20th ESCRS Winter Meeting in conjunction with the 30th International Congress of HSIOIRS

Transcript

1 TOMOΣ 10 TEYXOΣ 1 OKTΩΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015 ISSN th ESCRS Winter Meeting in conjunction with the 30th International Congress of HSIOIRS Μαργαριτάρια και κίνδυνοι στη διάγνωση και θεραπεία των όγκων της οφθαλμικής επιφάνειας ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΝΔΟΦΑΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΠΟΣΕΙΔΩΝΟΣ 42, Π. ΦΑΛΗΡΟ Βιοσυμβατότητα υδρόφοβων ακριλικών ενδοφακών

2 editorial Αγαπητοί συνάδελφοι Τo 2016 δεν ξεκίνησε με τους καλύτερους οιωνούς ως προς το πολιτικό και οικονομικό αδιέξοδο που βρίσκεται η χώρα μας. Δυστυχώς όλα δείχνουν ότι θα νοσταλγήσουμε το καταστροφικό για το επάγγελμα μας 2015! Οι απίστευτες εξαγγελίες της κυβέρνησης για τη βαρύτατη και Παντελής Α. Παπαδόπουλος εξοντωτική φορολόγηση των ελεύθερων επαγγελματιών, για να μην θίξει τα συμφέροντα των επικοινωνία: δημοσίων υπαλλήλων, έχουν ξεσηκώσει όλους σχεδόν τους εργαζόμενους του παραγωγικού και επιστημονικού τομέα. Οι μαζικές κινητοποιήσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη, έχουν σκοπό να αφυπνίσουν την κοινή γνώμη για την άδικη ταξική δίωξη του κλάδου μας, που θα οδηγήσει στο κλείσιμο των μικρομεσαίων ιατρείων και τη μαζική μετανάστευση των γιατρών. Η συμμετοχή όλων μας στις κινητοποιήσεις, θα δώσει ένα ισχυρό ράπισμα στα σχέδια των κυβερνόντων. Ευτυχώς, υπάρχουν και οι ευχάριστες ειδήσεις, όπως η διοργάνωση του Χειμερινού Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου της ESCRS στην Αθήνα στο τέλος του τρέχοντος μηνός. Είναι μεγάλη τιμή για την ΕΕΕΦΔΧ να συνδιοργανώσει για τρίτη φορά αυτό το σημαντικό συνέδριο στη χώρα μας, παρά τις αντίξοες οικονομικές συνθήκες. Οι δύο προηγούμενες συνδιοργανώσεις, το 1999 και το 2007, στέφθηκαν με απόλυτη επιτυχία και ρεκόρ συμμετοχών. Φέτος, έχουμε ενημερωθεί ότι η στήριξη των ελληνικών εμπορικών εταιρειών του κλάδου μας, ως προς τις εγγραφές Ελλήνων συνέδρων και ειδικά των νεότερων, θα ξεπεράσει κάθε προηγούμενο. Η ΕΕΕΦΔΧ έχει αναλάβει να διοργανώσει τα ζωντανά χειρουργεία και μία στρογγυλή τράπεζα. Λόγω της εκτενούς κάλυψης του προγράμματος του Συνεδρίου, σε αυτό το τεύχος δημοσιεύουμε μόνο δύο επιστημονικά άρθρα. «Μαργαριτάρια και κίνδυνοι στη διάγνωση και θεραπεία των όγκων της οφθαλμικής επιφάνειας» είναι ο τίτλος του πολύ ενδιαφέροντος άρθρου του κ. Κ. Σαμαρά στη σελ. 20. Ο νέος συνάδελφος κ. Κ. Τσαούσης μας περιγράφει τη βιοσυμβατότητα των ακριλικών ενδοφακών στο άρθρο του στη σελ. 23. Η νεκρολογία του αγαπητού συναδέλφου και φίλου Λέανδρου Βατάκα, που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή, από τον Μίλτο Μπαλίδη, δημοσιεύεται στη σελ. 27. Στην πολιτιστική στήλη «Με Αλλο Μάτι», ο κ. Πέτρος Ράσογλου περιγράφει τη Ροτόντα της Θεσσαλονίκης, ενός εκ των μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, που πρόσφατα αποδόθηκε στους κατοίκους της πόλης, ύστερα από εργασίες σαράντα ετών (σελ. 28). Σας εύχομαι καλή δύναμη στο έργο σας! Ιδιοκτησία Eλληνική Εταιρεία Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής Ποσειδώνος 42, Π. Φάληρο Τηλ.: , Fax: Διοικητικό Συμβούλιο ΕΕΕΦΔΧ Πρόεδρος: Σπύρος Γεωργαράς Αντιπρόεδρος: Παντελής Α. Παπαδόπουλος Γενικός Γραμματέας: Δημήτρης Κυρούδης Ταμίας: Μίλτος Μπαλίδης Μέλη: Βασίλης Καραμπατάκης, Κωνσταντίνα Κουφαλά,Γεώργιος Κυμιωνής, Ιωάννης Παναγόπουλος, Βασίλης Τσίγκος Συντακτική Επιτροπή Πρόεδρος Π. Α. Παπαδόπουλος Μέλη Μ. Ασπιώτης Δ. Παπαδάκος Ι. Ασπρούδης Ι. Πούλας Σπ. Γεωργαράς Π. Ράσογλου Χ. Καλογερόπουλος Α. Ρουμελιώτης Β. Καραμπατάκης Δ. Σιγανός Κ. Κουφαλά Χ. Σιγανός Γ. Κυμιωνής Μ. Στεφανιώτου Δ. Κυρούδης Μ. Τραγάκης Μ. Μπαλίδης Β. Τσίγκος Ι. Παλλήκαρης Μ. Τσιλιμπάρης Ι. Παναγόπουλος Συμβουλευτική Επιτροπή Τρ. Αργυρόπουλος Ζ. Μπισογιάννης Ν. Γεωργιάδης Θ. Μπουφίδης Σ. Γκοτζαρίδης Α. Νικολακόπουλος Δ. Δερεκλής Ι. Ντούντας Σ. Δημητράκος Π. Οικονομίδης Στ. Δημόπουλος Ν. Παπαδόπουλος Κ. Καραμπάτσας Α. Πετούνης Β. Κοζομπόλης Ι. Τσινόπουλος Α. Κώνστας Α. Χαρώνης Σ. Λάκε Εκδότης Παντελής Α. Παπαδόπουλος Σχεδιασμός Eπιμέλεια Παραγωγής ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΚΤΥΝΝΑ ΕΠΕ Ευφρονίου 25, Αθήνα Τηλ.: , Γραμματεία ΕΕΕΦΔΧ Β. Τόλιου, Ρ. Χριστοδουλοπούλου Λεωφ. Ποσειδώνος 42, Π. Φάληρο Τηλ.: , Παντελής Α. Παπαδόπουλος Προεδρος Συντακτικής Επιτροπής Copyright 2015 Απαγορεύεται η μερική ή ολική αναδημοσίευση καθώς και αντιγραφή του τρόπου παρουσίασης της περιεχόμενης ύλης χωρίς γραπτή άδεια της Ελληνικής Εταιρείας Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής και της Εκδοτικής Εταιρείας. ISSN

3 Athens February TH ESCRS Winter Meeting In conjunction with the 30 TH International Congress of HSIOIRS MEGARON CONGRESS CENTRE, GREECE

4 η στήλη του Προέδρου περιεχόμενα ΤΟΜΟΣ 10, TEYXOΣ th ESCRS Winter Meeting in conjunction with the 30th International Congress of HSIOIRS Αγαπητοί συνάδελφοι, Υποδεχόμαστε μια μεγάλη Ευρωπαϊκή εκδήλωση της European Society of Intraocular Implant and Refractive Surgery, το Xειμερινό ετήσιο Συνέδριο, που γίνεται φέτος με εμάς, στο Συνεδριακό Μέγαρο Αθηνών. Σπύρος Γεωργαράς Πρόεδρος ΕΕΕΦΔΧ Από την αρχή της ίδρυσης της Εταιρείας μας, εδώ και 30 χρόνια, η Ευρωπαϊκή ομοειδής εταιρεία με όλα τα Δοικητικά Συμβούλια, δούλεψε στο πλευρό μας. Τους δεσμούς 20 Μαργαριτάρια και κίνδυνοι στη διάγνωση και θεραπεία των όγκων της οφθαλμικής επιφάνειας 23 Βιοσυμβατότητα υδρόφοβων ακριλικών ενδοφακών 27 Νεκρολογία για τον φίλο και συνάδελφο Βατάκα Λέανδρο 28 Με άλλο μάτι: Η Ροτόντα αυτούς τους γνωρίζω καλά, καθώς ήμουν Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της ESCRS, ακολούθησε ο Ιωάννης Παλλήκαρης που έγινε και Πρόεδρος, και σήμερα η Βικεντία Κατσανεβάκη ως Μέλος του Δ.Σ. 20 Η ESCRS βοήθησε ενεργά με συνδιοργάνωση εκδηλώσεων (το πρώτο τους Χειμερινό Συνέδριο σε συνδιοργάνωση με εθνική Εταιρεία έγινε με εμάς το 1999, και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία). Επίσης βοήθησε στέλνοντας στα Συνέδριά μας ομιλητές και επιστημονικό και οργανωτικό υλικό, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο την ποιότητα των Συνεδρίων μας και συμβάλλοντας στη μετεκπαίδευσή των Ελλήνων οφθαλμιάτρων. Αντιλαμβάνεστε τα οφέλη αυτής της συνεργασίας με τη μεγαλύτερη και πλέον οργανωμένη Εταιρεία στον τομέα μας παγκόσμια. 23 Προκειμένου να ενισχύσουμε την εκδήλωση της ESCRS, συμφωνήσαμε οργανωτής να είναι αποκλειστικά η ESCRS, εκτός του δίωρου του Ζωντανού Χειρουργείου του Σαββάτου και της Ελληνικής Τράπεζας την Κυριακή 28/2, για τη σύγχρονη προσέγγιση στο θέμα της πρεσβυωπίας. Ομως παρά την ελάχιστη συμμετοχή μας στην οργάνωση, στην πραγματικότητα πετύχαμε μια συντριπτική δική σας συμμετοχή, με την παρουσίαση ιδιαίτερα μεγάλου αριθμού Ελληνικών εργασιών, που δίνει και το χρώμα αυτής της εκδήλωσης. 28 Είμαι σίγουρος, μαζί με τον φίλο Πρόεδρο της ESCRS David Spalton, ότι το Συνέδριο θα έχει επιτυχία και θα ενισχύσει την αποδοτικότητα στη δουλειά μας. Σπύρος Γεωργαράς Πρόεδρος 4 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

5 ΑΘΗΝΑ TH INTERNATIONAL CONGRESS OF HSIOIRS 20th ESCRS Winter Meeting in conjunction with the 30th International Congress of HSIOIRS Χαιρετισμός προέδρου ESCRS Ancient Greece was the cradle of modern civilization, science and medicine and it is believed that Alexander the Great introduced cataract couching to the West, following his conquests in India about 300 BC, which remained the operation for cataract until Daviel introduced extracapsular extraction in The ESCRS is delighted to return once again for our Winter Meeting to a country with such an illustrious heritage. HSIOIRS has put a tremendous amount of effort to make this meeting a success. Cataract and refractive surgery continues to develop at an amazing pace with a multitude of important innovations of new devices and techniques coming into routine clinical practice. We have a very stimulating academic program with a lot of tips on surgical management. Your international guests look forward, too, to the welcome, warmth and friendship for which Greece is renowned. It is going to be a very successful and enjoyable meeting. David Spalton President ESCRS NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 5

6 ΑΘΗΝΑ TH ESCRS WINTER MEETING ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΧΩΡΟΣ Μέγαρο Διεθνές Συνεδριακό Κέντρο Αθηνών (Βασ. Σοφίας & Κόκκαλη, Αθήνα, ΓΛΩΣΣΑ Η επίσημη γλώσσα του Συνεδρίου είναι η αγγλική. ΕΚΘΕΣΗ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου θα λειτουργήσει Εμπορική Εκθεση φαρμακευτικών, χειρουργικών προϊόντων και διαγνωστικών μηχανημάτων, σε χώρο ειδικά διαμορφωμένο και σε άμεση πρόσβαση με τους χώρους διεξαγωγής όλων των διαλέξεων. ΚΟΣΤΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ (δεν συμπεριλαμβάνεται ΦΠΑ 23%) Early μέχρι 26/2/2016 Onsite 26-28/2/2016 ESCRS Member Non Member Trainee* Nurse/Technician* Healthcare Professional* Corporate Greek Delegates 225 ( Including 50 for Membership for HSIOIRS members) * απαιτείται αποδεικτικό της ιδιότητας Registration of trainees: Με την ολοκλήρωση της online εγγραφής, οι ειδικευόμενοι οφθαλμίατροι πρέπει να στείλουν αντίγραφα των απαραίτητων αποδεικτικών εγγράφων στο emai: registration@escrs.org Το γράμμα επιβεβαίωσης της ιδιότητας θα πρέπει να είναι σε επιστολόχαρτο της κλινικής, με υπογραφή και σφραγίδα του διευθυντή. Θα πρέπει επίσης να αποσταλεί αντίγραφο ταυτότητας ή διαβατηρίου, όπου θα φαίνεται και η ημερομηνία γέννησης. Τα παραπάνω έγγραφα για τους Ελληνες ειδικευόμενους μπορούν να είναι στα ελληνικά. Οι εγγραφές γίνονται μέσω της ιστοσελίδας της ESCRS: Πληροφορίες: registration@escrs.org Σημαντική Σημείωση Στην ιστοσελίδα της ESCRS δεν εμφανίζεται η κατηγορία των Ελλήνων Συνέδρων (Greek Delegates) με το μειωμένο κόστος εγγραφής. Θα πρέπει να ακολουθήσετε της εξής διαδικασία: Οι ειδικευμένοι οφθαλμίατροι από την Ελλάδα επιλέγουν είτε την κατηγορία ESCRS Member είτε την κατηγορία Non Member και αφού συμπληρώσουν τα στοιχεία τους και προχωρήσουν στην επόμενη σελίδα θα τους προσφέρετε το μειωμένο κόστος των 225 ευρώ (δεν συμπεριλαμβάνεται ΦΠΑ 23%). Σημειώνεται ότι για τα μέλη της ΕΕΕΦΔΧ στο κόστος εγγραφής συμπεριλαμβάνεται και η ετήσια συνδρομή τους στην Ελληνική Εταιρεία Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής. Για τους ειδικευόμενους οφθαλμιάτρους ισχύει το ενιαίο κόστος συμμετοχής των 50 ευρώ (δεν συμπεριλαμβάνεται ΦΠΑ 23%). Εγγραφή για Surgical Skills Training Courses (Wetlabs) Για τα wetlabs θα υπάρχει επιπλέον κόστος συμμετοχής και απαιτείται εγγραφή. Κόστος ανά course: 100 ευρώ Για εγγραφές επισκεφτείτε το site της ESCRS: ESCRS Temple House, Temple Road, Blackrock, Co. Dublin, Ireland Tel: Fax: escrs@escrs.org ΕΕΕΦΔΧ Λεωφ. Ποσειδώνος 42, TK Παλαιό Φάληρο, Αττική Τηλ: Φαξ: info@hsioirs.org 6 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

7 ΑΘΗΝΑ TH INTERNATIONAL CONGRESS OF HSIOIRS ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ* Friday 26 February Trianti Room Annual Cornea Day (Organised by ESCRS and EuCornea) Chairpersons: J. Güell SPAIN (EUCORNEA) R. Nuijts THE NETHERLANDS (ESCRS) Section 1: Ocular Surface Disease: What Worked and What Did Not (EUCORNEA) Moderators: M. Labetoulle FRANCE, F. Malecaze FRANCE Keynote Speaker: Efficacy and pitfalls of diagnostic methods of viral diseases of the ocular surface, M. Labetoulle FRANCE Case Presentations Sudden onset of uniocular cicatrisation associated with a skin rash, A. McElvanney UK New generation eye drops with Ciclosporin A in the treatment of severe dry eye syndrome: case report, E. Mrukwa-Kominek POLAND Dramatic resolution of acne rosacea and secondary ocular surface disease after a 14 day course of azithromycin 1.5% eye drops, P. Antonopoulou UK Patient compliance as an effectiveness factor of complicated dendritic herpetic keratitis treatment, D. Pavlenko UKRAINE Comparison of Rose K XL, miniscleral (MS) and scleral (S) contact lens (CL) for ocular surface disorders, J. Ashar INDIA Profile, treatment and outcomes of ocular surface squamous neoplasia (OSSN) in a rural population of central India, C. Kalamkar INDIA Clinical management of ulcer perforation due to facial paralysis, Q. Palomino SPAIN Ocular surface disease secondary to corneal hypoesthesia and denervation in subjects with diabetic neuropathy, V. Achtsidis GREECE Paired eye comparison of cyclosporine (CSA) 0.05% and chloroquine (CHQ) eye drops for moderate dry eyes, J. Asher INDIA Refractive power changes in ectasia management with the Athens Protocol (AP): topo-guided PTK and CXL, A.J Kanellopoulos GREECE Section 2: Management of Corneal Complications after Refractive Surgery (ESCRS) Moderators: R. Bellucci ITALY, G. Grabner AUSTRIA Keynote Speaker: Combined refractive surgery and corneal cross linking (CXL plus) for corneal ectasia, G. Kymionis GREECE Case Presentations Treatment strategies for epithelial down-growth after artisan implantation, S. Jonker THE NETHERLANDS Post SMILE interface fluid collection: a case of shifting ectasia, A. Bansal INDIA Refractive lenticule transplantation (RLT) and ICL implantation for correction of iatrogenically induced hyperopic astigmatism after LASIK, A. Lazaridis GERMANY Case reports of intra-operative complication of free flap (cap) with IntraLase femtosecond-assisted laser flap creation in Laser In Situ Keratomileusis (LASIK) and suggested management of this condition for good visual outcome, A. Mani UK Phototherapeutic keratectomy for the treatment of severe anterior stromal haziness after epidemic keratoconjunctivitis, I. Mallias GREECE Visual and refractive outcome of MyoRing implantation in Sudanese keratoconus Patients, K. Osman SUDAN Photorefractive keratectomy (PRK) depth of ablation after cross-linking, J. Bourges FRANCE The use of iontophoresis in corneal collagen cross-linking technique, A. Hervάs Ontiveros SPAIN Section 3: Tip and Pitfalls in Corneal Graft Surgery: DALK, DESK, PK (EuCornea) Moderators: G. Kymionis GREECE, M. Balidis GREECE Keynote Speaker: Penetrating keratoplasty: the end of an era, D. Mikropoulos GREECE Case Presentations Cataract and corneal lamellar surgery in aniridia, C. Pedrosa PORTUGAL Surgical treatment of Urrets-Zavalia syndrome, R. Bellucci ITALY Use of a novel model foldable artificial cornea for treatment of blindness due to severe ocular surface disease, G. Chatzilaou GREECE Conjunctival limbal autograft and PKP autograft in a patient with unilateral alkali burn: case report, D. Miltsakakis GREECE Accelerated resolution of painful corneal hydrops with injection of air in the AC as part of the preoperative regime for keratoplasty in patients with advanced keratoconus, K. Samaras GREECE DALK small bubble technique assisted with femtosecond laser, A. Villarrubia SPAIN Favourable visual outcome and intraocular pressure control in a case of post penetrating keratoplasty glaucoma, P. Nelli INDIA NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 7

8 ΑΘΗΝΑ TH ESCRS WINTER MEETING FA simple wetlab model for Descemet Membrane Endothelial Keratoplasty (DMEK), K. Droutsas GREECE Solid state cornea, M. Ismail EGYPT SMycophenolate mofetil in the management of refractory corneal graft rejection in high-risk keratoplasty, J. Sandoval Codoni SPAIN Section 4: Miscellaneous (ESCRS) Moderators: R. Nuijts THE NETHERLANDS, J. Vryghem BELGIUM Keynote Speaker: Where are we with cornea regeneration?, M.J. Tassignon BELGIUM Case Presentations Serratia marcescens keratitis and something more: a complicated clinical case, I. Gama PORTUGAL An unusual case of corneal graft failure, H. Madi UK Corneal response to canakinumab in cryopyrin associated periodic fever syndrome, M. Tsatsos UK Development of scleromalacia with ectasia in acanthamoeba keratitis, T. Young-Zvandasara UK Bilateral disciform keratitis following adenoviral keratoconjunctivitis, R. Altan-Yaycioglu TURKEY Subconjunctival bevacizumab (Avastin) combined with corneal argon Laser photocoagulation (SCALP) treatment for corneal neovascularisation, T. Balaji Prasad UK The role of anterior segment optical coherence tomography in the management of intra-corneal foreign body: case report, A. Celebi TURKEY Recurring ulcer in 9 year old girl treated with amniotic membrane transplantation: anterior segment OCT evaluation, S. Elnayef SPAIN Ocular surface tumours differential diagnosis and treatment, K. Samaras GREECE Archipelago keratitis associated to herpes zoster ophthalmicus: case report, J. Sandoval Codoni SPAIN Cataract surgery following endogenous endophthalmitis, S. Srinivasan UK 16:30 17:00 WELCOME CEREMONY Welcome from the President, D. Spalton UK (President, ESCRS) Welcome from the local hosts, Sp.Georgaras GREECE (President, HSIOIRS) HSIOIRS Scholarship Spyros Georgaras, K. Koufala, President Elect HSIOIRS and D. Kyroudis, Gen. Secretary HSIOIRS Presentation of the Fyodorov Award awarded to Prof. José Güell, P. Papadopoulos, Vice President HSIOIRS Fyodorov Lecture: Modern Approach for keratoconus patients, J.Guell SPAIN 17:00 18:30 Main Symposium: Explantations of Ocular Implants Chairpersons: J. Guell SPAIN, P. Papadopoulos GREECE Explantation of multifocal IOLs: indications and outcomes, R. Bellucci ITALY PC IOL explantation (opacification of optic), S. Morselli ITALY PC and AC malpositioned aphakic IOL explantation, B. Malyugin RUSSIA AC and PC phakic IOL explantation, V. Katsanevaki GREECE Intracorneal inlay and ICRS explantation, B. Cochener FRANCE Scleral implant and keratoprosthesis explantation, S. Georgaras GREECE Skalkotas Room Young Ophthalmologists Programme Learning from the learners: Interactive Session on Cataract Surgery for Trainees Moderators: O. Findl AUSTRIA, S. Morselli ITALY, K. Vannas FINLAND The most common tips I give to my trainees, R. Packard UK Learning from the learners: one of my first operations, Video cases presented by young ophthalmologists Video Authors: A. Amisano ITALY, S. Basiakos GREECE, J. Falasinnu AUSTRIA, I. Gama PORTUGAL, D. Ho UK, A. La Mantia UK, A. Narang INDIA, S. Parameshwara INDIA, G. Siu HONG KONG, P. Sridharan INDIA, A. Stuart UK Break Things I tell my residents - phaco tricks to improve your surgery, P. Rosen UK 8 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

9 ΑΘΗΝΑ TH INTERNATIONAL CONGRESS OF HSIOIRS Learning from the learners: tackling more risky cases, Video cases presented by young ophthalmologists Video Authors: M. Alikma TURKEY, S. Ananthan INDIA, K. Anneta GREECE, A. Dave INDIA, R. Diaz SPAIN, M. Haj Ismael SPAIN, H. Kiss HUNGARY, M. Mahabir INDIA, D. Mitry UK, A. Panico ITALY, A. Prinz AUSTRIA, K. Shahare INDIA Roundtable: summary Cataract Surgery Didactic Course PART 1: IN THE BEGINNING... Chairpersons: R. Packard UK, P. Rosen UK The pilot and the cataract surgeon: avoiding complications, non-technical skills, V. Pfeifer SLOVENIA Surgical simulation, M. Selvander SWEDEN What do I want from my trainer?, A. Prinz AUSTRIA The ergonomics of cataract surgery, P. Rosen UK - Patient flow - Organising the operating room - Setting up microscope - Draping and anaesthesia Biometry - precision IOL calculations, W. Haigis GERMANY - Principles - Technology - Formulae - Post refractive surgery calculations The capsule, A. Crnej SLOVENIA, V. Pfeifer SLOVENIA - Basic ergonomics - Use of needle and forceps - Staining - Tear out recovery - Posterior capsulorhexis - Management of PCO including YAG laser surgery Incisions: creating the perfect wound, O. Muftuoglou TURKEY - Temporal vs superior - Corneal vs scleral - Knife technology Viscoelastics; creating space: protecting tissue, J. Vryghem BELGIUM Post-operative ametropia correction: laser refractive surgery, V. Katsanevaki GREECE MC3 Room 08:30-10:00 Free Paper Session: Special Cases Phacoemulsification combined with goniosynechialysis (GSL) in primary angle closure (PAC) and primary angle closure glaucoma (PACG) patients Presenting Author: P.Chiam UK Gonioscopic ab-interno trabeculectomy with vitreous cutter Presenting Author: A.Gavanescu ROMANIA Effects of a Dorzolamide/Timolol fixed combination on diurnal intraocular pressure, heart rate, blood pressure and ocular perfusion pressure in normal-tension glaucoma Presenting Author: N.Lee SOUTH KOREA Compliance and adherence of anti-glaucoma drugs in Indian population Presenting Author: M.Singh INDIA Intra-scleral parathalamus implant: a novel approach in glaucoma surgery Presenting Author: E.Detorakis GREECE Deregulation of the trabeculectomy bleb and loss of IOP control Following Nd: Yag capsulotomy Presenting Author: P.Giannakouras GREECE Health care in rural vs urban regions: a comparative analysis of pre-intra and postoperative data Presenting Author: T.Herbst GERMANY NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 9

10 ΑΘΗΝΑ TH ESCRS WINTER MEETING Complications of brightocular iris implants Presenting Author: W.Kheir LEBANON Spontaneous hyphaema requires a closer look Presenting Author: R.Goetz IRELAND A novel approach to prevent endothelial tear/detachment In combined advanced pseudoexfoliation and diabetes mellitus Presenting Author: O.Abdullah JORDAN A rare cause of recurrent subconjunctival haemorrhage: ocular vicarious menstruation Presenting Author: A.Celebi TURKEY Halo and glare classification of different multifocal IOL compared to monofocal IOL and phakic eyes Presenting Author: P.Hagen GERMANY The efficacy and safety of intravitreal aflibercept in the treatment of wet age related macular degeneration in difficult cases of non responders to intravitreal Ranibizumab: influence of anatomic characteristics on visual outcomes Presenting Author: V.Achtsidis GREECE 10:30-12:30 Free Paper Session: Cataract I Clinical experience with a new laser approach for precise capsulotomies Presenting Author: P.Stodulka CZECH REPUBLIC Quality of vision in presbyopic patients implanted with polyfocal bioanalogic intraocular lens Presenting Author: E.Mrukwa-Kominek POLAND Analysis of optical purity and optical quality of a new extended range of vision IOL Presenting Author: G.Auffarth GERMANY Visual performance of small-aperture intraocular lens for extending depth of focus in cataract patients Presenting Author: M.Piovella ITALY Effect of straylight on contrast sensitivity in simulated cataracts under glare conditions Presenting Author: H.Ginis SPAIN Visual outcomes after paediatric cataract surgery Presenting Author: V.Choleva UK Clinical outcome following cataract surgery in patients older than 90 years of age Presenting Author: S.Theodoropoulou UK Are resident complications in cataract surgery higher at the beginning of the academic year? Presenting Author: Z.Shalchi UK Complications and outcomes of phacoemulsification cataract surgery complicated by anterior capsule tear Presenting Author: N.Kopsachilis UK Impact of swirling lens fragments on the endothelium during phacoemulsification and the benefit of a novel endothelial protection method Presenting Author: S.Amir-Asgari AUSTRIA Initial experience With Toric lens tolerant of misalignment Presenting Author: G.Beiko CANADA Incidence of dysphotopsia after bilateral cataract surgery Presenting Author: N.Makhotkina THE NETHERLANDS Can the use and application of a risk stratification system, preoperatively, reduce intraoperative complications during phakoemulsification? Presenting Author: T.Young-Zvandasara UK Traffic light system as an indicator for risky patients: which factors are mainly responsible? Presenting Author: J.Förster GERMANY Assuring and improving quality in cataract surgery through benchmarking of the medical outcome and patient satisfaction Presenting Author: R.Kemmler-v. Saint Paul GERMANY Refractive surprise in cataract surgery Presenting Author: M.Lundström SWEDEN Utilization of the i/c (intracameral) route of antibiotic administration to prevent postoperative endophthalmitis (POE) in 18 European countries and Australia, Canada, India, Japan and the USA in 2015 Presenting Author: P.Barry IRELAND What is the real cause for cystoid macular edema after YAG capsulotomy: laser energy or anterior hyaloid damage? Presenting Author: E.Ozyol TURKEY 10 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

11 ΑΘΗΝΑ TH INTERNATIONAL CONGRESS OF HSIOIRS FLACS learning curve with Ziemer Z8 Presenting Author: A.Marinho PORTUGAL 14:45-17:00 Refractive Surgery Didactic Course - PART 1 Moderators: R. Bellucci ITALY, D. Epstein SWITZERLAND Patient selection and preoperative preparation, D. Siganos GREECE Lasers in refractive surgery, G. Kymionis GREECE Corneal topography and IOL power calculation, C. Roberts USA LASIK: surgical technique, R. Bellucci ITALY Surface ablation techniques, J. Hjortdal DENMARK Results of corneal refractive surgery, D. Epstein SWITZERLAND Case report and discussion, R. Nuijts THE NETHERLANDS MC2 Room Basic Optics Course Chairpersons: M.J. Tassignon BELGIUM, I. Pallikaris GREECE 08:30 10:40 Part I. Visual Optics Moderators: M.J. Tassignon BELGIUM, I. Pallikaris GREECE Light propagation in the eye, F. Van de Velde BELGIUM Aberrations of the optical system, S. Marcos SPAIN Optics of the crystalline lens and accommodative response, R. Navarro Belsué SPAIN IOL optics, M.J. Tassignon BELGIUM Epidemiology of the optical parameters of the eye, J. Rozema BELGIUM IOL power calculation, W. Haigis GERMANY 10:40 12:45 Part II. Visual Behaviour (Visual Function) Moderators: R. Applegate USA, I. Pallikaris GREECE Retinal image quality, R. Applegate USA Presbyoptics, I. Pallikaris GREECE Straylight: importance of different domains of the point-spread function, T. Van den Berg THE NETHERLANDS State of the art assessment of visual acuity and contrast sensitivity, S. Plainis GREECE Visual function assessment using adaptive optics, P. Artal SPAIN Modelling visual function, H. Ginis GREECE :15 Break 14:15 16:00 Part III. Imaging the Human Eye Moderators: B. Malyugin RUSSIA, A. Pallikaris GREECE Confocal microscopy, from research to clinical practice, A. Pallikaris GREECE Measuring the biomechanics of the cornea, C. Roberts USA OCT imaging, from research to clinical practice, B. Malyugin RUSSIA Corneal topography challenges, D. Gatinel FRANCE Poster Pod, Poster Area, Level Moderated Poster Session - Cornea Moderators: D. Epstein SWITZERLAND, D. Liakopoulos GREECE K. Tsoulnaras, D. Liakopoulos, M. Grentzelos, C. Skatharoudi, N. Tsakalis, G. Kymionis GREECE Corneal stromal demarcation line depth following standard and a modified-very high intensity corneal cross-linking protocol S. Zormpas, A. Barsam, A. Davidson, O. Bowes, E. Trocme UK PTEK (phototherapeutic epithelial-guided keratectomy), a novel trans-epithelial OCT-guided PTK protocol combined with corneal collagen cross-linking for the reduction of irregular astigmatism in patients with post-lasik ectasia A. Laborante ITALY NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 11

12 ΑΘΗΝΑ TH ESCRS WINTER MEETING Corneal iontophoresis and cross-linking D. Liakopoulos, A. Kouroupaki, I. Naoumidi, G. Kontadakis, K. Tsoulnaras, A. Mouhtouris, G. Kymionis GREECE Mini central stripping of Descemet s membrane in patients with Fuchs endothelial dystrophy L. Papaioannou, D. Dacosta, V. Savant UK Use of hydrogel liquid ocular bandage in Descemet s membrane endothelial keratoplasty M. Daravagka, A. Nestler, P. Wiedemann GERMANY Corneal clearance and central endothelial cell repopulation despite graft detachment after Descemet s membrane endothelial keratoplasty Saturday 27 February Trianti Room 08:30-11:00 Free Paper Session: Cataract II Macular disease detection with a swept source optical coherence tomography based biometry device for cataract surgery Presenting Author: N.Hirnschall AUSTRIA Visual and optical performances of new trifocal intraocular lens with extended-depth-of-focus Presenting Author: I.Dekaris CROATIA Clinical evaluation of disposable probe, nanosecond laser-assisted and clear cornea cataract extraction Presenting Author: C.Karabatsas GREECE Intraocular pressure fluctuation after cataract surgery in primary angle-closure glaucoma Presenting Author: P.Ozyol TURKEY Is the risk of posterior capsular rupture higher in eyes with previous intravitreal injections? Presenting Author: Z.Shalchi UK In-vitro evaluation of resistance to the development of glistenings between Acrysof SN60WF and eternity natural uni NW-60 intraocular lenses Presenting Author: E.Philippaki UK Intra-individual comparative analysis of capsular opacification after Tecnis ZCB00 and AcrySof SN60AT implantation during a 5-year follow-up Presenting Author: G.Kahraman AUSTRIA Impact of polyethylene glycol 400/propylene glycol/hydroxypropyl-guar on postoperative discomfort following cataract extraction surgery Presenting Author: G.Labiris GREECE Comparative analysis of effect of clear corneal incision site on tear film following phacoemulsification surgery Presenting Author: S.Grover INDIA Individualized patient care: comparison of different variants of blended vision with rotational asymmetric multifocal intraocular lenses (MIOL) Presenting Author: D.Breyer GERMANY One day topical nepafenac pretreatment inhibits the elevation of the total prostaglandin level caused by the femtosecond laser pre-treatment during femtosecond laser-assisted cataract surgeries Presenting Author: H.Kiss HUNGARY Comparison and differences in the appearance of intraoperative floppy iris syndrome between males and females Presenting Author: A.Tzamalis GREECE Simultaneous vs sequential bilateral cataract surgery in congenital cataracts: comparison of visual outcomes and adverse events Presenting Author: H.Atalay TURKEY Clinical experiences with a new extended depth of focus intraocular lens: comparison of different target refractions Presenting Author: H.Kaymak GERMANY One year experience with an extended-depth-of-focus (EDF) IOL Presenting Author: P.Hoffmann GERMANY Evaluation of an intraoperative marking technique using the caruncula as a reference Presenting Author: B.Döller AUSTRIA TECNIS Symfony extended range of vision IOL: one year experience Presenting Author: A.Barisic CROATIA Comparison of IOL powers obtained by OCT, optical biometry and ray tracing after Myopic refractive surgery Presenting Author: J.Ashar INDIA 12 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

13 ΑΘΗΝΑ TH INTERNATIONAL CONGRESS OF HSIOIRS Calculation of corneal astigmatism axis for accurate installation of Toric intraocular lenses with five different techniques Presenting Author: D.Eleftheriadou GREECE Progressive changes in corneal aberrations in a randomized, controlled study comparing limbal relaxing incisions and toric intraocular lens implantation for correction of astigmatism between 0.75 and 2.5 diopters during standard cataract surgery Presenting Author: K.Bedi UK The first result after the implantation of LENTIS Comfort Toric Presenting Author: M.Rau GERMANY European observatory of cataract practice: maintaining Mydriasis in cataract surgery in 2015 Presenting Author: M.Tassignon BELGIUM Main Symposium: Are There Any Untold Secrets In Refractive Surgery? Chairpersons: S. Morselli ITALY, V. Katsanevaki GREECE LASIK, I. Pallikaris GREECE PRK, D. Epstein SWITZERLAND Small incision lenticule extraction (SMILE), J. Güell SPAIN PIOLs, Th. Neuhann GERMANY Presbyopia correction, G. Grabner AUSTRIA Refractive lens exchange, F. Carones ITALY Live / Near Live Surgery (Organized by the Hellenic Society of Intraocular Implant and Refractive Surgery) Moderator: P. Papadopoulos GREECE Transmitted from the Athens Metropolitan Hospital Chairpersons: Oliver Findl AUSTRIA, Dimitrios Kyroudis GREECE, Dimitrios Papadakos GREECE, Petros Smahliou GREECE, Kaarina Vannas FINLAND Live Surgery: FLACS using Alcon Technology, LenSx Femtosecond Laser & Centurion Phaco System with implantation of new trifocal AcrySof PanOptix IOL, Konstantinos Moschou GREECE Near Live Surgery: FLACS using Abbott s advanced Laser and Phaco technologies, CATALYS and Signature PRO and implantation of EDOF lens, Symfony, Christos Lenis SWEDEN Live Surgery: Cataract Surgery with the Bausch + Lomb Stellaris PC Phaco system and implantation of envista IOL, Miltiadis Balidis GREECE Near Live Surgery: FLACS using Alcon Technology, LenSx Femtosecond Laser & Centurion Phaco System assisted by VERION Image Guided System and implantation of AcrySof IQ Toric IOL, Pandelis Papadopoulos GREECE Live Surgery: Cataract Surgery with the Alcon Centurion Phaco system assisted by VERION Image Guided System and implantation of AcrySof IQ Toric IOL, Bekir Sitki Aslan TURKEY Near Live Surgery: FLACS plus arcuate incisions with the Bausch + Lomb VICTUS Femtosecond Laser and implantation of PhysIOL trifocal IOL, Roberto Bellucci ITALY Live Surgery: Cataract Surgery with the Alcon Centurion Phaco system and implantation of AcrySof IQ IOL with new UltraSert Delivery System, Chryssa Terzidou GREECE Sponsored by: ALCON, a Novartis company «Bausch + Lomb, a Valeant company» and «Mavrogenis - Bausch + Lomb» Abbott Medical Optics Main Symposium: IOL Solutions for Posterior Capsular tears Chairpersons: B. Malyugin RUSSIA, S. Georgaras GREECE Anterior chamber lenses, G. Beiko CANADA Iris claw lenses in the absence of capsular support, O. Findl AUSTRIA Strategies for IOL sulcus fixation in the presence of posterior capsular tears and zonular weakness, P. Papadopoulos GREECE Iris suture techniques for IOL fixation, G. Auffarth GERMANY In-the-bag single piece IOL fixation in the face of posterior capsular rents, B. Little UK Scleral fixation of three-piece IOLs, G. Scharioth GERMANY NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 13

14 ΑΘΗΝΑ TH ESCRS WINTER MEETING Skalkotas Room Cataract Surgery Didactic Course PART 2: NEXT STEPS... Chairpersons: R. Packard UK, P. Rosen UK 21st century phaco dynamics, R. Packard UK - Physics - Pump mechanisms - Tip Technology - Power and delivery Complications and complex cases: advanced phaco techniques, B. Malyugin RUSSIA, R. Packard UK, V. Pfeifer SLOVENIA, P. Rosen UK, I. Dekaris CROATIA - White/hard cataracts - Phaco chop (VP) - Small pupils and IFIS - Short vs long eyes - Subluxed crystalline and pseudophakic lenses - Vitreous loss/pc tear - Dropped nucleus - Intraocular lenses with no capsule Break Femtosecond lasers and cataract surgery, Z. Nagy HUNGARY - How does it work - What will it do - Results Intraocular lens design, D. Spalton UK - Optic design - Haptic design - Asphericity - Materials - Biocompatibility - New designs Presbyopia correction with intraocular lenses, O.Findl AUSTRIA - Monovision - Bifocal - Multifocal Intraoperative correction of astigmatism: toric intraocular lenses, B. Frueh SWITZERLAND - Indications - Pre-op assessment - Use of intraoperative imaging devices - Post-op fine tuning Introperative correction of astigmatism: laser and knife incisions, P. Stodulka CZECH REPUBLIC Supplementary lenses, M. Amon AUSTRIA Wrap-up MC3 Room Cornea Didactic Course Introduction, J. Güell SPAIN CLINICAL CORNEA Moderators: B. Cochener FRANCE, G. Kymionis GREECE Basic science: anatomy, physiology and biomechanics, G. Kymionis GREECE Pathological responses of the cornea, M.J. Tassignon BELGIUM Laboratory testing for ocular surface diseases, J. Merayo Lloves SPAIN Corneal imaging evaluation techniques, B. Cochener FRANCE Non-infectious keratitis, M. Morral SPAIN 14 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

15 ΑΘΗΝΑ TH INTERNATIONAL CONGRESS OF HSIOIRS Break Moderators: D. Touboul FRANCE, H. Moller DENMARK Infectious keratitis, B. Frueh SWITZERLAND Corneal dystrophies, H. Moller DENMARK Ectasia disorders and degenerations, F. Malecaze FRANCE Dry-eye and ocular surface disease, T. Fuchsluger GERMANY Immunological disorders of the cornea, O. Seyeddain AUSTRIA Clinical case report,t. Fuchsluger GERMANY SURGICAL CORNEA Moderators: J. Krumeich GERMANY, R. Nuijts THE NETHERLANDS Penetrating keratoplasty: preoperative consideration technique, postoperative management and complications, J. Krumeich GERMANY Anterior lamellar keratoplasty procedures: up to date, R. Bellucci ITALY Management of postkeratopathy astigmatism, R. Nuijts THE NETHERLANDS Break Moderators: G. Grabner AUSTRIA, J. Güell SPAIN Corneal cross-linking: intracorneal ring segments in ectatic disorders, D. Touboul FRANCE Conjunctival surgery, J. Hjortdal DENMARK Amniotic membrane, J. Güell SPAIN Endothelial transplantation: up to date, F. Kruse GERMANY Limbal transplantation and keratoprosthesis, G. Grabner AUSTRIA Surgical case report, J. Güell SPAIN MC2 Room Refractive Surgery Didactic Course - PART 2 Moderators: G. Grabner AUSTRIA, C. Roberts USA Incisional and coagulative corneal procedures: principles, technique and results, T. Kohnen GERMANY Overview of microkeratomes, J. Krumeich GERMANY Intrastromal corneal implants, D. Touboul FRANCE Refractive lens exchange, E. Rosen UK Overview of phakic IOLs, A. Marinho PORTUGAL Multifocal IOLs, O. Findl AUSTRIA Presbyopia, G. Grabner AUSTRIA Quality of vision evaluation, R. Applegate USA Biomechanics of the cornea, C. Roberts USA Refractive reoperations and enhancements, J. Güell SPAIN Non-optical complications of LASIK and corneal surgery, V. Katsanevaki GREECE Optical complications of refractive surgery, V. Katsanevaki GREECE Break Moderator: T. Kohnen GERMANY Complications of phakic IOLs, R. Nuijts THE NETHERLANDS Customised ablational procedures, T. Kohnen GERMANY Case report and discussion, T. Kohnen GERMANY Poster Pod, Poster Area, Level Moderated Poster Session - Cataract Moderators: S. Morselli ITALY, G. Chatzilaou GREECE P. Antonopoulou, F. Dhawahir-Scala, A. Jalil, T. Ivanova, D. Park UK Outcomes and complications of retropupillary iris claw intraocular lens implants G. Chatzilaou, A. Kanellopoulos, G. Asimellis GREECE Nanosecond laser cataract surgery: contralateral endothelial cell study M. Fortunato, A. Turtoro ITALY NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 15

16 ΑΘΗΝΑ TH ESCRS WINTER MEETING Implantation of scleral fixation multifocal IOLs in children with Marfan s syndrome: 5 years of experience I. Kilic Muftuoglu, Z. Kayaarasi Ozturker TURKEY Customised toric intraocular lens implantation in pellucid marginal degeneration A. Hamid, A. Sokwala UK Visual performance of the Symfony extended range-of-vision IOL and the AT Lisa tri 839 IOL A. Toso, S. Morselli ITALY Optical quality after implantation of the TECNIS Symfony IOL Moderated Poster Session - Refractive Moderators: V. Katsanevaki GREECE, F. Tzani GREECE G. Asimellis, A. Kanellopoulos GREECE Novel, objective analysis of refractive efficacy: digitised evaluation of centration achieved by excimer laser ablation A. Bansal, S. Maaz, S. Murthy, M. Sachdev INDIA Post small incision lenticule extraction (SMILE) interface fluid collection: a case of shifting ectasia F. Tzani, A. Kanellopoulos, G. Asimellis GREECE Femtosecond laser flap parameters and opaque bubble layer incidence: a novel digital analysis technique M. Roque, R. Lim Bon Siong, I. Cua, W. Villar, B. Tuano PHILIPPINES Comparison of small incision lenticule extraction (SMILE) and femtosecond laser in-situ keratomileusis (F-LASIK) for the correction of myopia and astigmatism: 1 year follow-up J. Wang, F. Bao, A. Elsheikh UK Simulation of corneal refractive surgery considering surgery-related biomechanical changes in the cornea M. Abdalla, O. Ibrahim, I. Osman EGYPT Comparison of corneal biomechanical changes between small incision lenticule extraction and laser-assisted in situ keratomileusis using ocular response analyser and the CorVis ST machines Sunday 28 February Trianti Room 09:00-11:00: HSIOIRS SYMPOSIUM: Controversies in Presbyopia Surgery Moderators: K. Koufala, G. Kymionis Corneal Laser Surgery: Surface/Intrastromal, M. Balidis Intracorneal Implants, I. Pallikaris Lens Surgery: Multifocal IOLs, P. Papadopoulos Accomodative IOLs, D. Siganos Monovision, D. Kyroudis Efforts for Presbyopia correction through time, V. Tsigkos : Young Ophthalmologist Symposium: Postoperative Complications: What Can Go Wrong after Cataract Surgery? Chairpersons: P. Viola ITALY, M. Severinsen DENMARK Corneal decompensation, V. Diakonis GREECE IOL and capsular complications, A. Golovin RUSSIA IOP fluctuations and glaucoma dysregulation, N. Hirnschall AUSTRIA Surgery-induced uveitis, S. Manning IRELAND Posterior segment complications, H. Kaymak TURKEY Refractive surprises, D. Kook GERMANY Skalkotas Room 08:30-11:00 Free Paper Session: Refractive Surgically induced astigmatism (SIA) following penetrating and non-penetrating glaucoma surgeries- a retrospective analysis. Presenting Author: A.Byszewska POLAND Clinical outcomes of transepithelial photorefractive keratectomy in asymmetric astigmatism Presenting Author: S.Adib Moghaddam IRAN 16 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

17 ΑΘΗΝΑ TH INTERNATIONAL CONGRESS OF HSIOIRS Topography-guided customized vs standard LASIK for correction of residual refractive error after penetrating keratoplasty Presenting Author: A.Doga RUSSIA Planned vs achieved stromal thickness reduction in femtosecond laser-assisted Myopic LASIK: an objective evaluation Presenting Author: S.Georgiadou GREECE Size and configuration of implantation pocket do not affect the outcome of the Raindrop(ReVision Optics, Inc) presbyopic inlay Presenting Author: A.Konstantopoulos UK Long-term visual function, efficacy, safety and endothelial cell loss after implantation of Artisan phakic intraocular lenses in patients with Myopia: 5 and 10 year results Presenting Author: S.Jonker THE NETHERLANDS Long-term study of iris-supported phakic lenses for the treatment of high myopia Presenting Author: T.Kohnen GERMANY Visual outcome of clear lensectomy and toric IOL implantation after corneal collagen cross-linking in progressive keratoconus Presenting Author: W.Abou Samra EGYPT Intraocular lens exchange in dissatisfied patients: A single surgeon s experience Presenting Author: D.Kazakos UK Effects of monocular blur (monovision) on binocular supra-threshold performance Presenting Author: S.Plainis GREECE Femtosecond laser arcuate keratotomies: 1 year follow-up Presenting Author: P.Hoffmann GERMANY Comparison of laser in situ keratomileusis flaps created by 3 Femtosecond lasers Presenting Author: M.Anticic CROATIA Small incision lenticule extraction (SMILE) vs LASIK: an ex vivo biomechanical evaluation of low and high Myopic corrections Presenting Author: G.Asimellis GREECE Biomechanical effect of myopic SMILE compared to LASIK concurrent with corneal cross-linking (LASIK+CXL) Presenting Author: A.Kanellopoulos GREECE Small-incision lenticule extraction for hyperopia & hyperopic astigmatism Presenting Author: M.Abdalla EGYPT Impact of different cap thicknesses and PTA values on visual outcomes one year after refractive lenticule extraction (ReLEx) SMILE compared to Femto-LASIK Presenting Author: D.Breyer GERMANY Long term safety and efficacy of small incision lenticule extractionfor high Myopia more than 10 diopters Presenting Author: O.Ibrahim EGYPT Long-term results of refractive lenticule extraction ReLEx smile compared to Femto-LASIK Presenting Author: E.Taylor GERMANY New technique for RelExSMILE Re-Treatment and SEDKY Technique Presenting Author: A.Sedky EGYPT Femto SMILE and the magical wand of Harry Potter Presenting Author: N.Ayaad EGYPT Clinical results of Minimal Overlap Small Incision Lenticule Extraction (MO -SMILE) in treating myopic patients with large mesopic pupils Presenting Author: F.De Wilde MC2 Room 08:30 11:00 Free Paper Session: Cornea The effects of oestrogen and progesterone on cornea in different periods of women life Presenting Author: A.Kilavuzoglu TURKEY A new surgical classification of different type keratectasia Presenting Author: S.Izmailova RUSSIA Sceral rebound tonometry using IcareOne tonometer in glaucomatous and non-glaucomatous patients: pathophysiological and clinical correlations Presenting Author: S.Fradelos GREECE Mechanical intrastromal corneal ring segment (ICRS)implantation: 5 year results Presenting Author: B.Carvalho PORTUGAL Human Amniotic Membrane Elementary Units Transplant (HAMT-EU) enable ocular surface diseases treatment without surgery Presenting Author: E.Ghinelli ITALY NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 17

18 ΑΘΗΝΑ TH ESCRS WINTER MEETING An analysis of determinants of progression in paediatric keratoconus patients at Manchester Royal Eye Hospital Presenting Author: A.Hamilton UK 09:12Two-years results after femtosecond laser-assisted circular keratotomy as a treatment for keratoconus stage I-II: comparison between two different age groups Presenting Author: E.Taylor GERMANY Revisiting corneal collagen cross-liniking safety: evaluation of the effect of ultraviolet-a (UVA) radiation on the retina with multifocal electroretinogram (mf-erg) and ocular coherence tomography (OCT) Presenting Author: A.Lazaridis GERMANY Transepithelial high-fluence cross-linking in femtosecond laser-assisted pocket: an ex-vivo biomechanical effect evaluation Presenting Author: A.Kanellopoulos GREECE Ex-vivo biomechanical evaluation of flap and residual stroma biomechanical properties following high-irradiance CXL combined with Myopic LASIK Presenting Author: C.Karabatsas GREECE Intraoperative corneal thickness changes during pulsed accelerated corneal cross linking using isotonic riboflavin with HPMC Presenting Author: N.Elghryany EGYPT Corneal melting after acute ultraviolet radiation exposure: an animal model Presenting Author: M.Kronschläger AUSTRIA Descemet s stripping endothelial keratoplasty in iridocorneal endothelial syndrome: postoperative complications and long-term outcomes Presenting Author: N.Kopsachilis UK Predictability of visual acuity following Descemet stripping endothelial keratoplasty (DSEK) Presenting Author: M.Tsatsos UK Corneal visual rehabilitation in patients with phakic IOL related endothelial decompensation: clinical outcomes Presenting Author: S.Crisostomo PORTUGAL Diagnostic performance of the endothelial/descemet s membrane thickness vs endothelial cell density in the diagnosis of corneal graft rejection Presenting Author: G.Kontadakis USA DMEK: learning curve in a novel cornea surgeon Presenting Author: E.Espejo de los Riscos SPAIN Endothelial survival after DMEK: effect of surgical indication and graft adherence status Presenting Author: J.Peraza-Nieves THE NETHERLANDS Association between graft storage time and donor age with endothelial cell density and graft adherence after Descemet Membrane Endothelial Keratoplasty (DMEK) Presenting Author: V.Liarakos GREECE Descemet s membrane endothelial keratoplasty: 2 year clinical outcome results of the first 500 consecutive cases Presenting Author: J.Peraza-Nieves THE NETHERLANDS Mid-term results of Descemet membrane endothelial keratoplasty (DMEK): 4 to 7 years clinical outcome Presenting Author: V.Liarakos GREECE Surgical Skills Training Courses (Wetlabs) / Πρόγραμμα Friday 26 February Room 1 Course No. Time Course Capacity LASIK LASIK Artisan Phakic IOL Basic Suturing Techniques Basic Suturing Techniques 8 Room Basic Phacoemulsification Basic Phacoemulsification Posterior Capsulorhexis Bag in Lens Intraocular & Transcleral Suturing :30-20:00 Ferrara Rings NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

19 ΑΘΗΝΑ TH INTERNATIONAL CONGRESS OF HSIOIRS Saturday 27 February Room 1 Course No. Time Course Capacity Basic Suturing Techniques Artisan Phakic IOL PRK, LASEK & Epi-LASIK PRK, LASEK & Epi-LASIK Intacts 16 Room Basic Suturing Techniques Phaco: Management of Complications Phaco: Management of Complications Micro-Incision Phaco Micro-Incision Phaco 8 Sunday 28 February Room 1 Course No. Time Course Capacity LASIK LASIK LASIK 8 Room Basic Phacoemulsification Basic Phacoemulsification 8 EuroTimes Satellite Education Programme Friday 26 February 13:00-14:00 (Lunchtime Symposium) Location: Room MC2 Thea Laboratoires - IC Route the New Standard Route for Mydriasis in Cataract Surgery Friday 26 February 18:30 (Evening Symposium) Location: Room MC3 Thea Laboratoires - Occular Surface: What s New? Saturday 27 February 13:00-14:00 (Lunchtime Symposium) Location: Room MC3 Abbott Medical Optics - Tools for Building a Successful Premium Practice. Innovations in IOL and Lens Extraction Location: Room MC2 ZEISS - Good reasons to SMILE Discover the 3rd Generation of Laser Vision Correction Location: Hall Skalkotas Alcon - Redefining the State of Art in Cataract Surgery and Cataract Treatment Saturday 27 February 18:00 (Evening Symposium) Location: Room MC3 Medicontur - Premium IOLs: Predictable Satisfactory Results. Innovation by Medicontur Location: Room MC2 Avedro - PIXL : Non-Invasive Vision Improvement * Το πρόγραμμα όπως έχει διαμορφωθεί μέχρι την ημερομηνία εκτύπωσης του περιοδικού. Για όλες τις νεότερες πληροφορίες επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες της ΕΕΕΦΔΧ ( και της ESCRS ( NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 19

20 κερατοειδής Μαργαριτάρια και κίνδυνοι στη διάγνωση και θεραπεία των όγκων της οφθαλμικής επιφάνειας Εχουν καταγραφεί αρκετές φορές στη βιβλιογραφία και από την καθημερινή πρακτική περιστατικά κάτα τα οποία, επικίνδυνοι και άλλοι όγκοι της οφθαλμικής επιφάνειας (ΟΕ), έχουν εσφαλμένα και ελλειπώς διαγνωσθεί ως άλλες λιγότερο επικίνδυνες ασθένειες (π.χ. πτερύγια). Με αυτό το άρθρο θα προσπαθήσουμε μέσα από σχετικά περιστατικά ασθενών με ελλειπή αρχική διάγνωση και λάθος θεραπευτική προσέγγιση, να ταξινομήσουμε τούς όγκους, να επαναπροσεγγίσουμε τα διαγνωστικά χαρακτηριστικά τους και να συζητήσουμε τις θεραπευτικές εναλλακτικές. Διαφορική Διάγνωση Οι όγκοι της ΟΕ που πρέπει να έχουμε υπόψη κατά την παρουσίαση των περιστατικών, γενικά χωρίζονται στις κάτωθι κατηγορίες: Συγγενείς Ογκοι 1. Δερμοειδές 2. Χωριστόματα Καλοήθης όγκοι 1. Θηλώματα Προκαρκινικοί και καρκινικοί επιθηλιακοί όγκοι 1. Ενδοεπιθηλιακοί 2. Καρκίνωμα του πλακώδους επιθηλίου Μελανωτικοί Ογκοι 1. Σπήλοι 2. Μελάνωση 3. Μελάνωμα Στρωματικοί Ογκοι Δερμοειδή Εικόνα 1 Εικόνα 2 Κωνσταντίνος Η. Σαμαράς Xειρουργός Οφθαλμίατρος επικοινωνία: kostis@lasersight.gr Τα δερμοειδή εμφανίζονται στην παιδική ηλικία ως λείες μαλακές μάζες έκτοπου οργανικού ιστού κοντά στο σκληροκερατοειδές όριο (ΣΚΟ) και περιστασιακά συνδυάζονται με το σύνδρομο Goldenhar. Στο περιστατικό μας ένας ανδρας 26 ετών παραπέμφθηκε από τον οπτικό του για αφαίρεση «πτερυγίου» που είχε από μικρός, καθότι τον εμπόδιζε στη σωστή εφαρμογή των φακών επαφής. Απο την Εικόνα 1, διακρίνεται μια στρογγυλή μάζα κροταφικά στο ΣΚΟ του αριστερού οφθαλμού με στοιχεία έκτοπου ιστού (τριχοθυλάκια). Σε αυτή την περίπτωση προφανώς πρόκειται για δερμοειδές το οποίο μετά από συνεννόηση με τον ασθενή αφαιρέθηκε χειρουργικά με τοποθέτηση κερατοσκληρικού μοσχεύματος μερικού πάχους (Εικόνα 2). Τα λιποδερμοειδή είναι μια διαφορετική οντότητα, εμφανίζονται σε ενήλικες ως μετακινούμενες μάζες υπό τον επιπεφυκότα συνήθως στον έξω κανθό. Θηλώματα Τα θηλώματα του επιπεφυκότα είναι σχετικά σπάνιες αλλά πολύ ενοχλητικές για τον ασθενή παθολογικές αλλοιώσεις του επιπεφυκότα που συνδέονται με επιμόλυνση από τον ιό HPV (Human Papilloma Virus) και ειδικά τους τύπους 6, 11 και 16, των οποίων η θεραπεία συχνά είναι δύσκολη και απογοητευτική από πλευράς αποτελεσμάτων τόσο για τον ασθενή όσο και για τον θεράποντα ιατρό. Τελευταία έχει αρχίσει να χρησιμοποιείται για τη θεραπεία των θηλωμάτων του επιπεφυκότα ο αντιιικός παράγοντας Ιντερφερόνη α 2 α με αρκετά ενθαρυντικά αποτελέσματα. Ο αντιιικός παράγοντας Ιντερφερόνη α 2 α για τη θεραπεία ασθενών με θηλώματα του επιπεφυκότα χορηγείται σε δύο μορφές: α. Ενεση υπό τον επιπεφυκότα Ιντεφερόνης α 2 α (3 εκατομμύρια IU/0.5ml). Οι ενέσεις Ιντεφερόνης α 2 α υπό τον επιπεφυκότα χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία των μεγαλύτερων αλλοιώσεων. Οι ασθενείς υποβάλλονται σε ενέσεις υπό τον επιπεφυκότα κάθε δύο εβδομάδες, το μέγεθος των θηλωμάτων αξιολογείται και καταγράφεται με τη λήψη φωτογραφιών και η θεραπεία συνεχίζεται μέχρι την εξάλειψή τους. β. Τοπική ενστάλαξη Ιντερφερόνης IFN α 2 α (1 εκατ. IU / ml). Η τοπική ενστάλαξη Ιντερφερόνης IFN α 2 α χρησιμοποιείται τέσσερις φορές την ημέρα ως συμπληρωματική θεραπεία, κατα τη διάρκεια και μετα το πέρας των ενέσεων για την πρόληψη επανεμφάνισης των θηλωμάτων. Για τη θεραπεία των θηλωμάτων του επιπεφυκότα χρησιμοποιούνται οι Ιντερφερόνες α 2 α και α 2 β. Και οι δύο ανήκουν στον ίδιο τύπο, με την IFN α 2 α να είναι ελαφρώς φθηνότερη αλλά πιο ασταθής στην αποθήκευση και προτιμάται από τον συγγραφέα. Κλινικά έχει διαπιστωθεί ότι η χορήγηση της ένεσης υπό τον επιπεφυκότα καθε δύο έβδομάδες και όχι μία φορά τον μήνα και για διάστημα 4-6 μηνών, μπορεί να έχει εντυπωσιακά αποτελέσματα στην εξάλειψη των θηλωμάτων επιπεφυκότα. Στις Εικόνες 3 (πριν) και 4 20 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

21 κερατοειδής Εικόνα 3 Εικόνα 4 Εικόνα 5 Εικόνα 6 Εικόνα 7 Εικόνα 8 (μετά), ασθενής με μεγάλες αλλοιώσεις θηλωμάτων επιπεφυκότα υποβλήθηκε σε μηνιαίες ενέσεις υπό τον επιπεφυκότα Ιντεφερόνης α 2 α με αμφίβολα αποτελέσματα ενώ στις Εικόνες 5 (πριν) και 6 (μετά), ασθενής επίσης με μεγάλες αλλοιώσεις υποβλήθηκε σε ενέσεις υπό τον επιπεφυκότα Ιντεφερόνης α 2 α κάθε δύο εβδομάδες με αποτέλεσμα την πλήρη εξάλειψη των αλλοιώσεων. Μία ένεση Ιντερφερόνης α 2 β την εβδομάδα ήταν επίσης ανεκτή από τον ασθενή σε μια άλλη δημοσίευση2. Οι ενέσεις υπό τον επιπεφυκοτα IFN α 2 α είναι κατάλληλες εκτός από τα μεγάλα και για μικρότερου μεγέθους θηλώματα καθώς η τοπική ενστάλαξη Ιντερφερόνης IFN α 2 α δεν είναι αρκετή. Στις Εικόνες 7 (πριν) και 8 (μετά), ασθενής με μικρού μεγέθους αλλοιώσεις αφού έλαβε τοπική θεραπεία Ιντεφερόνης α 2 α αρχικά χωρίς σημαντική βελτίωση, υποβλήθηκε σε ενέσεις υπό τον επιπεφυκότα Ιντεφερόνης α 2 α κάθε δύο εβδομάδες με αποτέλεσμα την εξάλειψη των αλλοιώσεων. Η τοπική ενστάλαξη Ιντερφερόνης IFN α 2 α χρησιμοποιείται κυρίως ως συμπληρωματική θεραπεία, κατά τη διάρκεια και μετά το πέρας των ενέσεων (και για διάστημα εώς 1 ετος) για την πρόληψη επανεμφάνισης των θηλωμάτων. Προκαρκινικοί και καρκινικοί επιθηλιακοί όγκοι Οι καρκίνοι του πλακώδους επιθηλίου ξεκινούν σε μεγαλύτερες ηλικίες από μετάλλαξη ενδοεπιθηλιακών NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 21

22 κερατοειδής Εικόνα 9 Εικόνα 10 Εικόνα 11 Εικόνα 12 καρκινωμάτων ή ως αυτούσιες μάζες συνήθως παρά το ΣΚΟ. Αν και έχουν ευρεία εξάπλωση, εξελίσσονται αργά και σπανίως αναπτύσσουν μεταστάσεις. Στο περιστατικό μας ένας άνδρας 73 ετών, γεωργός στο επάγγελμα, παραπέμφθηκε από τον οφθαλμίατρό του για αφαίρεση «πτερυγίου» στον αριστερό οφθαλμό λόγω σταδιακής επέκτασής του. Απο την Εικόνα 9, είναι εμφανή όλα τα χαρακτηριστικά υποψίας νεοπλασίας του όγκου (ακανόνιστο σχήμα, χρώμα, επιφανειακό έλκος, κ.λπ.) οπότε και αποφασίστηκε η διενέγεια βιοψίας με πλήρη εκτομή του όγκου. Κατά τη διάρκεια του χειρουργείου εφαρμόστηκε μιτομυκίνη για 2 λεπτά στην επιφάνεια του ΣΚΟ όπως και κρυοθεραπεία στα όρια εκτομής της μάζας. Η ιστολογική έκθεση επιβεβαίωσε τη διάγνωση πλακώδους καρκινώματος, ενδοεπιθηλιακού in situ και εστιακά διηθητικού, με καθαρά όμως τα όρια εκτομής του όγκου. Εξι μήνες μετά υπάρχει πλήρης αποκατάσταση του ΣΚΟ χωρίς ενδείξεις υποτροπής (Εικόνα 10). Μελανωτικοί Ογκοι Οι σπίλοι (μελανωτικοί ή και αμελανωτικοί στο 30% των περιπτώσεων) εμφανίζονται τις πρώτες δύο δεκαετίες, συνήθως παρά το ΣΚΟ ελαφρώς υπερυψωμένοι και καθαρά οριοθετημένοι. Αν υπάρχει υποψία μετάλλαξης ή και για κοσμητικούς λόγους όπως στον ασθενή 30 ετών που παρουσιάζεται στις Εικόνες 11 και 12 μπορεί να αφαιρεθεί με ταυτόχρονη βιοψία. Η πρωτοπαθής επίκτητη μελάνωση (PAM) παρουσιάζεται στις μεγαλύτερες ηλικίες ώς μονομερείς επίπεδες ακανόνιστες περιοχές καφέ χρώσης οπουδήποτε στον επιπεφυκότα. Η ταυτόχρονη ύπαρξη ατυπίας συνδέεται με προκαρκινικό στάδιο μελανώματος οπότε η βιοψία σε αυτές τις περιπτώσεις ενδείκνυται. Το μελάνωμα της οφθαλμικής επιφάνειας, ο καρκίνος με ποσοστά θνησιμότητας που φθάνουν το 40% στην πενταετία, παρουσιάζεται πιο συχνά είτε ως μετάλλαξη από πρωτοπαθής επίκτητη μελάνωση με ατυπία (με την ξαφνική εμφάνιση όζων), ή ως προτωπαθής όζος παρά το ΣΚΟ, ή τέλος εξαιρετικά σπάνια από μετάλλαξη από σπίλο με ξαφνική αύξηση του μεγέθους και της μελάχρωσής του. Στρωματικοί Ογκοι Το σάρκωμα του Kaposi παρουσιάζεται σε ασθενείς που πάσχουν από AIDS ως ένας αγγειακός όγκος χαμηλής εξέλιξης και κακοήθειας συνήθως στο κάτω εγκόλπωμα. Στις περισσότερες περιπτώσεις έχει πολύ ικανοποιητική ανταπόκριση στην ακτινοθεραπεία. Ενας άλλος στρωματικός όγκος που δε πρέπει να παραβλεφθεί είναι το λέμφωμα. Παρουσιάζεται στους ενήλικες ως διηθήσεις, χρώματος ρόζ του σολωμού, υπό τον επιπεφυκότα. Μπορούν να είναι είτε καλοήθεις είτε κακοήθεις. Συζήτηση Για οποιαδήποτε μάζα ή όγκο της πρόσθιας επιφάνειας του οφθαλμού, πρέπει πάντα να χρησιμοποιείται αναλυτική διαφορική διάγνωση ώστε να καταλήγουμε στη σωστή διάγνωση. Ειδικά ο κανόνας ατυπίας του πέντε μπορεί να μας υποδείξει αν περαιτέρω διερεύνηση ή και βιοψία θα ήταν απαραίτητη. Τα πέντε στοιχεία είναι τα κάτωθι: Α. Ακανόνιστα όρια της μάζας. Β. Αλλαγή ή/και διαφοροποίηση του χρώματος, σχήματος ή μεγέθους της μάζας. Γ. Υπαρξη επιθηλιακών ελλειμάτων ή ελκών στην επιφάνεια της μάζας. Δ. Υπαρξη διεσταλμενων τροφοδοτικών αγγείων που κατευθύνονται στη μαζα. Ε. Παρεκτόπιση ή/και διήθηση γειτονικών ιστών. Η ύπαρξη οποιουδήποτε από αυτά τα παθολογικά σημεία θα πρέπει να μας κινεί την υποψία για περαιτέρω διερεύνηση και παραπομπή σε ειδικό της οφθαλμικής επιφάνειας για περαιτέρω αντιμετώπιση. 22 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

23 ενδοφακοί Βιοσυμβατότητα υδρόφοβων ακριλικών ενδοφακών Εισαγωγή Οι ενδοφθάλμιοι φακοί (intraocular lens, IOLs) που εμφυτεύονται μετά από επεμβάσεις καταρράκτη έχουν αλλάξει δραματικά την Οφθαλμολογία αλλά και κατά επέκταση τη ζωή πολλών ανθρώπων. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση οι φακοί αυτοί να εμφυτεύονται σε πιο πρώιμα στάδια της ζωής (διαθλαστική ανταλλαγή φακού, παιδιατρική εμφύτευση) και αναμένεται να παραμείνει στον οφθαλμό για πολλές δεκαετίες. Πέρα από τις, εύκολα αντιληπτές, βελτιώσεις των οπτικών τους ιδιοτήτων, τα υλικά που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή των ενδοφθάλμιων φακών θα πρέπει να εξασφαλίζουν τη βιοσυμβατότητα του εμφυτεύματος σε σχέση με τον ραγοειδή χιτώνα και το περιφάκιο (μέσα στο οποίο συνήθως τοποθετείται), όπως επίσης και την κατά το δυνατό καλύτερη διαφάνεια για πολλά χρόνια μετά την εμφύτευση. Βιοσυμβατότητα ενδοφακών Η βιοσυμβατότητα κάθε ενδοφθάλμιου υλικού πρέπει να αξιολογείται σε σχέση με τη ραγοειδιτική αντίδραση, τη φλεγμονώδη δηλαδή αντίδραση που προκαλείται στον οφθαλμό εξαιτίας της εμφύτευσης, καθώς επίσης και από τη βιοσυμβατότητα του περιφακίου, που προσδιορίζεται από τη σχέση του ενδοφθάλμιου φακού με το υπόλοιπο επιθηλιακών κυττάρων του φακού εντός του καψικού σάκου. Αυτή η αλληλεπίδραση μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετικές οντότητες, π.χ. φίμωση πρόσθιου περιφακίου, θολερότητα μεταξύ δύο φακών (interlenticular) που βρίσκονται ταυτόχρονα ενδοφθάλμια (π.χ. Piggyback IOLs), θόλωση του οπίσθιου περιφακίου και ανάπτυξη επιθηλιακών κυττάρων του φακού. Η αναφορά στη μακροπρόθεσμη διαφάνειά του (ιδιότητα που αυτονόητα πρέπει να διατηρήσει ο ενδοφακός) έχει να κάνει με την πιθανή εναπόθεση ασβεστίου στην επιφάνειά του ή άλλα φαινόμενα (glistenings) που εμποδίζουν τη διέλευση του φωτός. Είδη βιοϋλικών που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή του οπτικού μέρους των ενδοφθάλμιων φακών Τα βιοϋλικά (Biomaterials) κυρίως πολυμερή, που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή του οπτικού μέρους του ενδοφακού (τα άλλα μέρη αφορούν στα απτικά τμήματα για τους 3-piece ενδοφακούς) μπορούν να χωριστούν σε δύο μεγάλες ομάδες: ακριλικό υλικό και σιλικόνη. Οι ακριλικοί φακοί μπορούν να διαιρεθούν περαιτέρω ως εξής: άκαμπτοι, π.χ. κατασκευάζονται από πολυ-(μεθακριλικό μεθύλιο) Κωνσταντίνος Θ. Τσαούσης Υποτροφία ΕΕΕΕΦΔΧ «Σπύρος Γεωργαράς» 2015 Χειρουργός Οφθαλμίατρος επικοινωνία: (PMMA) και αναδιπλούμενοι, κατασκευασμένοι από υδρόφοβα ακριλικά υλικά ή κατασκευάζονται από υδρόφιλα ακριλικά επίσης γνωστά ως υδρογέλες.1-3 Οι εμπορικά διαθέσιμοι αναδιπλούμενοι ακριλικοί ενδοφακοί κατασκευάζονται από ένα διαφορετικά ακριλικά συμπολυμερή, με διαφορετικό δείκτη διάθλασης, θερμοκρασία «υαλώδους μετάπτωσης» (glass transition, πάνω από αυτή τη θερμοκρασία το πολυμερές εμφανίζεται εύκαμπτο και κάτω από αυτό παραμένει άκαμπτο), περιεκτικότητα σε νερό, μηχανικές ιδιότητες, κ.λπ. Οι υδρόφοβοι ακριλικοί ενδοφακοί έχουν πολύ χαμηλή περιεκτικότητα σε νερό, γενικά χαμηλότερη από 1% σε αντίθεση με τους υδρόφιλους ακριλικούς η περιεκτικότητα σε νερό των οποίων μπορεί να φτάνει από 18 έως 38%. Ενώ οι αναδιπλούμενοι ακριλικοί ενδοφακοί εμφανίζουν glass transition θερμοκρασία περίπου ίση με τη θερμοκρασία δωματίου, η αντίστοιχη των ενδοφακών από σιλικόνη μπορεί να είναι σημαντικά κάτω από τη θερμοκρασία δωματίου. Μια άλλη διαφοροποίηση μεταξύ αναδιπλούμενων ακριλικών ενδοφακών από αυτούς σιλικόνης είναι ο δείκτης διάθλασης, ο οποίος είναι υψηλότερος στην πρώτη ομάδα (>1,47), και αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι ακριλικοί φακοί να είναι λεπτότεροι από φακούς σιλικόνης για την ίδια διαθλαστική ισχύ. Υδρόφοβες και υδρόφιλες επιφάνειες Οι επιφανειακές ιδιότητες ενός πολυμερούς μπορούν να τροποποιηθούν ώστε να εξυπηρετήσουν καλύτερα τον σκοπό για τον οποίο προορίζονται.4 Η επιφανειακή ενέργεια (surface energy) του πολυμερούς (υδρόφιλη vs υδρόφοβη φύση) μπορεί να τροποποιηθεί σύμφωνα με τρεις γενικές μεθόδους: επιφανειακή επεξεργασία, επικάλυψης (coating) και ενσωμάτωσης (grafting) νέων μορίων. Επιφανειακή επεξεργασία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργήσει νέες χημικές λειτουργίες κατά τη επιφάνεια του πολυμερούς, η οποία στη συνέχεια θα χρησιμοποιηθεί για τη μεταμόσχευση (grafting) νέων μορίων. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για να αλλάξουν ορισμένα χαρακτηριστικά της επιφάνειας του πολυμερούς, όπως η τραχύτητα ή η σκληρότητα, χωρίς χρήση νέων μορίων. Η διαδικασία μπορεί να περιλαμβάνει διάφορα στάδια, συμπεριλαμβανομένης μιας αρχικής επιφανειακής επεξεργασίας με σκοπό τη δημιουργία νέων χημικών λειτουργιών που θα χρησιμοποιηθούν για τη μόνιμη ενσωμάτωση κατάλληλων μορίων. Αυτή η μέθοδος έχει χρησιμοποιηθεί για να καταστήσει την επιφάνεια PMMA ενδοφακών περισσότερα υδρόφιλη με τροποποίηση της επιφάνειας της ηπαρίνης,5,6 ή περισσότερα υδρόφοβα με επιφανειακή passivation,7 ή με επεξεργασία πλάσματος.8 Αν και οι τροποποιημένης με ηπαρίνη επιφάνειας ενδοφακοί βρέθηκαν να έχουν μεγαλύτερη βιοσυμβατότητα από μη τροποποιημένους από την άποψη των φλεγμονωδών αντιδράσεων, ειδικά σε παιδιατρικό πληθυσμό, δεν φαίνεται να υπάρχει αντίστοιχο πλεονέκτημα σε σχέση με την εμφάνιση δευτερογενούς καταρράκτη. Βιοσυμβατότητα ραγοειδούς Φλεγμονώδης απόκριση του οφθαλμού μετά από ενδοφθάλμια εμφύτευση υδρόφοβων ακριλικών ενδοφακών Η χειρουργική επέμβαση καταρράκτη με εμφύτευση ενδοφακού προκαλεί αλλαγή στον αίματο-υδατοειδικό φραγμό, με άμεση απελευθέρωση πρωτεϊνών και κυττάρων στον πρόσθιο θάλαμο. Προσρόφηση πρωτεϊνών στην επιφάνεια του ενδοφακού είναι ένα πρώτο φαινόμενο που παρατηρείται. Εξαρτάται από παράγοντες όπως η επιφανειακή ενέργεια του βιοϋλικού του ενδοφακού και η χημική του δομή. Αυτό το φαινόμενο θα επηρεάσει την αλληλεπίδραση του ενδοφακού και των ιστών στα ακόλουθα λεπτά ή ώρες. Το συμπλήρωμα ενεργοποιείται από την εναλλακτική οδό, με προσέλκυση πολυμορφοπύρηνων λευκοκυττάρων και μονοκυττάρων, από τα οποία προέρχονται τα μακροφάγα και γιγαντιαία κύτταρα (giant cells) που συνιστούν την αντίδραση ξένου σώματος έναντι του ενδοφακού.9 Ερευνες με μικροσκόπιο επιβεβαίωσαν ότι εναποθέσεις φλεγμονωδών κυττάρων είναι ένα φυσιολογικό φαινόμενο στην επιφάνεια του φακού για έως 1 έτος μετά την επέμβαση.10 Αυτή η κυτταρική απόκριση αποτελείται από δύο δι- NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 23

24 ενδοφακοί ακριτές διεργασίες: (α) από μικρά στρογγυλά κύτταρα, που μοιάζουν με ινοβλάστες, που κορυφώνεται στον ένα μήνα, και αργότερα (β) κυτταρική απάντηση με γιγαντιαία κύτταρα, η οποία κορυφώνεται στους τρεις μήνες. Τα γιγαντιαία κύτταρα στη συνέχεια εκφυλίζονται και αποκολλώνται από την επιφάνεια του ενδοφακού, και μόνο μια ακυτταρική πρωτεϊνούχος μεμβράνη περιβάλλει συνήθως τον ενδοφακό, απομονώνοντάς τον από τους γύρω οφθαλμικούς ιστούς. Διάφορες κλινικές μελέτες συνέκριναν τη φλεγμονώδη αντίδραση μετά την εμφύτευση ενδοφακών από διαφορετικά βιοϋλικά Σύγκριση της μετεγχειρητικής φλεγμονώδους αντίδρασης (flare) δεν έδειξε κλινικά σημαντικές διαφορές μεταξύ αναδιπλούμενων βιοϋλικών σε ασθενείς με ή χωρίς ιστορικό ραγοειδίτιδας. Επίσης, δεν παρατηρήθηκε καμία σημαντική διαφορά ανάμεσα στα μάτια με τροποποιημένους με ηπαρίνη ΡΜΜΑ ενδοφακούς ή εκείνα που έχουν υδρόφοβο ακριλικό ενδοφακό μέσω τομής ιδίου μεγέθους σε διαβητικούς ασθενείς.19 Οσον αφορά στην κυτταρική φλεγμονώδη αντίδραση, αξιολογήθηκαν οι παραλλαγές η ένταση και η διάρκεια της κάθε απάντησης (μικρά κύτταρα ή γιγαντιαία κύτταρα) που μπορεί να παρατηρηθούν ανάλογα με το βιοϋλικό του ενδοφακού. Μερικές μελέτες έδειξαν μια τάση του υδρόφοβου ακριλικού ενδοφακού προς υψηλότερα ποσοστά ύστερης αντίδραση (κυττάρων ξένου σώματος), ενώ άλλες έδειξαν λιγότερα γιγαντιαία κύτταρα σε αυτόν τον τύπο ενδοφακών. Σε όλες τις περιπτώσεις, ωστόσο, η κυτταρική αντίδραση ήταν χαμηλής έντασης και κλινικώς ασήμαντη. Βιοσυμβατότητα περιφακίου Πολλαπλασιασμός επιθηλιακών κυττάρων μετά εμφύτευση ενδοφακού Το επιθήλιο του φυσικού κρυσταλλοειδούς φακού αποτελείται από ένα πρόσθιο στρώμα επιθηλιακών κυττάρων (κύτταρα «Α») που είναι σε συνέχεια με τα κύτταρα του ισημερινού (equator) («Ε» κύτταρα) (Εικόνα 1). Τα τελευταία περιλαμβάνουν τα βλαστικά κύτταρα που υφίστανται μίτωση καθώς αποκολλώνται από τον ισημερινό. Συνεχώς δημιουργούνται νέες φακαίες ίνες κατά τη διάρκεια της κανονικής ανάπτυξης του φακού. Παρά το γεγονός ότι σχηματίζουν μια συνεχή κυτταρική γραμμή και παραμένουν σε συνέχεια, είναι χρήσιμο να διαιρεθούν τα επιθηλιακά κύτταρα (LECs) αυτά σε δύο λειτουργικές ομάδες. Τα πρόσθια, ή κύτταρα «Α», όταν διαταραχθούν, τείνουν να παραμένουν στη θέση τους και να μην μεταναστεύουν. Είναι επιρρεπή σε μετασχηματισμό σε ψευδο-ινώδη ιστό (pseudofibrous μεταπλασία). Αντίθετα, σε παθολογικές καταστάσεις, τα κύτταρα «Ε» του ισημερινού τείνουν να μεταναστεύουν προς τα πίσω κατά μήκος του οπίσθιου περιφακίου. Γενικά, αντί να μετασχηματίζονται, τείνουν να σχηματίζουν μεγάλα κύτταρα σαν μπαλόνια (κύτταρα Wedl), επίσης γνωστά ως Elschnig πέρλες. Αυτός είναι ο κυτταρικός τύπος που εμπλέκεται στις διάφορες μορφές της μετεγχειρητικής θόλωσης του καψικού σάκου, συμπεριλαμβανομένης της θόλωσης της πρόσθιας κάψας (ACO), της οπίσθιας Εικόνα 1: Σχηματική απεικόνιση της θέσης των δύο τύπων επιθηλιακών κυττάρων του κρυσταλλοειδούς φακού (PCO) αλλά και της interlenticular θόλωσης.20 Θόλωση πρόσθιου περιφακίου (Anterior capsule opacification) Θεωρείται ένα κλινικό πρόβλημα όταν η πρόσθια συρρίκνωση της κάψας (της καψουλόρρηξης, σύνδρομο συστολής ή φίμωσης της κάψας) συνοδεύεται από υπερβολική πρόσθια ίνωση του περιφακίου (Εικόνα 2). Υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον σχετικά με την ACO λόγω της ανάπτυξης προσαρμοστικών ενδοφακών, που είναι συνήθως σχεδιασμένοι για να παρουσιάζουν μια προς τα εμπρός κίνηση του οπτικού κατά την προσπάθεια για προσαρμογή. Μελέτες έδειξαν ότι η συχνότητα εμφάνισης ACO είναι μεγαλύτερη για ενδοφακούς από σιλικόνη με plate haptics, λόγω της μεγαλύτερης περιοχής επαφής μεταξύ αυτών των ενδοφακών και της πρόσθιας κάψας.21,22 Αλλες μελέτες, ωστόσο, δεν έδειξαν στατιστικώς σημαντικές διαφορές στην ACO μεταξύ υδρόφοβων ακριλικών και φακών σιλικόνης που κατασκευάζονται από τελευταίας γενιάς υλικά σιλικόνης.23 Η άκρη (edge) του πρόσθιου οπτικού επιφάνεια του ενδοφακού (στρογγυλή ή αιχμηρή) δεν επηρεάζει τον βαθμό της ACO.23 Αυτή η επιπλοκή συμβαίνει στην περιοχή επαφής μεταξύ της εσωτερικής επιφάνειας της πρόσθιας κάψας και της πρόσθιας επιφάνειας του οπτικού μερους του ενδοφακού και ως εκ τούτου, έχει χρησιμοποιηθεί ως δείκτης της βιοσυμβατότητα του βιοϋλικού. Κλινικές μελέτες έδειξαν επίσης ότι σε περιπτώσεις όπου είχε γίνει polishing της πρόσθιας κάψας είχαν σημαντικά Εικόνα 2. Θόλωση πρόσθιου περιφακίου (Miyake- Apple view) λιγότερο ACO και μικρότερη μείωση της διαμέτρου της καψουλόρρηξης 3 μήνες μετά τη χειρουργική επέμβαση καταρράκτη.24,25 Θόλωση του οπίσθιου περιφακίου (δευτερογενής καταρράκτης ή PCO) Είναι η πιο κοινή μετεγχειρητική επιπλοκή της χειρουργικής επέμβασης καταρράκτη26 (Εικόνα 3). Σε σχέση πάντα με το είδος του βιοϋλικού του ενδοφακού, η θεωρία του «σάντουιτς» δηλώνει ότι για ένα υδρόφοβο ακριλικό ενδοφακό με βιοπροσκολλητική (bioadhesive) επιφάνεια θα επιτρέψει μόνο μια μονή στιβάδα επιθηλιακών κυττάρων (LECs) να προσκολληθούν στον ενδοφακό και το περιφάκιο, αποτρέποντας περαιτέρω πολλαπλασιασμό των κυττάρων και θόλωση του περιφακίου. Δύο ανοσοϊστοχημικές μελέτες σχετικά με την προσκόλληση πρωτεϊνών σε διαφορετικούς ενδοφακούς επιβεβαίωσαν την παρουσία μεγαλύτερων ποσοτήτων φιμπρονεκτίνης (πρωτεΐνη διαμεσολαβητικη πρόσφυσης) στις επιφάνειες ενός υδρόφοβου ακριλικού φακό (Acrysof, Alcon).27,28 Ακόμα κι αν οι διαφορές μεταξύ των υλικών υπάρχουν, ωστόσο, όσον αφορά στην πρόληψη PCO φαίνεται ότι η γεωμετρία του φακού, με τετράγωνη οπίσθια άκρη του οπτικού, είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας Κλινικές μελέτες, επίσης, απέδειξαν ότι αυτό το χαρακτηριστικό πρέπει να είναι παρόν για 360 γύρω από το οπτικό τμήμα, ώστε να προληφθεί η PCO Interlenticular θόλωση Είναι σημαντικό να επαναξιολογηθούν οι παράγοντες που οδηγούν στη θόλωση της διεπιφάνειας μεταξύ δύο ενδοφακών, καθώς αναπτύσσονται προσαρμοστικοί ενδοφακοί με διπλά οπτικά μέρη36 ενώ υπάρχει επίσης αυξανόμενο ενδιαφέρον για piggyback ενδοφακούς.37 Μέχρι σήμερα, όλες οι περιπτώσεις της interlenticular θόλωσης σχετίζονται με δύο υδρόφοβες επιφάνειες ακριλικών ενδοφακών που εμφυτεύονται στο περιφάκιο μέσα από μικρή καψουλόρηξη.38 Οταν αυτοί οι ενδοφακοί τοποθετούνται στο περιφάκιο μέσα από μια μικρή καψουλόρηξη, η προσκόλληση της πρόσθιας επιφάνειας του πρόσθιου ενδοφακού στο πρόσθιο περιφάκιο και της οπίσθιας επιφάνειας του οπίσθιου ενδο- Εικόνα 3. Θόλωση οπίσθιου περιφακίου (Miyake- Apple view) 24 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

25 ενδοφακοί φακού στο οπίσθιο περιφάκιο εμποδίζει τη μετανάστευση των κυττάρων από τον ισημερινό πάνω στην οπίσθια κάψα. Αυτή η μετανάστευση μπορεί να κατευθύνεται προς τον χώρο μεταξύ των ενδοφακών (interlenticular). Σε αυτήν την περίπτωση, οι δύο ενδοφακοί βρίσκονται απομονωμένοι μαζί με υδατοειδές και LECs σε ένα κλειστό μικροπεριβάλλον. Το υλικό που συγκεντρώνεται είναι πολύ δύσκολο να απομακρυνθεί με οποιοδήποτε χειρουργικό μέσο. Η όλη διεργασία έχει μεγάλη ομοιότητα με την παθογένεση της θόλωσης του οπίσθιου περιφακίου (PCO). Η κατάσταση αυτή θα μπορούσε να προληφθεί με δύο χειρουργικές μεθόδους. Η πρώτη είναι να τοποθετηθούν και οι δύο ενδοφακοί μέσα στο περιφάκιο με μια μεγάλη σχετικά καψουλόρηξη. Με αυτόν τον τρόπο ενδεχόμενα το πρόσθιο και το οπίσθιο περιφάκιο να ενωθούν και να εμποδίσουν μετανάστευση κυττάρων από τον ισημερινό του σάκου. Η άλλη δυνατότητα είναι να εμφυτεύσει κάποιος τον πρόσθιο ενδοφακό στο sulcus και τον οπίσθιο ενδοφακό στο σάκο με μια μικρή καψουλόρηξη. Τα όρια του πρόσθιου περιφακίου θα απομονώσουν πιθανώς τα κύτταρα του ισημερινού του σάκου εμποδίζοντάς τα να κινηθούν ανάμεσα στους δύο ενδοφακούς.39 Στην περίπτωση αυτή, ο ενδοφακός στο sulcus θα πρέπει να έχει μια ομαλή, στρογγυλεμένη εμπρόσθια άκρη στο οπτικό μέρος, καθώς και λεπτά οπτικά μέρη για να ελαχιστοποιηθεί η αλληλεπίδραση με την οπίσθια επιφάνεια της ίριδας και πρόληψη επιπλοκών όπως σύνδρομο διασποράς χρωστικής.40,41 Σύμφωνα με τη θέση εμφύτευσης, ο σχεδιασμός του ενδοφακού μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη συνολική του βιοσυμβατότητα. Εικόνα 4. Glistenings σε υδρόφοβο ακριλικό ενδοφακό Εικόνα 5: Nanoglistenings ορατά μόνο με κατάλληλο φωτισμό Μακροχρόνια βιοσυμβατότητα: Glistenings και nano glistenings Παρότι φαίνεται ότι οι υδρόφοβοι ακριλικοί ενδοφακοί δεν προσβάλλονται από ασβεστοποιήσεις όπως αντίστοιχοι υδρόφιλοι, δύο φαινόμενα που σχετίζονται με ενυδάτωση έχουν περιγραφεί στη βιβλιογραφία σε ενδοφακούς κατασκευασμένους από διάφορα υλικά, ιδιαίτερα όμως σε υδρόφοβους ακριλικούς ενδοφακούς φακούς: glistenings, και την επιφάνεια σκέδασης φωτός. Τα glistenings είναι γεμάτα με υγρά μικροκυστίδια (microvacuoles) (1 έως 20 μικρά σε διάμετρο) που σχηματίζονται εντός του οπτικού μέρους του ενδοφακού όταν ο φακός είναι σε ένα υδατικό περιβάλλον.42 (Εικόνα 4) Παρόλο που περιγράφονται σε μεγάλο βαθμό σε συνδυασμό με υδρόφοβους ακριλικούς ενδοφακούς,43 μπορούν στην πραγματικότητα να παρατηρηθεί και σε άλλα υλικά ενδοφακων Η πλειοψηφία των άρθρων σχετικών με glistenings στη βιβλιογραφία εχουν σχέση με το υλικό του ενδοφακού Acrysof. Νωρίτερα, in vitro μελέτες κατέδειξαν ότι τα glistenings περιορίζονταν σε ενδοφακούς συσκευασμένους σε AcryPak φακέλους και σε διατηρείται σε σταθερή θερμοκρασια.42 Παρατηρηθήκαν και στις Wagon Wheel-συσκευασίες μόνο υπό συνθήκες μεταβαλλόμενης θερμοκρασίας. Αλλες μελέτες έδειξαν in vitro σχηματισμό glistenings μετά από επώαση διάφορων τύπων υδρόφοβων ακριλικων ενδοφακών σε διάλυμα άλατος, και την υποβολή τους σε μεταβολές θερμοκρασίας. Η αλλαγή στην ισορροπία περιεκτικότητας ύδατος που προκαλείται από μεταβολές της θερμοκρασίας μεταξύ 30 και 40 C βρέθηκε να είναι ένας σημαντικός παράγοντας στον σχηματισμό glistenings, και τα υλικά IOL διαθέτουν λιγότερο εξαρτώμενη από τη θερμοκρασία απορρόφηση του νερού θα ήταν και λιγότερο πιθανό να σχηματίσουν glistenings Υπάρχει ακόμα διαμάχη σχετικά με το αν ή όχι τα glistenings έχουν επίπτωση στην οπτική λειτουργία του ασθενούς, και αν προχωρουν με την πάροδο του χρόνου. Οσον αφορά στην κλινική σημασία, μια μελέτη αξιολόγησε 17 ασθενείς με ένα υδρόφοβο ακριλικό ενδοφακό (3-piece Acrysof σε φακέλους AcryPak), με 10 από αυτους να έχουν ενδοφακό σιλικόνης στον ετερόπλευρο οφθαλμό.50 Και οι 17 οφθαλμοί με τους ακριλικούς ενδοφακούς είχαν κάποια glistenings, που κυμαίνονταν από ίχνη ως 2+. Στατιστική ανάλυση της οπτικής οξύτητας, ευαισθησίας αντίθεσης, και δοκιμής glare αποκάλυψε μια στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των ακριλικών και των ενδοφακών σιλικόνης μόνο στην ευαισθησία αντίθεσης. Μια μεταγενέστερη μελέτη που συνέκρινε οφθαλμούς με υδρόφοβο ακριλικό ενδοφακό (Wagon Wheel-συσκευασμένοι 3-piece Acrysof) με glistenings, και τα μάτια με τον ίδιο ενδοφακό αλλά χωρίς glistenings, έδειξε μόνο μια στατιστικά σημαντική διαφορά στην ευαισθησία αντίθεσης σε υψηλή χωρική συχνότητα.51 Διαφορετικές μελέτες εξέτασαν την εξέλιξη των glistenings στην πάροδο του χρόνου. Σε κλινικές και πειραματικές ρυθμίσεις, ο Miyata et al διαπίστωσαν ότι τα glistenings έφτασαν στον μέγιστο αριθμό μέσα σε λίγους μήνες από τον σχηματισμό σε όλες τις περιπτώσεις, ενώ δεν διαπιστώθηκε περαιτέρω αύξηση τους έπειτα.52 Σε μια άλλη κλινική μελέτη, οι συγγραφείς αξιολόγησαν την εμφάνιση glistenings σε 7 διαφορετικούς αναδιπλούμενους ενδοφακούς, συμπεριλαμβανομένων 2 τύπων σιλικόνης (911A, και SI40 ΝΒ), 3 υδρόφιλα ακριλικά μοντέλα (ACR6D, Hydroview και Stabibag) και 2 υδρόφοβους ακριλικούς τύπους (Sensar, και 3-piece Acrysof). Το ποσοστό των ασθενών με glistenings αυξανόταν με την πάροδο του χρόνου στους φακούς Acrysof. Οσον αφορά στους 1-piece Acrysof ενδοφακούς, σε μια in vitro μελέτη βρέθηκαν περισσότερα και μικρότερα glistenings από τους 3-piece Acrysof ενδοφακούς. Επιφάνεια σκέδασης φωτός συνιστά μια «λεύκαζουσα» εμφάνιση της επιφάνειας του φακού, όταν το φως κατευθύνεται στην IOL σε γωνία πρόσπτωσης 30 βαθμών ή μεγαλύτερη κατά τη διάρκεια της εξέτασης με σχισμοειδή λυχνία, ή κατά τη διάρκεια της λήψης εικόνας σε μία γωνία 45 μοιρών σε Scheimpflug φωτογραφία (Εικόνα 5). Ορισμένες μελέτες πρότειναν ότι η σκέδαση φωτός προκλήθηκε από μια επιφάνεια με δεσμευμένο βιοφίλμ. Ωστόσο, οι μελέτες ανάλυσης σε ενδοφακούς που αφαιρέθηκαν χειρουργικά, με SEM έδειξαν ότι η σκέδαση προκαλείται κυρίως από τον διαχωρισμό των φάσεων του νερού (από το υδατοειδές υγρό) ως nanoglistenings κάτω από την επιφάνεια. H επιφάνεια σκέδασης φωτός/nanoglistenings έχουν μελετηθεί ιδιαίτερα και περιγραφεί σε ενδοφακούς κατασκευασμένους από το υλικό Acrysof.53 Σύνοψη Θα πρέπει να εκτιμηθεί η βιοσυμβατότητα των υλικών ενός ενδοφακού από την άποψη της βιοσυμβατότητα του ραγοειδούς χιτώνα, που σχετίζεται με τη φλεγμονώδη αντίδραση ξένου σώματος του οφθαλμού κατά την εμφύτευση, καθώς επίσης και από την άποψη της βιοσυμβατότητας του περιφακίου, που καθορίζεται από τη σχέση του με τα υπόλοιπα επιθηλιακά κύτταρα εντός του καψικού σάκου. Η βελτιστοποίηση της βιοσυμβατότητας των ενδοφακών θα ελαχιστοποιήσει τη μετεγχειρητική φλεγμονώδη αντίδραση και τη θόλωση του πρόσθιου και οπίσθιου περιφακίου, στοιχεία πολύ σημαντικά στην εποχή της υποειδικότητας της διαθλαστικής, σχετιζόμενη με τον φακό, χειρουργικής (refractive lensbased surgery). Ο συγγραφέας έλαβε την υποτροφία «Σπύρος Γεωργαράς» από την Ελληνική Εταιρεία Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής (ΕΕΕΦΔΧ) για το έτος Ο συγγραφέας ευχαριστεί την Dr Liliana Werner, για την παραχώρηση φωτογραφικού υλικού και τη συνδρομή της στην εκπόνηση του άρθρου. John A. Moran Eye Center, Salt Lake City, Utah, United States NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 25

26 ενδοφακοί ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1 Christ FR, Fencil DA, Van Gent S, Knight PM. Evaluation of the chemical, optical, and mechanical properties of elastomeric intraocular lens materials and their clinical significance. J Cataract Refract Surg 1989; 15: Christ FR, Buchen SY, Deacon J, et al. Biomaterials used for intraocular lenses. In: Wise DL, Trantolo DJ, Altobelli DE, et al., editors. Encyclopedic handbook of biomaterials and bioengineering. Part B: applications, volume 2. New York: Marcel Dekker; pp Werner L, Apple DJ, Schmidbauer J. Ideal IOL (PMMA and foldable) for year In: Buratto L, Werner L, Zanini M, Apple DJ, editors. Phacoemulsification principles and techniques. Thorofare: Slack; pp Allmer K, Hilborn J, Larsson PH, et al. Surface modification of polymers. V. Biomaterial applications. J Appl Polym Sci Polym Chem 1990; 28: Wejde G, Kugelberg M, Zetterstrom C. Posterior capsule opacification: comparison of 3 intraocular lenses of different materials and design. J Cataract Refract Surg 2003; 29: Zetterstro m C, Lundvall A, Kugelberg M. Cataracts in children. J Cataract Refract Surg 2005; 31: Koch DD, Samuelson SW, Dimonie V. Surface analysis of surface-passivated intraocular lenses. J Cataract Refract Surg 1991; 17: Eloy R, Parrat D, Duc TM, et al. In vitro evaluation of inflammatory cell response after CF4 plasma surface modification of poly(methyl methacrylate) intraocular lenses. J Cataract Refract Surg 1993; 19: Obstbaum SA. The Binkhorst Medal Lecture. Biologic relationship between poly(methyl methacrylate) intraocular lenses and uveal tissue. J Cataract Refract Surg 1992; Hollick EJ, Spalton DJ, Ursell PG, Pande MV. Biocompatibility of poly(methyl methacrylate), silicone, and AcrySof intraocular lenses: randomized comparison of the cellular reaction on the anterior lens surface. J Cataract Refract Surg 1998; 24: Amon M. Biocompatibility of intraocular lenses. J Cataract Refract Surg 2001; 27: Mullner-Eidenbock A, Amon M, Schauersberger J, et al. Cellular reaction on the anterior surface of 4 types of intraocular lenses. J Cataract Refract Surg 2001; 27: Schauersberger J, Amon M, Kruger A, et al. Comparison of the biocompatibility of 2 foldable intraocular lenses with sharp optic edges. J Cataract Refract Surg 2001; 27: Abela-Formanek C, Amon M, Schild G, et al. Uveal and capsular biocompatibility of hydrophilic acrylic, hydrophobic acrylic, and silicone intraocular lenses. J Cataract Refract Surg 2002; 28: Abela-Formanek C, Amon M, Schauersberger J, et al. Results of hydrophilic acrylic, hydrophobic acrylic, and silicone intraocular lenses in uveitic eyes with cataract: comparison to a control group. J Cataract Refract Surg 2002; 28: Abela-Formanek C, Amon M, Schild G, et al. Inflammation after implantation of hydrophilic acrylic, hydrophobic acrylic, or silicone intraocular lenses in eyes with cataract and uveitis: comparison to a control group. J Cataract Refract Surg 2002; 28: Abela-Formanek C, Amon M, Schauersberger J, et al. Uveal and capsular biocompatibility of 2 foldable acrylic intraocular lenses in patients with uveitis or pseudoexfoliation syndrome: comparison to a control group. J Cataract Refract Surg 2002; 28: Schild G, Amon M, Abela-Formanek C, et al. Uveal and capsular biocompatibility of a single-piece, sharp-edged hydrophilic acrylic intraocular lens with collagen (Collamer): 1-year results. J Cataract Refract Surg 2004; 30: Gatinel D, Lebrun T, Le Toumelin P, Chaine G. Aqueous flare induced by heparin-surface-modified poly(methyl methacrylate) and acrylic lenses implanted through the same-size incision in patients with diabetes. J Cataract Refract Surg 2001; 27: Apple DJ, Werner L. Complications of cataract and refractive surgery: a clinicopathological documentation. Trans Am Ophthalmol Soc 2001; 99: Werner L, Pandey SK, Escobar-Gomez M, et al. Anterior capsule opacification: a histopathological study comparing different IOL styles. Ophthalmology 2000; 107: Werner L, Pandey SK, Apple DJ, et al. Anterior capsule opacification: correlation of pathological findings with clinical sequelae. Ophthalmology 2001; 108: Sacu S, Menapace R, Findl O. Effect of optic material and haptic design on anterior capsule opacification and capsulorhexis contraction. Am J Ophthalmol 2006; 141: Hanson RJ, Rubinstein A, Sarangapani S, et al. Effect of lens epithelial cell aspiration on postoperative capsulorhexis contraction with the use of the AcrySof intraocular lens: randomized clinical trial. J Cataract Refract Surg 2006; 32: Bolz M, Menapace R, Findl O, et al. Effect of anterior capsule polishing on the posterior capsule opacificationinhibiting properties of a sharp-edged, 3-piece, silicone intraocular lens: three- and 5-year results of a randomized trial. J Cataract Refract Surg 2006; 32: Dewey S. Posterior capsule opacification. Curr Opin Ophthalmol 2006; 17: Linnola RJ, Werner L, Pandey SK, et al. Adhesion of fibronectin, vitronectin, laminin and collagen type IV to intraocular lens materials in human autopsy eyes. Part I: Histological sections. J Cataract Refract Surg 2000; 26: Linnola RJ,Werner L, Pandey SK, et al. Adhesion of fibronectin, vitronectin, laminin and collagen type IV to intraocular lens materials in human autopsy eyes. Part II: Explanted IOLs. J Cataract Refract Surg 2000; 26: Hayashi K, Hayashi H. Influence on posterior capsule opacification and visual function of intraocular lens optic material. Am J Ophthalmol 2007; 144: Nishi O, Yamamoto N, Nishi K, Nishi Y. Contact inhibition of migrating lens epithelial cells at the capsular bend created by a sharp-edged intraocular lens after cataract surgery. J Cataract Refract Surg 2007; 33: Buehl W, Menapace R, Findl O, et al. Long-term effect of optic edge design in a silicone intraocular lens on posterior capsule opacification. Am J Ophthalmol 2007; 143: Cheng JW, Wei RL, Cai JP, et al. Efficacy of different intraocular lens materials and optic edge designs in preventing posterior capsular opacification: a metaanalysis. Am J Ophthalmol 2007; 143: Werner L, Mamalis N, Pandey SK, et al. Posterior capsule opacification in rabbit eyes implanted with hydrophilic acrylic intraocular lenses with enhanced square edge. J Cataract Refract Surg 2004; 30: Werner L, Mamalis N, Izak AM, et al. Posterior capsule opacification in rabbit eyes implanted with single-piece and three-piece hydrophobic acrylic intraocular lenses. J Cataract Refract Surg 2005; 31: Nishi Y, Rabsilber TM, Limberger IJ, et al. Influence of 360-degree enhanced optic edge design of a hydrophilic acrylic intraocular lens on posterior capsule opacification. J Cataract Refract Surg 2007; 33: Werner L, Mamalis N, Stevens S, et al. Interlenticular opacification: dual-optic versus piggyback intraocular lenses. J Cataract Refract Surg 2006; 32: Akaishi L, Tzelikis PF. Primary piggyback implantation using the ReSTOR intraocular lens: case series. J Cataract Refract Surg 2007; 33: Werner L, Apple DJ, Pandey SK, et al. Analysis of elements of interlenticular opacification. Am J Ophthalmol 2002; 133: Cao KY, Sit M, Braga-Mele R. Primary piggyback implantation of 3 intraocular lenses in nanophthalmos. J Cataract Refract Surg 2007; 33: LeBoyer RM, Werner L, Snyder ME, et al. Acute hapticinduced ciliary sulcus irritation associated with single-piece AcrySof intraocular lenses. J Cataract Refract Surg 2005; 31: Chang WH, Werner L, Fry LL, et al. Pigmentary dispersion syndrome with a secondary piggyback 3-piece hydrophobic acrylic lens. Case report with clinicopathological correlation. J Cataract Refract Surg 2007; 33: Omar O, Pirayesh A, Mamalis N, Olson RJ. In vitro analysis of AcrySof intraocular lens glistenings in AcryPak and Wagon Wheel packaging. J Cataract Refract Surg 1998; 24: Werner L, Storsberg J, Mauger O, et al. Unusual pattern of glistening formation on a 3-piece hydrophobic acrylic intraocular lens. J Cataract Refract Surg 2008; 34: Cisneros-Lanuza A, Hurtado-Sarriό M, Duch-Samper A, et al. Glistenings in the Artiflex phakic intraocular lens. J Cataract Refract Surg 2007; 33: Tognetto D, Toto L, Sanguinetti G, Ravalico G. Glistenings in foldable intraocular lenses. J Cataract Refract Surg 2002; 28: Wilkins E, Olson RJ. Glistenings with long-term follow-up of the Surgidev B20/20 polymethylmethacrylate intraocular lens. Am J Ophthalmol 2001; 132: Gregori NZ, Spencer TS, Mamalis N, Olson RJ. In vitro comparison of glistening formation among hydrophobic acrylic intraocular lenses. J Cataract Refract Surg 2002; 28: Kato K, Nishida M, Yamane H, et al. Glistening formation in an AcrySof lens initiated by spinodal decomposition of the polymer network by temperature change. J Cataract Refract Surg 2001; 27: Miyata A, Yaguchi S. Equilibrium water content and glistenings in acrylic intraocular lenses. J Cataract Refract Surg 2004; 30: Dhaliwal DK, Mamalis N, Olson RJ, et al. Visual significance of glistenings seen in the AcrySof intraocular lens. J Cataract Refract Surg 1996; 22: Gunenc U, Oner FH, Tongal S, Ferliel M. Effects on visual function of glistenings and folding marks in AcrySof intraocular lenses. J Cataract Refract Surg 2001; 27: Miyata A, Uchida N, Nakajima K, Yaguchi S. Clinical and experimental observation of glistening in acrylic intraocular lenses. Jpn J Ophthalmol 2001; 45: Werner L. Glistenings and surface light scattering in intraocular lenses. J Cataract Refract Surg 2010; 36: NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

27 νεκρολογία Νεκρολογία για τον φίλο και συνάδελφο Βατάκα Λέανδρο Αγαπητέ συνάδελφε, συνέταιρε, και κυρίως αγαπητέ φίλε Λέανδρε Στη μακρόχρονη σχέση μας ομολογουμένως ποτέ δεν πέρασε από το μυαλό μου η σκέψη ότι θα έρθει η στιγμή που θα μου ζητηθεί να συντάξω τη νεκρολογία σου. Δεν πέρασε ακόμη και όταν προσβλήθηκες από αυτή τη σπάνια νόσο, ούτε ακόμη όταν πια εμφανώς σε κατέβαλε. Και όμως, ο καθορισμός της μοίρας μας και κυρίως φυσικά ο θάνατος είναι πάνω από την ανθρώπινη δύναμη και έξω από την ανθρώπινη επιθυμία. Θα αποφύγω τετριμμένα λόγια, με τα οποία ποτέ δεν είχες καλή σχέση και με απλότητα και σεβασμό θα πω δύο λόγια ξεχωριστά για το σεμνό σου πρόσωπο. Αλλωστε το επιστημονικό σου έργο το βρίσκεις εύκολα στο διαδίκτυο. Φιλομαθής, άριστος μαθητής, φοιτητής και ιατρός, διερευνητικός, δημοκρατικός, ανιδιοτελής, φιλικός, οπαδός του διαλόγου, της συναίνεσης, της αλληλοκατανόησης, ανήσυχος χαρακτήρας και ανέντακτο πνεύμα. Από τους πρωτοπόρους στα laser για τη διαβητική αμφιβλιστροειδοπάθεια, στη χειρουργική του πρόσθιου ημιμορίου, έγινες μέλος και στήριξες την Ελληνική Εταιρεία Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής στα πρώτα της βήματα, σε καιρούς γεμάτους δυσκολίες και αμφισβητήσεις. Το πάντα ανήσυχο πνεύμα σου σε οδηγούσε να γνωρίζεις, και να ασκείς τις πιο σύγχρονες χειρουργικές και διαγνωστικές προτάσεις. Παράλληλα ήσουν θιασώτης των ιατρικών εταιρικών σχημάτων, στα πρότυπα του εξωτερικού. Δημιούργησες το 1997 το «Πρότυπο Οφθαλμιατρείο» που μέσα σε λίγα χρόνια καθιερώθηκε στη συνείδηση της Βόρειας Ελλάδος, σε μια πρωτοποριακή μορφή συνεργασίας ιατρών με υψηλό επίπεδο παροχής υπηρεσιών. Αυτό αποτέλεσε την κοιτίδα, από όπου γεννήθηκε το OPHTHALMICA. Σε θυμάμαι πόσο έλαμπες στα εγκαίνιά μας. Εσύ μας γαλούχησες με την ιδέα του συνεταιρισμού και της ομαδικότητας, και να είσαι σίγουρος ότι θα την υπηρετήσουμε πιστά. Ησουν λάτρης της τεχνολογίας σε όλες τις μορφές της και αναζητούσες την «νέα πρόταση». Πάντα μπροστάρης, αντιλήφτηκες γρήγορα το μέλλον της διαθλαστικής χειρουργικής και επένδυσες σπάταλα σε εξοπλισμό, εκπαίδευση και οργάνωση. Δεν θα ξεχάσω τις Τετάρτες που αφιερώναμε σε μαθήματα διοίκησης, προώθησης, συνεργασίας προσπαθώντας να προετοιμαστούμε για τις νέες ανάγκες που έρχονται. Το πνεύμα σου όμως μοιραζόταν εξίσου στην αγάπη σου, την ιατρική και στην ερωμένη σου, την τέχνη. Αυτό το πάθος το στέγασες στην παραλία, φτιάχνοντας μια φωλιά σύγχρονης τέχνης, τον ΕΙΡΜΟ. Μια γκαλερί-σταθμό για τη φιλότεχνη Θεσσαλονίκη. Δεν περιορίστηκες όμως μόνο εκεί. Τόλμησες κάτι που έμπειροι λογοτέχνες θα δίσταζαν. Μετέφρασες τον T.S.Elliot ικανοποιώντας την εσωτερική σου ανάγκη για έκφραση. Αλλωστε η γλωσσική σου επάρκεια και η ακρίβεια της έκφρασής σου ήταν μοναδικές. Ποτέ δεν ύψωσες τον τόνο της φωνής σου, ποτέ δεν προέβηκες σε χαρακτηρισμούς, ποτέ δεν έθιξες κανένα με οποιονδήποτε τρόπο. Στις πολύωρες συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου, είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε τον καλύτερό σου εαυτό. Είχαμε την τύχη να απολαύσουμε και να εκμεταλλευτούμε με τη θετική ενέργεια σου, τον παραγωγικό τρόπο σκέψης και τη μεθοδικότητά σου. Διαφωνούσαμε μερικές φορές και συζητούσαμε έντονα, αφού συνειδητά επιλέξαμε να συζητάμε με ανοικτό πνεύμα και ελεύθερη διατύπωση ιδεών και σκέψεων, πάντοτε σε ένα κλίμα αλληλοκατανόησης και αλληλοσεβασμού. Ακόμη και οι φορές εκείνες που διαφωνούσαμε, ήταν ευχάριστες εμπειρίες που πάντοτε οδηγούσαν σε σωστές αποφάσεις. Και αυτό δεν έχω κανένα πρόβλημα να καταθέσω ότι οφείλεται περισσότερο σε σένα αγαπητέ μου Λέανδρε. Με καθήλωνες με τον χαμηλό τόνο της φωνής σου, το μειλίχιο ύφος και το γλυκό σου χαμόγελο. Αναμείχτηκες στα κοινά και όπου συμμετείχες, με οποιονδήποτε τρόπο, άφησες τη σφραγίδα και το στίγμα σου, όχι ως κομπάρσος αλλά ως πρωτοπόρος και πρωταγωνιστής. Και πάντα με πρωτότυπο τρόπο, με το μοναδικό σου στυλ. Πάλεψες μέσα από σελίδα κοινωνικής δικτύωσης να προωθήσεις την ολοκλήρωση του metro Θεσσαλονίκης, έργο που κινδύνευε πολλές φορές να στοιχειώσει. Δεν δίστασες από αυτό το βήμα να αντιπαρατεθείς με φίλους και συγγενείς σου και τελικά να δημιουργήσεις μια μεγάλη παρέα που απηχούσε τις απόψεις σου. Θα στερηθώ αγαπητέ μου Λέανδρε έντονα τις ζωντανές υπέροχες συζητήσεις μας για μεγαλειώδη θέματα, όπως είναι ο άνθρωπος, η ζωή, ο θάνατος, η δημοκρατία, η ελευθερία. Βetween the emotion / Ανάμεσα συγκίνηση And the response / Κι απόκριση Falls the Shadow / Πέφτει η Σκιά Life is very long Between the desire / Ανάμεσα πόθο And the spasm / Και σπασμό Between the potency / Ανάμεσα σθένος And the existence / Και ύπαρξη And the descent / Ανάμεσα ουσία Falls the Shadow / Και πτώση Πέφτει η Σκιά For Thine is the Kingdom For Thine is / Οτι Σου εστίν Life is / Η ζωή εστί For Thine is the / Οτι Σου εστίν η This is the way the world ends / Με τούτο τον τρόπο τελειώνει ο κόσμος This is the way the world ends / Με τούτο τον τρόπο τελειώνει ο κόσμος This is the way the world ends / Με τούτο τον τρόπο τελειώνει ο κόσμος Not with a bang but a whisper. / Οχι με κρότο μα με λυγμό (απόσπασμα από τα ποιήματα του T.S.ELLIOT με τίτλο «Οι ασήμαντοι άνθρωποι» που κάθε άλλο παρά τέτοιος υπήρξε ο Λέανδρος Βατάκας) Μίλτος Μπαλίδης NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 27

28 Με άλλο μάτι Η Ροτόντα Το γεγονός της χρονιάς για το 2015, ήταν κατά τη γνώμη μου, η απόδοση της Ροτόντας,του ιστορικού μνημείου της Θεσσαλονίκης και ενός εκ των μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, στους κατοίκους της πόλης ύστερα από εργασίες σαράντα ετών. Ο φίλος αρχαιολόγος, Προιστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης, Σταμάτης Χονδρογιάννης, συνοψίζει στο παρακάτω κείμενο όλη την ιστορία του μνημείου. To εμβληματικό μνημείο της Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε στις αρχές του 4ου μ.χ. αιώνα, στο μεταίχμιο δηλαδή του ειδωλολατρικού με τον χριστιανικό κόσμο, πιθανότατα ως ναός της αρχαίας λατρείας ή ως μαυσωλείο του Μ. Κωνσταντίνου ( ). Το κυκλικό και στεγασμένο με θόλο επιβλητικό κτήριο έχει ύψος 29,80μ., διάμετρο 24,50μ., πλάτος τοίχων 6.30μ. και μπορεί αρχιτεκτονικά να συγκριθεί μόνο με το Πάνθεον στη Ρώμη. Ανεγέρθηκε βορείως της Αψίδας του Γαλερίου, με την οποία συνδέθηκε με πομπική οδό. Λίγο μετά την ανέγερσή της και μέσα στα πρώτα χρόνια της υπερχιλιετούς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ( ), η Ροτόντα μετατράπηκε σε ναό της χριστιανικής λατρείας με την προσθήκη στα ανατολικά Ιερού Βήματος με προεξέχουσα ημικυκλική κόγχη. Η προσάρτησή του στο αρχικό κτήριο γίνεται διαμέσου επιβλητικής μεταβατικής καμάρας, η οποία υψώνεται έως τη βάση του θόλου. Μετά τη λήξη της Εικονομαχίας (842), στο τεταρτοσφαίριο τοιχογραφήθηκε η Ανάληψη του Χριστού. Οι μεγαλειώδεις διαστάσεις του Ιερού δηλώνουν απερίφραστα τον χριστιανικό λειτουργικό χαρακτήρα του μνημείου προκαλώντας δέος και ψυχική ανάταση. Το Ιερό Βήμα αποτελεί τη σημαντικότερη και μόνη καλά σωζόμενη οικοδομική προσθήκη που πραγματοποιήθηκε στη Ροτόντα για τη μετατροπή της σε χριστιανικό ναό. Στους πλευρικούς τοίχους ανοίγονται μεγάλα τόξα, διά των οποίων γινόταν η επικοινωνία του Ιερού με εξωτερικό περιμετρικό διάδρομο, ο οποίος δεν σώζεται σήμερα. Την ίδια εποχή ανοίχθηκε η δυτική είσοδος και κτίστηκαν δύο περίκεντρα παρεκκλήσια στα νότια. Ο ναός ήταν αφιερωμένος σύμφωνα με τις βυζαντινές πηγές στους Αγίους Ασωμάτους ή Αρχαγγέλους. Υπήρξε μητρόπολη της Θεσσαλονίκης από το 1524 έως το 1590/91, έτος μετατροπής του σε τζαμί από τον Σινάν Πασά και τον Σουλεϊμάν Χορτατζή, σεΐχη του τάγματος των Χαλβετήδων. Από την οθωμανική περίοδο του μνημείου διατηρούνται το μιχράμπ στην κόγχη του ιερού, η κτητορική επιγραφή, εντοιχισμένη πάνω από τη θύρα της δυτικής εισόδου, ο ταφικός περίβολος με τους τάφους του Σουλεϊμάν Χορτατζή και κάποιου Γιουσούφ Μπέη, στα νοτιανατολικά της αψίδας και η κρήνη στην αυλή, και ο μιναρές. Μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912 και μέχρι το 1914 η Ροτόντα αποδόθηκε και πάλι στη χριστιανική λατρεία. Η αφιέρωσή της έκτοτε στον Αγιο Γεώργιο οφείλεται στη γειτονική, μικρή, ομώνυμη εκκλησία. Ο διάκοσμος Το μνημείο στο εσωτερικό ήταν πολυτελώς διακοσμημένο: μάρμαρα επένδυαν τον κυλινδρικό τοίχο, από το δάπεδο έως τη βάση του θόλου, και τα πλευρικά τοιχώματα των μεγάλων κογχών. Από τον άλλοτε πλούσιο γλυπτό διάκοσμο σώζονται σήμερα μόνον οι κιλλίβαντες μπροστά από τις μικρές κόγχες, που προορίζονταν για την τοποθέτηση αγαλμάτων ή αναθημάτων. Αναμφίβολα, λαμπρότερα όλων είναι τα μοναδικής τέχνης και ομορφιάς εντοίχια ψηφιδωτά που καλύπτουν τις κάμαρες των κογχών με αποκορύφωση τις συνθέσεις στο ημισφαίριο του θόλου. Πέτρος Ράσογλου Ψηφιδωτά στις κόγχες Στη δυτική καμάρα ο περίτεχνος διάκοσμος αποτελείται από τεμνόμενους κύκλους που σχηματίζουν τε- Χειρουργός Οφθαλμίατρος Επίτιμος Πρόεδρος της ΕΕΕΦΔΧ τράφυλλα, κλασικό θέμα της ελληνορωμαϊκής τέχνης, επικοινωνία: και πλαισιώνεται από σύνθετο γεωμετρικό πλέγμα, στο οποίο φωλιάζουν μικρά πουλιά. Στην καμάρα της νοτιοανατολικής κόγχης μέσα από διάφραγμα προβάλλουν πτηνά, πουλιά και ώριμοι καρποί, που παραπέμπουν στον παραδείσιο κόσμο. Στο πλαίσιο, πίνακες με φρουτιέρες και καλάθια 28 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

29 Με άλλο μάτι γεμάτα καρπούς στηρίζονται σε κιλλίβαντες κοσμημένους με φύλλα άκανθας, που συμβολίζουν την ευημερία του επίγειου κόσμου. Στην καμάρα της νότιας κόγχης προβάλλει θριαμβικός, μεγάλος, χρυσός σταυρός, το σύμβολο της χριστιανικής θρησκείας. Η παρουσία του στην προσανατολισμένη προς το ανακτορικό συγκρότημα νότια είσοδο δηλώνει σαφέστατα τον καθαγιασμό του κτηρίου και τη μετατροπή του σε χριστιανικό ναό. Ο ψηφιδωτός διάκοσμος στον τρούλλο Το εικονογραφικό πρόγραμμα αποτελείται από τρεις ομόκεντρες ζώνες. Στη χαμηλότερη ζώνη προβάλλουν σε ολόχρυσο βάθος πολυτελή κτήρια σύνθετης αρχιτεκτονικής μορφής που αντιγράφουν κτήρια ελληνιστικής και ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής (τάφοι στην Πέτρα Ιορδανίας, Αγορά της Μιλήτου ή Βιβλιοθήκη της Εφέσου στη Μ. Ασία) καθώς και τοιχογραφίες της Πομπηίας και της Ρώμης. Μέσα από τα κτήρια εμφανίζονται σε στάση δέησης απίστευτης ωραιότητας άνδρες, κοσμικοί και εκκλησιαστικοί αξιωματούχοι, να συμπαρίστανται με ευσέβεια και επισημότητα σε τελετουργικό δρώμενο. Δίπλα τους αναγράφεται όνομα, ιδιότητα και μήνας. Από τη μεσαία ζώνη διατηρούνται σε καταπράσινο έδαφος σανδαλοφορεμένα πόδια περίπου 36 λευκοντυμένων ανδρών, που μετέχουν σε κυκλικό δοξαστικό χορό. Στην άνω ζώνη τέσσερις αρχάγγελοι υπερίπτανται ανακρατώντας σφαίρα του κόσμου, την οποία περιβάλλουν τόξο της ίριδας, στεφάνι πλεγμένο με κλαδιά φορτωμένα με καρπούς και οκτάκτινα αστέρια σε νυχτερινό ουρανό. Στο μέσον του ουρανού, σε ασημένιο φως, εμφανιζόταν φωτοστεφανωμένο το τιμώμενο πρόσωπο, στο οποίο όλος ο κόσμος απευθυνόταν. Στην τοιχοποιία διακρίνεται καμωμένο με κάρβουνο το προσχέδιο ολόσωμης ανδρικής μορφής με χιτώνα. Σώζονται μόνο τα δάχτυλα του δεξιού χεριού υψωμένου σε χειρονομία λόγου ή θριάμβου, τμήμα του φωτοστεφάνου και η άκρη ράβδου στο αριστερό χέρι. Ανατολικά, έξω από τη σφαίρα αυτής της αποθέωσης, σώζεται το κεφάλι του μυθικού φοίνικα, σύμβολο αιώνιας ανανέωσης και αθανασίας. Ο φοίνικας στρέφεται προς τον βορρά, όπου NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 29