A B S T R A C T. Mohammad Nazer 1, Nasrin Riyahi 2, *Mohammadreza Mokhtaree 1 REHABILITATION

Transcript

1 REHABILITATION Spring Vol 17. Num 1 Research Paper: The Effect of Stress Management Training with Cognitive Behavioral Style on Stress and Mental Health of Parents of Children with Intellectual Disabilities Mohammad Nazer 1, Nasrin Riyahi 2, *Mohammadreza Mokhtaree 1 1. Department of Psychiatry, School of Medicine, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran. 2. Department of Educational Psychology, Islamic Azad University, Anar Branch, Kerman, Iran. Citation: Nazer M, Riyahi N, Mokhtaree MR. [The effect of stress management training with cognitive behavioral style on stress and mental health of parents of children with intellectual disabilities (Persian)]. Journal of Rehabiltation. 2016; 17(1): :: Received: 8 Dec Accepted: 9 Aug Keywords: Intellectual disability, Stress, Mental health, Training, Cognitive behavioral therapy, Parents A B S T R A C T Objective The birth and presence of a child with mental-retardation in any family causes stress, hopelessness, and disappointment, as well as social, economic, and emotional problems. These problems lead to mental health reduction and using inefficient approaches in family. This research aimed to study the effect of education on mental health and stress rate. Also, it examined the effect of several styles of contrasting stress and stress management program on decreasing stress of parents with mentally-retarded children. Materials & Methods Parents of children with intellectual disabilities in Rafsanjan, Iran (2 health centers) completed Harry stress inventory (HIS) and general health questionnaire (GHQ). A total of 60 couples with high scores in these tests were selected and randomly assigned into 2 groups. Experimental group passed stress management course in 6 sessions for 3 weeks (two sessions per week). The educational contents in 6 sessions were as follows: teaching pathology, semiology, and mental health to parents, then 4 ways of therapeutic approaches of opposition, evasion, continence, and social support, and finally problem solving and practicing those skills. Control group did not receive any treatment. After final session, and then 1 month later, 2 groups completed GHQ and HIS (posttest and follow up). Data were analyzed with repeated measures test. Results Average scores of stress rate in pretest and posttest in the experimental group had a significant difference (P=0.001), but this difference was not significant in follow up test (P=0.659). Average scores of mental health in pretest and posttest of experimental group had significant difference (P=0.001), but this difference was not significant in follow up test (P=0.646). With regard to different aspects of general health, the difference between mean scores of physical signs and depressive signs in pretest and posttest of intervention group was significant (P<0.001). However, the mean scores of anxiety signs and social activity in pretest and posttest was not significant (P=0.13, P=0.07). Conclusion Educating stress management with cognitive behavioral style could increase the mental health index of parents with mental-retarded children, decrease mothers physical and depressive signs, and improve their sleep and social performance. However, in this study, anxiety signs and social activities of parents did not improve. To explain this finding, it can be said that several variables affect the anxiety and social activities of people. And those factors are out of control of this study. These factors are in direct relation with economic situation of people that were not examined in the present research. Also, education stress management with cognitive behavioral style could reduce perceptive stress of parents. Finally, education causes people, including mothers of mentally-retarded children to know themselves better, recognize their strength and weak points, and reach a level of self-recognition that proceed improving their weak points and promoting their strong points. As a result, parents accept better the reality of their mentally-retarded child and better adapt to this situation. This will in turn reduce the mental stress and increase their health status. * Corresponding Author: Mohammadreza Mokhtaree, MSc. Address: Department of Psychiatry, School of Medicine, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran. Tel: +98 (34) mrmokhtaree@yahoo.com 32

2 1 شماره. 17 دوره بهار والدین روان سالمت و استرس میزان بر شناختی-رفتاری سبک به استرس مدیریت آموزش تأثیر ذهنی ناتوانی فرزند دارای 1 مختاری محمدرضا * 2 ریاحی نسرین 1 ناظر محمد ایران. رفسنجان رفسنجان پزشکی علوم دانشگاه پزشکی دانشکده روانپزشکی گروه 1- ایران. کرمان انار واحد اسالمی آزاد دانشگاه تربیتی روانشناسی گروه آذر 17 دریافت: تاریخ 1394 مرداد 18 پذیرش: تاریخ کلیدواژهها: استرس ذهنی ناتوانی درمان روان سالمت والدین رفتاری شناختی اجتماعی-اقتصادی مشکالت افزایش ناامیدی سرخوردگی تنیدگی خانوادهای هر در ذهنی کمتوانی به مبتال کودک حضور و تولد هدف بررسی هدف با حاضر پژوهش دارد. بهدنبال خانواده در را ناكارآمد راهبردهای از استفاده و روانی سالمت کاهش درنتیجه و هیجانی و کودک دارای والدین استرس ميزان بر آموزش تأثير همچنين و روان سالمت بر شناختی-رفتاری سبک به استرس مدیریت آموزش تأثير شد. انجام ذهنی کمتوان اب هری مادهای 66 پرسشنامه رفسنجان شهر در مرکز دو ذهنی کمتوان كودك دارای والدين شبهتجربی مطالعه این در بررسی روش میان از نمودند. تکمیل را گلدبرگ عمومی سالمت مادهای 28 مقياس و زندگی مختلف موقعیتهای در روانی فشار سنجش مضمون مساوی گروه دو به تصادفی بهطور دوباره سپس و انتخاب ساده تصادفی بهشیوه زوج داشتند 60 طبیعی حد از باالتر نمره که افرادی خالصه کردند. دریافت جلسهای 2 هفته 3 طی دقيقهای جلسه 45 6 در را استرس مديريت آموزشی دوره آزمايش گروه شدند. تقسيم درمانگری مقابله راهبرد 4 آموزش والدین به روان سالمت و نشانهشناسی آسیبشناسی آموزش از: بود عبارت جلسه شش در آموزش هک بود حالی در این مذکور. مهارتهای تمرین و اشکال رفع سپس و اجتماعی حمايت و خویشتنداری دوریجويی رويارويی شامل میانگین شد. انجام پیگیری آزمون و پسآزمون بعد ماه یک و درمانی جلسات اتمام از پس نكرد. دريافت آموزشی هيچ كنترل گروه گرفت. قرار موردمقایسه مکرر اندازه روش به نتایج و شد گرفته نظر در آماری معیارهای بهعنوان مختلف آزمونهای در زوجین نمرههای رد نمره این اما )0/001=P( داشت معنادار تفاوت آزمایش گروه در پسآزمون و پیشآزمون در استرس میزان نمره میانگین یافتهها گروه در پسآزمون و پیشآزمون در روان سالمت نمره میانگین تفاوت همچنین )0/66=P(. نداشت معناداری تفاوت پیگیری و پسآزمون سالمت مختلف ابعاد زمینه در )0/67=P(. نداشت معناداری تفاوت پیگیری و پسآزمون در نمره این اما )0/001=P( بود معنادار آزمایش اما )0/001<P( بود معنادار آزمایش گروه پسآزمون و پیشآزمون در افسردگی عالیم و جسمانی عالیم نمره میانگین تفاوت عمومی 0/07=P(. و )0/13=P نبود معنادار پسآزمون و پیشآزمون در اجتماعی عملکرد و اضطراب عالیم نمره میانگین تفاوت را ذهنی کمتوان کودک دارای والدین روان سالمت شاخص توانست شناختی-رفتاری سبک به استرس مدیریت آموزش نتیجهگیری حاضر مطالعه در بااینحال بهبودبخشد. را آنها اجتماعی کارکرد و خواب و دهد راکاهش مادران افسردگی و جسمانی عاليم و افزایش یا اضطراب میزان بر بسیاری متغیرهای داشت بیان میتوان یافته این تبیین در نیافت. بهبود والدین اجتماعی عملکرد و اضطراب عالیم که دارند مستقیم ارتباط افراد اقتصادی وضعیت با منابع این بود. خارج کنترل از مطالعه این در که میگذارد تأثیر افراد اجتماعی عملکرد ادراکشده استرس میزان توانست شناختی-رفتاری سبک به استرس مدیریت آموزش همچنین نگرفت. قرار موردبررسی حاضر مطالعه در كنند پيدا خود از بيشتري شناخت ذهني عقبمانده كودكان مادران جمله از افراد كه شد باعث آموزش درنهایت دهد. کاهش را والدین خود مثبت نقاط تقويت و ضعف نقاط اصالح برای كه یابند دست خودشناسي از بهحدي بدينترتيب و بشناسند را خود ضعف و قوت نقاط نيا كه کنند برقرار ارتباط صحيحتر بهطور آن با و بپذیرند بهتر را کمتوان کودک واقعيت میتوانند والدین امر اين نتيجه در كنند. اقدام شد. سالمت افزایش و رواني فشار كاهش باعث خود بهنوبه امر مسئول: نویسنده * مختاری محمدرضا روانپزشکی. گروه پزشکی دانشکده رفسنجان پزشکی علوم دانشگاه رفسنجان کرمان نشانی: +98 )34( تلفن: mrmokhtaree@yahoo.com رایانامه: 33

3 1 شماره. 17 دوره بهار مقدمه خانوادهای هر در 1 ذهنی توانی کم با کودکی حضور و تولد ایجاد موجب زا مشکل و نامطلوب رویدادی بهمثابه میتواند توان کم کودکان والدین شود. ناامیدی و سرخوردگی تنیدگی و اقتصادی اجتماعی مشکالت با بیشتری احتمال با ذهنی دارند فراگیر و مخر ب و محدودکننده ماهیت غالبا که هیجانی و فرهنگ نوع به توجه بدون وضعیت این ]1[. میشوند مواجه مشکالت افزایش و روانی سالمت کاهش برای را شرایط جامعه میکند. فراهم خانواده در ذهنی عقبمانده كودكان والدين كه میدهد نشان تحقيقات روان سالمت با كه کنند مي استفاده ناكارآمد راهبردهای از بيشتر والدین دادهاند نشان مطالعات عالوهبراین ]2[. دارد عكس رابطه )از روانشناختی آشفتگیهای و استرس ذهنی کمتوان کودکان کودک دارای مادران به نسبت بیشتری افسردگی( و اضطراب جمله ]5[. هستند اضطراب و افسردگی مستعد بیشتر و ]3 4[ دارند سالم ذهنی کمتوان كودك حضور آسیبرسان و ناتوانکنندگی اثر نوع مانند مختلفی عوامل به بستگی مادران بهویژه خانواده بر حمایتهای ميزان كودك جنسيت ناتواني يا مشكل شدت و ]6[. دارد درگير افراد شخصيتی ویژگیهای و خانواده دردسترس است این از حاکی مطالعات برخی های يافته زمینه همین در كمتری افتخار احساس ذهنی کمتوان کودک دارای پدران كه نقش آن بهدنبال و میبینند بربادرفته را خود آرزوهای زيرا دارند ]7[. دارند ذهنی کمتوان فرزندان رشد در كمتری مشاركتی و افزایش او نیازهای باشد بیشتر کودک معلولیت میزان هرچه محققین برخی همچنین ]8[. مییابد احتیاج بیشتری خدمات به عادی همساالن با مقايسه در ذهنی کمتوان كودكان كه معتقدند پژوهشها ]9[. هستند روان سالمت مشكالت افزايش خطر در خود سنین به رسیدن و کمتوان کودک سن افزایش با که میدهد نشان مطرح جدیدی مشکالت و مییابد افزایش آنها مشکالت نوجوانی ]10[. میکند سختتر را والدین سازگاری وضعیت این و میشود مايحتاج تهيه و فرزندان دیگر به نسبت والدين عالوهبراين منبع به میتواند مذكور مسائل مجموعه دارند. مسئوليت خانواده والد-كودك رابطه و شود تبديل مادر بهویژه خانوادهها استرس روشهای با باید آنها شرایط این در ]11[. كند خدشهدار را هیجانی مشکالت بتوانند تا باشند داشته آشنایی رفتار مدیریت شدت و فراوانی چراکه کنند حل را خود فرزندان رفتاری و از بیش ویژه نیازهای با کودکان در چالشبرانگیز رفتارهای و استرس والدينی چنين برای اغلب ]12[. است عادی کودکان و اضطراب افسردگي قبيل از دیگر هيجانی پاسخهای تجربيات میپیوندد. بهوقوع روانی آشفتگیهای اولين بهعنوان آموزش و اطالعرسانی بر متعددی پژوهشهای رفتاری- شیوههای آموزش ]13[. دارد تأكيد خدماترسانی اولويت کمتوان کودک دارای خانواده از حمايت شبکههای ايجاد و شناختی سالمت سطح افزايش ]1[ والدين اضطراب كاهش باعث ذهنی و خانوادگی استرس روانی سالمت شاخصهای بهبود خانواده و ]15[ مادران اجتماعی سازگاری افزايش ]14[ اجتماعی پذيرش از استفاده آموزش میشود. ]16[ افسردگی و اضطراب تنش كاهش ناکارآمد مقابلهای شیوههای از استفاده بهجای مشكلمدار شیوههای ]17[. میشود والدين روان سالمت افزايش باعث غيرمؤثر و به را نادرست نگرشهای و افكار شناختي-رفتاری رويكرد گفتگوی مقابله روشهای آموزش همچنین میطلبد. چالش اجتماعي رفتارهای ارتقای باعث مسئله حل راهبردهای و درونی درواقع ]18[. گردد می كودك با مثبت ارتباط و صميميت افزايش نسبت والدين باورهای و نگرش تغيير های راه شناختی های روش كنترل چگونگی يادگيری شامل كه میکنند بيان را فرزندانشان به رفتاری مؤلفه هستند. مشكالت حل و استرس مديريت خشم آگاه نامطلوب رفتارهای به نسبت را افراد كه است فرض اين بر روشهای نمايند. جايگزين سالمتری رفتارهای با را آنها تا سازد تعامالت بهبود بهمنظور كودك و والدين به كمك برای رفتاری منجر وی ناديدهگرفتن يا كودك آزار به است ممكن كه نامناسبی سبك تغيير برای روش اين از عالوهبراین است. شده طراحی شود پاسخهای دادن و كودكان رفتار مديريت والدين فرزندپروری ]19[. میشود استفاده كودكان به مناسب هيجانی روانی سالمت بر خانواده آموزش تأثير زمینه در پژوهش نشاندهنده آموزشپذير ذهنی عقبمانده كودك دارای والدين ]20[. است والدین روانی سالمت در خانواده آموزش مثبت تأثیر حمایت راه بهترین والدین آموزش که شده داده نشان همچنین زمینه در ای مطالعه ]21[. آنهاست والدین و کمتوان کودکان از ذهنی کمتوان فرزندان با مادران ارتباط بر خشم مديريت اثربخشی كاهش به خشم مديريت روشهای كاربرد كه داد نشان دیرآموز و ]22[. میانجامد فرزندان با آنها ارتباط بهبود و مادران خشم درمانگری مقابله اثر كه بود این از حاکی ای مطالعه نتایج همچنين و ژنتيكی ذهنی عقبمانده فرزند دارای مادران عمومی سالمت بر را گروه دو هر مادران عمومی سالمت و است يكسان غيرژنتيكی و میدهد كاهش را مادران افسردگی و جسمانی عالیم و افزايش ]23[. میبخشد بهبود را آنها اجتماعی كاركرد و خواب آموزش تأثیر مطالعه هدف با حاضر پژوهش برایناساس و استرس میزان بر رفتاری شناختی سبک به استرس مدیریت گرفت. صورت ذهنی ناتوانی با فرزند دارای والدین روان سالمت بررسی روش پیشآزمون و کنترل گروه با شبهآزمايشی نوع از پژوهش اين انجام 1392 سال در که بود همراه گیری پی آزمون و پسآزمون و.1 Intellectual disability 34

4 1 شماره. 17 دوره بهار ذهنی ناتوانی فرزند دارای والدین روان سالمت و استرس میزان بر شناختی-رفتاری سبک به استرس مدیریت آموزش تأثیر مدارس ذهنی کمتوان کودکان والدین شامل پژوهش جامعه شد. ناتوان کودکان آموزش موجود )مراکز بهزیستی و ابتدایی استثنائی توان و 0/05=α با که بود نفر 500 شامل رفسنجان( شهرستان ذهنی گردید محاسبه گروه هر برای زوج 25 نمونه حجم 0/88=b آزمون شد. گرفته نظر در گروه هر برای زوج 30 ریزش احتمال دلیل به که برگزار والدین برای آموزشگاه که روزمرهای جلسات در والدین سپس گردید. تشریح والدین برای مطالعه اهداف میکرد را 3 )HSI( هری استرس و 2 )GHQ( روان سالمت پرسشنامههای والدین از کردند. تکمیل جلسه همان در و یکساعت مدت طی براساس و کموکاست بدون را پرسشنامهها سؤاالت شد درخواست آنان به همچنین نمایند. تکمیل خود حاالت و شخصی نظر خواهد محرمانه پرسشنامه هر اطالعات شد داده خاطر اطمینان SPSS نرمافزار از استفاده با پرسشنامهها اطالعات سپس ماند. گرفت. قرار موردبررسی بهدلیل که شد محاسبه گروه هر برای زوج 25 نمونه حجم آموزش شد. گرفته نظر در گروه هر برای زوج 30 ریزش احتمال 45 جلسه 6 طی شناختی-رفتاری سبك به استرس مديريت مرکز محل در هفته 3 درمجموع و جلسه 2 هفتهای دقیقهای شد. ارائه آزمایش گروه به توانبخشی آموزش از: بود عبارت جلسه شش در آموزش خالصه 4 آموزش والدین به روان سالمت و نشانهشناسی آسیبشناسی خویشتنداری جويی دوری رويارويی شامل درمانگری مقابله راهبرد مهارتهای تمرین و اشکال رفع درادامه و اجتماعی حمايت و سبک به آموزش تأثیر میزان تعیین شامل مطالعه اهداف مذکور. والدین روان سالمت ابعاد و استرس میزان بر شناختی-رفتاری شامل: پژوهش ابزارهای بود. ذهنی ناتوانی دچار کودک دارای محققساخته فردی مشخصات پرسشنامه کودک سن نظیر جمعیتشناختی اطالعات کسب بهمنظور وضعیت والدین اشتغال وضعیت والدین سن والدین جنسیت والدین. درآمد میزان و مسکن )HSI( هری استرس پرسشنامه 2005 سال در هریاس.چاندران توسط پرسشنامه این تهیه زندگی مختلف های موقعیت در روانی فشار سنجش برای لیکرت روش به که است عبارت 66 شامل آزمون این است. شده این محتوایی روایی همکاران و»مصطفایی«شود. می گذاری نمره پایایی همچنین ]24[. اند نموده اعالم 0/74-0/79 را پرسشنامه ]29[. است آمده بهدست 0/78 نیز مقیاس این )GHQ-28( گلدبرگ عمومی سالمت مقياس سالمت تعيين در غربالگری ابزار یک عمومی سالمت پرسشنامه اين دارد. كاربرد روان سالمت حوزه در كه است روانی و عمومی در كه است خودگزارشدهی مبتنیبر و غربالگرانه پرسشنامه اختالل يك دارای كسانیكه رديابی هدف با بالينی مجموعههای بهمنظور پرسشنامه این ميگيرد. قرار مورداستفاده هستند روانی مختلف وضعيتهای در كه روان عمومی سالمت وضعیت بررسی است ممكن پرسشنامه است. شده طراحی میشود يافت جامعه كشف بهمنظور و سنی رده هر در بزرگساالن و نوجوانان برای در آشفتهكننده حوادث وجود و بهنجار عملكردهای در ناتوانی تنها و ندارد تشخيصی جنبه آزمون اين شود. استفاده زندگی نمود استفاده حاد شرايط در افراد غربالگری برای آن از ميتوان نرمافزار 16 نسخه از استفاده با جمعآوریشده اطالعات ] 26 و 25 [. تغییرات بررسی بهمنظور گرفت. قرار تحلیل و تجزیه مورد SPSS و پسآزمون )پیشآزمون اندازهگیری مختلف مراحل در نمرات شد. استفاده مکرر گیری اندازه روش از پیگیری( آزمون ها یافته و آزمایش نفره 30 گروه دو در زوج 60 حاضر مطالعه در آزمایش گروه مردان سنی میانگین شدند. مطالعه وارد کنترل بود. سال 33/53±2/19 کنترل گروه مردان و 37/66±5/72 زنان و 31/86±3/76 آزمایش گروه زنان سن میانگین همچنین نمرات معیار انحراف و میانگین بود. 31/6±7/35 کنترل گروه مراحل کنترل و آزمایش های گروه در روان سالمت و استرس است. شده آورده 1 شماره جدول در گیری اندازه مختلف در روان سالمت و استرس تغییرات بررسی برای مطالعه این در اندازهگیری واریانس تحلیل آزمون از گیری اندازه مختلف مراحل یک در زوجین نمرات میانگین همچنین شد. استفاده مکرر شد. گرفته نظر در متغیر آن در زوج آن نمره عنوان به متغیر سطح شد. بررسی مکرر گیری اندازه آزمون های پیشفرض درابتدا طبیعی متغیرها توزیع داد نشان شاپیروویلکز آزمون معناداری با همچنین 0/093=P(. روان سالمت 0/056=P )استرس بود سالمت و استرس های واریانس همگنی لوین آزمون از استفاده 2(. شماره )جدول 0/06=P( و )0/169=P شد تأیید روان براي واريانس تحليل از استفاده هاي فرض پيش از يکي متغيرهاي بين ها کواريانس تساوي فرض پيش مکرر اندازهگيري شود. مي ارزيابي ماخلي کرويت آزمون با که است وابسته فرض است شده داده نشان 3 شماره جدول در همانطورکه آزمون معناداری سطح اما )0/001<P( شد رد ها کواريانس تساوي مکرر گیری اندازه آزمون انجام بنابراین بود. 0/5 هاوس-گایزر گرین داد نشان هاوس-گایزر گرین آزمون معناداری سطح نداشت. منعی اندازهگیری مختلف مراحل در استرس نمره میانگین تفاوت که.2 General Health Questionair (GHQ) 3. Harry Stress Inventory 35

5 بهار دوره. 17 شماره 1 جدول 1. آمارههای توصیفی نمرات استرس و سالمت روان افراد گروه آزمایش و کنترل در زمانهای مختلف. مرحله پیش آزمون پس آزمون پیگیری متغیر گروه میانگین انحراف معیار میانگین انحراف معیار میانگین انحراف معیار 16/91 18/47 162/73 183/67 16/87 18/54 162/80 183/53 28/13 22/23 185/56 183/87 استرس آزمایش کنترل 13/45 4/78 32/1 42/8 13/74 4/79 31/8 42/63 9/19 4/70 41/77 42/63 سالمت روان آزمایش کنترل جدول 2. بررسی طبیعیبودن توزیع داده ها و همگنی واریانس ها. متغیر آماره آزمون شاپیروویلکز درجه آزادی سطح معناداری آماره لوین درجه آزادی صورت درجه آزادی مخرج سطح معناداری 0/ /94 0/ استرس 0/16 0/ /24 0/ سالمت روان 0/106 جدول 3. آماره های آزمون کرویت ماخلی برای اعتبار اثرات درونفردی بر استرس و سالمت روان. X 2 تقریبی W ماخلی متغیر درجه آزادی سطح معناداری اپسیلن گرین هاوس-گایزر 0/5 >0/ /43 0/002 استرس 0/5 >0/ /7 0/018 سالمت روان جدول 4. آمارههای آزمون اثر آموزش بر استرس و سالمت روان. مقدار F متغیر منبع تغییرات مجموع مربعات درجه آزادی میانگین مربعات سطح معناداری 0/004 8/ /67 893/ / /85 استرس آموزش خطا 0/001 12/45 836/27 67/ / /84 سالمت روان آموزش خطا جدول 5. آزمون تعقیبی بونفرونی برای مقایسه میانگین های نمرات استرس و سالمت روان افراد در مراحل مختلف اندازه گیری. متغیر مراحل اختالف میانگین خطای استاندارد سطح معناداری 0/001 3/07 11/55 پیش آزمون و پس آزمون 0/001 3/06 11/52 استرس پیش آزمون و پیگیری 0/98 0/075-0/033 پس آزمون و پیگیری >0/001 1/23 4/98 پیش آزمون و پس آزمون 0/001 1/21 4/75 سالمت روان پیش آزمون و پیگیری 0/057 0/097-0/233 پس آزمون و پیگیری 36

6 1 شماره. 17 دوره بهار ذهنی ناتوانی فرزند دارای والدین روان سالمت و استرس میزان بر شناختی-رفتاری سبک به استرس مدیریت آموزش تأثیر سالمت نمره میانگین تفاوت همچنین )0/004=P(. بود معنادار )0/001<P( شد معنادار گیری اندازه مختلف مراحل در نیز روان در معنادار تغییرات باعث آموزش که بدینمعنا 4(. شماره )جدول بود. شده افراد روان سالمت و استرس نمرات تعقیبی آزمون به توجه با 5 شماره جدول مندرجات براساس در تحتآموزش افراد استرس بین که گفت میتوان بونفرونی دارد وجود معناداری تفاوت پسآزمون و پیشآزمون مرحله و پیشآزمون بین استرس نمرات تفاوت همچنین )0/001=P(. استرس میزان اما )0/001=P( بود معنادار نیز پیگیری آزمون نداشتند باهم معناداری اختالف پیگیری آزمون و آزمون پس همین به تقریبا وضع نیز روان سالمت متغیر مورد در )0/98=P(. پیگیری آزمون و پسآزمون با پیشآزمون اختالف بود. صورت پسآزمون بین اختالفی اما 0/001=P( و )0/001<P بود معنادار )0/057=P(. نشد دیده پیگیری آزمون و نمره میانگین تفاوت عمومی سالمت مختلف ابعاد زمینه در پسآزمون و پیشآزمون در افسردگی عالیم و جسمانی عالیم تفاوت اما 0/036=P( و )0/001<P بود معنادار آزمایش گروه نداشت معناداری تفاوت پیگیری و پسآزمون در متغیر این نمره اضطراب عالیم نمره تفاوت ازسویدیگر 0/16=P(. و )0/419=P پیگیری آزمون و پسآزمون نیز و پسآزمون و آزمون پیش در نمره میانگین اینکه درنهایت 0/57=P(. و )0/13=P نبود معنادار معنادار تفاوت آزمون پس و پیشآزمون در اجتماعی عملکرد پیگیری و پسآزمون در نمره این تفاوت اما )0/07=P( نداشت )0/029=P( شد معنادار بحث نمره میانگین میشود دیده 1 شماره جدول در همچنانکه که بود 185/56 پیشآزمون مرحله در آزمایش گروه در استرس 162/73 به پیگیری مرحله در و 162/80 به پسآزمون مرحله در آزمایش گروه استرس نمره میانگین داد نشان نتایج تحلیل رسید. پیشآزمون مرحله از کمتر معناداری بهطور پسآزمون مرحله در قابلمالحظهای تغییر پیگیری و پسآزمون نمرات بین اما بود برخوردار خوبی تحقیقاتی حمایت از یافته این نشد. مشاهده آموزش تأثیر بررسی به )2006( همکاران و»ملکپور«است. کودکان مادران روانی فشار کاهش بر زندگی مهارتهای نشاندهنده آنها مطالعه نتایج پرداخت. عادی و ذهنی عقبمانده کودکان مادران به زندگی مهارتهای آموزش که بود موضوع این ]28[. داد کاهش را آنها روانی فشار میزان ذهنی عقبمانده دارای والدین آموزش که دادند نشان نیز همکاران و»شقاقی«بیخوابی اضطراب جسمانی عالیم بر ذهنی ناتوان کودک و داشت معناداری تأثیر آنها افسردگی و اجتماعی کارکرد داد نشان وی همچنین بود. داده کاهش را ذکرشده متغیرهای زا پس قابلمالحظهای بهطور والدین این عمومی سالمت که نوع چه که نکردهاند عنوان آنان البته بود. یافته افزایش آموزشها حاصل نتایج همچنین ]20[. دادهاند ارائه والدین به را آموزشی آموزش كه بود اين بيانكننده همکاران و»شکوهی«مطالعه از كاهش بر ذهني كمتوان دانشآموزان مادران به خشم مديريت مثبت تأثير خشم كنترل راهبردهاي از استفاده افزايش و خشم روشهاي كاربرد که میکند نتیجهگیری اینچنین وی داشت. ]22[. دارد کافی کارآیی مادران به خشم مديريت دست مشابهی نتایج به نیز )2004( همکاران و»هاستینگ«ذکرشده مطالعات با حاضر مطالعه نتایج زمینه این در یافتند] 27 [. که است مسئله این از حاکی مذکور نتایج تفسیر داشت. همخوانی دارای والدین استرس میزان بر شناختی-رفتاری سبک به آموزش مقایسه و میگذارد برجای معناداری تأثیر ذهنی ناتوان کودک است موضوع این نشاندهنده پیگیری آزمون و پسآزمون نمرات است. کرده حفظ نیز ماه یک تا حداقل را خود تأثیر آموزش این که نمرههای میانگین بهدستآمده نتایج براساس عالوهبراین نآ خردهمقیاسهای و عمومی سالمت آزمون در آزمودنیها های خردهمقیاس همه در و است یافته کاهش آموزش از پس تفاوت اجتماعی عملکرد و اضطراب عالیم بهجز روان سالمت این است. معنادار 0/05<P سطح در پیشآزمون-پسآزمون میان سالمت بر رفتاری شناختی آموزش معنادار تأثیر بیانگر ها یافته است. والدین روان همسویی مطالعات برخی با حاضر مطالعه نتایج زمینه این در میزان بر آموزش که داشت بیان )2007(»خمیس«دارد. داشت مثبتی تأثیر ذهنی کمتوان کودک دارای والدین اضطراب آموزش که دادند نشان نیز )2007( همکاران و»فرزیر«]1[. سالمت شاخصهای خانواده بهبود سالمت سطح افزايش باعث ]14[. بود شده اجتماعی پذيرش و خانوادگی استرس رواني را والدین روانی سالمت بر آموزش تأثیر همکاران و»شقاقی«همکاران و»شکوهی«درنهایت و ]20[ کردند ارزیابی مثبت کاهش به خشم مديريت آموزش که دادند نشان نیز )2008( ]22[. گردید منجر فرزندان با ها آن ارتباط بهبود و مادران خشم مقابله اثر که داد نشان همکاران و»عالقبند«مطالعه يافتههای ذهنی عقبمانده فرزند دارای مادران عمومی سالمت بر درمانگری دو هر مادران عمومی سالمت و است يکسان غيرژنتيکی و ژنتيکی میدهد کاهش را مادران افسردگی و جسمانی عاليم و افزايش را گروه»میکاییلی«]23[. میبخشد بهبود را آنها اجتماعی کارکرد و خواب و زندگی از رضایت روانشناختی تابآوری که دریافتند نیز همکاران و والدین از کمتر ذهنی ناتوان کودک دارای والدین روان سالمت و میتوان روانشناختی تابآوری افزایش با و است سالم کودک دارای ]30[. بخشید بهبود را روان سالمت و زندگی از رضایت والدین اجتماعی عملکرد و اضطراب عالیم حاضر مطالعه در عنوان میتوان یافته این تبیین در نیافت. کاهش آموزش از پس 37

7 بهار دوره. 17 شماره 1 داشت که متغیرهای زیادی بر میزان اضطراب و یا عملکرد اجتماعی افراد تأثیر میگذارد که در این مطالعه از کنترل خارج بود. این منابع در ارتباط مستقیم با وضعیت اقتصادی افرادند که در مطالعه حاضر مورد بررسی قرار نگرفت. نتیجه گیری درنهایت چنین نتیجه گرفته میشود که میتوان با یک آموزش مختصر و کوتاهمدت میزان استرس و شاخص سالمت روان والدین دارای کودک کمتوان ذهنی را تغییر داد بنابراین اگر برنامه های دقیق تر و طوالنی تر ترتیب داده شود نتایج مؤثرتری حاصل خواهد شد. 38

8 بهار دوره. 17 شماره 1 تأثیر آموزش مدیریت استرس به سبک شناختی-رفتاری بر میزان استرس و سالمت روان والدین دارای فرزند ناتوانی ذهنی پیوست پرسشنامه استرس هری )HSI( این پرسشنامه توسط»اس.چاندران هری«در سال 2005 برای سنجش فشار روانی در موقعیت های مختلف زندگی تهیه شده است. این آزمون شامل 66 عبارت است که در یک طیف لیکرت از 1 =اصال قبول ندارم تا 5 =کامال قبول دارم نمره گذاری می گردد. البته در برخی عبارات نمره گذاری بهصورت معکوس انجام می گیرد. درصورتیکه جمع نمرات باالتر از 150 باشد فرد دچار تنش است و ضرورت دارد شرایط موجود زندگی خود را تغییر دهد و در صورتی که مجموع کل نمرات فرد باالتر از 250 باشد حتما مراجع باید تحتمراقبت تخصصی قرار گیرد. مصطفایی و همکاران روایی محتوایی این پرسشنامه را 0/74-0/79 ذکر نموده اند ]24[ همچنین پایایی این مقیاس نیز 0/78 بهدست آمده است ]29[. آدینه )2015( در مطالعه خود به بررسی ویژگی های روان سنجی پرسشنامه استرس هری و رابطه آن با پرسشنامه سالمت عمومی پرداخت و روایی مالک این پرسشنامه را مناسب ارزیابی کرد. وی در مطالعه خود ضریب همبستگی پرسشنامه استرس هری و پرسشنامه سالمت روان را 0/744 ذکر نمود ]31[. پرسش نامه سالمت عمومی گلدبرگ )GHQ-28( این پرسشنامه یک ابزار غربالگری مبتنیبر خودگزارشدهی در تعيين سالمت عمومی و روانی است كه در حوزه سالمت روان نوجوانان و بزرگساالن در هر رده سنی و بهمنظور كشف ناتوانی در عملكردهای بهنجار و وجود حوادث آشفتهكننده در زندگی كاربرد دارد ]28[. پرسشنامه شامل ۲۸ سؤال )۴ خردهآزمون نشانه های جسمانی اضطراب بی خوابی و اختالل در عملکرد جسمانی( است. دو نوع روش نمره گذاری برای این گزینه ها وجود دارد: در روش اول گزینه های آزمون بهصورت )0 1 0 و 1( نمره گذاری میشوند و درنتیجه نمره فرد از 0-28 متغیر خواهد بود روش دوم شیوه نمره گذاری لیکرت است که براساس این شیوه گزینه های آزمون به صورت )1 3 2 و 4 ( نمره گذاری می شوند و درنتیجه نمره کل یک فرد از 0-84 متغیر خواهد بود. در هر دو روش نمره گذاری نمره کمتر بیانگر بهداشت روانی بهتر است. روايي و پايايي نسخه فارسي پرسشنامه سالمت عمومی گلدبرگ در مطالعات مختلفی موردتأیید قرار گرفته ]31-32[ و ضریب پایایی برای کل پرسشنامه سالمت عمومی 0/96 ذکر شده است. روایی محتوای این پرسشنامه نیز در مطالعه ایمانی 0/90 محاسبه شد ]33[. درنهایت اطالعات جمع آوریشده با استفاده از نسخه 16 نرمافزار SPSS مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. بهمنظور بررسی تغییرات نمرات در مراحل مختلف اندازه گیری )پیشآزمون پسآزمون و آزمون پیگیری( از روش تحلیل واریانس با اندازهگیری مکرر استفاده شد. پیوست 1. خالصه آموزش در شش جلسه. جلسه اول دوم سوم چهارم پنجم ششم توضیح هدف از درمان توضیح درباره آسيبشناسي نشانهشناسي و سالمت روان. محتوا آموزش چهار راهبرد مقابله درمانگري شامل رويارويي دوريجويي خويشتنداري و حمايت اجتماعي. پاسخگويي به سؤاالت ايجاد شده براي والدین در جهت رفع ابهام از راهبردهاي آموخته شده در جلسه قبل. آموزش چهار راهبرد ديگر يعني گريز و اجتناب مسئوليتپذيري حل مدبرانه مسئله و بازخورد مثبت آموزش. رفع اشكال و روشنسازي مجدد راهبردها درخواست از والدین جهت توضیح نحوه استفاده از آموختههايشان در طول هفته درخواست توضیح درباره اینکه در هر مسئله آيا مقابلهاي صحيح صورت گرفته يا خير و بیان علت آن مسئله و هدایت والدین به انتخاب شیوه مقابلهای صحیح با سؤاالت هدایتشونده. توجه به تجربيات سپريشده والدین توجه و به بررسي مجدد هريك از مقابلهها و تأكيد بر درنظرگرفتن بازآوری مثبت در هر تجربه جمعبندي و بازخورد والدین از محتواهای آموزش دیدهشده و تجربیات انجامداده در زندگی. 39

9 تابستان دوره. 16 شماره 2 References [1] Khamis V. Psychological distress among parents of children with mental retardation in the United Arab Emirates. Social Science & Medicine. 2007; 64(4): [2] Zandi H. [The relationship between coping strategies and mental health in parents of educable mental retardation and normal children in Sanandaj (Persian)] [MSc. thesis]. Tehran: University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences; [3] Berge JM, Patterson JM, Rueter M. Martial satisfaction and mental health of couples with children with chronic health condition. Journal of Family Issues, System and Health. 2006; 24(3): [4] Al-Kandari H. Parenting stressor of mothers of children with and without disabilities. Journal of the Social Sciences. 2006; 34(3): [5] Shirani N, Taebi M, Kazemi A, Khalafian M. The level of depression and its related factors among the mothers with mentally retarded girl children in exceptional primary schools. Iranian Journal of Nursing and Midwifery Research. 2015; 20(1): [6] Bailey DB, Golden RN, Roberts J, Ford A. Maternal depression and developmental disability: Research critique. Mental Retard ation and Developmental Disabilities Research Reviewes. 2007; 13(4): [7] Totsika V, Hastings RP, Emerson E, Berridge DM, Lancaster GA. Behavior problems at 5 years of age and maternal mental health in autism and intellectual disability. Journal of Abnormal Child Psychology. 2007; 39(8): [8] Dabrowska A, Pisula E. Parenting stress and coping styles in mothers and fathers of preschool children with autism and Down syndrome. Journal of Intellectual Disability Research. 2010; 54(3): [9] Griffith GM, Hastings RP, Oliver C, Howlin P, Moss J, Petty J, et al. Psychological well-being in parents of children with Angelman, Cornelia de Lange and Cri du Chat syndromes. Journal of Intellectual Disabilities Research. 2011; 55(4): [10] Hassiotis A, Turk J. Mental health needs in adolescents with intellectual disabilities: Cross-sectional survey of a service sample. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities. 2012; 25(3): [11] Parand A, Movallali G. [The effect of teaching stress management on the reduction of psychological problems of families with children suffering from hearing-impairment (Persian)]. Journal of Family Research. 2011; 7(1): [12] Movallali G, Nemati S. [Difficulties in parenting hearing-impaired children (Persian)]. Audiology. 2009; 18(1-2):1-11. [13] Huber JT, Dietrich JD, Cugini E, Burke SH. Community health information needs assessment of Texas families who have children with chronic illnesses and/or disabilities and their care providers. Medical Library Association. 2005; 93(2): [14] Frazier SL, Abdul-Adil J, Atkins MS, Gathright T, Jackson M. Can't have one without the other: Mental health providers and community parents reducing barriers to services for families in urban poverty. Journal of Community Psychology. 2007; 35(4): [15] Ebrahimi Baghban F. [Effect of life skills training on social adjustment of mothers with intellectulal disabilities children in Isfahan (Persian)] [MSc. thesis]. Tehran: University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences; [16] Dini Torki N. [Evaluate and compare of relationship between mental stress and marital satisfaction in educable mentally retarded and normal children (Persian)] [MSc. thesis]. Tehran: University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences; [17] Emerson E, McCulloch A, Graham H, Blacher J, Llwellyn GM, Hatton C. Socioeconomic circumstances and risk of psychiatric disorders among parents of children with early cognitive delay. American Journal of Intellectual Development Disabilities. 2010; 115(1): [18] Kolko DJ, Swenson CC. Assessing and treating physically abused children and their families: A cognitive-behavioral approach. London: Sage Publication; [19] Iwaniec D. The emotionally abused and neglected child: Identification, assessment and intervention. A Practice Handbook. 2 nd ed. Hoboken, N.J.: Wiley-Blackwell; 2006, p. 60. [20] Shaghaghi F, Kakojoybari AA, Salami F. [The effect of family education on the mental health of parents of intellectual disabilities children educable (Persian)]. Behavioural Sciences. 2010; 2(4): [21] Coren E, Hutchfield J, Thomae M, Gustafsson C. Parent training support for intellectually disabled parents. Cochrane Database of Systematic Reviews; 2010; 6:CD [22] Shokohi Yekta M, Zamani N. [Efficacy of anger management training on relationship between mothers and their mildly mentally retarded and slow learner children (Persian)]. Journal of Family Research. 2008; 4(3): [23] Alagheband M, Aghayousefi A, Kamali M, Dehestani M, Haghiroalsadat F, Nazari T, et al. [Effect of coping-therapy on mental health of mothers with genetic and non genetic mentally retarded children (Persian)]. Journal of Shahid Sadoughi University of Medical Sciences of Yazd. 2011; 19(1): [24] Mostafai A, Afshinfar J, Aminpoor H. A comparison between stress and job satisfaction in nurses and employees. Annals of Biological Research. 2012; 3(6): [25] Tabaraei R, Fathi Ashtiani A, Rasoolzadeh Tabatabaei, R. [Evaluation of the effect of religiosity on mental health, compared with demographic factors (Persian)]. Psychology and Religiosity. 2008; 1(3): [26] Dastjerdi A. [Standardized of students' general health questionair in teacher training centers (Persian)] [MSc. thesis]. Tehran: Tarbiat Modares University; [27] Hastings RP, Beck A. Practitioner review: Stress intervention for parents of children with intellectual disabilities. Journal of Child Psychology and Psychiatry. 2004; 45(8): [28] Malekpoor M, Farahani H, Aghai A, Bahrami A. [The effect of reducing the stress on mothers life skills training and non-handicapped children (Persian)]. Research on Exceptional Children. 2006; 20(2):

10 بهار دوره. 17 شماره 1 [29] Azad Marzabadi E, Gholami Fesharaki M. [Reliability and validity assessment for the HSE job stress questionnaire (Persian)]. Journal of Behavioral Sciences. 2011; 4(4): [30] Meikaeilei N, Ganji M, Talebi Joybari M. [A comparison of resiliency, marital satisfaction and mental health in parents of children with learning disabilities and normal children (Persian)]. Journal of Learning Disabilities. 2012; 2(1): [31] Adineh M. [Psychometric characters of harry stress test and its relation with general health questionnaire (Persian)] [MSc. thesis]. Tehran: Islamic Azad University; [32] Heydari Pour M, Mashhadi A, Asghari-Nekah SM. [Relationship between Personality Characteristics, Emotional Intelligence and Quality of Life Mental Health of People with Disabilities (Persian)]. Journal of Rehabilitation. 2013; 14(1): [33] A'shouri M, Jalilabkenar SS, Hasanzadeh S, Pourmohammadreza Tajrishi M. [Effectiveness of Life Skill Instruction on the Mental Health of Hearing Loss Students (Persian)]. Journal of Rehabilitation. 2013; 13(4): [34] Imani E, Khademi Z, Soudagar S, Naghizadeh F. [Health status of nursing students of Hormozgan University of medical sciences by Goldberg s general health questionnaire (Persian)]. Journal of Hormozgan University of Medical Sciences. 2013; 17(4):