Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Transcript

1 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 1. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η ΓΕΝΙΚΑ ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ Γ Ε Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Γ Ρ Α Φ Η Τ Ο Υ Υ Δ Α Τ Ι Κ Ο Υ Δ Ι Α Μ Ε Ρ Ι Σ Μ Α Τ Ο Σ Κ Ρ Η Τ Η Σ (1 3 ) ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Γεωγραφικά στοιχεία και διοικητική δομή Γεωμορφολογικά - γεωλογικά χαρακτηριστικά Κλίμα Αναπτυξιακή ταυτότητα...19 ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ - ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΝΕΡΟΥ Κύριες υδρολογικές λεκάνες Κύριες υδρογεωλογικές λεκάνες Υδρολογικό Ισοζύγιο...28 ΧΡΗΣΕΙΣ ΝΕΡΟΥ - ΖΗΤΗΣΗ Γεωργία Κτηνοτροφία Ιχθυοκαλλιέργεια Ύδρευση Βιομηχανία Ενέργεια Άλλες Χρήσεις ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ-ΖΗΤΗΣΗΣ Α Ν Α Λ Υ Σ Η Ε Π Ι Φ Α Ν Ε Ι Α Κ Ω Ν Υ Δ Α Τ Ι Ν Ω Ν Σ Ω Μ Α Τ Ω Ν ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Π Ο Τ Α Μ Ο Ι Ορισμός Τυπολογία Προσδιορισμός κωδικοποίηση...51 Λ Ι Μ Ν Ε Σ Ορισμός Τυπολογία Προσδιορισμός - κωδικοποίηση...55 Π Α Ρ Α Κ Τ Ι Α Υ Δ Α Τ Α Ορισμός Τυπολογία Προσδιορισμός Κωδικοποίηση...58 Μ Ε Τ Α Β Α Τ Ι Κ Α Υ Δ Α Τ Α Ορισμός Τυπολογία Προσδιορισμός Κωδικοποίηση...61 Τ Ε Χ Ν Η Τ Α Κ Α Ι Ι Δ Ι Α Ι Τ Ε Ρ Ω Σ Τ Ρ Ο Π Ο Π Ο Ι Η - Μ Ε Ν Α Υ Δ Α Τ Ι Ν Α Σ Ω Μ Α Τ Α Ορισμός

2 3.7.2 Τυπολογία Προσδιορισμός Κωδικοποίηση Σ Υ Ν Θ Η Κ Ε Σ Α Ν Α Φ Ο Ρ Α Σ Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η...66 Π Ο Τ Α Μ Ο Ι Βιολογικά στοιχεία ποιότητας ποταμών Λ Ι Μ Ν Ε Σ Π Α Ρ Α Κ Τ Ι Α & Μ Ε Τ Α Β Α Τ Ι Κ Α Υ Δ Α Τ Α Υπεραιγιαλίτιδα η υπερπαράλια ζώνη Μεσοαιγιαλίτιδα η μεσοπαράλια ζώνη Υποαιγιαλίτιδα η υποπαράλια ζώνη Περιαιγιαλίτιδα η Περιπαράλια ζώνη Π Ι Ε Σ Ε Ι Σ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...94 ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΠΟ ΣΗΜΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ Αστική ρύπανση Βιομηχανική ρύπανση Αγροτική ρύπανση Λιμάνια - Αεροδρόμια...99 ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΠΟ ΔΙΑΧΥΤΕΣ ΠΗΓΕΣ Ανεπεξέργαστα αστικά λύματα Επιφανειακές απορροές λόγω χρήσης γης Κτηνοτροφικές δραστηριότητες Συμπεράσματα αναφορικά με τα παραγόμενα φορτία από τις διάχυτες πηγές Α Ξ Ι Ο Λ Ο Γ Η Σ Η Ε Π Ι Φ Α Ν Ε Ι Α Κ Ω Ν Υ Δ Α Τ Ι Ν Ω Ν Σ Ω Μ Α Τ Ω Ν Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Α 2 3, Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο

3 Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 2.1 Έκταση και πληθυσμός του διαμερίσματος κατά νομό (1991, 2001).13 Πίνακας 2.2 Ενδεικτικά ύψη βροχής...19 Πίνακας 2.3 Κατανομή απασχόλησης πληθυσμού...20 Πίνακας 2.4 Κατανομή τουρισμού...20 Πίνακας 2.6 Αρδευτική ζήτηση κατά νομό...29 Πίνακας 2.7 Υφιστάμενα συλλογικά αρδευτικά δίκτυα...29 Πίνακας 2.8 Κατασκευασμένες και κατασκευαζόμενες λιμνοδεξαμενές και φράγματα...32 Πίνακας 2.9 Λιμνοδεξαμενές και φράγματα των οποίων οι σχετικές μελέτες εγκρίθηκαν...33 Πίνακας 2.10 Ζήτηση σε νερό για κτηνοτροφία σε hm 3 /έτος...33 Πίνακας 2.11 Ζήτηση ύδρευσης (hm 3 )...34 Πίνακας 2.12 Προστατευόμενες Περιοχές βάσει της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60 της Ευρωπαϊκής Ένωσης του Υ.Δ. Κρήτης...35 Πίνακας 2.13 Ζήτηση νερού (hm 3 )...45 Πίνακας 2.14 Φυσικοί διαθέσιμοι υδατικοί πόροι (hm3)...46 Πιν. 3.1 Τυπολογία ποτάμιων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Α»...51 Πιν. 3.2 Ποτάμια υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Κρήτης (13)...52 Πιν. 3.3 Κωδικοποίηση ποτάμιων υδάτινων σωμάτων...53 Πιν. 3.4 Τυπολογία λιμναίων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Α»...55 Πιν. 3.5 Λιμναία υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Κρήτης (13)...56 Πιν. 3.6 Κωδικοποίηση λιμναίων υδάτινων σωμάτων...56 Πιν. 3.7 Τυπολογία παράκτιων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Β»...58 Πιν. 3.8 Παράκτια υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Κρήτης (13)...58 Πιν. 3.9 Κωδικοποίηση παράκτιων υδάτινων σωμάτων...59 Πιν Τυπολογία μεταβατικών υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Β»...60 Πιν Μεταβατικά υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Κρήτης (13)...61 Πιν Κωδικοποίηση μεταβατικών υδάτινων σωμάτων...61 Πιν Τεχνητά και Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Κρήτης (13)...65 Πίνακας 4.1. Ιχθυολογική σύσταση των βιοτικών ομάδων που περιέχονται στους τρεις βιοτικούς τύπους, με γενικές αναφορές στην αφθονία (πυκνότητα) των ειδών..71 Πίνακας 4.2. Κατάλογος των χαρακτηριστικών οικογενειών που συλλέχθηκαν στους τύπους ποταμών RM1, RM2 και RM Πίνακας 4.3. Βιοκοινωνίες που αντιστοιχούν σε συνθήκες αναφοράς για κάθε τύπο παράκτιων και μεταβατικών υδάτινων σωμάτων Πίνακας 4.4. Κατάλογος των χαρακτηριστικών βενθικών ειδών γιά κάθε τύπο βιοτόπου και βιοκοινωνίας Πίνακας 5.1 Βαθμός μείωσης φορτίων από επεξεργασία...98 Πίνακας 5.2 Ρυπαντικά φορτία από τις εν λειτουργία ΕΕΛ του ΥΔ...98 Πίνακας 5.3 Φορτία από τα ανεπεξέργαστα λύματα ανά Δήμο Πίνακας 5.4 Συντελεστής εξαγωγής ανάλογα με τη χρήση γης Πίνακας 5.5 Ομαδοποίηση των χρήσεων γης Πίνακας 5.6 Φορτία ΤΝ και ΤΡ ανά κατηγορία χρήσης γης Πίνακας 5.7 Χαρακτηριστικά ζωικών αποβλήτων (Kg/ημέρα /τόνο σωματικού βάρους) Πίνακας 5.8 Φορτία από την κτηνοτροφία ανά Δήμο Πίνακας 5.9 Συνολικά ρυπαντικά φορτία

4 Κατάλογος Σχημάτων Σχήμα 1.1. Υδατικά Διαμερίσματα ΠΛΑΠ...9 Σχήμα 2.1 Διοικητική διαίρεση του υδατικού διαμερίσματος σε νομαρχίες και δήμους...14 Σχήμα 2.2 Ανάγλυφο και κύριο υδρογραφικό δίκτυο του υδατικού διαμερίσματος...17 Σχήμα 2.3 Προστατευόμενες περιοχές του υδατικού διαμερίσματος...43 Σχήμα 4.1. Μεθοδολογία για τον καθορισμό των συνθηκών αναφοράς (από: Intercalibration Network) Σχήμα 4.2. Ιεραρχική ομαδοποίηση των ιχθυολογικών δεδομένων από 81 σχετικά αδιατάρακτες θέσεις με βάση τη σύνθεση της ιχθυοκοινότητας (είδη, στρεμματική πυκνότητα), με τη μέθοδο Ward. Η διακεκομμένη γραμμή είναι το κριτήριο ομαδοποίησης (ομοιότητα Bray-Curtis > 50%). Ο χαρακτήρας στο κάτω μέρος κάθε θέσης συμβολίζει την ομάδα στην οποία η θέση αυτή κατατάχθηκε. Τα κεφαλαία γράμματα (Α, Β, C) συμβολίζουν τους τρεις κύριους βιοτικούς τύπους, όπως θα αναφερθούν πιο κάτω (με a, b, c, f και g υποδηλώνονται οι κύριες βιοτικές ομάδες που απαρτίζουν κάθε βιοτικό τύπο)...69 Σχήμα 4.3. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM Σχήμα 4.4. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM Σχήμα 4.5. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM Σχήμα 5.1 Τα βασικά στάδια της γενικής προσέγγισης για την ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεων. Εκείνα τα τμήματα στα μπλε υπόβαθρα στη δεξιά πλευρά είναι τα κύρια τμήματα της ανάλυσης, ενώ εκείνα τα στοιχεία στα άσπρα υπόβαθρα στην αριστερή πλευρά είναι υποστηρικτικά...95 Σχήμα 5.2 Κατανομή των χρήσεων γης στο ΥΔ 13 Κρήτης Σχήμα 5.3 Φορτία ΤΝ ανά κατηγορία χρήσης γης Σχήμα 5.4. Φορτία ΤΡ ανά κατηγορία χρήσης γης Σχήμα 5.5 Συνολικά φορτία ανά πηγή διάχυτης ρύπανσης Σχήματα Συνεισφορά κάθε πηγής διάχυτης ρύπανσης στα ρυπαντικά φορτία

5 1. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 1.1 Γενικά Η Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ για τα νερά (στο εξής «η Οδηγία») εισαγάγει μια ολοκληρωμένη και συνολική προσέγγιση και αποτελεί ένα καινοτόμο βήμα για τη διαχείριση των υδατικών πόρων στην Ευρώπη. Εξορθολογικοποιεί και εκσυγχρονίζει την υπάρχουσα υδατική νομοθεσία θέτοντας κοινούς Ευρωπαϊκούς και ευρείς στόχους για το νερό. Οι στόχοι κλειδιά της Οδηγίας όπως συνοψίζονται στο Άρθρο 1 αντιπροσωπεύουν μια ολιστική προσέγγιση στη διαχείριση του νερού στην οποία περιλαμβάνεται το σύνολο του κύκλου του νερού επιφανειακού και υπόγειου κατά μήκος της ροής του, μέχρι στις παράκτιες ζώνες και τη θάλασσα. Αντικειμενικός στόχος όπως αναφέρεται στο Άρθρο 4 είναι ότι τα Κράτη Μέλη θα πρέπει να υλοποιήσουν το σύνολο των δράσεων και των ενεργειών ώστε να επιτύχουν την καλή ποιότητα του υπόγειου και επιφανειακού υδατικού δυναμικού και επί πλέον να εμποδίσουν την υποβάθμιση εκείνων των υδάτινων σωμάτων των οποίων η κατάσταση χαρακτηρίζεται ήδη ως καλή. Η Οδηγία δημιουργεί το πλαίσιο για τη διατήρηση και προστασία της ποσότητας και ποιότητας όλων των υδάτινων σωμάτων, το οποίο: αποτρέπει την περαιτέρω υποβάθμιση, και προστατεύει και βελτιώνει την κατάσταση όλων των υδατικών πόρων προωθεί τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων, μέσω της μακροπρόθεσμης προστασίας των διαθέσιμων υδατικών πόρων ενισχύει την προστασία του υδατικού περιβάλλοντος με την εφαρμογή μέτρων για τη μείωση της απόρριψης ρυπαντικών ουσιών και την εξάλειψη της απόρριψης τοξικών ρυπαντών με βάση κατάλογο προτεραιότητας διασφαλίζει την προοδευτική μείωση της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων συμβάλλει στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων ακραίων φαινομένων, πλημμύρων και ξηρασίας. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού θεσπίζεται μια σειρά ρυθμίσεων που επιχειρούν: να επιτύχουν τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της καλής κατάστασης των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων μέχρι το 2015 να ενοποιήσουν και να συμπληρώσουν την προηγούμενη αποσπασματική ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα νερά να προσεγγίσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων σε επίπεδο υδατικής περιφέρειας, η οποία νοείται αποτελούμενη από μία ή περισσότερες γειτονικές λεκάνες απορροής μαζί με τα συναφή υπόγεια και παράκτια ύδατα, ορίζοντας για την άσκηση της την αρμόδια αρχή - 5 -

6 να ασκήσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων βάσει προγραμμάτων - σχεδίων διαχείρισης υδατικής περιφέρειας, τα οποία θα καταρτίσει κάθε κράτος-μέλος μέχρι το 2009 και τα οποία θα περιλαμβάνουν τη γενική περιγραφή των χαρακτηριστικών της περιοχής, τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην ποσότητα και την ποιότητα των υδατικών πόρων, τις χρήσεις του ύδατος κλπ. να διασφαλίσουν ρεαλιστική τιμολόγηση όλων των υπηρεσιών, που σχετίζονται με τη χρήση του νερού μέχρι το Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στις συμμετοχικές δράσεις. Ειδικότερα τα Κράτη Μέλη καλούνται να ενθαρρύνουν την ενεργή συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων κατά τα επιμέρους στάδια εφαρμογής της Οδηγίας, καθώς και κατά τη σύνταξη των προγραμμάτων διαχείρισης. Ακόμα, τα Κράτη Μέλη θα πρέπει να ενημερώνουν και να συμβουλεύονται το κοινό, συμπεριλαμβανομένων και των χρηστών, για τα ακόλουθα θέματα: το χρονοδιάγραμμα και πρόγραμμα δράσεων για τη σύνταξη των σχεδίων διαχείρισης, το αργότερο ως το την επισκόπηση των σημαντικών ζητημάτων διαχείρισης, το αργότερο ως το την πρώτη προσέγγιση των σχεδίων διαχείρισης, το αργότερο ως το Η σημαντικότερη αλλαγή πολιτικής που εισάγεται μέσω της Οδηγίας είναι ότι η οικολογική ποιότητα προσδιοριζόμενη από βιολογικές παραμέτρους αποτελεί το «κλειδί» του χαρακτηρισμού της κατάστασης ενός υδάτινου σώματος, υποβοηθούμενου από τους παραδοσιακότερους τρόπους ποιοτικού προσδιορισμού (υδρο-μορφολογικές παράμετροι, φυσικοχημικές συνιστώσες και συγκεντρώσεις ειδικών ρυπαντών μέταλλα ή συνθετικές οργανικές ενώσεις). Μια επίσης νέα αντίληψη που εισάγεται μέσω της οδηγίας είναι η ολοκληρωμένη θεώρηση των υπόγειων και των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων και η συνδυασμένη προσέγγιση δηλαδή τόσο η θέσπιση ορίων στην πηγή όσο και η καθιέρωση προτύπων περιβαλλοντικής ποιότητας στον αποδέκτη καθώς επίσης και η ενσωμάτωση οικονομικών εργαλείων στη διαχείριση των υδατικών πόρων. Τέλος η Οδηγία εφαρμόζεται σε όλα τα υδάτινα σώματα και θεωρεί τη συμμετοχή του κοινού προϋπόθεση για την επιτυχία των στόχων της. Μια ακόμη καινοτομία της Οδηγίας είναι ότι, για πρώτη φορά στην περιβαλλοντική πολιτική της Ε.Ε., προτείνονται από ένα νομικό κείμενο οικονομικές αρχές και μέτρα ως βασικά εργαλεία για την επίτευξη συγκεκριμένων περιβαλλοντικών στόχων. Η σημαντικότερη οικονομική αρχή που εισάγει η Οδηγία είναι η δημιουργία ενός κοινού πλαισίου για τη διαχείριση των υδατικών πόρων που βασίζεται στην ανάκτηση του κόστους των υπηρεσιών νερού. Οι αποκλίσεις που επιτρέπει ως προς την επίτευξη των στόχων της είναι ορισμένες (σε περιπτώσεις που οι στόχοι δεν είναι αντικειμενικά δυνατόν να επιτευχθούν λόγω των περιορισμών της φυσικής δομής του υδάτινου σώματος ή λόγω απρόβλεπτων ή εξαιρετικών καταστάσεων). Ταυτόχρονα όμως απαιτεί την αυστηρότερη προστασία - 6 -

7 υδάτινων σωμάτων σε ειδικές και καθορισμένες περιπτώσεις (υδάτινα σώματα που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση, ύδατα αναψυχής, ύδατα ευαίσθητα σε θρεπτικά ή υδάτινα σώματα σημαντικά οικονομικά ή οικολογικά). Οι στόχοι που θέτει η Οδηγία για την κατάσταση των υδάτινων σωμάτων επιτυγχάνονται μέσω ενός συστήματος ανάλυσης και σχεδιασμού (σχέδια διαχείρισης) σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού. Μέσα σε κάθε μονάδα σχεδιασμού υπάρχουν τέσσερα (4) διακριτά στοιχεία: Ο χαρακτηρισμός των υδάτινων σωμάτων και ο προσδιορισμός των πιέσεων και των επιδράσεων Η παρακολούθηση Η θέσπιση περιβαλλοντικών στόχων για τα υδάτινα σώματα Η υλοποίηση προγράμματος μέτρων για την υλοποίηση των στόχων Τα σχέδια θα πρέπει να ανανεώνονται κάθε 6 χρόνια, ενώ το πρώτο σχέδιο θα πρέπει να εκπονηθεί 10 χρόνια μετά την υιοθέτηση της Οδηγίας. Στο ίδιο επίπεδο ορίζεται και ο διοικητικός μηχανισμός (Άρθρο 13) που είναι αρμόδιος για την επίτευξη των στόχων. Τα σχέδια διαχείρισης που καταρτίζονται υπόκεινται σε δημόσια διαβούλευση εισάγοντας, έτσι διασφαλίζεται η κοινωνική συμμετοχή και η διαφάνεια στο σύστημα λήψης αποφάσεων. Η οδηγία θα υποκαταστήσει ένα σημαντικό αριθμό οδηγιών που σχετίζονται με το νερό (75/440 ΕOK, 77/795, 79/869/EOK, 78/659/ΕΟΚ, 79/923/EΟΚ, 80/68/EΟΚ και 76/464/EΟΚ) ενώ θα υποβοηθηθεί ως προς την εφαρμογή της από νέες υπό έκδοση σχετικές οδηγίες της Ε.Κ. Συνοπτικά οι κεντρικές δράσεις που πρέπει να αναλάβουν τα Κράτη Μέλη είναι: 1. Να προσδιορίσουν τις μεμονωμένες λεκάνες απορροής ποταμών που βρίσκονται μέσα στο εθνικό τους έδαφός και να τις υπάγουν σε επιμέρους Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΠΛΑΠ) και προσδιορίσουν τις αρμόδιες αρχές μέχρι το 2003 (Άρθρο 3, Άρθρο 24) 2. Να χαρακτηρίσουν τις ΠΛΑΠ από την άποψη των πιέσεων, των επιπτώσεων και των οικονομικών των χρήσεων ύδατος, συμπεριλαμβανομένου ενός καταλόγου των προστατευόμενων ζωνών που βρίσκονται μέσα στην περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού, μέχρι το 2004 (Άρθρο 5, Άρθρο 6, Παράρτημα ΙΙ, Παράρτημα III). 3. Να πραγματοποιήσουν, από κοινού και μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τη διαβαθμονόμηση των συστημάτων ταξινόμησης της οικολογικής κατάστασης μέχρι το 2006 (Άρθρο 2 παράγραφος 22, Παράρτημα V). 4. Να καταστήσουν λειτουργικά τα δίκτυα παρακολούθησης μέχρι το 2006 (Άρθρο 8)

8 5. Με βάση τη σωστή παρακολούθηση και την ανάλυση των χαρακτηριστικών της λεκάνης ποταμών, να προσδιορίσουν μέχρι το 2009 ένα πρόγραμμα μέτρων ώστε επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι της Οδηγίας με οικονομικά αποδοτικό τρόπο (Άρθρο 11, Παράρτημα III). 6. Να παραγάγουν και να δημοσιεύσουν σχέδια διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού (RBMPs) για κάθε ΠΛΑΠ, συμπεριλαμβανομένου του προσδιορισμού των ιδιαίτερα τροποποιημένων υδάτινων σωμάτων, μέχρι το 2009 (Άρθρο 13, Άρθρο 4.3) 7. Να εφαρμόσουν πολιτικές τιμολόγησης ύδατος που ενισχύουν την βιωσιμότητα των υδατικών πόρων μέχρι το 2010 (Άρθρο 9). 8. Να καταστήσουν τα μέτρα του προγράμματος λειτουργικά μέχρι το 2012 (Άρθρο 11). 9. Να εφαρμόσουν τα προγράμματα των μέτρων και να επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το 2015 (Άρθρο 4). Σύμφωνα με το Ν. 1739/87 (ΦΕΚ 201 Α/ ) «Διαχείριση των υδατικών πόρων και άλλες διατάξεις» και ειδικότερα το Άρθρο 1, παρ. 4, έχει θεσμοθετηθεί η διαίρεση της χώρας σε 14 μονάδες (σύνολα λεκανών απορροής) με κατά το δυνατόν όμοιες υδρολογικές - υδρογεωλογικές συνθήκες, οι οποίες αποτελούν το περιφερειακό επίπεδο στον τομέα της διαχείρισης του νερού. Οι μονάδες αυτές ονομάζονται Υδατικά Διαμερίσματα, αντιστοιχούν σε περιοχές λεκάνης απορροής ποταμών (ΠΛΑΠ) και είναι σύμφωνες με τα κριτήρια της Οδηγίας 2000/60 και του σχετικού Καθοδηγητικού Εγγράφου (Guidance Document). Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Ν. 1739/87 Άρθρο 1, παρ. 4, «Υδατικά διαμερίσματα είναι περιοχές οριοθετημένες μεταξύ τους από υδροκρίτες ή νησιωτικές περιοχές, που περιλαμβάνουν ολοκληρωμένα υδρογραφικά δίκτυα, με υδρολογικές συνθήκες κατά το δυνατόν όμοιες. Ο ελληνικός χώρος διαιρείται στα εξής δεκατέσσερα Υδατικά Διαμερίσματα: Δυτικής Πελοποννήσου, Βόρειας Πελοποννήσου, Δυτικής Στερεάς Ελλάδας Ηπείρου, Αττικής, Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας, Θεσσαλίας, Δυτικής Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας, Θράκης» Κρήτης και Νησιών Αιγαίου, όπως ειδικότερα παρουσιάζονται στο χάρτη που συνοδεύει το νόμο αυτόν". Με το Π.Δ. υπ αριθ. 60/98 (ΦΕΚ 61Α/ ) «Καθορισμός χωρικής αρμοδιότητας των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων της Περιφέρειας" και με το Άρθρου 1 αυτού, προσδιορίζεται η χωρική αρμοδιότητα των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων (κάθε Διοικητικής Περιφέρειας) με βάση τα Υδατικά Διαμερίσματα, όπως αυτά καθορίζονται στο Ν. 1739/87 ενώ στο Άρθρο 2 ορίζονται τα ακριβή όρια των Υδατικών Διαμερισμάτων. Σημειώνεται ότι οι Διευθύνσεις Υδάτων της Περιφέρειας που συγκροτούνται με την υπ. αριθμ. οικ / ΚΥΑ αναλαμβάνουν όλες τις αρμοδιότητες των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων της Περιφέρειας, τα τμήματα δε αυτά καταργούνται και το προσωπικό τους μεταφέρεται στις νέες Διευθύνσεις Υδάτων της Περιφέρειας

9 Σχήμα 1.1. Υδατικά Διαμερίσματα ΠΛΑΠ Σε συμμόρφωση με τα οριζόμενα στην Οδηγία, η Ελλάδα εξέδωσε το Ν (ΦΕΚ 280Α / ) «Προστασία και διαχείριση των υδάτων - Εναρμόνιση με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23 ης Οκτωβρίου 2000» με τον οποίο (και με τις κανονιστικές του πράξεις οι οποίες προβλέπεται να εκδοθούν κατ εξουσιοδότησή του) εναρμονίζεται το εθνικό δίκαιο προς τις διατάξεις της Οδηγίας. Με το Ν ορίζονται οι αρμόδιες αρχές για την προστασία και διαχείριση των λεκανών απορροής της χώρας σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Οδηγίας, ενώ ως αρμόδια υπηρεσία για την υλοποίηση των απαιτούμενων εργασιών που προβλέπονται από το Άρθρο 5 της Οδηγίας για κάθε ΠΛΑΠ ορίζεται η Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων (ΚΥΥ) του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (ΥΠΕΧΩΔΕ). Τέλος, με το Προεδρικό Διάταγμα υπ αριθμ. 51/2007 (ΦΕΚ 54Α/ ) «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000» - 9 -

10 ενσωματώνονται πλήρως οι διατάξεις και οι ρυθμίσεις των Παραρτημάτων της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Στα ακόλουθα Κεφάλαια παρουσιάζεται για την Περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού (εφεξής Υδατικό Διαμέρισμα) της Κρήτης (ΥΔ 13) ανάλυση που απαιτείται σύμφωνα με το Άρθρο 5 ως προς τα επιφανειακά ύδατα, δηλαδή: ανάλυση των χαρακτηριστικών της, και επισκόπηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην κατάσταση των επιφανειακών υδάτων σύμφωνα με τις τεχνικές προδιαγραφές του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας. Για την ανάλυση που ακολουθεί λήφθηκαν υπόψη όλα τα σχετικά Καθοδηγητικά Έγγραφα

11 1.2 Ομάδα Μελέτης Η παρούσα Έκθεση συντάχθηκε από την Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων με τη συνδρομή των ακόλουθων Γραφείων Συμβούλων και Οργανισμών: Ζ&Α Π. ΑΝΤΩΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Α.Μ.Ε. Γ. ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. ΕΠΕΜ Α.Ε. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΚΑΪΜΑΚΗ ΕΛΚΕΘΕ Για τη σύνταξή της Έκθεσης εργάστηκαν οι παρακάτω επιστήμονες: Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων Σωτήρης Μπενέκος Σπύρος Τασόγλου Ζ&Α Π. ΑΝΤΩΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Α.Μ.Ε. Παναγιώτης Αντωναρόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός Ιωάννης Νιάδας, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Υδρολογίας Στάθης Τσελεπίδης, Πολιτικός Μηχανικός Ναυσικά Φαφούτη, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Advanced Computing Χάρης Γιοβανόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός Παναγιώτης Κόντος, Τεχνικός Γεωλόγος Γ. ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. Ιωάννης Καραβοκύρης, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός Δημήτρης Ζαρρής, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Υδρολογίας Bane Todorovic, Μηχανολόγος-Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Ειδικός GIS ΕΠΕΜ Α.Ε. Ανδρέας Λουκάτος, Χημικός, D.E.A. Νίκος Σελλάς, Χημικός Μηχανικός, MSc Υγιεινολόγος

12 Μαρία Τσούμα, Χημικός Μηχανικός, MSc Μηχανικός Περιβάλλοντος Μαρία Κατσιμπίρη, Γεωλόγος, MSc Διαχείριση Θαλάσσιου Περιβάλλοντος Βαρβάρα Εμμανουηλίδη, Επιστήμων Περιβάλλοντος, MSc Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΚΑΪΜΑΚΗ Παναγιώτα Στυλιανή Καϊμάκη, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός, Μηχανικός Περιβάλλοντος Ελένη Γκουβάτσου, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Μηχανικός Περιβάλλοντος Γιάννης Μουλατσιώτης, Γεωλόγος - Υδρογεωλόγος, Ειδικός σε θέματα GIS ΕΛΚΕΘΕ Πάνος Παναγιωτίδης, Δρ. Υδροβιολόγος Σταμάτης Ζόγκαρης, Βιολόγος - Ιχθυολόγος

13 2. Γ Ε Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Γ Ρ Α Φ Η Τ Ο Υ Υ Δ Α Τ Ι Κ Ο Υ Δ Ι Α Μ Ε Ρ Ι Σ Μ Α Τ Ο Σ Κ Ρ Η Τ Η Σ (1 3 ) 2.1 Γενικά χαρακτηριστικά Γεωγραφικά στοιχεία και διοικητική δομή Το Υδατικό Διαμέρισμα Κρήτης είναι το νοτιότερο διαμέρισμα της χώρας και αποτελείται από την ομώνυμη μεγαλόνησο μαζί με τα μικρά νησιά που βρίσκονται γύρω από αυτήν, με κυριότερα τη Γαύδο και το Δία. Περιλαμβάνει τους Νομούς Χανίων, Ρεθύμνης, Ηρακλείου και Λασιθίου. Η συνολική έκτασή του είναι km 2. Ο πληθυσμός του, με βάση τα απογραφικά στοιχεία της ΕΣΥΕ, το 1991 ήταν κάτοικοι και το 2001 ήταν κάτοικοι, παρουσιάζοντας αύξηση 11.3%. Η κατανομή κατά νομό του πληθυσμού και της έκτασης του διαμερίσματος παρουσιάζεται στον Πίνακα 2.1. Πίνακας 2.1 Έκταση και πληθυσμός του διαμερίσματος κατά νομό (1991, 2001) Νομός Έκταση τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (km 2 ) Ποσοστό έκτασης νομού που ανήκει στο διαμέρισμα Πληθυσμός τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (1991) Ποσοστό πληθυσμού νομού που ανήκει στο διαμέρισμα (1991) Πληθυσμό ς τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμ α (2001) Ηρακλείου % % Χανίων % % Ρεθύμνης % % Λασιθίου % % Σύνολο

14 Σχήμα 2.1 Διοικητική διαίρεση του υδατικού διαμερίσματος σε νομαρχίες και δήμους

15 Το σύνολο του πληθυσμού διακρίνεται σε αστικό κατά 41.5%, ημιαστικό κατά 12.3%, και αγροτικό κατά 46.2%. Η περιφερειακή Διεύθυνση Υδάτων (Ν. 3199/2003) λειτουργεί στο Ηράκλειο, που είναι και έδρα της Περιφέρειας Κρήτης. Μερικοί από τους λοιπούς φορείς ή και οργανισμούς που λειτουργούν σε περιφερειακό και νομαρχιακό επίπεδο και ασχολούνται γενικά με υδατικά θέματα είναι οι ακόλουθοι, κατά χρήση: Ύδρευση - Διευθύνσεις Αυτοδιοίκησης και Αποκέντρωσης ή Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Διοίκησης σε κάθε νομό, όπου λειτουργούν οι ΤΥΔΚ ως υπηρεσίες της περιφέρειας - οι ΔΕΥΑ των κυριότερων δήμων των νομών (Χανίων, Πελεκάνου Χανίων, Ακρωτηρίου, Αρκαδίου, Αρκαλοχωρίου, Ρεθύμνου, Γεροποτάμου, Γεωργιουπόλεως, Ηρακλείου, Μαλίων, Αγίου Νικολάου, Ιεράπετρας, Χερσονήσου Μοιρών και Σητείας). Άρδευση - Διεύθυνση ή Τμήμα Εγγείων Βελτιώσεων που συναντάται ανάλογα με τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και ως Τμήμα Διαχείρισης Υδάτινων Πόρων & Εκμηχάνισης της Γεωργίας, ή Υδροοικονομίας & Εκμηχάνισης Γεωργίας, ή Εγγείων Βελτιώσεων & Υδάτινων Πόρων, ή Υδροοικονομίας - Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων, δηλ. ΤΟΕΒ (Ηρακλείου, Λασιθίου, Ρεθύμνης, Χανίων). Βιομηχανία - Διεύθυνση ή Τμήμα Βιομηχανίας ή Διεύθυνση ή Τμήμα Ορυκτού Πλούτου και Βιομηχανίας, σε επίπεδο νομού - ΒΙΠΕ Ηρακλείου. Ενέργεια - ΔΕΗ. Εκτός από τους παραπάνω φορείς, σε κάθε περιφέρεια υπάρχουν οι ακόλουθες διευθύνσεις που εμπλέκονται γενικότερα σε θέματα υδατικών πόρων: Διεύθυνση Δημοσίων Έργων, όπου λειτουργούν τα Τμήματα Υδραυλικών Έργων και Εγγείων Βελτιώσεων Διεύθυνση Ελέγχου Κατασκευής Έργων (Δ.Ε.Κ.Ε.), όπου λειτουργεί το

16 Τμήμα Εποπτείας Υδραυλικών Έργων Διεύθυνση Περιβάλλοντος & Χωροταξίας Γεωμορφολογικά - γεωλογικά χαρακτηριστικά Το μεγαλύτερο τμήμα του νησιού (3/4 της επιφάνειας περίπου) είναι ορεινό. Τα βασικά ορεινά συγκροτήματα του υδατικού διαμερίσματος είναι προς τα δυτικά τα Λευκά Όρη (2 454 m), στο κεντρικό τμήμα ο Ψηλορείτης ή Ίδη (2 456 m) και προς τα ανατολικά το όρος Δίκτη (2147 m) και τα όρη Σητείας (1 476 m). Προς τα δυτικά και νότια οι υπώρειες των ορέων είναι απότομες και φτάνουν με μεγάλη κλίση προς τη θάλασσα, ενώ προς τα βόρεια του νησιού το ανάγλυφο είναι πιο ήπιο και λοφώδες (πεδιάδες Χανίων, Ρεθύμνου και Μαλίων). Η μεγαλύτερη πεδιάδα είναι η πεδιάδα Μεσσαράς στο νότιο-κεντρικό τμήμα του, ενώ στο νοτιοανατολικό βρίσκεται η πεδιάδα της Ιεράπετρας. Υπάρχουν τέλος αρκετά οροπέδια, τα κυριότερα από τα οποία είναι του Λασιθίου και του Ομαλού. Το υδρογραφικό δίκτυο είναι πυκνό στο δυτικό τμήμα του νησιού, ενώ στο ανατολικό δεν είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένο. Το απότομο ανάγλυφο και η συχνή εναλλαγή διαπερατών και αδιαπέρατων γεωλογικών σχηματισμών, σε συνδυασμό με το μικρό εύρος του νησιού, έχει ευνοήσει το σχηματισμό χειμάρρων και την εμφάνιση πηγών και όχι το σχηματισμό μεγάλων ποταμών

17 Σχήμα 2.2 Ανάγλυφο και κύριο υδρογραφικό δίκτυο του υδατικού διαμερίσματος

18 Οι γεωλογικοί σχηματισμοί που καλύπτουν το υδατικό διαμέρισμα παρουσιάζουν μεγάλη πολυμορφία. Συγκεκριμένα, συναντώνται οι παρακάτω γεωτεκτονικές ενότητες: Ενότητα Κρήτης-Μάνης. Πρόκειται για αυτόχθονα σχηματισμό, αντίστοιχο της σειράς Plattenkalk, που αποτελεί το υπόβαθρο του νησιού. Αποτελείται από πετρώματα χαμηλού βαθμού μεταμόρφωσης, όπως ασβεστόλιθους (βιτουμενιούχους και κλαστικούς) και δολομίτες του Περμίου, εναλλαγές σχιστολιθικώνασβεστολιθικών πετρωμάτων, πλακώδεις ασβεστόλιθους-μάρμαρα τεφρού χρώματος με κερατολιθικές ενδιαστρώσεις και φλύσχη (μεταφλύσχης). Η ενότητα αυτή αναπτύσσεται δυτικά του Ηρακλείου και στο μεγαλύτερο τμήμα του Νομού Χανίων. Ενότητα Τρυπαλίου. Είναι αλλόχθων σχηματισμός, επωθημένος στην ενότητα πλακωδών ασβεστόλιθων ή του μεταφλύσχη. Αποτελείται από παχυστρωματώδεις ή άστρωτους ασβεστόλιθους και δολομίτες με ελάχιστες κερατολιθικές παρεμβολές (Λευκά Όρη). Ενότητα φυλλιτών-χαλαζιτών. Είναι επωθημένη στην ενότητα Τρυπαλίου, και αποτελείται από επάλληλους ορίζοντες φυλλιτών, χαλαζιτών, κροκαλοπαγών, φυλλιτικών ασβεστόλιθων, δολομιτών και γύψου (σε όλη την Κρήτη). Ενότητα Τριπόλεως. Αλλόχθων σχηματισμός που αποτελείται από τρεις βασικούς ορίζοντες: τον κατώτερο αργιλοσχιστολιθικό ορίζοντα, το μέσο ορίζοντα των ασβεστόλιθων και δολομιτών Τριπόλεως, και τον ανώτερο φλυσχικό ορίζοντα (κυρίως δυτική Κρήτη). Ενότητα Ολωνού-Πίνδου. Είναι επωθημένη στην ενότητα Τριπόλεως ή στην ενότητα των φυλλιτών-χαλαζιτών, παρουσιάζει μικρή εξάπλωση και αποτελείται από εναλλαγές φλύσχη, ασβεστόλιθων και ψαμμιτών (σε όλη την Κρήτη). Ενότητα οφιόλιθων και κρυσταλλοσχιστωδών. Αλλόχθον σχηματισμός με μικρή εξάπλωση, που αποτελείται από οφιόλιθους, ασβεστόλιθους, κερατόλιθους, μάργες, μαργαϊκούς ασβεστόλιθους κλπ. (κυρίως στην κεντρική Κρήτη). Σημαντική είναι και η εξάπλωση των νεογενών σχηματισμών χερσαίας, θαλάσσιας και λιμναίας φάσης, που καλύπτουν τμήματα του νησιού. Το πάχος των σχηματισμών είναι αρκετά μεγάλο. Τέλος, πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις καλύπτουν τις πεδινές εκτάσεις Κλίμα Το κλίμα του διαμερίσματος χαρακτηρίζεται εύκρατο έως μεσογειακό θερμόημιυγρό. Στις ορεινές περιοχές ειδικά του δυτικού τμήματος εμφανίζεται και το ορεινό κλίμα. Το μέσο ετήσιο ύψος βροχής στο σύνολο του διαμερίσματος σύμφωνα με τα στοιχεία της ΔΕΗ (1980) είναι περίπου 930 mm. Στο δυτικό τμήμα (Λευκά Όρη), το ύψος βροχής είναι πολύ μεγαλύτερο (1700 mm) σε σχέση με το ανατολικό. Οι μήνες από

19 Μάρτιο έως Σεπτέμβριο είναι συνήθως ξηροί. Στον Πίνακα 2.2 παρουσιάζονται ενδεικτικά τα ετήσια ύψη βροχόπτωσης σε διάφορους σταθμούς. Η μέση ετήσια θερμοκρασία του διαμερίσματος κυμαίνεται από 18.5 C στο δυτικό τμήμα ως 20 C στο νότιο (Ιεράπετρα). Το ετήσιο θερμομετρικό εύρος έχει τιμές από 14 C έως 15 C. Τα νότια και νοτιοανατολικά παράλια της Κρήτης είναι από τις θερμότερες περιοχές της χώρας. Ο παγετός είναι φαινόμενο ανύπαρκτο στο νοτιοανατολικό τμήμα του διαμερίσματος και σπανιότατο στις υπόλοιπες περιοχές. Η μέση ετήσια νέφωση κυμαίνεται μεταξύ 3.5 και 4.5 βαθμίδων. Η μέση ετήσια σχετική υγρασία του διαμερίσματος είναι χαμηλή και κυμαίνεται μεταξύ 65% και 68%. Οι άνεμοι που κυριαρχούν είναι οι βόρειοι και οι βορειοδυτικοί και ακολουθούν οι νότιοι και οι νοτιοδυτικοί. Πίνακας 2.2 Ενδεικτικά ύψη βροχής Πηγή: ΥΒΕΤ (1989) Αναπτυξιακή ταυτότητα Σταθμός Ετήσιο ύψος βροχής Ιεράπετρα 412 Ηράκλειο 517 Χανιά 665 Ανώγεια Έξω Ποτάμι 1477 Ασκύφου Η Κρήτη αποτελεί ιστορική περιοχή της χώρας με σημαντικότατα μνημεία όλων των εποχών (ιδιαίτερης παγκόσμιας σημασίας είναι τα μοναδικά μνημεία της μινωικής εποχής) και γεωγραφικές ιδιομορφίες που δίνουν σε κάθε τμήμα της ιδιαίτερο χαρακτήρα. Τα χαρακτηριστικά αυτά, μαζί με το κλίμα της, που είναι θερμό και ξηρό, και προσφέρεται για οκτάμηνη τουριστική δραστηριότητα και για όψιμες και πρώιμες καλλιέργειες, έχουν διαμορφώσει τις βασικές ειδικεύσεις της οικονομίας της και έχουν επηρεάσει τις εξελίξεις. Ο κύριος και σχεδόν αποκλειστικός άξονας ανάπτυξης της Κρήτης είναι ο βόρειος, λόγω του ότι αποτελεί το εσωτερικό μέτωπο του νησιού προς την ηπειρωτική Ελλάδα, του σχετικά ηπιότερου κλίματός του, και της καταξίωσης από παλιότερες εποχές, όταν δημιουργήθηκαν εκεί οι σημαντικές μεσαιωνικές πόλεις και λιμάνια Ηράκλειο (Κάντια), Ρέθυμνο και Χανιά. Στον άξονα αυτό βρίσκονται δύο από τα πέντε μεσαίου μεγέθους αστικά κέντρα του διαμερίσματος και το σύνολο του αστικού πληθυσμού του νησιού, και έχει εγκατασταθεί το 90% της μεταποιητικής και της τουριστικής δραστηριότητας, της προσφοράς υπηρεσιών, καθώς και τα κύρια λιμάνια και τα αεροδρόμια. Τα δύο αστικά κέντρα Ηράκλειο-Χανιά, αν και βρίσκονται σε σημαντική απόσταση μεταξύ τους, θεωρούνται ως ένας αναπτυξιακός πόλος (ΕΣΠΑ, ). Η εντατική τουριστική και υψηλής απόδοσης γεωργική (όψιμα-πρώιμα κηπευτικά) δραστηριότητα αποτέλεσαν τη βάση για ταχεία αύξηση πληθυσμού και εισοδήματος

20 και για δημιουργία τεχνικής υποδομής και υπηρεσιών εθνικού και περιφερειακού επιπέδου (πανεπιστήμια, κέντρα έρευνας, λιμάνι, αεροδρόμιο, βόρειος οδικός άξονας). Η αύξηση του εισοδήματος και του πληθυσμού οδήγησε σε υπέρμετρη, άναρχη και καταστροφική για το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον επέκταση του Ηρακλείου, και σε μικρότερο βαθμό των Χανίων, που αποτελούν ένα δίπολο της κατηγορίας των πιο δυναμικών μεσαίου μεγέθους αστικών περιοχών της χώρας. Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα κρίσιμη στο Ηράκλειο. Πρόκειται για σημαντικό αστικό κέντρο με πληθυσμό (2001) κατοίκων υψηλού-μέσου εισοδήματος και επομένως υψηλής αγοραστικής δύναμης. Εκεί βρίσκονται συσσωρευμένες πολλές δραστηριότητες: μεγάλο λιμάνι και αεροδρόμιο, με προοπτικές σημαντικών επεκτάσεων, εντονότατη τουριστική δραστηριότητα (δεύτερη στη χώρα μετά την Αττική), πανεπιστήμιο, σημαντικό κέντρο ερευνών και εξυπηρετήσεις προς την εντατική γεωργική δραστηριότητα της ενδοχώρας του. Όλα αυτά έχουν αλλοιώσει τον ιστορικό-παραδοσιακό χαρακτήρα της πόλης και του περίγυρου και έχουν προκαλέσει δυσλειτουργίες και ρύπανση. Η κατανομή της απασχόλησης του πληθυσμού σε κάθε τομέα (ΚΕΠΕ, 1996) παρουσιάζεται στον Πίνακα 2.3. Πίνακας 2.3 Κατανομή απασχόλησης πληθυσμού Τομέας Πληθυσμός Ποσοστό πληθυσμού Πρωτογενής % Δευτερογενής % (Μεταποίηση) (17 737) (8.9%) Τριτογενής % (Τουρισμός) (8 982) (4.5%) Η κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι στον αγροτικό και στον τουριστικό τομέα. Στον Πίνακα 2.4 παρουσιάζεται (ΚΕΠΕ, 1996) η κατανομή του τουρισμού σε ημεδαπό και αλλοδαπό. Πίνακας 2.4 Κατανομή τουρισμού Είδος Διανυκτερεύσεις Ποσοστ ό Αλλοδαπός Ημεδαπός % 6.2% Σύνολο Η παραγωγικότητα (ΑΕΠ) ανά απασχολούμενο στην Κρήτη είναι σχετικά υψηλή σε όλους τους τομείς και ιδιαίτερα στον τριτογενή τομέα (υπηρεσίες, τουρισμός), όπου ο εκσυγχρονισμός ορισμένων επιχειρήσεων είναι από τους υψηλότερους στη χώρα. Υψηλή, όμως, είναι και η παραοικονομία στον τουρισμό, που μπορεί να αγγίζει το 60% της συνολικής δραστηριότητας. Αυτό δικαιολογεί το σχετικά χαμηλό δείκτη του κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Κρήτη (89 έναντι 100 της χώρας). Χαμηλό είναι και το

21 επίπεδο των δεικτών ευημερίας, που μπορεί να δικαιολογηθεί από το σχετικά υψηλό ποσοστό των οικογενειών που ζουν με λιτό παραδοσιακό τρόπο. Οι Κρήτες αναγνωρίζεται ότι διακρίνονται από σημαντικό ενδογενή δυναμισμό, που τους έδωσε τη δυνατότητα να μετατρέψουν τη μεγαλόνησο από αναπτυξιακώς «γκρίζα» περιμετρική περιοχή των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, με προβλήματα απομόνωσης, σε μια από τις σχετικά αναπτυγμένες και ικανοποιητικά συνδεμένες με τον ηπειρωτικό χώρο νησιωτικές περιοχές (που κατά πολύ οφείλεται στην ιδιωτική και συλλογική πρωτοβουλία) με προοπτικές παραπέρα προώθησης της ανάπτυξης και της διεθνούς ένταξης. Ήδη οι Κρήτες προσανατολίζουν τη δράση τους προς ένα διεθνή ρόλο στην ανατολική Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική, και μέσω αυτών στην Ασία, τον οποίο θεωρούν εξίσου σημαντικό με τις νέες προοπτικές που ανοίγονται στις βόρειες περιφέρειες της χώρας μετά τις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές στην ανατολική Ευρώπη. 2.2 Υδρολογικό ισοζύγιο - Προσφορά νερού Κύριες υδρολογικές λεκάνες Το ισχυρό ανάγλυφο του υδατικού διαμερίσματος, οι μεγάλες ποσότητες ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων, η έκταση του νησιού και η πολύπλοκη γεωλογική δομή του δημιουργούν ποικιλία στη διακίνηση του νερού, τόσο του επιφανειακού όσο και του υπόγειου. Αποτέλεσμα αυτών είναι η ανάπτυξη πολλών μικρών υδρολογικών λεκανών. Το πυκνό υδρογραφικό δίκτυο, χειμαρρώδους χαρακτήρα, παρουσιάζει μεγάλη διακύμανση των παροχών του. Λίγα είναι τα ρέματα που διατηρούν ροή σε όλη τη διάρκεια του χρόνου (Γεροπόταμος, Πλατανιάς Χανίων και Κουρταλιώτης Ρεθύμνης), και τροφοδοτούνται κυρίως από πηγαία νερά. Η συνολική απορροή που διακινείται ετησίως επιφανειακά και προέρχεται από πηγαία νερά ή από απευθείας απορροή των υδατορευμάτων για τα κυριότερα υδατορεύματα του νησιού (αυτά στα οποία υφίσταται ή προγραμματίζεται για το μέλλον κάποιας μορφής εκμετάλλευση) ανέρχεται σε 500x10 6 m 3 /ετησίως. Υπολογίζεται δε ότι μια επιπλέον ποσότητα 450x10 6 m 3 διακινούνται ετησίως μέσω των τριών πηγών Aλμυρού του νησιού. Οι δύο μεγαλύτερες υδρολογικές λεκάνες του νησιού, του Γεροπόταμου και του Αναποδιάρη έκτασης 525 και 600,6 km 2 αντίστοιχα, βρίσκονται στο νότιο τμήμα του νησιού στην περιοχή της Μεσσαράς. Οι δύο λεκάνες αναπτύσσονται κατά κύριο λόγο σε νεογενείς και σύγχρονες αποθέσεις. Εξ αιτίας του πεδινού τμήματος των εκτεταμένων καλλιεργειών, και των υψηλών θερμοκρασιών που συναντώνται εκτιμάται ως μικτή απορροή των δύο λεκανών το % των βροχοπτώσεων που σημαίνει περίπου 25x10 6 m 3 /ετησίως για το Γεροπόταμο κα 35x10 6 m 3 /ετησίως για τον Αναποδιάρη. Αξιολόγηση ποιοτικής κατάστασης επιφανειακών υδάτων Η αξιολόγηση της ποιοτικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της μελέτης Εθνικού Προγράμματος Διαχείρισης και Προστασίας των Υδατικών Πόρων, ΕΜΠ 2007 με

22 βάση τις μετρήσεις ποιοτικών χαρακτηριστικών του Υπουργείου Γεωργίας για τους ποταμούς Σπηλιανό και Κουρταλιώτη και του ΕΚΘΕ για τους ποταμούς Κοίλιαρη, Γεροπόταμο και Αναποδιάρη. Στη συνέχεια ακολουθούν τα συμπεράσματα της αξιολόγησης της ποιοτικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων του διαμερίσματος με βάση τα ως άνω στοιχεία. Ποταμός Κουρταλιώτης Για τον ποταμό Κουρταλιώτη υπάρχουν στοιχεία μετρήσεων για την περίοδο σε τρεις χαρακτηριστικές θέσεις: τον Αγ. Νικόλαο, στη θέση νέο έργο-νταμάρι και στη θέση προ της συμβολής με τον ποταμό Σπηλιανό. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία φαίνεται ότι ποταμός έχει χαρακτηριστικά που ικανοποιούν βασικά αγρονομικά κριτήρια για άρδευση. Επιπρόσθετα τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά τον κατατάσσουν στην κατηγορία Α1 βάσει της Οδηγίας 75/440/ΕΟΚ. Ενδεικτικά αναφέρεται πως κατά μήκος του ποταμού τα νιτρικά έχουν μετρηθεί στο διάστημα από mg/l NO 3. Αντίστοιχα η αμμωνία κυμαίνεται σε επίπεδα από mg/l NH 4 και ο φώσφορος σε επίπεδα από mg/l ολικού-ρ. Σχετικά αυξημένες εμφανίζονται οι συγκεντρώσεις θειϊκών, χωρίς όμως να υπερβαίνουν τα επιτακτικά όρια της οδηγάς 75/440/ΕΟΚ (5.20 meq/l SO 4 ). Οι υψηλότερες συγκεντρώσεις θειϊκών έχουν καταγραφεί στη θέση Νέο Έργο-Νταμάρι και κυμαίνονται σε επίπεδα από meq/lso 4, με διάμεση τιμή 2.0 meq/l SO 4 και μέγιστη τιμή του 95% των δειγμάτων 3.30 meq/l SO 4. Ποταμός Σπηλιανός Για τον ποταμό Σπηλιανό υπάρχουν μετρήσεις κυρίως αγρονομικών χαρακτηριστικών (θειικά, ιόντα χλωρίου, SAR, αγωγιμότητα κτλ) σε μία χαρακτηριστική θέση, 50 m προ της συμβολής του με τον ποταμό Κουρταλιώτη για την περίοδο Από την αξιολόγηση των παραπάνω στοιχείων προκύπτει ότι η ποιότητα των υδάτων του Σπηλιανού καλύπτει τις απαιτήσεις βασικών αγρονομικών κριτηρίων για άρδευση γεωργικών εκτάσεων. Επιπρόσθετα τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά τον κατατάσσουν στην κατηγορία Α1 βάσει της Οδηγίας 75/440/ΕΟΚ. Οι συγκεντρώσεις νιτρικών που έχουν καταγραφεί κυμαίνονται στο διάστημα mg/l NO 3, με ενδεικτική τιμή (διάμεση τιμή) 1.95 mg/l NO 3. Αντίστοιχα η αμμωνία κυμαίνεται σε επίπεδα από mg/l NH 4, με διάμεση τιμή mg/l NH 4 και μέγιστη τιμή του 95% των δειγμάτων mg/l NH 4. Ωστόσο θα πρέπει να επισημανθεί ότι το παραπάνω συμπέρασμα βασίζεται σε περιορισμένα δεδομένα τα οποία αναφέρονται μόνο στο έτος Άλλοι ποταμοί Παρόμοια είναι και τα αποτελέσματα των μετρήσεων του ΕΚΘΕ για τον ποταμό Κοίλιαρη, σύμφωνα με τα οποία ο ποταμός κατατάσσεται στην κατηγορία Α1 βάσει της Οδηγίας 75/440/ΕΟΚ. Αντίθετα σύμφωνα με τα περιορισμένα διαθέσιμα στοιχεία για τους ποταμούς Γεροπόταμο και Αναποδιάρη, έχουν καταγραφεί συγκεντρώσεις θειϊκών σε επίπεδα σημαντικά υψηλότερα από την μέγιστη επιτρεπόμενη τιμή των

23 250 mg/l (επιτακτική τιμή) που καθορίζεται στην Οδηγία 75/440/ΕΟΚ με αποτέλεσμα να καθίστανται οι ποταμοί ακατάλληλοι για πρόσληψη νερού για πόση Κύριες υδρογεωλογικές λεκάνες Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο Υδατικό Διαμέρισμα Κρήτης, από υδρογεωλογική άποψη, παρουσιάζουν οι τρεις μεγάλες σε έκταση ανθρακικές ενότητες που αναπτύσσονται στους ορεινούς όγκους των Λευκών Ορέων, του Ψηλορείτη και της Δίκτης-Σελένας στα ανατολικά. Δευτερευόντως παρουσιάζουν ενδιαφέρον οι καρστικές ενότητες Σητείας. Οι ασβεστολιθικοί αυτοί όγκοι τροφοδοτούν μεγάλο αριθμό αξιόλογων πηγών στην περίμετρο τους. Εκτός από τις ενότητες αυτές υπάρχουν πολλές μικρότερες, υψηλού πάντα δυναμικού, που αναπτύσσονται σε μικρότερες ανθρακικές εμφανίσεις. Η τεκτονική δομή και η στρωματογραφία συμμετέχουν στη διαμόρφωση και τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά των υδρογεωλογικών λεκανών. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στην Κρήτη είναι η ύπαρξη μεγάλων παράκτιων και υποθαλάσσιων καρστικών πηγών αυξημένης περιεκτικότητας σε χλωριόντα (Cl - ), μαζί με τις αντίστοιχα μεγάλες καρστικές πηγές με καλής ποιότητας υπόγειο νερό. Η ανυπαρξία γεωλογικών φραγμών προς τη θάλασσα στις εκτεταμένες ανθρακικές εμφανίσεις οδηγεί στην εκτεταμένη υφαλμύριση των υπόγειων υδροφορέων με μηχανισμούς που ποικίλουν από υδροφορέα σε υδροφορέα. Αντίθετα, οι πηγές που εμφανίζονται προς το εσωτερικό του νησιού, όπου τοποθετούνται γεωλογικοί φραγμοί στην κίνηση του υπόγειου νερού προς τη θάλασσα, προσφέρουν δυνατότητες πλήρους αξιοποίησης των ποσοτήτων που εκρέουν. Καρστικό σύστημα Λευκών Ορέων Περιλαμβάνει το ομώνυμο βουνό, υψομέτρου m, με ανάπτυξη ανθρακικών σχηματισμών σε έκταση 850 km 2 (Υδροέρευνα, 1990). Η κύρια υπόγεια αποστράγγιση του συστήματος γίνεται προς τα βόρεια και κατά δεύτερο λόγο προς το Λιβυκό Πέλαγος. Προς τα βόρεια η γεωλογική δομή επιτρέπει την ανακοπή της υπόγειας ροής πριν τις ακτές και προστατεύει τους υδροφορείς από υφαλμύριση. Τρεις είναι οι κύριες ομάδες πηγών στο βόρειο τμήμα που αποστραγγίζουν το καρστικό σύστημα: οι πηγές Αγυιάς και Μεσκλών, με ετήσιες εκφορτίσεις περί τα 40 hm 3, οι πηγές Στύλου-Αρμένων, με ετήσιες μετρημένες εκφορτίσεις περί τα 115 hm 3, και οι πηγές Γεωργούπολης - Λίμνης Κουρνά, που παρουσιάζουν στοιχεία υφαλμύρισης και ετήσιες εκφορτίσεις περί τα 180 hm 3. Προς νότο το σύστημα εκφορτίζεται μέσω διαφόρων πηγών στις απόκρημνες ακτές (Σφακιά, Άγιος Παύλος, Γλυκά Νερά), με εκτιμούμενες ποσότητες περί τα 30 hm 3 ετησίως. Η μέση ετήσια βροχόπτωση που δέχεται το ορεινό συγκρότημα υπερβαίνει τα 1500 mm (1700 κατά ΙΓΜΕ, κατά Υδροέρευνα). Οι συνολικές διακινούμενες ποσότητες ετησίως των υπόγειων νερών εκτιμώνται από το ΙΓΜΕ σε περίπου 722 hm 3 ετησίως, δηλαδή περί τα 23 m 3 /s. Αυτή η ποσότητα αντιστοιχεί σε κατείσδυση 1 m 3 /s ανά 37 km 2 ανθρακικών σχηματισμών του καρστικού συστήματος. Από αυτές τις εκτιμώμενες ποσότητες, ποσότητα ίση με 10.8 m 3 /s εκφορτίζεται από τις κυριότερες πηγές του συστήματος (Υδροέρευνα, 1990)

24 Καρστικό σύστημα Ψηλορείτη - Ταλαίων Ορέων Ο ορεινός όγκος του Ψηλορείτη καλύπτεται από ανθρακικούς σχηματισμούς σε έκταση 510 km 2 και τα Ταλαία Όρη σε έκταση 200 km 2, ήτοι σύνολο 710 km 2. Το καρστικό σύστημα Ψηλορείτη-Ταλαίων έχει τρεις κύριες κατευθύνσεις εκφόρτισης των υπόγειων νερών: τις πηγές Αλμυρού Ηρακλείου στο βορειοανατολικό του άκρο, τις υποθαλάσσιες πηγές Μπαλίου, που λειτουργούν και ως εσταβέλλες, μαζί με τις μικρότερες του Φόδελε στο βόρειο άκρο της ενότητας, και τις πηγές Ζαρού- Γέργερης στα νότια του όρους. Μόνο οι τελευταίες πηγές, που βρίσκονται στην ενδοχώρα, έχουν καλή ποιότητα νερού. Η μέση ετήσια απορροή της πηγής Αλμυρού είναι περίπου 250 hm 3 υφάλμυρου νερού, ενώ της πηγής Γέργερης-Ζαρού περίπου 15 hm 3. Η μέση ετήσια απορροή των υποθαλάσσιων πηγών Μπαλίου δεν μπορεί να υπολογιστεί. Η μέση ετήσια βροχόπτωση στο καρστικό σύστημα ανέρχεται σε mm. Οι συνολικές διακινούμενες ποσότητες υπόγειων νερών από το καρστικό σύστημα Ψηλορείτη-Ταλαίων εκτιμώνται από το ΙΓΜΕ σε περίπου 440 hm 3 ετησίως, ήτοι περί τα 14 m 3 /s. Αυτή η ποσότητα αντιστοιχεί σε κατείσδυση 1 m 3 /s ανά 50 km 2 ανθρακικών σχηματισμών του καρστικού συστήματος. Από τις γνωστές πηγές εξέρχεται ποσότητα 9 m 3 /s (Υδροέρευνα, 1990). Καρστικό σύστημα Δίκτης-Σελένας-Φουρνή-Ελούντας Περιλαμβάνει τα ομώνυμα βουνά, που αποτελούνται κυρίως από ανθρακικά πετρώματα σε έκταση περίπου 870 km 2. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ενότητας είναι ο διαχωρισμός της σε επιμέρους μικρές υδρογεωλογικές ενότητες, λόγω τεκτονικής με τοπικό ενδιαφέρον. Οι εκφορτίσεις του συστήματος γίνονται από τις υφάλμυρες πηγές Αλμυρού Αγίου Νικολάου, με ετήσια εκφόρτιση περί τα 70 hm 3 γλυκού νερού, οι υποθαλάσσιες-παράκτιες πηγές του Κόλπου Μαλίων, με ετήσια εκφόρτιση περί τα 80 hm 3, και πολλές άλλες διάσπαρτες περιμετρικά του ορεινού όγκου (Καλαμαύκας, Καλού Χωριού και άλλες). Το μέσο ετήσιο ύψος βροχής της περιοχής ανέρχεται σε 780 mm. Η εκτιμώμενη υπόγεια διακίνηση των υπόγειων νερών ανέρχεται σε περίπου 340 hm 3 ετησίως, δηλαδή περί τα 10.8 m 3 /s. Η ποσότητα αυτή αντιστοιχεί σε κατείσδυση 1 m 3 /s ανά 80 km 2 ανθρακικών σχηματισμών του καρστικού συστήματος. Από τις πηγές Αλμυρού Αγίου Νικολάου εξέρχεται ποσότητα περί τα 2.2 m 3 /s (Υδροέρευνα, 1990). Καρστικό σύστημα περιοχής Σητείας Περιλαμβάνει τους ορεινούς όγκους Θρύπτη-Όρνου και Ζάκρου, συνολικής έκτασης 367 km 2, που αποτελούνται από ανθρακικούς σχηματισμούς και, ειδικότερα, από επιμέρους καρστικές ενότητες διαχωριζόμενες μεταξύ τους από αδιαπέρατα πετρώματα. Οι κυριότερες πηγές που τροφοδοτούνται από το σύστημα είναι οι υφάλμυρες πηγές Μαλαύρας προς βορρά, οι πηγές Σταυροχωρίου-Πευκών και Αγίου Γεωργίου προς νότο για το επιμέρους σύστημα Θρύπτη-Όρνου, συνολικής ετήσιας παροχής 14 hm 3, και οι πηγές Ζάκρου και Ζου για το επιμέρους ανατολικό σύστημα του Ζάκρου, ετήσιας εκφόρτισης περί τα 6 hm 3. Το μέσο ετήσιο ύψος βροχής στην περιοχή ανέρχεται σε 745 mm

25 Οι συνολικές διακινούμενες ποσότητες υπόγειων νερών από τα επιμέρους συστήματα ανέρχονται σε 125 hm 3 /έτος, δηλαδή περί τα 4 m 3 /s. Εκτιμάται τέλος ότι νερά των παραπάνω συστημάτων τροφοδοτούν και μέρος της υδροφορίας των νεογενών και προσχωματικών αποθέσεων. Η ποσότητα αυτή αντιστοιχεί σε κατείσδυση 1 m 3 /s ανά 90 km 2 ανθρακικών σχηματισμών του καρστικού συστήματος. Λοιπά συστήματα Στις νεογενείς και τεταρτογενείς αποθέσεις, ιδιαίτερα όπου αυτές παρουσιάζουν μεγάλη επιφανειακή ανάπτυξη, αναπτύσσονται, στους αδρομερείς σχηματισμούς (κροκαλοπαγή, ψαμμίτες, άμμοι), εκτεταμένοι ή μη συνεχείς υδροφορείς, ελεύθεροιμερικώς υπό πίεση και υπό πίεση. Οι υδροφορείς αυτοί καλύπτουν τοπικές ανάγκες και βρίσκονται στις περισσότερες περιοχές υπό καθεστώς υπερεκμετάλλευσης. Στους νεογενείς σχηματισμούς οι υδροφορείς παρουσιάζουν πρωτογενή επιβάρυνση σε θειικά άλατα και χλωριόντα (Χανιά, Μεσσαρά, Σητεία), (Υδροέρευνα, 1990). Οι υδροφορείς των νεογενών αποθέσεων και των προσχώσεων μπορεί να έχουν τοπικά πλευρική υδραυλική επικοινωνία με τα καρστικά συστήματα και να τροφοδοτούνται μερικώς από αυτά, όπου η κοκκομετρία και η πιεζομετρία το επιτρέπει. Αξιολόγηση ποιοτικής κατάστασης υπόγειων υδάτων Αξιόλογοι υδροφορείς στο Υδατικό Διαμέρισμα Κρήτης αναπτύσσονται στους καρστικοποιημένους ανθρακικούς σχηματισμούς, στους πλειστοκαινικούςαλλουβιακούς σχηματισμούς και στους μαργαϊκούς ασβεστόλιθους και τα κροκαλοπαγή του Νεογενούς. Σημαντικές υδρογεωλογικές ενότητες αποτελούν αδρομερείς σχηματισμοί των νεογενών και των τεταρτογενών ιζημάτων καθώς και οι ψαμμιτικοί και μαργαϊκοί ορίζοντες των νεογενών ιζημάτων. Ανθρακικοί σχηματισμοί παρουσιάζονται κυρίως στις ορεινές περιοχές της δυτικής Κρήτης στα Λευκά όρη και στην κεντρική Κρήτη στο όρος Ίδη. Εξαιτίας της μεγάλης επιφανειακής τους εξάπλωσης, του υψηλού υψομέτρου αλλά και της μεγάλης τους περατότητας, η περιοχή της δυτικής Κρήτης είναι η πλέον ευνοημένη περιοχή από πλευράς υδατικού δυναμικού (Στουρνάρας, 1994). Οι πλειστοκαινικοί και αλλουβιακοί σχηματισμοί καταλαμβάνουν μικρή έκταση, ενώ η αμμώδης έως αργιλική τους σύσταση επιτρέπει τη διήθηση του νερού και τη δημιουργία προσχωματικών υδροφορέων οι οποίοι έχουν τύχει εξαντλητικής υδρομάστευσης, με συνέπεια τον υποβιβασμό τόσο της ποιότητας όσο και της ποσότητάς τους στις περισσότερες περιοχές, όπου συνεχίζεται η ανόρυξη νέων γεωτρήσεων. Αξιόλογη υδροφορία παρουσιάζει ο προσχωματικός υδροφορέας που σχηματίζεται στη λεκάνη του Πλατινιά καθώς και στα αλλούβια της πεδιάδας της Σητείας. Σύμφωνα με απογραφή των καρστικών πηγών που πραγματοποιήθηκε από το ΙΓΜΕ (Κουρμούλης, 1979) η ποιότητα των υπογείων υδάτων της ενδοχώρας της Κρήτης είναι πολύ καλή με χαμηλές τιμές διαλυμένων αλάτων και νιτρικών και τα νερά χαρακτηρίζονται κατάλληλα για ύδρευση

26 Αντίθετα προβλήματα ποιότητας εμφανίζονται σε παράκτιους υδροφορείς όπου παρατηρείται υφαλμύρωση των υδάτων λόγω ανάμιξης με θαλάσσιο νερό. Ο βαθμός υφαλμύρισης εξαρτάται κυρίως από τον βαθμό εκμετάλλευσης των υπογείων υδάτων. Τα εντονότερα προβλήματα υφαλμύρισης των καρστικών πηγών εμφανίζονται στο ανατολικό και βόρειο τμήμα της νήσου. Οι περισσότεροι παράκτιοι υδροφορείς ανεξάρτητα του είδους τους εμφανίζουν ιδιαίτερα υψηλές συγκεντρώσεις χλωριόντων, θειικών, ολικής σκληρότητας, ολικών διαλυμένων στερεών, κλπ. Λόγω της τοπογραφίας του εδάφους η ρύπανση των υπογείων υδάτων δεν επεκτείνεται στο ηπειρωτικό του νησιού και περιορίζεται στους παράκτιους υδροφορείς. Στο Υδατικό Διαμέρισμα Κρήτης έχουν πραγματοποιηθεί μετρήσεις της ποιοτικής κατάστασης των υπoγείων υδάτων στα πλαίσια δύο ερευνητικών προγραμμάτων που ανατέθηκαν από το ΥΠΕΧΩΔΕ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ( ) και στο Πανεπιστήμιο Πατρών ( ). Υπάρχουν επίσης στοιχεία μετρήσεων για τη περίοδο , διαθέσιμα από το ΥΠΕΧΩΔΕ. Ειδικότερα, στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος με τίτλο «Δημιουργία δικτύου παρακολούθησης της ποιότητας των υπογείων νερών από νιτρικά, νιτρώδη και αμμωνία» που εκπονήθηκε από ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Αθηνών (Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γ. Στουρνάρας, 1994), πραγματοποιήθηκε μία σειρά από μετρήσεις των παραπάνω ρύπων κατά την καλοκαιρινή περίοδο του 1993 σε 9 συνολικά θέσεις. Η πραγματοποίηση των δειγματοληψιών κατά την θερινή περίοδο έχει διττό αποτέλεσμα: αφενός κατά την θερινή περίοδο η αραίωση των ρύπων είναι μικρότερη λόγω χαμηλότερων παροχών και αφετέρου η αδρανοποίηση των ρύπων κατά την διέλευσή τους δια μέσου της ακόρεστης ζώνης είναι μεγαλύτερη λόγω αύξησης του πάχους της ακόρεστης ζώνης. Από τα 9 σημεία δειγματοληψίας, τα 6 αφορούν σε προσχωματικούς υδροφορείς, τα 2 σε συνεκμετάλλευση προσχώσεων και των υποκείμενων νεογενών και 1 σε καρστικό υδροφορέα. Από τα 9 σημεία ελέγχου τα 5 είναι υδρογεωτρήσεις, τα 3 πηγάδια και το 1 πηγή. Αντίστοιχα, στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος με τίτλο «Προστασία των υπογείων νερών από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης (καθορισμός ευαίσθητων ζωνών)» που εκπονήθηκε από ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Πατρών (Πανεπιστήμιο Πάτρας, Γ. Καλλέργης, 1999), πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις των συγκεντρώσεων των νιτρικών, νιτρωδών και αμμωνιακών σε 20 σημεία ελέγχου για την περίοδο Απρίλιος Μάιος 1999 και σε 25 σημεία ελέγχου για την περίοδο του Νοεμβρίου του Στο σύνολο των σημείων ελέγχου, τα 10 είναι υδρογεωτρήσεις, τα 7 πηγάδια και 4 πηγές. Τα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ προέρχονται από τη βάση δεδομένων του Εθνικού Δικτύου Πληροφοριών Περιβάλλοντος (ΕΔΠΠ) και αφορούν μετρήσεις αζωτούχων ενώσεων, χλωριόντων, θειικών, ηλεκτρικής αγωγιμότητας και ph για την περίοδο Οι μετρήσεις έχουν πραγματοποιηθεί σε σύνολο 26 σταθμών, εκ των οποίων οι 22 ταυτίζονται με αυτούς των προαναφερθέντων ερευνητικών προγραμμάτων. Στο Νομό Χανίων σημαντικές συγκεντρώσεις αζωτούχων ενώσεων εντοπίζονται μόνο στην περιοχή Αλικίανου οι οποίες όμως σε κάθε περίπτωση είναι περιστασιακές και μικρότερες από το ανώτατο συνιστώμενο όριο των 50 mg NO 3 /L

27 Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των δύο προαναφερθέντων ερευνητικών προγραμμάτων, όπως αυτά αξιολογήθηκαν στο πλαίσιο του Εθνικού Προγράμματος Διαχείρισης και Προστασίας των Υδατικών Πόρων, ΕΜΠ 2007 φαίνεται ότι στο Νομό Ηρακλείου σημαντικές συγκεντρώσεις αζωτούχων ενώσεων εντοπίζονται στις περιοχές του Γαζίου, Καστελλίου, Μαλλίων και Μοιρών. Ειδικότερα στα Μάλλια και πιο συγκεκριμένα στη θέση 1312, έχουν μετρηθεί συγκεντρώσεις νιτρικών που ξεπερνούν το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο για ύδρευση των 50 mg/l (61 mg/l), ενώ ταυτόχρονα σημειώνονται και μεγάλες συγκεντρώσεις νιτρωδών και αμμωνιακών (0.16 και 0.66 mg/l αντίστοιχα). Υψηλές συγκεντρώσεις αμμωνιακών στην περιοχή των Μαλλίων έχουν μετρηθεί και στη θέση 1309 (μέγιστη συγκέντρωση 0.68 mg/l). Οι μεγάλες συγκεντρώσεις αμμωνιακών και νιτρωδών αποτελούν ένδειξη ότι η ρύπανση δεν βρίσκεται στο τελικό της στάδιο, αλλά εξελίσσεται και επομένως μπορεί δυνητικά να οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερες τιμές νιτρικών. Οι αυξημένες αυτές συγκεντρώσεις πρέπει να αποδοθούν σε βοθρολύματα και κτηνοτροφικά απόβλητα (στις ορεινές περιοχές). Στη θέση 1304 (περιοχή Γαζίου, δυτικά του Ηρακλείου), την περίοδο έχουν καταγραφεί υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών που υπερβαίνουν κατά πολύ το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο των 50 mg/l με τη μέση τιμή να φτάνει τα 106 mg/l NO 3, καθώς και σημαντικές συγκεντρώσεις νιτρωδών (μέση τιμή: 0.55 mg/l NO 2 ). Οι τιμές αυτές που αποτελούν ένδειξη ρύπανσης των υπογείων υδάτων της περιοχής είναι αναμενόμενες, καθώς στα ανάντη της θέσης δειγματοληψίας υπάρχουν αρκετοί σημειακοί ρυπαντές, ενώ και η πεδινή περιοχή χαρακτηρίζεται από εντατικές καλλιέργειες (χρήση αζωτούχων λιπασμάτων σε πολύ μεγάλες ποσότητες). Επίσης στην ίδια θέση, οι ιδιαίτερα αυξημένες τιμές χλωριόντων (223 mg/l Cl - ), θειικών (1320 mg/l SO 4 ) και αγωγιμότητας (2380 μs/cm) που έχουν καταγραφεί, κατά πάσα πιθανότητα υποδεικνύουν προβλήματα υφαλμύρωσης του υπόγειου υδροφορέα. Τα αγροτικά λιπάσματα που χρησιμοποιούνται στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις αποτελούν και τον κύριο παράγοντα στον οποίο θα πρέπει να αποδοθούν οι υψηλές συγκεντρώσεις αζωτούχων ενώσεων στην περιοχή των Μοιρών του νομού Ηρακλείου. Σύμφωνα με μετρήσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ ( ) στις θέσεις 1301, 1326 και 1327 έχουν μετρηθεί συγκεντρώσεις νιτρικών που υπερβαίνουν συστηματικά τα 30 mg/l και φτάνουν σε μέγιστες τιμές τα 156 mg/l NO 3. Στη θέση 1301 σημειώνονται και υψηλές συγκεντρώσεις θειικών και αγωγιμότητας με τους μέσους όρους να ανέρχονται σε 442 mg/l SO 4 και 1587 μs/cm αντίστοιχα. Στο Νομό Λασιθίου καταγράφονται υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών στην περιοχή Καβούσι (σταθμός 1324, ανατολικά της πόλης του Αγίου Νικολάου) με τις μέσες και μέγιστες τιμές να υπερβαίνουν τα 50 και 70 mg/l NO3 αντίστοιχα, ενώ αυξημένες είναι στην ίδια θέση και οι συγκεντρώσεις χλωριόντων, θειικών και αγωγιμότητας. Στο σταθμό 1323, έξω από την πόλη του Αγίου Νικολάου οι υψηλές τιμές χλωριόντων (μέση τιμή: 2938 mg/l Cl-) και ηλεκτρικής αγωγιμότητας (μέση τιμή: 9588 μs/cm) καταδεικνύουν έντονο πρόβλημα υφαλμύρωσης. Επίσης στους σταθμούς 1315 (Βαϊ) και 1316 οι υψηλές τιμές χλωριόντων, θειικών και αγωγιμότητας πιθανόν να υποδεικνύουν προβλήματα υφαλμύρωσης, ενώ στον τελευταίο σταθμό καταγράφονται και υψηλές τιμές νιτρικών (μέσος όρος 146 mg/l NO3). Για την περιοχή της Ιεράπετρας οι υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών, νιτρωδών και αμμωνιακών που εμφανίζονται την περίοδο (μέγιστες τιμές: 121, 0.37,