«Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ» Λέανδρος Ρακιντζής Γενικός Επιθεωρητής ηµόσιας ιοίκησης

Transcript

1 «Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ» Λέανδρος Ρακιντζής Γενικός Επιθεωρητής ηµόσιας ιοίκησης Η διαφθορά στο δηµόσιο τοµέα, ειδικότερη µορφή της οποίας είναι η διαπλοκή, εκτός από την οικονοµική ζηµία, δηµιουργεί διάχυτη δυσλειτουργία του κράτους και γραφειοκρατική αναποτελεσµατικότητα του κρατικού µηχανισµού, που επιτείνει τα φαινόµενα κακοδιοίκησης και αδιαφάνειας των κρατικών λειτουργιών, τα οποία όµως οφείλονται και σ άλλες αιτίες, όπως µη αξιοκρατική αλλά µε πλάγια µέσα επιλογή του προσωπικού των δηµόσιων υπηρεσιών, ανεπαρκής εκπαίδευση αυτού, επιλογή διευθυντικών στελεχών µε κριτήρια µη αξιοκρατικά, αλλά πολιτικά και κυρίως η εκ µέρους των περισσότερων των υπαλλήλων αδιαφορία για την εκτέλεση του υπαλληλικού καθήκοντος. Ο πόλεµος κατά της διαφθοράς, ως εκ της φύσεώς του είναι µακρύς, δύσκολος και επίµονος και αντιµετωπίζει πλείστα εµπόδια, όπως κρατική κάλυψη και απροθυµία των αρµοδίων οργάνων για αποτελεσµατική δράση, παρά τις οποιεσδήποτε νοµικές επιταγές ή και ανυπαρξία επαρκούς τεχνογνωσίας για την παρεµπόδιση µεθοδεύσεων που υποκρύπτουν διαφθορά. Συνεπώς, απαιτείται ταυτόχρονη πολιτική βούληση και τεχνογνωσία για να δηµιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για την καταπολέµηση της διαφθοράς και της κακοδιοίκησης. Η δηµιουργία των κατάλληλων συνθηκών πρέπει να βασίζεται στις εξής αρχές: α) πρέπει να µελετηθεί και θεσπισθεί το κατάλληλο σύστηµα ελέγχου της δηµόσιας διοίκησης, β) να αξιολογηθούν τα υπάρχοντα συστήµατα ελέγχου από την άποψη του οφέλους και του κόστους και γ) να γίνει ανταλλαγή τεχνογνωσίας για την καταπολέµηση της διαφθοράς και για τη βελτίωση των συστηµάτων διοίκησης µε άλλες δηµόσιες ή ιδιωτικές οικονοµίες που αντιµετώπισαν παρόµοιας φύσεως προβλήµατα. Αλλά όλα τα µέτρα δεν πρόκειται να αποδώσουν χωρίς την κοινωνική συναίνεση που µπορεί να επιτευχθεί µόνο µε την κινητοποίηση και την ευαισθητοποίηση των πολιτών στο δηµόσιο τοµέα. Υπάρχουν µερικοί γενικοί παράγοντες που λειτουργούν υπέρ της διαφθοράς και της κακοδιοίκησης, όπως: α) η έλλειψη κατάλληλων µηχανισµών για τον ακριβή έλεγχο της διοίκησης, που συνήθως είναι η απουσία δηµόσιων κανονιστικών υπηρεσιών, αόριστες ή επάλληλες αρµοδιότητες, γραφειοκρατικά εµπόδια, χαµηλής ποιότητας µηχανισµοί και ακόµη κανόνες που θεσπίσθηκαν ad hoc για να επιτρέψουν διεφθαρµένη συµπεριφορά, β) η ανέλεγκτη εξουσία Ηλεκτρονική διακυβέρνηση κατά της διαφθοράς και της κακοδιοίκησης 1

2 που παρέχεται στους αρµόδιους για να αποφασίζουν, την οποία ασκούν χωρίς διάκριση και λογικούς περιορισµούς µε µόνη την επίκληση της πολιτικής βούλησης, γ) η έλλειψη διαφάνειας, δηλαδή απουσία κανόνων ή µη εφαρµογή αυτών, ώστε οι πολίτες και οι ΜΚΟ να µην µπορούν να αποκτήσουν πληροφορίες για να τις χρησιµοποιήσουν για τον έλεγχο της δηµόσιας δράσης και της κακοδιοίκησης, δ) η έλλειψη προληπτικού ελέγχου και η βραδύτητα του κατασταλτικού ελέγχου, ε) η βραδύτητα περί την απονοµή της δικαιοσύνης και η εν πολλοίς ανεπάρκεια των ικαστηρίων να επιβάλουν το νόµο, κυρίως στα οικονοµικά εγκλήµατα, όπου πολλοί διαφεύγουν δια της παραγραφής των αδικηµάτων, όπως και η σε µεγάλο βαθµό πειθαρχική ατιµωρησία των δηµοσίων υπαλλήλων, που έχει δηµιουργήσει στους παρανοµούντες αίσθηµα ασυδοσίας. Η διαφθορά και η κακοδιοίκηση κλονίζουν τους κρατικούς θεσµούς και την εµπιστοσύνη των πολιτών στην κρατική λειτουργία και µάλιστα ενισχύουν την επικρατούσα στην πλειονότητα των πολιτών άποψη, ότι ορισµένα ζητήµατα για τα οποία η γραφειοκρατία δηµιουργεί εµπόδια για την ταχεία επίλυσή τους, µόνο µε πλάγιες µεθόδους, όπως µε δωροδοκία χάρη νόµιµων ακόµη πράξεων ή µε πολιτική ή φιλική παρέµβαση, είναι δυνατόν να επιλυθούν. Για την καταπολέµηση λοιπόν της διαφθοράς και κακοδιοίκησης τα ενδεδειγµένα µέτρα πρέπει να έχουν τρεις στόχους, δηλαδή της πρόληψης, της καταστολής και της εκπαίδευσης των πολιτών. Και για µεν την πρόληψη τα µέτρα πρέπει να αποσκοπούν στην αναβάθµιση των παρεχόµενων υπηρεσιών, στην απλοποίηση των διοικητικών διαδικασιών, στη µείωση της γραφειοκρατίας και στη διαφάνεια της δράσης των κρατικών οργάνων µε την παράλληλη και αξιοκρατική επιλογή του προσωπικού, κυρίως ως προς το ήθος του και την προθυµία του να προσφέρει. Όσον αφορά στην καταστολή των φαινοµένων πρέπει να λειτουργήσουν αποτελεσµατικά οι ελεγκτικοί, διωκτικοί και κατασταλτικοί µηχανισµοί. Τελευταίο και σπουδαιότερο, το κράτος, οι ΜΚΟ και οι άλλοι φορείς µε τη βοήθεια και των ΜΜΕ, πρέπει να εκπαιδεύσουν την κοινωνία, ακόµη µε την εισαγωγή σχετικών µαθηµάτων στα σχολεία, ώστε οι πολίτες να καταστούν ενεργοί, να αποφεύγουν την παθητική ανοχή των φαινοµένων διαφθοράς, να προσδίδουν στους παράγοντες της διαφθοράς την προσήκουσα κοινωνική απαξία, να συνειδητοποιήσουν τη βλάβη που προκαλεί η διαφθορά στην κοινωνία, στην κρατική λειτουργία και στα θεµέλια της δηµοκρατίας και κάθε ενεργός πολίτης συνειδητοποιώντας την ατοµική του ευθύνη να συµβάλει στην καταπολέµηση της διαφθοράς τουλάχιστον µε µέτρο να µην προσφεύγει ο ίδιος σε τέτοιες πράξεις. Η διεθνής κοινότητα έχει συνειδητοποιήσει ότι τα φαινόµενα της διαφθοράς και κακοδιοίκησης µπορούν να καταπολεµηθούν µόνο στο πλαίσιο ενός στρατηγικού προγράµµατος δράσης, του οποίου ο σχεδιασµός, η υλοποίηση και η παρακολούθηση αποτελεί ευθύνη του κράτους. Για την επίτευξη του σκοπού 2

3 της πατάξεως της διαφθοράς τα κράτη και η Ελλάδα έχουν συνάψει διάφορες διεθνείς συµβάσεις. Ο θεσµός του Γενικού Επιθεωρητή ηµόσιας ιοίκησης (ΓΕ ) καθιερώθηκε µε το Ν.3074/2002 σε συµµόρφωση µε τις διεθνείς δεσµεύσεις της χώρας για τη θέσπιση επιτελικού συντονιστικού οργάνου της δράσης των Σωµάτων και των Υπηρεσιών Επιθεώρησης και Ελέγχου της δηµόσιας διοίκησης. Αποστολή του ΓΕ είναι: α) η διασφάλιση της εύρυθµης και αποτελεσµατικής λειτουργίας της διοίκησης β) η παρακολούθηση και η αξιολόγηση του έργου των ελεγκτικών σωµάτων της δηµόσιας διοίκησης και γ) ο εντοπισµός των φαινοµένων διαφθοράς και κακοδιοίκησης (άρθρο 1 ν. 3074/2002). Με σκοπό την εκπλήρωση αυτής της πολύπλευρης αποστολής, ο νοµοθέτης παρέχει στον Γενικό Επιθεωρητή ηµόσιας ιοίκησης τις ακόλουθες αρµοδιότητες: Εντολή διενέργειας επιθεωρήσεων, ελέγχων και ερευνών από το Σ.Ε.Ε.. και τα ιδιαίτερα σώµατα και τις υπηρεσίες επιθεώρησης και ελέγχου στο δηµόσιο τοµέα. Παρακολούθηση της δράσης των ελεγκτικών σωµάτων, ιδίως της πορείας των διενεργούµενων ελέγχων, µε υποχρέωση ενηµέρωσής του για τις εκθέσεις και τα πορίσµατα επιθεώρησης και ελέγχου Αξιολόγηση του έργου των σωµάτων επιθεώρησης και ελέγχου µε βάση σχετικό προεδρικό διάταγµα. Αυτεπάγγελτη διεξαγωγή ελέγχων, επανελέγχων, επιθεωρήσεων και ερευνών στον δηµόσιο τοµέα. Έλεγχος καταγγελιών που υποβάλλονται στο Γραφείο του σχετικά µε φαινόµενα κακοδιοίκησης στους φορείς του δηµοσίου τοµέα και στα ειδικά σώµατα ελέγχου και επιθεώρησης. ιεξαγωγή ένορκης διοικητικής εξέτασης. Άσκηση πειθαρχικής δίωξης ή λήψης άλλων διοικητικών µέτρων. Παραποµπή υποθέσεων για τις οποίες έχει εκδοθεί απόφαση πειθαρχικού οργάνου στο αµέσως ανώτερο πειθαρχικό όργανο, µε άσκηση των προβλεποµένων από το νόµο ένδικων µέσων. Έλεγχος των ετήσιων δηλώσεων οικονοµικής κατάστασης («πόθεν έσχες») όλων των µελών των Σωµάτων Επιθεώρησης και Ελέγχου. υνατότητα άρσης του τραπεζικού, χρηµατιστηριακού και φορολογικού απορρήτου στα πλαίσια των επιθεωρήσεων και ελέγχων που διενεργούνται από τον ίδιο ή τα σώµατα και τις υπηρεσίες όπως και στα πλαίσια του ελέγχου των δηλώσεων περιουσιακής κατάστασης («πόθεν έσχες») των µελών τους. Εντολή να παραστεί το ηµόσιο και οι φορείς του ηµοσίου Τοµέα ως Ηλεκτρονική διακυβέρνηση κατά της διαφθοράς και της κακοδιοίκησης 3

4 πολιτικώς ενάγοντες ενώπιον των ποινικών δικαστηρίων για αξιόποινες πράξεις υπαλλήλων, οργάνων ή λειτουργών σε βάρος της περιουσίας αυτών. Τέλος αποφασιστικής σηµασίας είναι η διάταξη του άρθρου 14 του ν.3345/05 σύµφωνα µε την οποία: Η διαπίστωση ύστερα από διενέργεια επιθεώρησης ή ελέγχου από το Γενικό Επιθεωρητή δηµόσιας ιοίκησης και τα Σώµατα και τις Υπηρεσίες Επιθεώρησης και Ελέγχου πειθαρχικών παραπτωµάτων υπαλλήλων, λειτουργών ή οργάνων των δηµόσιων φορέων δεσµεύει τα αρµόδια πειθαρχικά όργανα των φορέων αυτών για την άσκηση πειθαρχικής δίωξης. Το πεδίο της δράσης του ΓΕ περιλαµβάνει τον έλεγχο όλων των δραστηριοτήτων του δηµόσιου τοµέα και οι αρµοδιότητες αυτού δεν είναι µόνο κατασταλτικές, αλλά και προληπτικές µε την έννοια των παρεµβάσεων προς τη ιοίκηση, για τη λήψη διοικητικών µέτρων, αλλά και προς την Κυβέρνηση για νοµοθετικές ρυθµίσεις µε στόχο την καταπολέµηση των φαινοµένων διαφθοράς και κακοδιοίκησης που έχουν διαπιστωθεί. Η επιτυχία της αποστολής µας, που περιγράφεται παραπάνω, εξαρτάται κυρίως από την ικανότητα εκπαίδευσης και προσπάθειας των στελεχών των ελεγκτικών σωµάτων και υπηρεσιών. Σηµαντικό επίσης βήµα για τη βελτίωση της δηµόσιας διοίκησης θα αποτελέσει και η εισαγωγή του θεσµού του εσωτερικού ελέγχου στις δηµόσιες υπηρεσίες, που επιβάλλεται από οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με το άρθρο 13 του Ν.3320/2005 µας δόθηκε η δυνατότητα µε τη χρηµατοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να διοργανώσουµε σεµινάρια για την επιµόρφωση των στελεχών των Σωµάτων και Υπηρεσιών Επιθεώρησης και Ελέγχου. Ήδη διοργανώσαµε το πρώτο σεµινάριο και προγραµµατίζουµε για το τρέχον έτος τη διοργάνωση και άλλων εκδηλώσεων, φιλοδοξούµε δε να επιµορφώσουµε το σύνολο των στελεχών, ώστε µε το υπό κατάρτιση προεδρικό διάταγµα για την αξιολόγηση των ελεγκτικών σωµάτων να αυξήσουµε την απόδοσή τους. Στα πλαίσια αυτών των δραστηριοτήτων εντάσσεται και η συνεργασία µας µε το τεχνικό σύµβουλο του κράτους το ΤΕΕ. Αν και κοινοτυπία επισηµαίνω ότι η καινοτοµία της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης έχει καταστεί για τη ηµόσια ιοίκησης αναγκαιότητα και αποτελεί προϋπόθεση της ορθολογικής αξιοποίησης των διατεθειµένων πόρων για την άσκηση της διοίκησης και σηµαντικό παράγοντα στην ουσιαστική εξυπηρέτηση του πολίτη. Συνεπώς απαιτείται η συνεργασία της ηµόσιας ιοίκησης και ειδικότερα του βραχίονα των ελεγκτικών µηχανισµών της µε το τεχνικό κόσµο της χώρας για την ανάπτυξη συστηµάτων ηλεκτρονικής διακυβέρνησης κατά το πλέον πρόσφορο οικονοµικά και διοικητικά τρόπο. Η εισαγωγή τεχνολογιών 4

5 πληροφορικής αποτελεί µία από τις προτεραιότητες της στρατηγικής της Λισσαβόνας και µία απόλυτη αναγκαιότητα για κράτη µέλη αναλόγου της χώρας µας αναπτυξιακού επιπέδου. Η οικονοµικότητα, η διαφάνεια, η ποιότητα και η αποτελεσµατικότητα των προσφεροµένων υπηρεσιών από τις επιθεωρήσεις του κράτους µπορεί να εξασφαλιστεί µε δύο παράλληλες δράσεις που είναι η εισαγωγή της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και η προσαρµογή της ηµόσιας ιοίκησης στις απαιτήσεις της πρώτης δηλ. απαιτείται η στενή συνεργασία των στελεχών της ηµόσιας ιοίκησης µε τους επιστήµονες και τους τεχνικούς της πληροφορικής. Όσο ταχύτερα επιτευχθεί αυτή η συνεργασία τόσο γρηγορότερα θα γεφυρωθεί η αναπτυξιακή υστέρηση που εµφανίζουν τα κράτη-µέλη της Ε.Ε. δηλ. ο στόχος της συνοχής περνάει µέσα από την προαναφερθείσα συνεργασία. Απτό παράδειγµα της προσπάθειας αυτής αποτελεί η προσέγγιση του ΤΕΕ από τον Γενικό Επιθεωρητή ηµόσιας ιοίκησης. Στόχος της προσέγγισης είναι η συστηµατική και διαρκής συνεργασία µεταξύ όλων των τοµέων της ηµόσιας ιοίκησης µε το τεχνικό κόσµο και ειδικότερα η διαµέσου του παραδείγµατος έµπρακτη απόδειξη ότι η συνεργασία ηµοσίου και ΤΕΕ µπορεί να αποβεί επ ωφελεία της ιοίκησης των νέων επιστηµόνων πληροφορικής αλλά κυρίως του πολίτη. Χαιρετίζω την έναρξη της συνεργασίας και του διαλόγου των οργανισµών µας και ευχαριστώ τον Πρόεδρο και το προσωπικό του ΤΕΕ για την υποστήριξη που προσέφεραν σ αυτή την από κοινού εκδήλωση. Ηλεκτρονική διακυβέρνηση κατά της διαφθοράς και της κακοδιοίκησης 5