ΠΑΓΚΟΜΙΟΠΟΙΗΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΕΙ ΡΑΓΚΟΣΜΙΟΡΟΙΘΣΘ ΚΑΙ ΕΛΛΘΝΙΚΕΣ ΕΡΙΧΕΙΘΣΕΙΣ

Transcript

1 ΠΑΓΚΟΜΙΟΠΟΙΗΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΕΙ 1

2 ΠΑΓΚΟΜΙΟΠΟΙΗΗ: ΑΠΑΡΧΕ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ 2

3 τοιχεία Παγκοςμιοποίηςησ Θ παγκοςμιοποίθςθ είναι μία κοινωνικοοικονομικι πραγματικότθτα! Θ παγκοςμιοποίθςθ εξελίςςεται αδιάκοπα, αλλά ζχει αρχι και κα ζχει και τζλοσ. Οι κανόνεσ τθσ δυναμικισ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ αναδιαμορφϊνονται ςυνεχϊσ. Υπάρχουν όμωσ οριςμζνα χριςιμα κεωρθτικά εργαλεία... 3

4 Αίτιο Παγκοςμιοποίηςησ; ΟΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΞΕΛΙΣΣΟΜΕΝΕΣ ΕΡΙΧΕΙΘΣΕΙΣ ΕΙΝΑΙ Ο «ΚΙΝΘΤΘΑΣ» ΚΑΙ Ο «ΚΑΘΕΦΤΘΣ» ΤΘΣ ΡΑΓΚΟΣΜΙΟΡΟΙΘΣΘΣ! Σθμαντικό ρόλο όμωσ παίηουν και οι κρατικζσ δθμόςιεσ παρεμβάςεισ κακϊσ και οι κοινωνικοί ςχθματιςμοί όλων των ειδϊν. 4

5 Ζητοφμενα Νζα εργαλεία τόνωςθσ των κοινωνικοοικονομικϊν παραγωγικϊν δομϊν Στακερζσ τροχιζσ ανάπτυξθσ Διατθριςιμθ απαςχόλθςθ (τόνωςθ ανταγωνιςτικότθτασ, ςυνδυαςμόσ κοινωνικϊν και οικονομικϊν πολιτικϊν, κτλ) 5

6 Δεδομζνα Οι ρίηεσ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ είναι πολφ παλιζσ, όςο και εκείνεσ του διεκνοφσ εμπορίου! Ρρζπει να γίνει ςαφισ διαχωριςμόσ μεταξφ τθσ παγκόςμιασ οικονομίασ («γιπεδο»), τθσ παγκόςμιασ δυναμικισ («παιχνίδι») και τθσ παγκοςμιοποίθςθσ («φάςθσ του παιχνιδιοφ»), θ οποία εκκίνθςε ςτα τζλθ τθσ δεκαετίασ του 1970, αρχζσ τθσ δεκαετίασ του Θ παγκοςμιοποίθςθ μπορεί να είναι πολφ ευνοϊκι και για τισ λιγότερο ανεπτυγμζνεσ χϊρεσ! Θ ςυμμετοχι ςε μία Ζνωςθ όπωσ θ Ευρωπαϊκι δεν προςτατεφει τισ εκνικζσ οικονομίεσ από τισ προκλιςεισ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ. Θ παγκοςμιοποίθςθ δεν ευκφνεται για τθν περιβαλλοντικι καταςτροφι. 6

7 Τπάρχει υπερπαγκοςμιοποίηςη; Θ διερεφνθςθ τθσ ςχζςθσ παγκοςμιοποίθςθσ και εκνικισ κουλτοφρασ: Από οριςμζνουσ υποςτθρίηεται ότι θ ανάπτυξθ τθσ τεχνολογίασ και θ παγκοςμιοποίθςθ των οικονομιϊν ζχουν επθρεάςει κακοριςτικά τισ πάλαι ποτζ εκνικζσ κουλτοφρεσ, με αποτζλεςμα να αναδφεται μία παγκοςμιοποιθμζνθ κουλτοφρα (είτε μζςω του «νεοφιλελευκεριςμοφ» είτε μζςω τθσ «αμερικανοποίθςθσ» του τρόπου ηωισ). Αντίκετα, άλλοι κεωροφν ότι οι εκνικζσ κουλτοφρεσ φαίνεται να ςυνεχίηουν να κυριαρχοφν, παρά τισ όποιεσ τροποποιιςεισ και μεταλλαγζσ που ζχουν υποςτεί. Φαίνεται πωσ ο λεγόμενοσ «ςκλθρόσ» πυρινασ τθσ εκνικισ κουλτοφρασ που τθ ςυνδζει με τθν εκνικι ταυτότθτα παραμζνει ςχεδόν ανζπαφοσ. 7

8 Η ςπουδαιότητα των ΠΕ ςτο ςφγχρονο επενδυτικό περιβάλλον Ρολυεκνικι είναι μία επιχείρθςθ που κατζχει, ελζγχει και διαχειρίηεται πλουτοπαραγωγικοφσ πόρουσ ςε περιςςότερεσ από μία χϊρεσ (ςε τουλάχιςτον δφο χϊρεσ). Θ μία χϊρα αποτελεί τθ χϊρα προζλευςθσ τθσ επιχείρθςθσ και θ άλλθ τθ χϊρα υποδοχισ. Στθ χϊρα υποδοχισ λειτουργοφν οι λεγόμενεσ κυγατρικζσ ενϊ ςτθ χϊρα προζλευςθσ βρίςκεται θ μθτρικι εταιρία. 8

9 Η ςπουδαιότητα των ΠΕ ςτο ςφγχρονο επενδυτικό περιβάλλον Στα βαςικά χαρακτθριςτικά μίασ ΡΕ ςυγκαταλζγεται και ζνα πακζτο ςυμπλθρωματικϊν παραμζτρων, πζρα από τθ μεταφορά παραγωγικϊν ςυντελεςτϊν (κεφαλαίων και εργαςίασ): Δυνατότθτεσ ζρευνασ και ανάπτυξθσ. Τεχνολογία. Διοικθτικζσ ικανότθτεσ. Κοινι ςτρατθγικι (ο κρίκοσ μεταξφ μθτρικισ και κυγατρικϊν). ΡΕ δεν είναι μία επιχείρθςθ που κινείται διεκνϊσ αποκλειςτικά μζςω του εμπορίου ι κατζχει μετοχζσ μίασ επιχείρθςθσ ζξω από τθ χϊρα προζλευςθσ. 9

10 Η ςπουδαιότητα των ΠΕ ςτο ςφγχρονο επενδυτικό περιβάλλον Μία ΡΕ μπορεί να είναι μικρι ι μεγάλθ (ςε όρουσ αξίασ πωλιςεων και εργατικοφ δυναμικοφ), ιδιωτικι ι δθμόςια, ενϊ το ιδιοκτθςιακό κακεςτϊσ των κυγατρικϊν τθσ μπορεί να επεκτείνεται από αποκλειςτικι ζωσ μερικι ιδιοκτθςία. Μια ΡΕ μπορεί να επεκτακεί μζςω τθσ δθμιουργίασ νζων εγκαταςτάςεων, μζςω εξαγοράσ μίασ τοπικισ επιχείρθςθσ ι μζςω ςυγχϊνευςθσ. Θ ΡΕ είναι τελικά το προϊόν μίασ άμεςθσ ξζνθσ επζνδυςθσ (ΑΞΕ). ΑΞΕ από τθν οπτικι τθσ χϊρασ προζλευςθσ: εξωςτρεφείσ. ΑΞΕ από τθν οπτικι τθσ χϊρασ υποδοχισ: εςωςτρεφείσ. 10

11 Η ςπουδαιότητα των ΠΕ ςτο ςφγχρονο επενδυτικό περιβάλλον Μία επιχείρθςθ επεκτείνει τισ δραςτθριότθτζσ τθσ εκτόσ των εκνικϊν ςυνόρων για κάποιουσ από τουσ εξισ λόγουσ: Αφξθςθ κερδϊν (επίτευξθ οικονομιϊν κλίμακασ, διείςδυςθ ςε νζεσ αγορζσ, αξιοποίθςθ άυλων πόρων, lobbying). Ρρόςβαςθ ςε πλουτοπαραγωγικοφσ πόρουσ (μείωςθ κόςτουσ παραγωγισ και λειτουργίασ εφοδιαςτικισ αλυςίδασ, ςυνεχισ αναβάκμιςθ και δθμιουργία νζων προϊόντων και υπθρεςιϊν). Διαφοροποίθςθ ςτισ πθγζσ πωλιςεων και προμθκειϊν (διαςπορά ρίςκου, ευελιξία). 11

12 Η ςπουδαιότητα των ΠΕ ςτο ςφγχρονο επενδυτικό περιβάλλον Με δεδομζνο ότι οι ΡΕ δραςτθριοποιοφνται ςε διαφορετικζσ χϊρεσ, δζχονται εξωτερικζσ επιδράςεισ που πρζπει να λάβουν υπόψθ τουσ προκειμζνου να πραγματοποιιςουν τουσ ςτόχουσ τουσ. Οι ςθμαντικότερεσ εξωτερικζσ επιδράςεισ διακρίνονται ςε: Αυτζσ που προζρχονται από το φυςικό και κοινωνικό περιβάλλον (παράγοντεσ που τισ ςυνκζτουν: ιςτορικοί πολιτικοί ανκρωπολογικοί, κοινωνικοί και ψυχολογικοί οικονομικοί γεωγραφικοί). Αυτζσ που προζρχονται από το ανταγωνιςτικό περιβάλλον τθσ επιχείρθςθσ (διαμορφϊνονται ςτο εςωτερικό κάκε κλάδου που μπορεί να διαφζρει από χϊρα ςε χϊρα). 12

13 Η ςπουδαιότητα των ΠΕ ςτο ςφγχρονο επενδυτικό περιβάλλον Ραράγοντεσ που ενκάρρυναν τθν εξάπλωςθ των ΡΕ και των ΑΞΕ: Θ ςφςταςθ κρατϊν με φιλελεφκερα οικονομικά και πολιτικά κακεςτϊτα. Θ απελευκζρωςθ του εμπορίου. Το άνοιγμα ςυνόρων ςτθ μετακίνθςθ εργαηομζνων. Θ τεχνολογικι πρόοδοσ ςε καίριουσ τομείσ, όπωσ οι μεταφορζσ και οι τθλεπικοινωνίεσ. Οι κεςμικζσ αλλαγζσ ςτο κακεςτϊσ που διζπει τισ ΑΞΕ ςε πολλζσ χϊρεσ. 13

14 Σφποι ΑΞΕ και ΠΕ Βαςικοί τφποι ΑΞΕ: Ρροσ αναηιτθςθ πλουτοπαραγωγικϊν πόρων. Ρροσ αναηιτθςθ αγορϊν. Ρροσ αναηιτθςθ αποδοτικότθτασ. Ρροσ αναηιτθςθ ςτρατθγικϊν πόρων ι ικανοτιτων. 14

15 Παγκοςμιοποίηςη τησ παραγωγήσ και τρόποι διείςδυςησ ςτισ διεθνείσ αγορζσ Εναλλακτικοί τρόποι διεκνοφσ επζκταςθσ που δεν είναι ΑΞΕ ι ΡΕ: Ξζνεσ επενδφςεισ χαρτοφυλακίου. Εξαγωγικό εμπόριο. Ζκδοςθ άδειασ παραγωγισ. Ραραχϊρθςθ εμπορικοφ ςιματοσ. Συμβόλαιο διαχείριςθσ. Ζργο που δίδεται με το κλειδί ςτο χζρι. Ρολλζσ επιχειριςεισ, αν και ΡΕ, μποροφν να χρθςιμοποιοφν τουσ υπόλοιπουσ τρόπουσ επζκταςθσ ςε ξζνεσ αγορζσ, ςυχνά προλειαίνοντασ το ζδαφοσ για ΑΞΕ. 15

16 Εξωτερικό περιβάλλον Φυςικό περιβάλλον (φυςιολογία): Οι ΡΕ πρζπει να λαμβάνουν υπόψθ τουσ τισ διαφορζσ ςτθ φυςιολογία των ανκρϊπων που ανικουν ςτθν ίδια εκνικότθτα. Ιδιαίτερα χαρακτθριςτικά, όπωσ το χρϊμα του δζρματοσ, το φψοσ, θ θλικία επθρεάηουν ςθμαντικά τισ επιχειρθματικζσ αποφάςεισ που αφοροφν τθν παραγωγι και τθν προϊκθςθ ενόσ προϊόντοσ. Ρολιτιςμικό περιβάλλον: Οι επιχειριςεισ αντιλαμβάνονται πόςο ςθμαντικι είναι θ κουλτοφρα των χωρϊν ςτισ οποίεσ δραςτθριοποιοφνται. Θ κουλτοφρα περιλαμβάνει οριςμζνα τυποποιθμζνα πρότυπα που αφοροφν τθ ςυμπεριφορά, τισ αξίεσ και τα πιςτεφω μιασ κοινωνίασ. Οι αξίεσ που απαρτίηουν τθν κουλτοφρα ενόσ λαοφ είναι δφςκολο να αλλάξουν. 16

17 Εξωτερικό περιβάλλον Νομικό και πολιτικό περιβάλλον: Οι ΡΕ πρζπει να λαμβάνουν υπόψθ τουσ το πολιτικό και νομικό περιβάλλον των χωρϊν ςτισ οποίεσ δραςτθριοποιοφνται. Το νομικό κακεςτϊσ μπορεί να διαφζρει ουςιαςτικά από τθ μία χϊρα ςτθν άλλθ. Αν κάναμε μία διάκριςθ ανάμεςα ςτα κυριότερα νομικά ςυςτιματα, κα ξεχωρίηαμε το κρθςκευτικό νόμο ςε πολλζσ μουςουλμανικζσ χϊρεσ και τα εκνικά νομικά ςυςτιματα, τα οποίο ιςχφουν ςτο δυτικό κόςμο. Το πολιτικό περιβάλλον επθρεάηει τισ δραςτθριότθτεσ των ΡΕ και θ εκτίμθςθ πολιτικοφ ρίςκου αποτελεί αντικείμενο ανάλυςθσ των αλλαγϊν που μπορεί να επθρεάςουν αρνθτικά τισ δραςτθριότθτεσ μίασ επιχείρθςθσ. 17

18 Εξωτερικό περιβάλλον Οικονομικό περιβάλλον: Κάκε επιχείρθςθ που δραςτθριοποιείται διεκνϊσ πρζπει να είναι ςε κζςθ να εκτιμά το οικονομικό περιβάλλον όπωσ αυτό διαφαίνεται με βάςθ οριςμζνουσ δείκτεσ που χρθςιμοποιοφνται για τθν κατάταξθ των χωρϊν. Οι κυριότεροι οικονομικοί δείκτεσ είναι: α) το κατά κεφαλιν ειςόδθμα, β) θ ποιότθτα ηωισ, γ) θ αγοραςτικι δφναμθ και δ) θ προζλευςθ του ΑΕΡ (γεωργία vs βιομθχανία και υπθρεςίεσ). 18

19 Εξωτερικό περιβάλλον Οικονομικό περιβάλλον (ςυνζχεια): Τα οικονομικά ςυςτιματα κακορίηονται από τον τφπο ιδιοκτθςίασ των παραγωγικϊν ςυντελεςτϊν (ιδιωτικόσ ι δθμόςιοσ) και τθ μζκοδο κατανομισ των παραγωγικϊν πόρων (μζςω μθχανιςμϊν τθσ αγοράσ -προςφορά και ηιτθςθ- ι μζςω κεντρικισ διοίκθςθσ -κυβερνιςεισ-). Ο ςυνδυαςμόσ των δφο παραπάνω παραγόντων καταλιγει ςε τρία οικονομικά ςυςτιματα: α) ςτθν οικονομία τθσ αγοράσ, β) ςτθν κεντρικά ελεγχόμενθ οικονομία και γ) ςτθ μεικτι οικονομία. Τα κυριότερα οικονομικά κζματα μίασ χϊρασ που μποροφν να απαςχολοφν μία ΡΕ είναι: α) θ οικονομικι ανάπτυξθ, β) οι ιδιωτικοποιιςεισ, γ) ο πλθκωριςμόσ, δ) το εξωτερικό ιςοηφγιο πλθρωμϊν και ε) το εξωτερικό χρζοσ. 19

20 Εξωτερικό περιβάλλον Τεχνολογικό περιβάλλον: Οι τεχνολογικζσ εξελίξεισ είναι δυνατό να επθρεάςουν κετικά μία ΡΕ που μπορεί να αντιλθφκεί και να υιοκετιςει νζεσ τεχνολογίεσ που κα διευκολφνουν τθ λειτουργία τθσ. Ρροφανϊσ, θ επίδραςθ των τεχνολογικϊν εξελίξεων είναι αρνθτικι ςτθν αντίκετθ περίπτωςθ. 20

21 Οι ρόλοι των θυγατρικών και οι ςτρατηγικζσ παραγωγήσ των ΠΕ Ο πολυεκνικόσ όμιλοσ είναι μια οικογζνεια όπου οι κυγατρικζσ είναι τα παιδιά αυτισ τθσ οικογζνειασ. Ανάλογα με το ρόλο που παίηουν διαμορφϊνουν και τθ ςχζςθ τουσ με τθ μθτρικι εταιρία. Οι ςχζςεισ αυτζσ, όμωσ, είναι δυναμικζσ και αλλάηουν προκειμζνου να μεγιςτοποιιςουν το ςυμφζρον του ομίλου αλλά και τθσ κυγατρικισ. όλοι κυγατρικϊν: α) αντίγραφο, β) προμθκευτισ και γ) χειραφετθμζνθ. 21

22 Η οργανωτική δομή τησ ΠΕ Θ οργανωτικι δομι τθσ ΡΕ είναι το κυριότερο μζςο υλοποίθςθσ τθσ ςτρατθγικισ τθσ. Μζςω αυτισ θ ΡΕ: Κατανζμει πόρουσ. Ανακζτει ζργο ςτο προςωπικό τθσ. Αξιολογεί τθν απόδοςθ των εργαηομζνων. Συλλζγει πλθροφορίεσ που βοθκοφν ςτθν επίλυςθ προβλθμάτων. 22

23 ΤΓΧΡΟΝΕ ΣΑΕΙ ΣΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΗΜΗ 23

24 Πωσ θα κατανοήςουμε την παγκοςμιοποίηςη; Απαιτείται ςυνυπολογιςμόσ μεγάλου αρικμοφ υποκζςεων και μεταβλθτϊν από όλεσ τισ κοινωνικζσ και οικονομικζσ επιςτιμεσ. Επιβάλλεται ςυνεχισ προςπάκεια εκςυγχρονιςμοφ των κεωριϊν μασ. 24

25 Διεθνζσ εμπόριο Διεκνζσ εμπόριο είναι θ μορφι των διεκνϊν οικονομικϊν ςχζςεων διαμζςου των εξαγωγϊν και ειςαγωγϊν εμπορευμάτων και υπθρεςιϊν, το οποίο βαςίηεται ςτο διεκνι καταμεριςμό εργαςίασ και εξειδίκευςθσ και ςτθν αρχι των ςυγκριτικϊν πλεονεκτθμάτων. Διαδραματίηει ςθμαντικό ρόλο ςτθν ανάπτυξθ τθσ παγκόςμιασ οικονομίασ. Δίνει κεωρθτικά τθ δυνατότθτα ςτθν παγκόςμια οικονομία επίτευξθσ πιο αποτελεςματικισ κατανομισ των πόρων και υψθλότερου επιπζδου οικονομικισ ευθμερίασ και προςφοράσ αγακϊν. 25

26 Διεθνζσ εμπόριο Εμπόδια ςτο παγκόςμιο εμπόριο: Δαςμοί (φόροι που επιβάλλονται ςτισ ειςαγωγζσ και τισ εξαγωγζσ). Ροςοςτϊςεισ (ποςοτικοί περιοριςμοί που επιβάλλονται ςτισ ειςαγωγζσ και τισ εξαγωγζσ). Τεχνικοί, διοικθτικοί και άλλοι κανονιςμοί (περιοριςμοί ςυμμόρφωςθσ για ηθτιματα υγείασ, αςφάλειασ, κτλ). 26

27 Διεθνείσ οργανιςμοί, κυβερνήςεισ και ΠΕ Θ Ευρωπαϊκι Ζνωςθ είναι το τελευταίο «ςκαλοπάτι» τθσ οικονομικισ περιφερειακισ ζνωςθσ. Τα ςτάδια που οδιγθςαν ςτθν ευρωπαϊκι ολοκλιρωςθ ιταν: Ελεφκερθ Ηϊνθ Εμπορίου (καταργοφνται οι φραγμοί ςτο εμπόριο ανάμεςα ςτισ ςυνεργαηόμενεσ χϊρεσ). Τελωνειακι Ζνωςθ (ιςχφει ό,τι και ςτθν Ελεφκερθ Ηϊνθ Εμπορίου και επιπλζον υπάρχει κοινι εξωτερικι εμπορικι πολιτικι προσ τρίτεσ χϊρεσ). Κοινι Αγορά (ιςχφει ό,τι και ςτθν Τελωνειακι Ζνωςθ και επιπλζον επιτρζπεται θ ελεφκερθ μετακίνθςθ εργαςίασ και κεφαλαίου). Οικονομικι και Ρολιτικι Ζνωςθ (ιςχφει ό,τι και ςτθν Κοινι Αγορά ςτθν οποία επίςθσ υιοκετοφνται κοινζσ οικονομικζσ πολιτικζσ κακϊσ και πολιτικι ολοκλιρωςθ). 27

28 Διεθνείσ οργανιςμοί, κυβερνήςεισ και ΠΕ Άλλα παραδείγματα περιφερειακϊν ςυνεργαςιϊν: Συμφωνία Ελεφκερου Εμπορίου τθσ Βόρειασ Αμερικισ (ΘΡΑ, Καναδάσ, Μεξικό). Ευρωπαϊκι Ηϊνθ Ελεφκερου Εμπορίου (Ιςλανδία, Λιχτενςτάιν, Νορβθγία και Ελβετία). Συνεργαςία μεταξφ των χωρϊν τθσ Καραϊβικισ. Συνεργαςία μεταξφ των χωρϊν τθσ Νότιασ Αμερικισ. Σφνδεςμοσ των χωρϊν Νοτιοανατολικισ Αςίασ. κτλ. 28

29 Διεθνείσ οργανιςμοί, κυβερνήςεισ και ΠΕ Ειδικζσ εμπορικζσ ςυνεργαςίεσ: Οι χϊρεσ μποροφν να ςυνεργαςτοφν μεταξφ τουσ, ϊςτε να ελζγξουν τθν παραγωγι, τθν τιμι και τθ διακίνθςθ προϊόντων που πωλοφνται διεκνϊσ. Χαρακτθριςτικά παραδείγματα είναι ο ΟΡΕΚ (πετρζλαιο) και θ Ρολυϊνικι Συμφωνία (υφαντουργία), θ οποία ζπαψε να ιςχφει από τισ αρχζσ του

30 Περιφεριοποίηςη τησ παγκόςμιασ οικονομίασ Στθν παροφςα φάςθ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ εντείνονται οι οικονομικζσ ςχζςεισ μεταξφ των χωρϊν που ςυμμετζχουν ςε ςυγκεκριμζνεσ ομάδεσ-πόλουσ χωρϊν (π.χ. Ε.Ε.). Το φαινόμενο αυτό ονομάηεται περιφεριοποίηςη. Υπάρχουν 3 κφριοι οικονομικοί γεωγραφικοί πόλοι: Θ Ε.Ε. με θγζτεσ τθ Γερμανία και τθ Γαλλία Θ Βόρειοσ Αμερικι με θγζτθ τισ Θ.Ρ.Α. Ο Αςιατικόσ πόλοσ με θγζτεσ Ιαπωνία-Κίνα. Φαίνεται ότι κζρδοσ/απϊλεια ςε ζναν πόλο ςθμαίνει κζρδοσ/απϊλεια και ςτουσ άλλουσ. 30

31 Ιςτορική αναδρομή 5 φάςεισ 1 θ φάςθ (τα πρϊτα βιματα): Το 16 ο και το 17 ο αιϊνα λειτουργοφν οι εταιρείεσ ναυλϊςεων με τθν υποςτιριξθ κυβερνιςεων με ςτόχο τθν ανακάλυψθ νζων εμπορικϊν δρόμων και νζων εδαφϊν. Οι πλουτοπαραγωγικζσ πθγζσ των αποικιϊν αποτζλεςαν αντικείμενο εκμετάλλευςθσ. Θ μεταφορά παραγωγικϊν ςυντελεςτϊν περιλάμβανε κεφάλαια και εργαςία (μζςω τθσ μετανάςτευςθσ). 2 θ φάςθ (θ γζννθςθ τθσ ςφγχρονθσ ΡΕ, ): Θ βιομθχανικι επανάςταςθ και οι εξελίξεισ ςτθ χρθματοδότθςθ και τθ διοίκθςθ των επιχειριςεων επιφζρουν κεςμικζσ αλλαγζσ ςτον τρόπο υλοποίθςθσ ΑΞΕ, ςε διάφορουσ τομείσ (τράπεηεσ, γεωργία, πρϊτεσ φλεσ, κτλ). Ρρωτοπόροσ των εξωςτρεφϊν ΑΞΕ ιταν θ Μεγάλθ Βρετανία, ενϊ δθμοφιλζςτεροσ τόποσ υποδοχισ ΑΞΕ ιταν θ Λατινικι Αμερικι. 31

32 Ιςτορική αναδρομή 5 φάςεισ 3 θ φάςθ (τα χρόνια του Μεςοπολζμου, θ περίοδοσ τθσ ωριμότθτασ, ): Ραρατθρείται εντατικοποίθςθ τθσ κάκετθσ παραγωγισ ςτον πρωτογενι τομζα, με ζμφαςθ ςτο πετρζλαιο, τον καπνό και τα τροπικά φροφτα. Σθμειϊνονται μεγάλεσ ςυγχωνεφςεισ. Μεγάλθ Βρετανία και Λατινικι Αμερικι διατθροφν τα πρωτεία τουσ, ενϊ εμφανίηονται οι πρϊτεσ ιαπωνικζσ κυγατρικζσ. Σθμειϊνεται επιβράδυνςθ των ρυκμϊν ανάπτυξθσ των ΑΞΕ. 4 θ φάςθ ( ): Ραρατθρείται ανάκαμψθ των ΑΞΕ και πλζον οι ΘΡΑ αποκτοφν θγετικό ρόλο ςτισ εξωςτρεφείσ ΑΞΕ, ενϊ ο Καναδάσ αποτελεί τθ δθμοφιλζςτερθ χϊρα υποδοχισ. Το πολιτικό ςκθνικό ςτακεροποιείται και ενςωματϊνονται τεχνολογίεσ που αναπτφχκθκαν κατά το Β παγκόςμιο πόλεμο. 32

33 Ιςτορική αναδρομή 5 φάςεισ 5 θ φάςθ (παγκοςμιοποίθςθ τθσ παραγωγισ, 1960-ςιμερα): Οι ΑΞΕ αυτισ τθσ περιόδου αναηθτοφν ςτρατθγικοφσ πόρουσ, ενϊ διαμορφϊνονται ςυμμαχίεσ μεταξφ ανταγωνιςτριϊν επιχειριςεων. Δεκαετία 1960 (νομιςματικό ςφςτθμα ςτακερισ ιςοτιμίασ με βάςθ το αμερικανικό δολάριο, ςυνκικθ του Bretton Woods): εγκατάςταςθ αμερικάνικων ΡΕ ςτθν Ευρϊπθ με μαηικι ζξοδο κεφαλαίων από τισ ΘΡΑ. Θ διεκνισ οικονομία είναι το άκροιςμα των χωρϊν που ςυμμετζχουν ςτο διεκνζσ εμπόριο. Θ οικονομικι ιςχφσ των χωρϊν εξαρτάται από τθν αφκονία των παραγωγικϊν ςυντελεςτϊν τουσ και τθν αποτελεςματικότθτα των εκνικϊν επιχειριςεων. Δεκαετία 1970 (πετρελαϊκι κρίςθ, υποτίμθςθ δολαρίου, μζτρα προςτατευτιςμοφ ςτισ ΘΡΑ): Οι αμερικάνικεσ εταιρείεσ εξιςορρόπθςαν τισ επενδφςεισ τουσ, επενδφοντασ και ςε άλλεσ χϊρεσ εκτόσ Ευρϊπθσ, αλλά και εντόσ των ΘΡΑ. Δεκαετία 1980 (απαρχζσ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ): Επιχειριςεισ από τθν Ιαπωνία και από προθγμζνεσ ευρωπαϊκζσ χϊρεσ αποκτοφν ςθμαντικό ρόλο. Δεκαετία 1990 ςιμερα (κατάρρευςθ ανατολικοφ μπλοκ, Ευρωπαϊκι Ζνωςθ, τωρινι οικονομικι κρίςθ): Θ ΡΕ πρωταγωνιςτεί ςτθ διεκνι οικονομία, με αφξθςθ επενδφςεων, ςυμπεριλαμβανόμενων και των επανεπενδφςεων κερδϊν. 33

34 χηματοποίηςη οικονομικών θεωριών Κλαςςικι πολιτικι οικονομία Μαρξιςτικι κεωρία Κεχνςιανι μακροοικονομία Νεοκλαςικι μικροοικονομία Νεομαρξιςτικζσ προςεγγίςεισ Νεοκλαςικι ςφνκεςθ 34

35 Κλαςςική πολιτική οικονομία Μερκαντιλιςμόσ: Ο μερκαντιλιςμόσ είναι θ πρϊτθ κεωρία διεκνοφσ εμπορίου, θ οποία διατυπϊκθκε και «ίςχυςε» από το 1500 ζωσ το Θ οικονομικι δραςτθριότθτα είχε ςαν ςκοπό τθν αφξθςθ τθσ ευθμερίασ τθσ χϊρασ, ςαν ςφνολο. Βαςίηεται ςτθν εςφαλμζνθ κεϊρθςθ τθσ παγκόςμιασ οικονομίασ ωσ ζνα ςτατικό ςφςτθμα με περιοριςμζνο πλοφτο, ςτθν οποία θ ευθμερία μιασ χϊρασ μπορεί να υπάρξει μόνο με τθν αφαίρεςθ πλοφτου από άλλεσ χϊρεσ. Σφμφωνα με τθ βαςικι αρχι αυτισ τθσ κεωρίασ ο πλοφτοσ μιασ χϊρασ μετριόταν με τθ ςυςςϊρευςθ πολφτιμων μετάλλων, κυρίωσ χρυςοφ. Οι εξαγωγζσ ιταν επικυμθτζσ μόνο ςτο βακμό που ςυντελοφςαν ςτθν αφξθςθ του αποκζματοσ πολυτίμων μετάλλων, ενϊ ζπρεπε να είναι μεγαλφτερεσ από τισ ειςαγωγζσ. Δθμιουργικθκε από και για τισ αποικιοκρατικζσ χϊρεσ και άνκιςε ςε βάροσ των αποικιϊν. 35

36 Κλαςςική πολιτική οικονομία Απόλυτο πλεονζκτημα: Το 1776, με το βιβλίο του Ο Ρλοφτοσ των Εκνϊν, ο Σκωτςζηοσ οικονομολόγοσ Adam Smith αμφιςβιτθςε τθ βαςικι αρχι του μερκαντιλιςμοφ ςχετικά με τθν ταφτιςθ του πλοφτου μιασ χϊρασ με το απόκεμά τθσ ςε πολφτιμα μζταλλα και ανζπτυξε τθ κεωρία του απόλυτου πλεονεκτιματοσ. Διατφπωςε τθν άποψθ ότι θ ευθμερία των εκνϊν δεν κακορίηεται από τθν ποςότθτα των ςυςςωρεμζνων πολφτιμων μετάλλων αλλά από τθν ικανότθτά τουσ να παράγουν αγακά και υπθρεςίεσ. Με βάςθ τθ κεωρία του Smith, μια χϊρα ζχει απόλυτο πλεονζκτθμα ςτθν παραγωγι ενόσ αγακοφ, εάν μπορεί να το παράγει χρθςιμοποιϊντασ λιγότερουσ πόρουσ από μια άλλθ χϊρα. Μία χϊρα ωφελείται από τθ ςυμμετοχι τθσ ςτο διεκνζσ εμπόριο, αν εξάγει τα προϊόντα που παράγει με χαμθλότερο κόςτοσ και ειςάγει τα προϊόντα που παράγονται ςε άλλεσ χϊρεσ φκθνότερα. Θ εξειδίκευςθ που προκφπτει προςφζρει απόλυτο πλεονζκτθμα για τθν παραγωγι οριςμζνων προϊόντων ζναντι άλλων. Θ επιδίωξθ του ατομικοφ οφζλουσ οδθγεί ςτθν επωφελζςτερθ απαςχόλθςθ για όλθ τθν κοινωνία. 36

37 Κλαςική πολιτική οικονομία υγκριτικό πλεονζκτημα: Ο Άγγλοσ οικονομολόγοσ David Ricardo το 1817 ςυνζχιςε κατά κάποιο τρόπο τθ κεωρία του απόλυτου πλεονεκτιματοσ του Adam Smith και μίλθςε για ςυγκριτικό πλεονζκτθμα. Διατφπωςε τθν άποψθ ότι μια χϊρα μπορεί να ωφελθκεί από το εμπόριο αν ςυγκεντρϊςει τθν παραγωγι τθσ ςτα προϊόντα που μπορεί να παράγει πιο αποδοτικά ανεξάρτθτα από το απόλυτο πλεονζκτθμα. Το ςυγκριτικό πλεονζκτθμα αναφζρεται ςτθ δυνατότθτα μίασ χϊρασ να παράγει ζνα ςυγκεκριμζνο αγακό ςε χαμθλότερο κόςτοσ ευκαιρίασ από μία άλλθ χϊρα. Το κόςτοσ ευκαιρίασ είναι θ ποςότθτα ενόσ αγακοφ που πρζπει να κυςιαςτεί (να μθν παραχκεί) ϊςτε να αυξθκεί θ παραγωγι του άλλου αγακοφ κατά μία μονάδα. Για δφο αγακά Χ και Υ, το κόςτοσ ευκαιρίασ του Χ είναι θ ποςότθτα του Υ που πρζπει να κυςιαςτεί ϊςτε να παραχκεί μία επιπλζον μονάδα του Χ. Οι διεκνείσ ςυναλλαγζσ είναι το κλειδί των παραγωγικϊν επενδφςεων και τθσ καπιταλιςτικισ οικονομικισ ανάπτυξθσ. 37

38 Παραφθορζσ τησ κλαςικήσ πολιτικήσ οικονομίασ Μονοδιάςτατθ μοντελοποίθςθ ιςορροπιϊν αγοράσ με ζμφαςθ ςτο οικονομικό κομμάτι και διαγραφι του κοινωνικοφ. Αχρείαςτοσ κακολικιςμόσ Ραραποίθςθ του φιλελεφκερου πνεφματοσ με τθν επιβολι του «νόμου του ιςχυρότερου». Αποςιϊπθςθ τθσ διάςταςθσ τθσ «κοινωνικισ ςυμπάκειασ» και του φιλελεφκερου αλτρουιςμοφ. 38

39 Μαρξιςτική θεωρία (K. Marx, R. Luxemburg, F. Engels, Lenine) Δεν υπάρχει καπιταλιςμόσ χωρίσ διεκνείσ ςυναλλαγζσ Θ επζκταςθ του καπιταλιςμοφ ςτθν παγκόςμια αγορά είναι εγγενισ και απολφτωσ αναγκαία για τθν ανάπτυξθ του. Υπάρχει ςτενι διαςφνδεςθ μεταξφ οικονομικισ και κοινωνικισ ςφαίρασ. 39

40 Νεομαρξιςτικζσ προςεγγίςεισ R. Prebisch: Θ βαςικι αιτία αδυναμίασ των φτωχϊν (περιφζρεια) είναι οι ςχζςεισ εμπορίασ με τισ πλοφςιεσ χϊρεσ (κζντρο). Η θεωρία του πλεονάςματοσ (P. Baran): Ο ρυκμόσ και θ κατεφκυνςθ τθσ οικονομικισ ανάπτυξθσ μίασ χϊρασ εξαρτάται από το οικονομικό τθσ πλεόναςμα, δθλαδι τθ διαφορά μεταξφ του πραγματικοφ προϊόντοσ τθσ κοινωνίασ και αυτοφ που καταναλϊνεται. Η θεωρία τησ εξάρτηςησ από το κζντρο: Οι χϊρεσ τθσ περιφζρειασ εξειδικεφονται ςε περιοριςμζνο αρικμό προϊόντων χαμθλισ τεχνολογίασ που εξάγονται ςτο κζντρο. 40

41 Νεομαρξιςτικζσ προςεγγίςεισ Η θεωρία τησ άνιςησ ανταλλαγήσ (Α. Εμμανουήλ): Οι υπανάπτυκτεσ χϊρεσ μεταβιβάηουν αςταμάτθτα πόρουσ ςτισ ανεπτυγμζνεσ, αφοφ ανταλλάςςουν προϊόντα ςε άνιςουσ όρουσ με αυτζσ. Πμωσ θ μεταφορά τεχνολογίασ από τισ Ρ.Ε. μπορεί να επιταχφνει τθν ανάπτυξθ μίασ υπανάπτυκτθσ χϊρασ. Παγκόςμια οικονομία του καπιταλιςμοφ-υπανάπτυκτοσ καπιταλιςμόσ: Κυριαρχία του καπιταλιςτικοφ ςυςτιματοσ ςε παγκόςμια κλίμακα, δθμιουργία τθσ λεγόμενθσ θμιπεριφζρειασ (υπανάπτυκτοσ καπιταλιςμόσ). υςςώρευςη ςε παγκόςμια κλίμακα-αποςφνδεςη (S. Amin): Ο καπιταλιςμόσ είναι θ αιτία τθσ ςυνεχοφσ υπανάπτυξθσ. 41

42 Αδυναμίεσ νεομαρξιςτικών προςεγγίςεων Ο καπιταλιςμόσ μπορεί να οδθγιςει ςε ανάπτυξθ τισ λιγότερο ανεπτυγμζνεσ χϊρεσ Οι προςεγγίςεισ αυτζσ είναι περιοριςμζνεσ ςε «εκνικιςτικζσ» προςεγγίςεισ (π.χ. μία χϊρα εκμεταλλεφεται μία άλλθ) Ζλλειψθ κατανόθςθσ τθσ ιςτορίασ τθσ παγκόςμιασ οικονομίασ Αδυναμία κατανόθςθσ τθσ λειτουργίασ των επιχειριςεων Ζλλειψθ ςυνολικισ εξζταςθσ του οικονομικοφ με το κοινωνικό γίγνεςκαι μζςω μίασ ιςοπεδωτικισ «πολιτικισ» απλοποίθςθσ Υποτίμθςθ τθσ υπερεκνικισ μορφισ τθσ οικονομικισ δραςτθριότθτασ. 42

43 Νεοκλαςική ςφνθεςη Θεωρθτικι ςυναίνεςθ μετά τον Β Ρ.Ρ. τθσ νεοκλαςικισ μικροοικονομίασ και τθσ μακροοικονομικισ κεωρίασ του J.M. Keynes (πνευματικοφ πατζρα του Δ.Ν.Τ.) 43

44 Νεοκλαςική θεωρία διεθνοφσ εμπορίου Μοντζλο Heckscher-Ohlin-Samuelson: Οι Σουθδοί οικονομολόγοι Eli Hecksher και Bertil Ohlin ανζπτυξαν ςτθ δεκαετία του 1920 τθ κεωρία τουσ (μοντζλο HOS) ςχετικά με τισ διαφορζσ των χωρϊν ςε παραγωγικοφσ ςυντελεςτζσ (κεφάλαιο, εργαςία και γθ). Το μοντζλο τελειοποίθςε ο P. Samuelson. Σφμφωνα με τθ κεωρία τουσ, οι διαφορζσ ςτθν κατανομι και ςτισ τιμζσ των παραγωγικϊν ςυντελεςτϊν κα οδθγοφςαν τισ χϊρεσ να παράγουν και να εξάγουν προϊόντα για τα οποία χρθςιμοποιοφν τον παραγωγικό ςυντελεςτι που υπάρχει ςε αφκονία και ζχει το χαμθλότερο κόςτοσ (π.χ. εργάτεσ ςτθν Ινδία και κεφάλαιο ςτισ ΘΡΑ, άρα κλωςτοχφαντουργία ςτθν Ινδία και αυτοκινθτοβιομθχανία ςτισ ΘΡΑ). Οι ςχετικζσ τιμζσ των αγακϊν που παράγονται ςε διάφορεσ χϊρεσ, κακορίηονται από το ςχετικό κόςτοσ (ζνταςθ) τθσ εργαςίασ και του κεφαλαίου ςτθν παραγωγι οριςμζνων αγακϊν και τθ ςχετικι εξαςφάλιςθ (επάρκεια) των ςυντελεςτϊν αυτϊν. Ουςιαςτικά θ κεωρία δεν επιτρζπει τθ μετακίνθςθ παραγωγικϊν ςυντελεςτϊν από μία χϊρα ςε μία άλλθ και ουςιαςτικά αποκλείει τθν φπαρξθ ΡΕ. Επίςθσ υποκζτει τθν επικράτθςθ του τζλειου αγοραίου ανταγωνιςμοφ. Γίνεται επομζνωσ κατανοθτό ότι αυτι θ κεωρία δεν επαρκεί για τθν επεξιγθςθ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ 44

45 Η εποχή του Δ.Ν.Σ. Είμαςτε ςτθν εποχι τθσ «νεοφιλελεφκερθσ» ςυναίνεςθσ: Ραρουςία του κράτουσ για ςτιριξθ ςυμφερόντων Στιριξθ των ιδιωτικϊν επενδφςεων μόνο «μεγάλων παικτϊν» Ρροςτατευτιςμόσ προνομίων «ιςχυρϊν» κρατϊν και επιχειριςεων 45

46 Αδυναμίεσ νεοκλαςικήσ οικονομικήσ θεωρίασ Αποςπαςματικι μελζτθ των οικονομικϊν διαςτάςεων τθσ παγκοςμιοποίθςθσ Αδυναμία ςυνολικισ κεϊρθςθσ των οικονομικϊν και κοινωνικϊν φαινομζνων Γενικόλογθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ 46

47 Αναςκευή των νεοκλαςικών απλουςτεφςεων Οι επιχειριςεισ δεν επιδιϊκουν αναγκαςτικά και μόνο τθν μεγιςτοποίθςθ του κζρδουσ τουσ Υπάρχει ατελισ και αςφμμετρθ πλθροφόρθςθ, περιοριςμζνθ ορκολογικότθτα των φορζων υλοποίθςθσ αποφάςεων και ςυνεχισ αβεβαιότθτα ςτθν αγορά Θ επιχείρθςθ δθμιουργεί ςυγκροφςεισ μζςα και γφρω τθσ Φαινομενικά όμοιεσ επιχειριςεισ ζχουν τελείωσ διαφορετικά αποτελζςματα παραγωγικότθτασ, ποιότθτασ και κερδοφορίασ μζςα ςτο περιβάλλον τθσ Νζασ Οικονομίασ ςτον παγκοςμιοποιθμζνο καπιταλιςμό. 47

48 Ανταγωνιςτικότητα Θ ανταγωνιςτικότθτα των επιχειριςεων είναι ο δθμιουργόσ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ (ςφνκεςθ μεταξφ επιχείρθςθσ, κοινωνικο-οικονομικοφ χϊρου δράςθσ και κλαδικοφ δυναμικοφ) Οι κεωρίεσ κατανόθςθσ τθσ λειτουργίασ των επιχειριςεων που προςφζρουν τθν μεγαλφτερθ ευελιξία είναι οι λεγόμενεσ «κεωρίεσ τθσ Φίρμασ» (μελζτθ τθσ επιχειρθματικισ ςυμπεριφοράσ και τθσ αλλθλεπίδραςθσ επιχειριςεων-κοινωνίασ). ΡΑΓΚΟΣΜΙΟΡΟΙΘΣΘ ΚΑΙ ΕΛΛΘΝΙΚΕΣ ΕΡΙΧΕΙΘΣΕΙΣ 48

49 Διεθνείσ οργανιςμοί, κυβερνήςεισ και ΠΕ Οι ΡΕ επθρεάηουν αμφίςθμα τισ χϊρεσ υποδοχισ ςτουσ εξισ τομείσ: Αγορά κεφαλαίου. Τεχνολογία και πλθροφορία. Εμπόριο. Βιομθχανικι δομι και επιχειρθματικότθτα. Εργαςία Φυςικοί πόροι (εξαντλοφμενοι μεν, αντικαταςτάςιμοι δε). Αμφίςθμθ είναι και θ επίδραςθ των ΡΕ ςτισ χϊρεσ προζλευςθσ ςε τομείσ όπωσ θ εργαςία και θ τεχνολογία. 49

50 Διεθνείσ οργανιςμοί, κυβερνήςεισ και ΠΕ Εκνικζσ πολιτικζσ που ςυνδζονται με τισ εςωςτρεφείσ ΑΞΕ: Ζλεγχοσ προτάςεων. Αποκλειςμόσ ΑΞΕ από οριςμζνεσ εκνικά ευαίςκθτεσ βιομθχανίεσ. Συμμετοχι εγχϊριων μάνατηερ ςτθ διοίκθςθ τθσ κυγατρικισ. Εκνικι νομοκεςία περί επιχειρθματικισ δραςτθριότθτασ και ςυμπεριφοράσ. Ελάχιςτο επίπεδο εγχϊριασ παραγωγισ ςτθν τελικι αξία του προϊόντοσ. Ελάχιςτο ποςοςτό εξαγωγϊν. Απαιτιςεισ για μεταφορά τεχνολογίασ. Ρεριοριςμόσ ςτθν εξαγωγι των κερδϊν. Ρροϊκθςθ ΑΞΕ μζςω ειδικϊν γραφείων δθμοςίων ςχζςεων. Εκνικζσ πολιτικζσ που ςυνδζονται με τισ εξωςτρεφείσ ΑΞΕ: Ρεριοριςμοί ςτθν εξαγωγι κεφαλαίου. Υποχρεωτικι κυβερνθτικι ζγκριςθ ςχεδίων για εξωςτρεφείσ ΑΞΕ. 50

51 Διεθνείσ οργανιςμοί, κυβερνήςεισ και ΠΕ Διεκνείσ κανονιςμοί για τισ ΡΕ: Οι οδθγίεσ εκελοντικοφ χαρακτιρα για τισ ΡΕ του Οργανιςμοφ Οικονομικισ Συνεργαςίασ και Ανάπτυξθσ. Οι οδθγίεσ εκελοντικοφ χαρακτιρα του Διεκνοφσ Οργανιςμοφ Εργαςίασ για τισ επιδράςεισ των ΡΕ ςτθν εργαςία. Ο κανονιςμόσ ςυμπεριφοράσ του Οργανιςμοφ Θνωμζνων Εκνϊν για τισ ΡΕ. Θ προςζγγιςθ τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ για νομικά μζτρα δζςμευςθσ των ΡΕ. Οι κανονιςμοί για τισ ΡΕ αποςκοποφν, κυρίωσ, ςτα εξισ ηθτιματα: Φορολογία. Ρροςταςία τθσ εργαςίασ. Βιομθχανικζσ ςχζςεισ. Θζματα ανταγωνιςμοφ. 51

52 Οικονομικζσ θεωρίεσ ΑΞΕ Τα επίπεδα ανάλυςθσ ΑΞΕ και ΡΕ: Μακροοικονομικό (αναλφονται οι ροζσ και τα αποκζματα εςωςτρεφϊν και εξωςτρεφϊν ΑΞΕ). Μεςοοικονομικό (αναλφονται οι ΑΞΕ ςε επίπεδο βιομθχανίασ). Μικροοικονομικό (αναλφεται θ ΡΕ ωσ ξεχωριςτόσ τφποσ επιχείρθςθσ). 52

53 Οικονομικζσ θεωρίεσ ΑΞΕ Μακροοικονομικό επίπεδο 1966 Θεωρία Κφκλου Ρροϊόντοσ Ι (ΚΡ Ι του Vernon): Διαπιςτϊνοντασ τθν αποτυχία του μοντζλου HOS, ο Vernon χρθςιμοποίθςε ςτθν ανάλυςθ τθσ αγοράσ των ΘΡΑ τθν άποψθ του Posner περί τεχνολογικοφ χάςματοσ ανάμεςα ςτισ ανεπτυγμζνεσ και τισ αναπτυςςόμενεσ χϊρεσ και τθν άποψθ του Linder ςχετικά με τθν ομοιότθτα τθσ ηιτθςθσ ςτισ ανεπτυγμζνεσ χϊρεσ. Θ ηωι κάκε προϊόντοσ ςφμφωνα με τον Vernon περνά τρεισ φάςεισ, οι οποίεσ ςυνδζονται με τθν απόφαςθ ςχετικά με το ποφ μπορεί αυτό να παραχκεί: Νζο προϊόν (είςοδοσ ςτθν εγχϊρια αγορά, διαμόρφωςθ χαρακτθριςτικϊν, feedback προμθκευτϊν και πελατϊν). Ώριμο προϊόν (ςτακεροποίθςθ χαρακτθριςτικϊν και μεριδίου αγοράσ, αναηιτθςθ νζων αγορϊν, αναηιτθςθ τρόπων μείωςθσ του κόςτουσ παραγωγισ). Τυποποιθμζνο προϊόν (μείωςθ του κόςτουσ παραγωγισ για να γίνει πιο ανταγωνιςτικό και να μθν αποςυρκεί από τθν αγορά, διεκνοποίθςθ του προϊόντοσ). 53

54 Οικονομικζσ θεωρίεσ ΑΞΕ Μακροοικονομικό επίπεδο Θεωρία Κφκλου Ρροϊόντοσ Ι (ΚΡ Ι του Vernon) (ςυνζχεια): Μία επιχείρθςθ ςε μία προθγμζνθ χϊρα ξεκινάει να παράγει ζνα νζο προϊόν για να καλφψει κυρίωσ τθν εγχϊρια αγορά και τθ χαμθλι ηιτθςθ από άλλεσ αναπτυγμζνεσ χϊρεσ. Κακϊσ θ ηιτθςθ από χϊρεσ του εξωτερικοφ αυξάνεται, θ παραγωγι αρχίηει να μεταφζρεται ςτο εξωτερικό με ςτόχο τθν επίτευξθ οικονομιϊν κλίμακασ και τθν αποφυγι εμποδίων ςτο διεκνζσ εμπόριο, περιορίηοντασ, ωςτόςο, τισ εξαγωγζσ. Κακϊσ το προϊόν ωριμάηει ςε όλεσ τισ αγορζσ και ολοζνα και περιςςότεροι καταναλωτζσ επικυμοφν να το αποκτιςουν ο αρικμόσ των ανταγωνιςτϊν αυξάνεται. Οι ειςαγωγζσ ςτθ χϊρα προζλευςθσ του προϊόντοσ αυξάνονται, είτε από ανταγωνιςτικζσ επιχειριςεισ ι/και από κυγατρικζσ τθσ επιχείρθςθσ που ειςιγαγε τθν καινοτομία θ οποία πλζον αντιμετωπίηει τον ανταγωνιςμό ςτθν ζδρα τθσ. 54

55 Οικονομικζσ θεωρίεσ ΑΞΕ Μεςοοικονομικό επίπεδο 1974 Θεωρία Κφκλου Ρροϊόντοσ ΙΙ (ΚΡ ΙΙ του Vernon): Οι επιχειριςεισ δθμιουργοφν ανταγωνιςτικά πλεονεκτιματα ι, διαφορετικά, πλεονεκτιματα ιδιοκτθςίασ (όπωσ τεχνολογία) τα οποία δεν είναι εφκολο να τα αντιγράψουν (τουλάχιςτον άμεςα) άλλεσ επιχειριςεισ. Κατά τθ διάρκεια του κφκλου ηωισ του προϊόντοσ οι επιχειριςεισ ανταγωνίηονται ςτθ βάςθ των ανταγωνιςτικϊν τουσ πλεονεκτθμάτων, τα οποία μεταβάλλονται ανάλογα με τθν ανταγωνιςτικι ςτρατθγικι που επιλζγει να ακολουκιςει κάκε επιχείρθςθ και που κεωρεί πωσ κα ςυντελζςει ςτθν ταχφτερθ ανάπτυξθ και επιβίωςι τθσ. Ζτςι, δθμιουργοφνται μονοπϊλια και, ςτθν περίπτωςθ που εμφανίηεται ακόμθ ζνασ μικρόσ αρικμόσ παραγωγϊν, ολιγοπϊλια. 55

56 Οικονομικζσ θεωρίεσ ΑΞΕ Μεςοοικονομικό επίπεδο Θεωρία ΚΡ ΙΙ του Vernon (ςυνζχεια): Στάδια των ολιγοπωλίων: Καινοτομικό ολιγοπϊλιο. Το νζο προϊόν είναι αποτζλεςμα τεχνολογικϊν καινοτομιϊν και αναπτφςςεται ςε χϊρεσ που διακζτουν αφκονία παραγωγικϊν ςυντελεςτϊν και καταναλωτζσ που μποροφν να το αγοράςουν. Το προϊόν δεν ζχει ςτακεροποιιςει ακόμα τα χαρακτθριςτικά του, ςτθν παραγωγι χρθςιμοποιείται μθ εξειδικευμζνοσ εξοπλιςμόσ και θ καινοτόμοσ επιχείρθςθ το παράγει ςτθ χϊρα τθσ. Τα ζξοδα παραγωγισ είναι υψθλά οπότε το προϊόν τιμολογείται υψθλά. Νζεσ επιχειριςεισ ειςζρχονται ςτον κλάδο και εντείνουν τον ανταγωνιςμό. Οι επιχειριςεισ τότε ενδζχεται να επιλζξουν να δραςτθριοποιθκοφν και ςε ξζνεσ αγορζσ μζςω εξαγωγϊν. 56

57 Οικονομικζσ θεωρίεσ ΑΞΕ Μεςοοικονομικό επίπεδο Θεωρία ΚΡ ΙΙ του Vernon (ςυνζχεια): Στάδια των ολιγοπωλίων: Ώριμο ολιγοπϊλιο. Στο ςτάδιο τθσ ωρίμανςθσ το προϊόν ζχει πλζον τυποποιθκεί και θ παραγωγι του είναι μαηικι. Θ καινοτομία του μειϊνεται, ενϊ θ καινοτομία ςτισ παραγωγικζσ διαδικαςίεσ αυξάνεται, αντικακιςτϊντασ τισ μεκόδουσ ζνταςθσ εργαςίασ με εξειδικευμζνο εξοπλιςμό. Θ ηιτθςθ καλφπτεται πλζον από ζνα πλικοσ επιχειριςεων, γεγονόσ που περιορίηει ςθμαντικά τα μερίδια αγοράσ τουσ. Ο ανταγωνιςμόσ μειϊνει τθ τιμι του προϊόντοσ και αυξάνει ακολοφκωσ τισ προςπάκειεσ προβολισ τθσ μάρκασ. Θ τοπικι αγορά είναι ανεπαρκισ για τθν κάλυψθ τθσ προςφοράσ, ενϊ οι επιχειριςεισ μπορεί να επιλζξουν να δραςτθριοποιθκοφν παραγωγικά εκτόσ των εκνικϊν ςυνόρων, με ςκοπό τθν αφξθςθ των οικονομικϊν τουσ μεγεκϊν. Αγορζσ-ςτόχοι αποτελοφν κυρίωσ ανεπτυγμζνεσ χϊρεσ, όπου θ επιχείρθςθ μπορεί να επωφελθκεί από τθν υψθλότερθ τιμολόγθςθ του προϊόντοσ τθσ. 57

58 Οικονομικζσ θεωρίεσ ΑΞΕ Μεςοοικονομικό επίπεδο Θεωρία ΚΡ ΙΙ του Vernon (ςυνζχεια): Στάδια των ολιγοπωλίων: Γθραιό ολιγοπϊλιο. Στο τελευταίο ςτάδιο ηωισ του προϊόντοσ ζχει εκλείψει κάκε είδοσ ολιγοπωλιακοφ πλεονεκτιματοσ τθσ καινοτόμου επιχείρθςθσ, κακϊσ όλεσ οι επιχειριςεισ δραςτθριοποιοφνται ςτισ ίδιεσ αγορζσ κάτω από ίδιεσ ι παρόμοιεσ ςυνκικεσ. Οι καινοτομίεσ προϊόντοσ ζχουν ολοκλθρωτικά εκλείψει. Μόνθ διζξοδοσ είναι θ διαφοροποίθςθ του προϊόντοσ, θ εντατικοποίθςθ τθσ προϊκθςθσ, θ περαιτζρω μείωςθ τθσ τιμισ του ι θ δθμιουργία καρτζλ με άλλεσ επιχειριςεισ. Ωςτόςο, θ επιχείρθςθ, προκειμζνου να εξαςφαλίςει κετικζσ χρθματοροζσ, μπορεί να αναηθτιςει νζεσ αγορζσ ζνταςθσ εργαςίασ για τθν εγκακίδρυςθ παραγωγικϊν κυγατρικϊν. Εάν θ επιχείρθςθ δεν κατορκϊςει να επανατοποκετιςει το προϊόν τθσ, αυτό τελικά κα απαξιωκεί. 58

59 Οικονομικζσ θεωρίεσ ΑΞΕ Μικροοικονομικό επίπεδο 1960/1976 Θεωρία του Hymer: Ενϊ τθν εποχι εκείνθ οι ΑΞΕ αντιμετωπίηονταν ωσ επενδφςεισ χαρτοφυλακίου, ο Hymer τισ διαχϊριςε ωσ προσ το χαρακτθριςτικό του ελζγχου των επιχειριςεων ςτθν περίπτωςθ των ΑΞΕ, χωρίσ ωςτόςο να εξθγιςει με επάρκεια τον όρο ζλεγχοσ. Ρροζβθ ςτθ διάκριςθ των διαφορετικϊν τφπων διεκνοφσ δραςτθριότθτασ (π.χ. κοινοπραξίεσ, ζκδοςθ άδειασ παραγωγισ, ςιωπθρζσ ςυμπαιγνίεσ και ΑΞΕ) και διερεφνθςε τισ ςυνκικεσ που ωκοφν μία επιχείρθςθ να αποκτιςει τον ζλεγχο μίασ επιχείρθςθσ ςε μία ξζνθ χϊρα. Διζκρινε δφο ςθμαντικοφσ λόγουσ και ζναν ιςςονοσ ςθμαςίασ. Ο πρϊτοσ ςθμαντικόσ λόγοσ είναι θ κερδοφορία που προκφπτει από τθν άρςθ του ανταγωνιςμοφ ςε διαφορετικζσ χϊρεσ. Ο δεφτεροσ είναι ότι κάποιεσ επιχειριςεισ μποροφν να εκμεταλλευτοφν τα ανταγωνιςτικά πλεονεκτιματά τουσ ςτισ διεκνείσ δραςτθριότθτεσ. Ο ιςςονοσ ςθμαςίασ λόγοσ (με δεδομζνο ότι δεν ςχετίηεται υποχρεωτικά με τθν ζννοια του ελζγχου) είναι θ διαφοροποίθςθ. 59

60 ΠΑΓΚΟΜΙΟΠΟΙΗΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ 60

61 Είδη επιχειρήςεων ςτην Ελλάδα (Βλάδοσ, 2006) Οι αυκεντικά ευζλικτεσ επιχειριςεισ (ςυνικωσ οι κυγατρικζσ κάποιων πολυεκνικϊν επιχειριςεων) Οι μαηικζσ, μεγάλεσ επιχειριςεισ Οι μοναδοκεντρικζσ επιχειριςεισ (με «διαιςκθτικι» ςτρατθγικι, ςποραδικζσ τεχνολογικζσ επιλογζσ και πρακτικι διοίκθςθ...) 61

62 Είδη επιχειρήςεων ςτην Ελλάδα (Βλάδοσ, 2006) Οι μοναδοκεντρικζσ επιχειριςεισ επικρατοφν διότι: Θ αγορά παραγωγικϊν ςυντελεςτϊν είναι φτωχι Θ καταναλωτικι αγορά είναι φτωχι Το περιβάλλον γνϊςθσ και καινοτομίασ είναι φτωχό Το πολιτιςμικό περιβάλλον είναι αγκυλωμζνο Το φυςικό-περιβαλλοντικό περιβάλλον είναι προβλθματικό Θ κρατικι παρζμβαςθ είναι άςτοχθ 62

63 Αποτελζςματα τησ παγκοςμιοποίηςησ ςτην Ελλάδα Αποβιομθχάνιςθ ςε αρκετοφσ κλάδουσ Ανάγκθ τόνωςθσ τθσ ανταγωνιςτικότθτασ Αναπτυξιακι υςτζρθςθ αρκετϊν Ελλθνικϊν περιφερειϊν Ανθςυχθτικι πορεία του αςφαλιςτικοφ ςυςτιματοσ Οξεία ανεργία Μεταςχθματιςμόσ του Ελλθνικοφ καταναλωτικοφ προτφπου Θ Ελλθνικι παραγωγι υποχωρεί ςε όρουσ ποιότθτασ 63

64 Εςωςτρεφείσ και εξωςτρεφείσ ΑΞΕ: η ελληνική εμπειρία Μετά το Β παγκόςμιο πόλεμο θ Ελλάδα προςζλκυςε ΑΞΕ και ΡΕ αφενόσ ωσ νζα αγορά και αφετζρου λόγω του χαμθλοφ εργατικοφ κόςτουσ. Σε αυτό βοικθςαν και οι ελλθνικζσ κυβερνιςεισ με τθ κζςπιςθ νόμων και τθν παροχι κινιτρων. Οι ΑΞΕ δεν απζκτθςαν, ςτισ περιςςότερεσ περιπτϊςεισ, εξαγωγικό χαρακτιρα εξαιτίασ των ελλείψεων υποδομισ και ανταγωνιςτικότθτασ τθσ ελλθνικισ οικονομίασ. Από το 1985 και μετά οι ςυγχωνεφςεισ και οι εξαγορζσ αποτζλεςαν το κυριότερο μζςο διείςδυςθσ ςτθν ελλθνικι αγορά. 64

65 Εςωςτρεφείσ και εξωςτρεφείσ ΑΞΕ: η ελληνική εμπειρία Με τθν κατάρρευςθ του ανατολικοφ μπλοκ δόκθκε θ ευκαιρία ςε πολλζσ ελλθνικζσ επιχειριςεισ να γίνουν ΡΕ αλλά και ςε κυγατρικζσ ΡΕ που είχαν εγκαταςτακεί ςτθν Ελλάδα να επεκτακοφν με παραγωγικζσ μονάδεσ ςε νζεσ αγορζσ. Με τθν ευρωπαϊκι ενοποίθςθ, ςθμειϊκθκε μεγάλοσ αρικμόσ εξαγορϊν και ςυγχωνεφςεων από ευρωπαϊκζσ επιχειριςεισ. Οι ΡΕ που είναι εγκατεςτθμζνεσ ςτθν Ελλάδα προςβλζπουν, κυρίωσ, ςτθν εκμετάλλευςθ τθσ ευρωπαϊκισ αγοράσ. Οι εκροζσ ΑΞΕ τθσ Ελλάδασ κατευκφνονται, κυρίωσ, προσ χϊρεσ των Βαλκανίων. 65

66 Σι μπορεί να γίνει; Κρατικι-δθμόςια παρζμβαςθ (όχι αναγκαία εκνοκεντρικι) Τόνωςθ ανταγωνιςτικότθτασ ελκυςτικότθτασ, όχι μζςω τθσ ελάττωςθσ των αμοιβϊν των εργαηομζνων, αλλά μζςω τθσ τεχνογνωςίασ και τθσ καινοτομίασ που προςφζρει ο κοινωνικοοικονομικόσ χϊροσ τθσ Ελλάδασ. Συςτθματικι προςπάκεια αυτογνωςίασ των Ελλθνικϊν επιχειριςεων Καλλιζργεια επιχειρθματικισ φιλοδοξίασ Ρνεφμα πειραματιςμοφ Ενίςχυςθ τθσ κοινωνικισ αλλθλεγγφθσ 66