ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ

Transcript

1 ΔΘΝΗΚΟ ΚΔΝΣΡΟ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ & ΑΤΣΟΓΗΟΗΚΖΖ ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΕ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΟΡΓΑΝΗΜΧΝ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΑΦΑΛΔΗΑ ΚΑΗ ΤΓΗΔΗΝΖ ΣΖ ΔΡΓΑΗΑ ΝΔΟΗ ΦΤΥΟΚΟΗΝΧΝΗΚΟΗ ΚΗΝΓΤΝΟΗ ΣΖΝ ΔΡΓΑΗΑ : ΣΟ ΑΓΥΟ ΚΑΗ Ζ ΖΘΗΚΖ ΠΑΡΔΝΟΥΛΖΖ Δπηβιέπνπζα : Μ. Γηαλλαθνχξνπ, Γηθεγφξνο, Γ.Ν. πνπδάζηξηα : Δ. Γηακαληνπνχινπ ΑΘΖΝΑ 2006

2 ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ ΠΔΡΗΛΖΦΖ. 5 EXECUTIVE SUMMARY. 6 ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ. 7 Η. ΔΗΑΓΧΓΖ... 8 ΗΗ. ΣΟ ΤΓΥΡΟΝΟ ΠΛΑΗΗΟ ΘΔΧΡΖΖ ΣΖ ΑΦΑΛΔΗΑ ΚΑΗ ΤΓΗΔΗΝΖ ΣΖ ΔΡΓΑΗΑ Α. Αζθάιεηα θαη πγηεηλή ηεο εξγαζίαο : εμέιημε ηεο έλλνηαο θαη ηεο ηππνινγίαο ησλ θηλδύλσλ Φπζηθνί θίλδπλνη Φπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη. 15 Β. Σν άγρνο ζηε εξγαζία : έλαο ππνηηκεκέλνο θίλδπλνο 17 1.Πεγέο εξγαζηαθνύ άγρνπο. 18 α. Φπζηθνί ζηξεζζνγφλνη παξάγνληεο. 19 β. Φπρνθνηλσληθνί ζηξεζζνγφλνη παξάγνληεο 22 Η. Ζ εξγαζία 22 ΗΗ. Σν επξχηεξν εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ Οκάδεο πςεινύ θηλδύλνπ. 29 Γ. Ζ εζηθή παξελόριεζε ζηελ εξγαζία : έλαο δύζθνια αλαγλσξίζηκνο θίλδπλνο Σα αίηηα ηεο εζηθήο παξελόριεζεο. 36 α. Οξγαλσζηαθνί παξάγνληεο. 36 β. πγθπξηαθνί παξάγνληεο. 40 γ. Κνηλσληθνί παξάγνληεο

3 δ. Πξνζσπηθνί παξάγνληεο Οκάδεο πςεινύ θηλδύλνπ 43 α. Αηνκηθά ραξαθηεξηζηηθά β. Κνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά 46 γ. Δπαγγεικαηηθά ραξαθηεξηζηηθά. 49 Γ. Σν θνηλσληθννηθνλνκηθό θόζηνο ησλ ςπρνθνηλσληθώλ επαγγεικαηηθώλ θηλδύλσλ Δπηπηώζεηο ζηνλ εξγαδόκελν Σν θόζηνο ησλ επηρεηξήζεσλ Δπηπηώζεηο ζηελ πνιηηεία θαη ζηελ θνηλσλία ΗΗΗ. ΣΟ ΘΔΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΚΑΗ ΣΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ ΑΝΣΗΜΔΣΧΠΗΖ ΣΧΝ ΦΤΥΟΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΚΗΝΓΤΝΧΝ Α. Ζ ζεζκηθή παξέκβαζε ηεο Δ.Δ Ζ λνκνζεζία ηεο Δ.Δ. : Οδεγία-Πιαίζην 89/391/ΔΟΚ Με δεζκεπηηθέο παξεκβάζεηο ηεο Δ.Δ.. 65 α. Παξάιιειεο δξάζεηο : Ζ νξγάλσζε θαη ε πνηφηεηα ηεο εξγαζίαο 65 β. Πξνο κηα λέα θνηλνηηθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία ζηελ εξγαζία Β. Ζ ζεζκηθή παξέκβαζε ησλ επξσπαίσλ θνηλσληθώλ εηαίξσλ.. 83 Γ. Ζ θαλνληζηηθή πξνζέγγηζε ησλ θξαηώλ-κειώλ Γεζκεπηηθό λνκνζεηηθό πιαίζην ζηα θξάηε κέιε πιινγηθέο ζπκβάζεηο θαη ζπλαθείο κνξθέο ξύζκηζεο Ζ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο 92 3

4 Γ. Πνιπεπίπεδα πξνγξάκκαηα αληηκεηώπηζεο ησλ ςπρνθνηλσληθώλ θηλδύλσλ Γξάζεηο δηεζλώλ νξγαληζκώλ Κξαηηθέο κε ζεζκηθέο παξεκβάζεηο Δπηρεηξεζηαθά πξνγξάκκαηα 99 ΗV. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ 100 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Η : Ρπζκηζηηθέο παξεκβάζεηο θξαηώλ-κειώλ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΗΗ : Παξαδείγκαηα επηρεηξεζηαθώλ πξνγξακκάησλ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ

5 ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ζ Δπξψπε δεη ηε κεηάβαζε πξνο ηελ νηθνλνκία ηεο γλψζεο ε νπνία έρεη ζεκαηνδνηήζεη ξηδηθέο αιιαγέο πνπ επεξεάδνπλ ηελ ζχλζεζε ηνπ ελεξγνχ πιεζπζκνχ, ηηο κνξθέο απαζρφιεζεο θαη ηελ έλλνηα ησλ θηλδχλσλ ζην ρψξν εξγαζίαο. Σα ηειεπηαία ρξφληα, ε αγνξά εξγαζίαο πθίζηαηαη κεηαβνιέο φπσο: ε αιιαγή ξφισλ θαη αληηθεηκέλνπ εξγαζίαο, ε επειημία ζηελ απαζρφιεζε θαη ηελ παξαγσγή, ε νξηδφληηα νξγάλσζε θαη δηαρείξηζε ηεο δηνίθεζεο. Οη κεηαβνιέο απηέο, ηαπηφρξνλα κε ηελ εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο θαη ηελ παγθνζκηνπνίεζε, ζπλνδεχνληαη ζπρλά απφ λέα αλαδπφκελα πξνβιήκαηα ςπρνθνηλσληθήο θχζεσο ζηνλ ρψξν εξγαζίαο φπσο ην άγρνο θαη ε εζηθή παξελφριεζε, θαη δεκηνπξγνχλ λέεο πξνθιήζεηο γηα ηηο επηρεηξήζεηο αιιά θαη γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο εξγαδφκελνπο. Ζ δεκφζηα δηνίθεζε θαιείηαη λα πξνβιέςεη θαη λα αληηκεησπίζεη ηνπο λένπο απηνχο αλαδπφκελνπο θηλδχλνπο κε ζηφρν ηε κείσζε ηνπ θφζηνπο πνπ απηνί ζπλεπάγνληαη γηα ηηο επηρεηξήζεηο θαη σο εθ ηνχηνπ γηα φιε ηελ νηθνλνκία, αιιά θαη ηελ αχμεζε ηνπ επίπεδνπ αζθάιεηαο θαη πγηεηλήο ησλ εξγαδνκέλσλ. Αληηθείκελν ηεο παξνχζαο κειέηεο είλαη ε παξνπζίαζε ησλ ζχγρξνλσλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ πνπ αληηκεησπίδνπλ νη εξγαδφκελνη ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο ηνπο θαη ν ηξφπνο αληηκεηψπηζεο θαη πξφιεςήο ηνπο. Ζ έθηαζε ηνπ πξνβιήκαηνο θαζψο θαη ην θνηλσληθννηθνλνκηθφ ηνπ θφζηνο αλαδεηθλχνπλ ηε ζεκαζία ηνπ γηα ηελ νηθνλνκία αιιά θαη γηα ηελ θνηλσλία. Παξάιιεια παξέρνπλ επηρεηξήκαηα γηα ηελ αλαγθαηφηεηα αλάιεςεο δξάζεο απφ ηελ Πνιηηεία, ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο θαη ηηο επηρεηξήζεηο, κε ζηφρν ηε κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ εξγαδνκέλσλ πνπ εθηίζεληαη ζε απηνχο θαη ηελ πξνψζεζε ηεο αζθάιεηαο θαη πγηεηλήο ηεο εξγαζίαο ηαπηφρξνλα κε ηελ παξαγσγηθφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ. Ζ κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε πνπ αθνινπζείηαη έγθεηηαη, θαηαξράο ζηελ ζεσξεηηθή αλάιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο, θαη θαηά δεχηεξν ιφγν ζηελ παξνπζίαζε ηνπ ηξφπνπ αληηκεηψπηζεο θαη πξφιεςήο ηνπ ζε φια ηα επίπεδα. Αλαιπηηθά, ζην πξψην κέξνο παξνπζηάδνληαη νη ςπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη ζηελ εξγαζία απφ ηελ πιεπξά ηεο αζθάιεηαο θαη πγηεηλήο ηεο εξγαζίαο. Με ζχληνκε αλαθνξά παξνπζηάδνληαη νη θπζηθνί θαη νη ςπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη ζηελ εξγαζία θαη ε κεηάβαζε απφ ηνπο πξψηνπο ζηνπο δεχηεξνπο κε ηηο κεηαβνιέο ηεο ηερλνινγίαο θαη ηεο αγνξάο 5

6 εξγαζίαο. ηελ ζπλέρεηα, αλαιχνληαη ην άγρνο θαη ε εζηθή παξελφριεζε ζην ρψξν εξγαζίαο, δίλεηαη ν νξηζκφο ηνπο, παξνπζηάδεηαη ε έθηαζε ηνπ πξνβιήκαηνο ζήκεξα, ηα αίηηα πνπ ηνπο πξνθαινχλ θαη ηα θφζηε πνπ απηνί ζπλεπάγνληαη γηα ηνπο εξγαδνκέλνπο, ηηο επηρεηξήζεηο, ηα θξάηε αιιά θαη ηελ ίδηα ηελ θνηλσλία. ην δεχηεξν κέξνο παξνπζηάδεηαη ην αληίζηνηρν ζεζκηθφ πιαίζην θαη νη πξνβιέςεηο πνπ ππάξρνπλ ζήκεξα ζε επίπεδν Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη θξαηψλ-κειψλ, θαζψο θαη νη δξαζηεξηφηεηεο θαη ηα πξνγξάκκαηα ζε επίπεδν επηρεηξεζηαθφ, κε ζθνπφ ηελ ελζάξξπλζε αληίζηνηρσλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηελ πξνψζεζε θαιψλ πξαθηηθψλ ζην ηνκέα ηεο πξφιεςεο έλαληη ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ θαη ζπγθεθξηκέλα ηνπ άγρνπο θαη ηεο εζηθήο παξελφριεζεο. EXECUTIVE SUMMARY Europe is going through a transition to a knowledge-based economy, marked by profound changes affecting active s working population structure, forms of employment and the sense of occupational risks. Labour market is also subject to relevant changes, such as: shift of job tasks and work content, flexibility in employment and production, horizontal organization and delegation of management. These changes, all in line with globalization and the evolution of technology, are usually linked with the emergence of new psychosocial risks at the workplace like stress and moral harassment, provoking new challenges for enterprises and individual workers. It is among public administration s responsibilities, to prevent and act against these new emerging risks, in order to achieve a cost-reduction for the enterprises and the economy, increasing at the same time the occupational health and safety level for the employees. This study presents trends of work-related psychosocial hazards faced by the workers at today s workplace, and identifies how these can be prevented. The problem s size, as long as it s cost, reveals its importance for the economy as well as the society itself. Additionally, this study aims at providing arguments for the need for specific 6

7 action to be taken from the state, the social partners and the enterprises. This will lead to a reduction of the number of workers being exposed to and to a promotion of health and safety at work, as long as an increase of the enterprises productivity. The methodological approach followed is based, firstly at the theoretical analysis of the problem and secondly at the presentation of proactive and reactive measures at all levels. Part I describes psychosocial hazards at the workplace from the occupational health and safety point of view. A short report presents both physical and psychosocial hazards and the transition from the firsts to the seconds, resulting by technology s and labour market s transformations. Then, it describes in detail occupational stress and moral harassment at work, defines the phenomena, and reveals the real size of the problem along with its causes and consequences at individual, organizational, national and societal level. Part II presents the legal framework and the provisions at European Union and national level, along with actions and programmes at organizational level. The aim is to encourage further action and promote good practices in the field of prevention against psychosocial hazards and specifically occupational stress and moral harassment at work. ΛΔΞΔΗ-ΚΛΔΗΓΗΑ Δπαγγεικαηηθή αζθάιεηα θαη πγεία επαγγεικαηηθή αζζέλεηα επαγγεικαηηθφο θίλδπλνο εθηίκεζε επηθηλδπλφηεηαο ςπρνθνηλσληθφο θίλδπλνο εξγαζηαθφ άγρνο ζηξεζζνγφλνη παξάγνληεο εζηθή παξελφριεζε ςπρνινγηθή βία εθθνβηζκφο bullying mobbing πλεπκαηηθή πγεία πνηφηεηα ηεο εξγαζίαο εξγαζηαθέο ζπλζήθεο εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ ηθαλνπνίεζε ζηελ εξγαζία επεμία νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θνηλσληθννηθνλνκηθφ θφζηνο ζεζκηθφ πιαίζην ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο επηρεηξεζηαθφ πξφγξακκα παξαγσγηθφηεηα απνπζηαζκφο πξφιεςε πξνζηαζία απνθαηάζηαζε θαιέο πξαθηηθέο. 7

8 Η. ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ βειηίσζε ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο κέζσ ηεο εμαζθάιηζεο ηθαλνπνηεηηθψλ ζπλζεθψλ αζθάιεηαο θαη πγείαο απνηειεί νπζηαζηηθφ παξάγνληα θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο επεκεξίαο θαη πξνφδνπ. Χο εθ ηνχηνπ ε πξναγσγή ηεο πγείαο ζην ρψξν εξγαζίαο πξέπεη λα απνηειεί ζπληνληζκέλε πξνζπάζεηα ησλ εξγνδνηψλ, ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηεο θνηλσλίαο, κε ζηφρν ηε βειηίσζε ηεο πγείαο θαη ηεο επεμίαο ησλ αλζξψπσλ ζην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ 1. Ζ πγεία θαη αζθάιεηα ησλ εξγαδνκέλσλ σο έλλνηα, αθνξά ηε ζσκαηηθή, λνεηηθή θαη θνηλσληθή επεμία θαζψο θαη ηε δπλαηφηεηα πξνζσπηθήο αλάπηπμεο ηνπ αηφκνπ 2, θαη απνηειεί αλαπφζπαζην κέξνο ησλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο θαη ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ ζην ζχλνιφ ηνπο. Οπζηαζηηθά ε Δπαγγεικαηηθή Αζθάιεηα θαη Τγεία (ΔΑΤ) ζηνρεχεη : ηελ πξναγσγή θαη δηαηήξεζε ηνπ πςειφηεξνπ επίπεδνπ θπζηθήο, λνεηηθήο θαη θνηλσληθήο επεμίαο ησλ εξγαδνκέλσλ ζε φια ηα επαγγέικαηα. ηελ πξφιεςε ησλ επηδξάζεσλ ησλ εξγαζηαθψλ ζπλζεθψλ, ζηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα ησλ εξγαδνκέλσλ. ηελ πξνζαξκνγή ηεο εξγαζίαο ζηνλ άλζξσπν. ηελ πξνζηαζία ησλ εξγαδνκέλσλ απφ ηνπο επαγγεικαηηθνχο θηλδχλνπο. Ζ πξνζηαζία ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο πγείαο ησλ εξγαδνκέλσλ έρεη καθξά ηζηνξία. Αμηνζεκείσηε είλαη ε αλαθνξά πνπ βξέζεθε ζην θψδηθα ηνπ HAMMURABI απφ ηελ Αξραία Βαβπισλία ηνπ π.ρ. πνπ έιεγε φηη: εάλ έλαο εξγάηεο έραλε ην ρέξη ηνπ απφ αηχρεκα έπαηξλαλ θαη ην ρέξη ηνπ επηζηάηε ζαλ αληηζηάζκηζκα. Παξ φια απηά, κέρξη θαη ηα κέζα ζρεδφλ ηνπ 18 νπ αηψλα κ.ρ., ηα ζέκαηα αζθάιεηαο θαη πγείαο ζηελ εξγαζία δελ ήηαλ ζε ηδηαίηεξε πξνηεξαηφηεηα. Ζ εξγαζία ήηαλ θζελή ρσξίο λα απαηηεί ηδηαίηεξε εθπαίδεπζε ή εμεηδίθεπζε, νη εξγαδφκελνη ήηαλ ηθαλνπνηεκέλνη απφ ηελ εμεχξεζε θαη κφλν κηαο έκκηζζεο εξγαζίαο, ελψ ν θαζέλαο ήηαλ ππεχζπλνο γηα ηελ πξνζσπηθή ηνπ αζθάιεηα θαη πγεία. Με ηε βηνκεραληθή επαλάζηαζε φκσο θαη ηελ αχμεζε ησλ 1 Γηαθήξπμε ηνπ Λνπμεκβνχξγνπ γηα ηελ Πξναγσγή ηεο πγείαο ζηελ εξγαζία ζηελ Δ.Δ. 1997, ηνπ Δπξσπατθνχ Οξγαληζκνχ γηα ηελ Πξναγσγή ηεο Τγείαο. 2 πσο θαζνξίδνληαη απφ ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Τγείαο. 8

9 εξγαηηθψλ αηπρεκάησλ θαη ησλ επαγγεικαηηθψλ αζζελεηψλ, ηα θξάηε άξρηζαλ λα θαζηεξψλνπλ λφκνπο κείσζεο σξψλ εξγαζίαο θαη πξνζηαζίαο ησλ παηδηψλ. ηαδηαθά δηακνξθψζεθε έλα πεδίν ξπζκίζεσλ γηα ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία ησλ εξγαδνκέλσλ, κε πξψηεο ζπληνληζκέλεο πξνζπάζεηεο απφ ηελ Γηεζλή Οξγάλσζε Δξγαζίαο, θαη βαζηθφηεξε ξχζκηζε ηελ αλαγλψξηζε θαη θαηεγνξηνπνίεζε ησλ επαγγεικαηηθψλ θηλδχλσλ. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη νη πξψηεο ζπιινγηθέο ξπζκίζεηο ζην πεδίν ηεο ΔΑΤ μεθίλεζαλ θαη πξαγκαηψζεθαλ ζηα πιαίζηα θαη εμαηηίαο ηεο βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο. Απηφ νθείιεηαη ζην φηη ε ΔΑΤ απνηειεί αλαπφζπαζην ζηνηρείν ησλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο θαη ηνπ ηξφπνπ νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο. Με ηελ αιιαγή απηψλ, λέεο αλάγθεο πξνέθπςαλ θαη λένη θίλδπλνη αλαδχζεθαλ νη νπνίνη απαηηνχζαλ ζπιινγηθέο ξπζκίζεηο γηα ηελ πξνζηαζία ησλ εξγαδνκέλσλ. Οη αιιαγέο απηέο ήηαλ ηκήκα ηεο κεηάβαζεο απφ έλα κνληέιν παξαγσγήο θαη εξγαζηαθήο θνπιηνχξαο ζε έλα άιιν : απφ ηελ αγξνηηθή παξαγσγή ζηελ βηνκεραληθή. Ζ κεηάβαζε απηή ήηαλ εμειηθηηθά ε δεχηεξε ζηελ ηζηνξία, κε ηελ πξψηε λα απνηειεί ηελ κεηάβαζε απφ ηελ λνκαδηθή δσή ζηελ αγξνηηθή παξαγσγή. ήκεξα βξηζθφκαζηε κπξνζηά ζε κία ηξίηε ηαρχηαηε κεηάβαζε : ηε κεηάβαζε απφ ηε βηνκεραληθή επνρή ζηελ νηθνλνκία ηεο γλψζεο, ε νπνία έρεη ζεκαηνδνηήζεη ξηδηθέο αιιαγέο πνπ επεξεάδνπλ ηελ ζχλζεζε ηνπ ελεξγνχ πιεζπζκνχ, ηηο κνξθέο απαζρφιεζεο θαη ηνπο θηλδχλνπο ζην ρψξν εξγαζίαο. Σν ζχγρξνλν εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ δηακνξθψλεηαη πιένλ απφ κία πνιπεπίπεδε θαη παγθνζκηνπνηεκέλε νηθνλνκία. Ζ αγνξά εξγαζίαο θαη ε ζχλζεζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ αιιάδνπλ ηαρχηαηα. Ζ αγνξά εξγαζίαο πθίζηαηαη κεηαβνιέο φπσο: αιιαγή ξφισλ θαη αληηθεηκέλνπ εξγαζίαο, επειημία ζηελ απαζρφιεζε θαη ηελ παξαγσγή, νξηδφληηα νξγάλσζε θαη δηαρείξηζε ηεο δηνίθεζεο. Σν ζχγρξνλν εξγαηηθφ δπλακηθφ απνηειείηαη απφ εξγαδφκελνπο κεγαιχηεξεο ειηθίαο, δηαθνξεηηθήο θπιεηηθήο θαηαγσγήο θαη κεγάιν πνζνζηφ γπλαηθείνπ πιεζπζκνχ, ην νπνίν ζε αληίζεζε κε ηηο πξνεγνχκελεο γελεέο έρεη λα αληηκεησπίζεη θαη ηειείσο δηαθνξεηηθέο ζρέζεηο εξγαζίαο : ζρέζεηο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, κεξηθή απαζρφιεζε, ζπκβφιαηα πξνζσξηλήο απαζρφιεζεο θαη λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο φπσο ε ηειεεξγαζία. Οη αιιαγέο απηέο επεξεάδνπλ ηνπο εξγαδφκελνπο φισλ ησλ θιάδσλ θαη θαηεγνξηψλ θαη ζπλνδεχνληαη ζπρλά απφ λέα αλαδπφκελα 9

10 πξνβιήκαηα ησλ νπνίσλ φκσο δελ είλαη γλσζηέο νη επηδξάζεηο ζηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία ηνπο. Έηζη έρεη δηαπηζησζεί φηη εθαηνκκχξηα εξγαδφκελνη ζε φιε ηελ Δπξψπε αληηκεησπίδνπλ θηλδχλνπο ςπρνθνηλσληθνχ ραξαθηήξα ζε θαζεκεξηλή βάζε. Οη θίλδπλνη απηνί, ζηνπο νπνίνπο πεξηιακβάλνληαη θαθή νξγάλσζε θαη πξνγξακκαηηζκφο ηεο εξγαζίαο, βία ή απεηιέο ρξήζεο βίαο, εμχβξηζε απφ ηνπο πειάηεο ή εθθνβηζκφο απφ ζπλαδέιθνπο, πξνθαινχλ έληνλν εξγαζηαθφ άγρνο. Σν άγρνο απηφ πξνθαιεί αλεπηζχκεηα θαη επηβιαβή απνηειέζκαηα ζηνπο εξγαδφκελνπο θαη θαη επέθηαζε ζηηο επηρεηξήζεηο.. ηαηηζηηθέο έξεπλεο δείρλνπλ φηη πάλσ απφ έλαο ζηνπο ηέζζεξηο εξγαδνκέλνπο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε πθίζηαηαη ηελ επίδξαζε ηνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο. πγθεθξηκέλα απνηειεί ην δεχηεξν ζε ζπρλφηεηα πξφβιεκα πγείαο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ εξγαζία, κεηά ηελ νζθπαιγία, θαη επεξεάδεη ην 28% ησλ εξγαδνκέλσλ ζηελ Δ.Δ. 3 (Πηλ. 1). Πηλ. 1 : Πξνβιήκαηα πγείαο πνπ νθείινληαη ζηελ εξγαζία. Οη ίδηεο ζηαηηζηηθέο έξεπλεο δείρλνπλ φηη ην 4 % ηνπ ελεξγνχ πιεζπζκνχ αλαθέξεη φηη έρεη πέζεη ζχκα πξαγκαηηθήο ζσκαηηθήο βίαο απφ αλζξψπνπο εθηφο ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο. Πνιχ πεξηζζφηεξνη είλαη απηνί πνπ έρνπλ ππνζηεί απεηιέο θαη πξνζβνιέο : ην 9 % ησλ εξγαδνκέλσλ ζηελ Δπξψπε αλαθέξνπλ φηη έρνπλ ππνζηεί εθθνβηζκφ. 3 Σξίηε επξσπατθή έξεπλα ζρεηηθά κε ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο Δπξσπατθφ Ίδξπκα γηα ηελ Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο. Λνπμεκβνχξγν

11 Φπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη φκσο φπσο ε βία θαη ν εθθνβηζκφο νδεγνχλ ζε έληνλν εξγαζηαθφ άγρνο. Απηφ απνηειεί κεγάιν πξφβιεκα γηα φινπο-γηα ηνπο εξγνδφηεο, γηα ηνπο εξγαδφκελνπο θαη γηα ηελ θνηλσλία-θαζψο κπνξεί λα πξνθαιέζεη πξνβιήκαηα πγείαο θαη αχμεζε ησλ απνπζηψλ απφ ηελ εξγαζία, ελψ κεηψλεη ηελ παξαγσγηθφηεηα θαη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ. Τπνινγίδεηαη φηη ην άγρνο πνπ νθείιεηαη ζηελ εξγαζία θνζηίδεη ζηα θξάηε κέιε ηνπιάρηζηνλ 20 δηζ. επξψ εηεζίσο. Σν θφζηνο απηφ βέβαηα δελ ζα πξέπεη λα ππνινγίδεηαη κφλν ζηελά, δειαδή πφζα επξψ ράλνπλ νη νξγαληζκνί. Σν θνηλσληθννηθνλνκηθφ θφζηνο είλαη εμίζνπ πνιχ ζεκαληηθφ νη ςπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη βιάπηνπλ ηελ θνηλσλία θαη ηα άηνκα. χκθσλα κε απηά ηα ζηνηρεία, ζεσξείηαη φηη νη ςπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη θαη ην άγρνο, σο θίλδπλνο θαη ζπλέπεηα ηαπηφρξνλα, απνηεινχλ ζεκαληηθφ πξφβιεκα γηα ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ε θαηαπνιέκεζή ηνπο απνηειεί πξφθιεζε γηα φια ηα ελδηαθεξφκελα κέξε. Ζ Γεκφζηα δηνίθεζε θαιείηαη λα πξνβιέςεη θαη λα αληηκεησπίζεη ην λέν απηφ αλαδπφκελν επαγγεικαηηθφ θίλδπλν θαη λα βειηηψζεη ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο θαζνξίδνληαο πνιηηηθή θαη δηακνξθψλνληαο ηηο θαηάιιειεο δνκέο θαη δηαδηθαζίεο γηα αλάπηπμε δξάζεσλ ζην λνκνζεηηθφ, ελεκεξσηηθφ, εξεπλεηηθφ θαη ειεγθηηθφ ηνκέα. Πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή, ζεκαληηθή ψζεζε έρεη δνζεί απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε, ηεο νπνίαο ην ελδηαθέξνλ γηα ην ελ ιφγσ ζέκα νδήγεζε πξσηίζησο ζηελ έθδνζε κηαο ζεηξάο θνηλνηηθψλ νδεγηψλ κε ζηφρν ηελ πξφιεςε ησλ θηλδχλσλ γηα ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα ζηελ εξγαζία. Μέζσ ησλ νδεγηψλ απηψλ, νη εξγνδφηεο είλαη ππεχζπλνη λα δηαζθαιίδνπλ φηη νη εξγαδφκελνη δελ βιάπηνληαη απφ ηελ εξγαζία, κεηαμχ άιισλ κέζσ ηεο έθζεζεο ζε ςπρνθνηλσληθνχο θηλδχλνπο θαη εξγαζηαθφ άγρνο. Δπηπιένλ ε Δ.Δ. εληζρχεη ηε δηάδνζε ηεο πιεξνθφξεζεο θαη ηελ αλάπηπμε ελεκεξσηηθψλ δξάζεσλ, κε ζηφρν ηε κείσζε ηνπ θφζηνπο γηα ηηο επηρεηξήζεηο θαη σο εθ ηνχηνπ γηα φιε ηελ νηθνλνκία, αιιά θαη ηελ αχμεζε ηνπ επίπεδνπ αζθάιεηαο θαη πγηεηλήο ησλ εξγαδνκέλσλ. Αληηθείκελν ηεο παξνχζαο κειέηεο είλαη ε παξνπζίαζε ησλ ζχγρξνλσλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ πνπ αληηκεησπίδνπλ νη εξγαδφκελνη ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο ηνπο θαη ν ηξφπνο αληηκεηψπηζεο θαη πξφιεςήο ηνπο. Ζ έθηαζε ηνπ πξνβιήκαηνο θαζψο θαη ην θνηλσληθννηθνλνκηθφ ηνπ θφζηνο, φπσο αλαθέξζεθαλ, αλαδεηθλχνπλ ηε ζεκαζία ηνπ γηα ηελ νηθνλνκία αιιά θαη γηα ηελ θνηλσλία. Παξάιιεια παξέρνπλ επηρεηξήκαηα 11

12 γηα ηελ αλαγθαηφηεηα αλάιεςεο δξάζεο απφ ηελ πνιηηεία, ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο θαη ηηο επηρεηξήζεηο κε ζηφρν ηε κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ εξγαδνκέλσλ πνπ εθηίζεληαη ζε απηνχο θαη ηελ πξνψζεζε ηεο αζθάιεηαο θαη πγηεηλήο ηεο εξγαζίαο ηαπηφρξνλα κε ηελ βειηίσζε ηνπ εξγαζηαθνχ θιίκαηνο θαη σο εθ ηνχηνπ ηεο παξαγσγηθφηεηαο ησλ επηρεηξήζεσλ. Ζ κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε πνπ αθνινπζείηαη έγθεηηαη θαηαξρήλ, ζηελ ζεσξεηηθή αλάιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο, θαη θαηά δεχηεξν ιφγν ζηε παξνπζίαζε ηνπ ηξφπνπ αληηκεηψπηζεο θαη πξφιεςεο ηνπ θαηλφκελνπ. Αλαιπηηθά, ζην πξψην κέξνο παξνπζηάδνληαη νη ςπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη ζηελ εξγαζία απφ ηελ πιεπξά ηεο αζθάιεηαο θαη πγηεηλήο ηεο εξγαζίαο. Με ζχληνκε αλαθνξά παξνπζηάδνληαη νη θπζηθνί θαη νη ςπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη ζηελ εξγαζία θαη ε κεηάβαζε απφ ηνπο πξψηνπο ζηνπο δεχηεξνπο κε ηηο κεηαβνιέο ηεο ηερλνινγίαο θαη ηεο αγνξάο εξγαζίαο. πγθεθξηκέλα αλαιχνληαη ην άγρνο θαη ε εζηθή παξελφριεζε ζην ρψξν εξγαζίαο, δίλεηαη ν νξηζκφο ηνπο, παξνπζηάδεηαη ε έθηαζε ηνπ πξνβιήκαηνο ζήκεξα, ηα αίηηα πνπ ηνπο πξνθαινχλ θαη ηα θφζηε πνπ απηνί ζπλεπάγνληαη γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο εξγαδνκέλνπο, ηηο επηρεηξήζεηο, ηα θξάηε αιιά θαη ηελ ίδηα ηελ θνηλσλία. ην δεχηεξν κέξνο παξνπζηάδεηαη ην αληίζηνηρν ζεζκηθφ πιαίζην θαη νη πξνβιέςεηο πνπ ππάξρνπλ ζήκεξα ζε επίπεδν Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη θξαηψλ-κειψλ, θαζψο θαη νη δξαζηεξηφηεηεο θαη ηα πξνγξάκκαηα ζε επίπεδν επηρεηξεζηαθφ, κε ζθνπφ ηελ ελζάξξπλζε αληίζηνηρσλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηελ πξνψζεζε θαιψλ πξαθηηθψλ ζην ηνκέα ηεο πξφιεςεο έλαληη ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ θαη ζπγθεθξηκέλα ηνπ άγρνπο θαη ηεο εζηθήο παξελφριεζεο. 12

13 ΗΗ. ΣΟ ΤΓΥΡΟΝΟ ΠΛΑΗΗΟ ΘΔΧΡΖΖ ΣΖ ΑΦΑΛΔΗΑ ΚΑΗ ΤΓΗΔΗΝΖ ΣΖ ΔΡΓΑΗΑ Α. ΑΦΑΛΔΗΑ ΚΑΗ ΤΓΗΔΗΝΖ ΣΖ ΔΡΓΑΗΑ : Ζ ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΖ ΔΝΝΟΗΑ ΚΑΗ ΣΖ ΣΤΠΟΛΟΓΗΑ ΣΧΝ ΚΗΝΓΤΝΧΝ Χο επαγγεικαηηθόο θίλδπλνο νξίδεηαη ν θίλδπλνο γηα ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα ησλ εξγαδνκέλσλ ν νπνίνο πξνέξρεηαη απφ ηελ επαγγεικαηηθή έθζεζε ζηνπο βιαπηηθνχο παξάγνληεο ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο. ρεηίδεηαη κε ηελ πηζαλφηεηα ή ζπρλφηεηα έθζεζεο ησλ εξγαδνκέλσλ ζε θάπνηα πεγή θηλδχλνπ πνπ βξίζθεηαη ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν, θαζψο επίζεο θαη κε ηελ ζνβαξφηεηα ησλ ζπλεπεηψλ, δειαδή ηελ βηνινγηθή βιάβε πνπ πξνθιήζεθε απφ ηελ έθζεζε απηή. Ζ ζπλζεηηθή πξνζέγγηζε ηεο πηζαλφηεηαο έθζεζεο θαη ηεο ζνβαξφηεηαο ησλ ζπλεπεηψλ εθθξάδεηαη απφ ηελ έλλνηα ηεο επηθηλδπλφηεηαο πνπ πξνζδηνξίδεη ην βαζκφ ηνπ επαγγεικαηηθνχ θηλδχλνπ. 4 Ζ εθηίκεζε ηνπ επαγγεικαηηθνχ θηλδχλνπ ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο απνηειεί κία ζχλζεηε, δηαρξνληθή θαη δπλακηθή δηαδηθαζία ε νπνία ζπληειεί ζηελ ζπγθξφηεζε ελφο πγηνχο θαη αζθαινχο εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο, πξνζαξκνζκέλνπ ζηηο αλζξψπηλεο ηθαλφηεηεο θαη δπλαηφηεηεο. ηφρνο ηεο εθηίκεζεο απηήο είλαη λα δψζεη ζηνλ εξγνδφηε ηε δπλαηφηεηα λα παξέκβεη κε ηξφπν απνηειεζκαηηθφ. Οη παξεκβάζεηο απηέο πξέπεη λα είλαη ηθαλέο λα αλαηξέςνπλ ηελ ππάξρνπζα θαηάζηαζε, ζηνρεχνληαο ζηελ απνκάθξπλζε ησλ ελδνγελψλ θηλδχλσλ θάζε παξαγσγηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Οη επαγγεικαηηθνί θίλδπλνη, αλ θαη ζπλήζσο δξνχλ ζε ζπλέξγεηα, δηαρσξίδνληαη ζε δχν βαζηθέο θαηεγνξίεο : ηνπο θπζηθνχο θηλδχλνπο θαη ηνπο ςπρνθνηλσληθνχο θηλδχλνπο. 1. ΦΤΗΚΟΗ ΚΗΝΓΤΝΟΗ Οη θπζηθνί θίλδπλνη αθνξνχλ ηνπο θηλδχλνπο γηα ηελ πγεία θαη αζθάιεηα ησλ εξγαδνκέλσλ νη νπνίνη κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ ηξαπκαηηζκφ ή αζζέλεηα ιφγσ ηεο θπζηθήο έθζεζεο ζε απηνχο. Σέηνηνη θίλδπλνη νθείινληαη: ζηηο θηηξηαθέο δνκέο (πρ 4 Θέκαηα πγείαο θαη αζθάιεηαο ηεο εξγαζίαο, Διιεληθφ Ηλζηηηνχην Τγηεηλήο θαη Αζθάιεηαο ηεο Δξγαζίαο

14 νιηζζεξά δάπεδα), ζηνλ εμνπιηζκφ εξγαζίαο (πρ ρξήζε κεραλψλ απφ αλεηδίθεπην πξνζσπηθφ), ζηηο ειεθηξηθέο εγθαηαζηάζεηο, ζε ρξήζε εχθιεθησλ, εθξεθηηθψλ, ηνμηθψλ θαη άιισλ επηθίλδπλσλ νπζηψλ, ζε θπζηθνχο παξάγνληεο (πρ ζφξπβνο), ρεκηθνχο θαη βηνινγηθνχο παξάγνληεο (πρ ππέξβαζε νξηαθψλ ηηκψλ έθζεζεο) θ.α. Οη θίλδπλνη απηνί απνηεινχλ ηνπο θαη εμνρήλ παξαδνζηαθνχο επαγγεικαηηθνχο θηλδχλνπο, νη νπνίνη πξσηνεκθαλίζηεθαλ ζην πξνζθήλην κε ηελ βηνκεραληθή επαλάζηαζε (πξψηεο ξπζκίζεηο γηα θψζθνξν θαη άλζξαθα) θαη εκπινπηίδνληαη ζπλερψο κε ηελ εηζαγσγή λέσλ ηερλνινγηψλ θαη παξαγσγηθψλ δηαδηθαζηψλ (πρ πξνβιέςεηο γηα ακίαλην). 2. ΦΤΥΟΚΟΗΝΧΝΗΚΟΗ ΚΗΝΓΤΝΟΗ χκθσλα κε ηελ Γηεζλή Οξγάλσζε Δξγαζίαο, νη ςπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη πξνθχπηνπλ απφ ηηο ζρέζεηο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ : αθ ελφο ηνπ αληηθεηκέλνπ, ηεο νξγάλσζεο θαη ηεο δηνηθεηηθήο πξαθηηθήο ηεο εξγαζίαο ζε δεδνκέλν εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ θαη αθ εηέξνπ ησλ ηθαλνηήησλ θαη αλαγθψλ ησλ εξγαδνκέλσλ. Απηέο νη ζρέζεηο αιιειεπίδξαζεο δχλαληαη λα επεξεάζνπλ ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα ησλ εξγαδνκέλσλ κέζσ ηεο πξνζσπηθή ηνπο αληίιεςεο αιιά θαη κέζσ ηεο θπζηθήο ηνπο έθζεζεο ζε απηέο. 5 Πην απιά νη ςπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη κπνξνχλ λα νξηζηνχλ σο «ζπγθεθξηκέλεο φςεηο ηνπ ζρεδηαζκνχ, ηεο νξγάλσζεο θαη ηεο δηνηθεηηθήο πξαθηηθήο ηεο εξγαζίαο θαη ηνπ θπζηνινγηθνχ πεξηβάιινληφο ηεο, νη νπνίεο κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ ςπρνινγηθή, θνηλσληθή ή ζσκαηηθή βιάβε ζηνπο εξγαδφκελνπο» 6. Οη ςπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη νθείινληαη θπξίσο ζε ζέκαηα νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο (πρ εληαηηθνπνίεζε, κνλνηνλία, βάξδηεο), ζε ςπρνινγηθνχο παξάγνληεο (πρ άηππεο κνξθέο απαζρφιεζεο, εζηθή παξελφριεζε), ζε εξγνλνκηθνχο παξάγνληεο (πρ κε εξγνλνκηθφο ζρεδηαζκφο ηεο ζέζεο εξγαζίαο), θαζψο θαη ζε αληίμνεο ζπλζήθεο 5 The International Labour Organization has defined psychosocial hazards in terms of the interactions among job content, work organisation and management, environmental and organisational conditions, on the one hand, and the employees competencies and needs on the other. Those interactions which prove hazardous influence employees health through their perceptions and experience (International Labour Organization, 1986). 6 Μηθξέο επηρεηξήζεηο, έλαξμε λέσλ επηρεηξήζεσλ θαη επαγγεικαηηθφ άγρνο, άξζξν Cox &Griffiths ζην ηεχρνο 12 ηεο Δπηζεψξεζεο Δξγαζηαθψλ ρέζεσλ,

15 εξγαζίαο. Οη θπξηφηεξνη ςπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη είλαη : ην εξγαζηαθφ άγρνο, ε ςπρνινγηθή βία, ν εθθνβηζκφο, ε εζηθή παξελφριεζε θαη ην bullying. Ζ έθζεζε ζηνπο θπζηθνχο θαη ηνπο ςπρνθνηλσληθνχο θηλδχλνπο κπνξεί λα επηδξάζεη ηαπηφρξνλα ζηελ ζσκαηηθή θαη ηελ ςπρηθή πγεία. Ζ επίδξαζε απηή πξαγκαηνπνηείηαη κε δχν θπξίσο ηξφπνπο : αθ ελφο κε ηελ άκεζε θπζηνινγηθήζσκαηηθή επίδξαζε θαη αθεηέξνπ κε ηελ ςπρνινγηθή επίδξαζε δηακέζνπ ηνπ άγρνπο ην νπνίν πξνθαιείηαη ζηνλ εξγαδφκελν. ηηο πεξηζζφηεξεο ησλ πεξηπηψζεσλ νη δχν απηέο επηδξάζεηο ζπλππάξρνπλ θαη δξνπλ ζε ζπλέξγεηα. (Πηλ. 2) 7 Πηλ. 2 : Δπίδξαζε θπζηθώλ θαη ςπρνθνηλσληθώλ θηλδύλσλ. 7 Research on work-related stress, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηελ Τγεία ζηελ Δξγαζία, Λνπμεκβνχξγν

16 Οη ςπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη απνηεινχλ θπξίσο έλα ζχγρξνλν θαηλφκελν. ε κία νηθνλνκία πιένλ γλψζεο θαη ππεξεζηψλ, φπνπ ε ρεηξσλαθηηθή εξγαζία αληηθαζίζηαηαη απφ πλεπκαηηθή εξγαζία θαη ηα βαξηά θαη επηθίλδπλα κεραλήκαηα απφ ηελ λαλνηερλνινγία, είλαη θπζηθφ νη θίλδπλνη λα αιιάδνπλ κνξθή, λα γίλνληαη φιν θαη πην δχζθνια αλαγλσξίζηκνη (ιφγσ ηεο κε άκεζεο ζσκαηηθήο βιάβεο θαη ησλ ζχλζεησλ πξνβιεκάησλ πγείαο πνπ πξνθαινχλ) θαη λα αθνξνχλ φιν θαη πεξηζζφηεξν ζέκαηα ηεο πλεπκαηηθήο-ςπρνινγηθήο πγείαο θαη θπξίσο ηεο επεμίαο ησλ εξγαδνκέλσλ. Ζ επεμία ησλ εξγαδνκέλσλ νξίδεηαη σο : ε δπλακηθή θαηάζηαζε ηνπ κπαινχ ε νπνία ραξαθηεξίδεηαη απφ αξκνλία κεηαμχ ησλ αλζξψπηλσλ ηθαλνηήησλ, αλαγθψλ θαη πξνζδνθηψλ απφ ηελ κία πιεπξά, θαη ησλ πεξηβαιινληηθψλ απαηηήζεσλ θαη επθαηξηψλ απφ ηελ άιιε. 8 Ζ αηνκηθή ππνθεηκεληθή εθηίκεζε είλαη ν κφλνο έγθπξνο ηξφπνο κέηξεζεο ηεο αλζξψπηλεο επεμίαο θαη αληαλαθιά ηελ πνηφηεηα ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο. κσο, φπσο έρεη αλαθεξζεί, ε επαγγεικαηηθή αζθάιεηα θαη πγηεηλή νθείιεη λα πξνάγεη ηελ ηθαλνπνίεζε θαη ηελ επεμία θαηά ηελ εξγαζία, ηφζν ζε ζσκαηηθφ φζν θαη ζε εζηθφ ή θνηλσληθφ επίπεδν θαη λα κελ εθηηκά κφλν ηελ απνπζία αηπρεκάησλ ή επαγγεικαηηθψλ αζζελεηψλ. Έηζη, απηή ε κνξθή επαγγεικαηηθήο επηθηλδπλφηεηαο αξρίδεη λα απνθηά νινέλα θαη πεξηζζφηεξν ελδηαθέξνλ θαη λα απαηηεί κηα πξφιεςε αληίζηνηρε ησλ παξαδνζηαθψλ επαγγεικαηηθψλ θηλδχλσλ. Αλ θαη ηα ζηνηρεία γηα ηνπο λένπο απηνχο θηλδχλνπο είλαη δχζθνιν λα ζπγθεληξσζνχλ ιφγσ ηεο ηδηαίηεξεο θχζεο ηνπο, έρεη απνδεηρζεί ζηαηηζηηθά φηη ην εξγαζηαθφ άγρνο θαη ε εζηθή παξελφριεζε-ςπρνινγηθή βία απνηεινχλ ζήκεξα ηνπο δχν θπξηφηεξνπο θαη ζπρλφηεξνπο ςπρνθνηλσληθνχο θηλδχλνπο ηνπο νπνίνπο αληηκεησπίδνπλ νη εξγαδφκελνη ζην ζχγρξνλν κεηαβηνκεραληθφ εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ. 8 Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο

17 Β. ΣΟ ΑΓΥΟ ΣΖΝ ΔΡΓΑΗΑ. ΔΝΑ ΤΠΟΣΗΜΖΜΔΝΟ ΚΗΝΓΤΝΟ ; Χο εξγαζηαθό άγρνο νξίδεηαη : ην άγρνο ην νπνίν παξνπζηάδεηαη φηαλ νη απαηηήζεηο πνπ νθείινληαη ζε παξάγνληεο εξγαζίαο μεπεξλνχλ ηελ ηθαλφηεηα αληηκεηψπηζεο (ή ειέγρνπ) ηεο θαηάζηαζεο. 9 Πην αλαιπηηθά απνηειεί έλα κνηίβν ζπλαηζζεκαηηθψλ, αληηιεπηηθψλ, ζπκπεξηθνξηθψλ θαη θπζηνινγηθψλ αληηδξάζεσλ ζε αληίμνεο θαη επηβιαβείο θαηαζηάζεηο ζρεηηθέο κε ην αληηθείκελν ηεο εξγαζίαο, ηελ νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο θαη ην επξχηεξν εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ. Δίλαη κία θαηάζηαζε ε νπνία ραξαθηεξίδεηαη απφ πςειά επίπεδα δηέγεξζεο θαη εμάληιεζεο θαη ζπρλά απφ ηελ εληχπσζε ηεο κε δπλαηφηεηαο αληαπφθξηζεο ζηα εξγαζηαθά θαζήθνληα. 10 χκθσλα πάιη κε άιιν νξηζκφ, ην άγρνο αλαθέξεηαη ζηελ εκπεηξία πνπ δεκηνπξγείηαη σο απνηέιεζκα ηεο αιιειεπίδξαζεο αηφκνπ θαη πεξηβάιινληνο, πξάγκα πνπ νδεγεί ζηελ ςπρνινγηθή θαη θπζηνινγηθή έληαζε 11. Οη νξηζκνί ηνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο είλαη πνιινί θαη δηαθνξεηηθνί. ινη φκσο ην ζπζρεηίδνπλ κε ηελ νξγάλσζε θαη δηαρείξηζε ηεο εξγαζίαο θαζψο θαη κε ηηο ζρέζεηο ηνπ εξγαδφκελνπ κε ην επξχηεξν εξγαζηαθφ ηνπ πεξηβάιινλ. ηελ Δπξσπατθή Έλσζε, φπσο αλαθέξζεθε, ην άγρνο πνπ νθείιεηαη ζηελ εξγαζία είλαη ην δεχηεξν ζε ζπρλφηεηα πξφβιεκα πγείαο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ εξγαζία θαη επεξεάδεη θαηά κέζν φξν ην 28% ησλ εξγαδνκέλσλ ζηελ Δπξψπε ησλ 15, θηάλνληαο κέρξη θαη ην πνζνζηφ 52% ζηελ Διιάδα. (Πηλ. 3). Απνηειεί ηαπηφρξνλα ςπρνθνηλσληθφ θίλδπλν, εθφζνλ κπνξεί λα βιάςεη ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα ησλ εξγαδνκέλσλ, αιιά θαη ζπλέπεηα άιισλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ. Γελ απνηειεί ην ίδην αζζέλεηα, αιιά εάλ είλαη έληνλν θαη δηαξθέο, κπνξεί λα πξνθαιέζεη πλεπκαηηθά θαη ζσκαηηθά πξνβιήκαηα πγείαο. Οπζηαζηηθά απνηειεί ξπζκηζηηθφ παξάγνληα επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο. ηαλ ιεηηνπξγεί παξσζεηηθά ζπκβάιιεη ζηε δεκηνπξγηθφηεηα θαη ηελ ηθαλνπνίεζε θαη απνηξέπεη απφ ηελ αλία θαη ηελ πιήμε. Αληίζεηα, φηαλ ιεηηνπξγεί παζνγελψο, ζπκβάιιεη ζηελ επίηαζε ησλ εληάζεσλ, ζηελ θαθή ιεηηνπξγία ηνπ αηφκνπ θαη ηεο νκάδαο θαη ηειηθψο ζηελ έιιεηςε ηθαλνπνίεζεο. Ζ ζπλέπεηα απηή είλαη επηδήκηα ηφζν γηα ηνπο 9 Research on work-related stress, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία ζηελ εξγαζία, Λνπμεκβνχξγν Guidance on work-related stress spice of life or kiss of death?, Δπξσπατθή Δπηηξνπή Γ/λζε Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, Λνπμεκβνχξγν Aldwin C. M. (1994), Stress, coping and development. An integrative perspective, The Guilford Press, New York. 17

18 εξγαδφκελνπο φζν θαη γηα ηηο επηρεηξήζεηο πνπ ηνπο απαζρνινχλ. Γηαηί ε ηθαλνπνίεζε ζεσξείηαη φηη έρεη άκεζε ζρέζε ηφζν κε ηελ ςπρηθή πγεία ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, φζν θαη κε ην ελδηαθέξνλ ησλ επηρεηξήζεσλ γηα πςειή παξαγσγηθφηεηα. Πηλ. 3 : Πνζνζηό εξγαδνκέλσλ κε πξνβιήκαηα εξγαζηαθνύ άγρνπο αλά Κ-Μ ζηελ Δ.Δ. ησλ 15 θαη ησλ 25 Πεγή :European working conditions survey , Dublin 1. ΠΖΓΔ ΔΡΓΑΗΑΚΟΤ ΑΓΥΟΤ Σν εξγαζηαθφ άγρνο πεγάδεη απφ ηελ ζρέζε αλζξψπνπ θαη εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο θαη εκθαλίδεηαη σο πίεζε, ε νπνία φκσο έρεη ππνθεηκεληθή κνξθή αθνχ ηα ίδηα δεδνκέλα, γηα άιινπο απνηεινχλ πεγέο άγρνπο θαη γηα άιινπο φρη. Θα κπνξνχζακε λα δηαθξίλνπκε ηέζζεξηο βαζηθνχο παξάγνληεο πνπ ζπλδένληα άκεζα κε ην εξγαζηαθφ άγρνο 12 : Σελ γεληθή θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί ζην επξχηεξν πεξηβάιινλ, φπσο αλεξγία, πιεζσξηζκφο, αζηαζείο νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο. 12 Μπνπζηλάθε Γ. Υάιθνπ Γ., Δπίδξαζε άγρνπο θαη ηθαλνπνίεζεο ζηε ιεηηνπξγία ησλ επηρεηξήζεσλ, Δπηζεψξεζε Δξγαζηαθψλ ρέζεσλ, Σεχρνο 42,

19 Σελ εηδηθή θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί ζην πεξηβάιινλ ηνπ νξγαληζκνχ, φπσο αζάθεηα ξφινπ, θαθφ ζχζηεκα ακνηβψλ, θαθέο ζπλζήθεο εξγαζίαο θαη ηξφπνο δηνίθεζεο. Σελ ιεηηνπξγία ηεο νκάδαο εξγαζίαο ή ηνπ ηκήκαηνο πνπ επεξεάδνπλ ηελ δηάζεζε θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ, φπσο ζπγθξνχζεηο ησλ κειψλ ηνπ ηκήκαηνο, ρακειφ επίπεδν ζπλεξγαζίαο, πςειφο αληαγσληζκφο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο. Σελ πξνζσπηθή δσή θαη ηνλ ραξαθηήξα ηνπ εξγαδφκελνπ πνπ κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηελ δηάζεζε θαη ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ, φπσο νηθνγελεηαθά πξνβιήκαηα, έιιεηςε επαγγεικαηηθήο εμέιημεο. Οη παξάγνληεο απηνί πνπ ζπλδένληαη άκεζα κε ην εξγαζηαθφ άγρνο αθνξνχλ ζπγθεθξηκέλνπο επαγγεικαηηθνχο θηλδχλνπο. Γηαηί, αλ θαη θίλδπλνο απηφ θαζ απηφ, ην εξγαζηαθφ άγρνο κπνξεί λα πξνθιεζεί θαη απφ άιινπο θηλδχλνπο. Οη θίλδπλνη πνπ κπνξνχλ λα ην πξνθαιέζνπλ πεγάδνπλ απφ ηνπο ηέζζεξηο παξαπάλσ παξάγνληεο (επξχηεξν πεξηβάιινλ, εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ, ιεηηνπξγία νκάδαο, πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά), θαη αλ ζέιακε λα ηνπο δηαρσξίζνπκε κνξθνινγηθά ζα ηνπο δηαθξίλακε πάιη θαηαξρήλ ζε θπζηθνχο θαη ςπρνθνηλσληθνχο θηλδχλνπο, παξφιν πνπ ζπλήζσο δξνπλ ζε ζπλέξγεηα. α. Φπζηθνί ζηξεζζνγόλνη παξάγνληεο Οη θπζηθνί θίλδπλνη πνπ κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ εξγαζηαθφ άγρνο αθνξνχλ θπξίσο ηηο θπζηθέο εξγαζηαθέο ζπλζήθεο. απηνχο ζπγθαηαιέγνληαη ν ζφξπβνο θαη νη δνλήζεηο, ν αθαηάιιεινο θσηηζκφο, νη αληίμνεο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο θαη νη δπζάξεζηεο νζκέο, ν θαθφο εξγνλνκηθφο ζρεδηαζκφο ησλ ζέζεσλ. 13 Θόξπβνο θαη δνλήζεηο : Σα ζχγρξνλα κεραλήκαηα έρνπλ κεηψζεη θαηά πνιχ ηελ ζσκαηηθή εξγαζηαθή θαηαπφλεζε. Απηφο φκσο ν εθζπγρξνληζκφο πξνθάιεζε ηελ 13 Guidance on work-related stress spice of life or kiss of death?, Δπξσπατθή Δπηηξνπή Γ/λζε Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, Λνπμεκβνχξγν

20 αχμεζε ηνπ ζνξχβνπ θαη ησλ δνλήζεσλ ζην ρψξν εξγαζίαο, κε απνηέιεζκα έλα πνζνζηφ 28% θαη 24% ησλ εξγαδνκέλσλ, θαη αληηζηνηρία λα επεξεάδνληαη απφ απηνχο.(πηλ. 4) 14 Πηλ. 4 : Πνζνζηό εξγαδνκέλσλ εθηηζέκελσλ ζε θπζηθνύο θηλδύλνπο κεηαμύ ησλ νπνίσλ ν ζόξπβνο θαη νη δνλήζεηο. Ο ζφξπβνο είλαη δηεγεξηηθφο, αιιά ζε ππεξβνιηθέο δφζεηο πξνθαιεί βιάβεο ζηελ αθνή. Ληγφηεξν έληνλνο ζφξπβνο αιιά κε παξαηεηακέλε δηάξθεηα δελ πξνθαιεί άκεζεο ζσκαηηθέο βιάβεο, φκσο εκπνδίδεη ηελ ζπγθέληξσζε θαη ηελ πξνζνρή, θαη πξνθαιεί δπζθνξία, κε απνηέιεζκα λα δεκηνπξγεί άγρνο, εθλεπξηζκφ θαη θνχξαζε. Αληίζηνηρα θαη νη δνλήζεηο, αλ θαη ζεσξεηηθά ζε επηηξεπηά φξηα δελ πξνθαινχλ ζσκαηηθή βιάβε, εληνχηνηο ε ζπλερήο έθζεζε ζ απηέο πεηξάδεη ηα λεχξα θαη πξνθαιεί ζσκαηηθή θαη δηαλνεηηθή θφπσζε. Φσηηζκόο, θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο θαη νζκέο : Ο πνιχ δπλαηφο ή πνιχ ρακειφο θσηηζκφο θαη ηδηαίηεξα νη αληαλαθιάζεηο πξνθαινχλ πξνβιήκαηα φξαζεο, πνλνθέθαιν, δαιάδεο, αίζζεκα ρξφληαο θφπσζεο, δπζθνξία θαη ζηξεο. Αληίζηνηρα απνηειέζκαηα έρνπλ νη δπζάξεζηεο νζκέο θαη νη αληίμνεο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο φπσο ηζνπρηεξφ 14 Σξίηε επξσπατθή έξεπλα ζρεηηθά κε ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο ην Δπξσπατθφ Ίδξπκα γηα ηελ Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο ηνπ Γνπβιίλνπ, Λνπμεκβνχξγν

21 θξχν, αθφξεηε δέζηε, έληνλε πγξαζία. ια απηά ζπλδξάκνπλ ζηελ δεκηνπξγία ελφο δπζάξεζηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο, ην νπνίν κεηψλεη ηελ πνηφηεηα ηεο εξγαζίαο θαη νπδφισο ζπκβάιιεη ζηελ επεμία ηνπ εξγαδφκελνπ. Ο εξγνλνκηθόο ζρεδηαζκόο : Έρεη εηπσζεί φηη ηα θηίξηα απνηεινχλ ην ηξίην δέξκα ηνπ αλζξψπνπ (ην δεχηεξν είλαη ηα ξνχρα) κηα δηαθξηηή ακθίδξνκε θαη δηαπεξαηή ζρέζε κεηαμχ ηνπ νξγαληζκνχ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο. Σα θηίξηα έρνπλ θαη θνηλσληθφ ξφιν. Δπηηξέπνπλ, ελζαξξχλνπλ ή αθφκα επηβάιινπλ ηελ ζπλάζξνηζε θαη ηελ αιιειεπίδξαζε ησλ αλζξψπσλ. Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη κε ην άκεζν πεξηβάιινλ ηνπ εξγαδφκελνπ. Ο θπζηθφο ζρεδηαζκφο ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο κπνξεί λα εκπνδίζεη ηελ επηθνηλσλία κεηαμχ ζπλαδέιθσλ κεηψλνληαο ηελ ζπλνρή θαη ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηεο νκάδαο θαη νδεγψληαο ζηελ θνηλσληθή απνκφλσζε, ηελ απνμέλσζε, ηελ απάζεηα θαη ελ ηέιεη ην εξγαζηαθφ άγρνο. Αληίζεηα θαη εμίζνπ αξλεηηθά κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ παληειή έιιεηςε ηδησηηθφηεηαο. έλα εληαίν εξγαζηαθφ ρψξν, φπνπ φια ηα γξαθεία βξίζθνληαη καδί θαη δελ ππάξρεη θακία πξφβιεςε πρ απιψλ δηαρσξηζηηθψλ, ν εξγαδφκελνο ππνρξενχηαη λα ζπλππάξρεη κε έλα κεγάιν ή θαη κηθξφ αξηζκφ αλζξψπσλ, ρσξίο θακία δπλαηφηεηα απνκφλσζεο θαη απνθπγήο επηθνηλσλίαο ή ζπγθξνχζεσλ έζησ θαη γηα έλα κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα. Απηφ απνδεδεηγκέλα νδεγεί ζηελ εκθάληζε έληνλνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο θαζψο δελ επηηξέπεη ηελ εθηφλσζε ησλ εληάζεσλ. Δίλαη επνκέλσο δεδνκέλν φηη νη θηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο ησλ ρψξσλ εξγαζίαο θαη ν εξγνλνκηθφο ζρεδηαζκφο απηψλ αζθνχλ έληνλε επίδξαζε ζηε ςπρνζχλζεζε φζσλ εξγάδνληαη κέζα ζ απηά : πξψηα δηακνξθψλνπκε ηα θηίξηά καο θαη κεηά δηακνξθψλνπλ απηά εκάο. 15 Οη παξάγνληεο πνπ αλαιχζεθαλ παξαπάλσ αθνξνχλ δπζκελείο θπζηθέο εξγαζηαθέο ζπλζήθεο. Αθφκα φκσο θαη αλ νη ζπλζήθεο απηέο είλαη νη θαηάιιειεο αιιά πθίζηαηαη θάπνηνο θπζηθφο θίλδπλνο ζηνλ ρψξν ρσξίο απηφο λα επεξεάδεη άκεζα ηνπο εξγαδφκελνπο, θαη κφλν ε παξνπζία ηνπ θαη ε ππφλνηα φηη δελ ηεξνχληαη νη πξνδηαγξαθέο θαη κπνξεί λα βιάςεη ηελ πγεία, δχλαηαη λα δεκηνπξγήζεη θαηλφκελα εξγαζηαθνχ άγρνπο. 15 Winston Churchill. 21

22 β. Φπρνθνηλσληθνί ζηξεζζνγόλνη παξάγνληεο Σν εξγαζηαθφ άγρνο φκσο δελ απνηειεί ζπλέπεηα θπζηθψλ σο επί ην πιείζηνλ θηλδχλσλ. Οη θπξηφηεξνη ζηξεζζνγφλνη παξάγνληεο είλαη ςπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη πνπ ζρεηίδνληαη φπσο αλαθέξζεθε κε ην πεξηβάιινλ ηνπ νξγαληζκνχ, ηελ ιεηηνπξγία ηεο νκάδαο, ηνλ ραξαθηήξα ηνπ εξγαδφκελνπ. Οη θίλδπλνη απηνί ρσξίδνληαη ζε δχν κεγάιεο θαηεγνξίεο : ζ απηνχο πνπ αθνξνχλ ηελ ίδηα ηελ εξγαζία θαη ζ απηνχο πνπ αθνξνχλ ην επξχηεξν πεξηβάιινλ ηεο εξγαζίαο. 16 Η. Ζ εξγαζία Οη ςπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη νη νπνίνη ζρεηίδνληαη κε ηελ εξγαζία, αθνξνχλ θπξίσο ηα θαζήθνληα ηα νπνία πξέπεη λα εθηεινχλ νη εξγαδφκελνη, ην θνξηίν θαη ην ξπζκφ εξγαζίαο, ην εχξνο ειέγρνπ θαη απφθαζεο, ηηο επαγγεικαηηθέο απαηηήζεηο, ην σξάξην εξγαζίαο, ην αληηθείκελν ηεο εξγαζίαο θαζψο θαη ηε κεηαβαιιφκελε θχζε ηεο εξγαζίαο. ε έξεπλα ηνπ Δπξσπατθνχ Ηδξχκαηνο γηα ηελ Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο ηνπ Γνπβιίλνπ ην 2000, βξέζεθε φηη ηέηνηνη θίλδπλνη κπνξεί λα είλαη ππεχζπλνη γηα πνζνζηφ κέρξη θαη 60% ηνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο (Πηλ. 5) Πηλ. 5 : Πεγέο εξγαζηαθνύ άγρνπο. 16 Research on work-related stress. Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηελ Τγεία ζηελ Δξγαζία ηνπ Μπηικπάν, Λνπμεκβνχξγν 2000, stressfull characteristics of work might be usefully conceived as relating to the context to work or the content of work. 22

23 Ρπζκόο θαη θόξηνο εξγαζίαο : Ο ηαρχο ξπζκφο εξγαζίαο κπνξεί λα νδεγήζεη ζε αζζέλεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην άγρνο θαη ηειηθά ζε ςπρηθή θαηάξξεπζε ηνπ αηφκνπ. πσο θαίλεηαη ζηελ έξεπλα ηνπ Δπξσπατθνχ Ηδξχκαηνο γηα ηελ βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο θαη εξγαζίαο ζην Γνπβιίλν ην 2000, 56% ησλ εξσηεζέλησλ ήηαλ εθηεζεηκέλνη ζε δξαζηεξηφηεηεο κε ηαρχ ξπζκφ εξγαζίαο, ελψ 60% έπξεπε λα νινθιεξψζεη ηελ εξγαζία ηνπ ζε πνιχ ζηελά ρξνληθά πεξηζψξηα.. Τπάξρνπλ πνιιέο θαηαζηάζεηο ζην πεξηβάιινλ εξγαζίαο νη νπνίεο κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζε ηαρχ ξπζκφ εξγαζίαο σο επαθφινπζν ηνπ είδνπο εξγαζηαθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ιφγσ ρξνληθήο πίεζεο πνπ επηβάιινπλ ηα ρξνλνδηαγξάκκαηα παξάδνζεο ηεο παξαγσγήο. Ζ έιιεηςε πξνζσπηθνχ, νη απμεκέλεο απαηηήζεηο απνηειεζκαηηθφηεηαο, παξαγσγηθφηεηαο θαη επειημίαο, νη πειαηεηαθέο απαηηήζεηο, είλαη παξάγνληεο νη νπνίνη ζπκβάιινπλ θαίξηα ζην απμεκέλν επίπεδν θηλδχλνπ. Δθηφο απφ ηνλ ξπζκφ εξγαζίαο, εμίζνπ πξνβιεκαηηθφο κπνξεί λα απνβεί θαη ν θφξηνο εξγαζίαο, δχν εξγαζηαθνί παξάγνληεο νη νπνίνη πάληα εμεηάδνληαη ζε ζπλδπαζκφ. Ο θφξηνο εξγαζίαο δηαθξίλεηαη ζε δχν είδε, ηνλ πνηνηηθφ θαη ηνλ πνζνηηθφ, πνπ εμίζνπ ζπκβάιινπλ ζηελ αχμεζε ηνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο. 17 Ο πνηνηηθφο θφξηνο αλαθέξεηαη ζηελ δπζθνιία ηεο εξγαζίαο ελψ ν πνζνηηθφο ζην κέγεζνο ηεο εξγαζίαο πνπ πξέπεη λα πξαγκαηνπνηεζεί. Καη ν απμεκέλνο αιιά θαη ν κεησκέλνο θφξηνο εξγαζίαο (δει. λα κελ ππάξρεη αληηθείκελν εξγαζίαο) είλαη πξνβιεκαηηθνί φζνλ αθνξά ηελ δεκηνπξγία άγρνπο. Δύξνο απόθαζεο θαη ειέγρνπ : Σν κηθξφ εχξνο απφθαζεο θαη ε έιιεηςε ειέγρνπ πάλσ ζηνλ ηξφπν εθηέιεζεο ηεο εξγαζίαο, απνηεινχλ ηηο ζπλεζέζηεξεο πεγέο εξγαζηαθνχ άγρνπο γηα πάλσ απφ ην 35% ησλ εξγαδνκέλσλ (Πηλ. 5). Σα ηειεπηαία ρξφληα πνπ ε νξγάλσζε θαη ε θχζε ηεο εξγαζίαο έρνπλ αιιάμεη, νη εξγαδφκελνη δελ είλαη απιψο κνλάδεο παξαγσγήο. ηελ ζχγρξνλε νηθνλνκία ηεο γλψζεο, νη εξγαδφκελνη έρνπλ παλεπηζηεκηαθφ πηπρίν, κεηαπηπρηαθφ δίπισκα θαη πνιιέο άιιεο γλψζεηο ηηο νπνίεο θαινχληαη λα επαπμάλνπλ θαη λα αλαλεψλνπλ θαζ φιε ηελ δηάξθεηα ηνπ εξγαζηαθνχ 17 Research on work-related stress. Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηελ Τγεία ζηελ Δξγαζία ηνπ Μπηικπάν, Λνπμεκβνχξγν

24 ηνπο βίνπ. Χο εθ ηνχηνπ επηζπκνχλ αλάινγε αληηκεηψπηζε, αλάζεζε επζπλψλ θαη δπλαηφηεηα ιήςεο απνθάζεσλ. Ζ αδπλακία πξνγξακκαηηζκνχ ηνπ ηξφπνπ εθηέιεζεο ηεο εξγαζίαο θαζψο επίζεο θαη ε ειιηπήο ρξεζηκνπνίεζεο ησλ δεμηνηήησλ ηνπο, πξνθαιεί ζηξεο, δπζθνξία, θαηάζιηςε, απάζεηα, θαη ρακειή απηνεθηίκεζε. Αληίζεηα ε ζπκκεηνρή ζηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ε απηνλνκία ζηνλ πξνγξακκαηηζκφ ηεο εξγαζίαο, δίλνπλ ζηνπο εξγαδφκελνπο ηε δπλαηφηεηα λα αληαπεμέιζνπλ ζε κεγάιν θφξην εξγαζίαο ηελ νπνία θαη αληηκεησπίδνπλ σο πξφθιεζε θαη φρη σο βάξνο. Βέβαηα ην κεγάιν εχξνο ειέγρνπ κπνξεί λα επηδξάζεη θαη αξλεηηθά : νη απμεκέλεο επζχλεο κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ αθ εαπηνχ πεγή εξγαζηαθνχ άγρνπο. Δπαγγεικαηηθά πξνζόληα : ηε ζχγρξνλε θνηλσλία ηεο πιεξνθνξίαο, ηα επαγγεικαηηθά πξνζφληα έρνπλ εκεξνκελία ιήμεο. Υσξίο δηα βίνπ κάζεζε, ε γλψζε αθφκα θαη εξγαδνκέλσλ πςεινχ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ, ζχληνκα θαζίζηαηαη απεξραησκέλε. Σν γεγνλφο απηφ απνηειεί ηζρπξή πεγή εξγαζηαθνχ άγρνπο γηα ην 28% ησλ εξγαδφκελσλ (Πηλ. 5), θαη ηδηαίηεξα γηα φζνπο θάπνηαο κεγαιχηεξεο ειηθίαο, νη νπνίνη αληηκεησπίδνπλ ηνλ θίλδπλν απφιπζεο εμαηηίαο ηνπ. Δξγαζηαθά θαζήθνληα : Ζ επηθηλδπλφηεηα ε νπνία πεγάδεη απφ ηα θαζήθνληα ηνπ εξγαδνκέλνπ ζηελ εξγαζία ζρεηίδεηαη θαηά θχξην ιφγν κε ηελ δηεθπεξαίσζε πνιπζχλζεησλ θαζεθφλησλ θαηά 44%, κε ηελ κνλφηνλε θαη επαλαιακβαλφκελε εξγαζία θαηά 40% θαη κε ηελ επίιπζε απξφβιεπησλ πξνβιεκάησλ θαηά 18%. Καη νη ηξεηο παξαπάλσ θαηαζηάζεηο πξνθαινχλ επίηαζε ηνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο. Ηδηαίηεξα ε επαλαιακβαλφκελε θαη κνλφηνλε εξγαζία, ε νπνία ζπλήζσο πιεξψλεηαη θαη θαη απνθνπή, νδεγεί ζηελ πιήμε θαη ζηε ζπλέρεηα ζηελ θαηάζιηςε θαη ηε γεληθφηεξε θαθή ςπρηθή πγεία. Χξάξην εξγαζίαο : Σν εξγαζηαθφ σξάξην κπνξεί λα επεξεάζεη ηελ πγεία ησλ εξγαδνκέλσλ, κέζσ ηξηψλ δηαθνξεηηθψλ κνξθψλ : ηεο βάξδηαο, ησλ παξαηεηακέλσλ σξψλ εξγαζίαο θαη ηνπ άθακπηνπ σξαξίνπ. Καηαξρήλ ε εξγαζία ζε βάξδηεο, θαη ηδηαίηεξα λπρηεξηλέο, πξνθαιεί ηελ δηαηάξαμε ηνπ χπλνπ αιιά θαη ηεο θνηλσληθήο δσήο ηνπ εξγαδφκελνπ, κε απνηέιεζκα ηνλ εθλεπξηζκφ, ηελ θφπσζε θαη ηελ θνηλσληθή 24

25 απνκφλσζε. Ζ κεγάιε πάιη ρξνληθή δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο, κε εβδνκαδηαία δηάξθεηα εξγαζίαο άλσ ησλ 50 σξψλ, πξνθαιεί ζσκαηηθή θαη πλεπκαηηθή θφπσζε θαη έληνλε δπζθνξία (Πηλ. 6) 18 Πηλ. 6 : Δπίπεδα ζηξεο ζε ζρέζε κε ηελ εβδνκαδηαία δηάξθεηα εξγαζίαο. Δπίζεο, ην άθακπην εξγαζηαθφ σξάξην δελ δίλεη ηελ δπλαηφηεηα ηνπ ζπλδπαζκνχ ηεο επαγγεικαηηθήο δσήο νχηε κε ηελ νηθνγελεηαθή δσή αιιά νχηε θαη κε άιιεο κνξθέο δξαζηεξηφηεηαο, γεγνλφο ην νπνίν νδεγεί ζηελ επίηαζε ηνπ άγρνπο. Αληίζεηα ηα επέιηθηα θαη ελαιιαζζφκελα σξάξηα, αθφκα θαη αλ είλαη ηκεκαηηθά πηεζκέλα, δίλνπλ ηελ δπλαηφηεηα ηνπ πξνγξακκαηηζκνχ θαη ηεο επειημίαο ζηνλ εξγαδφκελν. Αληηθείκελν εξγαζίαο : ηελ ζχγρξνλε θνηλσλία ηεο πιεξνθνξίαο, ην αληηθείκελν ηεο εξγαζίαο έρεη αιιάμεη θαη πξνζαλαηνιίδεηαη θπξίσο ζηελ δηαρείξηζε ηεο πιεξνθνξίαο θαη ζηελ παξνρή ππεξεζηψλ, κε απαξαίηεην εξγαιείν ηνλ ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή. Απηφ έδσζε ηελ δπλαηφηεηα ηεο εξγαζίαο ζην ζπίηη, φπσο ε ηειεεξγαζία, θεξδίδνληαο ηνλ ρξφλν κεηάβαζεο ζην ρψξν εξγαζίαο. Παξάιιεια φκσο αχμεζε ηελ πηζαλφηεηα ηεο 18 Γεχηεξε Δπξσπατθή Έξεπλα ζρεηηθά κε ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο ην Δπξσπατθφ Ίδξπκα γηα ηελ Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο ηνπ Γνπβιίλνπ, Λνπμεκβνχξγν

26 εξγαζίαο ρσξίο σξάξην, γεγνλφο ην νπνίν πξνθαιεί θφπσζε, άγρνο θαη δηαηάξαμε ηεο ηζνξξνπίαο κεηαμχ επαγγεικαηηθήο θαη πξνζσπηθήο δσήο. Νένη θίλδπλνη - ε κεηαβαιιόκελε θύζε ηεο εξγαζίαο : Ζ πξνζπάζεηα πξνζαξκνγήο ηεο αγνξάο ζ έλα παγθνζκηνπνηεκέλν πιαίζην, έρεη δεκηνπξγήζεη αληίμνεο ζπλζήθεο εξγαζίαο γηα ηνπο εξγαδφκελνπο. Οη επηρεηξήζεηο ζηελ πξνζπάζεηα λα αληαπνθξηζνχλ απνηειεζκαηηθά ζηνλ παγθφζκην αληαγσληζκφ, έρνπλ πξνρσξήζεη ζε ζπγρσλεχζεηο, πεξηθνπέο πξνζσπηθνχ θαη επέιηθηεο κνξθέο απαζρφιεζεο φπσο ζπκβάζεηο νξηζκέλνπ ρξφλνπ θαη δαλεηζκφο εξγαδνκέλσλ απφ εηαηξείεο πξνζσξηλήο απαζρφιεζεο. Οη λέεο απηέο κνξθέο απαζρφιεζεο απνηεινχλ ηδηαίηεξε πεγή εξγαζηαθνχ άγρνπο ζε ζρέζε κε ηηο παξαδνζηαθέο, θπξίσο ιφγσ ηεο επαγγεικαηηθήο αλαζθάιεηαο, ησλ ρεηξφηεξσλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο θαη ηεο κηθξήο πξνζηαζίαο απφ ηελ ζπιινγηθή εθπξνζψπεζε, πνπ ειινρεχνπλ ζ απηέο. (Πηλ. 7) 19 Πηλ. 7 : Έληαζε θαη ξπζκόο εξγαζίαο, θαηά ζύκβαζε εξγαζίαο. 19 Γεχηεξε Δπξσπατθή Έξεπλα ζρεηηθά κε ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο ην Δπξσπατθφ Ίδξπκα γηα ηελ Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο ηνπ Γνπβιίλνπ, Λνπμεκβνχξγν

27 ΗΗ. Σν επξύηεξν εξγαζηαθό πεξηβάιινλ Οη ςπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη νη νπνίνη ζρεηίδνληαη κε ην επξχηεξν εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ αθνξνχλ ηελ νξγαλσζηαθή θνπιηνχξα θαη ιεηηνπξγία, ηνλ εξγαζηαθφ ξφιν, ηελ επαγγεικαηηθή πξφνδν, ηνλ ζπλδπαζκφ επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο θαη θπξίσο ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο. Οξγαλσζηαθή θνπιηνύξα θαη ιεηηνπξγία : Ζ θαθή νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο απνηειεί ηελ θπξηφηεξε πεγή εξγαζηαθνχ άγρνπο θαη έλαλ απφ ηνπο ζπρλφηεξνπο ςπρνθνηλσληθνχο θηλδχλνπο. Ζ ζεκαζία ηεο γηα ηελ πγεία θαη αζθάιεηα ησλ εξγαδνκέλσλ ππνδειψλεηαη θαη ζηνλ νξηζκφ ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ, θαηά ηνλ νπνίν : ζπγθεθξηκέλεο φςεηο ηνπ ζρεδηαζκνχ, ηεο νξγάλσζεο θαη ηεο δηνηθεηηθήο πξαθηηθήο ηεο εξγαζίαο θαη ηνπ θπζηνινγηθνχ πεξηβάιινληφο ηεο, κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ ςπρνινγηθή, θνηλσληθή ή ζσκαηηθή βιάβε ζηνπο εξγαδφκελνπο. Οπζηαζηηθά ε χπαξμε άγρνπο ζε έλαλ νξγαληζκφ ππνδειψλεη ηελ χπαξμε νξγαλσηηθψλ πξνβιεκάησλ. Σέηνηα πξνβιήκαηα θπξίσο είλαη: ε θησρή επηθνηλσλία, ε ειιηπήο ππνζηήξημε γηα ηελ ιχζε πξνβιεκάησλ θαη ηελ πξνζσπηθή αλάπηπμε, νη δηθνξνχκελνη νξγαλσζηαθνί ζηφρνη, ην ζηπι δηνίθεζεο, ε δνκή ηεο επηρείξεζεο, ε εξγαζία ππφ εμαηξεηηθά πηεζηηθέο ζπλζήθεο, ε αβεβαηφηεηα ζρεηηθά κε ηα θαζήθνληα, ε έιιεηςε ειέγρνπ ηεο εξγαζίαο, νη ππεξβνιηθέο επαγγεικαηηθέο απαηηήζεηο, ε κε επηβξάβεπζε ηεο πξνζπάζεηαο, ε αδηαθάλεηα θαη ε θαθή δηαρείξηζε ησλ αιιαγψλ. ια απηά έρνπλ ζνβαξφ αληίθηππν ζηελ ζπλαηζζεκαηηθή επεμία ησλ εξγαδνκέλσλ θαη θαηαιήγνπλ ζηελ αλάπηπμε εξγαζηαθνχ άγρνπο. Δξγαζηαθόο ξόινο : Δδψ ε επηθηλδπλφηεηα ζρεηίδεηαη θπξίσο κε ηελ αζάθεηα θαη ηε ζχγθξνπζε ξφισλ. Ζ έιιεηςε ζαθνχο εηθφλαο ησλ ππνρξεψζεσλ θαη ησλ δηθαησκάησλ ηνπ εξγαδνκέλνπ, δεκηνπξγεί αζάθεηα ζρεηηθά κε ηνλ εξγαζηαθφ ηνπ ξφιν. Άιιεο θνξέο πάιη κπνξεί λα κελ είλαη δηαθξηηά ηα θαζήθνληα ηνπ θαζελφο θαη έηζη ε ίδηα εξγαζία λα πξαγκαηνπνηείηαη δχν θνξέο ή δχν ζπλάδειθνη λα ζέινπλ λα θάλνπλ ηελ ίδηα εξγαζία. Σφηε επέξρεηαη ζχγθξνπζε ξφισλ, εληάζεηο θαη ζηξεο. Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη φηαλ δχν ή πεξηζζφηεξα άηνκα ζε πςειφηεξεο βαζκίδεο, έρνπλ δηαθνξεηηθέο απαηηήζεηο απφ ηνλ 27

28 εξγαδφκελν ή νη απαηηήζεηο ηνπ νξγαληζκνχ έξρνληαη ζε ζχγθξνπζε κε ηηο αξρέο θαη αμίεο ηνπ εξγαδφκελνπ. Δπαγγεικαηηθή πξόνδνο : Μηα άιιε πεγή εξγαζηαθνχ άγρνπο ζρεηίδεηαη κε ηελ εμέιημε ηνπ αηφκνπ ζηνλ νξγαληζκφ. Ζ έιιεηςή ηεο, ηδηαίηεξα ζ νξγαληζκνχο νη νπνίνη ζπζρεηίδνπλ ηελ επαγγεικαηηθή πξφνδν κε ηελ επαγγεικαηηθή ηθαλφηεηα θαη αμία, κπνξεί λ απνηειέζεη πεγή έληνλνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο. Ζ δηάςεπζε ησλ πξνζδνθηψλ, ε επαγγεικαηηθή ζηαζηκφηεηα ζηνλ νξγαληζκφ (θπξίσο γηα ηνπο λένπο), ή ην ζπλαίζζεκα αλαζθάιεηαο θαη ν θίλδπλνο απφιπζεο (θπξίσο γηα ηνπο παιηνχο), φπσο θαη ε ρακειή θνηλσληθή αμία ζην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ, δεκηνπξγνχλ επηπξφζζεην άγρνο θαη κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηελ απνδνηηθφηεηα ηνπ εξγαδνκέλνπ θαη ηνπ νξγαληζκνχ. πλδπαζκόο νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο : Ο παξάγνληαο απηφο αθνξά θπξίσο ηνλ γπλαηθείν εξγαδφκελν πιεζπζκφ, ν νπνίνο είλαη νπζηαζηηθά δηπιναπαζρνινχκελνο, έρνληαο λα ζπλδπάζεη ηελ εξγαζία κε ηελ νηθνγέλεηα. Ζ πξνζπάζεηα ηνπ ζπλδπαζκνχ απηψλ ησλ δχν, ειιείςεη κάιηζηα βνήζεηαο ζην ζπίηη, δεκηνπξγεί έληνλν άγρνο. Άιιεο θνξέο πάιη, ην δηπιφ απηφ βάξνο θάλεη ηηο γπλαίθεο λα κελ έρνπλ πεξαηηέξσ πξνζδνθίεο γηα επαγγεικαηηθή εμέιημε, γεγνλφο πνπ ηνπο ζηεξεί ηελ επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε θαη πξνζαπμάλεη ην ήδε ππάξρνλ άγρνο απφ πηεζκέλν ρξνλνδηάγξακκά ηνπο. Γηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ζην ρώξν εξγαζίαο : Μηα έξεπλα ηνπ Τπνπξγείνπ Απαζρφιεζεο ηεο Ηαπσλίαο 20 έδεημε φηη 52% ησλ εξσηεζέλησλ γπλαηθψλ έπαζρε απφ εξγαζηαθφ άγρνο ην νπνίν νθεηιφηαλ θαηά 61% ζηηο θαθέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ζην ρψξν εξγαζίαο. Δίλαη απηνλφεην φηη νη θαιέο εξγαζηαθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ εξγαδνκέλσλ είλαη νπζηψδνπο ζεκαζίαο γηα ηελ πγεία θαη ηνπ αηφκνπ θαη ηνπ νξγαληζκνχ. Οη θαιέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ κειψλ ηνπ νξγαληζκνχ βνεζνχλ ζηε κείσζε ησλ θαζεκεξηλψλ εληάζεσλ, ζηελ επίηεπμε ησλ εξγαζηαθψλ ζηφρσλ θαη ζηε γεληθφηεξε εχξπζκε ιεηηνπξγία ηνπ νξγαληζκνχ. Καιέο είλαη νη εξγαζηαθέο ζρέζεηο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ ακνηβαία θαηαλφεζε, απμεκέλε εκπηζηνζχλε, θνηλσληθή 20 Research on work-related stress. Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηελ Τγεία ζηελ Δξγαζία ηνπ Μπηικπάν, Λνπμεκβνχξγν

29 ππνζηήξημε θαη νκαδηθφ πλεχκα. Οη θαθέο ζρέζεηο κε ζπλαδέιθνπο ηεο ηδίαο ή άιιεο εξγαζηαθήο νκάδαο, κε πξντζηάκελνπο ή κε πθηζηάκελνπο, δεκηνπξγνχλ εληάζεηο, πξνβιήκαηα θαηά ηελ άζθεζε ησλ ξφισλ θαη εκπφδηα ζηελ ιεηηνπξγία ηνπ νξγαληζκνχ. Καθέο είλαη νη εξγαζηαθέο ζρέζεηο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ ρακειφ επίπεδν ζπλεξγαηηθφηεηαο, απμεκέλν αληαγσληζκφ, ζπλαηζζήκαηα θφβνπ θαη ακθηβνιίαο κε απνηέιεζκα ηελ θνηλσληθή απνκφλσζε θαη ηελ δεκηνπξγία άγρνπο, ζπλαηζζεκαηηθήο εμάληιεζεο θαη ρακειήο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο. Αληίζεηα ε θνηλσληθή ππνζηήξημε, ζηνηρείν ησλ θαιψλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, βνεζά ζηελ απνξξφθεζε εξγαζηαθνχ άγρνπο ην νπνίν πξνθαιείηαη απφ άιινπο παξάγνληεο. Δπίζεο ζηηο θαθέο εξγαζηαθέο ζρέζεηο ειινρεχεη έλαο αθφκε ζνβαξφηεξνο ςπρνθνηλσληθφο θίλδπλνο : ε ςπρνινγηθή βία ή αιιηψο εζηθή παξελφριεζε, πνπ ζε αληίζεζε κε δηαπξνζσπηθέο ζπγθξνχζεηο νη νπνίεο πξνθαινχλ παξνδηθφ άγρνο θαη θαθφ θιίκα εθφζνλ εθηνλσζνχλ, πξνθαιεί καθξνρξφληα, ζνβαξφηεξα θαη πην επηβιαβή θαηλφκελα ζηξεο. χκθσλα κε ηα πνξίζκαηα έξεπλαο ηεο Δ.Δ. 21 νη παξελνρινχκελνη εξγαδφκελνη ππνθέξνπλ πνιχ πεξηζζφηεξν απφ εξγαζηαθφ άγρνο : έλα πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 47% απφ απηνχο πνπ πέθηνπλ ζχκαηα παξελφριεζεο αλαθέξεη φηη έρνπλ αγρσηηθά εξγαζηαθά θαζήθνληα, ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ζην ζχλνιν ησλ εξσηψκελσλ είλαη 28% ΟΜΑΓΔ ΤΦΖΛΟΤ ΚΗΝΓΤΝΟΤ Οη πεξηζζφηεξνη εξγαδφκελνη επεξεάδνληαη θάπνηα πεξίνδν ηνπ εξγαζηαθνχ ηνπο βίνπ απφ ην εξγαζηαθφ άγρνο, ην νπνίν ηηο πην πνιιέο θνξέο νθείιεηαη ζε θάπνηνλ απφ ηνπο ζηξεζζνγφλνπο παξάγνληεο πνπ αλαιχζεθαλ παξαπάλσ. Τπάξρνπλ φκσο θάπνηεο νκάδεο αλζξψπσλ νη νπνίεο είλαη πην επάισηεο ζην άγρνο απφ φηη άιιεο. Ζ επαηζζεζία απηή ζηνλ ζπγθεθξηκέλν ςπρνθνηλσληθφ θίλδπλν ζπλήζσο εμαξηάηαη απφ θνηλσληθφ-δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αηφκνπ, ηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή θαηάζηαζή ηνπ, ην επάγγεικά ηνπ θαζψο θαη ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ θαη ηηο ηθαλφηεηέο 21 Research on work-related stress. 22 Έθζεζε Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ ζρεηηθά µε ηελ παξελφριεζε ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο (2001/2339(INI)) Δπηηξνπή Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθψλ Τπνζέζεσλ. 29

30 ηνπ. χκθσλα κε απηά σο νκάδεο επηξξεπείο ζηελ εκθάληζε έληνλνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο εκθαλίδνληαη θπξίσο νη εμήο : Οη εξγαδόκελνη κεγαιύηεξεο ειηθίαο : Οη εξγαδφκελνη κεγαιχηεξεο ειηθίαο απνηεινχλ ηελ βαζηθφηεξε νκάδα πςεινχ θηλδχλνπ γηα ην εξγαζηαθφ άγρνο επεηδή αθελφο ππφθεηληαη ζε πνιιαπινχο ζηξεζζνγφλνπο παξάγνληεο, ελψ αθεηέξνπ δελ δηαζέηνπλ πιένλ ηα απαξαίηεηα ςπρηθά απνζέκαηα γηα λα ηνπο αληηκεησπίζνπλ : ε γήξαλζε ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ πξννδεπηηθή απψιεηα ηεο δπλαηφηεηαο αληηκεηψπηζεο ηνπ ζηξεο. Γεδνκέλνπ φηη ε γήξαλζε ραξαθηεξίδεη πιένλ ηνλ επξσπατθφ πιεζπζκφ θαη ε ειηθηαθή νκάδα κεηαμχ 50 θαη 64 εηψλ ζα απνηειεί ην 51% ηνπ επξσπατθνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ κέρξη ην , θαηαδεηθλχεη ηελ επηθηλδπλφηεηα ηεο νκάδαο απηήο φζνλ αθνξά ην εξγαζηαθφ άγρνο. Οη λένη : Οη λένη εξγαδφκελνη είλαη άιιε κία επάισηε νκάδα κε θξηηήξην ηελ ειηθία. πλήζσο δπζθνιεχνληαη λα αληηκεησπίζνπλ απνηειεζκαηηθά κηα αγρσηηθή εξγαζία, θπξίσο ιφγσ έιιεηςεο επαγγεικαηηθήο εκπεηξίαο. Σαπηφρξνλα ε δηαδηθαζία ηεο ελειηθίσζεο, ε είζνδνο ζηελ εξγαζία (ή ζηε καθξφρξνλε αλεξγία) θαη ν απνρσξηζκφο απφ ηελ νηθνγέλεηα, απνηεινχλ ζηνηρεία ηεο νκάδαο απηήο ηα νπνία δπζρεξαίλνπλ αθφκα πεξηζζφηεξν ηελ δηαδηθαζία επαγγεικαηηθήο σξίκαλζεο ε νπνία δεκηνπξγεί ηα θαηάιιεια αληηζψκαηα ζε αγρσηηθέο θαηαζηάζεηο. Υσξηζκέλνη γνλείο : Οη νηθνγελεηαθέο επζχλεο απμάλνπλ θάζεηα ηα επίπεδα ηνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο. Απηφ είλαη ηδηαίηεξα αηζζεηφ ζηηο κνλνγνλετθέο νηθνγέλεηεο, φπνπ φιεο ηηο επζχλεο επσκίδεηαη κφλν έλαο γνληφο θαη νη νπνίεο έρνπλ απμεζεί πνιχ ηα ηειεπηαία 20 ρξφληα. χκθσλα κε έξεπλα ζηηο ΖΠΑ 50% ησλ εξγαδφκελσλ ρσξηζκέλσλ κεηέξσλ έθζαζαλ ζηα φξηα εξγαζηαθήο εμάληιεζεο (burn out), ζε ζχγθξηζε κε πνζνζηφ 31% εξγαδφκελσλ κε ρσξηζκέλσλ κεηέξσλ. 24 Οη θπξηφηεξνη ιφγνη είλαη ε επηζθαιήο νηθνλνκηθή θαηάζηαζε, ν επηπιένλ θφξηνο ππνρξεψζεσλ θαη ε θαθή θνηλσληθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή δσή πνπ ζπλήζσο ηνπο ζπλνδεχνπλ. 23 Eurostat Employee burnout: Causes and cures, Part 1: Employee stress levels, North-western National Life Insurance, Minneapolis, 1992, as reported in Work in America, Vol. 17, No. 6, June 1992, ILO. 30

31 Οη γπλαίθεο : Ζ ζρέζε κεηαμχ ηνπ θχινπ, ηεο εξγαζίαο θαη ηνπ ζηξεο είλαη πνιχπινθε. Καζνξηζηηθφ ξφιν έρνπλ νη εμήο παξάγνληεο : o Μεησκέλε δπλαηφηεηα ειέγρνπ θαη πξνγξακκαηηζκνχ ηεο εξγαζίαο ηνπο ιφγσ ρακειφηεξεο βαζκίδαο ζέζεο εξγαζίαο. o Απμεκέλν πνζνζηφ εξγαζίαο κε επηζθαιείο ζρέζεηο εξγαζίαο (άηππεο κνξθέο απαζρφιεζεο, ζπκβάζεηο νξηζκέλνπ ρξφλνπ θιπ.)θαη ζε επαγγέικαηα κε πςειά πνζνζηά εξγαζηαθνχ άγρνπο (πρ θνηλσληθέο ππεξεζίεο). o Πξνθαηεηιεκκέλε ζπκπεξηθνξά ελαληίνλ γπλαηθψλ ζε ζέζεηο δηεπζπληηθέο. o Απμεκέλεο νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο. χκθσλα κε ζνπεδηθή έξεπλα, ν θφξηνο εξγαζίαο ησλ πιήξσο απαζρνινχκελσλ αλδξψλ εμηζψλεηαη κε απηφλ ησλ κεξηθψο απαζρνινχκελσλ γπλαηθψλ (Πηλ. 8) 25. Πηλ. 8 : πλνιηθόο θόξηνο εξγαζίαο γπλαηθώλ θαη αληξώλ, αλάινγα θαη κε ηνλ αξηζκό παηδηώλ 25 The measurement of the total workload of men and women M. Franken Steiner, Stockholm,

32 Άηνκα ζπκπεξηθνξάο ηύπνπ Α : χκθσλα κε κειέηεο ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο θαη θαηεγνξηνπνίεζε ησλ αληίζηνηρσλ ηχπσλ αλζξψπσλ, ππάξρεη νξηζκέλε νκάδα ζπκπεξηθνξάο ηχπνπ Α, ε νπνία είλαη ηδηαίηεξα επάισηε ζηε δεκηνπξγία εξγαζηαθνχ άγρνπο. 26 Ζ άλζξσπνη απηνί έρνπλ ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά φπσο : ε βαζεηά αθνζίσζε ζηελ εξγαζία ηνπο, ε αλεπηπγκέλε αληίιεςε ζε ζέκαηα ρξνληθήο πίεζεο θαη ρξνλνδηαγξακκάησλ θαη ε αληαγσληζηηθή ζπκπεξηθνξά. Σα ραξαθηεξηζηηθά απηά ζπλήζσο θαιιηεξγνχληαη σο ηξφπνο νξγάλσζεο θαη θηινζνθίαο ηεο εξγαζίαο, κε ζθνπφ ηελ θαιχηεξε απφδνζε ησλ εξγαδνκέλσλ. Δξγαδόκελνη νξηζκέλσλ επαγγεικαηηθώλ θιάδσλ : Τπάξρνπλ επαγγεικαηηθνί θιάδνη πνπ εληείλνπλ ηελ αλάπηπμή άγρνπο. χκθσλα κε ζηνηρεία ηεο Eurostat 27, νη επηθξαηέζηεξνη θιάδνη είλαη ηεο εθπαίδεπζεο, ηεο πγείαο θαη ησλ θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ. Με κηθξή δηαθνξά μερψξηζαλ θαη νη θιάδνη ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο θαζψο θαη ησλ πξνζσπηθψλ ππεξεζηψλ (Πηλ. 9). Πηλ. 9 : Πνζνζηά εξγαζηαθνύ άγρνπο θαη θαηάζιηςεο αλά επαγγεικαηηθό ηνκέα. 26 Preventing violence and harassment at the workplace V. Di Martino, H. Hoel, C. L. Cooper, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηε Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο ηνπ Γνπβιίλνπ, Work and health in the EU. A statistical portrait. Δπξσπατθή Δπηηξνπή, Λνπμεκβνχξγν

33 . Γ. Ζ ΖΘΗΚΖ ΠΑΡΔΝΟΥΛΖΖ ΣΖΝ ΔΡΓΑΗΑ : ΔΝΑ ΓΤΚΟΛΑ ΑΝΑΓΝΧΡΗΗΜΟ ΚΗΝΓΤΝΟ Ζ παξελφριεζε ζηνλ ρψξν εξγαζίαο ζπληζηά ζεκαληηθφ πξφβιεκα γηα ην εξγαηηθφ δπλακηθφ ζηελ Δπξψπε. χκθσλα κε έξεπλα ηεο Δ.Δ. 28, 12 εθαηνκκχξηα εξγαδφκελνη έρνπλ δειψζεη ζχκαηα εθθνβηζκνχ θαη εζηθήο παξελφριεζεο, πνζνζηφ 9%, ζε δηάζηεκα 12 κελψλ ην Γηα ην ίδην ρξνληθφ δηάζηεκα 3 εθαηνκκχξηα εξγαδφκελνη έρνπλ δειψζεη ζχκαηα ζεμνπαιηθήο παξελφριεζεο θαη 6 εθαηνκκχξηα ζχκαηα ζσκαηηθήο βίαο. (Πηλ. 10) Πηλ. 10 : Πνζνζηό ηνπ εξγαηηθνύ δπλακηθνύ ηεο Δ.Δ. πνπ έρεη ππνζηεί βία, εθθνβηζκό θαη ζεμνπαιηθή παξελόριεζε. Με πνζνζηφ 9% επί ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο Δ.Δ., εμάγεηαη ην ζπµπέξαζµα φηη ε εζηθή παξελφριεζε ζην ρψξν εξγαζίαο ζπληζηά λέν παξάγνληα 28 Σξίηε επξσπατθή έξεπλα ζρεηηθά κε ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο ην Δπξσπατθφ Ίδξπκα γηα ηελ Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο ηνπ Γνπβιίλνπ, Λνπμεκβνχξγν

34 θηλδχλνπ πνπ έρεη ζνβαξέο ςπρνινγηθέο πξνεθηάζεηο. Δπηπιένλ, ε παξελφριεζε πξέπεη λα ζεσξείηαη αληηδενληνινγηθή, θαηαπηεζηηθή ζπκπεξηθνξά θαη, ζπλεπψο, απαξάδεθηε γηα ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ. ηελ Δπξσπατθή Έλσζε δελ ππάξρεη θάπνηνο επίζεκνο νξηζκφο ηεο παξελφριεζεο ζηνλ ρψξν εξγαζίαο. Χζηφζν ππάξρνπλ δηάθνξνη νξηζκνί 29, απφ ηνπο νπνίνπο κπνξεί λα εμαρζεί φηη : Ωο παξελόριεζε ζηνλ ρώξν εξγαζίαο νξίδεηαη ε επαλαιακβαλόκελε, αδηθαηνιόγεηε ζπκπεξηθνξά πξνο έλαλ εξγαδόκελν, ή κηα νκάδα εξγαδνκέλωλ, πνπ πξνθαιεί θηλδύλνπο γηα ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηά ηνπ. 30 ηνλ ζπγθεθξηκέλν νξηζκφ: «Αδηθαηνιφγεηε ζπκπεξηθνξά» είλαη κηα ζπκπεξηθνξά πνπ έλα ινγηθφ άηνκν, αλαινγηδφκελν ην ζχλνιν ησλ ζπλζεθψλ, ζεσξεί δπζκελή κεηαρείξηζε, ηαπείλσζε, ππνλφκεπζε ή απεηιή. Χο «ζπκπεξηθνξά» λννχληαη νη ελέξγεηεο αηφκσλ ή νκάδαο ζηηο νπνίεο ελδέρεηαη λα πεξηιακβάλεηαη ε θαηάρξεζε εμνπζίαο. Έλα ζχζηεκα εξγαζίαο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί σο κέζν δπζκελνχο κεηαρείξηζεο, ηαπείλσζεο, ππνλφκεπζεο ή απεηιήο. ηνπο «θηλδχλνπο γηα ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα» πεξηιακβάλεηαη ν θίλδπλνο γηα ηελ ςπρηθή θαη ζσκαηηθή πγεία ηνπ εξγαδφκελνπ; Παξφκνηνο είλαη θαη ν νξηζκφο ηεο ξνο Hirigoyen, ςπρηάηξνπ, ςπραλαιχηξηαο θαη νηθνγελεηαθήο ςπρνζεξαπεχηξηαο 31 : «σο παξελφριεζε ζηνλ ρψξν εξγαζίαο νξίδεηαη θάζε θαηαρξεζηηθή ζπκπεξηθνξά (ρεηξνλνκίεο, ιφγηα, ζπκπεξηθνξά, ζηάζε.) πνπ, επαλαιαµβαλνµέλε ή αζθνχκελε ζπζηεκαηηθά, ζίγεη ηελ αμηνπξέπεηα ή ηελ ςπρηθή ή 29 χκθσλα µε ηνλ Κψδηθα πξαθηηθήο ηεο Βξεηαληθήο Τπεξεζίαο παξνρήο ζπκβνπιψλ, ζπλελλφεζεο θαη δηαηηεζίαο (ACAS) ζε φηη αθνξά ηηο δηαδηθαζίεο επηβνιήο πεηζαξρηθψλ θπξψζεσλ θαη δηαηηεζίαο, ε εζηθή παξελφριεζε νξίδεηαη σο ελνριεηηθή, εθθνβηζηηθή, θαθφβνπιε θαη πξνζβιεηηθή ζπκπεξηθνξά, σο θαηάρξεζε εμνπζίαο µε κέζα πνπ απνζθνπνχλ ζηελ ππνλφκεπζε, ηελ ηαπείλσζε, ηνλ ππνβηβαζκφ ηεο πξνζσπηθφηεηαο ή ηελ αδηθία ηνπ απνδέθηε ηεο παξελφριεζεο». ηελ Γαιιία, πξφζθαηνο λφκνο γηα ηνλ θνηλσληθφ εθζπγρξνληζκφ εηζάγεη ηνλ εμήο νξηζκφ: «θαλέλαο κηζζσηφο δελ πξέπεη λα πθίζηαηαη εζηθέο παξελνριήζεηο θαη. επαλάιεςηλ πνπ απνζθνπνχλ ή ζπλεπάγνληαη πξνζβνιή ηεο αμηνπξέπεηάο ηνπ θαη δεκηνπξγνχλ ηαπεηλσηηθέο ή πξνζβιεηηθέο ζπλζήθεο εξγαζίαο». 30 Παξελφριεζε ζηνλ ρψξν εξγαζίαο, Facts 23, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηελ Τγεία ζηελ Δξγαζία, Ζζηθή παξελφριεζε ζην ρψξν εξγαζίαο, M. F. Hirigoyen, Δθδ. Παηάθε

35 ζσκαηηθή αθεξαηφηεηα ελφο αηφκνπ, ζέηνληαο ζε θίλδπλν ηελ απαζρφιεζή ηνπ ή θαηαζηξέθνληαο ην εξγαζηαθφ θιίκα». Γεληθά κπνξεί θαλείο λα ππνζηεξίμεη φηη νη δηαθνξεηηθνί νξηζκνί ή νη πεξηγξαθέο, ζπλνιηθά, θέξλνπλ ζηελ επηθάλεηα απηφ πνπ απνηειεί ηελ θαζεκεξηλή πξαγκαηηθφηεηα γηα πνιινχο εξγαδφκελνπο : βηψλνπλ ηελ απαζρφιεζε σο απάλζξσπε, έρνπλ πξνζσπηθέο εκπεηξίεο παξελφριεζεο ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο, αηζζάλνληαη φηη είλαη απνθιεηζκέλνη απφ ην εξγαζηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ θαη αληηκεησπίδνπλ απαηηήζεηο αζπκβίβαζηεο µε ηελ εξγαζία ηνπο ρσξίο λα έρνπλ θπζηνινγηθέο δπλαηφηεηεο λα αληαπεμέιζνπλ. H εζηθή παξελφριεζε ζηνλ ρψξν εξγαζίαο, δελ είλαη θάηη θαηλνθαλέο. Σν ηδηαίηεξα αλεζπρεηηθφ είλαη φηη πξνζιακβάλεη ζπλερψο κεγαιχηεξεο δηαζηάζεηο ηφζν ζηνλ δεκφζην φζν θαη ζηνλ ηδησηηθφ ηνµέα. Γεληθά δηαθξίλεηαη ζε δχν είδε : ηελ παξελφριεζε σο ζπλέπεηα θιηκαθνχκελεο δηαπξνζσπηθήο δηακάρεο, θαη ηελ παξελφριεζε θαηά ηελ νπνία, ρσξίο λα ζπληξέρεη ιφγνο δηακάρεο, ην ζχκα δέρεηαη ηελ επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ δξάζηε. Δπηπιένλ, βέβαηα, ε παξελφριεζε κπνξεί λα θιηκαθψλεηαη θαη εμαηηίαο πξνζσπηθψλ παξαγφλησλ θαη θαηαζηάζεσλ, φπσο δηαθξίζεηο, έιιεηςε αλεθηηθφηεηαο θαη πξνζσπηθά πξνβιήκαηα. Δπίζεο, ην θαηλφκελν ηεο παξελφριεζεο απαληάηαη ζπλήζσο κε δχν κνξθέο : ην mobbing θαη ην bullying. Ο φξνο «mobbing» δειψλεη ηελ πίεζε πνπ αζθείηαη απφ µία oµάδα εξγαδνκέλσλ ζε έλα απφ ηα µέιε ηεο. Ο φξνο «bullying» δειψλεη µία πξαθηηθή ηεο δηνίθεζεο πνπ ζπλίζηαηαη ζην λα ηίζεληαη νη εξγαδφκελνη κηαο ππεξεζίαο ππφ ζπλερή πίεζε 32. Οη κέζνδνη πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ εζηθή παξελφριεζε ζπλίζηαληαη ζε ερζξηθέο ελέξγεηεο πνπ απνζθνπνχλ ζηελ απνκφλσζε ηνπ πξνζψπνπ θαηά ηνπ νπνίνπ ζηξέθνληαη, ζε ελέξγεηεο πνπ ππνβαζκίδνπλ ηνπο φξνπο εξγαζίαο ηνπ (ηνπ αθαηξείηαη ε απηνλνκία ηνπ, ηνπ δίδεηαη ππεξβνιηθή ή ειάρηζηε εξγαζία, παξαζχξεηαη ζε ιάζε, δελ επηιέγεηαη γηα πξναγσγή), ζε πξνζβνιή ηεο αμηνπξέπεηάο ηνπ (επηθξίζεηο, πξνζβνιέο, δπζθήκεζε) ή αζθείηαη εηο βάξνο ηνπ βία δηα ιφγσλ ή θαη έξγσλ. Ο παξελνριψλ δχλαηαη λα είλαη έλα άηνκν ή µία νκάδα αηφκσλ. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο ν παξελνριψλ είλαη 32 Γλσκνδφηεζε ηεο Δπηηξνπήο γηα ηα δηθαηψκαηα ηεο γπλαίθαο θαη ηεο ίζεο επθαηξίεο, πξνο ηελ Δπηηξνπή Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθψλ Τπνζέζεσλ ζρεηηθά µε ηελ εζηθή παξελφριεζε ζηνλ ρψξν εξγαζίαο (2001/2339 (ΗΝΗ)) 35

36 άηνκν ζηελ ηεξαξρία ηεο επηρείξεζεο ή ηεο δηνίθεζεο, παξελφριεζε φκσο δχλαηαη επίζεο λα αζθεζεί πξνο έλαλ ηεξαξρηθψο πξντζηάκελν απφ ηνπο πθηζηακέλνπο ηνπ ή αθφκα θαη κεηαμχ νκνβάζκησλ ζπλαδέιθσλ. 1. ΣΑ ΑΗΣΗΑ ΣΖ ΖΘΗΚΖ ΠΑΡΔΝΟΥΛΖΖ Οη παξάγνληεο πνπ επλννχλ ηελ εζηθή παξελφριεζε πνηθίινπλ αλάινγα κε ηελ ρψξα, ηελ θνπιηνχξα, ηνλ θιάδν θαη ην επάγγεικα. πσο δελ ππάξρεη θαζνξηζκέλνο επίζεκνο νξηζκφο γηα ην θαηλφκελν, έηζη δελ είλαη ζπγθεθξηκέλα θαη ηα αίηηά ηνπ. Γεληθά ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη ζηνπο παξάγνληεο πνπ επλννχλ ηελ εζηθή παξελφριεζε ζπγθαηαιέγνληαη νη εμήο: επηρεηξεκαηηθή λννηξνπία αλνρήο, απφηνκεο αιιαγέο ζε επίπεδν επηρείξεζεο, αβεβαηφηεηα ζηελ απαζρφιεζε, θαθέο ζρέζεηο πξνζσπηθνχδηνίθεζεο, θαθέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, ππεξβνιηθέο απαηηήζεηο εξγαζίαο, ειιείςεηο ηεο πνιηηηθήο πξνζσπηθνχ, εξγαζηαθφ άγρνο, ζπγθξνχζεηο ξφισλ θ.α. 33 Πην αλαιπηηθά, ζα κπνξνχζακε λα δηαθξίλνπκε ηέζζεξηο βαζηθέο θαηεγνξίεο παξαγφλησλ ζηνπο νπνίνπο νθείιεηαη ε εζηθή παξελφριεζε ζην ρψξν εξγαζίαο 34 : Οξγαλσζηαθνί παξάγνληεο πγθπξηαθνί παξάγνληεο Κνηλσληθνί παξάγνληεο Πξνζσπηθνί παξάγνληεο α. Οξγαλσζηαθνί παξάγνληεο Οη νξγαλσηηθνί παξάγνληεο πξφθιεζεο εζηθήο παξελφριεζεο ζ έλα εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ αθνξνχλ ηελ εγεζία θαη ην ζηπι δηνίθεζεο, ηα ζέκαηα νξγάλσζεο, ηε θηινζνθία θαη ην θιίκα ηεο επηρείξεζεο, ην ζηξεο, ηα θαζήθνληα θαη ην εχξνο ειέγρνπ, ηε ζχγθξνπζε θαη ηελ αζάθεηα ξφισλ. 33 Παξελφριεζε ζηνλ ρψξν εξγαζίαο, Facts 23, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηελ Τγεία ζηελ Δξγαζία, Preventing violence and harassment at the workplace V. Di Martino, H. Hoel, C. L. Cooper, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηε Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο ηνπ Γνπβιίλνπ,

37 Ζγεζία θαη ζηπι δηνίθεζεο : Τπάξρνπλ δχν ζηπι δηνίθεζεο θαη εγεζίαο ηα νπνία δεκηνπξγνχλ πξφζθνξν έδαθνο γηα ςπρνινγηθή βία : ην απηαξρηθφ θαη ην laissez-faire. χκθσλα κε έξεπλεο νη εξγαδφκελνη πνπ δειψλνπλ ζχκαηα παξελφριεζεο ππάγνληαη σο επί ην πιείζηνλ ζε επηρεηξήζεηο κε απηαξρηθφ ζχζηεκα δηνίθεζεο. ηνλ αληίπνδα πάιη, ζπζηήκαηα δηνίθεζεο ζηπι laissez-faire, ηα νπνία απαληψληαη ζπλήζσο ζε δηθηπαθέο νξγαλσηηθέο δνκέο, δίλνπλ επίζεο έδαθνο ζηελ ςπρνινγηθή βία, δίλνληαο ηελ εληχπσζε κέζσ ηεο άγλνηαο ή ηεο αδηαθνξίαο φηη ηέηνηεο ζπκπεξηθνξέο είλαη απνδεθηέο θαη κέλνπλ αηηκψξεηεο. Θέκαηα νξγάλσζεο : Άιπηα ή καθξνρξφληα πξνβιήκαηα νξγαλσηηθήο πθήο επηβαξχλνπλ ζεκαληηθά ηηο νκάδεο ζηνλ ρψξν εξγαζίαο. Οη αληνρέο ζην άγρνο ειαηηψλνληαη, θαη απηφ κπνξεί λα νδεγήζεη ζηε «λννηξνπία ηεο εχξεζεο εμηιαζηήξηνπ ζχκαηνο» θαζψο θαη ζε απφπεηξεο εμνζηξαθηζκνχ µεµνλσµέλσλ εξγαδνκέλσλ. Σα ίδηα κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ νη νξγαλσηηθέο αλαδηαξζξψζεηο θαη νη ζπγρσλεχζεηο νη νπνίεο δεκηνπξγνχλ θαηαζηάζεηο επηθίλδπλεο γηα ηελ θαιιηέξγεηα θιίκαηνο εθθνβηζκνχ. Ο θίλδπλνο απηφο κεγαιψλεη φηαλ νη αιιαγέο απηέο επηβάιινληαη κε απηαξρηθφ θαη απφιπην ηξφπν. Αλάινγα απνηειέζκαηα πξνθαιεί θαη ε εηζαγσγή κεζφδσλ νκαδηθήο εξγαζίαο, ε νπνία φηαλ εκπεξηέρεη ζηνηρεία εζσηεξηθνχ αληαγσληζκνχ, κπνξεί λα πξνθαιέζεη αζέκηην αληαγσληζκφ κε ηελ ρξήζε κεζφδσλ εθθνβηζκνχ. Φηινζνθία θαη θιίκα ηεο επηρείξεζεο : Πνιιέο επηρεηξήζεηο, ζην φλνκα ηεο απνδνηηθφηεηαο, ππνθηλνχλ ηνλ αληαγσληζκφ κεηαμχ ησλ ππαιιήισλ, κε απνηέιεζκα ηελ δεκηνπξγία ηνμηθψλ θαηαζηάζεσλ φπνπ ε εζηθή παξελφριεζε απνηειεί θαζεκεξηλή πξαθηηθή. ε άιιεο πάιη επηρεηξήζεηο, ε δηαδηθαζία ελζσκάησζεο λέσλ ππαιιήισλ ζηε θηινζνθία θαη ην κηθξνθιίκα ηεο επηρείξεζεο κπνξεί λα απνδεηρζεί πεγή ςπρνινγηθήο βίαο. Δπίζεο ε παξελφριεζε επεκεξεί εθεί φπνπ νη παξελνρινχληεο ζεσξνχλ φηη έρνπλ ηελ αλνρή ή αθφκα θαη ηελ απνδνρή ηεο δηεχζπλζεο. Απηφ θαίλεηαη θαη απφ ηα απνηειέζκαηα έξεπλαο πνπ δηεμήρζε κεηαμχ ησλ κειψλ ηνπ ζπιιφγνπ ηνπ Βξεηαληθνχ δεκνζίνπ ηνκέα (αλάινγνο ηεο ΑΓΔΓΤ), φπνπ ην 90% ησλ εξσηεζέλησλ ζεσξεί ηελ αλνρή πξνο ηνπο απηνπξγνχο σο έλα απφ ηα θπξηφηεξα αίηηα ηεο εζηθήο 37

38 παξελφριεζεο. ηνλ δεκφζην ηνκέα άιισζηε επηθξαηεί θαη κία άιιε κνξθή εζηθήο παξελφριεζεο απηή ηελ νπνία πθίζηαληαη νη whistleblowers 35. Οη whistleblowers είλαη ππάιιεινη πνπ θαηαγγέιινπλ δπζιεηηνπξγίεο ηνπ ζπζηήκαηνο, θαηαρξήζεηο θαη απάηεο ή πνπ απιά δελ ζέινπλ λα ζπκκεηέρνπλ ζε απηέο. Σέηνηνη ππάιιεινη ζε κία δηεθζαξκέλε δεκφζηα ππεξεζία αληηκεησπίδνπλ ηελ επίζεζε ησλ ζπλαδέιθσλ ηνπο θαη ηνλ εμνζηξαθηζκφ ηνπο. Δξγαζηαθό άγρνο : πσο αλαθέξζεθε πθίζηαηαη ζαθήο ζρέζε κεηαμχ ηεο εζηθήο παξελφριεζε θαη ηνπ άγρνπο ζην ρψξν εξγαζίαο. χκθσλα κε ηα πνξίζκαηα έξεπλαο ηεο Δ.Δ. 36 νη παξελνρινχκελνη εξγαδφκελνη ππνθέξνπλ πνιχ πεξηζζφηεξν απφ εξγαζηαθφ άγρνο : έλα πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 47% απφ απηνχο πνπ πέθηνπλ ζχκαηα παξελφριεζεο αλαθέξεη φηη έρνπλ αγρσηηθά εξγαζηαθά θαζήθνληα. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ην άγρνο ζην ρψξν εξγαζίαο νδεγεί ζε έληαζε ε νπνία αλ δελ εθηνλσζεί κπνξεί λα νδεγήζεη ζε θαηαζηάζεηο ςπρνινγηθήο βίαο. Πνιππινθόηεηα εξγαζίαο θαη εύξνο ειέγρνπ : Πνιιέο έξεπλεο ζπζρεηίδνπλ ηελ παξελφριεζε κε ηελ αλία θαη ηελ κνλφηνλε εξγαζία κε ρακειφ βαζκφ απηνειέγρνπ 37, θάηη πνπ δηθαηνινγεί ηελ έμαξζε ηνπ θαηλφκελνπ ζην Γεκφζην Σνκέα φπνπ ην πνζνζηφ ησλ παξελνρινχκελσλ εξγαδφκελσλ είλαη 14% ζε ζρέζε κε ηνλ κέζν φξν πνπ είλαη 9%. χκθσλα φκσο κε νπεδηθή έξεπλα γηα ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ ηνπ , ην θαηλφκελν ηεο εζηθήο παξελφριεζεο ειινρεχεη ηδηαίηεξα ζε εξγαζηαθά πεξηβάιινληα πςεινχ βαζκνχ έληαζεο θαη ρακεινχ βαζκνχ απηνειέγρνπ. (Πηλ. 11) 35 Ζζηθή παξελφριεζε ζην ρψξν εξγαζίαο, M. F. Hirigoyen, Δθδ. Παηάθε Έθζεζε Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ ζρεηηθά µε ηελ παξελφριεζε ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο (2001/2339(INI)) Δπηηξνπή Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθψλ Τπνζέζεσλ. 37 Thylefors, 1987, απφ ην Preventing violence and harassment at the workplace V. Di Martino, H. Hoel, C. L. Cooper, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηε Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο ηνπ Γνπβιίλνπ, Έθζεζε Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ ζρεηηθά µε ηελ παξελφριεζε ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο (2001/2339 (INI)) Δπηηξνπή Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθψλ Τπνζέζεσλ. 38

39 Πηλ. 11 : Πνζνζηό παξελνρινύκελσλ αλάινγα κε ηελ έληαζε εξγαζίαο θαη ην βαζκό απηνειέγρνπ ηνπ εξγαδόκελνπ. Απφ ηνλ πίλαθα πξνθχπηεη φηη απηνί πνπ είλαη απνδέθηεο πςειψλ απαηηήζεσλ, ελψ ηαπηφρξνλα έρνπλ ρακειφ βαζκφ απηνειέγρνπ, δειαδή έρνπλ εξγαζία πςεινχ βαζκνχ έληαζεο, είλαη νη θαηεμνρήλ πην εθηεζεηκέλνη ζηελ παξελφριεζε. Απηφ ζπκβαίλεη θπξίσο γηαηί ε πίεζε ηνπ ρξφλνπ θαη ησλ απαηηήζεσλ δελ επηηξέπεη ηελ θπζηνινγηθή επίιπζε ζπγθξνχζεσλ θαη εθηφλσζε ησλ εληάζεσλ. ύγθξνπζε θαη αζάθεηα ξόισλ : Ο ζπρλφηεξνο ιφγνο πξφθιεζεο ςπρνινγηθήο βίαο είλαη απηφο ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθψλ ξφισλ. Ζ δεκηνπξγία αζέκηηνπ αληαγσληζκνχ κεηαμχ ζπλαδέιθσλ γηα ηελ ίδηα ζέζε θαη ηα ίδηα θαζήθνληα παίξλεη πνιιέο θνξέο ηελ κνξθή mobbing. Απηφ ζπκβαίλεη ηδηαίηεξα ζηηο πεξηπηψζεηο ζπγρσλεχζεσλ ή αλαδηαξζξψζεσλ ησλ επηρεηξήζεσλ, φπνπ ηνπνζεηνχληαη επίηεδεο δχν άηνκα ζηελ ίδηα ζέζε κε ζθνπφ ηελ παξαίηεζε ηνπ ελφο εθ ησλ δχν ιφγν ςπρνινγηθήο εμάληιεζεο. Ζ αζάθεηα ξφισλ, πάιη, ζπλεζίδεηαη ζηα εξγαζηαθά πεξηβάιινληα φπνπ επηθξαηεί ν απηαξρηζκφο θαη ε κε αλάζεζε θαζνξηζκέλσλ αξκνδηνηήησλ ζπγθαηαιέγεηαη ζηα εξγαιεία απηνχ ηνπ ζηπι δηνίθεζεο, παίξλνληαο πνιιέο θνξέο ηελ κνξθή ηνπ bullying. 39

40 β. πγθπξηαθνί παξάγνληεο Οξηζκέλεο ζπγθπξηαθέο θαηαζηάζεηο ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν, φπσο ε αλαζθάιεηα ηεο εξγαζίαο, ε αιιαγή ηνπ πξντζηακέλνπ, ε αλαινγία ησλ θχιισλ θαη ε ζπλαιιαγή κε ην θνηλφ, ζπλδένληαη άκεζα κε ηελ εζηθή παξελφριεζε. Αλαζθάιεηα ηεο εξγαζίαο : Ζ αλαζθάιεηα φζνλ αθνξά ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο είλαη, ζχκθσλα µε ην Ίδξπκα ηνπ Γνπβιίλνπ, µία απφ ηηο θχξηεο αηηίεο ηεο αχμεζεο ησλ δηαθφξσλ κνξθψλ βίαο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο εζηθήο παξελφριεζεο, ζηνλ ηνµέα ηεο απαζρφιεζεο. Ο απμαλφκελνο αξηζκφο ζπκβάζεσλ εξγαζίαο νξηζκέλνπ ρξφλνπ θαη ν επηζθαιήο ραξαθηήξαο ηεο απαζρφιεζεο, ηδηαίηεξα ζηελ πεξίπησζε ησλ γπλαηθψλ, δεκηνπξγνχλ επλντθέο πξνυπνζέζεηο γηα δηάθνξεο κνξθέο παξελφριεζεο. Παξάιιεια, πνιιέο θνξέο ε δηνίθεζε θαιιηεξγεί ην αίζζεκα αλαζθάιεηαο ζρεηηθά κε ηελ δηαηήξεζε ηεο εξγαζίαο ζηνπο εξγαδφκελνπο κε ζθνπφ ηελ θαιχηεξε θαη κε ιηγφηεξεο απαηηήζεηο απφδνζή ηνπο. Αιιαγή πξντζηακέλνπ : Ζ αιιαγή πξντζηακέλνπ ή δηεχζπλζεο είλαη θαη εμνρήλ ζπγθπξία ε νπνία επλνεί ηελ θαιιηέξγεηα bullying. Ο λένο πξντζηάκελνο ζηελ πξνζπάζεηα λα επηβιεζεί θαηαθεχγεη ζε κεζφδνπο πνπ αλάινγα κε ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ, ηα πξνζφληα ηνπ θαη ηελ αληίζηαζε πνπ ελδέρεηαη λα αληηκεησπίζεη, κπνξνχλ λα ηνλ νδεγήζνπλ ζηελ δεκηνπξγία θιίκαηνο απζηεξφηεηαο ην νπνίν λα εμειηρζεί ζε bullying. ε ηέηνηεο πεξηπηψζεηο ν bully ζπλήζσο επηιέγεη έλαλ ή δχν ππαιιήινπο, ηνπο νπνίνπο ηηκσξεί γηα παξαδεηγκαηηζκφ θαη εθθνβηζκφ ησλ ππνινίπσλ. Αλαινγία ησλ δύν θύιισλ : Δπηρεηξήζεηο θαη ηδίσο εξγνζηάζηα φπνπ ππάξρεη δπζαλαινγία ζηελ εθπξνζψπεζε ησλ δχν θχιισλ, θαη ηδηαίηεξα φηαλ κεηνλφηεηα είλαη νη γπλαίθεο, απνηεινχλ πξφζθνξν έδαθνο γηα ηελ δεκηνπξγία θιίκαηνο ςπρνινγηθήο βίαο, ε νπνία ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο εμειίζζεηαη θαη ζε ζσκαηηθή βία κε ηελ κνξθή 40

41 ηεο ζεμνπαιηθήο παξελφριεζεο. Άιισζηε ε παξελφριεζε έρεη απμεζεί πεξηζζφηεξν γηα ηηο γπλαίθεο απφ φηη γηα ηνπο άληξεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο δεθαεηίαο 39. Ζ ζπλαιιαγή κε ην θνηλό : Με κφην ην γλσζηφ «ν πειάηεο έρεη πάληα δίθαην» θαη ζ έλα θιίκα απμεκέλνπ αληαγσληζκνχ φπσο ζηελ ζχγρξνλε αγνξά, νη επηρεηξήζεηο δίλνπλ έκθαζε ζηελ ηθαλνπνίεζε ησλ πειαηψλ ηνπο κε θάζε θφζηνο. Έηζη πνιιέο θνξέο νη εξγαδφκελνη αλέρνληαη επαλεηιεκκέλα πξνζβιεηηθέο ζπκπεξηθνξέο θαη ππεξβνιηθέο απαηηήζεηο απφ ηνπο πειάηεο θαη ην θνηλφ. Αληίζηνηρε είλαη θαη ε πεξίπησζε κηθξψλ ηνπηθψλ δεκνζίσλ ππεξεζηψλ, φπσο νη λνκαξρηαθέο θαη ηνπηθέο απηνδηνηθήζεηο, φπνπ ε εθάζηνηε αξρή πξνο ράξε ηεο εμππεξέηεζεο ησλ ςεθνθφξσλ δεκηνπξγεί έδαθνο γηα εθκεηάιιεπζε, πξνζβιεηηθή ζπκπεξηθνξά θαη πνιιέο θνξέο αληεθδίθεζε ησλ ππαιιήισλ απφ ηνπο ςεθνθφξνπο ηνπο νπνίνπο νη ππάιιεινη δελ κπφξεζαλ, ζηα πιαίζηα ηεο λνκηκφηεηαο θαη ηνπ δπλαηνχ, λα εμππεξεηήζνπλ. γ. Κνηλσληθνί παξάγνληεο Πέξαλ ηνπ άκεζνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο, ε εξγαζία εληάζζεηαη πάληα θαη ζ έλα επξχηεξν θνηλσληθννηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ ην νπνίν κε ηε ζεηξά ηνπ κπνξεί λα πξνθαιέζεη παξάγνληεο πνπ, απηφλνκα ή θαη ζε ζπλδπαζκφ, ζπκβάιινπλ ζηελ δεκηνπξγία θιίκαηνο ςπρνινγηθήο βίαο ζηνλ ρψξν εξγαζίαο. Σέηνηνη παξάγνληεο είλαη ε αχμεζε ηεο βίαο θαη ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο, νη δηαθπκάλζεηο ηεο νηθνλνκίαο, ε κεηαλάζηεπζε θαη ε εμάπισζε ηεο παξανηθνλνκίαο. Αύμεζε ηεο βίαο θαη ηεο εγθιεκαηηθόηεηαο : Δίλαη γεγνλφο φηη ζηηο ρψξεο κε πςειά επίπεδα εγθιεκαηηθφηεηαο, ε βία ζηνλ ρψξν εξγαζίαο, είηε κε ηελ κνξθή ηεο ζσκαηηθήο είηε ηεο ςπρνινγηθήο βίαο, είλαη πνιχ πεξηζζφηεξν απμεκέλε απ φηη ζε άιιεο ρψξεο. 39 Γλσκνδφηεζε ηεο Δπηηξνπήο γηα ηα δηθαηψκαηα ηεο γπλαίθαο θαη ηηο ίζεο επθαηξίεο, πξνο ηελ Δπηηξνπή Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθψλ Τπνζέζεσλ ζρεηηθά µε ηελ εζηθή παξελφριεζε ζηνλ ρψξν εξγαζίαο (2001/2339 (ΗΝΗ)). 41

42 ηαλ ε βία έρεη γίλεη πιένλ ηξφπνο δσήο θαη ε εμάζθεζή ηεο δελ πξνθαιεί ζπλεηδεζηαθά πξνβιήκαηα, δελ κπνξεί ε εξγαζία λα απνηειέζεη εμαίξεζε. Γηαθπκάλζεηο ηεο νηθνλνκίαο : Ζ είζνδνο ηεο νηθνλνκίαο ζε θάζε χθεζεο θαη ε παγθνζκηνπνίεζε ηεο αγνξάο κε ηελ ζπλεπαγφκελε αχμεζε ηνπ αληαγσληζκνχ, έρεη νδεγήζεη ηηο επηρεηξήζεηο ζε νξγαλσηηθέο αλαδηαξζξψζεηο, ζπγρσλεχζεηο θαη πεξηθνπέο πξνζσπηθνχ. Οη αλαδηαξζξψζεηο θαη νη ζπγρσλεχζεηο, φπσο αλαθέξζεθε θαη πξνεγνπκέλσο, απνηεινχλ παξάγνληα θηλδχλνπ φζνλ αθνξά ηελ εζηθή παξελφριεζε. Οη πεξηθνπέο πάιη ζηα ζχγρξνλα θνηλσληθά θξάηε ζπλεπάγνληαη απνδεκηψζεηο θαη έμνδα. Έηζη ε εθάζηνηε δηνίθεζε πξνζιακβάλεη cost-killers ή αιιηψο θαζαξηζηέο νη νπνίνη έρνπλ σο απνζηνιή ην θιάδεκα ησλ ππαιιήισλ πνπ έρνπλ θξηζεί αλεπαξθψο επηθεξδείο 40. Ζ απνζηνιή ηνπο πεξηιακβάλεη ηερληθέο εθθνβηζκνχ, εζηθήο παξελφριεζεο θαη ςπρνινγηθήο βίαο, κε ζθνπφ ν εξγαδφκελνο λα παξαηηεζεί απφ κφλνο ηνπ. Μεηαλάζηεπζε θαη παξανηθνλνκία : Ο αξηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ πξνζθχγσλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε έρεη απμεζεί πάξα πνιχ ηα ηειεπηαία ρξφληα. Σαπηφρξνλα ε κεηαλάζηεπζε, θαη ηδηαηηέξσο ε παξάλνκε κεηαλάζηεπζε, ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ εμάπισζε ηεο παξανηθνλνκίαο. Σν θαζεζηψο ηεο παξαλνκίαο εμαλαγθάδεη ηνπο κεηαλάζηεο λα εξγάδνληαη παξαλφκσο κε άηππεο κνξθέο εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, γεγνλφο πνπ πνιιέο θνξέο ρξεζηκνπνηείηαη σο παξάγνληαο εθθνβηζκνχ απφ ηνπο εξγνδφηεο κε ζθνπφ ην κεγαιχηεξν θέξδνο. Πέξαλ ηνχηνπ, λφκηκνη θαη παξάλνκνη κεηαλάζηεο απφ θνηλνχ, εμαλαγθάδνληαη λα ππνκέλνπλ πνιχ άζρεκεο εξγαζηαθέο ζπλζήθεο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ζσκαηηθή θαη ςπρνινγηθή βία, γηα ιφγνπο νηθνλνκηθήο επηβίσζεο. δ. Πξνζσπηθνί παξάγνληεο Ζ εζηθή παξελφριεζε ζην ρψξν εξγαζίαο νθείιεηαη θπξίσο ζηνπο παξάγνληεο πνπ αλαιχζεθαλ παξαπάλσ. Πέξαλ φκσο απηψλ, θιηκαθψλεηαη εμαηηίαο πξνζσπηθψλ παξαγφλησλ φπσο : 40 Ζζηθή παξελφριεζε ζην ρψξν εξγαζίαο, M. F. Hirigoyen, Δθδ. Παηάθε

43 o Κνηλσληθέο θαη δεκνγξαθηθέο κεηαβιεηέο ( θχιιν, ειηθία, εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε θ.α.) o πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά o ζπγθεθξηκέλε ζηάζε ή ζπκπεξηθνξά o επαγγεικαηηθή εμνηθείσζε θαη ζρέζε κε ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ (επαγγεικαηηθή εκπεηξία θαη γλψζε ηνπ αληηθεηκέλνπ). χκθσλα κε ηελ παξαπάλσ αλάιπζε πξνθχπηεη φηη ε εζηθή παξελφριεζε είλαη κηα πνιχπινθε θαη δπλακηθή δηαδηθαζία, φπνπ ε δξάζε θαη ε αληίδξαζε αλαιχνληαη κέζα ζην δεδνκέλν πιαίζην ζην νπνίν εμειίζζνληαη. Έηζη, αλ θαη ππάξρνπλ νξηζκέλνη παξάγνληεο νη νπνίνη ζπκβάιινπλ ζηελ εκθάληζε ηνπ ςπρνθνηλσληθνχ απηνχ θηλδχλνπ, δελ κπνξνχκε λα θαηαιήμνπκε ζε έλα ζπγθεθξηκέλν είδνο εξγαζηαθήο θαηάζηαζεο ε νπνία ηνλ πξνθαιεί. Δμίζνπ δελ κπνξνχκε λα θαηαιήμνπκε θαη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν πξνθίι παξελνρινχκελνπ εξγαδφκελνπ. Παξά ηαχηα ππάξρνπλ νξηζκέλεο νκάδεο αηφκσλ πνπ είλαη επηξξεπείο ζ απηφλ ηνλ θίλδπλν. 2. ΟΜΑΓΔ ΤΦΖΛΟΤ ΚΗΝΓΤΝΟΤ ηνλ ηνκέα ηεο εζηθήο παξελφριεζεο ππάξρνπλ κεγάιεο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θξαηψλ µειψλ, θάηη πνπ, ζχκθσλα µε ην Ίδξπκα, νθείιεηαη ζηελ αλεπαξθή ππνβνιή εθζέζεσλ απφ νξηζκέλεο ρψξεο, ζηνλ κεγαιχηεξν βαζκφ επίγλσζεο ζε άιιεο, θαζψο θαη ζηηο δηαθνξέο ηεο έλλνκεο ηάμεο θαη ζε πνιηηηζκηθέο δηαθνξέο, θάηη πνπ κπνξεί λα επεξεάζεη ηνλ ηξφπν µε ηνλ νπνίν γίλνληαη αληηιεπηά απηά ηα ζέκαηα.(πηλ. 12) Preventing violence and harassment at the workplace V. Di Martino, H. Hoel, C. L. Cooper, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηε Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο ηνπ Γνπβιίλνπ,

44 Πηλ. 12 : Πνζνζηό παξελνρινύκελσλ εξγαδόκελσλ αλά ρώξα. Παξά ηηο φπνηεο δηαθνξέο φκσο, απνηειεί γεγνλφο φηη: νπνηνζδήπνηε εξγαδφκελνο, ζε νπνηνδήπνηε ηνκέα, ζε νπνηαδήπνηε επηρείξεζε κπνξεί λα ππνζηεί εζηθή παξελφριεζε. Τπάξρνπλ φκσο θάπνηα ζχλνια ραξαθηεξηζηηθψλ ηα νπνία απμάλνπλ ηελ επηθηλδπλφηεηα ησλ αηφκσλ. Απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά είλαη θπξίσο : Πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά Κνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά Δπαγγεικαηηθά ραξαθηεξηζηηθά α. Αηνκηθά ραξαθηεξηζηηθά Οη άλζξσπνη δηαθέξνπλ κεηαμχ ηνπο. Ο θάζε έλαο έρεη ηα πξνζσπηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά θαη ηδηαηηεξφηεηεο, ηα δπλαηά θαη αδχλαηά ηνπ ζεκεία. Οξηζκέλα άηνκα έρνπλ θάπνηα θαζνξηζηηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ απμάλνπλ ηελ αηνκηθή ηνπο επαηζζεζία ζηνλ ζπγθεθξηκέλν ςπρνθνηλσληθφ θίλδπλν. Απηά ηα άηνκα ζπλήζσο είλαη 42 : 42 Καηεγνξηνπνίεζε ζχκθσλα κε ηε Γξ Hirigoyen ζην βηβιίν ηεο Ζζηθή παξελφριεζε ζην ρψξν εξγαζίαο, Δθδ. Παηάθε

45 Σα άηνκα πνπ δελ έρνπλ ηα ηππηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο νκάδαο : Έλα απφ ηα ζηνηρεία πνπ ππξνδνηνχλ ηελ εζηθή παξελφριεζε είλαη ην γεγνλφο ηεο άξλεζεο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, είηε πξφθεηηαη γηα έλα άηνκν είηε γηα κηα νκάδα. Απηή ε απφξξηςε είλαη ζπγγελήο ηεο δηάθξηζεο θαη αθνξά ηηο νξαηέο δηαθνξέο, φπσο ην θχιν ή ην ρξψκα ηνπ δέξκαηνο, αιιά πνιχ ζπρλφηεξα αθνξά αδηφξαηεο δηαθνξέο. Σα πνιύ ηθαλά άηνκα : πσο έρεη εηπσζεί : «Ζ αληθαλφηεηα είλαη κηα απεηιή γηα ην ίδην ην άηνκν, ε ηθαλφηεηα είλαη κηα απεηιή γηα ηνπο άιινπο». 43 Οη ππεχζπλνη πνπ δελ αηζζάλνληαη πνιχ ζίγνπξνη θνβνχληαη ηα πνιχ αλεμάξηεηα θαη ηθαλά άηνκα, αλεζπρψληαο κελ επηζθηαζηνχλ απφ απηά. Απηνί πνπ αληηζηέθνληαη ζηε ρεηξαγώγεζε : Πξφθεηηαη γηα ηα άηνκα ηα νπνία αξλνχληαη λα ηζνπεδψζνπλ ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπο θαη λα αθνκνησζνχλ απφ ην ζχζηεκα θαη ζεσξνχληαη φηη έρνπλ έλα ειάηησκα πξνζαξκνζηηθφηεηαο ζηελ νκάδα. Απηά ηα άηνκα αξρηθά πεξηζσξηνπνηνχληαη θαη θαηφπηλ αξρίδνπλ λα πθίζηαληαη ηηο επηζέζεηο ησλ ζπλαδέιθσλ ηνπο. Απηνί πνπ δελ έρνπλ θαιέο ζπκκαρίεο ή δελ είλαη ζην ζσζηό δίθηπν : Ζ εζηθή παξελφριεζε είλαη κηα παζνινγία ηεο κνλαμηάο. Δπηζέζεηο πθίζηαληαη θαηά πξνηίκεζε νη απνκνλσκέλνη ππάιιεινη. Αθφκα φκσο θαη αλ θάπνηνη έρνπλ ζπκκάρνπο, αλ κπνπλ ζην ζηφραζηξν θξνληίδνπλ λα ηνπο ηνπο πάξνπλ. Οη ζπκκαρίεο πξέπεη λα είλαη θαη νη θαηάιιειεο γηα λα αληέμνπλ ηελ δηαδηθαζία πεξηζσξηνπνίεζεο ηνπ παξελνρινχκελνπ. Οη πξνζηαηεπκέλνη ππάιιεινη : Ζ έλλνηα ηεο πξνζηαζίαο αθνξά ηνπο εξγαδφκελνπο νη νπνίνη πξνζηαηεχνληαη απφ ηελ εξγαηηθή λνκνζεζία, απφ ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο εξγαζίαο ή απιά απφ ηελ ζρέζε εξγαζίαο ηνπο. Με ζηφρν ηελ αλαγθαζηηθή «παξαίηεζε», πξνζβάιινληαη αξρηθά νη ζπλζήθεο εξγαζίαο θαη ζηε ζπλέρεηα γίλεηαη πξνζσπηθή επίζεζε. Απηφ ζπκβαίλεη ζηηο ρψξεο φπνπ νη θαηαρξεζηηθέο απνιχζεηο πξνζηαηεχνληαη απφ ην λφκν, θαη ζηνλ δεκφζην ηνκέα ιφγσ ηεο κνληκφηεηαο. 43 P. Amiel, C. Marchio, κειέηε γηα ην δηαγσληζκφ Seita «Βία, πξαγκαηηθφηεηα, εκκνλή, θαληαζίσζε». 45

46 Άηνκα πνπ πεξλνύλ κηα δύζθνιε θάζε : ηαλ έλαο εξγαδφκελνο έρεη πξνζσπηθέο δπζθνιίεο, ην επαγγεικαηηθφ πεξηβάιινλ ηνπ επσθειείηαη απφ απηή ηελ αδπλακία. Αλεχζπλεο δηνηθήζεηο κπνξνχλ λα ξίμνπλ ζθάικαηα ζε φπνηνλ δελ είλαη ζε ζέζε λα ακπλζεί. πλάδειθνη πνπ δελ έρνπλ πξναρζεί κπνξνχλ επίζεο λα επσθειεζνχλ πξνθεηκέλνπ λα αλειηρζνχλ ζηελ ηεξαξρία. Σα ππεξβνιηθά επζπλείδεηα άηνκα : Σν ζεκείν εθθίλεζεο ηεο παξελφριεζεο είλαη ζπρλά κηα ζχγθξνπζε αμηψλ. Αξθεί έλα ππεξβνιηθά επζπλείδεην άηνκν, κε πνιχ αλεπηπγκέλε αίζζεζε εζηθήο, λα κελ εγθξίλεη νξηζκέλεο πξάμεηο ηεο νκάδαο γηα λα ζέινπλ λα ην μεθνξησζνχλ. β. Κνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά Σν θύιν : Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ηνπ Ηδξχκαηνο ζηα θξάηε µέιε θαηαδεηθλχνπλ φηη νη γπλαίθεο είλαη ζχκαηα παξελφριεζεο ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηνπο άλδξεο, 9% θαη 7%, αληίζηνηρα.(πηλ. 13) 44 Πηλ. 13 : Πνζνζηό παξελνρινύκελσλ εξγαδόκελσλ αλά θύιν. χκθσλα πάιη κε άιιε έξεπλα πνπ δηεμήγαγε ζηε Γαιιία ε Γξ. Hirigoyen, ην θαηλφκελν αθνξά ην 70% ησλ γπλαηθψλ θαη κφλν ην 30% ησλ αλδξψλ. χκθσλα κε ηελ 44 Σξίηε επξσπατθή έξεπλα ζρεηηθά κε ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο ην Δπξσπατθφ Ίδξπκα γηα ηελ Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο ηνπ Γνπβιίλνπ, Λνπμεκβνχξγν

47 ίδηα έξεπλα, νη γπλαίθεο φρη κφλνλ είλαη ζπρλφηεξα ζχκαηα αιιά πθίζηαληαη θαη δηαθνξεηηθή παξελφριεζε ζε ζρέζε µε ηνπο άλδξεο: ε απφρξσζε είλαη ζπρλά εζληθηζηηθή ή θαιινθξαηηθή/ζεμηζηηθή. πλήζσο πξνέξρνληαη απφ θπιεηηθέο κεηνλφηεηεο, έρνπλ αλαπεξίεο ή νξηζκέλεο ηδηνκνξθίεο ή απιά εγθπκνλνχλ. Ζ θπιή θαη ε ζξεζθεία : Οη εθάζηνηε κεηνλφηεηεο, αλάινγα είηε ηελ θπιή, είηε ην ρξψκα ηνπ δέξκαηνο, είηε ηελ ζξεζθεία, απνηεινχλ πάληα ζηφρν γηα ςπρνινγηθή βία. Ζ πξαγκαηηθή δηάζηαζε ηεο θπιεηηθήο παξελφριεζεο δελ είλαη αθξηβψο γλσζηή. Χζηφζν, ζε έξεπλα ηνπ Βξεηαληθνχ Τπνπξγείνπ Τγείαο γηα ηελ θπιεηηθή παξελφριεζε ζην ηνκέα ηεο πγείαο, ηα απνηειέζκαηα ήηαλ πνιχ πςειά 45 : πνζνζηφ 46,2% ησλ εξσηεζέλησλ είρε πέζεη ζχκα ξαηζηζηηθήο παξελφριεζεο ζε ρξνληθφ δηάζηεκα ελφο έηνπο, ελψ πνζνζηφ 37,9% ήηαλ απηφπηεο κάξηπξαο. Σα απνηειέζκαηα, φπσο θαίλεηαη ζηνπο παξαθάησ πίλαθεο, είλαη αθφκε πην εληππσζηαθά φζνλ αθνξά ην είδνο ηεο παξελφριεζεο (πξνζβνιέο, πεξηζσξηνπνίεζε, αδηθαηνιφγεηε θξηηηθή, επαγγεικαηηθή ζηαζηκφηεηα, ζπκαηνπνίεζε θιπ) θαη ηελ πεγή ηεο (θάζεηε ή νξηδφληηα παξελφριεζε). 45 Preventing violence and harassment at the workplace V. Di Martino, H. Hoel, C. L. Cooper, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηε Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο ηνπ Γνπβιίλνπ,

48 Πηλ. 14, 15 : Κάζεηε (Α) θαη νξηδόληηα (Β) ξαηζηζηηθή παξελόριεζε ζε έγρξσκνπο εξγαδόκελνπο ελόο λνζνθνκείνπ. Ζ ειηθία : Ζ ειηθία ηνπ εξγαδφκελνπ απνηειεί βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ γηα ηελ άζθεζε ςπρνινγηθήο βίαο. χκθσλα µε ηε γλσκνδφηεζε ηεο γαιιηθήο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο επηηξνπήο (ΟΚΔ) ην 2001, πθίζηαηαη έλα ηππηθφ πνξηξέην παξελνρινχµελνπ εξγαδφκελνπ: αθνξά άηνκα άλσ ησλ 40 εηψλ πνπ βξίζθνληαη ζηελ ηειεπηαία θάζεο ζηαδηνδξνκίαο ε γλσκνδφηεζε εθηζηά επίζεο ηελ πξνζνρή ζηελ ηχρε ησλ λεαξψλ εξγαδνκέλσλ. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ ινηπφλ φηη ηα πεξηζζφηεξα ζχκαηα είλαη εξγαδφκελνη κεγαιχηεξεο ειηθίαο. Οη εξγαδφκελνη απηνί παξελνρινχληαη θπξίσο είηε κε ζθνπφ ηελ απνκάθξπλζή ηνπο απφ ηελ επηρείξεζε κε ην ιηγφηεξν θφζηνο, είηε γηα ιφγνπο αληαγσληζκνχ θαη ηεξαξρίαο απφ ζπλαδέιθνπο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά νη πνιχ λένη εξγαδφκελνη, θαη ζπλήζσο λενπξνζιεθζέληεο κε πεξηζζφηεξα πξνζφληα επαγγεικαηηθά, παξελνρινχληαη απφ παιαηφηεξνπο ζπλαδέιθνπο, είηε ζηα πιαίζηα ηεο εθπαίδεπζήο ηνπο είηε ιφγσ επαγγεικαηηθνχ αληαγσληζκνχ. 48

49 γ. Δπαγγεικαηηθά ραξαθηεξηζηηθά Ο επαγγεικαηηθόο θιάδνο : χκθσλα µε επξσπατθή έξεπλα, νξηζκέλνη επαγγεικαηηθνί θιάδνη ππεξεθπξνζσπνχληαη ζην ζέκα ηεο παξελφριεζεο. χκθσλα κε ηελ έξεπλα απηή ην πςειφηεξν πνζνζηφ παξελνρινχµελσλ είλαη ζηνλ δεκφζην ηνµέα (14%). Χζηφζν, ην πνζνζηφ είλαη επίζεο πςειφ θαη ζηνπο ηνκείο κεηαθνξψλ θαη ηειεπηθνηλσληψλ (12%), πγείαο θαη εθπαίδεπζεο (12%), μελνδνρεηαθψλ επηρεηξήζεσλ (12%) θαζψο θαη ζην ιηαληθφ εκπφξην (9%). Δπίζεο, ζηηο εζληθέο εθηηκήζεηο θαη έξεπλεο αλαθέξεηαη θαη έλαο αξηζκφο άιισλ επαγγεικαηηθψλ θιάδσλ θαη επηρεηξεκαηηθψλ ηνκέσλ, αληίζηνηρα, νη νπνίνη είλαη ηδηαίηεξα εθηεζεηκέλνη (θηεκαηνκεζηηηθά, θαηαζθεπέο, νηθνλνκηθνί κεζάδνληεο θ.α.).(πηλ. 16) 46 Πηλ. 16 : Πνζνζηό παξελνρινύκελσλ αλά επαγγεικαηηθό ηνκέα. 46 Preventing violence and harassment at the workplace V. Di Martino, H. Hoel, C. L. Cooper, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηε Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο ηνπ Γνπβιίλνπ,

50 Πηλ. 17 : Δπαγγέικαηα πςεινύ ξίζθνπ γηα παξελόριεζε ζηε νπεδία χκθσλα πάιη κε άιιε νπεδηθή έξεπλα γηα ηα επαγγέικαηα πςεινχ ξίζθνπ ζρεηηθά κε ηελ εζηθή παξελφριεζε, πξψηνο έξρεηαη ν ηνκέαο ηεο πγείαο κε πνζνζηφ (24%) θαη δεχηεξνο κε κηθξή δηαθνξά ν ηνκέαο ησλ θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ κε πνζνζηφ (23%). Πηζαλή αηηία είλαη ε κεγάιε εθπξνζψπεζε ζπκβάζεσλ νξηζκέλνπ ρξφλνπ θαζψο θαη ην κεγάιν πνζνζηφ γπλαηθψλ ζε απηά.(πηλ. 17) Ζ εξγαζηαθή ζρέζε : πσο αλαθέξζεθε θαη ζηα αίηηα ηεο εζηθήο παξελφριεζεο, ν απμαλφκελνο αξηζκφο ζπκβάζεσλ εξγαζίαο νξηζκέλνπ ρξφλνπ θαη ν επηζθαιήο ραξαθηήξαο ηεο απαζρφιεζεο, δεκηνπξγνχλ επλντθέο πξνυπνζέζεηο γηα δηάθνξεο κνξθέο παξελφριεζεο. Έρεη απνδεηρζεί φηη νη εξγαδφκελνη µε ζπκβάζεηο νξηζκέλνπ ρξφλνπ είλαη ζχκαηα παξελνριήζεσλ ζε πνιχ κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηνπο µφληµνπο. Γεδνκέλνπ κάιηζηα θαη ηνπ φηη νη πξνζσξηλέο ζέζεηο εξγαζίαο ππεξεθπξνζσπνχληαη απφ γπλαίθεο, θάλεη ηελ νκάδα απηή δηπιά επάισηε. 50

51 Γ. ΣΟ ΚΟΗΝΧΝΗΚΟΟΗΚΟΝΟΜΗΚΟ ΚΟΣΟ ΣΧΝ ΦΤΥΟΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΧΝ ΚΗΝΓΤΝΧΝ Σν θφζηνο ησλ επαγγεικαηηθψλ αζζελεηψλ θαη γεληθψο ησλ πξνβιεκάησλ αζθάιεηαο θαη πγείαο ησλ εξγαδνκέλσλ ηα νπνία πξνθχπηνπλ απφ ηελ χπαξμε επαγγεικαηηθψλ θηλδχλσλ ζην ρψξν εξγαζίαο, είηε θπζηθψλ είηε ςπρνθνηλσληθψλ, είλαη ηδηαηηέξσο κεγάιν θαη παίξλεη δηάθνξεο κνξθέο. πγθεθξηκέλα αλαιχεηαη ζε 47 : Δζσηεξηθφ θαη εμσηεξηθφ θφζηνο. Δζσηεξηθφ είλαη ην θφζηνο πνπ επσκίδεηαη ε επηρείξεζε (πρ. απνδεκηψζεηο, πξφζηηκα, δηνηθεηηθέο θπξψζεηο), ελψ εμσηεξηθφ είλαη ην θφζηνο πνπ επηβαξχλεη ηελ Πνιηηεία (πρ ζπληάμεηο) ή ηνλ παζφληα. Άκεζν θαη έκκεζν θφζηνο. Άκεζν είλαη ην πξνθαλέο θφζηνο (πρ απνπζηαζκφο), ελψ έκκεζν ην θφζηνο πνπ δελ είλαη άκεζα αληηιεπηφ (πρ δηαηαξαρέο ζηελ παξαγσγή, ρακειφ εζηθφ, ρακέλεο ψξεο εξγαζίαο ηξίησλ, δεκηά ζηελ εηθφλα ηεο επηρείξεζεο, απεξγίεο θιπ). Σν θφζηνο απηφ, αλ θαη δελ γίλεηαη εχθνια αληηιεπηφ, θάπνηεο κειέηεο ην εθηηκνχλ έσο θαη ηεηξαπιάζην ηνπ άκεζνπ θφζηνπο. ηαζεξφ θαη κεηαβιεηφ θφζηνο. ηαζεξφ είλαη ην θφζηνο ηεο πξφιεςεο ζε επίπεδν επηρείξεζεο (πρ. ηερληθφο αζθάιεηαο, γηαηξφο εξγαζίαο, πξνγξάκκαηα δ/λζεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ), ελψ κεηαβιεηφ είλαη ην θφζηνο πνπ απμάλεη κε ηνλ αξηζκφ ησλ πεξηπηψζεσλ (πρ απνπζηαζκφο, αζθάιηζηξν ην νπνίν απμνκεηψλεηαη αλάινγα κε ηνλ αξηζκφ ησλ αηπρεκάησλ θα). Οπνηαδήπνηε φκσο κνξθή θαη λα πάξεη ην θφζηνο ηεο επίδξαζεο ησλ επαγγεικαηηθψλ θηλδχλσλ, δηαρέεηαη ζε πνιιά επίπεδα : ζηνπο εξγαδφκελνπο, ζηηο επηρεηξήζεηο αιιά θαη ζην ζχλνιν ηεο θνηλσλίαο. ηνλ παξαθάησ πίλαθα θαίλεηαη ε δηαζπνξά απηή ησλ επηπηψζεσλ ζηνλ ίδην ηνλ εξγαδφκελν, ηελ νηθνγέλεηα θαη ηνπο θίινπο ηνπ, ζηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπ, ζηελ εηαηξεία ηνπ θαη ην θνηλσληθφ ζχλνιν 48, δηαρσξηζκέλε ζε νηθνλνκηθφ θαη κε νηθνλνκηθφ θφζηνο (Πηλ. 18). 47 Σν θνηλσληθννηθνλνκηθφ θφζηνο ηεο πξφιεςεο, άξζξν ηνπ Α. Σαξγνπηδίδε ζην ηεχρνο 25 ηεο ηξηκεληαίαο έθδνζεο Τγηεηλή θαη Αζθάιεηα ηεο Δξγαζίαο ηνπ ΔΛΗΝΤΑΔ, Quality of the working environment and productivity, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη Τγεία ζηελ Δξγαζία, Λνπμεκβνχξγν

52 Πηλ. 18 : Κόζηνο ησλ επαγγεικαηηθώλ αζζελεηώλ θαη αηπρεκάησλ. Πεγή : Quality of the working environment and productivity, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη Τγεία ζηελ Δξγαζία, Λνπμεκβνχξγν

53 1. ΔΠΗΠΣΧΔΗ ΣΟΝ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΟ Σν θφζηνο γηα ηνλ ίδην ηνλ εξγαδφκελν ζχκθσλα κε ηελ αλσηέξσ θαηεγνξηνπνίεζε, αθνξά ην εμσηεξηθφ, ην άκεζν θαζψο θαη ην έκκεζν θφζηνο. Πξνθχπηεη θπξίσο απφ ηηο επηπηψζεηο ζηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ εξγαδνκέλνπ, ζηελ ςπρνινγία ηνπ θαη ηέινο ζηελ πγεία ηνπ. Σν άγρνο πνπ νθείιεηαη ζηελ εξγαζία αιιάδεη ηνλ ηξφπν πνπ ν άλζξσπνο λνηψζεη, ζθέθηεηαη θαη ζπκπεξηθέξεηαη θαη κπνξεί λα πξνθαιέζεη αιιαγέο ζηελ θπζηνινγηθή ιεηηνπξγία ηνπ. Οη αιιαγέο απηέο ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο αθνξνχλ κέηξηεο ελνριήζεηο θαη δπζθνξίεο, νη νπνίεο αληηκεησπίδνληαη κελ αιιά βιάπηνπλ ηελ πνηφηεηα δσήο θαη εξγαζίαο ηνπ αηφκνπ θαηά ηελ δηάξθεηα δξάζεο ηνπο. Πέξαλ απηψλ, ην άγρνο κπνξεί λα απνηειέζεη έλα δπλεηηθά παζνγελή κεραληζκφ ν νπνίνο εμειηθηηθά κπνξεί λα πξνθαιέζεη ζνβαξέο αζζέλεηεο. Σν άγρνο νδεγεί θαηαξρήλ ζε πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο ηα νπνία πξνθαινχλ κείσζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη αληηθνηλσληθή ζπκπεξηθνξά κε απνηέιεζκα κεησκέλε επαγγεικαηηθή επηηπρία, ρακέλεο επαγγεικαηηθέο επθαηξίεο, κεησκέλε ηθαλφηεηα αληηκεηψπηζεο πξνβιεκάησλ ζε επαγγεικαηηθφ-νηθνγελεηαθφ-θνηλσληθφ επίπεδν, εληάζεηο ζην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ θαη απνκφλσζε. Απφ ςπρνινγηθήο άπνςεο, νδεγεί ζε πξνβιήκαηα χπλνπ, δηαηαξαρέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην ζηξεο, λεπξηθφηεηα, θξίζεηο παληθνχ, αγσλία, απψιεηα απηνζπγθέληξσζεο θαη ρξφληα θφπσζε θαη εμάληιεζε. Δπίζεο κπνξεί λα νδεγήζεη ζε βία, ςπρνινγηθή θαθνκεηαρείξηζε θαη παξελφριεζε. ε ηειηθφ ζηάδην θαη κεηά απφ καθξνρξφληα δηάξθεηα πξνθαινχληαη θαηάζιηςε θαη βιάβεο ζηε λνεηηθή πγεία, θαξδηαθέο παζήζεηο, ππέξηαζε, έιθνο ζηνκάρνπ, νζθπαιγία θαη θαηαβνιή ηνπ αλνζνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο. Ηδηαίηεξα γηα ηηο θαξδηαθέο παζήζεηο ππνινγίδεηαη φηη νθείινληαη ζην άγρνο ζε πνζνζηφ 16% γηα ηνπο άλδξεο θαη 22% γηα ηηο γπλαίθεο 49. Δπηπιένλ ην άγρνο έρεη ζπλδεζεί κε αηπρήκαηα θαη απηνθηνλίεο, κε παζήζεηο πνπ πξνθαινχληαη απφ ππεξβνιηθή θαηαλάισζε θαπλνχ, αιθνφι θαη λαξθσηηθψλ νπζηψλ, θαζψο επίζεο θαη κε ηνλ θαξθίλν θαη ηελ ξεπκαηνεηδή 49 Guidance on work-related stress spice of life or kiss of death?, Δπξσπατθή Δπηηξνπή Γ/λζε Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, Λνπμεκβνχξγν

54 αξζξίηηδα. Σέινο είλαη απνδεδεηγκέλν φηη ην άγρνο νδεγεί ζηελ επηδείλσζε κηαο ήδε πξνβιεκαηηθήο πγείαο, νπνηαδήπνηε θαη αλ είλαη ε αηηία-αζζέλεηα, ελψ ηαπηφρξνλα θαζπζηεξεί ηελ παξαθνινχζεζε θαη αληηκεηψπηζή ηεο (ιφγσ έιιεηςεο ρξφλνπ θαη θφξηνπ εξγαζίαο). Αληίζηνηρα, ε εζηθή παξελόριεζε βιάπηεη ηε ζπκπεξηθνξά θαη ηελ ςπρνζσκαηηθή πγεία ηνπ εξγαδφκελνπ, νδεγψληαο ζπρλά ζε αζζέλεηεο πνπ ζρεηίδνληαη µε ην άγρνο θαη ζπληζηνχλ ελ δπλάκεη θηλδχλνπο γηα ηελ πγεία. Καηαξρήλ αιιάδεη ε ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ κέζα θαη έμσ απφ ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ. πσο θαη ην άγρνο έηζη θαη ε παξελφριεζε πξνθαιεί κεηαβνιέο ηεο ζπκπεξηθνξάο, νδεγψληαο ζηελ απνκφλσζε, ηελ κνλαμηά, ηελ επηδείλσζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ θαη ην κεηαηξαπκαηηθφ ζηξεο. Δπηπιένλ πξνθαιεί απψιεηα ζπγθέληξσζεο θαη κεησκέλε απνηειεζκαηηθφηεηα. πγθεθξηκέλα, ζε νξηζκέλνπο εξγαδφκελνπο ε πξνζβιεηηθή κεηαρείξηζε έρεη ζνβαξέο επηπηψζεηο πνπ κπνξεί λα ιάβνπλ ηε κνξθή απμεκέλσλ δπζθνιηψλ ζπλεξγαζίαο, ρακεινχ βαζκνχ αληνρήο ζην άγρνο, ζσκαηηθήο δπζθνξίαο, θαηαρξήζεσλ θαη ςπρνινγηθψλ αληηδξάζεσλ, φπσο δπζθνιίεο ζηνλ χπλν, κειαγρνιία, θαηάζιηςε, απάζεηα, αλάπηπμε δηαθφξσλ κνξθψλ µαλίαο, θνβίεο, θαρππνςία θαη θάπνηεο θνξέο έληνλε επηζεηηθφηεηα θαη ππεξθφπσζε ή/θαη ηάζεηο απηνθηνλίαο. Παξάιιεια θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εζηθήο παξελφριεζεο ζηελ ζσκαηηθή πγεία είλαη έληνλα. Σν ζχκα ππνθέξεη απφ λεπξηθφηεηα θαη εκηθξαλίεο θαη εκθαλίδεη ςπρνζσκαηηθέο αζζέλεηεο φπσο : έιθνο ζηνκάρνπ, θνιίηηδεο, πξνβιήκαηα ηνπ ζπξενεηδνχο, αξηεξηαθή πίεζε, δεξκαηηθέο αζζέλεηεο θιπ. χκθσλα κε έξεπλα ην 40% ησλ ζπκάησλ παξελφριεζεο αλαθέξνπλ φηη επεξεάζηεθε ε ζσκαηηθή ηνπο πγεία, ην 43% ε πλεπκαηηθή ηνπο πγεία, θαη ην 28% ε νηθνγελεηαθή ηνπο δσή 50. Άιιεο πάιη έξεπλεο απνθαιχπηνπλ φηη ην 59% ησλ παξελνρινχκελσλ απνηξαβήρηεθαλ απφ ηελ θνηλσληθή ηνπο δσή 51, ελψ γηα ην 43% επεξεάζηεθε αξλεηηθά ε ηδησηηθή ηνπο δσή Preventing violence and harassment at the workplace V. Di Martino, H. Hoel, C. L. Cooper, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηε Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο ηνπ Γνπβιίλνπ, German nationwide study, Meschkutat et al, Research of the Irish Health and Safety Authority

55 Οη επηπηψζεηο ηνπ άγρνπο θαη ηεο εζηθήο παξελφριεζεο πνπ αλαιχζεθαλ παξαπάλσ απνηεινχλ ην έκκεζν θφζηνο ζηνλ εξγαδφκελν θαη ην άκεζν πεξηβάιινλ ηνπ. Δθηφο φκσο απφ απηφ, έρνπλ θαη κεγάιν θφζηνο νηθνλνκηθήο θχζεσο. πγθεθξηκέλα, ζην άγρνο πνπ νθείιεηαη ζηελ εξγαζία απνδίδεηαη πεξηζζφηεξν απφ ην έλα ηέηαξην ησλ απνπζηψλ απφ ηελ εξγαζία, δηάξθεηαο ηνπιάρηζηνλ 2 εβδνκάδσλ, ελψ ε ζρεηηδφµελε µε πξνβιήκαηα πγείαο απνπζία απφ ηελ εξγαζία είλαη πην ζπλεζηζκέλε κεηαμχ ησλ αηφκσλ πνπ παξελνρινχληαη (34%) ζε ζρέζε µε ην ζχλνιν ησλ εξσηψκελσλ (23%) 53. Κάπνηνη κάιηζηα εξγαδφκελνη νδεγνχληαη γεληθά ζε καθξνρξφληα απνπζία απφ ηελ εξγαζία ιφγσ αληθαλφηεηαο, αλαγθάδνληαη λα παξαηηεζνχλ ή απνιχνληαη. Παξάιιεια νη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο ρξεηάδνληαη ηαηξηθή θαη ςπρνζεξαπεπηηθή θξνληίδα, ελψ έλαο ζηνπο πέληε αθνινπζεί (ςπρν)θαξκαθεπηηθή αγσγή, ε νπνία ζπλήζσο έρεη θαη πεξαηηέξσ παξελέξγεηεο. πλεπψο ην νηθνλνκηθφ θφζηνο ηνπ άγρνπο θαη ηεο εζηθήο παξελφριεζεο γηα ηνλ εξγαδφκελν έγθεηηαη θπξίσο : ηα κεγάια πνζά γηα ηελ ηαηξνθαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε, ηα νπνία δελ θαιχπηνληαη πάληα θαη εμ νινθιήξνπ απφ ηνπο αζθαιηζηηθνχο νξγαληζκνχο. Οη ςπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη δελ ζπγθαηαιέγνληαη ζηνπο επίζεκα αλαγλσξηζκέλνπο θηλδχλνπο θαη σο εθ ηνχηνπ ηα ςπρνινγηθά πξνβιήκαηα πνπ θαηαξρήλ πξνθαινχλ δελ θαιχπηνληαη απφ ηελ θνηλσληθή αζθάιηζε. Πξέπεη λα επέιζνπλ ζνβαξέο ςπρνζσκαηηθέο δηαηαξαρέο γηα λα απνδεκησζεί ν εξγαδφκελνο. ηελ απψιεηα εηζνδήκαηνο πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ κεησκέλε επαγγεικαηηθή απφδνζε ζηελ πεξίπησζε ηνπ άγρνπο θαη ηελ παξαίηεζε ζηελ νπνία εμαλαγθάδεηαη ν εξγαδφκελνο ζηελ πεξίπησζε ηεο παξελφριεζεο. 53 Έθζεζε Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ ζρεηηθά µε ηελ παξελφριεζε ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο (2001/2339 (INI)) Δπηηξνπή Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθψλ Τπνζέζεσλ. 55

56 2. ΣΟ ΚΟΣΟ ΣΧΝ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΧΝ Σν θφζηνο ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ ζηελ επηρείξεζε παξνπζηάδεηαη ζε δηάθνξα επίπεδα. χκθσλα κε ηελ αξρηθή θαηεγνξηνπνίεζε, ην θφζηνο απηφ αθνξά ην εζσηεξηθφ θφζηνο ησλ θηλδχλσλ, ην νπνίν δηαρσξίδεηαη ζε άκεζν θαη έκκεζν θφζηνο. Σν άκεζν θφζηνο ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ αθνξά θπξίσο ηνλ απνπζηαζκφ ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηελ εμ απηνχ πηψζε παξαγσγηθφηεηαο ηεο επηρείξεζεο, ηηο απνδεκηψζεηο ιφγσ αζζελείαο, ηηο ρακέλεο εξγάζηκεο ψξεο, ηηο απνδεκηψζεηο ιφγσ απφιπζεο, ηελ πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε, θαζψο θαη ηα έμνδα θαηάξηηζεο λέσλ εξγαδνκέλσλ. Σν έκκεζν θφζηνο, ην νπνίν αλ θαη φπσο αλαθέξζεθε δελ γίλεηαη εχθνια αληηιεπηφ εθηηκάηαη έσο θαη ηεηξαπιάζην ηνπ άκεζνπ θφζηνπο, αθνξά δηαηαξαρέο ζηελ παξαγσγηθφηεηα, ηε δεκηνπξγηθφηεηα θαη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηεο επηρείξεζεο. Οη δηαηαξαρέο απηέο πξνθαινχληαη θπξίσο απφ ηελ θαθή πγεία ησλ εξγαδνκέλσλ, ηελ δπζθνιία ζπγθέληξσζεο θαη ηελ κείσζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηάο ηνπο, ην πεζκέλν εζηθφ, θαη γεληθφηεξα ηελ πεζκέλε επαγγεικαηηθή ηνπο απφδνζε, ε νπνία θαηνλνκάδεηαη πιένλ κε ηνλ φξν presenteeism 54, φξνο ν νπνίνο αλαθέξεηαη ζηελ θπζηθή παξνπζία αιιά πλεπκαηηθή απνπζία ησλ εξγαδνκέλσλ απφ ηνλ ρψξν εξγαζίαο. Δπίζεο ε πηψζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο πξνθχπηεη θαη απφ ηα παξάπνλα ησλ πειαηψλ, ηελ δεκηά ζηελ εηθφλα ηεο επηρείξεζεο, θαη ηηο ηπρφλ απεξγίεο ηνπ δπζαξεζηεκέλνπ πξνζσπηθνχ. χκθσλα κε έξεπλα πνπ έγηλε ζε Βξεηαλνχο δηεπζπληέο 55, ην 79% ησλ εξσηεζέλησλ ζεσξεί φηη πξνβιήκαηα ηεο ΔΑΤ βιάπηνπλ ηελ θήκε ηεο επηρείξεζεο, ην 68% ζεσξεί φηη έρνπλ αληίθηππν ζηελ παξαγσγηθφηεηα, ην 58% φηη επηβαξχλνπλ ηελ πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ θαη ην 64% φηη κεηψλνπλ ηα θέξδε. πγθεθξηκέλα γηα ηνλ ςπρνθνηλσληθφ θίλδπλν ηνπ άγρνπο ζεσξείηαη φηη αλ ην 40% ησλ εξγαδνκέλσλ κηαο επηρείξεζεο ή ελφο νξγαληζκνχ αληηκεησπίδεη πξνβιήκαηα ζρεηηδφκελα κε ην εξγαζηαθφ άγρνο, ηφηε ε επηρείξεζε απηή απνηειεί κηα κε πγηή επηρείξεζε 56. Πην αλαιπηηθά, παξνπζηάδνληαη φιεο νη πξναλαθεξζείζεο επηπηψζεηο κε ηα 54 Cooper et al Quality of the working environment and productivity, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη Τγεία ζηελ Δξγαζία, Λνπμεκβνχξγν Research on work-related stress, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηελ Τγεία ζηελ Δξγαζία ηνπ Μπηικπάν, Λνπμεκβνχξγν

57 αλάινγα άκεζα θαη έκκεζα θφζηε ηνπο : νη απμεκέλεο απνπζίεο ιφγσ αζζελείαο κε ηηο αληίζηνηρεο επηπηψζεηο ηνπο ζηε παξαγσγηθφηεηα θαη ην θφζηνο ησλ απνδεκηψζεψλ ηνπο, ε πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε, ε θπγή απφ ηελ εηαηξεία, ε θαθή απφδνζε ησλ εξγαδνκέλσλ, ε πηψζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο επηρείξεζεο θαη ε θαθή εηθφλα ζηελ αγνξά. ηελ πεξίπησζε ηεο παξελφριεζεο, ππνινγίδεηαη φηη ην θφζηνο ηεο επηρείξεζεο γηα θάζε παξελνρινχκελν εξγαδφκελν αλέξρεηαη ζε επξψ εηεζίσο. 57 Οη επηπηψζεηο ηεο ιακβάλνπλ θαη εδψ ηελ κνξθή κεησκέλεο παξαγσγηθφηεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ ιφγσ πλεπκαηηθήο δπζθνξίαο, µεησµέλεο νηθνλνκηθήο απνδνηηθφηεηαο ηεο επηρείξεζεο ιφγσ αχμεζεο ησλ απνπζηψλ γηα αζζέλεηα θαη θπγή ηνπ πξνζσπηθνχ, αχμεζεο ησλ απνδεκηψζεσλ ιφγσ αζζέλεηαο θαη ιφγσ απνιχζεσλ, θαη γεληθφηεξα επηδείλσζεο ηεο πνηφηεηαο θαη ηεο εηθφλαο ηεο επηρείξεζεο θαζψο θαη απψιεηα πειαηψλ : φια πεξίπνπ φζα ηζρχνπλ θαη ζηελ πεξίπησζε ηνπ άγρνπο αθνχ άιισζηε ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ε παξελφριεζε εθδειψλεηαη κέζσ ηνπ άγρνπο. πγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ηξιαλδηθή έξεπλα54% ησλ ζπκάησλ παξελφριεζεο ζέινπλ λα θχγνπλ απφ ηελ επηρείξεζε, θάηη ην νπνίν έρεη ήδε θάλεη ην 11%, 72% δελ έρνπλ πιένλ θίλεηξν γηα εξγαζία, 33% αλαθέξνπλ φηη θάλνπλ ζνβαξά ιάζε, ελψ ζχκθσλα κε άιιε έξεπλα νη παξελνρινχκελνη παξνπζηάδνπλ κία θαηά κέζν φξν πηψζε ηεο παξαγσγηθφηεηάο ηνπο θαηά 7% 58. Ηδηαίηεξα ζηελ πεξίπησζε ηνπ bullying θαη ζχκθσλα κε έξεπλα ηνπ ζπιιφγνπ Βξεηαλψλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ UNISON (αλάινγνο ηεο ΑΓΔΓΤ), 1 ζηνπο 3 παξελνρινχκελνπο ππαιιήινπο πνπ απνπζίαζαλ εμαηηίαο ηνπ, έιεηςαλ πάλσ απφ 30 εκέξεο 59. Δπηπιένλ, επεηδή ε παξελφριεζε αθνξά νκάδα εξγαδνκέλσλ, νη επηπηψζεηο εθηφο απφ ηνλ απνπζηαζκφ, κπνξνχλ λα πάξνπλ ηελ κνξθή ελίζρπζεο ηεο επηθξηηηθήο ζηάζεο απέλαληη ζηνλ εξγνδφηε θαη έιιεηςεο εκπηζηνζχλεο πξνο απηφλ, γεληθφηεξεο αίζζεζεο αλαζθάιεηαο, αχμεζεο ησλ πξνβιεκάησλ ζπλεξγαζίαο, θαηαρξήζεσλ, γεληθφηεξεο αίζζεζεο δπζθνξίαο, κεγέζπλζεο µηθξνπξνβιεµάησλ θαη ζπλέρηζεο ηεο 57 Working on stress, Πεξηνδηθή Έθδνζε ηνπ Δπξσπατθνχ Οξγαληζκνχ γηα ηελ Αζθάιεηα θαη Τγεία ζηελ Δξγαζία, ηεχρνο 5, Λνπμεκβνχξγν Hoel and Cooper Preventing violence and harassment at the workplace V. Di Martino, H. Hoel, C. L. Cooper, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηε Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο ηνπ Γνπβιίλνπ,

58 αλαδήηεζεο λέσλ εμηιαζηήξησλ ζπκάησλ. Δδψ ην θφζηνο, εθηφο απφ ηα έμνδα απνδεκηψζεσλ θαη ηηο ρακέλεο εξγάζηκεο ψξεο, κπνξεί λα πξνέιζεη θαη απφ θαηαβνιή απνδεκηψζεσλ έπεηηα απφ θαηαγγειίεο εξγαδνκέλσλ θαζψο θαη θαηαβνιή πξνζηίκσλ ιφγσ παξάβαζεο ηεο εξγαηηθήο λνκνζεζίαο. 3. ΔΠΗΠΣΧΔΗ ΣΖΝ ΠΟΛΗΣΔΗΑ ΚΑΗ ΣΖΝ ΚΟΗΝΧΝΗΑ Φπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη φπσο ην άγρνο θαη ε εζηθή παξελφριεζε έρνπλ θνζηνβφξεο ζπλέπεηεο κεηαμχ άιισλ θαη ζηελ πνιηηεία θαη ην θνηλσληθφ ζχλνιν. Οη ζπλέπεηεο απηέο απνηεινχλ ηηο εμσηεξηθφηεηεο νη νπνίεο πξνθαινχληαη απφ ηνπο επαγγεικαηηθνχο απηνχο θίλδπλνπο θαη δελ ππνινγίδνληαη νχηε σο επηπηψζεηο ζηελ πγεία ησλ εξγαδνκέλσλ αιιά νχηε θαη σο πηψζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ησλ επηρεηξήζεσλ. πγθεθξηκέλα, ππνινγίδεηαη φηη νη ςπρνινγηθέο θαη δηαλνεηηθέο δηαηαξαρέο θνζηίδνπλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε ησλ 15, πεξί ηα 265 δηζεθαηνκκχξηα επξψ εηεζίσο, πνζφ ηεο ηάμεσο ηνπ 3-4% ηνπ αθαζάξηζηνπ επξσπατθνχ πξντφληνο. Απφ απηά, ηα 20 δηζεθαηνκκχξηα επξψ νθείινληαη απνθιεηζηηθά ζε ςπρνθνηλσληθνχο επαγγεικαηηθνχο θηλδχλνπο φπσο ην άγρνο θαη ε παξελφριεζε. Οη ςπρνδηαλνεηηθέο δηαηαξαρέο απνηεινχλ ζήκεξα ην ηέηαξην πην δηαδεδνκέλν πξφβιεκα πγείαο παγθνζκίσο, πξφβιεκα ην νπνίν αλακέλεηαη λα γίλεη δεχηεξν κέρξη ην 2020 κε κηθξή δηαθνξά απφ ηηο θαξδηαθέο αλεπάξθεηεο. 60 Αλαιπηηθά, ζχκθσλα κε κειέηεο ζηελ Δ.Δ., ππνινγίδεηαη φηη ην άγρνο πνπ νθείιεηαη ζηελ εξγαζία είλαη ππεχζπλν γηα ηελ απψιεηα 50-60% φισλ ησλ ρακέλσλ εξγάζηκσλ εκεξψλ. 61 πγθεθξηκέλα ζηε Βξεηαλία είλαη ππεχζπλν γηα ηελ απψιεηα 40 εθαηνκκπξίσλ εξγάζηκσλ εκεξψλ θάζε ρξφλν 62, ελψ ζηε Γαλία ππνινγίδεηαη φηη ην θφζηνο ησλ αζζελεηψλ ζρεηηθψλ κε ην εξγαζηαθφ άγρνο πιεζηάδεη ηα θφζηε πνπ πξνθαινχληαη απφ επαγγεικαηηθνχο θπζηθνχο θηλδχλνπο φπσο θαξθηλνγφλεο νπζίεο θαη 60 Guidance on work-related stress spice of life or kiss of death?, Δπξσπατθή Δπηηξνπή Γ/λζε Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, Λνπμεκβνχξγν Work related stress : the European picture, Tom Cox, Λνπμεκβνχξγν Research on work-related stress, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηελ Τγεία ζηελ Δξγαζία ηνπ Μπηικπάν, Λνπμεκβνχξγν

59 ζφξπβνο 63. Δπίζεο ζηελ Γεξκαλία ηελ ηειεπηαία δεθαεηία, παξνπζηάδεηαη αχμεζε ζηελ απνπζία απφ ηελ εξγαζία ιφγσ ςπρνινγηθψλ δηαηαξαρψλ θαηά 75% ελψ ηαπηφρξνλα θαη νη εκέξεο απνπζίαο απμήζεθαλ θαηά 37%. Σν θφζηνο ησλ ςπρνινγηθψλ απηψλ δηαηαξαρψλ ζηε παξαπάλσ ρψξα αλήιζε ζε 3 δηζεθαηνκκχξηα επξψ γηα ην Πέξαλ φκσο ηνπ άκεζνπ θαη κεηξήζηκνπ απηνχ θφζηνπο γηα ηελ Πνιηηεία, ςπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη φπσο ην άγρνο θαη ε παξελφριεζε επηβαξχλνπλ ην ζχλνιν ηεο θνηλσλίαο, δεκηνπξγψληαο επηπξφζζεηα θφζηε ζηνλ πνιίηε, ζηα ζπζηήκαηα θνηλσληθήο αζθάιεηαο, ζην ζχζηεκα πγείαο θαη ζηελ νηθνλνκία ελ γέλεη. Οη επηπηψζεηο απηέο θπξίσο είλαη 65 : πλνιηθή πηψζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη ηνπ παξαγφκελνπ πξντφληνο. Μείσζε ηεο αγνξαζηηθήο δχλακεο. πλνιηθή απψιεηα αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο (πρ ησλ επξσπατθψλ επηρεηξήζεσλ ζε παγθνζκηνπνηεκέλν πιαίζην) Πηψζε ηνπ επηπέδνπ δηαβίσζεο. Μείσζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Μαθξνρξφληα αλεξγία θαη εηζνδεκαηηθή εμάξηεζε. Δπηβάξπλζε ησλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο θαη ηνπ ζπζηήκαηνο πγείαο κε καθξνρξφληεο αζζέλεηεο θαη πξφσξεο ζπληαμηνδνηήζεηο. Απψιεηα παξαγσγηθνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Πεξαηηέξσ νηθνλνκηθή επηβάξπλζε ηεο νηθνγέλεηαο. Οη παξαπάλσ επηπηψζεηο ζπζηήλνπλ αμηνζεκείσηα θφζηε γηα ηελ θνηλσλία θαη ηελ πνιηηεία, θφζηε έκκεζα, νηθνλνκηθά θαη κε, ηα νπνία φκσο σο επί ην πιείζηνλ δελ κπνξνχλ λα ππνινγηζηνχλ. Σππηθφ παξάδεηγκα απνηεινχλ ηα επηδφκαηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο ηα νπνία κεηαθέξνληαη κέζσ ησλ θφξσλ ζηνλ πνιίηε. Γηα ηνλ ιφγν απηφ, είλαη νπζηαζηηθά αδχλαην λα κεηξεζεί ην ζπλνιηθφ θφζηνο ησλ ςπρνθνηλσληθψλ επαγγεικαηηθψλ θηλδχλσλ, αλ θαη φπσο αλαθέξζεθε είλαη κέρξη θαη πεληαπιάζην ηνπ 63 Guidance on work-related stress spice of life or kiss of death?, Δπξσπατθή Δπηηξνπή Γ/λζε Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, Λνπμεκβνχξγν Work related stress, Δπξσπατθφ Ίδξπκα γηα ηελ Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο, Γνπβιίλν Quality of the working environment and productivity, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη Τγεία ζηελ Δξγαζία, Λνπμεκβνχξγν

60 άκεζνπ κεηξήζηκνπ θφζηνπο ηνπο. Αλ φκσο απηφ αλέξρεηαη ζε 20 εθαηνκκχξηα επξψ εηεζίσο γηα ηελ Δ.Δ., ηφηε είλαη θαλεξή ε αλαγθαηφηεηα αλάιεςεο άκεζεο δξάζεο. Γηφηη δελ δχλαηαη λα κεηαηξαπεί ε Δ.Δ. ζηελ «πην αληαγσληζηηθή νηθνλνκία ηεο γλψζεο» κε έλα ηέηνην νηθνλνκηθφ κεηνλέθηεκα, αιιά νχηε θαη λα γίλεηαη πιένλ ιφγνο γηα ην Δπξσπατθφ θνηλσληθφ κνληέιν, φηαλ απηφ δελ πξνζαξκφδεηαη ζηα λέα δεδνκέλα. 60

61 ΗΗΗ. ΣΟ ΘΔΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΚΑΗ ΣΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ ΠΡΟΛΖΦΖ ΣΧΝ ΦΤΥΟΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΚΗΝΓΤΝΧΝ ΣΖΝ ΔΡΓΑΗΑ Α. Ζ ΘΔΜΗΚΖ ΠΑΡΔΜΒΑΖ ΣΖ Δ.Δ. 1. Ζ ΝΟΜΟΘΔΗΑ ΣΖ Δ.Δ. ΟΓΖΓΗΑ-ΠΛΑΗΗΟ 89/391/ΔΚ Ζ πγεία θαη ε αζθάιεηα ζηελ εξγαζία απνηειεί ζήκεξα έλαλ απφ ηνπο πην ππθλνχο θαη ζεκαληηθνχο ηνκείο ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο ηεο Έλσζεο. Πξάγκαηη, απφ ην 1951 ε Κνηλφηεηα Άλζξαθα θαη Υάιπβα έρεη επηρεηξήζεη λα βειηηψζεη ηελ αζθάιεηα ησλ εξγαδνκέλσλ θαη απηφ ην µέιεµα έρεη επεθηαζεί ζην ζχλνιν ησλ εξγαδνκέλσλ µε ηε ζπλζήθε ηεο Ρψκεο. Έηζη απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70, θαη εηδηθφηεξα µε ηελ έθδνζε ηεο Δπξσπατθήο Δληαίαο Πξάμεο ην 1987, εθπνλήζεθε ζεκαληηθφ λνκνζεηηθφ έξγν ην νπνίν επλνεί µηα αλχςσζε ηνπ επηπέδνπ ησλ πξνηχπσλ πγείαο θαη αζθάιεηαο. Έθηνηε ην ελδηαθέξνλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο επηθεληξψλεηαη ζηε δηακφξθσζε ελφο θνηλνχ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ κε ηελ έθδνζε κεγάινπ αξηζκνχ θνηλνηηθψλ νδεγηψλ, θαη ηε δηάδνζε ηεο πιεξνθφξεζεο κέζσ ηεο πξνψζεζεο πνιιψλ ελεκεξσηηθψλ δξάζεσλ. Μέρξη ζήκεξα ε ζεκαληηθφηεξε ζεζκηθή παξέκβαζε ζην πεδίν απηφ είλαη ε νδεγία «πιαίζην» 89/391/ΔΟΚ, πεξί ηεο εθαξκνγήο κέηξσλ κε ζηφρν ηελ πξναγσγή ηεο βειηίσζεο ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο πγείαο ησλ εξγαδνκέλσλ θαηά ηελ εξγαζία. Ζ νδεγία απηή θαιχπηεη φινπο ηνπο θηλδχλνπο ζηνλ ρψξν εξγαζίαο ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ θηλδχλσλ ςπρνθνηλσληθνχ ραξαθηήξα, φπσο ην άγρνο θαη ε εζηθή παξελφριεζε. ηφρνο ηεο νδεγίαο πιαίζην 89/391/ΔΟΚ είλαη λα εμαζθαιίδεηαη ε θαιχηεξε πξνζηαζία ησλ εξγαδνκέλσλ θαηά ηελ εξγαζία, κέζσ πξνιεπηηθψλ κέηξσλ φζνλ αθνξά ηα εξγαηηθά αηπρήκαηα θαη ηηο επαγγεικαηηθέο αζζέλεηεο, κε ηελ πιεξνθφξεζε, κε ηηο δηαβνπιεχζεηο, θαη κε ηελ ηζφξξνπε ζπκκεηνρή θαη ηελ θαηάξηηζε ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ησλ εθπξνζψπσλ ηνπο. Ζ νδεγία-πιαίζην απηή ρξεζηκεχεη σο βάζε θαη γηα ηηο εηδηθέο νδεγίεο πνπ αθνξνχλ ζπγθεθξηκέλνπο επαγγεικαηηθνχο ηνκείο θαη νκάδεο θηλδχλνπ πνπ είλαη ηδηαίηεξα επάισηεο θαη πξέπεη λα πξνζηαηεχνληαη απφ ηνπο θηλδχλνπο πνπ ηηο απεηινχλ εηδηθά. Γεληθφηεξα, ε νδεγία εθαξκφδεηαη ζε φινπο ηνπο ηδησηηθνχο ή 61

62 δεκφζηνπο ηνκείο δξαζηεξηνηήησλ εθηφο απφ νξηζκέλεο εηδηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο θαη ησλ ππεξεζηψλ πξνζηαζίαο ησλ πνιηηψλ. Ζ εθαξκνγή ηεο εμαζθαιίδεηαη κε κέηξα πνπ θαζνξίδνληαη ζχκθσλα κε ηελ εζληθή λνκνζεζία θαη πξαθηηθή. χκθσλα κε ηελ νδεγία βαζηθέο ππνρξεψζεηο ησλ εξγνδνηψλ είλαη: λα εμαζθαιίδνπλ ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία ησλ εξγαδνκέλσλ ζρεηηθά κε φιεο ηηο πιεπξέο ηεο εξγαζίαο, θπξίσο κε βάζε ηηο απαξηζκνχκελεο γεληθέο αξρέο πξφιεςεο, ρσξίο ρξεκαηηθή επηβάξπλζε γηα ηνπο εξγαδνκέλνπο, λα αμηνινγνχλ ηνπο επαγγεικαηηθνχο θηλδχλνπο, αθφκε θαη θαηά ηελ επηινγή ησλ δηάθνξσλ ηχπσλ εμνπιηζκνχ θαη θαηά ηε δηεπζέηεζε ησλ ρψξσλ εξγαζίαο θαη λα δεκηνπξγνχλ ππεξεζίεο πξνζηαζίαο θαη πξφιεςεο, λα θαηαγξάθνπλ θαη λα αλαγγέιινπλ ηα εξγαηηθά αηπρήκαηα, λα νξγαλψλνπλ ηελ παξνρή πξψησλ βνεζεηψλ, ηελ ππξαζθάιεηα, ηελ απνκάθξπλζε ησλ εξγαδνκέλσλ ζε πεξίπησζε θηλδχλνπ θαη λα ιακβάλνπλ κέηξα ζε πεξίπησζε ζνβαξνχ θαη άκεζνπ θηλδχλνπ, λα πιεξνθνξνχλ ηνπο εξγαδνκέλνπο, λα δεηνχλ ηε γλψκε ηνπο θαη λα δηεπθνιχλνπλ ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζην πιαίζην φισλ ησλ ζεκάησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία θαηά ηελ εξγαζία, λα εμαζθαιίδνπλ φηη θάζε εξγαδφκελνο θαηαξηίδεηαη επαγγεικαηηθά επαξθψο θαη θαηάιιεια φζνλ αθνξά ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία θαηά ηελ εξγαζία. Αληίζηνηρα κεηαμχ ησλ ππνρξεψζεσλ ησλ εξγαδνκέλσλ είλαη : λα ρξεζηκνπνηνχλ κε ζσζηφ ηξφπν ηηο κεραλέο θαη ηα άιια κέζα, ηνλ εμνπιηζκφ αηνκηθήο πξνζηαζίαο θαζψο θαη ηα ζπζηήκαηα αζθάιεηαο, λα επηζεκαίλνπλ θάζε εξγαζηαθή θαηάζηαζε πνπ παξνπζηάδεη ζνβαξφ θαη άκεζν θίλδπλν, θαη θάζε ειάηησκα ησλ πξνζηαηεπηηθψλ ζπζηεκάησλ, λα ζπλεηζθέξνπλ έηζη ψζηε λα ηθαλνπνηνχληαη νη απαηηήζεηο ηεο πγεηνλνκηθήο πξνζηαζίαο πνπ επηβάιινληαη νχησο ψζηε λα δηεπθνιχλεηαη ν εξγνδφηεο λα εμαζθαιίδεη φηη ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ θαη νη ζπλζήθεο είλαη αζθαιείο θαη αθίλδπλεο. 62

63 Ζ νδεγία φπσο αλαθέξζεθε θαιχπηεη φινπο ηνπο θηλδχλνπο ζηνλ ρψξν εξγαζίαο ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ θηλδχλσλ ςπρνθνηλσληθνχ ραξαθηήξα. Οη απαηηήζεηο γηα ηελ εθηίκεζε ησλ θηλδχλσλ θαη ηελ ιήςε κέηξσλ πξφιεςεο αθνξνχλ ηνπο θηλδχλνπο ςπρνθνηλσληθνχ ραξαθηήξα, φπσο είλαη ην άγρνο θαη ε ςπρνινγηθή βία ζηνλ ρψξν εξγαζίαο, θαηά ηνλ ίδην ηξφπν πνπ αθνξνχλ ινηπνχο επαγγεικαηηθνχο θηλδχλνπο φπσο είλαη ε αζθάιεηα ησλ κεραλψλ. Ζ αλαθνξά ζε απηνχο γίλεηαη κέζσ ηεο επηζήκαλζεο κεηαμχ ησλ ππνρξεψζεσλ ησλ εξγνδνηψλ φηη «πξέπεη λα εμαζθαιίδνπλ ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία ησλ εξγαδνκέλσλ ζρεηηθά κε φιεο ηηο πιεπξέο ηεο εξγαζίαο» αμηνινγψληαο θαη, αλ ρξεηαζηεί, πξνιακβάλνληαο ηνπο θηλδχλνπο πνπ αθνξνχλ ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία ησλ εξγαδνκέλσλ, «κεηαμχ άιισλ θαηά ηελ επηινγή ηνπ ρξεζηµνπνηνχµελνπ εξγαζηαθνχ εμνπιηζκνχ,., θαζψο θαη θαηά ηε δηαξξχζκηζε ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο». πγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ηελ πξνζέγγηζε ηεο Οδεγίαο 66 γηα ηελ εμάιεηςε ή κείσζε ηνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο ηεο βίαο θαη ηεο εζηθήο παξελφριεζεο, νη εξγνδφηεο νθείινπλ : Να ζηνρεχνπλ ζηελ πξφιεςε ηνπ άγρνπο, ηεο βίαο θαη ηεο εζηθήο παξελφριεζεο ζηελ εξγαζία. Να εθηηκνχλ ηνπο θηλδχλνπο ηνπ άγρνπο πνπ νθείιεηαη ζηελ εξγαζία, αλαδεηψληαο ηνπο παξάγνληεο πίεζεο ζηελ εξγαζία πνπ είλαη δπλαηφ λα πξνθαιέζνπλ πςειά θαη δηαξθή επίπεδα άγρνπο θαη δηαπηζηψλνληαο πνηνη είλαη δπλαηφ λα ζηγνχλ απφ απηνχο. Να εθηηκνχλ ηνλ θίλδπλν εκθάληζεο πεξηζηαηηθψλ παξελφριεζεο θαη άζθεζεο βίαο. Να ιακβάλνπλ ηα απαξαίηεηα κέηξα γηα ηελ πξφιεςε βιαβψλ θαη παξφκνησλ πεξηζηαηηθψλ. Ζ πξνζέγγηζε ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ κε έκθαζε ζην άγρνο, πξνθχπηεη δηακέζνπ ηεο αλαθνξάο ζηελ νξγάλσζε θαη δηαρείξηζε ηεο εξγαζίαο, παξάγνληεο νη νπνίνη κεηψλνπλ ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ εξγαδνκέλσλ θαη βιάπηνπλ ηελ πνηφηεηα ηεο εξγαζίαο ηνπο. Ζ πξφιεςή ηνπο άιισζηε, φπσο είδακε ζην πξψην κέξνο ηεο κειέηεο, δελ 66 Άγρνο ζηελ εξγαζία Facts 22 θαη Παξελφριεζε ζηνλ ρψξν εξγαζίαο Facts 23, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηελ Τγεία ζηελ Δξγαζία,

64 είλαη απιψο κία εζηθή θαη λνκηθή επζχλε αιιά είλαη αζθαιψο πξνο ην ζπκθέξνλ φισλ : ησλ εξγαδνκέλσλ, ησλ επηρεηξήζεσλ, ηεο πνιηηείαο, ηεο θνηλσλίαο θαη ηεο νηθνλνκίαο. Ζ νδεγία-πιαίζην 89/391/ΔΟΚ απνηειεί µηα νδεγία-θιεηδί, πξψηνλ δηφηη αλαθέξεηαη ζηελ εμαζθάιηζε ηεο ΔΑΤ ζρεηηθά κε φιεο ηηο πιεπξέο ηεο εξγαζίαο, θαη δεχηεξνλ δηφηη επηβεβαηψλεη ηελ πξνηεξαηφηεηα θαη ηε ζεκαζία ηεο πξφιεςεο ζηνλ ηνκέα απηφ. κσο, δεδνκέλεο ηεο κεγάιεο δηαθνξνπνίεζεο ησλ εξγαζηαθψλ ζπλζεθψλ κεηαμχ ησλ θξαηψλ, ησλ επαγγεικαηηθψλ θιάδσλ θαη ησλ εθάζηνηε εξγαζηαθψλ ρψξσλ, ε νδεγία απηή ζεσξείηαη κε δεζκεπηηθήο θχζεσο ιφγσ ηεο γεληθφηεηάο ηεο. Παξέρεη απιψο έλα πιαίζην απφ ην νπνίν θάζε ελδηαθεξφκελν κέξνο (θξάηνο, νξγάλσζε, επηρείξεζε, εξγνδφηεο) κπνξεί λα επηιέμεη δέζκε κέηξσλ ηα νπνία λα πξνζαξκφζεη ζηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ηνπ θαη αλ ζέιεη λα επεθηείλεη πεξηζζφηεξν. Γη απηφ θαη ζε πνιινχο επαγγεικαηηθνχο ηνκείο έρνπλ εθδνζεί απφ ηελ Δ.Δ. εμεηδηθεπκέλεο νδεγίεο νη νπνίεο επεθηείλνπλ ην πεξηερφκελν ηεο νδεγίαο- πιαίζην ζηνπο θηλδχλνπο πνπ ηνπο απεηινχλ εηδηθά. Κάηη πνπ δελ έγηλε κε ηνπο ςπρνθνηλσληθνχο θηλδχλνπο, νη νπνίνη κέρξη ζήκεξα δελ έρνπλ θαλ ζπκπεξηιεθζεί ζηνπο επίζεκα αλαγλσξηζκέλνπο επαγγεικαηηθνχο θηλδχλνπο. Σα ηειεπηαία φκσο ρξφληα ην ζέκα ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ έρεη γίλεη ην επίθεληξν ηδηαίηεξεο πξνζνρήο ζηελ Έλσζε. Ζ εκθάληζε ησλ λέσλ απηψλ θηλδχλσλ ζην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ θαη ε βειηίσζε ησλ δπλαηνηήησλ επηζήκαλζεο θαη εληνπηζκνχ θάπνησλ κνξθψλ ηνπο είρε σο ζπλέπεηα λα αλαδεηεζνχλ απζηεξφηεξεο απαηηήζεηο γηα ηε ιήςε κέηξσλ πξνζηαζίαο φζνλ αθνξά φρη κφλνλ ηνπο πιηθνχο αιιά θαη ηνπο ςπρνθνηλσληθνχο θηλδχλνπο. Δπηπιένλ ζηα πιαίζηα ηεο ζεκεξηλήο ζπλεξγαζίαο ζηνπο θφιπνπο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο απνδίδεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηηο δξάζεηο γηα ηε δεκηνπξγία πεξηζζφηεξσλ θαη θαιχηεξσλ ζέζεσλ εξγαζίαο, ζηελ πνηφηεηα θαη ζηε βειηίσζε ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο, θαζψο θαη ζηε ιήςε κέηξσλ γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ απνθιεηζκνχ απφ ηνλ ηνµέα ηεο απαζρφιεζεο θαη ηεο καθξνρξφληαο αλεξγίαο. Ζ πξφιεςε θαη ε εμάιεηςε ησλ ςπρνθνηλσληθψλ επαγγεικαηηθψλ θηλδχλσλ ζεσξείηαη πιένλ παξάκεηξνο απηψλ ησλ δξάζεσλ θαη ζπκβαδίδεη κε ηελ επξσπατθή θνηλσληθή αηδέληα θαη ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηελ απαζρφιεζε. 64

65 2. ΜΖ ΓΔΜΔΤΣΗΚΔ ΠΑΡΔΜΒΑΔΗ ΣΖ Δ.Δ. α. Παξάιιειεο δξάζεηο Ζ νξγάλσζε θαη ε πνηόηεηα ηεο εξγαζίαο Οη πξψηεο πξσηνβνπιίεο γηα ηελ δηεχξπλζε ησλ κέηξσλ ηεο ΔΑΤ ζην πεδίν ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ μεθίλεζαλ κε ηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο ζεκαζίαο ηνπο γηα ηελ πνηφηεηα ηεο εξγαζίαο θαη ηεο ζνβαξφηεηαο ησλ επηπηψζεψλ ηνπο ζηελ απαζρφιεζε θαη ελ γέλεη ζηελ νηθνλνκία.. Σα απνηειέζκαηα ηεο δεχηεξεο επξσπατθήο έξεπλαο γηα ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο ηνπ επξσπατθνχ ηδξχκαηνο γηα ηελ βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο θαη εξγαζίαο ζην Γνπβιίλν ην 1996 θαηέδεημαλ ηελ ζεκαζία ησλ λέσλ απηψλ θηλδχλσλ θαη ηνλ ξφιν ηνλ νπνίν δηαδξακαηίδνπλ ζην λέν κεηαβηνκεραληθφ εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ. Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο Οδεγία γηα ηελ εθηίκεζε επηθηλδπλόηεηαο ζηελ εξγαζία Γηα πξψηε θνξά ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή αλαθέξεηαη ζηνλ ςπρνθνηλσληθφ θίλδπλν ηνπ άγρνπο ζηελ αλαθνίλσζή ηεο Οδεγία γηα ηελ εθηίκεζε επηθηλδπλφηεηαο ζηελ εξγαζία ην , φπνπ ζπζηήλεη ηελ πξνζνρή ζηελ αλάγθε αλαζεψξεζεο ησλ «ςπρνινγηθψλ, θνηλσληθψλ θαη θπζηθψλ παξαγφλησλ πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ εκθάληζε ηνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο, φπσο θαη ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν επηδξνχλ ζηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θαη ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ». Ζ ζχζηαζε απηή γίλεηαη έπεηηα απφ ηελ εθηίκεζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο ηνπ Ηδξχκαηνο, φπνπ ην άγρνο αλαδείρζεθε ζηελ δεχηεξε ζπρλφηεξε επαγγεικαηηθή αζζέλεηα κεηά ηα κπνζθειεηηθά πξνβιήκαηα, επεξεάδνληαο ην 28% ησλ εξγαδνκέλσλ. Γελ επεθηάζεθε φκσο πεξαηηέξσ. 67 European Commission : Guidance on risk assessment at work, Brussels 1996b. 65

66 Γηαθήξπμε ηνπ Λνπμεκβνύξγνπ Σo ελδηαθέξνλ ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο γηα ηα ςπρνθνηλσληθά ζέκαηα ηεο εξγαζίαο έξρεηαη λα ζπκπιεξψζεη ν Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Πξναγσγή ηεο Τγείαο ζηελ Δξγαζία ην 1997, κε ηελ Γηαθήξπμε ηνπ Λνπμεκβνχξγνπ γηα ηελ Πξναγσγή ηεο πγείαο ζηελ εξγαζία ζηελ Δ.Δ., ζχκθσλα κε ηελ νπνία: «ε πξναγσγή ηεο πγείαο ζην ρψξν εξγαζίαο είλαη κία ζπληνληζκέλε πξνζπάζεηα ησλ εξγνδνηψλ, ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηεο θνηλσλίαο, κε ζηφρν ηε βειηίσζε ηεο πγείαο θαη ηεο επεμίαο ησλ αλζξψπσλ ζην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ». Ζ θαηλνηνκία ηεο Γηαθήξπμεο ηνπ Λνπμεκβνχξγνπ έγθεηηαη ζηελ εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηεο επεμίαο ησλ εξγαδνκέλσλ ζηα ζέκαηα ηεο ΔΑΤ. πγθεθξηκέλα ε πξναγσγή ηεο επεμίαο ησλ εξγαδνκέλσλ ζα επηηπγράλεηαη κε : πλδπαζκφ ηεο ζηξαηεγηθήο ηεο κείσζεο ησλ θηλδχλσλ κε ηελ ζηξαηεγηθή αλάπηπμεο παξαγφλησλ πξναγσγήο ηεο πγείαο. Γηνηθεηηθέο πξαθηηθέο νη νπνίεο ζα αλαγλσξίδνπλ φηη νη εξγαδφκελνη απνηεινχλ παξάγνληα επηηπρίαο θαη φρη παξάγνληα θφζηνπο γηα ηελ επηρείξεζε. Δλίζρπζε ηεο ζπκκεηνρήο ησλ ππαιιήισλ θαη ελζάξξπλζε ηεο αλάιεςεο πξσηνβνπιηψλ θαη αξκνδηνηήησλ. Μεζφδνπο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο νη νπνίεο ζα παξέρνπλ ζηνπο εξγαδφκελνπο ηελ απαξαίηεηε ηζνξξνπία κεηαμχ ησλ επαγγεικαηηθψλ ηνπο απαηηήζεσλ, ηεο δπλαηφηεηαο πξνγξακκαηηζκνχ ηεο εξγαζία ηνπο, ηνπ επηπέδνπ ησλ πξνζφλησλ ηνπο θαζψο θαη ηεο θνηλσληθήο ππνζηήξημεο απφ ην εξγαζηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ. Γηεχζπλζε αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ε νπνία ζα πξνάγεη απ φιεο ηηο πιεπξέο ηελ πγεία ηνπ πξνζσπηθνχ. Οινθιεξσκέλε ΔΑΤ. Ζ κέζνδνο πξναγσγήο ηεο πγείαο θαη επεμίαο ηεο Γηαθήξπμεο ηνπ Λνπμεκβνχξγνπ, εθηφο απφ ηελ έλλνηα ηεο επεμίαο, εηζάγεη θαη κηα πνιχπιεπξε θαη πνιπεπίπεδε ζπλεξγαζία φισλ ησλ ελδηαθεξνκέλσλ κεξψλ, θαη παξαπέκπεη θαη απηή φπσο θαη ε Δπηηξνπή, ζηελ ζεκαζία ηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο γηα ηελ επίηεπμε ηεο πνηφηεηαο ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο. 66

67 Πξάζηλε Βίβινο γηα ηελ Απαζρόιεζε Σν επφκελν ζεκαληηθφ βήκα γηα ηνπο ςπρνθνηλσληθνχο θηλδχλνπο έγηλε φρη κέζα απφ ηελ πνιηηηθή γηα ηελ ΔΑΤ αιιά κέζα απφ ηελ πνιηηηθή γηα ηελ απαζρφιεζε. Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή εμέδσζε ην 1997 ηελ Πξάζηλε Βίβιν γηα ηελ Νέα νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο, κε ζηφρν ηελ βειηίσζε ηεο απαζρφιεζεο θαη ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο κέζσ κηαο θαιχηεξεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο ε νπνία ζα βαζίδεηαη ζηελ πνηφηεηα θαη ηελ επειημία. χκθσλα κε ηελ Πξάζηλε Βίβιν ηεο Δπηηξνπήο δελ ππάξρεη έλα ζπγθεθξηκέλν κνληέιν επέιηθηεο επηρείξεζεο, αιιά κηα ζεηξά νξγαλσηηθψλ πξαθηηθψλ νη νπνίεο πξνζαξκφδνπλ ηελ επηρείξεζε ζηα εθάζηνηε δεδνκέλα. θνπφο ηνπο είλαη ε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ επξσπατθψλ επηρεηξήζεσλ, ηεο πνηφηεηαο ησλ εξγαζηαθψλ ζπλζεθψλ θαη ηεο απαζρνιεζηκφηεηαο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Μέζσ ηεο Πξάζηλεο Βίβινπ γηα ηελ λέα νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο, ην ζέκα απηφ θαη νη εγγελείο επαγγεικαηηθνί θίλδπλνη κε ηνπο νπνίνπο ζπλδέεηαη, παξέκεηλε ζην πξνζθήλην. Ζ ζρέζε ηνπ κε ηελ απαζρφιεζε θαη ηελ νηθνλνκία, δχν θξίζηκνπο ηνκείο πνιηηηθήο ηεο Δ.Δ., έδσζε έλαπζκα γηα πνιιέο ζπδεηήζεηο θαη πξσηνβνπιίεο γχξσ απφ ην ζέκα ηεο λέαο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο, απφ επξσπατθά ζεζκηθά φξγαλα, επξσπατθνχο νξγαληζκνχο, Κ-Μ θαη νξγαλψζεηο, θαη άλνημε ηνλ δξφκν γηα ηελ επηθέληξσζε ησλ ελδηαθεξνκέλσλ ζην ζέκα ηεο νξγάλσζεο θαη ηνπο θηλδχλνπο ηνπο νπνίνπο εγθπκνλεί. Γηαθήξπμε ηνπ Σόθπν Ζ ζνβαξφηεηα θαη επηθαηξφηεηα ηνπ ζέκαηνο ηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο άλνημε ηνλ δξφκν γηα ηελ ελαζρφιεζε κε ην άγρνο ζηελ εξγαζία, έλαλ ςπρνθνηλσληθφ θίλδπλν πνπ ζπλδέεηαη άξξεθηα κε απηήλ θαη απεηιεί φπσο πιένλ ζπλεηδεηνπνηήζεθε φρη κφλν ηελ πγεία θαη ηελ επεμία ησλ εξγαδνκέλσλ, αιιά θαη ηελ παξαγσγηθφηεηα θαη αληαγσληζηηθφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ. Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή αλέιαβε πξσηνβνπιία θαη ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Τγείαο, ηελ Γηεζλή Οξγάλσζε Δξγαζίαο, ην Ακεξηθαληθφ Δζληθφ Ηλζηηηνχην γηα ηελ Δπαγγεικαηηθή Αζθάιεηα θαη Τγηεηλή, θαζψο θαη ηα Τπνπξγεία Απαζρφιεζεο θαη Τγείαο θαη Πξφλνηαο ηεο Ηαπσλίαο, 67

68 ζπγθέληξσζαλ δηαθεθξηκέλνπο επηζηήκνλεο γηα λα εξεπλήζνπλ πεξαηηέξσ ην ζέκα ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ θαη ζπγθεθξηκέλα ηνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο θαη ησλ επηπηψζεψλ ηνπ. Απνηέιεζκα ηεο ζπλεξγαζίαο απηήο ήηαλ ε Γηαθήξπμε ηνπ Σφθπν ην 1998, ε νπνία θαηεδείθλπε κεζφδνπο πξφιεςεο ηνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο κε απψηεξν ζηφρν «ηελ πξναγσγή ηεο πγείαο θαη ηεο επεμίαο ησλ εξγαδνκέλσλ, ηελ παξαγσγηθφηεηα θαη ηελ νηθνλνκηθή επξσζηία ησλ επηρεηξήζεσλ, ηελ ζπκκεηνρή ησλ εξγαδνκέλσλ ζηηο δεκνθξαηηθέο δηαδηθαζίεο, θαζψο θαη ηελ ελδπλάκσζε ηνπ θνηλσληθνχ θεθαιαίνπ κέζα θαη έμσ απφ ηνλ ρψξν εξγαζίαο». Σν κεγάιν ελδηαθέξνλ πνπ πξνέθπςε απφ ηελ Πξάζηλε Βίβιν γηα ηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο ζε ζπλδπαζκφ κε ηα απνηειέζκαηα γηα ην εξγαζηαθφ άγρνο ηα νπνία παξνπζηάζζεθαλ ζηε Γηαθήξπμε ηνπ Σφθπν, νδήγεζαλ ηνλ ίδην θηφιαο ρξφλν ηελ Δπηηξνπή ζηελ δξνκνιφγεζε δηαβνχιεπζεο επί ησλ ζεκάησλ απηψλ, απφ φπνπ πξνέθπςε ε δεχηεξε έξεπλα γηα ηελ Δλζσκάησζε ηεο πξνζηαζίαο ηεο πγείαο ζε φιεο ηηο θνηλνηηθέο πνιηηηθέο 68. ηελ έξεπλα απηή αλαιχεηαη ην κέγεζνο ησλ επηπηψζεσλ ησλ θνηλνηηθψλ πνιηηηθψλ θαη ηδηαίηεξα ηεο πνιηηηθήο απαζρφιεζεο ζηελ πγεία ησλ εξγαδνκέλσλ, επηπηψζεηο πνπ δελ ζπλάδνπλ κε ηελ πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ. χκθσλα κε ην άξζξν 152 ηεο πλζήθεο ηνπ Άκζηεξληακ «πξέπεη λα εμαζθαιίδεηαη έλα πςειφ επίπεδν πξνζηαζίαο ηεο αλζξψπηλεο πγείαο θαηά ηνλ θαζνξηζκφ θαη ηελ εθαξκνγή φισλ ησλ θνηλνηηθψλ πνιηηηθψλ θαη δξαζηεξηνηήησλ». Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο γηα ηνλ Δθζπγρξνληζκό ηεο νξγάλσζεο εξγαζίαο Μηα ζεηηθή πξνζέγγηζε Έπεηηα απφ ηηο δηαπηζηψζεηο απηέο ηεο δηαβνχιεπζεο θαη ηεο ζπλαθφινπζεο έξεπλαο, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή πξνρψξεζε ζε αληίζηνηρε αλαθνίλσζε 69 φπνπ θαηέιεγε ζηα εμήο ζπκπεξάζκαηα : 68 Commision s Second report on the Integration of Health protection Requirements in Community Policies. 69 Modernising the organisation of work - A positive approach (COM(98)592) 68

69 Ζ Δπξψπε πξέπεη λα θαιιηεξγήζεη ηηο δεμηφηεηεο θαη λα πξνσζήζεη ηελ πνηφηεηα ζηελ εξγαζία, έηζη ψζηε λα βειηηψζεη ηελ παξαγσγηθφηεηα θαη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηεο απαζρφιεζεο. Ζ δηαδηθαζία εθζπγρξνληζκνχ πξέπεη λα επηζπεπζζεί. Οη λέεο, πην επέιηθηεο κνξθέο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο δελ έρνπλ αθφκε δηαδνζεί αξθεηά. Αλ θαη έρνπλ αλαπηπρζεί θάπνηεο θαιέο πξαθηηθέο απφ ηδηψηεο, ρξεηάδεηαη πξνζπάζεηα γηα λα κεηαηξαπνχλ ζε θαηλνηφκεο θνηλνηηθέο πνιηηηθέο. Ζ λέα νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο επεξεάδεη φινπο ηνπο ρψξνπο εξγαζίαο, ηδησηηθφ θαη δεκφζην ηνκέα, κεγάιεο θαη κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο. Σα κέηξα γηα ηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο απνηεινχλ επζχλε ησλ επηρεηξήζεσλ : ε εθαξκνγή ησλ θαηάιιεισλ θαη απνηειεζκαηηθφηεξσλ κεζφδσλ απνηειεί ηνλ βαζηθφ ξφιν ηεο δηνίθεζεο κε ηελ θαηά ην (δνθνχλ) ζπκκεηνρή ησλ εξγαδνκέλσλ. Ζ ζπλεξγαζία γηα ηελ αιιαγή απνηειεί ην θιεηδί ηεο επηηπρίαο. Καηά ηελ εθαξκνγή ησλ λέσλ κεζφδσλ νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο πξέπεη λα ιεθζεί ππφςε ε παξάκεηξνο ηνπ θχινπ, θαζψο θαη ν ζπλδπαζκφο ηεο επαγγεικαηηθήο κε ηελ νηθνγελεηαθή δσή. Σα παξαπάλσ ζπκπεξάζκαηα ζπλνςίδνπλ ηελ ζεκαζία ηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο γηα ηελ πνηφηεηα αιιά θαη ηελ παξαγσγηθφηεηα θαζψο θαη ηνπο λένπο θηλδχλνπο πνπ απηή εγθπκνλεί, θαη νδήγεζαλ ηελ Δπηηξνπή λα δεηήζεη ηελ ζπλδξνκή ησλ επξσπαίσλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ ζηελ αλάπηπμε ηεο λέαο πξνζέγγηζεο ζηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θαη ηελ δηαδηθαζία ηεο αιιαγήο, νχησο ψζηε λα ηθαλνπνηεζνχλ αθελφο νη αλάγθεο ησλ επηρεηξήζεσλ γηα επειημία θαη αθεηέξνπ ε αλάγθε ησλ εξγαδνκέλσλ γηα αζθάιεηα θαη πξνζηαζία ηεο πγείαο ηνπο θαηά ηελ δηάξθεηα ησλ απαηηνχκελσλ αιιαγψλ. Έθζεζε ηνπ Δπξσπατθνύ Κνηλνβνπιίνπ γηα ηελ ελδηάκεζε έθζεζε ηεο Δπηηξνπήο πεξί ηνπ Κνηλνηηθνύ Πξνγξάκκαηνο Αζθάιεηαο θαη Τγείαο ζην Υώξν Δξγαζίαο ( ) Ζ παξάπιεπξε πξνζέγγηζε ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ ηεο εξγαζίαο κέζσ ηεο ελαζρφιεζεο γηα ηελ λέα νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θαηέιεμε ελ ηέιεη ζηελ αλαγλψξηζε ηεο ζεκαζίαο θαη ηεο επηθηλδπλφηεηάο ηνπο θαη ζηελ γηα πξψηε θνξά ζπγθεθξηκέλε 69

70 αλαθνξά ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ ζε Έθζεζή ηνπ 70 ην ηελ Έθζεζε απηή ην Κνηλνβνχιην ζεκεηψλεη φηη : Ζ Δπηηξνπή πξέπεη λα εξεπλήζεη ηνπο λένπο θηλδχλνπο νη νπνίνη δελ θαιχπηνληαη απφ ηελ ηξέρνπζα λνκνζεζία φπσο : ην άγρνο, ε εμάληιεζε, ε βία θαη ε απεηιή βίαο, θαζψο θαη ε παξελφριεζε ζην ρψξν εξγαζίαο. Σα κπνζθειεηηθά πξνβιήκαηα θαη νη ςπρνθνηλσληθέο δηαηαξαρέο φπσο ην άγρνο απνηεινχλ ηηο δχν κεγαιχηεξεο ζχγρξνλεο απεηιέο γηα ηελ πγεία ησλ εξγαδνκέλσλ. Σα πεξηζζφηεξα πξνβιήκαηα πξνθαινχληαη απφ ηελ έιιεηςε απηνλνκίαο ζην ρψξν εξγαζίαο, θαζψο θαη απφ ηελ κνλφηνλε, επαλαιακβαλφκελε θαη άλεπ ελδηαθέξνληνο εξγαζία, ηππηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο γπλαηθείαο απαζρφιεζεο. Ο εξγνλνκηθφο ζρεδηαζκφο ηεο εξγαζίαο είλαη νπζηψδνπο ζεκαζίαο γηα ηελ πξνζηαζία ηεο αζθάιεηαο θαη πγηεηλήο ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο. Ζ εξγαζία πξέπεη λα πξνζαξκφδεηαη ζηηο αλζξψπηλεο δπλαηφηεηεο θαη αλάγθεο θαη φρη ην αληίζηξνθν. Μφλν κε ηελ πξφιεςε ηεο αζπκβαηφηεηαο κεηαμχ ησλ επαγγεικαηηθψλ απαηηήζεσλ θαη ησλ ηθαλνηήησλ ησλ εξγαδνκέλσλ, είλαη δπλαηή ε παξακνλή ηνπο ζηελ εξγαζία κέρξη ηελ ειηθία ζπληαμηνδφηεζεο. Ζ ΔΑΤ πξέπεη λα επεθηαζεί ζε φιεο ηηο θαηεγνξίεο ησλ εξγαδνκέλσλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ, απηψλ πνπ εξγάδνληαη απφ ην ζπίηη θαη ησλ ηειε-εξγαδφκελσλ. Ζ πξναγσγή ηεο ΔΑΤ θαη ηεο πνηφηεηαο ηεο εξγαζίαο πξέπεη λα απνηειεί θαζεκεξηλή πξαθηηθή ζε ζπλεξγαζία εξγνδνηψλ θαη εξγαδνκέλσλ. Τπνπξγηθή Γηαθήξπμε ηνπ Λνλδίλνπ Ζ Έθζεζε ηνπ Κνηλνβνπιίνπ απνηέιεζε ζηαζκφ γηα ηνπο ςπρνθνηλσληθνχο θηλδχλνπο. Γελ κπφξεζε φκσο λα νδεγήζεη ζε δεζκεπηηθή παξέκβαζε εθ κέξνπο ηεο Δπηηξνπήο, δειαδή ζε εμεηδίθεπζε ηεο νδεγίαο-πιαίζην 89/391/ΔΟΚ ζηνλ ηνκέα ησλ λέσλ απηψλ θηλδχλσλ. Γηα ηνλ ιφγν απηφ ν Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο αλέιαβε ηελ πξσηνβνπιία γηα ηελ δηνξγάλσζε παγθφζκηνπ ζπλεδξίνπ ην 1999 ππφ ην ηίηιν 70 European Parliament s Resolution Α (25/2/99). 70

71 «Πξνψζεζε θαιψλ πξαθηηθψλ ζηελ δηνίθεζε ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο πγείαο ζηελ βηνκεραλία θαη ηηο επηρεηξήζεηο». Απψηεξνο ζθνπφο ήηαλ ε εθαξκνγή επξσπατθνχ πξνγξάκκαηνο ην νπνίν, ειιείςεη αληίζηνηρεο λνκνζεζίαο, ζα έζεηε ηηο βάζεηο γηα ηελ πξναγσγή κεηαμχ άιισλ θαη ηεο πξνζηαζίαο απφ ηνπο λένπο θηλδχλνπο ζηνπο νπνίνπο ζπλέζηεζε ηελ πξνζνρή ην Κνηλνβνχιην. Σα ζπκπεξάζκαηα ηνπ ζπλεδξίνπ απνηέιεζαλ ηελ Τπνπξγηθή Γηαθήξπμε ηνπ Λνλδίλνπ. ηελ Τπνπξγηθή Γηαθήξπμε ηνπ Λνλδίλνπ, επηζεκάλζεθε ε επηβάξπλζε ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ηεο νηθνλνκίαο ελ γέλεη, απφ ην νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ θφζηνο ησλ αηπρεκάησλ θαη ησλ αζζελεηψλ πνπ νθείινληαη ζηελ εξγαζία ή ζην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ. Κφζηνο ην νπνίν ζηηο επξσπατθέο ρψξεο αλέξρεηαη ζην 3-5% ηνπ εηήζηνπ ΑΔΠ ηνπο. Δπηπιένλ επηζεκάλζεθε ην κέγεζνο ηεο επζχλεο ησλ επαγγεικαηηθψλ αζζελεηψλ γηα ηελ κείσζε ησλ εξγαηηθψλ δπλαηνηήησλ, ηελ αχμεζε ηεο πξνζσξηλήο ή κφληκεο επαγγεικαηηθήο αληθαλφηεηαο, ηελ κηθξφηεξε δηάξθεηα δσήο θαη ηελ πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε, θαζψο θαη γηα ηα ππέξνγθα πνζά κε ηα νπνία επηβαξχλνπλ ηα ζπζηήκαηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο θαη δεκφζηαο πγείαο. Γηα ηνπο ιφγνπο απηνχο πξνηάζεθε ε ελζσκάησζε ηεο ΔΑΤ ζην γεληθφ ζχζηεκα δηνίθεζεο ησλ επηρεηξήζεσλ απφ φπνπ ζα πξνάγεηαη πην απνηειεζκαηηθά κέζσ ηεο θαιχηεξεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο, ηεο παξαθνινχζεζεο ησλ εξγαζηαθψλ πξαθηηθψλ θαη ηεο πξνψζεζεο ηεο θαηάιιειεο εξγαζηαθήο θνπιηνχξαο. Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο Δπέλδπζε ζηελ πνηόηεηα Ζ πξσηνβνπιία ηνπ ΠΟΤ γηα ηηο θαιέο πξαθηηθέο ήηαλ έλα ζεκαληηθφ βήκα γηα ηελ πξφιεςε ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ ζηελ εξγαζία. Πεξαηηέξσ εκβάζπλζε φκσο απφ ζεζκηθήο άπνςεο πξνέθπςε κφλν κεηά ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ζηε Ληζζαβφλα ην 2000, φπνπ θαη ηνλίζηεθε φηη ε Δπξψπε δεη µηα κεηάβαζε πξνο «ηελ νηθνλνκία ηεο γλψζεο», πνπ έρεη ζεµαηνδνηεζεί απφ βαζηέο αιιαγέο νη νπνίεο επεξεάδνπλ ηελ θνηλσλία, ηελ απαζρφιεζε θαη ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα ζηελ εξγαζία. Αλ θαη ην ζπκβνχιην απηφ είρε νηθνλνκηθέο πξνηεξαηφηεηεο, νδήγεζε ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε φηη νη αιιαγέο ζηηο νπνίεο αλαθέξεηαη ξίρλνπλ κηαλ άιιε καηηά θαη ζηελ πνιηηηθή πνπ πξέπεη λα αθνινπζεζεί ζηνλ ζηξαηεγηθφ ηνµέα ηεο ΔΑΤ θαζψο νξίδνπλ λέεο πξνηεξαηφηεηεο. 71

72 Έηζη ν ζηφρνο ηνλ νπνίν έζεζε γηα «πεξηζζφηεξεο θαη θαιχηεξεο ζέζεηο εξγαζίαο» νδήγεζε ηελ Δπηηξνπή ζηελ Αλαθνίλσζή ηεο «Δπέλδπζε ζηελ πνηφηεηα» 71 ην 2001 λα ζέζεη ηελ πξναγσγή ηεο πνηφηεηαο ζηελ εξγαζία σο θεληξηθφ άμνλα γηα ηελ αλάπηπμε ηεο νηθνλνκίαο αιιά θαη ηελ θνηλσληθή ζπλνρή. χκθσλα κε ηελ Αλαθνίλσζε «ε πνηφηεηα ζηελ εξγαζία αληαλαθιά φρη κφλν ηελ επηζπκία ππεξάζπηζεο ησλ θαηψηαησλ νξίσλ ΔΑΤ, αιιά θαη ηελ πξναγσγή ζπλερψο απμαλφκελσλ νξίσλ, έηζη ψζηε λα δηαζθαιηζηεί κηα ηζζφξνπε πξφνδνο. Δμππεξεηεί κε βηψζηκν ηξφπν ηνλ δηπιφ ζηφρν γηα αληαγσληζηηθφηεηα θαη θνηλσληθή ζπλνρή, δεκηνπξγψληαο νηθνλνκηθά θέξδε κέζσ ηεο επέλδπζεο ζηνλ αλζξψπηλν παξάγνληα.» Ζ θαηλνηνκία θαη ην ελδηαθέξνλ ηεο Αλαθνίλσζεο απηήο ζρεηηθά κε ηνπο ςπρνθνηλσληθνχο θηλδχλνπο έγθεηηαη ζην φηη ε Δπηηξνπή πξφηεηλε ηελ δεκηνπξγία δεηθηψλ πνηφηεηαο ηεο εξγαζίαο. Ζ πγεία θαη ε αζθάιεηα είλαη πξνθαλψο βαζηθά ζηνηρεία ηεο πνηφηεηαο ηεο εξγαζίαο θαη πεξηιακβάλνληαη αλάκεζα ζηνπο δείθηεο απηνχο. κσο κεηαμχ ησλ δεηθηψλ πξνηάζεθαλ γηα πξψηε θνξά θαη ηα πνζνζηά εκθάληζεο λέσλ επαγγεικαηηθψλ θηλδχλσλ φπσο ν εληαηηθφο ξπζκφο εξγαζίαο, ην άγρνο ζηελ εξγαζία θαη πξνβιήκαηα ηα νπνία πξνθχπηνπλ απφ ηηο ζρέζεηο ζην ρψξν εξγαζίαο φπσο ε παξελφριεζε θαη ε ςπρνινγηθή θαη ζσκαηηθή βία. Οη δείθηεο ηεο πνηφηεηαο ζηελ εξγαζία εγθξίζεθαλ ζην πκβνχιην ηνπ Λάαθελ ην β. Πξνο κηα λέα θνηλνηηθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία ζηελ εξγαζία Έθζεζε Δπξσπατθνύ Κνηλνβνπιίνπ 2001 γηα ηελ παξελόριεζε ζην ρώξν εξγαζίαο. Δλ φςεη ηεο ζχληαμεο απφ ηελ Δπηηξνπή κηαο λέαο θνηλνηηθήο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα ζηελ εξγαζία, ην Κνηλνβνχιην δεκνζίεπζε «Έθζεζε γηα ηελ παξελφριεζε ζηνλ ρψξν εξγαζίαο» 72, ζέκα ην νπνίν είρε μεθηλήζεη λα εξεπλά απφ ηνλ 71 Employment and social policies: a framework for investing in quality, European Commission, Brussels, , COM(2001) 313 final 72 Έθζεζε ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ ζρεηηθά κε ηελ παξελφριεζε ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο Α5-0283/2001 (ηειηθφ) 72

73 Φεβξνπάξην ηεο ίδηαο ρξνληάο, θαη επί ηνπ νπνίνπ γλσκνδφηεζε θαη ε Δπηηξνπή γηα ηα Ίζα Γηθαηψκαηα ηεο Γπλαίθαο θαη ηηο Ίζεο Δπθαηξίεο. Σν Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην ζπλέηαμε ηελ έθζεζε απηή έρνληαο ππφςε ηνλ αλαγθαίν εθζπγρξνληζκφ ηεο νξγάλσζεο εξγαζίαο, ηηο ηξέρνπζεο θαηεπζπληήξηεο γξαµµέο γηα ηηο πνιηηηθή απαζρφιεζεο θαζψο θαη ηελ θνηλσληθή πνιηηηθή ηεο Έλσζεο. ηελ έθζεζε παξέζεηε κηα ιεπηνκεξή έξεπλα γηα ηελ παξελφριεζε ζηελ νπνία παξνπζίαδε ηα απνηειέζκαηα ζθπγκνκέηξεζεο ηνπ Ηδξχκαηνο ηνπ Γνπβιίλνπ, ζχκθσλα κε ηα νπνία κεηαμχ εξγαδνκέλσλ, έλα 8% ησλ εξγαδνκέλσλ ζηελ ΔΔ, πνζνζηφ πνπ αληηζηνηρεί ζε 12 εθαη. άηνκα, δειψλνπλ φηη έρνπλ ππνζηεί, θαηά ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο, παξελφριεζε ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο, πνζνζηφ φκσο ην νπνίν κπνξεί λα ζεσξεζεί θαηά πνιχ θαηψηεξν ηνπ πξαγκαηηθνχ. χκθσλα κε ηα ζηνηρεία απηά, ην Κνηλνβνχιην δήισλε φηη ε εζηθή παξελφριεζε - έλα θαηλφκελν ηνπ νπνίνπ ε πξαγκαηηθή έθηαζε δελ είλαη αθφκε γλσζηή - απνηειεί ζνβαξφ πξφβιεκα ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο θαη φηη πξέπεη επεηγφλησο λα δνζεί κεγαιχηεξε πξνζνρή θαη λα θαηαβιεζνχλ πεξηζζφηεξεο πξνζπάζεηεο γηα ηελ εμεχξεζε λέσλ ηξφπσλ θαηαπνιέκεζεο ηνπ. Γεδνκέλνπ κάιηζηα φηη ηα άηνκα πνπ πθίζηαληαη εζηθή παξελφριεζε είλαη πνιχ πεξηζζφηεξν επάισηα ζην άγρνο απφ φηη νη εξγαδφκελνη ελ γέλεη, ηφληζε φηη ε ιήςε κέηξσλ θαηά ηεο παξελφριεζεο ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο πξέπεη λα ζεσξεζεί σο ζεκαληηθή ζπκβνιή ζηελ επηδίσμε πςειφηεξεο πνηφηεηαο θαη θαιχηεξσλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο. Σα κέηξα απηά ζα ζπκβάιινπλ επίζεο ζηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη ζα απνηειέζνπλ ηαπηφρξνλα θίλεηξν θνηλνηηθψλ δξάζεσλ πνπ εγγξάθνληαη ζηελ επξσπατθή θνηλσληθή Αηδέληα θαη ηηο θαηεπζπληήξηεο γξαµµέο γηα ηελ απαζρφιεζε. Απνηειεζκαηηθά, ην Κνηλνβνχιην δεηεί απφ ηελ Δπηηξνπή, ζηηο αλαθνηλψζεηο ηεο αθελφο γηα µηα θνηλνηηθή ζηξαηεγηθή ππέξ ηεο πγείαο θαη ηεο αζθάιεηαο ζηελ εξγαζία θαη αθεηέξνπ ζρεηηθά µε ηελ ελίζρπζε ηεο πνηνηηθήο δηάζηαζεο ζηελ απαζρφιεζε θαη ζηελ θνηλσληθή πνιηηηθή, θαζψο θαη ζην Πξάζηλν Βηβιίν γηα ηελ θνηλσληθή επζχλε ησλ επηρεηξήζεσλ, λα ιάβεη επίζεο ππφςε ηεο ηνπο ςπρηθνχο, ςπρνθνηλσληθνχο ή θνηλσληθνχο παξάγνληεο ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο, ζπµπεξηιαµβαλνµέλεο ηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο. Δπίζεο, ηνλίδνληαο ηε ζεκαζία ηεο µαθξνπξφζεζµεο ζπζηεκαηηθήο θαη πξνιεπηηθήο δξάζεο ζηνλ ηνµέα ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο, δεηεί 73

74 λα εμεηαζζεί ε αλάγθε αλάιεςεο λνκνζεηηθψλ πξσηνβνπιηψλ πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή. ηα πιαίζηα απηά πξνηξέπεη ηελ Δπηηξνπή λα εμεηάζεη θαηά πφζνλ ζα ήηαλ ζθφπηκν λα δηαζαθεληζζεί ή λα επεθηαζεί ην πεδίν εθαξκνγήο ηεο νδεγίαο πιαηζίνπ γηα ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα ζην ρψξν εξγαζίαο, ή λα εθπνλεζεί λέα νδεγία πιαίζην σο λνκηθφ εξγαιείν γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο εζηθήο παξελφριεζεο θαη άιισλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ, θαζψο θαη σο κέζν εμαζθάιηζεο ηνπ ζεβαζκνχ ηεο αμηνπξέπεηαο ηνπ εξγαδνκέλνπ, ηεο ηδησηηθήο δσήο θαη ηεο αθεξαηφηεηάο ηνπ. Παξάιιεια δεηεί λα εμεηαζηεί θαηά πφζν ε δηαβνχιεπζε, ζε θνηλνηηθφ επίπεδν, κεηαμχ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ κπνξεί λα ζπκβάιεη ζηελ θαηαπνιέκεζε ηεο παξελφριεζεο ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο θαη θαιεί ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο ζηα θξάηε µέιε λα αλαπηχμνπλ ηφζν ζε εζληθφ φζν θαη ζε θνηλνηηθφ επίπεδν, νηθείεο ζηξαηεγηθέο γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο παξελφριεζεο θαη ηεο άζθεζεο βίαο ζην ρψξν εξγαζίαο θαη λα πξνβνχλ ζε ζρεηηθή αληαιιαγή απφςεσλ βάζεη ηεο αξρήο ηεο «βέιηηζηεο πξαθηηθήο». Σέινο «θαιεί ηελ Δπηηξνπή, ην αξγφηεξν έσο ην Μάξηην ηνπ 2002, λα ππνβάιεη, ζε Πξάζηλν Βηβιίν, ιεπηνκεξή αλάιπζε ηεο θαηάζηαζεο φζνλ αθνξά ηελ εζηθή παξελφριεζε ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο ζηα δηάθνξα θξάηε µέιε θαη, ελ ζπλερεία, ην αξγφηεξν έσο ηνλ Οθηψβξην ηνπ 2002, βάζεη ηεο αλάιπζεο απηήο, λα ππνβάιεη πξφγξαµµα δξάζεο ζρεηηθά µε ηελ ιήςε κέηξσλ ζε θνηλνηηθφ επίπεδν γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο εζηθήο παξελφριεζεο ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο». Γλώκε πάλσ ζηε βία ζηελ εξγαζία ηνπ πκβνπιεπηηθνύ ώκαηνο ζε ζέκαηα ΔΑΤ ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο Παξάιιεια κε ηελ Έθζεζε ηνπ ΔΚ γηα ηελ παξελφριεζε ζηελ εξγαζία, ην πκβνπιεπηηθφ ψκα επί ησλ ζεκάησλ ΔΑΤ ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο, θάιεζε ηελ Δπηηξνπή ην 2001 λα ζέζεη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ην ζέκα ηεο βίαο ζηελ εξγαζία. ηελ αληίζηνηρε γλψκε 73 ηνπ, δεηά ηελ δηεπθξίληζε ησλ νξηζκψλ φισλ ησλ δηαθνξεηηθψλ κνξθψλ βίαο ζηελ εξγαζία (ζσκαηηθή, ζεμνπαιηθή, ξαηζηζηηθή, 73 Opinion on Violence at the Workplace, adopted on 29 November

75 ςπρνινγηθή), θαζψο θαη ηελ έληαμή ηνπο ζηνπο θηλδχλνπο ηνπο νπνίνπο νη εξγνδφηεο είλαη ππνρξεσκέλνη λα πξνιακβάλνπλ θαη λα αληηκεησπίδνπλ ζχκθσλα κε ηελ νδεγίαπιαίζην 89/391/ΔΟΚ. Σα αηηήκαηα απηά δελ εηζαθνχζζεθαλ, φκσο έζεζαλ ηηο βάζεηο γηα ηελ κεηέπεηηα δεζκεπηηθή ζεζκηθή παξέκβαζε ζην ζέκα ηεο ζεμνπαιηθήο παξελφριεζεο ζηελ εξγαζία, παξέκβαζε ε νπνία κπνξεί αξγφηεξα λα επεθηαζεί θαη ζηηο ππφινηπεο κνξθέο βίαο. Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο : Πξνζαξκνγή ζηηο αιιαγέο ηεο θνηλσλίαο θαη ηεο εξγαζίαο. Νέα θνηλνηηθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ αζθάιεηα θαη πγεία ζηελ εξγαζία Σνλ Μάξηην ηνπ 2002 δεκνζηεχζεθε φπσο πξνγξακκαηηδφηαλ ε Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο : «Νέα θνηλνηηθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ αζθάιεηα θαη πγεία ζηελ εξγαζία » 74. Ζ ζηξαηεγηθή απηή απνηειεί ζπλέρεηα ηεο Αλαθνίλσζεο ηεο Δπηηξνπήο ηνπ 1995 γηα ην 4ν θνηλνηηθφ πξφγξακκα ζηνλ ηνκέα ηεο αζθάιεηαο, ηεο πγηεηλήο θαη ηεο πγείαο ζην ρψξν εξγαζίαο ( ). πλερίδεη ζέκαηα ζηα νπνία είρε δνζεί πξνηεξαηφηεηα ηφηε, φπσο ε δηακφξθσζε λννηξνπίαο γηα ηελ αζθάιεηα ζηηο επηρεηξήζεηο θαη ε εμέιημε ηεο απαζρνιεζηκφηεηαο αιιά ζηνρεχεη θπξίσο ζηελ θαιχηεξε εθαξκνγή ηεο ηξέρνπζαο λνκνζεζίαο πξνζζέηνληαο ηξία λεσηεξηζηηθά ζηνηρεία ζχκθσλα κε ηα νπνία : Δγθξίλεη µηα ζθαηξηθή πξνζέγγηζε ηεο "ηθαλνπνίεζεο" θαηά ηελ εξγαζία, ιακβάλνληαο ππφςε ηηο αιιαγέο ζηνλ θφζκν εξγαζίαο θαη ηελ εκθάληζε λέσλ θηλδχλσλ, ηδίσο ςπρνθνηλσληθψλ θαη απνζθνπεί ζηε βειηίσζε ηεο πνηόηεηαο ηεο εξγαζίαο, έλα απφ ηα νπζηαζηηθά ζπζηαηηθά ηεο νπνίαο είλαη έλα πγηέο θαη αζθαιέο πεξηβάιινλ εξγαζίαο. Βαζίδεηαη ζηελ εδξαίσζε µηαο πνιηηηθήο γηα ηελ πξφιεςε ησλ θηλδχλσλ, ζην ζπλδπαζκφ πνηθίισλ πνιηηηθψλ εξγαιείσλ -λνκνζεζία, θνηλσληθφο δηάινγνο, κέηξα γηα ηελ πξφνδν θαη πξνζδηνξηζκφο ησλ βέιηηζησλ πξαθηηθψλ, θνηλσληθή επζχλε ησλ επηρεηξήζεσλ, νηθνλνκηθά θίλεηξα - 74 COM(2002)118 ηειηθφ 75

76 θαη ζηελ νηθνδόκεζε εηαηξηθώλ ζρέζεσλ κεηαμχ φισλ ησλ θνξέσλ ηεο πγείαο θαη ηεο αζθάιεηαο. Καηαδεηθλχεη έηζη φηη µηα θηιφδνμε θνηλσληθή πνιηηηθή είλαη έλαο παξάγνληαο αληαγσληζηηθφηεηαο θαη φηη αληίζεηα, ε "έιιεηςε πνιηηηθήο" επηθέξεη δαπάλεο πνπ επηβαξχλνπλ πνιχ ηηο νηθνλνκίεο θαη ηηο θνηλσλίεο. Σα ζηνηρεία απηά ήξζαλ λα ελαξκνλίζνπλ ηεο επξσπατθή πνιηηηθή ηεο ΔΑΤ κε ηα ζπκπεξάζκαηα ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ ηεο Ληζζαβφλαο, ζχκθσλα κε ηα νπνία ε Δπξψπε δεη ηε κεηάβαζε πξνο ηελ νηθνλνκία ηεο γλψζεο, πνπ έρεη ζεκαηνδνηήζεη ξηδηθέο αιιαγέο επεξεάδνληαο κεηαμχ άιισλ θαη ηνπο θηλδχλνπο ζην ρψξν εξγαζίαο. Ζ δηάγλσζε απηψλ ησλ εμειίμεσλ επηηξέπεη θαιχηεξε θαηαλφεζε ησλ πξνβιεκάησλ ζηα νπνία ε ζηξαηεγηθή «γηα ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα ζηελ εξγαζία» πξέπεη λα δψζεη ιχζε. Πην αλαιπηηθά νη αιιαγέο ηηο νπνίεο θαιεί ε Δπηηξνπή λα ιεθζνχλ ππφςε γηα ηελ επίηεπμε ηεο πνηφηεηαο ζηελ εξγαζία αθνξνχλ ηελ εμέιημε ηνπ ελεξγνχ πιεζπζκνχ, ηελ δηαθνξνπνίεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη ηηο λέεο κνξθέο θηλδχλνπ. Ζ εμέιημε ηνπ ελεξγνχ πιεζπζκνχ απαηηεί ζθαηξηθή πξνζέγγηζε ηεο πνηφηεηαο εξγαζίαο, ε νπνία λα ιακβάλεη ππφςε ηηο ηδηαηηεξφηεηεο θάζε ειηθηαθήο νκάδαο θαη ην θχιν. Ζ ζηαζεξή πνζνζηηαία αχμεζε ησλ εξγαδφκελσλ γπλαηθψλ δεκηνπξγεί ηδηαίηεξεο αλάγθεο: νη επαγγεικαηηθέο αζζέλεηεο ζηηο νπνίεο είλαη επηξξεπείο νη γπλαίθεο δηαθέξνπλ απφ απηέο ησλ αλδξψλ θαη νη γπλαίθεο πέθηνπλ ζχκαηα δηαθνξεηηθψλ επαγγεικαηηθψλ θηλδχλσλ. Οη ηδηαηηεξφηεηεο ησλ θχισλ ρξεηάδεηαη λα ελζσκαησζνχλ απνηειεζκαηηθφηεξα ζηελ λνκνζεζία. Γηα ηνλ ζθνπφ απηφ πξέπεη λα θαηαβιεζεί πξνζπάζεηα πξνθεηκέλνπ δεηήκαηα φπσο ε εξγνλνκία ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο, νη ζσκαηηθέο θαη ςπρνινγηθέο δηαθνξέο λα ιακβάλνληαη ππφςε ζηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο. Δπίζεο, νη ειηθησκέλνη εξγαδφκελνη (50 εηψλ θαη άλσ) είλαη πην επηξξεπείο ζηηο επαγγεικαηηθέο αζζέλεηεο θαη ιηγφηεξν αλζεθηηθνί ζηνπο ςπρνθνηλσληθνχο θηλδχλνπο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε δηαθνξνπνίεζε ησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο κε ηελ αχμεζε ησλ ζπκβάζεσλ εξγαζίαο νξηζκέλνπ ρξφλνπ θαη ηα άηππα σξάξηα (εξγαζία κε 76

77 βάξδηεο ή λπρηεξηλή εξγαζία) είλαη παξάγνληεο πνπ απμάλνπλ ηνπο θηλδχλνπο πνπ δηαηξέρνπλ νη εξγαδφκελνη. πρλά νη εξγαδφκελνη είλαη ειιηπψο θαηαξηηζκέλνη θαη ρσξίο θίλεηξα ιφγσ ηνπ επηζθαινχο ραξαθηήξα ησλ ζπκβάζεψλ ηνπο θαη πξνζβάιινληαη απφ ςπρνζσκαηηθέο αιινηψζεηο νθεηιφκελεο ζηνπο ξπζκνχο ηεο εξγαζίαο. Σαπηφρξνλα νη αιιαγέο ζηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο (ππνρξέσζε γηα απνηειεζκαηηθφηεηα θαη απμεκέλε επειημία) επεξεάδνπλ ζεκαληηθά ηελ πγεία ζην ρψξν εξγαζίαο θαη γεληθφηεξα ηελ επεμία ησλ εξγαδνκέλσλ. Αζζέλεηεο φπσο ην ζηξεο θαη ε θαηάζιηςε θαη θαηλφκελα φπσο ε βία, ε παξελφριεζε θαη ν εθθνβηζκφο ζηελ εξγαζία παξνπζηάδνπλ κεγάιε αχμεζε θαη ήδε ην 1999 απνηεινχζαλ ην 18% ησλ πξνβιεκάησλ πγείαο πνπ ζπλδένληαλ κε ηελ εξγαζία. Ζ θνηλνηηθή πνιηηηθή γηα ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα ζηελ εξγαζία πξέπεη ινηπφλ λα ζπλνδεχεη απηέο ηηο λέεο αιιαγέο θαη απαηηήζεηο, γηα λα πξνσζήζεη ηελ πξαγκαηηθή «ηθαλνπνίεζε θαηά ηελ εξγαζία». Γηα λα ην επηηχρεη απηφ, ε Δπηηξνπή, θαζνξίδεη ηξεηο απαξέγθιηηεο πξνυπνζέζεηο : 1. θαηξηθή πξνζέγγηζε ηεο ηθαλνπνίεζεο θαηά ηελ εξγαζία Ζ θνηλνηηθή πνιηηηθή γηα ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα θαηά ηελ εξγαζία νθείιεη λα πξνάγεη ηελ ηθαλνπνίεζε θαη ηελ επεμία θαηά ηελ εξγαζία, ηφζν ζε ζσκαηηθφ φζν θαη ζε εζηθφ ή θνηλσληθφ επίπεδν θαη λα κελ εθηηκά κφλν ηελ απνπζία αηπρεκάησλ ή επαγγεικαηηθψλ αζζελεηψλ. Γηα ηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζηφρνπ ρξεηάδεηαη λα ιεθζνχλ κεηαμχ άιισλ ηα εμήο κέηξα: ηαζεξή κείσζε ησλ επαγγεικαηηθψλ αζζελεηψλ. Πξφιεςε ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ (ζηξεο, παξελφριεζε ζηελ εξγαζία, θαηάζιηςε, άγρνο θαη εμαξηήζεηο) Δπηπηψζεηο ησλ δεκνγξαθηθψλ εμειίμεσλ ζηνπο θηλδχλνπο, ηα αηπρήκαηα θαη ηηο επαγγεικαηηθέο αζζέλεηεο (γήξαλζε ησλ εξγαδνκέλσλ θαη πξνζηαζία ησλ λέσλ ζηελ εξγαζία ) Δλζσκάησζε ηεο δηάζηαζεο ηνπ θχινπ ζηελ αμηνιφγεζε ησλ θηλδχλσλ, ζηα κέηξα πξφιεςεο θαη ζηα ζπζηήκαηα απνθαηάζηαζεο 77

78 Καιχηεξε ελζσκάησζε ησλ αιιαγψλ ζηηο κνξθέο απαζρφιεζεο θαη ζηνλ ηξφπν νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο ( επθαηξηαθή θαη άηππε εξγαζία). 2. Μηα πξαγκαηηθή παηδεία ηεο πξφιεςεο Ζ βειηίσζε ηεο γλψζεο ησλ θηλδχλσλ επηηπγράλεηαη κέζα απφ: ηελ πξφβιεςε ησλ λέσλ θαη ησλ αλαδπφκελσλ θηλδχλσλ πνπ ζπλδένληαη κε ηηο ηερλνινγηθέο θαηλνηνκίεο θαη κε ηηο θνηλσληθέο εμειίμεηο (ίδξπζε παξαηεξεηεξίνπ θηλδχλσλ ζην πιαίζην ηνπ Δπξσπατθνχ Οξγαληζκνχ γηα ηελ Τγεία θαη ηελ Αζθάιεηα ζηελ Δξγαζία) ηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ εξγνδνηψλ ζηε ζεκαζία πνπ έρεη ε δεκηνπξγία ελφο ειεγρφκελνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ θαηάξηηζε 3. Απνηειεζκαηηθφηεξε εθαξκνγή ηνπ ηζρχνληνο δηθαίνπ Ζ απνηειεζκαηηθφηεξε εθαξκνγή ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ απνηειεί απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηε βειηίσζε ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο. Ζ Δπηηξνπή ζε ζπλελλφεζε κε ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο, ζα εθπνλήζεη νδεγνχο γηα ηελ εθαξκνγή ησλ νδεγηψλ πνπ ζα ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο ηηο δηαθνξέο αλάκεζα ζηνπο θιάδνπο δξαζηεξηνηήησλ θαη ζηηο επηρεηξήζεηο. Δπηπιένλ ρξεηάδεηαη λα εληζρπζεί ε εθπφλεζε θνηλψλ ζηφρσλ παξαθνινχζεζεο θαη θνηλψλ κεζφδσλ αμηνιφγεζεο ησλ εζληθψλ επνπηηθψλ ζπζηεκάησλ. Οη αζθνχκελνη έιεγρνη απφ ηηο ππεξεζίεο επνπηείαο ησλ θξαηψλ κειψλ πξέπεη λα θαηαιήγνπλ ζε νκνηνγελείο θπξψζεηο. Ζ πξνψζεζε ελφο πνηνηηθνχ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο, πνπ ζα ιακβάλεη ππφςε ηηο ηξεηο πξναλαθεξζείζεο δηαζηάζεηο, απαηηεί ζθαηξηθή πξνζέγγηζε ε νπνία λα ζηεξίδεηαη ζε φινπο ηνπο δηαζέζηκνπο κεραληζκνχο. Ζ θαλνληζηηθή πξνζέγγηζε, είηε πξφθεηηαη γηα ηε µφληµε πξνζαξκνγή ησλ ππαξρνπζψλ πξνδηαγξαθψλ είηε γηα ηνλ νξηζκφ λέσλ πξνδηαγξαθψλ, παξακέλεη νπζηψδεο : ν Υάξηεο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ δηαθεξχζζεη ζην άξζξν 31 φηη "θάζε εξγαδόκελνο έρεη δηθαίωκα ζε πγηεηλέο, αζθαιείο θαη αμηνπξεπείο ζπλζήθεο εξγαζίαο". Χζηφζν ζε έλαλ µεηαβαιιφµελν θφζκν εξγαζίαο, είλαη επίζεο πνιχ ζεκαληηθφ λα πξνσζνχληαη πξννδεπηηθά κέηξα, είηε 78

79 πξφθεηηαη γηα ηε βαζκνιφγεζε ησλ επηδφζεσλ ηεο δξάζεο ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ ζε θιαδηθφ θαη δηαθιαδηθφ επίπεδν, είηε γηα εζεινληηθέο πξσηνβνπιίεο ησλ επηρεηξήζεσλ. Γηα ηνπο ιφγνπο απηνχο ε Δπηηξνπή, πξνθεηκέλνπ λα κπνξέζεη λα αληηκεησπίζεη ηνπο λένπο αλαδπφκελνπο θηλδχλνπο νη νπνίνη απεηινχλ ηελ πνηφηεηα ηεο εξγαζίαο, πξνηείλεη ηαπηφρξνλε πξνζαξκνγή ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ, ζηήξημή ηνπ κε ηελ ζπλδξνκή ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ θαη ζπκπιήξσζε κε ηελ εθαξκνγή βέιηηζησλ πξαθηηθψλ ζε θιαδηθφ θαη επηρεηξεζηαθφ επίπεδν. Πην αλαιπηηθά : 3.α Πξνζαξκνγή ηνπ λνκηθνχ θαη ζεζκηθνχ πιαηζίνπ: Γεκηνπξγία λνκνζεηηθνύ πιαηζίνπ γηα ηελ εξγνλνκία ηωλ ζέζεωλ εξγαζίαο, θαη λέα λνκνζεζία γηα ηνπο αλαδπφκελνπο θηλδχλνπο (εζηθή παξελφριεζε θαη βία ζηελ εξγαζία, κεηαμχ άιισλ). Δμνξζνινγηζκόο ηνπ λνκηθνύ πιαηζίνπ: θσδηθνπνίεζε ησλ ηζρπνπζψλ νδεγηψλ θαη εθπφλεζε εληαίαο έθζεζεο εθαξκνγήο ησλ νδεγηψλ, ζε αληηθαηάζηαζε ησλ επηκέξνπο εθζέζεσλ πνπ πξνβιέπνπλ νη δηάθνξεο νδεγίεο. Αλάιπζε ηωλ εζληθώλ εθζέζεωλ εθαξκνγήο ησλ νδεγηψλ πξνθεηκέλνπ λα εληνπηζηνχλ νη δπζθνιίεο πνπ ζπλάληεζαλ νη αξκφδηνη θνξείο θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο λνκνζεζίαο. Πξνζαξκνγή ηωλ πθηζηακέλωλ νδεγηώλ ζηηο επηζηεκνληθέο εμειίμεηο θαη ζηελ ηερλνινγηθή πξφνδν. 3.β ηήξημε ηεο επηηεινχκελεο πξνφδνπ κε κεζφδνπο φπσο : Σπγθξηηηθή αμηνιόγεζε ('benchmarking') θαη εληνπηζκόο βέιηηζηωλ πξαθηηθώλ πνπ ζα νδεγήζνπλ ζε θαιχηεξε θαηαλφεζε ησλ αλαδπνκέλσλ θαηλφκελσλ φπσο νη δηαηαξαρέο θαη νη αζζέλεηεο πνπ ζπλδένληαη κε ην ζηξεο θαζψο θαη ζηε βειηίσζε ησλ γλψζεσλ θαη ηεο παξαθνινχζεζεο ηνπ νηθνλνκηθνχ θαη θνηλσληθνχ θφζηνπο πνπ πξνθχπηεη απφ απηέο. Δζεινληηθέο ζπκθωλίεο αλάκεζα ζε θνηλωληθνύο εηαίξνπο, νη νπνίεο βνεζνχλ ζηελ πξνζέγγηζε ησλ θηλδχλσλ θαη ησλ πξνβιεκάησλ ησλ επηκέξνπο επαγγεικάησλ θαη θιάδσλ θαη ζπρλά θαηαιήγνπλ ζηελ εθπφλεζε βέιηηζησλ πξαθηηθψλ, θσδίθσλ ζπκπεξηθνξάο ή αθφκα ζε ζπκθσλίεο - πιαίζην. 79

80 Κνηλωληθή επζύλε ηωλ επηρεηξήζεωλ θαη αληαγωληζηηθόηεηα. Πνιιέο επηρεηξήζεηο, θαηά ηελ επηινγή ησλ εξγνιαβηψλ θαη ηνπ κάξθεηηλγθ ησλ πξντφλησλ ηνπο ιακβάλνπλ ζνβαξά ππφςε ηνπο ην θξηηήξην ηεο ηήξεζεο αζθαινχο θαη πγηνχο εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο. Ζ πγεία θαη ε αζθάιεηα ζηελ εξγαζία φιν θαη ζπρλφηεξα πεξηιακβάλνληαη ζηηο εζεινληηθέο ζπκθσλίεο πηζηνπνίεζεο θαη ζήκαλζεο. Έλα πγηέο εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ εμαξηάηαη απφ ηε γεληθφηεξε πξνζπάζεηα γηα «δηαρείξηζε ηεο πνηφηεηαο» πνπ απνβαίλεη ζε φθεινο ηεο απφδνζεο θαη ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο. Ζ ζρέζε αλάκεζα ζηελ πγεία, ηελ αζθάιεηα θαη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα είλαη πνιχ πην ζχλζεηε απφ ην δήηεκα ηνπ θφζηνπο πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ ηήξεζε ησλ θαλφλσλ. Πξάγκαηη, ε απνπζία πνιηηηθήο ζπλεπάγεηαη, φζνλ αθνξά ην θφζηνο, πνιχ πην επηδήκηεο απψιεηεο παξαγσγηθψλ δπλάκεσλ. Σέινο ε Δπηηξνπή, κεηά ηελ αλάιπζε ησλ ζχγρξνλσλ εμειίμεσλ θαη ηελ ππφδεημε γηα ηελ ζθαηξηθή πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο, ππνγξακκίδεη πσο ε πξναγσγή ηεο επεμίαο θαηά ηελ εξγαζία δελ δχλαηαη λα πξαγκαηνπνηεζεί απνθιεηζηηθά κέζσ ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα. πλδέεηαη άκεζα κε άιιεο θνηλνηηθέο πξνζεγγίζεηο φπσο, ηελ επξσπατθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ απαζρφιεζε, ηε δεκφζηα πγεία, θαζψο επίζεο θαη κε άιιεο πνιηηηθέο πνπ επηδηψθνπλ ηελ πξνζηαζία ησλ εξγαδνκέλσλ κέζσ ηεο εθαξκνγήο πξνιεπηηθψλ κέηξσλ. Γηα ηνλ ιφγν απηφ ε λέα ζηξαηεγηθή γηα ηελ ΔΑΤ νινθιεξψλεηαη κε ηελ επηζήκαλζε ηεο αλαγθαηφηεηαο ελζσκάησζήο ηεο ζηηο άιιεο θνηλνηηθέο πνιηηηθέο. Έθζεζε Δπξσπατθνύ Κνηλνβνπιίνπ 2002 γηα ηελ αλαθνίλσζε Δπηηξνπήο πεξί λέαο ζηξαηεγηθήο ΔΑΤ Σν Κνηλνβνχιην ζπλέηαμε έθζεζε κε ηηο πξνηάζεηο ηνπ επί ηεο Αλαθνίλσζεο ηεο Δπηηξνπήο γηα ηελ λέα θνηλνηηθή ζηξαηεγηθή ΔΑΤ φπνπ θαηαξρήλ επηθξνηεί ηελ ζθαηξηθή πξνζέγγηζε ηεο ηθαλνπνίεζεο ζηελ εξγαζία, σο ην θαιχηεξν ηξφπν αληηκεηψπηζεο ησλ επαγγεικαηηθψλ θηλδχλσλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ λέσλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ φπσο ην άγρνο ζηελ εξγαζία, ε εζηθή παξελφριεζε θαη ε ςπρνινγηθή θαη ζσκαηηθή βία. Θέζε ηελ νπνία ελζηεξλίδεηαη θαη αληίζηνηρν πφξηζκα 80

81 ηνπ Γηθαζηεξίνπ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ 75 ζρεηηθά κε ηελ επξχηεξε εξκελεία ηεο έλλνηαο ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο ζηελ νπνία αλαθέξεηαη ε αξρηθή νδεγία πιαίζην 89/391/ΔΟΚ. Σαπηφρξνλα φκσο επηζεκαίλεη ηελ έιιεηςε ηξηψλ παξακέηξσλ βαζηθψλ γηα ηελ επηηπρία ηεο λέαο απηήο ζηξαηεγηθήο : Έιιεηςε πφξσλ : Οη θνηλνηηθνί ππάιιεινη νη νπνίνη αζρνινχληαη κε ηελ ΔΑΤ ην 2002 είλαη 5 θνξέο ιηγφηεξνη απφ ην 1992 (24 αληί γηα 130). Ο αξηζκφο απηφο δελ κπνξεί λα αληαπεμέιζεη ζηηο λέεο αλάγθεο πνιηηηθήο πξφιεςεο θαη αληηκεηψπηζεο πνπ δεκηνπξγεί ε κεηαβαιιφκελε θχζε ηεο εξγαζίαο θαη νη ζπλαθφινπζνη λένη θίλδπλνη, ελψ ηαπηφρξνλα λα επηβιέπεη ηελ εθαξκνγή ηεο πθηζηάκελεο λνκνζεζίαο. Οη λέεο απαηηήζεηο ηεο Έλσζεο γηα πνηφηεηα ζηελ εξγαζία απαηηνχλ θαη ην θαηάιιειν πξνζσπηθφ γηα λα ηηο εθαξκφζεη. Έιιεηςε πξνγξάκκαηνο δξάζεο : Ζ ζηξαηεγηθή ηεο Δπηηξνπήο ππνθέξεη απφ αζπλέρεηα κεηαμχ ζεσξίαο θαη πξάμεο. Αλ θαη ε αλάιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο ησλ λέσλ εμειίμεσλ θαζψο θαη νη πξνηάζεηο γηα ζθαηξηθή πξνζέγγηζή ηνπ είλαη πιήξεηο θαη άξηηεο, εληνχηνηο δελ πξνηείλνληαη νη ηξφπνη θαη ηα κέζα γηα ηελ εθαξκνγή ηνπο, κε απνηέιεζκα ε φιε ζηξαηεγηθή λα παξακέλεη κφλν ζηε ζεσξία. Έιιεηςε ηζνξξνπίαο κεηαμχ ζεζκηθψλ θαη κε ζεζκηθψλ νξγάλσλ : Σν ΔΚ ζεσξεί φηη ε κε ζεζκηθή αληηκεηψπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο ζηα πιαίζηα ηεο ζθαηξηθήο ηνπ πξνζέγγηζεο δελ πξέπεη λα αληηθαηαζηήζεη ηελ θαλνληζηηθή πξνζέγγηζε. Ζ θνηλνηηθή λνκνζεζία πξέπεη λα ζπκπιεξσζεί θαη λα επεθηαζεί νχησο ψζηε λα ζπκπεξηιάβεη θαη ηνπο λένπο ςπρνθνηλσληθνχο θηλδχλνπο ηεο εξγαζίαο. Μφλν ε δξάζε ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ θαη ε εθαξκνγή βέιηηζησλ πξαθηηθψλ δελ αξθνχλ γηα λα αληηκεησπίζνπλ ηηο επεξρφκελεο αιιαγέο. Δπίζεο ην ΔΚ θαιεί λα δνζεί ηδηαίηεξε ζεκαζία ζηελ παξάκεηξν ηνπ θχινπ θαηά ηελ πξνψζεζε κέηξσλ γηα ηελ βειηίσζε ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο, θαζψο παξαηεξείηαη κεγάιε αχμεζε ζηηο ςπρνθνηλσληθέο απεηιέο πνπ ζρεηίδνληαη κε απηφ, 75 UK v Council, 12 November

82 απεηιέο νη νπνίεο βάιινπλ πνιχ πεξηζζφηεξν ηηο γπλαίθεο, ελ αληηζέζεη κε ηνπο άληξεο νη νπνίνη θηλδπλεχνπλ πεξηζζφηεξν απφ θπζηθνχο-πιηθνχο θηλδχλνπο. Σέινο ην ΔΚ πξνηείλεη πεξαηηέξσ ηελ εθαξκνγή επξσπατθψλ πξνηχπσλ γηα ηελ ΔΑΤ, ηνλίδεη ηελ ρξεζηκφηεηα ησλ επηζεσξεηψλ εξγαζίαο γηα ηελ εθαξκνγή ηεο λνκνζεζίαο, ππνγξακκίδεη ηελ ζεκαζία ηεο ζπγθξηηηθήο αμηνιφγεζεο θαη θαιεί ηελ Δπηηξνπή λα ζπληάμεη πξάζηλε βίβιν γηα ηελ πξνψζεζε εθ κέξνπο ησλ Κ-Μ νηθνλνκηθψλ θηλήηξσλ ζηηο επηρεηξήζεηο γηα ηελ ελδνεπηρεηξεζηαθή πξναγσγή ηεο ΔΑΤ. Σηο θηιφδνμεο απηέο ελέξγεηεο ηεο επηηξνπήο θαη ηνπ Κνηλνβνπιίνπ, ήξζε λα γλσζηνπνηήζεη ζην επξχ θνηλφ ε αθηέξσζε ηεο εηήζηαο Δπξσπατθήο Δβδνκάδαο γηα ηελ ΔΑΤ πνπ δηνξγάλσζε ν Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία ζηελ εξγαζία ην 2002 κε ζέκα : «Πξφιεςε ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ ζηελ εξγαζία : εξγαζία ρσξίο άγρνο». ην forum απηφ παξνπζηάζηεθαλ έξεπλεο θαη ζηαηηζηηθέο κειέηεο επξσπατθψλ θαη άιισλ νξγαληζκψλ, βξαβεχηεθαλ θαιέο πξαθηηθέο θαη πξνηάζεθαλ ηξφπνη γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ ζηελ εξγαζία. Γπζηπρψο φκσο έθηνηε ην ζέκα απηφ έρεη αηνλήζεη, θαη δελ έρεη γίλεη θακία πεξαηηέξσ πξνζπάζεηα, επηβεβαηψλνληαο ίζσο ηνπο θφβνπο πνπ εμέθξαζε ην ΔΚ ζηελ ηειεπηαία ηνπ έθζεζε, γηα ηελ έιιεηςε πξνγξάκκαηνο δξάζεο θαη γηα ηελ επηθηλδπλφηεηα ηελ νπνία ππνθξχπηεη ε ζθαηξηθή πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο, ππφ ηελ έλλνηα ηεο αληηθαηάζηαζεο ηεο θαλνληζηηθήο παξέκβαζεο κε κε ζεζκηθέο παξεκβάζεηο θαη πξσηνβνπιίεο ζε επηρεηξεζηαθφ επίπεδν. 82

83 Β. Ζ ΘΔΜΗΚΖ ΠΑΡΔΜΒΑΖ ΣΧΝ ΔΤΡΧΠΑΗΧΝ ΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΔΣΑΗΡΧΝ Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή, ζηελ αλαθνίλσζή ηεο γηα ηελ λέα θνηλνηηθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα ζηελ εξγαζία , δήισζε φηη δχλαηαη λα πξνβιεθζεί λνκνζεζία γηα ην εξγαζηαθφ άγρνο ζηα πιαίζηα ηνπ άξζξνπ 137 ηεο ηδξπηηθήο ζπλζήθεο ηεο Δ.Δ. θαη θάιεζε ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο λα ζπκπεξηιάβνπλ ην ζέκα απηφ ζην πξφγξακκα εξγαζηψλ ηνπο γηα λα μεθηλήζεη ε δηαδηθαζία ηεο δηαβνχιεπζεο. Οη επξσπαίνη θνηλσληθνί εηαίξνη, έρνληαο ζπλεηδεηνπνηήζεη ηελ ζεκαζία ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ ζηελ εξγαζία, θαη ελ αλακνλή ηεο αληίζηνηρεο δηαβνχιεπζεο ηεο Δπηηξνπήο, ελέηαμαλ θαηαξρήλ ην ζέκα ζην πξφγξακκα δξάζεο , θζάλνληαο ηειηθά ζε πκθσλία-πιαίζην γηα ην άγρνο ζηελ εξγαζία ην θνπφο ηεο ζπκθσλίαο- πιαίζην ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ είλαη ε ελεκέξσζε ησλ εξγνδνηψλ, ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ησλ αληηπξνζψπσλ ηνπο ζρεηηθά κε ην πξφβιεκα ηνπ άγρνπο ζηελ εξγαζία θαη ε βειηίσζε ηεο δπλαηφηεηαο αληηκεηψπηζήο ηνπ κέζσ ηεο θαιχηεξεο θαηαλφεζεο ησλ παξαγφλησλ πνπ ην πξνθαινχλ. Αληηθείκελν ηεο ζπκθσλίαο είλαη ε παξνρή ελφο πιαηζίνπ αλαγλψξηζεο θαη πξφιεςεο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνβιήκαηνο. Ζ εζηθή παξελφριεζε θαη ε βία ζηελ εξγαζία, αλ θαη απνηεινχλ θαηεμνρήλ ζηξεζζνγφλνπο παξάγνληεο, δελ εκπεξηέρνληαη ζηελ ζπγθεθξηκέλε ζπκθσλία-πιαίζην θαζψο ζα απνηειέζνπλ ην αληηθείκελν ηδηαίηεξεο ζπκθσλίαο. ηελ ελ ιφγσ ζπκθσλία ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ, αθνχ παξνπζηάδεηαη ελ ζπληνκία ην πξφβιεκα ηνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο θαη νη παξάγνληεο πνπ ην πξνθαινχλ, παξαηίζεηαη έλα πιαίζην πξφιεςεο, αληηκεηψπηζεο θαη κείσζεο ησλ πξνβιήκαηνο απηνχ, θάησ απφ ην γεληθφηεξν πιαίζην ηεο νδεγίαο 89/391/ΔΟΚ θαη ησλ ππνρξεψζεσλ ησλ εξγνδνηψλ πνπ απηή θαζνξίδεη. χκθσλα κε ην πξνηεηλφκελν πιαίζην ησλ εηαίξσλ, ηα κέηξα πνπ ζα ιεθζνχλ κπνξνχλ λα είλαη είηε ζπιινγηθά είηε αηνκηθά θαη κπνξνχλ λα απεπζχλνληαη ζε ζπγθεθξηκέλνπο ζηξεζζνγφλνπο παξάγνληεο ή λα απνηεινχλ κέξνο κηαο νινθιεξσκέλεο επηρεηξεζηαθήο πνιηηηθήο αζθάιεηαο θαη πγηεηλήο ζηελ εξγαζία. Σέηνηα κέηξα κπνξνχλ λα είλαη : Γηνηθεηηθά κέηξα, φπσο ε δηεπθξίλεζε ησλ επηρεηξεζηαθψλ ζηφρσλ θαη ησλ αξκνδηνηήησλ ζηνπο εξγαδφκελνπο, ε παξνρή δπλαηφηεηαο ειέγρνπ θαη 83

84 απηνλνκίαο επί ηεο εξγαζίαο ηνπο, ε βειηίσζε ησλ κεζφδσλ νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο, ησλ εξγαζηαθψλ ζπλζεθψλ θαη ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο θ.α. Δθπαίδεπζε ησλ ζηειερψλ αιιά θαη ησλ εξγαδνκέλσλ ζηελ θαηαλφεζε ησλ ζηξεζζνγφλσλ παξαγφλησλ θαη ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ άγρνπο. Δλεκέξσζε θαη ζπκκεηνρηθφηεηα ησλ εξγαδνκέλσλ ή ησλ εθπξνζψπσλ ηνπο. Σα παξαπάλσ κέηξα είλαη ελδεηθηηθά, πξέπεη λα αλαζεσξνχληαη αθνινπζψληαο ηνλ ξπζκφ ησλ εμειίμεσλ θαη ζα ειέγρνληαη γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο αλά ηαθηά ρξνληθά δηαζηήκαηα θαη κε βάζεη ζπγθξίζηκνπο ζηφρνπο. 84

85 Γ. Ζ ΚΑΝΟΝΗΣΗΚΖ ΠΡΟΔΓΓΗΖ ΣΧΝ ΚΡΑΣΧΝ-ΜΔΛΧΝ Ζ Οδεγία-πιαίζην 89/391/ΔΟΚ πεξί ηεο εθαξκνγήο κέηξσλ κε ζηφρν ηελ πξναγσγή ηεο βειηίσζεο ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο πγείαο ησλ εξγαδνκέλσλ θαηά ηελ εξγαζία, απνηειεί ηελ λνκνζεζία-πιαίζην ζε ζέκαηα ΔΑΤ γηα φια ηα θξάηε-κέιε. Καιχπηεη φινπο ηνπο θηλδχλνπο ζηνλ ρψξν εξγαζίαο ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ θηλδχλσλ ςπρνθνηλσληθνχ ραξαθηήξα, φπσο ην άγρνο θαη ε εζηθή παξελφριεζε, κέζσ ηεο επηζήκαλζεο κεηαμχ ησλ ππνρξεψζεσλ ησλ εξγνδνηψλ φηη «πξέπεη λα εμαζθαιίδνπλ ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία ησλ εξγαδνκέλσλ ζρεηηθά κε φιεο ηηο πιεπξέο ηεο εξγαζίαο» αμηνινγψληαο θαη, αλ ρξεηαζηεί, πξνιακβάλνληαο ηνπο θηλδχλνπο, «κεηαμχ άιισλ θαηά ηελ επηινγή ηνπ ρξεζηµνπνηνχµελνπ εξγαζηαθνχ εμνπιηζκνχ,., θαζψο θαη θαηά ηε δηαξξχζκηζε ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο». Πξνο ην παξφλ θαλέλα απφ ηα θξάηε-κέιε δελ έρεη ζπγθεθξηκέλε λνκνζεζία γηα ην εξγαζηαθφ άγρνο, φκσο ζε φια αλαθέξνληαη νη ςπρνθνηλσληθνί θίλδπλνη ζην ρψξν εξγαζίαο σο πεγή εξγαζηαθνχ άγρνπο, σο απνηέιεζκα ηεο ελζσκάησζεο ηεο νδεγίαοπιαίζην ζηελ εζληθή ηνπο λνκνζεζία.. Τπάξρνπλ φκσο θαη θξάηε-κέιε ησλ νπνίσλ νη λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο επεθηείλνληαη πέξαλ ησλ νξίσλ ηεο νδεγίαο πιαίζην, εμεηδηθεχνληαο ηελ ππνρξέσζε ησλ εξγνδνηψλ λα ιακβάλνπλ κέηξα θαη γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ πνπ πξνθαινχλ εξγαζηαθφ άγρνο. απηή ηελ θαηεγνξία ππάγνληαη ε Φηλιαλδία, ην Βέιγην, ε Γαλία, ε Οιιαλδία θαη ε νπεδία. Σα πεξηζζφηεξα απφ ηα θξάηε απηά δηαζέηνπλ εηδηθή λνκνζεζία θαη γηα ηελ παξελφριεζε ζηνλ ρψξν εξγαζίαο. Ηδηαίηεξε είλαη ε πεξίπησζε ηεο Γαιιίαο, πνπ δηαζέηεη λνκνζεζία κφλν γηα ηελ παξελφριεζε. Δπίζεο ππάξρνπλ θαη ρψξεο πνπ επλννχλ ηελ ξχζκηζε κέζσ ηεο δηαπξαγκάηεπζεο θαη ηεο ππνγξαθήο ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ εξγαζίαο, φπσο ε Γεξκαλία. Σέινο, ελψ νχηε ην άγρνο δελ είλαη επίζεκα αλαγλσξηζκέλν σο επαγγεικαηηθή αζζέλεηα αιιά νχηε θαη ε εζηθή παξελφριεζε σο επαγγεικαηηθφο θίλδπλνο πνπ κπνξεί λα πξνθαιέζεη βιάβεο, ζε θάπνηεο ρψξεο ππάξρεη ε δπλαηφηεηα απνδεκίσζεο φηαλ κπνξέζεη λα απνδεηρζεί ζρέζε κεηαμχ ηεο αζζέλεηαο θαη ηεο εξγαζίαο κέζσ θαζνξηζκέλνπ ζπζηήκαηνο (Γαλία, Οιιαλδία, Ννξβεγία). 85

86 ηηο ππφινηπεο επξσπατθέο ρψξεο, κνλαδηθφο ηξφπνο δηεθδίθεζεο απνδεκίσζεο γηα ςπρνθνηλσληθνχο θηλδχλνπο είλαη δηακέζνπ ησλ δηθαζηεξίσλ (πρ Διιάδα). απηέο, νη βιάβεο πνπ πξνθαινχληαη απφ ηέηνηνπ είδνπο θηλδχλνπο πεξλνχλ απαξαηήξεηεο θαη ζπλήζσο απνδίδνληαη ζε ιφγνπο άζρεηνπο κε ηελ εξγαζία θαζψο θαη ζηελ θαθή ςπρηθή πγεία ηνπ εξγαδνκέλνπ. Χζηφζν αξθεηέο ρψξεο βξίζθνληαη ζηε δηαδηθαζία εμέηαζεο ή θαηάξηηζεο λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ, ελψ άιιεο έρνπλ πηνζεηήζεη ξπζκηζηηθά κέηξα κέζσ ραξηψλ, θαηεπζπληεξίσλ γξακκψλ θαη ςεθηζκάησλ. 1. ΓΔΜΔΤΣΗΚΟ ΝΟΜΟΘΔΣΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΣΑ Κ-Μ Οη δχν θπξηφηεξεο ζεζκηθέο παξεκβάζεηο Κ-Μ νη νπνίεο επεθηείλνπλ ηελ Οδεγία-πιαίζην ζηνλ ηνκέα ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ έρνπλ γίλεη ζηελ Φηλιαλδία θαη ζηελ Γαιιία. ηελ πεξίπησζε ηεο Φηλιαλδίαο ζηφρνο ήηαλ ε βειηίσζε ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο ελ γέλεη, ελψ ζηελ Γαιιία επηθεληξψζεθαλ ζην ζέκα ηεο εζηθήο παξελφριεζεο. Παξαθάησ παξνπζηάδνληαη νη λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο ησλ δχν απηψλ θξαηψλ, ελψ ηα θξάηε κε ειάζζνλνο ζεκαζίαο ξπζκίζεηο παξνπζηάδνληαη ζην Παξάξηεκα Η. Φηλιαλδία : ηελ Φηλιαλδία ςεθίζηεθε λένο λφκνο γηα ηελ επαγγεικαηηθή αζθάιεηα θαη πγεία ην 2002 ζηνλ νπνίν ζπκπεξηιήθζεθαλ νη ςπρνθνηλσληθέο απαηηήζεηο ηεο εξγαζίαο, ε εζηθή παξελφριεζε θαη ε βία ζηελ εξγαζία. Έλαο απφ ηνπο θχξηνπο ιφγνπο ςήθηζεο ηνπ λφκνπ ήηαλ ε κείσζε ηνπ θφζηνπο πνπ πξνέξρεηαη απφ ην θαθφ εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ θαη ην νπνίν γηα ην 1996 αλήιζε ζην 3% ηνπ ΑΔΠ ηεο Φηλιαλδίαο. Ο λφκνο εθαξκφδεηαη ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα, ζηνλ δεκφζην ηνκέα, φπσο επίζεο θαη ζε θάζε κνξθή εξγαζηαθήο ζρέζεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο εξγαζίαο απφ ην ζπίηη θαη ηνπ εζεινληηζκνχ. ηνλ λφκν απηφ πεξηιακβάλνληαη νη εμήο δηαηάμεηο 76 : Πνιηηηθή πξόιεςεο : Οη εξγνδφηεο νθείινπλ λα αλαπηχζζνπλ πνιηηηθέο πξφιεςεο, σο ηκήκα ηεο γεληθφηεξεο δηνίθεζεο αζθάιεηαο, ψζηε λα πξνάγνπλ 76 Systems and programmes: How to tackle psychosocial issues and reduce work-related stress, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηελ Τγεία ζηελ Δξγαζία,

87 ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα ζηελ εξγαζία θαη λα δηαηεξνχλ ηελ ηθαλφηεηα ηνπ πξνζσπηθνχ πξνο εξγαζία. Δπίζεο επηβάιιεηαη ε ζπλερήο θαη ζπζηεκαηηθή εθηίκεζε ησλ θηλδχλσλ θαη βειηίσζε ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο θαη ησλ εξγαζηαθψλ ζπλζεθψλ. Οη εξγνδφηεο πξέπεη λα είλαη ζπλερψο ελήκεξνη ησλ θπζηθψλ θαη ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ θαη πξνβιεκάησλ ζην ρψξν εξγαζίαο. Αληηκεηώπηζε θαη κείσζε ησλ πεγώλ θηλδύλνπ : Καηά ηελ νξγάλσζε θαη ηνλ εξγνλνκηθφ ζρεδηαζκφ ηεο εξγαζίαο πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε νη ζσκαηηθέο θαη πλεπκαηηθέο ηθαλφηεηεο ησλ εξγαδνκέλσλ. Αληίζηνηρα πξέπεη λα πξνζαξκφδεηαη θαη ν θφξηνο εξγαζίαο ψζηε λα κελ πξνθαινχληαη βιάβεο, φπσο γηα παξάδεηγκα απφ ηελ κνλφηνλε θαη επαλαιακβαλφκελε εξγαζία. Αλ παξφια απηά πξνθχςεη ππεξβνιηθφο θφξηνο εξγαζίαο, νη εξγνδφηεο νθείινπλ λα βξνπλ ηα αίηηα θαη λα ηα αληηκεησπίζνπλ. Πξόιεςε ηεο βίαο ζηελ εξγαζία : Δξγαζίεο νη νπνίεο ζρεηίδνληαη κε απμεκέλε επηθηλδπλφηεηα ζηελ εκθάληζε βίαο, πξέπεη λα ζρεδηάδνληαη έηζη ψζηε ηέηνηα θαηλφκελα λα κεηψλνληαη θαηά ην δπλαηφλ. Απηφ αθνξά θπξίσο ηηο ππεξεζίεο πνιηηηθήο αζθαιείαο, ηελ αζηπλνκία, ηηο θνηλσληθέο ππεξεζίεο, ηνλ ηνκέα ηεο πγείαο, ηα εζηηαηφξηα θαη ηα καγαδηά. Ζ βία ζηελ εξγαζία κπνξεί λα πξνιεθζεί κε δηάθνξνπο ηξφπνπο, φπσο δηακέζνπ ηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο. Πξόιεςε ηεο εζηθήο παξελόριεζεο : Απνηειεί επζχλε ησλ εξγνδνηψλ λα κεζνιαβνχλ ην ηαρχηεξν δπλαηφλ φηαλ δηαπηζηψλνπλ θαηλφκελα παξελφριεζεο θαη εθθνβηζκνχ ησλ εξγαδνκέλσλ. πγθεθξηκέλα, νθείινπλ λα εμαθξηβψλνπλ ηα παξφκνηα γεγνλφηα θαη λα ιακβάλνπλ ηα θαηάιιεια κέηξα. Γαιιία : ηελ Γαιιία, ν λφκνο γηα ηνλ θνηλσληθφ εθζπγρξνληζκφ 77 ην 2002, εηζήγαγε ζηνλ Δξγαηηθφ Κψδηθα θαη ηνλ Κψδηθα Γεκφζηαο δηνίθεζεο, νξηζκέλεο ξπζκίζεηο ζρεηηθά κε ηελ αληηκεηψπηζε πεξηζηαηηθψλ εζηθήο παξελφριεζεο ζηνλ ρψξν εξγαζίαο.. Ο λφκνο απηφο θαζνξίδεη σο ππνρξέσζε ηνπ εξγνδφηε ηελ εηζαγσγή φισλ ησλ απαξαίηεησλ κέηξσλ γηα ηελ πξφιεςε θαη αληηκεηψπηζε θαηλφκελσλ παξελφριεζεο, θαη πξνζθέξεη πξνζηαζία ζηα ζχκαηα, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο δπλαηφηεηαο εμσηεξηθήο 77 Loi du 17 janvier

88 δηακεζνιάβεζεο. Πην αλαιπηηθά, ζχκθσλα κε ηηο ξπζκίζεηο απηέο πξνβιέπνληαη ηα εμήο 78 : o Καλέλαο εξγαδφκελνο δελ κπνξεί λα απνιπζεί, λα ηηκσξεζεί ή απνηειέζεη αληηθείκελν ελφο κέηξνπ δηάθξηζεο, άκεζνπ ή έκκεζνπ, θπξίσο ζε ζέκαηα ακνηβήο, θαηάξηηζεο, εμεηδίθεπζεο, ηεξάξρεζεο, επαγγεικαηηθήο εμέιημεο, κεηάζεζεο ή αλαλέσζεο ζχκβαζεο επεηδή έρεη ππνζηεί ή επεηδή αξλήζεθε λα ππνζηεί, ή αθφκα επεηδή θαηήγγεηιε ηελ χπαξμε ζπκπεξηθνξψλ εζηθήο παξελφριεζεο. o Ζ επζχλε γηα ηελ πξφιεςε ηέηνησλ ζπκπεξηθνξψλ ελαπφθεηηαη ζηνλ εξγνδφηε. o Ο επηηηζέκελνο κπνξεί λα ππνζηεί δηνηθεηηθέο θπξψζεηο. o Σα αληηπξνζσπεπηηθά επηρεηξεζηαθά ζσκαηεία κπνξνχλ λα παξέκβνπλ κεηά απφ αίηεκα αη γξαπηή ζπκθσλία ηνπ ελδηαθεξνκέλνπ θαη λα εθπξνζσπήζνπλ ην ζχκα ζηα φπνηα λνκηθά δηαβήκαηά ηνπ. o Πξνβιέπεηαη επίζεο κηα δηαδηθαζία δηακεζνιάβεζεο πνπ κπνξεί λα μεθηλήζεη απφ θάζε άηνκν πνπ ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ ζχκα εζηθήο παξελφριεζεο. Ο δηακεζνιαβεηήο είλαη έλα άηνκν εμσηεξηθφ ζηελ επηρείξεζε θαη επηιέγεηαη απφ κία ιίζηα, πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί κε ηελ ζχκθσλα γλψκε ησλ αληηπξνζσπεπηηθψλ ζπλδηθαιηζηηθψλ νξγαλψζεσλ θαη ησλ νξγαλψζεσλ πξνζηαζίαο ζπκάησλ εζηθήο παξελφριεζεο. Ο δηακεζνιαβεηήο ζπγθαιεί ηα εκπιεθφκελα άηνκα ζε δηάινγν θαη εθείλα πξέπεη λα παξνπζηαζηνχλ ζε δηάζηεκα ελφο κήλα. 79 o ηηο ππνρξεψζεηο πνπ νξίδνληαη γηα ηνλ εξγνδφηε ζε ζρέζε κε ηελ δηαζθάιηζε ηεο αζθάιεηαο θαη πγείαο ησλ εξγαδνκέλσλ, πξνζηίζεηαη θαη απηή ηεο πξνζηαζίαο ηεο πλεπκαηηθήο ηνπο πγείαο, θαζψο θαη ε ππνρξέσζε πξφιεςεο ησλ θηλδχλσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε εζηθή παξελφριεζε. o Γηεπξχλεηαη ην πεδίν παξέκβαζεο ηεο Δπηρεηξεζηαθήο Δπηηξνπήο Τγηεηλήο, Αζθάιεηα θαη πλζεθψλ Δξγαζίαο, ε νπνία κπνξεί πιένλ λα πξνηείλεη δξάζεηο πξφιεςεο ζε ζέκαηα εζηθήο παξελφριεζεο. 78 Άξζξν ηεο Υ. Καξαθηνπιάθε γηα ηελ εζηθή παξελφριεζε θαη ηελ βία ζηελ εξγαζία, ζην ηεχρνο 32, Οθη ηεο Δπηζεψξεζεο Δξγαζηαθψλ ρέζεσλ. 79 Σν άξζξν απηφ ηξνπνπνηήζεθε ην χκθσλα κε ηελ λέα δηάηαμε, δελ νξίδεηαη ε πξνέιεπζε ηνπ δηακεζνιαβεηή αιιά επηιέγεηαη απφ ηα εκπιεθφκελα κέξε. Καηά ζπλέπεηα κπνξεί λα πξνέξρεηαη θαη κέζα απφ ηελ επηρείξεζε. 88

89 o Γηεπξχλνληαη νη αξκνδηφηεηεο ηνπ ηαηξνχ εξγαζίαο, ν νπνίνο κπνξεί λα πξνηείλεη αηνκηθά κέηξα, φπσο ηελ κεηάζεζε εξγαδνκέλσλ γηα ιφγνπο ςπρηθήο πγείαο. o Γηεπξχλνληαη θαη νη αξκνδηφηεηεο ησλ εθπξνζψπσλ πξνζσπηθνχ, νη νπνίνη ππνρξεψλνληαη λα ελεκεξψζνπλ ηνλ εξγνδφηε ζε πεξίπησζε πνπ δηαπηζηψζνπλ φηη πξνζβάιιεηαη ε πλεπκαηηθή πγεία ησλ αηφκσλ. Παξάιιεια κε ηηο παξαπάλσ ξπζκίζεηο ηνπ Δξγαηηθνχ Κψδηθα θαη ηνπ Κψδηθα Γεκφζηαο Γηνίθεζεο, εηζήρζε θαη κηα λέα δηάηαμε ζηνλ Πνηληθφ Κψδηθα, ζχκθσλα κε ηελ νπνία : «Ζ παξελφριεζε θάπνηνπ κέζα απφ επαλαιακβαλφκελεο ζπκπεξηθνξέο πνπ έρνπλ σο αληηθείκελν ή σο ζπλέπεηα κηα ππνβάζκηζε ησλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο, πνπ πηζαλά ζα πξνζβάιιεη ηα δηθαηψκαηά ηνπ ή ηελ αμηνπξέπεηά ηνπ, ζα θζείξεη ηελ θπζηθή ή πλεπκαηηθή ηνπ πγεία ή ζα ζέζεη ζε θίλδπλν ην επαγγεικαηηθφ ηνπ κέιινλ, ηηκσξείηαη κε θπιάθηζε θαη πνηλή επξψ.» 2. ΤΛΛΟΓΗΚΔ ΤΜΒΑΔΗ ΚΑΗ ΤΝΑΦΔΗ ΜΟΡΦΔ ΡΤΘΜΗΖ Παξφιν πνπ ηα ςπρνθνηλσληθά πξνβιήκαηα ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο βξίζθνληαη πάληα αλάκεζα ζηα πξσηεχνληα πξνο ζπδήηεζε ζέκαηα ζηα πεξηζζφηεξα εξγαηηθά ζπλδηθάηα, νη ζχιινγνη ησλ εξγνδνηψλ είλαη θεηδσινί ζε παξφκνηεο ξπζκίζεηο. Κη απηφ θπξίσο δηφηη ζε νξηζκέλεο ρψξεο ην εξγαζηαθφ άγρνο θαη ε ςπρηθή θαηάζηαζε ηνπ εξγαδνκέλνπ ζεσξνχληαη φηη είλαη κηα πξνζσπηθή ππφζεζε ε νπνία δελ ζπλδέεηαη κε ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ. ε άιιεο πάιη ρψξεο, νη αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ησλ πξνβιεκάησλ απηψλ ζηελ πγεία ηνπ εξγαδφκελνπ θαη σο εθ ηνχηνπ θαη ζηελ παξαγσγηθφηεηα, θίλεηξν πξνο εξγαζία θαη απνπζηαζκφ ηνπ, απαζρνινχλ φιν θαη πην πνιχ ηνπο ζπιιφγνπο ησλ εξγνδνηψλ ζηελ πξνζπάζεηα γηα κείσζε ηνπ θφζηνπο θαη αχμεζεο ηεο παξαγσγηθφηεηαο. Γη απηφ, ειιείςεη αληίζηνηρεο λνκνζεζίαο θαη ζηαζεξνί ζην πξφηππν ξχζκηζεο ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ πνπ επηθξαηεί ζηηο ρψξεο απηέο, επηρεηξνχλ λα αληηκεησπίζνπλ ηνπο ςπρνθνηλσληθνχο θηλδχλνπο κέζσ ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ. ην Βέιγην, ηελ Γαλία, ηελ νπεδία θαη θπξίσο ηελ Γεξκαλία, νη ζπιινγηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο αλαθέξνληαη ξεηά θαη δηεμνδηθά ζηνπο θηλδχλνπο απηνχο θαη ηδηαίηεξα ζην εξγαζηαθφ άγρνο θαη ηελ εζηθή παξελφριεζε. θνπφο ηνπο είλαη είηε λα εηζάγνπλ ζπγθεθξηκέλεο 89

90 ξπζκίζεηο γηα ηνπο θηλδχλνπο απηνχο, ή λα ηνπο αληηκεησπίζνπλ εκκέζσο εηζάγνληαο ξπζκίζεηο πάλσ ζε ζέκαηα νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο. Κιαζζηθφ παξάδεηγκα επξσπατθήο ρψξαο φπνπ επλνείηαη ε ξχζκηζε ησλ φξσλ εξγαζίαο κέζα απφ ηελ δηαπξαγκάηεπζε έλαληη ηεο λνκνζεηηθήο ξχζκηζεο, απνηειεί ε Γεξκαλία. ε επίπεδν λνκνζεζίαο γίλεηαη ρξήζε ηνπ ππάξρνληνο ζεζκηθνχ πιαηζίνπ πεξί αζθάιεηαο θαη πγείαο ησλ εξγαδνκέλσλ, φκσο πεξαηηέξσ δίλεηαη ζεκαζία ζηελ ππνγξαθή επηρεηξεζηαθψλ ζπκβάζεσλ θαη ηηο δξάζεηο ζε επηρεηξεζηαθφ επίπεδν. Μέρξη ζηηγκήο έρνπλ ππνγξαθεί 4 ηέηνηεο επηρεηξεζηαθέο ζπκβάζεηο. Μηα ηέηνηα επηρεηξεζηαθή ζχκβαζε, κε ηνλ ηίηιν πλεξγαηηθή ζπκπεξηθνξά ζην ρψξν εξγαζίαο» ππνγξάθηεθε ζηελ απηνθηλεηνβηνκεραλία Volkswagen ην ηνλ πξφινγν ηεο ζχκβαζεο αλαθέξνληαη ηα εμήο : «Μηα επηρεηξεζηαθή θνπιηνχξα πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ κηα ζπλεξγαηηθή ζπκπεξηθνξά ζηνλ ρψξν εξγαζίαο απνηειεί βάζε γηα έλα ζεηηθφ θιίκα εξγαζίαο θαη θαηά ζπλέπεηα κηα ζεκαληηθή πξνυπφζεζε γηα ηε νηθνλνκηθή επηηπρία ηεο επηρείξεζεο.». «Ζ ζεμνπαιηθή παξελφριεζε, ην mobbing ελαληίνλ κεκνλσκέλσλ αηφκσλ, θαζψο θαη ε δηάθξηζε κε βάζε ηελ θαηαγσγή, ην ρξψκα ηνπ δέξκαηνο θαη ηελ ζξεζθεία αληηπξνζσπεχνπλ δηαηάξαμε ηεο εξγαζηαθήο εηξήλεο ζηνλ ρψξν εξγαζίαο. Νννχληαη σο επίζεζε ζηελ αλζξψπηλε αμηνπξέπεηα, θαζψο θαη σο πξνζβνιή ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο πξνζσπηθφηεηαο.» ε γεληθέο γξακκέο ε ζπκθσλία θαζνξίδεη φηη θάζε κνξθή θπιεηηθήο δηάθξηζεο, ζεμνπαιηθήο παξελφριεζεο θαη ςπρνινγηθήο βίαο, πξνζβάιινπλ ηελ αμηνπξέπεηα ηνπ εξγαδνκέλνπ. Γηα ηνλ ζθνπφ απηφ παξέρεη ζεηξά κέηξσλ γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ πξνβιεκάησλ απηψλ. Ζ δηνίθεζε, ν ζχιινγνο ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ε δηεχζπλζε πξνζσπηθνχ, πξέπεη λα επεκβαίλνπλ ακέζσο φηαλ αληηιακβάλνληαη πεξηπηψζεηο ζεμνπαιηθήο ή εζηθήο παξελφριεζεο. Σα κέηξα ελαληίνλ ηνπ παξελνρινχληα ζα δηαβαζκίδνληαη θζάλνληαο κέρξη θαη ηελ απφιπζε ζηηο ρεηξφηεξεο πεξηπηψζεηο. Πέξαλ ησλ θπξψζεσλ απηψλ, πξέπεη λα θαιιηεξγείηαη θιίκα πξφιεςεο ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ κέζσ ηεο θαηάιιειεο εθπαίδεπζεο ηεο δηνίθεζεο, ζεκηλαξίσλ ησλ εξγαδνκέλσλ, ελεκέξσζεο θαη επαηζζεηνπνίεζεο φισλ ησλ παξαγφλησλ. ηελ Γεξκαλία, εθηφο απφ ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα, ππεγξάθε αλάινγε ζπιινγηθή ζπκθσλία θαη ζηνλ Γεκφζην θαη ζπγθεθξηκέλα γηα ηνπο ππαιιήινπο ηνπ Γήκνπ κηαο 90

91 Γεξκαληθήο πφιεο 80, ήδε απφ ηελ ζπκθσλία απηή ε εζηθή παξελφριεζε αληηκεησπίδεηαη σο δηαηάξαμε ηνπ θιίκαηνο εξγαζηαθήο εηξήλεο κεηαμχ ησλ εξγαδνκέλσλ θαη πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη κε ηελ ζπλεξγαζία φισλ. Γηα ηνλ ζθνπφ απηφ θαζνξίδνληαη 5 ζηάδηα γηα ηελ επίιπζε ησλ πξνβιεκάησλ απηψλ, κε μερσξηζηά ζπκβνχιηα ζην θάζε έλα κεηαμχ ησλ ελδηαθεξνκέλσλ κεξψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο δπλαηφηεηαο θαη εμσηεξηθνχ δηακεζνιαβεηή. Καηαζηαιηηθά κέηξα πξνβιέπνληαη κφλνλ φηαλ φιεο νη παξαπάλσ πξνζπάζεηεο έρνπλ απνηχρεη. Ξερσξηζηή είλαη θαη ε πεξίπησζε ηεο Οιιαλδίαο φπνπ ην 1999 ζπλάθζεθαλ ζπκβάζεηο ΔΑΤ κεηαμχ επαγγεικαηηθψλ θιάδσλ θαη ηνπ θξάηνπο, ζηελ πξνζπάζεηα βειηίσζεο ησλ εξγαζηαθψλ ζπλζεθψλ 81. Ο ηξφπνο ηεο ξχζκηζεο επηιέρζεθε σο πην επέιηθηνο έλαληη ηεο λνκνζεζίαο, έηζη ψζηε λα κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηελ απμεκέλε πνιππινθφηεηα ηεο ζπλερψο κεηαβαιιφκελεο θχζεο ηεο εξγαζίαο. Οη ζπκβάζεηο αθνξνχλ ηεο επαγγεικαηηθνχο ηνκείο φπνπ εκθαλίδεηαη πςειή επηθηλδπλφηεηα θαη ζπλεπηθνπξνχλ ηα ήδε ππάξρνληα κέηξα πνιηηηθήο ηεο νη θαλνληζκνί πάλσ ηεο εξγαζηαθέο ζπλζήθεο, ηα νηθνλνκηθά θίλεηξα, ε ελεκέξσζε ησλ εξγαδνκέλσλ, νη θνξνινγηθέο απαιιαγέο θ.α. Πην αλαιπηηθά, ν Γεληθφο Γξακκαηέαο Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο ζπλππνγξάθεη ηεο ζπκβάζεηο απηέο κε ηεο εθπξνζψπνπο ησλ εξγνδνηψλ θαη ησλ εξγαδνκέλσλ επαγγεικαηηθψλ θιάδσλ πςειήο επηθηλδπλφηεηαο. Οη θίλδπλνη ηεο νπνίνπο αθνξνχλ είλαη θπξίσο ε έληαζε ηεο εξγαζίαο, ε επαλαιακβαλφκελε θαηαπφλεζε, ν ζφξπβνο, ηα ρεκηθά, νη αιιεξγηθνί παξάγνληεο θ.α. Ηδηαίηεξα γηα ηνλ ςπρνθνηλσληθφ θίλδπλν ηεο έληαζεο ζηελ εξγαζία ππάξρνπλ εηδηθέο πξνβιέςεηο, θαζψο νη παζφληεο αλήιζαλ ζηελ Οιιαλδία γηα ηελ δηεηία ζηα 1.7 εθαηνκκχξηα εξγαδφκελνπο, κε θφζηνο πεξί ηα εθαηνκκχξηα επξψ θαη έηνο. ηφρνο ησλ ζπκβάζεσλ ήηαλ ε κείσζε ηεο επηθηλδπλφηεηαο θαηά ζπγθεθξηκέλν πνζνζηφ ζε 5 ρξφληα. Παξάδεηγκα εθαξκνγήο απνηειεί ν ηξαπεδηθφο ηνκέαο κε εξγαδφκελνπο, φπνπ ζπκθσλήζεθε πξνζπάζεηα κείσζεο ηνπ απνπζηαζκνχ θαηά 10% θαη κείσζεο ηεο έληαζεο ηεο εξγαζίαο θαηά 40%, κέρξη ην City of Gelsenkirchen 81 Systems and programmes: How to tackle psychosocial issues and reduce work-related stress, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηελ Τγεία ζηελ Δξγαζία,

92 3. Ζ ΠΔΡΗΠΣΧΖ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ ηελ Διιάδα, ν ηνκέαο ηεο επαγγεικαηηθήο αζθάιεηαο θαη πγείαο απνηειεί βαζηθή πξνηεξαηφηεηα κε ζηφρν ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο κέζσ ηερληθψλ αιιά θαη νξγαλσηηθψλ κέηξσλ ζε φια ηα επίπεδα (εζληθφ, ηνπηθφ, θιαδηθφ θαη επίπεδν επηρείξεζεο). Ήδε απφ ην 1911 έρνπλ γίλεη νη πξψηεο νπζηαζηηθέο αλαθνξέο ζηα ζέκαηα πγηεηλήο θαη αζθάιεηαο ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο, κε ην ΓΠΛΓ πεξί πγηεηλήο θαη αζθάιεηαο ησλ εξγαηψλ θαη πεξί σξψλ εξγαζίαο» θαη κεηά κε ην π.δ. ηεο 14/3/1934 «πεξί πγηεηλήο θαη αζθάιεηαο ησλ εξγαηψλ θαη ππαιιήισλ πάζεο θχζεσο βηνκεραληθψλ θαη βηνηερληθψλ εξγνζηαζίσλ, εξγαζηεξίσλ θιπ.». Αξγφηεξα αθνινχζεζαλ εηδηθφηεξα δηαηάγκαηα πνπ επέβαιιαλ απζηεξφηεξεο απαηηήζεηο γηα εξγαζίεο κε εηδηθνχο θηλδχλνπο γηα ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία ησλ εξγαδνκέλσλ. ήκεξα, νη ζπλδπαζκέλεο δηαηάμεηο ηνπ λφκνπ 1568/85 θαη ηνπ Π.Γ. 17/96 κε ην νπνίν ελζσκαηψζεθε ε Οδεγία-πιαίζην 89/391/ΔΟΚ, απνηεινχλ ηνλ βαζηθφ θνξκφ ηεο ειιεληθήο λνκνζεζίαο γηα ηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ ΔΑΤ. Σν θχξην απηφ ζψκα ζπκπιεξψλεηαη απφ έλαλ κεγάιν αξηζκφ λνκνζεηηθψλ θαη θαλνληζηηθψλ δηαηάμεσλ ζρεηηθψλ κε ηελ εμεηδίθεπζε κέηξσλ πξφιεςεο πνπ αθνξνχλ είηε θιάδνπο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο κε απμεκέλνπο επαγγεικαηηθνχο θηλδχλνπο (πρ ηερληθά έξγα), είηε έθζεζε ζε παξάγνληεο πνπ κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ επαγγεικαηηθέο αζζέλεηεο (πρ ζφξπβνο, θαξθηλνγφλνη παξάγνληεο), είηε ηελ δηακφξθσζε ησλ ρψξσλ θαη ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο, είηε ηελ πξνζηαζία απφ κεραλνινγηθφ εμνπιηζκφ είηε ηέινο ηελ πξνζηαζία εηδηθψλ θαηεγνξηψλ εξγαδνκέλσλ (αλήιηθνη, έγθπεο). Γπζηπρψο ην ζέκα ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ δελ θαιχπηεηαη λνκνζεηηθά, παξά κφλν ζηα πιαίζηα ηεο επξχηεξεο πξνζέγγηζεο ηεο Οδεγίαο 89/391/ΔΟΚ, φπνπ επηζεκαίλεηαη φηη κεηαμχ ησλ ππνρξεψζεσλ ησλ εξγνδνηψλ είλαη «λα εμαζθαιίδνπλ ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία ησλ εξγαδνκέλσλ ζρεηηθά κε φιεο ηηο πιεπξέο ηεο εξγαζίαο» αμηνινγψληαο θαη, αλ ρξεηαζηεί, πξνιακβάλνληαο ηνπο θηλδχλνπο, «κεηαμχ άιισλ θαηά ηελ επηινγή ηνπ ρξεζηµνπνηνχµελνπ εξγαζηαθνχ εμνπιηζκνχ,., θαζψο θαη θαηά ηε δηαξξχζκηζε ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο». Με ηελ ελαξκφληζε ηνπ εζληθνχ δηθαίνπ κε ηε παξαπάλσ νδεγία, ε λνκνζεζία ζε ζέκαηα ΔΑΤ άιιαμε πξνζέγγηζε, δίλνληαο ζεκαζία ζηνλ νξγαλσηηθφ ηνκέα. Δκπιέθεη ζην ζέκα αζθάιεηα φια ηα ελδηαθεξφκελα κέξε, 92

93 ηνπνζεηεί ηηο αξρέο αζθάιεηαο ζε επίπεδν επηρείξεζεο ψζηε λα είλαη πην απνηειεζκαηηθέο, πηνζεηεί ηνπο ζεζκνχο ηνπ ηερληθνχ αζθάιεηαο, γηαηξνχ εξγαζίαο θαη επηηξνπψλ πγηεηλήο θαη αζθάιεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ, ζέηεη γεληθή αξρή ζπλνιηθήο επζχλεο ηνπ εξγνδφηε θαη απαηηεί γξαπηή εθηίκεζε ηνπ επαγγεικαηηθνχ θηλδχλνπ. κσο παξά ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο εζληθήο λνκνζεζίαο ζηελ ΔΑΤ, ε ρψξα καο παξακέλεη αλάκεζα ζηα θξάηε-κέιε ζηα νπνία νη βιάβεο πνπ πξνθαινχληαη απφ ςπρνθνηλσληθνχο θηλδχλνπο πεξλνχλ απαξαηήξεηεο θαη ζπλήζσο απνδίδνληαη ζε ιφγνπο άζρεηνπο κε ηελ εξγαζία θαζψο θαη ζηελ θαθή ςπρηθή πγεία ηνπ εξγαδνκέλνπ. Ο κνλαδηθφο ηξφπνο γηα ηελ δηεθδίθεζε απνδεκίσζεο είλαη δηα ηεο δηθαζηηθήο νδνχ. 93

94 Γ. ΠΟΛΤΔΠΗΠΔΓΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ ΑΝΣΗΜΔΣΧΠΗΖ ΣΧΝ ΦΤΥΟΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΚΗΝΓΤΝΧΝ 1. ΓΡΑΔΗ ΓΗΔΘΝΧΝ ΟΡΓΑΝΗΜΧΝ ε δηεζλέο επίπεδν, πξνγξάκκαηα αληηκεηψπηζεο θαη πξφιεςεο ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ ζηελ εξγαζία πξνσζνχληαη θπξίσο απφ ηελ Γηεζλή Οξγάλσζε Δξγαζίαο θαη απφ ηελ Δ.Δ. Ζ Γηεζλήο Οξγάλσζε Δξγαζίαο αλαγλσξίδνληαο ηελ ζνβαξφηεηα ησλ πξνβιεκάησλ απηψλ, έρεη μεθηλήζεη ηελ δξάζε SOLVE 82, ζtα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο SafeWork 83. Σν πξφγξακκα απηφ πξνσζεί έλα ππνζηεξηθηηθφ εθπαηδεπηηθφ παθέην πνπ έρεη ζρεδηαζηεί γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ ζηελ εξγαζία. Ζ δξάζε SOLVE πξνάγεη ηελ εθαξκνγή κηαο νινθιεξσκέλεο πνιηηηθήο ζε 5 ηνκείο : ην άγρνο, ην θάπληζκα, ηηο εμαξηεζηνγφλεο νπζίεο, ην AIDS θαη ηε βία ζηελ εξγαζία, σο αιιειεπηδξψληεο παξάγνληεο νη νπνίνη βιάπηνπλ ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία ησλ εξγαδνκέλσλ. Γηα ηνλ ζθνπφ απηφ έρνπλ δεκηνπξγεζεί εηδηθά ππνπξνγξάκκαηα ηα microsolves, ηα νπνία αληηκεησπίδνπλ ην θάζε έλα απφ ηα παξαπάλσ πξνβιήκαηα ρσξηζηά ππνζηεξίδνληαο φηη, ε εμάιεηςε ή κείσζε ηνπιάρηζηνλ ελφο εμ απηψλ ζπκβάιιεη ηαπηφρξνλα θαη ζηελ κείσζε ησλ ππνινίπσλ. ε επίπεδν Δπξσπατθήο Έλσζεο νη θπξηφηεξεο δξάζεηο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ είλαη νη εθζηξαηείεο ελεκέξσζεο γηα ηηο επηπηψζεηο ησλ θηλδχλσλ απηψλ, θαζψο θαη ε πξνψζεζε θαιψλ πξαθηηθψλ γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπο. Σηο δξάζεηο απηέο ππνζηεξίδνπλ ν Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηελ Τγεία ζηελ Δξγαζία ζην Μπηικπάν, ην Δπξσπατθφ Ίδξπκα γηα ηελ Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο ζην Γνπβιίλν, ην Δπξσπατθφ Παξαηεξεηήξην γηα ηηο Δξγαζηαθέο πλζήθεο 84, θαζψο θαη ην Δπξσπατθφ Παξαηεξεηήξην Κηλδχλσλ. Ζ θπξηφηεξε δξάζε ελεκέξσζεο γηα ηνπο ςπρνθνηλσληθνχο επαγγεικαηηθνχο θηλδχλνπο ηεο Δ.Δ. κέρξη ζήκεξα ήηαλ ε Δπξσπατθή Δβδνκάδα ηνπ 2002 κε ζέκα «Πξφιεςε ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ ζηελ εξγαζία : εξγαζία ρσξίο άγρνο», φπνπ 82 Addressing Psychosocial Problems at Work (SOLVE), International Labour Organisation European Working Conditions Observatory EWCO. 94

95 παξνπζηάζηεθαλ έξεπλεο ησλ επξσπατθψλ νξγαληζκψλ, ηξφπνη αληηκεηψπηζεο ησλ θηλδχλσλ απηψλ ζηελ πξάμε θαη βξαβεχηεθαλ θαιέο πξαθηηθέο (Πηλ. 19). Πηλ. 19 : Βέιηηζηεο πξαθηηθέο ζηα πιαίζηα ηεο Δπξσπατθήο Δβδνκάδαο Πεγή : Πξφιεςε ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ θαη ηνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο ζηελ πξάμε, OSHA 95

96 2. ΚΡΑΣΗΚΔ ΜΖ ΘΔΜΗΚΔ ΠΑΡΔΜΒΑΔΗ Πνιιέο ρψξεο, ιφγσ ηεο δπζθνιίαο νπζηαζηηθήο παξέκβαζεο δηα ηεο λνκνζεηηθήο νδνχ ζην ζέκα ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ ζηελ εξγαζία πξνζαλαηνιίδνληαη θπξίσο ζηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ ελεκέξσζεο θαη επαηζζεηνπνίεζεο, θαζψο θαη ζηελ δηεμαγσγή εξεπλψλ θαη ηελ εθπαίδεπζε ησλ ζσκάησλ επηζεψξεζεο ηεο εξγαζίαο γηα ηνλ εληνπηζκφ αλάινγσλ πξνβιεκάησλ. Υαξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα απνηεινχλ εζληθέο δξάζεηο ζηελ Γαλία, ζηελ Γεξκαλία θαη ζηελ Βξεηαλία. Γαλία : Σν 1996 ε βνπιή ηεο Γαλίαο ςήθηζε ηελ εθαξκνγή πξνγξάκκαηνο δξάζεο γηα ηελ βειηίσζε ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο ππφ ηνλ ηίηιν «Έλα θαζαξφ εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ κέρξη ην 2005». 85 Σν πξφγξακκα είρε σο ζθνπφ ηελ αλάπηπμε επηά ζεκαηηθψλ ηνκέσλ γηα έλα θαιχηεξν εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ, έλαο εθ ησλ νπνίσλ αθνξνχζε ηα ςπρνθνηλσληθά πξνβιήκαηα. Σν 2002 απνθαζίζηεθε λα δνζεί πξνηεξαηφηεηα ζε 4 απφ απηνχο ηνπο ηνκείο. απηνχο ππάγνληαη ηα ςπρνθνηλσληθά ζέκαηα ζηα νπνία θαη ηέζεθε σο ζηφρνο ε κείσζε θαηά 5% ζην ρξνληθφ δηάζηεκα Γηα ηνλ ζθνπφ απηφ ε Τπεξεζία Δξγαζηαθνχ Πεξηβάιινληνο νξγάλσζε εθζηξαηεία ελεκέξσζεο ζε φιε ηελ ρψξα κε ζθνπφ ηελ επαηζζεηνπνίεζε ζηα πξνβιήκαηα απηά. Καηφπηλ ε ίδηα ππεξεζία εμεηδίθεπζε ηελ εθζηξαηεία ελεκέξσζεο ζε επαγγεικαηηθνχο ηνκείο πςειήο επηθηλδπλφηεηαο φπνπ θαη παξείρε νινθιεξσκέλεο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ςπρνθνηλσληθψλ θηλδχλσλ. ηε ζπλέρεηα ε ππεξεζία μεθίλεζε εθζηξαηεία παξαθνινχζεζεο θαη θαηαγξαθήο ηνπ πξνβιήκαηνο ππφ ηνλ ηίηιν «Σν ςπρνθνηλσληθφ πεξηβάιινλ ηεο εξγαζίαο επζχλε φισλ». Ζ παξαθνινχζεζε δηεμήρζε γηα δχν έηε, 2000 θαη 2001, ζηνπο ηνκείο ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο πγείαο, δχν επαγγεικαηηθνχο ηνκείο πςειήο ςπρνθνηλσληθήο επηθηλδπλφηεηαο. Απνηέιεζκα ήηαλ ε αλάπηπμε εξγαιείνπ ειέγρνπ ηνπ ςπρνθνηλσληθνχ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο πξνο ρξήζε απφ ηνπο εξγαζηαθνχο επηζεσξεηέο. 85 Systems and programmes: How to tackle psychosocial issues and reduce work-related stress, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηελ Τγεία ζηελ Δξγαζία,

97 Γεξκαλία : ηε Γεξκαλία αλαπηχρζεθε κία κέζνδνο γηα ηνλ εληνπηζκφ ησλ ζηξεζζνγφλσλ παξαγφλησλ ζηνλ ρψξν εξγαζίαο ε νπνία ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηνπο επηζεσξεηέο εξγαζίαο. Ζ κέζνδνο SIGMA απνηειεί κηα δηαδξαζηηθή δηαδηθαζία παξαθνινχζεζεο γηα ηελ θαηαγξαθή θπζηθψλ, πλεπκαηηθψλ θαη ςπρνθνηλσληθψλ ζηξεζζνγφλσλ παξαγφλησλ ζε δηάθνξεο επαγγεικαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Αθνχ βξεζνχλ νη πξνβιεκαηηθνί ηνκείο κηαο επηρείξεζεο ζε ζέκαηα αζθάιεηαο θαη πγείαο ησλ εξγαδνκέλσλ πξνηείλνληαη κέζνδνη γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπο. Σαπηφρξνλα κε ηελ ρξεζηκνπνίεζε ηεο κεζφδνπ SIGMA, δίλεηαη θαη ε θαηάιιειε εθπαίδεπζε ζηνπο επηζεσξεηέο ψζηε λα απνθηήζνπλ ηηο βαζηθέο γλψζεηο ζηελ επαγγεικαηηθή ςπρνινγία. Γηα ηελ επηηπρία ηνπ ζπλνιηθνχ πξνγξάκκαηνο απαηηείηαη κεγάιε ρξνληθή δηάξθεηα, θαζψο θαη πξφζπκε ζπλεξγαζία ηεο εθάζηνηε δηνίθεζεο. 86 Βξεηαλία : Ζ Δζληθή Δπηηξνπή Αζθάιεηαο θαη Τγείαο επέιεμε 8 ηνκείο πξνηεξαηφηεηαο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ην εξγαζηαθφ άγρνο, γηα ηελ αλάπηπμε δξάζεσλ ζηα πιαίζηα ηεο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ αζθάιεηα θαη πγεία Γηα ηνλ ιφγν απηφ δεκηνπξγήζεθαλ 10εηείο δείθηεο κε ζθνπφ : o Σελ κείσζε ηνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο θαηά 20% κέρξη ην 2010, πνζνζηφ ην νπνίν αληηζηνηρεί ζε εξγαδφκελνπο. o Σελ κείσζε θαηά 30% ηνπ απνπζηαζκνχ ιφγσ άγρνπο κέρξη ην 2010, πνζνζηφ ην νπνίν αληηζηνηρεί ζε 1,95 εθαηνκκχξηα εξγάζηκεο εκέξεο. Σαπηφρξνλα κε ηνπο παξαπάλσ δείθηεο δεκηνπξγήζεθαλ δηνηθεηηθά πξφηππα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ζηξεζζνγφλσλ παξαγφλησλ, πξαγκαηνπνηήζεθε ζπγθξηηηθή αμηνιφγεζε κεηαμχ πηινηηθψλ νκάδσλ, εθπαηδεχηεθαλ θαηάιιεια νη επηζεσξεηέο εξγαζίαο, θαη δεκνζηεχζεθαλ νδεγίεο γηα ηελ δηαρείξηζε ηνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο θαη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο βίαο θαη ηεο παξελφριεζεο αλάινγα κε ηνλ επαγγεικαηηθφ θιάδν θαη ηνκέα. (Πηλ. 20) Systems and programmes: How to tackle psychosocial issues and reduce work-related stress, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηελ Τγεία ζηελ Δξγαζία, Preventing violence and harassment at the workplace V. Di Martino, H. Hoel, C. L. Cooper, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηε Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο ηνπ Γνπβιίλνπ,

98 Πηλ. 20 : Καηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηελ βία θαη ηελ παξελόριεζε ζηελ εξγαζία ζε δεκόζηνπο θνξείο θαη ζπιιόγνπο εξγαδνκέλσλ ζηελ Βξεηαλία. Πεγή : Preventing violence and harassment at the workplace V. Di Martino, H. Hoel, C. L. Cooper, Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο γηα ηε Βειηίσζε ησλ πλζεθψλ Γηαβίσζεο θαη Δξγαζίαο ηνπ Γνπβιίλνπ,