα θπξίαξρα ζην εμσηεξηθφ ξεχκαηα ηζηνξηνγξαθίαο, ε δηαζηαχξσζε κε άιιεο επηζηήκεο, θπξίσο ηελ θνηλσληνινγία, ηα νηθνλνκηθά θαη ηηο πνιηηηθέο επηζηήκεο, θαη ε πηνζέηεζε κεζνδνινγηθψλ εξγαιείσλ, εξκελεπηηθψλ πιαηζίσλ θαη πξνζεγγίζεσλ απφ ηηο ζπγθεθξηκέλεο επηζηήκεο. Αλαθεξζήθακε επίζεο ζηελ ηδενινγία πνπ αλαπφθεπθηα επεξεάδεη ην έξγν ησλ εξεπλεηψλ, εηδηθά γηα ηελ εθπαίδεπζε, πνπ απνηειεί ρψξν ηδενινγηθψλ ζπγθξνχζεσλ θαη θξαηηθφ ηδενινγηθφ κεραληζκφ πνπ ζπκβάιιεη ζηε δηεπξπκέλε αλαπαξαγσγή ησλ θπξίαξρσλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ. «Πνηθίιεο πξνζπάζεηεο πνπ έγηλαλ γηα λα εξκελεπηνχλ ηα εθπαηδεπηηθά θαηλφκελα απφ ηδενινγηθά δηαθνξεηηθέο νπηηθέο γσλίεο, έδεημαλ θαη απηέο ηελ αμία ησλ πνιιαπιψλ πξνζεγγίζεσλ» (Γεκαξάο, 1988). ιεο απηέο νη επηξξνέο θαη νη ηδενινγηθέο αληηιήςεηο/απφςεηο/ παξαδνρέο/ηάζεηο αληηθαηνπηξίδνληαη ζηα έξγα ησλ ηζηνξηνγξάθσλ ηεο εθπαίδεπζεο πνπ εληνπίζακε ζην πιαίζην ηεο κειέηεο καο. Παξαηεξνχκε, ινηπφλ φηη εμαθνινπζνχλ λα ππάξρνπλ, ζε κηθξφηεξν βαζκφ απφ φ,ηη ζην παξειζφλ, έξγα παξαδνζηαθήο ηζηνξηνγξαθίαο, επεξεαζκέλα απφ ηελ αγγινζαμνληθή ζεηηθηζηηθή ζρνιή, κε θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ ηελ πεξηγξαθηθφηεηα θαη ηελ έιιεηςε εξκελεπηηθνχ ζρήκαηνο, πνπ ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο, ζπλδπάδνπλ ην ζεηηθηζκφ κε ηνλ εζληθηζκφ/εζλνθεληξηζκφ. ηεξίδνληαη ζε έξεπλα αξρεηαθψλ πεγψλ θαη δεπηεξνγελψλ πεγψλ, κε έκθαζε ζηε λνκνζεζία θαη ην ζεζκηθφ πιαίζην ή ηελ ηνπηθή ηζηνξία, θαη ζπρλά εμάξνπλ ην ζεκαληηθφ ξφιν πξνζσπηθνηήησλ ζηε δηακφξθσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ γίγλεζζαη θαη ην έξγν ησλ κεγάισλ παηδαγσγψλ θαη εθπξνζψπσλ ησλ παηδαγσγηθψλ ξεπκάησλ. Σνλίδνπλ θπξίσο ην «ηη δελ έγηλε» θαη ηα αίηηα ηεο θαζπζηέξεζεο. Δλδεηθηηθά ζα αλαθέξακε ην έξγν ηνπ Θ.Γ. Υαηδεζηεθαλίδε Ηζηνξία ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο, ηνπ π. Δπαγγειφπνπινπ, Ηζηνξία ηεο 106

107 λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο. Οξγάλσζε θαη δηνίθεζε ηεο εθπαίδεπζεο, ηεο Δι. Μπειηά, Δθπαίδεπζε θαη αιπηξσηηθή πνιηηηθή : ε πεξίπησζε ηεο Θξάθεο , ηνπ Γ. Ππξγησηάθε, Ζ νδχζζεηα ηνπ δηδαζθαιηθνχ επαγγέικαηνο, θαη ηνπ ηδίνπ Πξνβιήκαηα ζηελ ηζηνξία ηεο εθπαηδεχζεσο ησλ δαζθάισλ ζηα πξψηα πελήληα ρξφληα κεηά ηελ απειεπζέξσζε ( ), ηνπ Π. Ρνληνγηάλλε, Ζ εθπαίδεπζε ζηε Λεπθάδα , θ.ά. Παξάιιεια κε ηα έξγα παξαδνζηαθήο ηζηνξηνγξαθίαο ππάξρνπλ θαη έξγα ζαθψο επεξεαζκέλα απφ άιια ηζηνξηνγξαθηθά ξεχκαηα κε λέεο, θαηλνηφκεο πξνζεγγίζεηο. ηελ πιεηνλφηεηα είλαη έξγα κε επηξξνέο απφ ηε ρνιή ησλ «Annales», ηελ ηζηνξία ησλ λννηξνπηψλ, πνπ απνξξίπηεη κε εκκνλή ηελ πνιηηηθή αλάιπζε ηεο ηζηνξίδνπζαο ζρνιήο, θαη ζηξέθεηαη ζηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα, ηελ θνηλσληθή δσή θαη ηνπο κεραληζκνχο ηεο ζπιινγηθήο ςπρνινγίαο θαη ησλ λννηξνπηψλ, κε απνηέιεζκα ηε δηεπηζηεκνληθφηεηα, ην άλνηγκα πξνο άιιεο επηζηήκεο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη ηα «Άπαληα» ηνπ Γ. Γιελνχ απφ ηνλ Φ. Ζιηνχ. Αληρλεχνληαη, επίζεο, επηξξνέο απφ ηελ ηξίηε θάζε ησλ Annales (κε ηνλ (F. Braudel), πνπ ηε ραξαθηεξίδεη ε καξμίδνπζα επίδξαζε. Οη δχν παξαπάλσ πξνζεγγίζεηο ραξαθηεξίδνπλ ηνλ θχξην φγθν ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο. Ζ δηαζηαχξσζε κε άιιεο επηζηήκεο θαη ε ελαζρφιεζε θνηλσληνιφγσλ κε ηελ ηζηνξία, νδήγεζε ζηε δεκηνπξγία έξγσλ επεξεαζκέλσλ απφ ηε ζεσξία ηεο «εμάξηεζεο» θαη καξμηζηηθέο θαη λενκαξμηζηηθέο ζεσξίεο, κε ζαθή ηελ θνηλσληνινγηθή πξνζέγγηζε ζην έξγν ηνπο. Υαξαθηεξηζηηθά είλαη ηα έξγα ηνπ Κ. Σζνπθαιά «Δμάξηεζε θαη Αλαπαξαγσγή. Ο θνηλσληθφο ξφινο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κεραληζκψλ ζηελ Διιάδα ( )», ηεο Α. Φξαγθνπδάθε «Δθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε θαη θηιειεχζεξνη δηαλννχκελνη», ηνπ Υ. Ννχηζνπ «Πξνγξάκκαηα κέζεο εθπαίδεπζεο θαη θνηλσληθφο έιεγρνο ( )» θ.ά. πσο πξναλαθέξακε ζην θεθάιαην ηεο ζεκαηηθήο ηαμηλφκεζεο, ε ζεκαηηθή πνπ ελδηαθέξεη ηνπο πεξηζζφηεξνπο ζπγγξαθείο είλαη ε «Σνπηθή Ηζηνξία/ ρνιεία». Δπίζεο, έλα πνιχ κεγάιν πνζνζηφ απφ ηνπο ηίηινπο, αλαθέξεηαη ζηε δσή θαη ην έξγν ζπγθεθξηκέλσλ παηδαγσγψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ. Απηή ε πιεζψξα ησλ βηνγξαθηψλ, ηεο ηνπηθήο ηζηνξίαο θαη ηεο ηζηνξίαο κεκνλσκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ ηδξπκάησλ, πνπ παξαηεξείηαη ζηα έξγα πνπ εμεηάζακε, δελ έρεη ηηο ξίδεο ηεο κφλν ζηελ παξαδνζηαθή ηζηνξηνγξαθία, αιιά νθείιεηαη θαη ζηηο επηξξνέο απφ ηε «Νέα Ηζηνξία», πνπ, φπσο πξναλαθέξακε ζεκαηνδνηεί κηα άιιε πξνζέγγηζε. Σα ζρεηηθά έξγα μεθεχγνπλ απφ 107

108 ηε ινγηθή ηεο «ζπλνιηθήο ηζηνξίαο», δηεξεπλνχλ λέεο νκάδεο θαη λέα ζέκαηα θαη επηθεληξψλνληαη ζε έλα ζέκα/δήηεκα ην νπνίν εμεηάδεηαη δηαρξνληθά, κε ηε ρξήζε πνιιψλ λέσλ θαηεγνξηψλ πεγψλ, φπσο ηηο πξνζσπηθέο καξηπξίεο. Ζ παξαπάλσ θαηεγνξηνπνίεζε, φκσο, δελ κπνξεί λα εθαξκνζζεί ζε φια ηα έξγα επεηδή: α) ε πιεηνλφηεηα ησλ ηζηνξηνδηθηθψλ έξγσλ δελ αθνινπζεί πηζηά θαλφλεο επηζηεκνληθήο δενληνινγίαο θαη δελ έρεη ζπγθεθξηκέλεο ζεσξεηηθέο αθεηεξίεο θαη β) ζε θάπνηα απφ ηα ππφινηπα έξγα, δει. ηηο έξεπλεο θαη ηηο ζπλζεηηθέο εξγαζίεο, δελ είλαη ζαθψο νξηνζεηεκέλεο νη ζεσξεηηθέο θαη κεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο. γ) παξαηεξέηηαη, αθφκε, ν ζπγγξαθέαο λα δειψλεη φηη πηνζεηεί θάπνηα ζπγθεθξηκέλε ζεσξεηηθή πξνζέγηζε θθαη ζηε ζπλέρεηα, ην ίδην ηνπ ην έξγν λα ηνλ δηαςεχδεη, θαζψο αθνινπζεί κηα άιιε πξνζέγηζε. 108

109 Μέξνο Σξίην: ΓΔΝΙΚΑ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ 109

110 ΓΔΝΙΚΑ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ηφρνο ηεο έξεπλάο καο ήηαλ ε αλάιπζε θαη θαηαλφεζε ηεο ειιελφγισζζεο βηβιηνγξαθηθήο παξαγσγήο ζηνλ ηνκέα ηεο Ηζηνξηνγξαθίαο ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο, εληφο ή εθηφο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ, απφ ηελ ίδξπζε ηνπ αλεμαξηήηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο έσο ηηο κέξεο καο. Δπηιέμακε λα αζρνιεζνχκε θαη λα κειεηήζνπκε ηα έξγα πνπ εθδφζεθαλ απφ ην 1974 έσο ην Ζ επηινγή καο δελ ήηαλ ηπραία. Αληίζεηα ζεκειηψλεηαη ζηε βηνβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε απφ ηελ νπνία αλάγεηαη φηη ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 ζεκεηψζεθε κηα «ηνκή», θαζψο πηνζεηνχληαη λέεο ζεκαηνινγίεο, δηακνξθψλεηαη έλα λέν εξκελεπηηθφ πιαίζην θαη επαλαθαζνξίδνληαη νη ζηφρνη ηεο ηζηνξηνγξαθίαο ηεο εθπαίδεπζεο, κε έξγν ζηαζκφ ηε «Μεηαξξχζκηζε πνπ δελ έγηλε» ηνπ Αι. Γεκαξά, πνπ εθδφζεθε ην 1973/74. Απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ ηεο έξεπλαο, ηα νπνία παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά ζην θεθάιαην πνπ πξνεγήζεθε, πξνθχπηνπλ ηα αθφινπζα ζπκπεξάζκαηα: 1. Ζ πιεηνλφηεηα ησλ εξεπλεηψλ είλαη άληξεο, ζε αλαινγία 3:1 ζε ζρέζε κε ηηο γπλαίθεο εξεπλήηξηεο. 2. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ ζπγγξαθέσλ (56%) πξφθεηηαη γηα επαγγεικαηίεο εξεπλεηέο/επηζηήκνλεο, πνπ παξάγνπλ ηζηνξηνγξαθία είηε κέζα ζηα Παλεπηζηήκηα είηε ζε εξεπλεηηθά ηδξχκαηα. κσο, ην ππφινηπν 44% πξφθεηηαη γηα κειεηεηέο άιισλ ηδηνηήησλ, θπξίσο εθπαηδεπηηθψλ, γεγνλφο πνπ καο δείρλεη φηη ε ζρεδφλ απνθιεηζηηθή παξαγσγή ηζηνξίαο κέζα ζηα παλεπηζηήκηα απνηειεί πηα παξειζφλ. 3. Σν 28% ηεο παξαγσγήο πξφθεηηαη γηα έξγα ηζηνξηνδηθηθά, πνπ δελ αθνινπζνχλ ηνπο θαλφλεο ηεο επηζηεκνληθήο δενληνινγίαο. Αλ ζθεθηνχκε φηη θαη γηα έλα κέξνο ησλ ππνινίπσλ εξεπλεηηθψλ θαη ζπλζεηηθψλ εξγαζηψλ ακθηζβεηείηαη ε ηήξεζε θνηλά απνδεθηψλ επηζηεκνληθψλ απαηηήζεσλ, ε κειέηε ησλ έξγσλ ζα πξέπεη λα γίλεηαη κε πνιιή πξνζνρή. 4. Ξεπεξάζηεθε ν θηινινγηθφο-πεξηγξαθηθφο ραξαθηήξαο ηεο «Ηζηνξίαο ηεο Παηδείαο» θαη έγηλε ζηξνθή πξνο ηελ εξκελεπηηθή πξνζέγγηζε θαη αλάιπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαηλνκέλσλ, ηεο ζπγθεθξηκέλεο εθπαηδεπηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο. 5.Οη εξεπλεηέο εζηηάδνπλ θπξίσο ζε φ,ηη αθνξά ζηελ εθπαίδεπζε ζηηο πεξηνρέο πνπ ζήκεξα αλήθνπλ ζην ειιεληθφ θξάηνο, αλεμάξηεηα απφ ην εάλ νη 110

111 ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο πνπ κειεηψληαη αλήθαλ ή φρη ζην ειιεληθφ θξάηνο ηε ρξνληθή πεξίνδν αλαθνξάο. Ζ κειέηε ηεο εθπαίδεπζεο ησλ Διιήλσλ ζε πεξηνρέο εθηφο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο παξνπζηάδεη πάξα πνιιά θελά θαη απνηειεί πξφζθνξν πεδίν έξεπλαο. 6. Ζ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο αλαπξνζαλαηνιίδεηαη ζε λέα ζέκαηα, φπσο νη εθπαηδεπηηθέο κεηαξξπζκίζεηο, ε εθπαίδεπζε ησλ θνξηηζηψλ, ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, ην γισζζηθφ δήηεκα, ν ζπλδηθαιηζκφο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ην θνηηεηηθφ θίλεκα. Ζ πιεηνλφηεηα ησλ έξγσλ κειεηά ζπγθεθξηκέλνπο ηφπνπο ή εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα. Απηφ θαίλεηαη λα νθείιεηαη ζηελ αλάγθε πξνβνιήο ελφο ηφπνπ ή ηδξχκαηνο θαη ηεο ζπκβνιήο ηνπ ζηελ παηδεία ηνπ έζλνπο θαη ζηελ πξνζπάζεηα απνθαηάζηαζεο ηεο ακθηζβεηνχκελεο ζπλέρεηαο ηνπ ειιεληζκνχ. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο φκσο, πξφθεηηαη γηα πξντφλ ζπλαηζζεκαηηζκνχ, φηαλ γηα παξάδεηγκα, γξάθεηαη ε ηζηνξία ελφο ζρνιείνπ απφ δαζθάινπο πνπ έρνπλ αθππεξεηήζεη. 7. Σα πεξηζζφηεξα έξγα αζρνινχληαη κε δεηήκαηα πνπ δελ αθνξνχλ ζπγθεθξηκέλε βαζκίδα ηεο εθπαίδεπζεο, αληίζεηα, αζρνινχληαη γεληθά κε ηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα. ζνλ αθνξά, φκσο, ζηηο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο, ην ελδηαθέξνλ ησλ κειεηεηψλ ζηξέθεηαη θπξίσο πξνο ηε Μέζε Δθπαίδεπζε, πνπ ζπγθεληξψλεη ζπλνιηθά 100 έξγα, ελψ ην πεδίν ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ κέλνπλ θαηά θχξην ιφγν αδηεξεχλεηα: κφλν 9 έξγα αθνξνχλ ηελ πξνζρνιηθή θαη θαλέλα ηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ. 8. Ζ 5εηία πνπ παξάγνληαη ηα πεξηζζφηεξα έξγα είλαη εθείλε ηνπ Παξαηεξνχκε, φηη ε απμνκείσζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ κειεηεηψλ γηα ζέκαηα ηζηνξίαο ησλ δηαθφξσλ βαζκίδσλ ηεο εθπαίδεπζεο κέζα ζην ρξφλν, ζρεηίδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ κε ηε ζρεηηθή ειιεληθή βαζηθή λνκνζεζία θαη ηηο ζπλφδνπο ή δηαδηθαζίεο ηεο ΔΔ. Παξάιιεια, ζηηο επηκέξνπο ζεκαηηθέο θαηεγνξίεο, ε απμνκείσζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ κειεηεηψλ εηδηθά γηα ηελ Σνπηθή Ηζηνξία ζρεηίδεηαη θαη κε ηηο εθάζηνηε εζληθηζηηθέο εμάξζεηο θαη δηεθδηθήζεηο ζηα Βαιθάληα. Δπνκέλσο, πνιιέο απφ ηηο ζπγθεθξηκέλεο ηζηνξηθέο κειέηεο έξρνληαη λα απαληήζνπλ ζε εξσηήκαηα θαη απαηηήζεηο ηνπ θαηξνχ ηνπο. 9. Παξαηεξνχληαη επαλεθδφζεηο έξγσλ πνπ πξσηνεθδφζεθαλ πξηλ ην 1974, ζπλήζσο, πνιιά ρξφληα πξηλ ηελ επαλέθδνζή ηνπο. Γηα ηα πεξηζζφηεξα απφ 111

112 απηά ηα έξγα ηελ επηκέιεηα έρεη αλαιάβεη θάπνηνο ηζηνξηθφο ηεο εθπαίδεπζεο, πνπ παίξλεη ηελ πξσηνβνπιία ηεο επαλέθδνζεο είηε ζεσξψληαο φηη δηαθνξεηηθά ζα ππήξρε έλα κεγάιν εξεπλεηηθφ θελφ ζην ζπγθεθξηκέλν πεδίν είηε νξκψκελνο απφ πνιηηηθέο ζπγθπξίεο θαη ζρεηηθέο εθπαηδεπηηθέο λνκνζεζίεο. 10. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ έξγσλ (59%) απνηεινχλ έξεπλεο, ζε αληίζεζε κε ην ππφινηπν πνζνζηφ πνπ πξφθεηηαη γηα ζπλζεηηθέο θαη ηζηνξηνγξαθηθέο εξγαζίεο. Σν πςειφ πνζνζηφ ησλ εξεπλεηηθψλ κειεηψλ είλαη δπλαηφ λα ζρεηίδεηαη πξψηνλ, κε ηηο ηδηφηεηεο ησλ εξεπλεηψλ πνπ, φπσο πξναλαθέξακε είλαη θπξίσο επαγγεικαηίεο εξεπλεηέο, αλ θαη ζηελ πεξίνδν πνπ εξελνχκε, ε κειέηε ηεο ηζηνξίαο ζπληειείηαη θαη εθηφο παλεπηζηεκίσλ, πνπ είραλ ηελ απνθιεηζηηθφηεηα ζην παξειζφλ θαη, δεχηεξνλ, κε ηελ πηνζέηεζε κεζνδνινγηθψλ εξγαιείσλ θαη πξνζεγγίζεσλ απφ ηα ξεχκαηα πνπ θπξηαξρνχλ ζην δηεζλή ρψξν. 11. ζνλ αθνξά ζηηο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο, ηα πεξηζζφηεξα έξγα αθνινπζνχλ ηηο ηάζεηο ηεο αγγινζαμσληθήο ζρνιήο θαη, ιηγφηεξν, ηε ζρνιή ησλ Annales. Ζ επίδξαζε ηεο θνηλσληνινγίαο θαίλεηαη ζε έξγα πνπ αθνινπζνχλ ηηο ζεσξίεο ηεο εμάξηεζεο θαη καξμηζηηθέο/λενκαξμηζηηθέο ζεσξίεο. Ζ «Νέα Ηζηνξία» θάλεη έθδειε ηελ παξνπζία ηεο κε ηελ πιεζψξα ησλ βηνγξαθηψλ θαη ησλ κειεηψλ ζπγθεθξηκέλσλ ηφπσλ θαη ζρνιηθψλ κνλάδσλ. Καηαιήγνληαο ζα ζέιακε λα ηνλίζνπκε φηη, αλ θαη έρεη παξαηεξεζεί ζεκαληηθή αχμεζε ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο παξαγσγήο γηα ηε λενειιεληθή εθπαίδεπζε απφ ην 1974 θαη εμήο, παξαηεξνχληαη πνιιά εξεπλεηηθά θελά ζε επηκέξνπο ζεκαηηθέο θαηεγνξίεο πνπ ρξήδνπλ κειέηεο, ηδίσο γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ Διιήλσλ εθηφο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο. Αιιά αθφκε θαη πνιιέο απφ ηηο ζεκαηηθέο πνπ έρνπλ ήδε κειεηεζεί, κειεηήζεθαλ κε ζπγθεθξηκέλεο πξνζεγγίζεηο ή κε ακθηζβεηνχκελεο κεζνδνινγίεο, νπφηε ππάξρεη αλάγθε εθ λένπ έξεπλαο ή έξεπλαο κε άιιε πξνζέγγηζε. 112

113 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ΞΔΝΟΓΛΧΖ Bell Judith, Πψο λα ζπληάμεηε κηα επηζηεκνληθή εξγαζία. Οδεγφο εξεπλεηηθήο κεζνδνινγίαο, Μεηαίρκην, Αζήλα 2007 Bloch Mark, Απνινγία γηα ηελ Ηζηνξία, Δλαιιαθηηθέο Δθδφζεηο, Αζήλα 1994 Bouzakis Sifis, «Historiography of the Greek education: Creation, development, influences, perspectives ( )» ζην Educational Research and Review, η. 4(12), Γεθέκβξηνο 2009, ζ Compère Marie-Madeleine, L'Histoire de l'éducation en Europe. Essai comparatif sur la façon dont elle s'écrit, I. N. R. P. Peter Lang, 1995 Da Silva Jose Gentil, «Ζ ηζηνξηθφηεηα ηεο παηδηθήο ειηθίαο θαη ηεο λεφηεηαο ζηελ πξφζθαηε ηζηνξηθή παξαγσγή», Πξαθηηθά ηνπ Γηεζλνχο πκπνζίνπ Ηζηνξηθφηεηα ηεο παηδηθήο ειηθίαο θαη ηεο λεφηεηαο, η. Α, ΗΑΔΝ, Αζήλα 1986 Dewey Melvil, πλνπηηθή δεθαδηθή ηαμηλφκεζε Dewey θαη επξεηήξην ζρεηηθψλ φξσλ, Δζληθφ Κέληξν Σεθκεξίσζεο. Δζληθφ Ίδξπκα Δξεπλψλ, Αζήλα 2001 EACEA, Οξγάλσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ Διιάδα 2008/09, Ζκεξνκελία αλάθηεζεο απφ _reports/el_el.pdf EACEA, Οξγάλσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ Διιάδα 2009/10, Ζκεξνκελία αλάθηεζεο απφ _reports/el_el.pdf Eco Umberto, Πψο γίλεηαη κηα δηπισκαηηθή εξγαζία, λήζνο, Αζήλα 2001 Gordon Peter - Szreter Richard (ed.), History of Education. The making of a Discipline, The Woburn Press, Exeter, (Ζκεξνκελία ηειεπηαίαο αλάθηεζεο: ) (Ζκεξνκελία ηειεπηαίαο αλάθηεζεο: ) 113

114 (Ζκεξνκελία ηειεπηαίαο αλάθηεζεο: ) Lowe Roy, Do we still need history of education: is it central or peripheral? History of Education, 2002, vol.31, no.6, Noutsos Babis, Pedagogical Research and Modern Greek Education: A Critical Overview of the Recent Greek Pedagogical Bibliography, Journal of the Hellenic Diaspora, ηνκ. VIII, αξ 1-2,1981, ζ Offenstadt Nicolas (δηεχζπλζε), Οη ιέμεηο ηνπ Ηζηνξηθνχ, (Κ. Γθνηζηλαο κηθξ), Κέδξνο, Αζήλα 2007 Richarson William, British Historiography of Education in International Context at the Turn of the Century, , History of Education, vol. 36, nos 4-5, July-Seprember 2007, pp Silver Harold, Education as History, Methuen & Co., Cambridge, 1983 Thuillier Guy- Tulard Jean, Οη Ηζηνξηθέο ρνιέο, Ηλζηηηνχην ηνπ Βηβιίνπ Μ. Καξδακίηζα, Αζήλα 1993 Trohler Daniel, History and Historiography of Education: Some remarks on the utility of historical knowledge in the age of efficiency, Encounters on Education, vol. 7, Fall 2006, pp Tyack David, Foreword in Silver Harold, Education as History, Methuen & Co., Cambridge, 1983 ΔΛΛΖΝΟΓΛΧΖ Αζαλαζηάδεο Υάξεο, «Ζ κεηαξξχζκηζε ηνπ πλεχκαηνο θαη ην πλεχκα ηεο κεηαξξχζκηζεο», πεξ Παηδεία θαη Κνηλσλία (έλζεην εθεκ. Ζ Απγή), ηρ. 8, Γεθέκβξηνο 2005 Αλδξεαδάθεο Νηθφιανο, Βακβνχθαο Μηραήι, Οδεγφο γηα ηελ εθπφλεζε θαη ηε ζχληαμε γξαπηήο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο, Αηξαπφο, Αζήλα 2005 Αλδξένπ Απνζηφιεο, Πεγέο ηεο ηζηνξίαο ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο : αξρεία - αξρεηαθέο ζπιινγέο, βηβιηνγξαθία, θαηαγξαθή, Βάληαο, Θεζζαινλίθε Αλδξένπ Απνζηφιεο, «Ηζηνξηνγξαθία ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο. Μία πεξηνδνιφγεζε», Θέζεηο, η. 45., Οθηψβξηνο-Γεθέκβξηνο

115 Αλδξένπ Απνζηφιεο, «Σνπηθή εθπαηδεπηηθή ηζηνξία. Ζ ειιεληθή πεξίπησζε», Θέζεηο, η. 50., Ηαλνπάξηνο-Μάξηηνο 1995 Αλδξένπ Απνζηφιεο - Παπαθσλζηαληίλνπ Γηψξγνο, Δμνπζία θαη νξγάλσζε- δηνίθεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, Νέα χλνξα- Α.Α. Ληβάλε, Αζήλα 1994 Αλησλίνπ Γαπίδ, Σα πξνγξάκκαηα ηεο κέζεο εθπαίδεπζεο ( ) η.α, Ηζηνξηθφ Αξρείν Διιεληθήο. Νενιαίαο, Γεληθή Γξακκαηεία Νέαο Γεληάο, Αζήλα 1987 Αλησλίνπ Γαπίδ, Σα πξνγξάκκαηα ηεο κέζεο εθπαίδεπζεο ( ) η.β, Ηζηνξηθφ Αξρείν Διιεληθήο. Νενιαίαο, Γεληθή Γξακκαηεία Νέαο Γεληάο, Αζήλα 1988 Γηαλλφπνπινο Γηάλλεο - Οηθνλνκνπνχινπ Ξέλε - Καηζνπιάθνο Θεφδσξνο, Δηζαγσγή ζηηο Ηζηνξηθέο πνπδέο, ΟΔΓΒ, Αζήλα 1984 Γαιαθνχξα Κ.Η., «Νέεο νπηηθέο θαη κεζνδνινγηθέο αλαδεηήζεηο ζηε ζχγρξνλε ηζηνξηνγξαθία ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο» ζην Σδήθαο Υξήζηνο (επηκ.), Εεηήκαηα Ηζηνξίαο θαη Ηζηνξηνγξαθίαο ηεο Δθπαίδεπζεο, Πξαθηηθά επηζηεκνληθήο δηεκεξίδαο, Δπίθεληξν, Θεζζαινλίθε 2006, ζ Γεξηηιήο Γηψξγνο, «Ζ ηζηνξηνγξαθία ηνπ λεφηεξνπ ειιεληζκνχ ζήκεξα», χγρξνλα Θέκαηα, η.35-37, Γεθέκβξηνο 1988, ζ Γεκαξάο Αιέμεο, «Ηζηνξηνγξαθία ηεο εθπαίδεπζεο», χγρξνλα Θέκαηα, η.35-37, Γεθέκβξηνο 1988, ζ Γεκαξάο Αιέμεο, «Μεζνδνινγηθά δεηήκαηα ζηελ ηζηνξηνγξαθία ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο» ζην Μπνπδάθεο ήθεο (επηκ.), Δπίθαηξα ζέκαηα Ηζηνξίαο Δθπαίδεπζεο. Πξαθηηθά 1νπ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ Ηζηνξίαο Δθπαίδεπζεο, Gutenberg, Αζήλα 2002, ζ Γεκαξάο Αιέμεο, «Ζ ηζηνξηνγξαθία ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο: Απαξρέο θαη ζεζκνζέηεζε ( )» ζην Ηζηνξηνγξαθία ηεο λεφηεξεο θαη ζχγρξνλεο Διιάδαο , ηνκ.α, Αζήλα 2004, ζ Γεκαξάο Αιέμεο, Ζ κεηαξξχζκηζε πνπ δελ έγηλε, η. Α, Δζηία, Αζήλα 2005 Γεκαξάο Αιέμεο, Ζ κεηαξξχζκηζε πνπ δελ έγηλε, η. Β, Δζηία, Αζήλα 2005 Ίγθεξο Γθένξγθ, Ζ Ηζηνξηνγξαθία ζηνλ 20 ν αηψλα, Νεθέιε, Αζήλα 1999 Καξακαλσιάθεο Βαγγέιεο, Ζ ζπγθξφηεζε ηεο ηζηνξηθήο επηζηήκεο θαη ε δηδαζθαιία ηεο ηζηνξίαο ζην Παλεπηζηήκην Αζελψλ ( ), ΗΑΔΝ, ΓΓΝΓ ΗΝΔ-ΔΗΔ, Αζήλα

116 Κηκνπξηδήο Παλαγηψηεο, «Ζ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο κέζα απφ ηελ ηζηνξία ηεο παηδείαο», ζηα πξαθηηθά Δπηζηεκνληθή ζπλάληεζε ζηελ κλήκε Κ.Θ. Γεκαξά, ΚΝΔ-ΔΗΔ, Αζήλα 1994, ζ Κηηξνκειίδεο Παζράιεο, Πξφινγνο, ζην Ηζηνξηνγξαθία ηεο λεφηεξεο θαη ζχγρξνλεο Διιάδαο , ηνκ.α, Αζήλα 2004, ζ Κνπινχξε Υξηζηίλα, «Ζ ηζηνξηνγξαθία ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο: πλέρεηεο θαη ξήμεηο ( )» ζην Ηζηνξηνγξαθία ηεο λεφηεξεο θαη ζχγρξνλεο Διιάδαο , ηνκ.α, Αζήλα 2004, ζ Κππξηαλφο Παληειήο, πγθξηηηθή ηζηνξία ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο, Βηβιηφξακα, Αζήλα 2004 Λάππαο Κψζηαο, «Ζ ηζηνξηνγξαθία ηεο εθπαίδεπζεο πξηλ απφ ηελ επαλάζηαζε ηνπ Παξάδνζε θαη αλαλεσηηθέο ηάζεηο», ζην Ηζηνξηνγξαθία ηεο λεφηεξεο θαη ζχγρξνλεο Διιάδαο , ηνκ.α, Αζήλα 2004, ζ Λέθθνβηηο Μαίξε, Μάζεκα ηζηνξίαο. Μηα θπιεηηθή νδχζζεηα, Δλάιηνο, Αζήλα, 2010 Ληάθνο Αληψλεο, «Μεηακνληεξληζκφο θαη Ηζηνξία» [Ζιεθηξνληθή έθδνζε], Σν Βήκα, 01/03/1998, εκεξνκελία αλάθηεζεο 18 Μαξηίνπ 2010, απφ ovima.gr/opinions/article/%3faid%3d96635+%ce%b9%cf%83%cf%84%c E%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1+%CE%BA%CE%B1%CE%B9+%CE% BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CF%84%C E%B5%CF%81%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82& cd=1&hl=el&ct=clnk&gl=gr&source= Μαξθαληψλεο Ησάλλεο, «Αγσγή» ζην ΠΑΠΤΡΟ ΛΑΡΟΤ ΜΠΡΗΣΑΝΝΗΚΑ, η. 2, Δθδνηηθφο Οξγαληζκφο Πάππξνο, Αζήλα, 1981 Μπνπδάθεο ήθεο - ηκελή-γνχθα Πεξζεθφλε, «Ηζηνξηνγξαθία ηεο Παλεπηζηεκηαθήο Δθπαίδεπζεο: Σν παξάδεηγκα ηνπ παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ ( )» ζην Υξήζηνο Σδήθαο (επηκ.), Εεηήκαηα Ηζηνξίαο θαη Ηζηνξηνγξαθίαο ηεο Δθπαίδεπζεο, Πξαθηηθά επηζηεκνληθήο δηεκεξίδαο, Δπίθεληξν, Θεζζαινλίθε 2006, ζ Μπνπδάθεο ήθεο, «ςεηο ηεο Ηζηνξηνγξαθίαο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο» ζην ήθεο Μπνπδάθεο (επηκ.), Δπίθαηξα ζέκαηα Ηζηνξίαο Δθπαίδεπζεο. Πξαθηηθά 1νπ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ Ηζηνξίαο Δθπαίδεπζεο, Gutenberg, Αζήλα 2002, ζ

117 Μπνπξιηάζθνο Βαζίιεηνο, Πψο γξάθεηαη κηα επηζηεκνληθή εξγαζία. Πξαθηηθφο Οδεγφο, Γηφληθνο, Αζήλα 2010 Μπισλάο Θεφδσξνο, «Ηζηνξία θαη Κνηλσληνινγία ηεο Δθπαίδεπζεο- Δπηζηεκνινγηθέο δηαπινθέο» ζην ήθεο Μπνπδάθεο (επηκ.), Δπίθαηξα ζέκαηα Ηζηνξίαο Δθπαίδεπζεο. Πξαθηηθά 1νπ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ Ηζηνξίαο Δθπαίδεπζεο, Gutenberg, Αζήλα 2002, ζ Ννχηζνο Υαξάιακπνο, Ηζηνξία ηεο Δθπαίδεπζεο θαη Ηδενινγία. Όςεηο ηνπ Μεζνπνιέκνπ, Ο Πνιίηεο, Αζήλα 1990 Παπαθσλζηαληίλνπ Παλαγηψηεο, Ζ Γηάπιαζε ησλ Γαζθάισλ ( ). Απφ ηε ζπγθξφηεζε ηεο παξάζηαζεο ζηε «θηινηέρλεζή» ηεο, Γηδαθηηθέο εκεηψζεηο, Ησάλληλα 1996 ΠΑΠΤΡΟ ΛΑΡΟΤ ΜΠΡΗΣΑΝΝΗΚΑ, η. 47, Δθδνηηθφο Οξγαληζκφο Πάππξνο, Αζήλα, 1991 αθειιαξίδνπ- σηεξνχδε Α., Κεραγηφγινπ Γ., Αλαζηαζηάδε- πκεσλίδε Άλλα θ.ά., Φηινζνθηθή ρνιή Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο. Tα πξψηα 75 ρξφληα, University Studio Press, Θεζζαινλίθε 2000 ηακέινο Γηψξγνο, Γαθνπνχινπ Αζαλαζία, Ζ δηαηξηβή ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο. Απφ ην ζρεδηαζκφ ζηελ πινπνίεζε, Μεηαίρκην, Αζήλα 2006 Σδήθαο Υξήζηνο, «Πξφινγνο» ζην Σδήθαο Υξήζηνο (επηκ.), Εεηήκαηα Ηζηνξίαο θαη Ηζηνξηνγξαθίαο ηεο Δθπαίδεπζεο, Πξαθηηθά επηζηεκνληθήο δηεκεξίδαο, Δπίθεληξν, Θεζζαινλίθε 2006 Φνχθαο Βαζίιεηνο, «Ζ Φηινζνθηθή ρνιή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο απφ ηελ ίδξπζή ηεο έσο ηε Μεηαπνιίηεπζε: Πξφζσπα θαη πξνγξάκκαηα, ζπλέρεηεο θαη αζπλέρεηεο» ζην Παλφξακα ηζηνξίαο ηεο Δθπαίδεπζεο. Όςεηο θαη Απφςεηο, η.β, εθδ. Gutenberg, Αζήλα 2011 Υαξίηνο Υαξάιακπνο, «Γνθίκην γηα ηελ ηζηνξία ηεο Ηζηνξίαο ηεο Νενειιεληθήο Δθπαίδεπζεο» ζην χγρξνλε Δθπαίδεπζε (54),1990, ζ

118 Π Α Ρ Α Ρ Σ Ζ Μ Α Α Ν ν κ ν ζ ε ζ ί α 118

119 ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΒΑΙΚΗ ΝΟΜΟΘΔΙΑ ΓΙΑ ΣΗΝ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ "Πεξί Οξγαλψζεσο θαη Γηνηθήζεσο ηεο Γεληθήο Ν. 309/1976 Δθπαίδεπζεο" (Μεηαξξχζκηζε) Ν. 576/1977 Ν. 682/ Ν. 1232/1982 Ν. 1264/1982 Ν. 1268/1982 Ν. 1304/1982 ΠΓ 297/1982 Ν. 1329/1983 Ν. 1351/1983 Ν. 1404/1983 Ν. 1566/1985 Π.Γ. 462/1991 "Πεξί Οξγαλψζεσο θαη Γηνηθήζεσο ηεο Μέζεο θαη Αλσηέξαο επαγγεικαηηθήο θαη Σερληθήο Δθπαηδεχζεσο" "Πεξί Ηδησηηθψλ ζρνιείσλ Γεληθήο Δθπαηδεχζεσο θαη ρνιηθψλ Οηθνηξνθείσλ" Καηαξγνχληαη νη γεληθνί δηεπζπληέο θαη επφπηεο δεκνηηθήο θαη κέζεο (γεληθήο θαη επαγγεικαηηθήο) εθπαίδεπζεο πλδηθαιηζηηθέο νξγαλψζεηο - πλδηθάηα - πλδηθαιηζηηθή ειεπζεξία - Γξάζε - Αδεηεο - Δθινγέο θ.ιπ. "Γνκή θαη Λεηηνπξγία ησλ ΑΔΗ" - ίδξπζε παλεπηζηεκηαθψλ παηδαγσγηθψλ ηκεκάησλ Θεζκφο ζρνιηθνχ ζπκβνχινπ, ίδξπζε δηεπζχλζεσλ εθπαίδεπζεο Καζηέξσζε ηεο ρξήζεο ηνπ κνλνηνληθνχ ζπζηήκαηνο γξαθήο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο «Δθαξκνγή ηεο ζπληαγκαηηθήο αξρήο ηεο ηζφηεηαο αλδξψλ θαη γπλαηθψλ ζηνλ Αζηηθφ Κψδηθα, ηνλ Δηζαγσγηθφ ηνπ Νφκν, ηελ Δκπνξηθή Ννκνζεζία θαη ηνλ Κψδηθα Πνιηηηθήο Γηθνλνκίαο, θαζψο θαη κεξηθφο εθζπγρξνληζκφο ησλ δηαηάμεσλ ηνπ Αζηηθνχ Κψδηθα πνπ αθνξνχλ ην Οηθνγελεηαθφ Γίθαην» "Δηζαγσγή ησλ ζπνπδαζηψλ ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη άιιεο δηαηάμεηο" "Γνκή θαη ιεηηνπξγία ησλ Σερλνινγηθψλ Δθπαηδεπηηθψλ Ηδξπκάησλ" (Θεζκνζέηεζε ΣΔΗ- θαηάξγεζε ΚΑΣΔΔ) "Γνκή θαη ιεηηνπξγία Πξσηνβάζκηαο θαη Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο" "Αμηνιφγεζε θαη εληζρπηηθή δηδαζθαιία καζεηψλ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ" Ν. 2003/1992 Ίδξπζε ΗΔΚ θαη ΟΔΔΚ "Δζληθφ χζηεκα επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη Ν. 2009/1992 θαηάξηηζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο" Ν. 2083/1992 ΑΔΗ: αλαθαηαλνκή εμνπζίαο, κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο "Δζληθφ πκβνχιην Παηδείαο ξχζκηζε ζεκάησλ έξεπλαο παηδείαο θαη κεηεθπαηδεπζεο εθπαηδεπηηθψλ θαη άιιεο Ν. 2327/1995 δηαηάμεηο" «Ρχζµηζε ζεµάησλ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνζσπηθνχ µεηνλνηηθψλ ζρνιείσλ ηεο Θξάθεο θαη ηεο Δηδηθήο Παηδαγσγηθήο Αθαδεµίαο Θεζζαιφλίθεο θαη άιιεο Ν. 2341/1995 δηαηάμεηο" Π.Γ. 8/1995 Π.Γ. 121/1995 N. 2413/ Ν. 2517/1997 (Μεηαξξχζκηζε) Ν. 2525/1997 "Αμηνιφγεζε καζεηψλ ηνπ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ" "πκπιήξσζε δηαηάμεσλ γηα ηελ αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ" "Ζ ειιεληθή παηδεία ζην εμσηεξηθφ, ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη άιιεο δηαηάμεηο" "Δθινγή Γηδαθηηθνχ Πξνζσπηθνχ ησλ Αλσηαησλ Δθπαηδεπηηθψλ Ηδξπκάησλ" "Δληαίν ιχθεην, πξφζβαζε ησλ απνθνίησλ ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Αμηνιφγεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ θαη άιιεο δηαηάμεηο" (θαη ιεηηνπξγία Οινήκεξνπ Νεπηαγσγείνπ) Ν. 2552/1997 «Πεξί ηνπ Διιεληθνχ Αλνηθηνχ Παλεπηζηεκίνπ» "Τπεξεζηαθή θαηάζηαζε θαη αλακφξθσζε κηζζνινγίνπ ηνπ δηδαθηηθνχ θαη εξεπλεηηθφπ πξνζσπηθνχ θαη ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνζσπηθνχ ησλ ηδξπκάησλ ηεο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ΑΔΗ, ΣΔΗ, κηζζνινγηθέο ξπζκίζεηο εξεπλεηψλ ησλ εξεπλεηηθψλ Ν. 2530/1997 ηδξπκάησλ θαη άιιεο δηαηάμεηο 119

120 Ν. 1824/1998 "Ρχζκηζε ζεκάησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη άιιεο δηαηάμεηο" "Γεπηεξνβάζκηα Σερληθή-επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη Ν. 2640/1998 άιιεο δηαηάμεηο" Π.Γ. 200/ Π.Γ. 201/1998 Ν. 2725/1999 Ν. 2817/2000 Ν. 2834/2000 Ν. 2909/2001 Ν. 2916/2001 Ν. 2986/2002 Ν. 3027/2002 Ν. 3149/ Ν. 3255/2004 "Οξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία Νεπηαγσγείσλ" "Οξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία Γεκνηηθψλ ρνιείσλ" «Δξαζηηερληθφο θαη επαγγειµαηηθφο αζιεηηζµφο θαη άιιεο δηαηάμεηο» "Δθπαίδεπζε ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαη άιιεο δηαηάμεηο " "Ρχζκηζε ζεκάησλ δηνξηζκνχ εθπαηδεπηηθψλ πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο" "Ρπζκίζεηο ζεκάησλ εηζαγσγήο ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε θαη άιιεο δηαηάμεηο" "Γηάξζξσζε ηεο αλψηαηεο εθπαίδεπζεο θαη ξχζκηζε ζεκάησλ ηνπ ηερλνινγηθνχ ηνκέα απηήο" Οξγάλσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ ππεξεζηψλ ηεο Πξσηνβάζκηαο θαη Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο, αμηνιφγεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ, επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη άιιεο δηαηάμεηο "Θέκαηα Οξγαληζκνχ ρνιηθψλ Κηηξίσλ, Αλψηαηεο Δθπαίδεπζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο" (θαη ίδξπζε ΑΠΑΗΣΔ) "Δζληθή Βηβιηνζήθε ηεο Διιάδνο, δεκφζηεο Βηβιηνζήθεο θαη άιιεο δηαηάμεηο" Ν. 3187/2009 "Αλψηαηα ηξαηησηηθά Δθπαηδεπηηθά Ηδξχκαηα ΑΔΗ" "Σν Δζληθφ χζηεκα χλδεζεο ηεο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο κε ηελ Απαζρφιεζε" Ν. 3191/2003 (Ίδξπζε ΚΔΔ θαη ρνιψλ Γνλέσλ) Ν. 3194/2003 "Ρχζκηζε εθπαηδεπηηθψλ ζεκάησλ θαη άιιεο δηαηάμεηο" "Βαζκνινγηθή θαηάζηαζε, πξφζιεςε, ππεξεζηαθή θαηάζηαζε θαη απαζρφιεζε ησλ κειψλ ηνπ εξγαζηεξηαθνχ δηδαθηηθνχ πξνζσπηθνχ ησλ ηερλνινγηθψλ εθπαηδεπηηθψλ ηδξπκάησλ Π.Γ.35/2003: Τπ. Απ α/Γ2/ΦΔΚ 303 η.β'/ θαη Τπ. Απ β/Γ2/ΦΔΚ 304 η.β'/ Ν. 3260/2004 Ν. 3282/2004 "Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ θαη Αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα πνπδψλ Γεκνηηθνχ θαη Γπκλαζίνπ" «Ρπζκίζεηο ζεκάησλ φισλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ βαζκίδσλ» «Ρπζκίζεηο ηνπ ζπζηήκαηνο πξνζιήςεσλ θαη ζεκάησλ δεκφζηαο δηνίθεζεο» «Μεηεγγξαθέο θνηηεηψλ θαη ζπνπδαζηψλ εζσηεξηθνχ θαη άιιεο δηαηάμεηο» N. 3323/2005 «Κπβεξλεηηθή Δπηηξνπή Παηδείαο θαη Πνιηηηζκνχ» «Γηεπηζηεκνληθφο Οξγαληζκφο Αλαγλψξηζεο Σίηισλ Ν. 3328/2005 Αθαδεκατθψλ θαη Πιεξνθφξεζεο» «πζηεκαηνπνίεζε Γηα βίνπ Μάζεζεο θαη άιιεο Ν. 3369/2005 Γηαηάμεηο» «Γηαζθάιηζε ηεο Πνηφηεηαο ζηελ Αλψηαηε Δθπαίδεπζε, χζηεκα Μεηαθνξάο θαη πζζψξεπζεο Πηζησηηθψλ Ν. 3374/2005 Μνλάδσλ, Παξάξηεκα Γηπιψκαηνο» Ν. 3376/2005 «Ίδξπζε ρνιείνπ Δπξσπατθήο Παηδείαο» Ν. 3391/2005 «Ίδξπζε Γηεζλνχο Παλεπηζηεκίνπ ηεο Διιάδνο» Ν. 3404/2005 «Ρχζκηζε ζεκάησλ Αλψηαηεο Παλεπηζηεκηαθήο θαη Σερλνινγηθήο Δθπαίδεπζεο θαη ινηπέο δηαηάμεηο» Ν. 3432/2006 «Γνκή θαη Λεηηνπξγία ηεο Δθθιεζηαζηηθήο Δθπαίδεπζεο» Ν. 3443/2006 «Σνπηθά πκβνχιηα Νέσλ θαη άιιεο δηαηάμεηο» "Αλαβάζκηζε θαη αλαδηάξζξσζε ηεο λαπηηθήο Ν. 3450/2006 εθπαίδεπζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο" Ν. 3467/2006 «Δπηινγή ζηειερψλ πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Ρχζκηζε ζεκάησλ δηνίθεζεο ηεο 120

121 εθπαίδεπζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο» Ν. 3475/2006 Ν. 3518/2006 Π.Γ. 60/2006 N. 3549/2007 N. 3577/2007 Ν. 3653/2008 «Οξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ηεο δεπηεξνβάζκηαο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο» (άξζξν 73) Θέκαηα Πξσηνβάζκηαο θαη Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο (Τπνρξσηηθή Πξνζρνιηθή Αγσγή) "Αμηνιφγεζε καζεηψλ ηνπ Δληαίνπ Ληθείνπ" «Μεηαξξχζκηζε ηνπ ζεζκηθνχ Πιαηζίνπ γηα ηε Γνκή θαη Λεηηνπξγία ησλ ΑΔΗ» «Γεκηνπξγία Φνξέα Γηαρείξηζεο Οινθιεξσκέλνπ Πξνγξάκκαηνο Γηα βίνπ Μάζεζεο, ξχζκηζε ζεκάησλ ηδησηηθήο εθπαίδεπζεο θαη θνξέσλ επνπηείαο Τπνπξγείνπ Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ θαη άιιεο δηαηάμεηο». "Θεζκηθφ πιαίζην έξεπλαο θαη ηερλνινγίαο θαη άιιεο δηαηάμεηο" Ν. 3685/2008 " Θεζκηθφ πιαίζην γηα ηηο κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο" "Θέκαηα πξνζσπηθνχ Τπνπξγείνπ Δζληθήο Παηδείαο θαη Ν. 3687/2008 Θξεζθεπκάησλ θαη άιιεο δηαηάμεηο" Ν. 3696/2008 "Ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία θνιιεγίσλ θαη άιιεο δηαηάμεηο" "Δηδηθή Αγσγή θαη Δθπαίδεπζε αηφκσλ κε αλαπεξία ή κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο" (Μεηνλνκαζία ηεο ΓΓΔΔ Ν. 3699/2008 ζε Γεληθή Γξακκαηεία Γηα Βίνπ Μάζεζεο) Πηγές: Κππξηαλφο Παληειήο, Σσγκριηική ιζηορία ηης ελληνικής εκπαίδεσζης, Βηβιηφξακα, Αζήλα 2004 EACEA, Οξγάλσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ Διιάδα 2008/09, Ζκεξνκελία αλάθηεζεο απφ EACEA, Οξγάλσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ Διιάδα 2009/10, Ζκεξνκελία αλάθηεζεο απφ (Ζκεξνκελία ηειεπηαίαο αλάθηεζεο: ) (Ζκεξνκελία ηειεπηαίαο αλάθηεζεο: ) Δθπαίδεπζε θαη επαγγεικαηηθή επηκφξθσζε (αξηζκφο πξάμεσλ: 117) 1985 (ΕΕ C 111 ηης , ζ. 1 έως 7) (ΕΕ C 155 ηης , ζ. 1 έως 10) (ΕΕ C 155 ηης , ζ. 11 έως 18) (ΕΕ C 182 ηης , ζ. 2 έως 4) Απφθαζε Γηθαζηεξίνπ Δπξσπ. Κνηλνηήησλ γηα ηελ έληαμε ηεο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζηελ επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε χζηαζε ηνπ Δπξσπατθνπ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 23εο Απξηιίνπ 2008, ζρεηηθά κε ηε ζέζπηζε ηνπ επξσπατθνχ πιαηζίνπ επαγγεικαηηθψλ πξνζφλησλ γηα ηε δηά βίνπ κάζεζε (Κείκελν πνπ παξνπζηάδεη ελδηαθέξνλ γηα ηνλ ΔΟΥ) χζηαζε ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 18εο Ηνπλίνπ 2009, γηα ηε δεκηνπξγία επξσπατθνχ πιαηζίνπ αλαθνξάο γηα ηε δηαζθάιηζε ηεο πνηφηεηαο ζηελ επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε (Κείκελν πνπ παξνπζηάδεη ελδηαθέξνλ γηα ηνλ ΔΟΥ) χζηαζε ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 18εο Ηνπλίνπ 2009, γηα ηε ζέζπηζε ηνπ επξσπατθνχ ζπζηήκαηνο πηζησηηθψλ κνλάδσλ γηα ηελ επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε (ECVET) (Κείκελν πνπ παξνπζηάδεη ελδηαθέξνλ γηα ηνλ ΔΟΥ) Αλαζεσξεκέλνο εζσηεξηθφο θαλνληζκφο ηνπ δηνηθεηηθνχ ζπκβνπιίνπ ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ γηα ηελ Αλάπηπμε ηεο Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο (εγθξίζεθε απφ ην πκβνχιην ζηηο 24 Ηνπιίνπ 2006 ) 121

122 (ΕΕ C 29 ηης , ζ. 1 έως 10) χκβαζε πεξί ηδξχζεσο Δπξσπατθνχ Παλεπηζηεκηαθνχ Ηλζηηηνχηνπ (ΕΕ C 81 ηης , ζ. 5 έως 11) (ΕΕ L 132 ηης , ζ. 18 έως 18) (ΕΕ L 134 ηης , ζ. 14 έως 22) (ΕΕ L 145 ηης , ζ. 227 έως 233) Γεληθνί πξνζαλαηνιηζκνί γηα ηελ θαηάξηηζε πξνγξάκκαηνο δξαζηεξηνηήησλ ζε θνηλνηηθφ επίπεδν φζνλ αθνξά ηελ επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε 95/209/ΔΚ: Κνηλή δήισζε ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ, ηνπ πκβνπιίνπ θαη ηεο Δπηηξνπήο φζνλ αθνξά ηελ απφθαζε αξηζ. 819/95/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 14εο Μαξηίνπ 1995 γηα ηε ζέζπηζε ηνπ πξνγξάκκαηνο θνηλνηηθήο δξάζεο Socrates Πξσηφθνιιν γηα ηε ζπκθσλία ζρεηηθά κε ηελ εηζαγσγή αγαζψλ εθπαηδεπηηθήο, επηζηεκνληθήο θαη πνιηηηζηηθήο θχζεσο Καλνληζκφο (ΔΚ) αξηζ. 452/2008 ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 23εο Απξηιίνπ 2008, ζρεηηθά κε ηελ παξαγσγή θαη ηελ αλάπηπμε ζηαηηζηηθψλ γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ηε δηά βίνπ κάζεζε (Κείκελν πνπ παξνπζηάδεη ελδηαθέξνλ γηα ηνλ ΔΟΥ) (ΕΕ L 212 ηης , ζ. 3 έως 14) χκβαζε ζρεηηθά κε ην θαηαζηαηηθφ ησλ επξσπατθψλ ζρνιείσλ χζηαζε ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 10εο Ηνπιίνπ 2001, γηα ηελ ελδνθνηλνηηθή θηλεηηθφηεηα ησλ ζπνπδαζηψλ, ησλ (ΕΕ L 215 ηης , ζ. επηκνξθσκέλσλ αηφκσλ, ησλ εζεινληψλ, ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ 30 έως 37) εθπαηδεπηψλ (ΕΕ L 255 ηης , ζ. 1 έως 5) Καλνληζκφο (ΔΚ) αξηζ. 1552/2005 ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 7εο επηεκβξίνπ 2005, ζρεηηθά κε ζηαηηζηηθέο γηα ηελ επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε ζηηο επηρεηξήζεηο (Κείκελν πνπ παξνπζηάδεη ελδηαθέξνλ γηα ηνλ ΔΟΥ) (ΕΕ L 256 ηης , ζ. 45 έως 48) (ΕΕ L 263 ηης , ζ. 12 έως 13) (ΕΕ L 270 ηης , ζ. 56 έως 59) (ΕΕ L 32 ηης , ζ. 15 έως 33) (ΕΕ L 327 ηης , ζ. 30 έως 44) (ΕΕ L 327 ηης , ζ. 45 έως 68) (ΕΕ L 340 ηης , ζ. 83 έως 98) (ΕΕ L 375 ηης , ζ. 12 έως 18) (ΕΕ L 39 ηης , ζ. 1 έως 4) (ΕΕ L 390 ηης , ζ. 6 έως 20) 95/431/ΔΚ: Απφθαζε αξηζ. 2493/95/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 23εο Οθησβξίνπ 1995 γηα ηελ θαζηέξσζε ηνπ 1996 σο «Δπξσπατθνχ έηνπο ηεο δηά βίνπ εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο» 2006/644/ΔΚ: Απφθαζε ηεο Δπηηξνπήο, ηεο 20ήο επηεκβξίνπ 2006, γηα ηε ζχζηαζε νκάδαο πςεινχ επηπέδνπ γηα ηελ πνιπγισζζία 98/561/ΔΚ: χζηαζε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 24εο επηεκβξίνπ 1998 γηα ηελ επξσπατθή ζπλεξγαζία κε ζθνπφ ηε δηαζθάιηζε ηεο πνηφηεηαο ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε Καλνληζκφο (ΔΚ) αξηζ. 198/2006 ηεο Δπηηξνπήο, ηεο 3εο Φεβξνπαξίνπ 2006, γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ θαλνληζκνχ (ΔΚ) αξηζ. 1552/2005 ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ ζρεηηθά κε ζηαηηζηηθέο γηα ηελ επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε ζηηο επηρεηξήζεηο (Κείκελν πνπ παξνπζηάδεη ελδηαθέξνλ γηα ηνλ ΔΟΥ) Απφθαζε αξηζ. 1719/2006/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 15εο Ννεκβξίνπ 2006, γηα ηε ζέζπηζε ηνπ πξνγξάκκαηνο Νενιαία ελ δξάζεη γηα ηελ πεξίνδν Απφθαζε αξηζ. 1720/2006/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 15εο Ννεκβξίνπ 2006, γηα ηε ζέζπηζε πξνγξάκκαηνο δξάζεο ζηνλ ηνκέα ηεο δηά βίνπ κάζεζεο Απφθαζε αξηζ. 1298/2008/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 16εο Γεθεκβξίνπ 2008, ζρεηηθά κε ηε ζέζπηζε ηνπ πξνγξάκκαηνο δξάζεο Erasmus Mundus γηα ηελ ελίζρπζε ηεο πνηφηεηαο ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη γηα ηελ πξνψζεζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο θαηαλφεζεο κέζσ ηεο ζπλεξγαζίαο κε ηξίηεο ρψξεο (Κείκελν πνπ παξνπζηάδεη ελδηαθέξνλ γηα ηνλ ΔΟΥ) Οδεγία 2004/114/ΔΚ ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 13εο Γεθεκβξίνπ 2004, ζρεηηθά κε ηηο πξνυπνζέζεηο εηζδνρήο ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ κε ζθνπφ ηηο ζπνπδέο, ηελ αληαιιαγή καζεηψλ, ηελ άκηζζε πξαθηηθή άζθεζε ή ηελ εζεινληηθή ππεξεζία Καλνληζκφο (ΔΟΚ) αξηζ. 337/75 ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 10εο Φεβξνπαξίνπ 1975 πεξί δεκηνπξγίαο Δπξσπατθνχ Κέληξνπ γηα ηελ Αλάπηπμε ηεο Δπαγγεικαηηθήο Καηαξηίζεσο Απφθαζε αξηζ. 2241/2004/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 15εο Γεθεκβξίνπ 2004, ζρεηηθά κε ην εληαίν θνηλνηηθφ πιαίζην γηα ηε δηαθάλεηα ησλ επαγγεικαηηθψλ πξνζφλησλ θαη ηθαλνηήησλ (Europass) 122

123 (ΕΕ L 394 ηης , ζ. 5 έως 9 (ΕΕ L 43 ηης , ζ. 1 έως 5) (ΕΕ L 60 ηης , ζ. 51 έως 53) (ΕΕ L 64 ηης , ζ. 60 έως 62) (ΕΕ L 68 ηης , ζ. 25 έως 26) χζηαζε ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 18εο Γεθεκβξίνπ 2006, ζρεηηθά κε ηε δηαθξαηηθή θηλεηηθφηεηα εληφο ηεο Κνηλφηεηαο γηα ζθνπνχο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο: Δπξσπατθφο ράξηεο πνηφηεηαο γηα ηελ θηλεηηθφηεηα (Κείκελν πνπ παξνπζηάδεη ελδηαθέξνλ γηα ηνλ ΔΟΥ) Απφθαζε αξηζ. 291/2003/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 6εο Φεβξνπαξίνπ 2003, γηα ηελ αλαθήξπμε ηνπ 2004 σο επξσπατθνχ έηνπο εθπαίδεπζεο κέζσ ηνπ αζιεηηζκνχ χζηαζε ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 12εο Φεβξνπαξίνπ 2001, πεξί επξσπατθήο ζπλεξγαζίαο γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο πνηφηεηαο ζηε ζρνιηθή εθπαίδεπζε χζηαζε ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 15εο Φεβξνπαξίνπ 2006, γηα πεξαηηέξσ επξσπατθή ζπλεξγαζία κε ζθνπφ ηε δηαζθάιηζε ηεο πνηφηεηαο ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε 2004/223/ΔΚ: Απφθαζε ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 26εο Φεβξνπαξίνπ 2004, γηα ζέζπηζε ηνπ θαηαζηαηηθνχ ηεο ζπκβνπιεπηηθήο επηηξνπήο γηα ηελ επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε Πεγή: (Ζκεξνκελία ηειεπηαίαο αλάθηεζεο: ) ΤΝΟΓΟΙ- ΤΝΘΗΚΔ ΓΙΑΓΙΚΑΙΔ Γεληθνί θαλφλεο γηα ηελ εθαξκνγή κηαο θνηλήο πνιηηηθήο ζηελ 1963 επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε 1992 πλζήθε Μάαζηξηρη 1999 Γηαδηθαζία ηεο Μπνιφληα 2000 Γηαδηθαζία ηεο Ληζαβφλαο 2001 χλνδνο ηεο Πξάγαο 2003 χλνδνο ηνπ Βεξνιίλνπ 2005 χλνδνο ηνπ Bergen (Ννξβεγία) 2007 χλνδνο ηνπ Λνλδίλνπ 123

124 Π Α Ρ Α Ρ Σ Ζ Μ Α Β Η δ η φ η ε η ε ο π γ γ ξ α θ έ σ λ 124

125 ΤΓΓΡΑΦΔΑ 1ν Γπκλάζην Βφινπ 2ν Λχθεην Βφινπ Anton, John P. Henderson, George Patrick Αβέιιηνο, Αζαλάζηνο Αγγειίδεο, σθξάηεο Αγγειφπνπινο, Αζαλάζηνο Αγξαθηψηνπ-Γξαθνπνχινπ Πέξζα Αγξαθηψηνπ-Γξαθνπνχινπ, Πέξζα Αδάκνπ, Ησάλλεο Αδάκνπ, Μαξία Αζαλαζηάδεο, Υάξεο Αζαλαζηάδεο, Υάξεο (εηζαγσγήεπηκέιεηα)/ Γεκαξάο, Αι. (επνπηεία) Αιεμίνπ, Έιιε Αιηβηδάηνο, Νίθνο Αλαζηαζηάδεο, Γηψξγνο Αλδξένπ, Απνζηφιεο Αλδξένπ, Απνζηφιεο- Παπαθσλζηαληίλνπ, Γεψξγηνο Αλδξένπ, Απνζηφιεο- Παπαθσλζηαληίλνπ, Γεψξγηνο. Αλδξηψηεο, Νίθνο - Οηραιηψηεο, Ρέλλνο Αλζεκίδεο, Αρηιιέαο Αλησλίνπ Γαπίδ Αλησλίνπ, Υξήζηνο Αξαβαληηλφο, Παλαγηψηεο -Νηθνιατδνπ, Διεπζεξία (επ) Αξγπξίνπ, Αιέμαλδξνο Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθε Απγεηίδεο, Κ.Γ. Βατάλλε, Μαξία Βατλά, Μαξία Βαθαιφπνπινο, Κσλζηαληίλνο Βαθνπθάξεο, Πεξηθιήο Βαιαήο, Γηνλχζηνο Βαιζακάθε- Ράιιε, Ήξα Βαιζακφπνπινο, Ν. Βαμεβαλφγινπ, Αιίθε Βάνο Αληψλεο Βαξειάο, Λάκπξνο ΗΓΗΟΣΖΣΑ ρνιείν ρνιείν ζηε θνηία ρνιηθή χκβνπινο θηινιφγσλ- χκβνπινο Τπνπξγνχ Παηδείαο MSc ζηε Βπδαληηλή ηζηνξία- ρνιηθή χκβνπινο θηινιφγσλ- χκβνπινο Τπνπξγνχ Παηδείαο Ηζηνξηθφο - Λνγνηέρλεο ρνιηθή χκβνπινο Β/ζκηαο - Γξ Κνηλσληνινγίαο ηεο εθπαίδεπζεο - δηδάζθεη ζηα παηδαγσγηθά ηκήκαηα ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαιίαο Δθπ/θφο Β/ζκηαο Ηζηνξηθφο Dr Ννκηθήο-ζπγγξαθέαο Δθπ/θφο Β/ζκηαο (θηιφινγνο) - επίηηκνο δηδάθησξ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ. Δθπ/θφο Β/ζκηαο (θηιφινγνο) - επίηηκνο δηδάθησξ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ. Λφγηνο - Ηζηνξηθφο Πνιηηθφο Μεραληθφο- Κξηηηθφο θαη ηζηνξηθφο ηεο ινγνηερλίαο Δξεπλεηηθφ Κέληξν Ηζηνξηθφο Φηιφινγνο- Αξραηνιφγνο Καζεγήηξηα Παηδαγσγηθήο ζηελ ΑΠΑΗΣΔ Γξ. Ηζηνξίαο- η. ρνιηθφο ζχκβνπινο, θηιφινγνο Φηιφινγνο,ηζηνξηθφο- Master ζηα Παηδαγσγηθά- πνιηηηθφοζπγγξαθέαο Δθπ/θφο Α/ζκηαο- ρνιηθφο χκβνπινο- Αηξεηφο χκβνπινο ζην Τπνπξγείν Παηδείαο- κέινο θαη Πξφεδξνο ηνπ Κεληξηθνχ Τπεξεζηαθνχ πκβνπιίνπ ( ), Πξφεδξνο ηνπ πκβνπιίνπ Κξίζεσλ θαη Δπηινγψλ, πληνληζηήο ηεο Ννκνπαξαζθεπαζηηθήο Δπηηξνπήο ηνπ Τπνπξγείνπ Δξεπλήηξηα ζην Κέληξν Δξεχλεο ηεο Διιεληθήο Κνηλσλίαο ηεο Αθαδεκίαο Αζελψλ- Μεηαπηπρ. ζηελ ηζηνξία Φηιφινγφο Δξεπλεηήο ζην Κέληξν Διιεληθήο Γιψζζαο 125

126 Βαξκάδεο, Νηθφιανο Βαζηινχ- Παπαγεσξγίνπ, Βάζσ Καζεγήηξηα-χκβνπινο ζην Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην Βαζηάθεο, Κσλζηαληίλνο Πξσηνπξεζβχηεξνο Βειψλε, πξκνχια- Βέξγνο, Κσλ/λνο- Γθηνπινπκίδεο, Γεψξγηνο Δθπ/θνί Α/ζκηαο Βεξγσηήο, Γεψξγηνο Γξ. Θενινγίαο, θαζεγεηήο Βεξξάξνπ-Μέληε Αιεμάλδξα (επηκ.) Δθπ/θφο Α/ζκηαο- Γηεπζχληξηα Βηγγφπνπινο, Ζιίαο Καζ. Παηδ. Αθαδ. Βνχξε, νθία Βνχξε, νθία- Καςάιεο, Γεψξγηνο Βξπρέα, Άλλε-Γαβξφγινπ, Κψζηαο Γαβαιά, Πέπε Γξ- Πξντζηακέλε ΓΑΚ Λαθσλίαο Γάιινο, Κψζηαο Γανχζεο, πχξνο Γάηνο, Γηψξγνο πνιηηηθφο θαη ηζηνξηθφο δεκνζηνγξάθνο Γειαδάθε, φληα ΓΓ ζηε Ηζηνξία ηεο Δθπαίδεπζεο- Δθπ.θφο Β/ζκηαο- Γηδάζθνπζα ζην ΔΑΠ Γεξνγηάλλεο, Κψζηαο Γέξνπ Θεφθξαζηνο Δθπ/θφο - Δηδηθφο χκβνπινο Τπνπξγψλ Παηδείαο Γέξνπ Θεφθξαζηνο Δθπ/θφο - Ηζηνξηνδίθεο Γέξνπ, Θεφθξαζηνο Δθπ.θφο--εηδηθφο ζχκβνπινο ζην Τπνπξγείν Παηδείαο - πξνεδξεχσλ αληηπξφεδξνο ηνπ Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ Γεσξγηάδεο, Πέηξνο Γηαλλάθεο, Θσκάο Γηαλλαθφπνπινο, Παλαγηψηεο Φηιφινγνο Γηαλλαξάο, Υξήζηνο Γηάλλαξεο Γηψξγνο Καζεγεηήο ζπγθξηηηθήο ινγνηερλίαο ζηηο ΖΠΑ Γηαλλίδεο, Διηζζαίνο Δθπαηδεπηηθφο Γηξγσιάο, Γεψξγηνο Δθπ/θφο Α/ζκηαο- Πξντζηάκελνο Γξαθείνπ Γησηνπνχινπ - ηζηιηάλνπ, Έιιε Γθιαβάο, σηήξηνο Γξ.Ηζηνξηθφο Γθφιηα, Παξαζθεπή Δθπ/θφο Α/ζκηαο - δηδάθηνξαο ηνπ ΠΣΓΔ Φιψξηλαο ηνπ ΠΓΜ Γθφληδνο, Υξήζηνο.- Αλαζηαζάθνο, Κψζηαο. η.ρ. χκβνπινο- ;; Γθφηνβνο, Αζαλάζηνο Γιελφο, Γεκήηξεο- Ζιηνχ Φίιηππνο (επ.) Φηιφινγνο, παηδαγσγφο θαη θνηλσληνιφγνο Γνληηθάθεο ηέθαλνο πληαμηνχρνο-γξ Φηινζνθίαο Γξαβάλε, Εαθειίλ Γξ.- Δθπ/θφο Β/ζκηαο- Οηθ. Οηθνλνκίαο Γξηηζφπνπινο, Σάζνο Δθπ/θφο Β/ζκηαο- Γξ Φηινζνθηθήο Αζελψλ- Πξφεδξνο ηεο Δηαηξείαο Πεινπνλλεζηαθψλ πνπδψλ Γξφιιηνο, Γηψξγνο- Σδήθαο, Υξήζηνο Γαιαθνχξα, Καηεξίλα Γακαλάθε Μαξία, Βαξνπθάθεο Γηάλλεο, Καινγήξνπ Γηάλλεο, Κνπιατδήο Βαζίιεο, Παπαδάθεο Νίθνο Πνιηηηθφο- Παλ/θνί Γάξδαο, Αλαζηάζηνο Γξ. Θενινγίαο Α.Π.Θ- Πεξηθεξεηαθφο Γηεπζπληήο Δθπαίδεπζεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο Γάξδαο, Αλαζηάζηνο Δθπ/θφο Β/ζκηαο (Θενιφγνο) - Γ/ληεο κεραλνιφγνο-ειεθηξνιφγνο Δ.Μ.Π. θαη δηδάθησξ ηνπ Παληείνπ Γαθέξκνο Οιχκπηνο Παλεπηζηεκίνπ. Δξγάζηεθε σο ζχκβνπινο ζην Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην Γειάθεο Δπάγγεινο Δθπαηδεπηηθφο Β/ζκηαο Γειεγηάλλε, Βαζηιηθή.- Εηψγνπ, ηδεξνχια. (επηκ.) Παλ/θνί 126

127 Γεικνχδνο, Αιέμαλδξνο Γεξβίζεο, ηέξγηνο Γεξηηιήο, Γεψξγηνο Γεκαθφπνπινο, Θεφδσξνο Γεκαξάο, Αιέμεο- Βεξέβε, Άιθεζηηο, Κέληξν Δθπαηδεπηηθήο Έξεπλαο Γεκαξάο, Αιέμεο- Παπαθψζηαο, Γηάλλεο- Υαξίηνο, Υαξάιακπνο (επνπηεία) Γεκαξάο, Αιέμεο, Δηαηξεία πνπδψλ Νενειιεληθνχ Πνιηηηζκνχ θαη Γεληθήο Παηδείαο Γεκαξάο Κ.Θ. Γεκαξάο, Αιέμεο (επ) Γεκαξάο, Αιέμεο, Βαζηινχ - Παπαγεσξγίνπ, Βάζσ,ΔΛΗΑ Γεκάζε, Μαξία Γηακαληήο, Γεκήηξεο Γνδνληζάθεο, Γηψξγνο Γνχθαο Υξίζηνο Δζληθφ θαη Καπνδηζηξηαθφ Παλεπηζηήκην Αζελψλ Δζληθφ Μεηζφβεην Πνιπηερλείν, Γξαθείν Γεκνζίσλ ρέζεσλ Δζληθφ Μεηζφβην Πνιπηερλείν Διεπζεξάθεο, Θεφδσξνο Διιελνγαιιηθή ρνιή Καιακαξί Έλσζε Γηδαθηφξσλ Καζεγεηψλ Σερλνινγηθψλ Ηδξπκάησλ -Λχηξαο, Πεξηθιήο (επ) Δμαξρφπνπινο, Θαλάζεο- Βηδάιε, Λεψλε (επ) επ. Φ. Κ. Βψξνο- Βαζ. Κχξθνο- Γεκ.Γεσξγνβαζίιεο Δξγνιάβνο, πχξνο- χλδεζκνο Απνθνίησλ Εσζηκαίαο ρνιήο Ησαλλίλσλ Δηαηξεία Μειέηεο ηεο θαζ' εκάο Αλαηνιήο Δπαγγειφπνπινο, πχξνο. Εάγθα, Αζεκίλα Εάθθαο, Κψζηαο Εακπαθίδεο, Αξηζηνθάλεο Εακπέηα, Δχε Εαθεηξηάδεο, Κπξηάθνο, νπζακίδνπ - Καξακπέξε, Αηθαηεξίλε Εάραξεο, Δπζηάζηνο Εάραξεο, Δπζηάζηνο, ΔΛΔΣΔ Εηψγνπ- Καξαζηεξγίνπ,.- Υαζεθίδνπ - Μάξθνπ, Θενδψξα -Φνχθαο, Βαζίιεηνο Εηψγνπ-Καξαζηεξγίνπ, ηδεξνχια Δθπαηδεπηηθφο - Γξ.,Δξεπλήηξηα ηνπ Κέληξνπ Δθπαηδεπηηθήο Έξεπλαο Παλ/θνί - Καζεγήηξηα-χκβνπινο ζην Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην Απφθνηηνο ΠΣΓΔ θαη Θενινγίαο- Γξ. - εηδηθή επηζηήκνλαο ζην ΠΣΓΔ ηνπ ΓΠΘ-ρνιηθή ζχκβνπινο Δθπ/θφο Δζληθφο Αληηπξφζσπνο θαη χκβνπινο Φπζηθήο ηνπ Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ, Γεληθφο Γξακκαηέαο ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο ζηελ Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ - Δκπεηξνγλψκσλ γηα ζέκαηα Παηδείαο ζε πκβνχιηα θαη Δπηηξνπέο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο Δξεπλ. Κέληξν Δξεπλ. Κέληξν Δξεπλ. Κέληξν Γηδάζθσλ ζην Π.Σ.Π.Δ. Παλ/κίνπ Κξήηεο ρνιείν Γηδάθηνξεο ΣΔΗ Παλ/θνί θαη Δθπ/θφο Δθπ/θφο Β/ζκηαο (Φηιφινγνο) Δξεπλεηηθφ Κέληξν Καζ.Παηδ. Αθαδ. Δθπ/θφο ΣΔΔ-θάηνρνο κεηαπηπρηαθνχ δηπιψκαηνο ηνπ Σνκέα Παηδαγσγηθήο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ Ηζηνξηνδίθεο Καζεγεηήο Αλσηέξσλ Παηδαγσγηθψλ ρνιψλ ζηε Αλσηέξα Δθθιεζηαζηηθή ρνιή Κξήηεο θαη ζηελ Α.Δ.. Θεζζαινλίθεο. ρνιηθφο χκβνπινο β/ζκηαο - Γξ Δηδηθήο Αγσγήο - Γξ Φπρνινγίαο- δηδάζθνπζα ςπρνινγίαο ζηα ΑΣΔΗΘ Καζ/ηεο ΔΛΔΣΔ Δθπαηδεπηηθφο ΔΛΔΣΔ - Δθπαηδεπηηθφο, δηεπζχληξηα ηνπ 13νπ Γπκλαζίνπ Θεζζαινλίθεο, Γξ Φηινζνθίαο - Τπνςήθηνο Γηδάθησξ ηνπ Σνκέα Παηδαγσγηθήο ηνπ Α.Π.Θ. 127

128 Ενχκαο, Ησάλλεο Ζ ελ Αζήλαηο Φηιεθπαηδεπηηθή Δηαηξεία Ζιηάδνπ- Σάρνπ, νθία Ηκβξηψηε, Ρφδα Ηκβξηψηεο, Γηάλλεο Ηλζηηηνχην Σερλνινγηθήο Δθπαίδεπζεο. Ίληνο, Υξήζηνο Ηνξδάλνγινπ, Αλαζηάζηνο Ηζκπξιηάδνπ, Αδειαΐδα Καγθαιίδνπ, Εαθεηξνχια Καιαληδήο, Κψζηαο Καιαθάηε, Διέλε Καιαθάηε, Διέλε- Καξδακίηζε - Αδάκε, Μάξσ Καινγηαλλάθε, Πέιια Καινγηάλλεο, Γ.Υ. Κακαξηλνχ Κπξηαθή Καλάθεο, Ησάλλεο Καλδήια, Ηνπιία Καλδήιεο, Ησάλλεο Καλειιφπνπινο, Γεκήηξηνο Καληαξηδή, Δπαγγειία Κανχξεο, Γαβξηήι Καπλνπθάγηαο, Υξίζηνο Κάππνο, Ησάλλεο Καξαζαλάζεο, Αζαλάζηνο Καξαθψζηαο, Ησάλλεο Καξακαλσιάθεο, Βαγγέιεο Καξαλαζηάζεο, Ζξαθιήο Καξαληαΐδνπ, Μαξία Καξάο, Γηάλλεο Καξαζίκνο, Παλαγηψηεο Καξαηδάο, ηακάηεο Καξαθχιιεο, Αζαλάζηνο Καξξάο, Κσλζηαληίλνο Καζηάλεο, Διεπζέξηνο Καζζσηάθεο Μηράιεο Καζζσηάθεο, Μηράιεο- Παπαγγειή - Βνπιηνχξε, Γέζπνηλα Καζηάλεο, Αλδξέαο Καζηάλεο, Νίθνο Κάζηαλνο, Θεφδσξνο Καζηφξρεο, Δπζχκηνο- Μαθξήο Νηθφιανο Καηζαληψλεο, Γηάλλεο χιινγνο Ηζηνξηθφο Δξεπλεηηθφ Κέληξν ρνιηθφο χβνπινο Α/ζκηαο Γφθησξ Ηζηνξίαο. ρνιηθή χκβνπινο Φηινιφγσλ Θεζζαινλίθεο ρνιηθή χκβνπινο Φηινιφγσλ Γξ. Ηζηνξηθφο Αξρηηέθηνλαο θαη δηδάθησξ ηεο Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales ηνπ Παξηζηνχ (εηδηθφηεο: Ηζηνξία θαη Πνιηηηζκνί). χκβνπινο αλάπηπμεο ηεο Βηβιηνζήθεο θαη ηνπ Κέληξνπ Σεθκεξίσζεο ηεο ρνιήο Αξρηηεθηφλσλ ηνπ Δ.Μ.Π.Γηδάζθνπζα ζε ΠΜ ζην ΔΜΠ θαη η Γηδάζθνπζα ζε ΠΜ ζην Ηφλην Παλ/κην - Δθπ/θφο-Γξ Δθπ/θφο Α/ζκηαο - Γξ. ζηνλ ηνκέα ηεο "Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ" Φηιφινγνο, Γξ ηνπ ΠΣΓΔ ηνπ ΑΠΘ Φπζηθφο- Δπηκειεηήο ηζν Παλ/κην Αζελψλ Γξ. Φηινινγίαο, Γηδάζθσλ Π.Γ./407 ζην Σκήκα Φηινινγίαο Παλεπηζηεκίνπ Πεινπνλλήζνπ-Τπεχζπλνο Πεξηθέξεηαο Κεληξηθήο Διιάδνο Οκάδαο Έξγνπ ησλ Κ.Δ.Δ. ρνιηθή ζχκβνπινο Α/ζκηαο- Γξ. ζηελ εθπαίδεπζε ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Hull ηεο Αγγιίαο Γξ ηζηνξίαο- Δθπ/θφο Μέζεο Δθπαίδεπζεο Πξντζηάκελνο 5νπ Γξαθείνπ Γλζε Π.Δ. Γ Αζελψλ Γξ Ηζηνξίαο-Τπνςήθηνο- εξγάδεηαη ζηα Αξρεία χγρξνλεο Κνηλσληθήο Ηζηνξίαο (ΑΚΗ)- κέινοηεο Δηαηξείαο Μειέηεο ηεο Ηζηνξηνγξαθίαο θαη ηεο Θεσξίαο ηεο Ηζηνξίαο Φηιφινγνο Δξεπλεηήο ζην ΔΗΔ ρνιηθφο χκβνπινο ζηα Σξίθαια Απφθνηηνο ηεο Μεγ. ηνπ Γέλνπο ρνιήο θαη ηεο Παληείνπ ηξαηησηηθφο Δθπ/θφο- Ηδξπηήο Γηδαζθαιείνπ Αιεμαλδξνχπνιεο Δθπαηδεπηηθφο 128

129 Καηζαληψλεο, Γηάλλεο. Κάηζηθαο Υξήζηνο -Καββαδίαο, Γηψξγνο Κάηζηθαο, Υξήζηνο- Θεξηαλφο, Κψζηαο Καθθά, Γήκεηξα Καθηαληδήο, Γηψξγνο Καθθέο, Υξήζηνο Καςάιεο, Αρηιιέαο Γ. / Υαξαιάκπνπο, Γεκήηξεο Φ. Κέληξν Μηθξαζηαηηθψλ πνπδψλ Κεθαιιελαίνπ, Δπγελία Κηηξνκειίδνπ, Μάγδα Κίηζνο, Κσλζηαληίλνο Κίηζνπ, Αγάζε Κίηζνπ, Αγάζε Κιαδάθε-Μελεκελιή Φσηεηλή- ΦξέξεοΣηκφζενο Κιάδεο, Γηνλχζεο Κνγθνχιεο, Ησάλλεο Κνθθίλε, Δπαγγειία Κφθθσλαο, Ησάλλεο Κνιηνχ, Νίηζα Κνινβφο, ηέθαλνο Κνιηζίδα, Αζελά Κνιηζίδαο, Αληψλεο Κνιηζίδαο, Αληψλεο Κνκίλε, Γψξα, Κνληνγηάλλε, Ρνχια Κνλεκέλνο, Νηθφιανο Κνληάθνο, Αλαζηάζηνο Κνληνγηάλλε, Ρνχια Κνληνλή, Αλλα Κνζκά, Αηθαηεξίλε Κνζκάο, Γεκήηξεο Κνζκάο, Θφδσξνο Κνζκάο-Γεκίξεο, Σάθεο Κνζκφπνπινο, Αιέμαλδξνο Κνηδαγεψξγε, Ξαλζίππε Κνηζηθάθεο, Θέκεο Κνπινπκπάθεο, πχξνο Κνπινχξε, Υξηζηίλα Κνπινχξε, Υξηζηίλα Κνπκπάξνπ-Υαληψηε Υξπζάλζε Κνπληνπξά, Νηθνιίλα Κνπληνπξάο, Μίιηνο- Γεκαξάο, Αιέμεο Κνπξθνπκέιεο, Νίθνο Δθπ/θφο Α/ζκηαο Δθπ/θφο Β/ζκηαο - Δθπ/θφο ζπληάθηεο ζηα ΝΔΑ- ππνςήθηνο δηδάθησξ ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ -- Φηιφινγνο,ζπληαθηηθή επηηξνπή ηνπ πεξηνδηθνχ Αληηηεηξάδηα ηεο Δθπαίδεπζεο --.. Δθπ/θφο Β/ζκηαο - Δθπ/θφο ζπληάθηεο ζηα ΝΔΑ- ππνςήθηνο δηδάθησξ ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ -- Δθπ/θφο Β/ζκηαο - Γξ ηνπ Σκήκαηνο Φηινζνθηθψλ θαη Κνηλσληθψλ πνπδψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο ΓηθΖγφξνο-κέινο ηεο Δηαηξίαο Διιήλσλ Λνγνηερλψλ Θεζζαινλίθεο Δθπ/θφο Α/ζκηαο Δξεπλεηηθφ Κέληξν Γξ Φηινινγίαο Γ. Γξακκαηέαο. Διιεληθήο Δηαηξείαο Βχξσλνο Δθπ/θφο Β/ζκηαο (Φηιφινγνο) Καζεγεηήο ζηε ΕΠΑ Ησαλλίλσλ Φηιφινγνο Φηιφινγνο- MSc ΑΠΘ Γεκνζηνγξάθνο - Αηδεζηκφηαηνο ρ. χκβνπινο Β Ηζηνξηνδίθεο- Γεκνζηνγξάθνο ρνιηθφο χκβνπινο Α/ζκηαο- MSc ζηηο επηζηήκεο ηεο αγσγήο Δθπαηδεπηηθφο- ππνςήθηα δηδάθησξ ζηελ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο Δθπαηδεπηηθφο- δηδάθησξ ζηελ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο Δθπαηδεπηηθφο- δηδάθησξ ζηελ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο Πξφμελνο Γξ-Τπεχζπλε πνπδψλ θαη Έξεπλαο ζηελ Δζληθή ρνιή Γεκφζηαο Γηνίθεζεο-επηζηεµνληθή ζπλεξγάηεο ηνπ Ηλζηηηνχηνπ ηαξθνχο Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ θαη ηνπ ΗΝΔ/ΓΔΔ Καζ. Εαξηθεηνπ Παηδαγσγηθεο Αθαδεκηαο Αιεμαλδξνππνιεσο ρνιηθφο χκβνπινο Φηινιφγσλ Δθπ/θφο Β/ζκηαο Φηιφινγνο Ηζηνξηθφο, Δπηζηεκ. πλεξγάηεο ΗΜΥΑ Δθπ/θφο Γξαθηθψλ Σερλψλ ζε ΣΔΔ Φηιφινγνο- Πξντζηακέλε ηνπ 4νπ Γξαθείνπ Γ.Δ. Πεηξαηά χκβνπινο Φηινιφγσλ - Γηδάθησξ Παηδαγσγηθήο Δθπ/θφο- Γξ Φηινζνθηθήο ζρνιήο Ησαλλίλσλ - Ηζηνξηθφο 129

130 Κνχξληαο, Κσλζηαληίλνο Φηιφινγνο Κνπξηαιίδεο, Θαλάζεο Φηιφινγνο, π. ζρνιηθφο ζχκβνπινο θαη Γ-ληήο Δθπ-ζεο Διιδσλ Δμσηεξηθνχ ηνπ ΤΠΔΠΘ Κνπζηνπξάθεο, Γεξάζηκνο. / Μπεξδνχζε, Διέλε / Μπνπδάθεο, ήθεο Κνπηζηαχηεο, Δκκαλνπήι ρνιηθφο χκβνπινο Φηινιφγσλ Καζηνξηάο Κνπηζνχθεο, Κιενκέλεο Κνπηζνππηάο, Φψηηνο Γάζθαινο, ρνιηθφο χκβνπινο Α/ζκηαο Κνπηζνχξεο, Αξρέιανο (επηκ.) Δθπ/θφο Β/ζκηαο (Φηιφινγνο) Κξεκκπδάο, Βαζίιεο Κξηαξάο, Δκκαλνπήι Κηελάο, Υξπζάθεο Κππξηαλφο, Παληειήο Κπξηαδφπνπινο, Βαζίιεηνο Κπξίδεο, Αξγχξεο Κσλζηαληηλίδεο, Δκκαλνπήι Κσλζηαληηλφπνπινο, Υξήζηνο Ηζηνξηθφο Κσζηάθε, Αλαζηαζία Κσζηνπνχινπ-Μπαιακψηε, Αηθαηεξίλε Λαδαξίδεο, Γηακαληήο Δθπαηδεπηηθφο, Α/ζκηαο- ζπγγξαθέαο, κέινο Δ.Π.Μ. Λαδαξίδεο, Κψζηαο Δθπ/θφο Α/ζκηαο Λάδνο, Υξήζηνο Ηζηνξηνδίθεο-Λνγνηέρλεο Λακπξάθε- Παγαλνχ, Αιεμάλδξα Λακπξάθε- Παγαλνχ, Αιεμάλδξα- Παγαλφο, Γηψξγνο Λακπξάθεο, Γηάλλεο (επ.) Λακςίδεο, Γηψξγνο Γεκνζηνγξάθνο- πγγξαθέαο Λάππαο, Κψζηαο Γηεπζπληήο, εξεπλεηήο ζην ΚΔΜΝΔ- Γξ Ηζηνξίαο Λέθθνπ, Παληειήο Δθπ/θφο Β/ζκηαο Λενληζίλεο, Γεψξγηνο Ληάλεο, Γηψξγνο Ηζηνξηνδίθεο- Πνιηηηθφο Λπγεξφο, ηαχξνο Πνιηηηθφο ζπληάθηεο-καζεκαηηθφο Λπθηαξδνπνχινπ - Κνληαξά, ηαπξνχια Δθπ/θφο Α/ζκηαο -ππνςήθηα δηδάθηνξαο Ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο ζην Παλ/κην Αηγαίνπ Λπθίζζαο, Μηραήι Δθπ/θφο Λπθίζζαο, Μηράιεο Δθπαηδεπηηθφο Α/ζκηαο Μαθξπληψηε, Γήκεηξα Μακψλε, Κπξηαθή Γηδάθησξ Βπδαληηλήο Φηινινγίαο Μαξθφπνπινο, ππξίδσλ Δθπ/θφο Α/ζκηαο Μαηζαίνπ, Άλλα Μαπξνζθνχθεο, Γεκήηξεο Μέγαο, Αλαζηάζηνο Μεξηχξε, Αλησλία Γηδ κε ην 407/80 Μειίηζε-Νίθα, Αλαζηαζία Πξντζηακέλε Γ.Α.Κ. Καιακάηαο Μειίηζε-Νίθα, Αλαζηαζία- Θενθηινπνχινπ-ηεθαλνχξε, Υξηζηίλα Πξντζηακέλε Γ.Α.Κ. Καιακάηαο Μεηξνγηαλλνπνχινπ, Αγγειηθή Δθπ/θφο- -Γξ. ΦΠΦ Μήηζεο, Ναπνιέσλ -Καξαδήκαο, Γεκήηξηνο Μήηζεο, Φψηεο Μηραειίδεο, ηαχξνο Γ. Γηεπζπληήο ζηε Γηεχζπλζε Ναπηηθήο Δξγαζίαο ηνπ Τπνπξγείνπ Δκπνξηθήο Ναπηηιίαο Μηραιφπνπινο, Γεκήηξεο Μηρειήο, Αζαλάζηνο Γηεπζπληήο Γηεχζπλζεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο Ν. 130

131 Φζηψηηδαο Μνγγνιηάο, Αλδξέαο εθπαηδεπηηθφο Μνζρφπνπινο, Γεψξγηνο Μνζρφπνπινο, Γεψξγηνο- ήθεο Μπνπδάθεο Παλ/θνί Μνπιφπνπινο, ππξίδσλ Μνπξαηίδεο, Ησάλλεο Μνπηδνχξεο, Ησάλλεο Δθπαηδεπηηθφο ζενιφγνο Μπαθαδήκα - Ξνπξγηά, Μαξία Γηεπζχληξηα ΓΑΚ Αηησιναθαξλαλίαο Μπαθαιάθε Αιεμάλδξα- Διεγκίηνπ, Διέλε Μπαιιή, Αλλα Γεκνζηνγξάθνο Μπακπηληψηεο, Γεψξγηνο Μπειηά, Διέλε Δθπ/θφο- ηέσο δηεπζχληξηα ηνπ Κέληξνπ Μειέηεο Νεσηέξνπ Διιεληζκνχ Μπειίηζνο, Θεφδσξνο Δθπ/θφο Β/ζκηαο (Υεκηθφο) Μπέηεο, ηέθαλνο Δθπ/θφο Α/ζκηαο Μπέηζαο, Γηάλλεο Μπέηζαο, Ησάλλεο εηδηθφο επηζηήκνλαο ζην ΠΣΝ Φιψξηλαο Μπερξάθεο, Μαλφιεο Μπφκπνπ-ηακάηε, Βαζηιηθή Γξ θηινινγίαο θαη ηζηνξίαο Μπνλίδεο, Κπξηάθνο Μπνληίια, Μαξία Φηιφινγνο- Γξ ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ ΑΠΘ Μπνπδάθεο ήθεο-κνπζηνπξάθεο Γεξάζηκνο- Μπεξδνχζε Διέλε Μπνπδάθεο,.- Σδήθαο, Υξ. Μπνπδάθεο, ήθεο Μπνπδάθεο, ήθεο.- Σδήθαο, Υξήζηνο- Αλζφπνπινο, Κψζηαο Μπνπδάθεο, ήθεο.- Σδήθαο, Υξήζηνο- Αλζφπνπινο, Κψζηαο Μπνπλφβαο, Γηάλλεο Γηδ. κε 407 Μπηηιελαίνο Γεψξγηνο- Μπηηιελαίνπ Φνίβε Δθπ/θφο β/ζκηαο- Γ/λη'εο -- Δθπ/θφο Α/ζκηαο Μσξίθεο, Αλδξέαο Καζεγεηήο- Φηιφινγνο ηνπ Κνιιεγίνπ Αζελψλ Νεκάο, Θεφδσξνο ρνιηθφο ζχκβνπινο Φηινιφγσλ Ν. Σξηθάισλ Νίθαο, Αζαλάζηνο Δθπ/θφο Β Ννχηζνο, Παλαγηψηεο (επηκ.) Ννχηζνο, Υαξάιακπνο Νηνχζθνο, Πέηξνο Γηεπζπληήο ηνπ Φξνληηζηεξίνπ Σξαπεδνχληαο, ηεο Ξαλζφπνπινο, Κσλζηαληίλνο Δπαγγειηθήο ρνιήο ηεο κχξλεο θαη ηεο Δκπνξηθήο ρνιήο ηεο Υάιθεο Ξεξαδάθε, Κνχια Ηζηνξηθφο Ξεξνηχξεο, Ησάλλεο Ξσρέιιεο Παλαγηψηεο, Hopf Diether Οηθνλφκνπ, Φψηηνο Δθπ/θφο Β/ζκηαο Οκάδα ζπνπδαζηψλ Παιαηνινγφπνπινο, Γεκήηξεο Δθπαηδεπηηθφο Α/ζκηαο Παιάζθαο, σηήξεο Παλαγησηφπνπινο, Γεκήηξεο ππεχζπλνο Αξρείνπ Γεσπνληθνχ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ, Γξ. Ηζηνξίαο Παλαγησηνπνχινπ, Ίξηο Γξ. ΔΜΠ Παλεπηζηήκην Αζελψλ. Μνπζείν Ηζηνξίαο ηεο Παηδείαο. Δξεπλεηηθφ Κέληξν 131

132 Παληαδήο, Π.Γ. (Παλαγηψηεο) Δθπ/θφο - Λνγνηέρλεο Παπαγεσξγίνπ, Γηψξγνο Παπαδάθε, Λπδία Παπαδάθεο Νίθνο Παπαδάθεο, Γεψξγηνο Παπαδεκεηξίνπ Βάζσ Παπαδνγηαλλάθεο, Νίθνο Παπαδφπνπινο, Γεψξγηνο Παπαδφπνπινο, Μαθεδψλ- Κψηηα, Διέλε- Γνπλαξίδνπ, Σάληα Θενιφγνο θαζεγεηήο - Γηεπζπληήο -- Παπάδνγινπ, Μελάο Γεκνζηνγξάθνο Παπάδνγινπ, Υξίζηνο Παπαζενδνζίνπ, Θενδφζεο Παπαθσλζηαληίλνπ, Παλαγηψηεο- Αλδξένπ, Απνζηφιεο Παπαθσλζηαληίλνπ, Θεφδσξνο Παπαθψζηα- Μπελέθνπ, Ναηαιία Δθπ/θφο Β Παπαθψζηαο, Γηάλλεο Παπαθψζηαο, Γηάλλεο Παπαλδξένπ, Απφζηνινο Δθπ/θφο Παπαλνχηζνο, Δ.Π. Φηιφζνθνο-Παηδαγσγφο Παπαξίδνο, Υξήζηνο Γξ. γισζζνινγίαο - χκβνπινο ηνπ Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ Παπνπιίδεο, Κσλζηαληίλνο Παζράιεο, Αζαλάζηνο ρνι. χκβνπινο Γεκνηηθήο Δθπ/ζεο Πάηζηνπ, Βίθπ Πεληφγαινο, Γεξάζηκνο Πεξηβαιινληηθή Οκάδα Γπκλαζίνπ πβξίηνπ (Τπεπζ. Δπζεβία Παπαδνγηαλλάθε-Βνπκβνπξάθε) Πεξηβαιινληηθή Οκάδα Γπκλαζίνπ Πεξζειήο, Δκκαλνπήι Π. Πεξζηάλεο, Παλαγηψηεο Πεζκαδφγινπ, ηέθαλνο Πεηξάηνο, Πέηξνο Φηιφινγνο - δηδάθησξ Ηζηνξίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο Πεγηάθε, Πφπε Πνιπρξνλφπνπινο, Πάλνο Πνπιήο, Παλαγηψηεο Πξνβαηά, Αλζή Γηδάθησξ ηεο Ηζηνξίαο ηεο Δθπαίδεπζεο- Γηδάζθνπζα ζηε ΔΛΔΣΔ Πξνβαηά, Αλζή Γξ ΦΚ Κξήηεο- δηδάζθνπζα ΔΛΔΣΔ Πξνθφπηνο, Μεηξνπνιίηεο Φηιίππσλ, Νεαπφιεσο θαη Θάζνπ Ηεξσκέλνο Ππξγησηάθεο, Γηάλλεο Ππξηλφο, Παχινο- κεηξ. Βεξνίαο θαη Νανχζεο Mεηξ. Βεξνίαο θαη Νανχζεο Ραβαζφπνπινο,Θνπθπδίδεο πγγξαθέαο- Βνπιεπηήο Ρέππαο, Υξήζηνο Δθπ/θφο Α/ζκηαο Ρήγνο, Άιθεο Ρφθνο, Γεκήηξεο Ρνληνγηάλλεο, Πάλνο Φηιφινγνο- ηδξπηήο ηεο Γεκφζηαο Βηβιηνζήθεο Λεπθάδαοηζηνξηνγξάθνο Ρψζζηνπ, Αηθαηεξίλε -Υξηζηνθνξίδεο, Θεφδσξνο Δθπ/θφο Β/ζκηαο - Φπζηθφο -Δθπ/θφο Δθθιεζηαζηηθήο εθπ/ζεοππνςήθηνο δηδάθησξ ηνπ ΠΣΓΔ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ αθειιαξίδνπ - σηεξνχδε, Α. - Κεραγηφγινπ, Γ. -Αλαζηαζηάδε - θ.ά. 132

133 πκεσλίδε, Άλλα θ.ά αθειιαξίνπ, Υάξεο Φηιφινγνο-Λνγνηέρλεο αθειιαξφπνπινο,. -θηάο Α. - Μηραιφπνπινο Θ. -- Σζνιάθεο Υ. (επηκ.) Γ.Γ.Τπνπξγείνπ- αθθήο, Γεκήηξηνο έβεο, Αιθηβηάδεο Δθπ/θφο Α/ζκηαο ηδέξε, Αιφε Δθπ/θφο Β/ζκηαο (Φηιφινγνο)- Μεηαθξάζηξηα- Πνηήηξηα ηδεξφπνπινο, Γεκήηξηνο Δθπ/θφο Θενιφγνο, Γηδάθηνξαο Παηδαγσγηθήο Φηινζνθηθήο ρνιήο, Α.Π.Θ ηιηγθνχλα, Απνζηνιία Φηιφινγνο ηκελή - Γνχθα, Πεξζεθφλε Α. Δθπ/θφο - ηδξπηηθφ κέινο ηεο Διιεληθήο Δηαηξείαο Ηζηνξηθψλ ηεο Δθπαίδεπζεο (ΔΛΔΗΔ) ηκεσλίδεο, ίκνο Ηζηνξηθφο θιαβελίηεο, Γεκήηξηνο-νιδάηνο, Νηίλνο- Σζεξέο, Γεκήηξεο ρνιηθφο χκβνπινο θηινιφγσλ θιαβελίηεο, Σξηαληάθπιινο Γηεπζπληήο Δξεπλψλ ΚΝΔ/ΔΗΔ θιεξάθε Δχε Γ.ληξηα Πεηξ. ρ. Αζελψλ θνξδά -Παπαγηαλλνπνχινπ, Αγγειηθή Δθπαηδεπηηθφο Β/ζκηαο.- Γξ. Φηινζνθίαο Παλ/κίνπ Αζελψλ κνθνβίηεο, Αζαλάζηνο κπξλαίνο, Αληψλεο ρνιηθφο ζχκβνπινο Α/ζκηαο - Γξ Φηινζνθηθήο- δηδ κε 407/80- δηδ ζηελ ΑΠΑΗΣΔ νιδάηνο, Υξίζηνο Ηζηνξηθφο νινκψλ, Ησζήθ νθηαλφο Γεκήηξηνο παλφο, Γξεγφξεο Δθπ/θφο Β/ζκηαο (Φηιφινγνο) παλνπδάθε-μπαξκπαγαδάθε, ηέιια πεηζηψηεο Ησάλλεο-ηαζφπνπινο ηαχξνο πχξνπ, Αλδξέαο Δθπ/θφο Β/ζκηαο (Φηιφινγνο) ηαζφπνπινο, Μηραήι-ηαπξηαλέαο, Βαζίιεηνο Καζεγεηήο Ννκηθήο -- ηακαηίνπ, Γεψξγηνο Γξ. Νενειιεληθήο Φηινινγίαο, επίηηκνο Λπθεηάξρεο ηακέινο, Γηψξγνο ηαζηλφο, Γεκήηξεο ηαπξίδε-παηξηθίνπ, Ρέλα ηεξηάδνπ, Καιιηφπε πγγξαθέαο ηξάληδαιεο, Πνιχβηνο ρνιηθφο χκβνπινο Θενιφγσλ Ν. Θεζζαινλίθεο ηπιηάδεο, Υαξάιακπνο η. Γπκλαζηαξρεο ηπιηαξάο, Δπζχκηνο Καζεγεηήο ηεο Παηδαγσγηθήο Αθαδεκίαο Ησαλλίλσλ θαη Γεληθφο Γηεπζπληήο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο πιινγηθφ έξγν (Γ.Υαξαιάκπνπο, επηκ.) Καζεγεηήο ζην ΠΣΓΔ ηνπ ΑΠΘ πιινγηθφ έξγν (επηκ. Φίιε Δι.) χιινγνο Απνθνίησλ χιινγνο Απνθνίησλ Βαξβαθείνπ ρνιήο χιινγνο Απνθνίησλ πκεσλίδνπ, Άλλα-πκεσλίδεο, Παχινο Δθπαηδεπηηθφο ζηα ΣΔΗ εξξψλ χλδεζκνο Απνθνίησλ Εσζηκαίαο ρνιήο Ησαλλίλσλ χιινγνο Απνθνίησλ χλδεζκνο ησλ ελ Αζήλαηο Μεγαινζρνιηηψλ χιινγνο Απνθνίησλ Σαιηαδνχξνο, Αζαλάζηνο Τθππνπξγφο Αλψηαηεο Παηδείαο Σαρηαιφγινπ, Αλαζηάζηνο Δθπ/θφο Σεξδήο, Νίθνο Σεξδήο, Νίθνο- Α.Π.Θ. Σεξδήο, Νίθνο Π.-Εηψγνπ-Καξαζηεξγίνπ, ηδεξνχια Παλ/θνί Σδαλεηάηνπ Δπαγγειία- Γελλάδεηνο Βηβιηνδέηεο 133

134 Βηβιηνζήθε Σδάλε, Μαξία- Πακνπθηζφγινπ, Σαζία Παλ/θνί Σδεξκηάο, Παχινο Σδήθαο, Υξήζηνο Σδηφβαο, Πάλνο Iζηνξηνγξάθνο θαη εξεπλεηήο ηζηνξηθψλ ζεκάησλ Σδηνχηδηα, Διέλε Δθπ/θφο Α/ζκηαο Σηκνζεάδεο Σηκφζενο Ηαηξφο- Ηζηνξηνδίθεο Σφγηαο, Βαζίιεηνο Βνπιεπηήο-πηπρηνχρνο ηεο Ννκηθήο ρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ Σνκαλάο, Κψζηαο Δθπ/θφο ζε θξνληηζηήξηα- ινγνηέρλεο Σνκαξά-ηδέξε, Μαηνχια Σφλαο, σηήξηνο Δθπ/θφο Α/ζκηαο Σνπινχπεο, Φάλεο Δθπ/θφο Α/ζκηαο Σξηαληάξε-Μαξά, σηεξία Σξηαληαθπιιίδεο, Μαλφιεο Σξηαληαθχιινπ Σξηαληάθπιινο, Σ. Καζ. Παηδ. Αθαδ.;; Σζαιίθνγινπ, Δκκαλνπήι - Merlier, Octave Οκφηηκνο θαζεγεηήο Σζακαζθχξνο, Γεψξγηνο- Μπαζάληεο, Γηακαληήο Σζεξέο, Γεκήηξεο Σζηαληήο, Κψζηαο Σζηάξαο, Α. Δθπ/θφο Σζίινγινπ, Λεπηέξεο Καζεγεηήο Φπζηθφο Φξνληηζηήο Σζηκπίδαο, Νηθφιανο- Μπάζηνπ, Ηνπιία ρνιηθφο χκβνπινο Α/ζκηαο - Σζηνχκεο, Κσζηήο Σζηξίθνγινπ - Λαγνχδα, Φσηεηλή Σζηξπαλιήο, Εαραξίαο Σζηηίλεο, Αξγχξεο Γηθεγφξνο-ζπγγξαθέαο Σζνπθαιάο, Κσλζηαληίλνο Σζνχιηαο, Νίθνο Δθπ/θφο Β/ζκηαο (Φπζηθνκαζεκαηηθφ) Σζνπξέθεο, Γεκήηξηνο Σζνχρινπ, Γήκεηξα- Μπαραξηάλ, Αζαληνχξ Ηζηνξηθφο ηέρλεο Φαξκαθίδεο Γεψξγηνο Γηθεγφξνο Φαζαηάθεο, Νίθνο Δθπ/θφο Φαζνπιάθεο, ηέξηνο Φίινο, ηέθαλνο ρ. χκβνπινο Φίλαο, Κπξηάθνο Οηθνλνκνιφγνο Φινχληδεο, Αληψλεο πγγξαθέαο-ηαηξφο Φνχθαο, Βαζίιεηνο Τπνςήθηνο Γηδάθησξ ηνπ Σνκέα Παηδαγσγηθήο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ. Φνπξλαξάθε, Διέλε Φξαγθνπδάθε, Αλλα Φξαγθνχιε, Αξγίλε η.λπθεηάξρεο- Ηζηνξηθφο Φξφληδνο, Πέηξνο Γξ.Φηινζνθίαο- ρνιηθφο χκβνπινο Πξσηνβάζκηαο Φχθαξεο, Ησάλλεο Δθπαίδεπζεο θαη ΠΓ 407/80 ζηα ΠΣΓΔ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαιίαο θαη Γπηηθήο Μαθεδνλίαο Φσηηάδεο, Κσλζηαληίλνο Φσηηάδνπ, Αλδξνλίθε Φηιφινγνο - MSc ζην ΦΠΦ ηνπ ΑΠΘ Φσηφπνπινο, Υξήζηνο Υαξαιακπίδεο, ηπιηαλφο Υαξαιάκπνπο, Γεκήηξεο 134

135 Υάξεο, Κψζηαο Υαξίηνο, Υαξάιακπνο Υαξίηνο, Υαξάιακπνο- Καλδήια Ηνπιία Υαξίηνο, Υαξάιακπνο.- Καλδήια Ηνπιία- Κνληνκήηξνο, Γεψξγηνο Υαξνθφπνο, Αληψληνο Υαζεθίδνπ-Μάξθνπ, Θενδψξα Υαζηψηεο, Ησάλλεο- Αξαβαληηλφο, Γεκήηξεο- Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο Υαηδεβαζηιείνπ, Βαζίιεο Υαηδεζαββίδεο, νθξψλεο Υαηδεζηεθαλίδεο, Θενθάλεο Υαηδεζηεθαλίδνπ, νθία Υαηδηδάθηο, Γεψξγηνο Υηληήξνγινπ, Υαξίησλ- Βελέηε, Εσή Υηφλεο, Κσλζηαληίλνο Υηνλίδεο, Γηψξγνο Υνληνιίδνπ, Διέλε Υνπξδάθεο, Αληψλεο Υνπξκνπδηάδεο, Νίθνο Υξηζηνθνξίδεο Θεφδσξνο, Ρψζζηνπ Αηθαηεξίλε Δθπαηδεπηηθφο Φηιφινγνο Δθπαηδεπηηθφο, δηεπζχληξηα ηνπ 13νπ Γπκλαζίνπ Θεζζαινλίθεο, Γηδάθησξ Φηινζνθίαο ηνπ Α.Π.Θ. Ηζηνξηνδίθεο Καζ. Παηδ. Αθαδ. Φηιφινγνο θαη ηζηνξηθφο Φηιφινγνο - ηζηνξηθφο Φπζηθφο -Δθπ/θφο Δθθιεζηαζηηθήο εθπ/ζεο- ππνςήθηνο δηδάθησξ ηνπ ΠΣΓΔ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ - Δθπ/θφο Β/ζκηαο 135

136 Π Α Ρ Α Ρ Σ Ζ Μ Α Γ Σ α Έ ξ γ α (παξαηίζεληαη πίλαθεο ησλ έξγσλ ηαμηλνκεκέλσλ: Α. ζε πξψην επίπεδν γεσγξαθηθά, Β. ζε δεχηεξν επίπεδν αλά βαζκίδα εθπαίδεπζεο θαη Γ.ζε ηξίην επίπεδν αλά ππνθαηεγνξίεο/ινηπέο ζεκαηηθέο) 136

137 137