Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Transcript

1 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 1. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η ΓΕΝΙΚΑ ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ Γ Ε Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Γ Ρ Α Φ Η Τ Ο Υ Υ Δ Α Τ Ι Κ Ο Υ Δ Ι Α Μ Ε Ρ Ι Σ Μ Α Τ Ο Σ Α Ν Α Τ Ο Λ Ι Κ Η Σ Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν Ι Α Σ (11) ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Γεωγραφικά στοιχεία και διοικητική δομή Γεωμορφολογικά - γεωλογικά χαρακτηριστικά Κλίμα Αναπτυξιακή ταυτότητα...19 ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ - ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΝΕΡΟΥ Κύριες υδρολογικές λεκάνες Κύριες υδρογεωλογικές λεκάνες Περιγραφή του υδατικού συστήματος στη σημερινή κατάσταση Καταγραφή των σημαντικότερων προτεινόμενων ή υπό κατασκευή έργων Υδρολογικό ισοζύγιο...30 ΧΡΗΣΕΙΣ ΝΕΡΟΥ - ΖΗΤΗΣΗ Γεωργία Κτηνοτροφία Ιχθυοκαλλιέργεια Ύδρευση Βιομηχανία Άλλες Χρήσεις ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ-ΖΗΤΗΣΗΣ Α Ν Α Λ Υ Σ Η Ε Π Ι Φ Α Ν Ε Ι Α Κ Ω Ν Υ Δ Α Τ Ι Ν Ω Ν Σ Ω Μ Α Τ Ω Ν ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Π Ο Τ Α Μ Ο Ι Ορισμός Τυπολογία Προσδιορισμός κωδικοποίηση...45 Λ Ι Μ Ν Ε Σ Ορισμός Τυπολογία Προσδιορισμός - κωδικοποίηση...48 Π Α Ρ Α Κ Τ Ι Α Υ Δ Α Τ Α Ορισμός Τυπολογία Προσδιορισμός Κωδικοποίηση...51 Μ Ε Τ Α Β Α Τ Ι Κ Α Υ Δ Α Τ Α Ορισμός Τυπολογία Προσδιορισμός Κωδικοποίηση...54 Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11) - 1 -

2 3.7 Τ Ε Χ Ν Η Τ Α Κ Α Ι Ι Δ Ι Α Ι Τ Ε Ρ Ω Σ Τ Ρ Ο Π Ο Π Ο Ι Η - Μ Ε Ν Α Υ Δ Α Τ Ι Ν Α Σ Ω Μ Α Τ Α Ορισμός Τυπολογία Προσδιορισμός Κωδικοποίηση Σ Υ Ν Θ Η Κ Ε Σ Α Ν Α Φ Ο Ρ Α Σ Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Π Ο Τ Α Μ Ο Ι Βιολογικά στοιχεία ποιότητας ποταμών Λ Ι Μ Ν Ε Σ Π Α Ρ Α Κ Τ Ι Α & Μ Ε Τ Α Β Α Τ Ι Κ Α Υ Δ Α Τ Α Υπεραιγιαλίτιδα η υπερπαράλια ζώνη Μεσοαιγιαλίτιδα η μεσοπαράλια ζώνη Υποαιγιαλίτιδα η υποπαράλια ζώνη Περιαιγιαλίτιδα η Περιπαράλια ζώνη Π Ι Ε Σ Ε Ι Σ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΠΟ ΣΗΜΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ Αστική ρύπανση Βιομηχανική ρύπανση Αγροτική ρύπανση...92 ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΠΟ ΔΙΑΧΥΤΕΣ ΠΗΓΕΣ Ανεπεξέργαστα αστικά λύματα Επιφανειακές απορροές λόγω χρήσης γης Κτηνοτροφικές δραστηριότητες Συμπεράσματα αναφορικά με τα παραγόμενα φορτία από τις διάχυτες πηγές Α Ξ Ι Ο Λ Ο Γ Η Σ Η Ε Π Ι Φ Α Ν Ε Ι Α Κ Ω Ν Υ Δ Α Τ Ι Ν Ω Ν Σ Ω Μ Α Τ Ω Ν Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Α 2 3, Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11) - 2 -

3 Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 2.1 Έκταση και πληθυσμός του διαμερίσματος κατά νομό (1991, 2001).14 Πίνακας 2.2 Κλιματολογικά δεδομένα για μετεωρολογικούς σταθμούς του διαμερίσματος...18 Πίνακας 2.3 Έκταση κυριότερων λεκανών...21 Πίνακας 2.4 Μέσα ετήσια υδρολογικά μεγέθη κυριότερων λεκανών του διαμερίσματος...21 Πίνακας 2.5 Μέση μηνιαία απορροή λεκάνης Αγγίτη στη θέση Κρηνίδα (hm 3 ) (έτη παρατηρήσεων ως )...21 Πίνακας 2.6 Μέση μηνιαία και ετήσια βροχόπτωση σε σταθμούς του διαμερίσματος (mm)...21 Πίνακας 2.7 Μέση μηνιαία ρυθμισμένη παροχή της λεκάνης του Αγγίτη στη θέση Κρηνίδα (hm 3 ) (έτη παρατηρήσεων και )...22 Πίνακας 2.8 Κυριότερες πηγές του υδατικού διαμερίσματος...25 Πίνακας 2.9 Υφιστάμενα αρδευτικά έργα...28 Πίνακας 2.10 Κύριοι ταμιευτήρες ρύθμισης ροής στις σημερινές συνθήκες με ή χωρίς υδροηλεκτρικά έργα...29 Πίνακας 2.11 Αρδευτικά έργα προς κατασκευή...29 Πίνακας 2.12 Συνολικό (επιφανειακό και υπόγειο) υδατικό δυναμικό...31 διαμερίσματος από μετρήσεις ή εκτιμήσεις κατά λεκάνη ή ομάδα λεκανών...31 Πίνακας 2.13 Υδρολογικό ισοζύγιο διαμερίσματος σε ετήσια βάση...31 Πίνακας 2.14 Εκτίμηση σημερινών αναγκών για άρδευση (από εκτάσεις κατά ΕΣΥΕ)...32 Πίνακας 2.15 Εκτίμηση σημερινών αναγκών για κτηνοτροφία...33 Πίνακας 2.16 Εκτίμηση σημερινών αναγκών για ύδρευση...34 Πίνακας 2.17 Δεδομένα κατανάλωσης νερού στις ΒΙΠΕ...34 Πίνακας 2.18 Προστατευόμενες Περιοχές βάσει της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60 της Ευρωπαϊκής Ένωσης του Υ.Δ. Ανατολικής Μακεδονίας...35 Πίνακας 2.19 Συνολική σημερινή ζήτηση νερού για καταναλωτικές χρήσεις (hm 3 ).38 Πίνακας 2.20 Εκτίμηση σημερινής και μελλοντικής ζήτησης για άρδευση από έργα 38 Πίνακας 2.21 Συνολική μελλοντική ζήτηση νερού για καταναλωτικές χρήσεις (hm 3 )...39 Πιν. 3.1 Τυπολογία ποτάμιων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Α»...44 Πιν. 3.2 Ποτάμια υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Ανατολικής Μακεδονίας (11)...45 Πιν. 3.3 Κωδικοποίηση ποτάμιων υδάτινων σωμάτων...46 Πιν. 3.4 Τυπολογία λιμναίων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Α»...48 Πιν. 3.5 Λιμναία υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Ανατολικής Μακεδονίας (11)...49 Πιν. 3.6 Κωδικοποίηση λιμναίων υδάτινων σωμάτων...49 Πιν. 3.7 Τυπολογία παράκτιων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Β»...51 Πιν. 3.8 Παράκτια υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Ανατολικής Μακεδονίας (11)...51 Πιν. 3.9 Κωδικοποίηση παράκτιων υδάτινων σωμάτων...52 Πιν Τυπολογία μεταβατικών υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Β»...53 Πιν Μεταβατικά υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Ανατολικής Μακεδονίας (11)...54 Πιν Κωδικοποίηση μεταβατικών υδάτινων σωμάτων...54 Πιν Τεχνητά και Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Ανατολικής Μακεδονίας (11)...58 Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11) - 3 -

4 Πίνακας 4.1. Ιχθυολογική σύσταση των βιοτικών ομάδων που περιέχονται στους τρεις βιοτικούς τύπους, με γενικές αναφορές στην αφθονία (πυκνότητα) των ειδών Πίνακας 4.2. Κατάλογος των χαρακτηριστικών οικογενειών που συλλέχθηκαν στους τύπους ποταμών RM1, RM2 και RM Πίνακας 4.3. Βιοκοινωνίες που αντιστοιχούν σε συνθήκες αναφοράς για κάθε τύπο παράκτιων και μεταβατικών υδάτινων σωμάτων Πίνακας 4.4. Κατάλογος των χαρακτηριστικών βενθικών ειδών γιά κάθε τύπο βιοτόπου και βιοκοινωνίας Πίνακας 5.1 Βαθμός μείωσης φορτίων από επεξεργασία...91 Πίνακας 5.2 Ρυπαντικά φορτία από τις εν λειτουργία ΕΕΛ του ΥΔ...91 Πίνακας 5.3. Φορτία από τα ανεπεξέργαστα λύματα ανά Δήμο...95 Πίνακας 5.4 Συντελεστής εξαγωγής ανάλογα με τη χρήση γης...97 Πίνακας 5.5. Ομαδοποίηση των χρήσεων γης...97 Πίνακας 5.6. Φορτία ΤΝ και ΤΡ ανά κατηγορία χρήσης γης Πίνακας 5.7 Χαρακτηριστικά ζωικών αποβλήτων (Kg/ημέρα /τόνο σωματικού βάρους) Πίνακας 5.8 Φορτία από την κτηνοτροφία ανά Δήμο Πίνακας 5.9 Συνολικά ρυπαντικά φορτία Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11) - 4 -

5 Κατάλογος Σχημάτων Σχήμα 1.1. Υδατικά Διαμερίσματα ΠΛΑΠ...10 Σχήμα 2.1 Προστατευόμενες περιοχές του υδατικού διαμερίσματος...37 Σχήμα 4.1. Μεθοδολογία για τον καθορισμό των συνθηκών αναφοράς (από: Intercalibration Network)...60 Σχήμα 4.2. Ιεραρχική ομαδοποίηση των ιχθυολογικών δεδομένων από 81 σχετικά αδιατάρακτες θέσεις με βάση τη σύνθεση της ιχθυοκοινότητας (είδη, στρεμματική πυκνότητα), με τη μέθοδο Ward. Η διακεκομμένη γραμμή είναι το κριτήριο ομαδοποίησης (ομοιότητα Bray-Curtis > 50%). Ο χαρακτήρας στο κάτω μέρος κάθε θέσης συμβολίζει την ομάδα στην οποία η θέση αυτή κατατάχθηκε. Τα κεφαλαία γράμματα (Α, Β, C) συμβολίζουν τους τρεις κύριους βιοτικούς τύπους, όπως θα αναφερθούν πιο κάτω (με a, b, c, f και g υποδηλώνονται οι κύριες βιοτικές ομάδες που απαρτίζουν κάθε βιοτικό τύπο). 62 Σχήμα 4.3. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM Σχήμα 4.4. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM Σχήμα 4.5. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM Σχήμα 5.1 Τα βασικά στάδια της γενικής προσέγγισης για την ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεων. Εκείνα τα τμήματα στα μπλε υπόβαθρα στη δεξιά πλευρά είναι τα κύρια τμήματα της ανάλυσης, ενώ εκείνα τα στοιχεία στα άσπρα υπόβαθρα στην αριστερή πλευρά είναι υποστηρικτικά...88 Σχήμα 5.2 Κατανομή των χρήσεων γης στο ΥΔ 11 Ανατολικής Μακεδονίας...99 Σχήμα 5.3 Φορτία ΤΝ ανά κατηγορία χρήσης γης Σχήμα 5.4 Φορτία ΤΡ ανά κατηγορία χρήσης γης Σχήμα 5.5. Συνολικά φορτία ανά πηγή διάχυτης ρύπανσης Σχήματα 5.6. Συνεισφορά κάθε πηγής διάχυτης ρύπανσης στα ρυπαντικά φορτία..105 Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11) - 5 -

6 1. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 1.1 Γενικά Η Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ για τα νερά (στο εξής «η Οδηγία») εισαγάγει μια ολοκληρωμένη και συνολική προσέγγιση και αποτελεί ένα καινοτόμο βήμα για τη διαχείριση των υδατικών πόρων στην Ευρώπη. Εξορθολογικοποιεί και εκσυγχρονίζει την υπάρχουσα υδατική νομοθεσία θέτοντας κοινούς Ευρωπαϊκούς και ευρείς στόχους για το νερό. Οι στόχοι κλειδιά της Οδηγίας όπως συνοψίζονται στο Άρθρο 1 αντιπροσωπεύουν μια ολιστική προσέγγιση στη διαχείριση του νερού στην οποία περιλαμβάνεται το σύνολο του κύκλου του νερού επιφανειακού και υπόγειου κατά μήκος της ροής του, μέχρι στις παράκτιες ζώνες και τη θάλασσα. Αντικειμενικός στόχος όπως αναφέρεται στο Άρθρο 4 είναι ότι τα Κράτη Μέλη θα πρέπει να υλοποιήσουν το σύνολο των δράσεων και των ενεργειών ώστε να επιτύχουν την καλή ποιότητα του υπόγειου και επιφανειακού υδατικού δυναμικού και επί πλέον να εμποδίσουν την υποβάθμιση εκείνων των υδάτινων σωμάτων των οποίων η κατάσταση χαρακτηρίζεται ήδη ως καλή. Η Οδηγία δημιουργεί το πλαίσιο για τη διατήρηση και προστασία της ποσότητας και ποιότητας όλων των υδάτινων σωμάτων, το οποίο: αποτρέπει την περαιτέρω υποβάθμιση, και προστατεύει και βελτιώνει την κατάσταση όλων των υδατικών πόρων προωθεί τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων, μέσω της μακροπρόθεσμης προστασίας των διαθέσιμων υδατικών πόρων ενισχύει την προστασία του υδατικού περιβάλλοντος με την εφαρμογή μέτρων για τη μείωση της απόρριψης ρυπαντικών ουσιών και την εξάλειψη της απόρριψης τοξικών ρυπαντών με βάση κατάλογο προτεραιότητας διασφαλίζει την προοδευτική μείωση της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων συμβάλλει στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων ακραίων φαινομένων, πλημμύρων και ξηρασίας. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού θεσπίζεται μια σειρά ρυθμίσεων που επιχειρούν: να επιτύχουν τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της καλής κατάστασης των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων μέχρι το 2015 να ενοποιήσουν και να συμπληρώσουν την προηγούμενη αποσπασματική ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα νερά να προσεγγίσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων σε επίπεδο υδατικής περιφέρειας, η οποία νοείται αποτελούμενη από μία ή περισσότερες γειτονικές λεκάνες απορροής μαζί με τα συναφή υπόγεια και παράκτια ύδατα, ορίζοντας για την άσκηση της την αρμόδια αρχή Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11) - 6 -

7 να ασκήσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων βάσει προγραμμάτων - σχεδίων διαχείρισης υδατικής περιφέρειας, τα οποία θα καταρτίσει κάθε κράτος-μέλος μέχρι το 2009 και τα οποία θα περιλαμβάνουν τη γενική περιγραφή των χαρακτηριστικών της περιοχής, τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην ποσότητα και την ποιότητα των υδατικών πόρων, τις χρήσεις του ύδατος κλπ. να διασφαλίσουν ρεαλιστική τιμολόγηση όλων των υπηρεσιών, που σχετίζονται με τη χρήση του νερού μέχρι το Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στις συμμετοχικές δράσεις. Ειδικότερα τα Κράτη Μέλη καλούνται να ενθαρρύνουν την ενεργή συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων κατά τα επιμέρους στάδια εφαρμογής της Οδηγίας, καθώς και κατά τη σύνταξη των προγραμμάτων διαχείρισης. Ακόμα, τα Κράτη Μέλη θα πρέπει να ενημερώνουν και να συμβουλεύονται το κοινό, συμπεριλαμβανομένων και των χρηστών, για τα ακόλουθα θέματα: το χρονοδιάγραμμα και πρόγραμμα δράσεων για τη σύνταξη των σχεδίων διαχείρισης, το αργότερο ως το την επισκόπηση των σημαντικών ζητημάτων διαχείρισης, το αργότερο ως το την πρώτη προσέγγιση των σχεδίων διαχείρισης, το αργότερο ως το Η σημαντικότερη αλλαγή πολιτικής που εισάγεται μέσω της Οδηγίας είναι ότι η οικολογική ποιότητα προσδιοριζόμενη από βιολογικές παραμέτρους αποτελεί το «κλειδί» του χαρακτηρισμού της κατάστασης ενός υδάτινου σώματος, υποβοηθούμενου από τους παραδοσιακότερους τρόπους ποιοτικού προσδιορισμού (υδρο-μορφολογικές παράμετροι, φυσικοχημικές συνιστώσες και συγκεντρώσεις ειδικών ρυπαντών μέταλλα ή συνθετικές οργανικές ενώσεις). Μια επίσης νέα αντίληψη που εισάγεται μέσω της οδηγίας είναι η ολοκληρωμένη θεώρηση των υπόγειων και των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων και η συνδυασμένη προσέγγιση δηλαδή τόσο η θέσπιση ορίων στην πηγή όσο και η καθιέρωση προτύπων περιβαλλοντικής ποιότητας στον αποδέκτη καθώς επίσης και η ενσωμάτωση οικονομικών εργαλείων στη διαχείριση των υδατικών πόρων. Τέλος η Οδηγία εφαρμόζεται σε όλα τα υδάτινα σώματα και θεωρεί τη συμμετοχή του κοινού προϋπόθεση για την επιτυχία των στόχων της. Μια ακόμη καινοτομία της Οδηγίας είναι ότι, για πρώτη φορά στην περιβαλλοντική πολιτική της Ε.Ε., προτείνονται από ένα νομικό κείμενο οικονομικές αρχές και μέτρα ως βασικά εργαλεία για την επίτευξη συγκεκριμένων περιβαλλοντικών στόχων. Η σημαντικότερη οικονομική αρχή που εισάγει η Οδηγία είναι η δημιουργία ενός κοινού πλαισίου για τη διαχείριση των υδατικών πόρων που βασίζεται στην ανάκτηση του κόστους των υπηρεσιών νερού. Οι αποκλίσεις που επιτρέπει ως προς την επίτευξη των στόχων της είναι ορισμένες (σε περιπτώσεις που οι στόχοι δεν είναι αντικειμενικά δυνατόν να επιτευχθούν λόγω των περιορισμών της φυσικής δομής του υδάτινου σώματος ή λόγω απρόβλεπτων ή εξαιρετικών καταστάσεων). Ταυτόχρονα όμως απαιτεί την αυστηρότερη προστασία Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11) - 7 -

8 υδάτινων σωμάτων σε ειδικές και καθορισμένες περιπτώσεις (υδάτινα σώματα που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση, ύδατα αναψυχής, ύδατα ευαίσθητα σε θρεπτικά ή υδάτινα σώματα σημαντικά οικονομικά ή οικολογικά). Οι στόχοι που θέτει η Οδηγία για την κατάσταση των υδάτινων σωμάτων επιτυγχάνονται μέσω ενός συστήματος ανάλυσης και σχεδιασμού (σχέδια διαχείρισης) σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού. Μέσα σε κάθε μονάδα σχεδιασμού υπάρχουν τέσσερα (4) διακριτά στοιχεία: Ο χαρακτηρισμός των υδάτινων σωμάτων και ο προσδιορισμός των πιέσεων και των επιδράσεων Η παρακολούθηση Η θέσπιση περιβαλλοντικών στόχων για τα υδάτινα σώματα Η υλοποίηση προγράμματος μέτρων για την υλοποίηση των στόχων Τα σχέδια θα πρέπει να ανανεώνονται κάθε 6 χρόνια, ενώ το πρώτο σχέδιο θα πρέπει να εκπονηθεί 10 χρόνια μετά την υιοθέτηση της Οδηγίας. Στο ίδιο επίπεδο ορίζεται και ο διοικητικός μηχανισμός (Άρθρο 13) που είναι αρμόδιος για την επίτευξη των στόχων. Τα σχέδια διαχείρισης που καταρτίζονται υπόκεινται σε δημόσια διαβούλευση εισάγοντας, έτσι διασφαλίζεται η κοινωνική συμμετοχή και η διαφάνεια στο σύστημα λήψης αποφάσεων. Η οδηγία θα υποκαταστήσει ένα σημαντικό αριθμό οδηγιών που σχετίζονται με το νερό (75/440 ΕOK, 77/795, 79/869/EOK, 78/659/ΕΟΚ, 79/923/EΟΚ, 80/68/EΟΚ και 76/464/EΟΚ) ενώ θα υποβοηθηθεί ως προς την εφαρμογή της από νέες υπό έκδοση σχετικές οδηγίες της Ε.Κ. Συνοπτικά οι κεντρικές δράσεις που πρέπει να αναλάβουν τα Κράτη Μέλη είναι: 1. Να προσδιορίσουν τις μεμονωμένες λεκάνες απορροής ποταμών που βρίσκονται μέσα στο εθνικό τους έδαφός και να τις υπάγουν σε επιμέρους Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΠΛΑΠ) και προσδιορίσουν τις αρμόδιες αρχές μέχρι το 2003 (Άρθρο 3, Άρθρο 24) 2. Να χαρακτηρίσουν τις ΠΛΑΠ από την άποψη των πιέσεων, των επιπτώσεων και των οικονομικών των χρήσεων ύδατος, συμπεριλαμβανομένου ενός καταλόγου των προστατευόμενων ζωνών που βρίσκονται μέσα στην περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού, μέχρι το 2004 (Άρθρο 5, Άρθρο 6, Παράρτημα ΙΙ, Παράρτημα III). 3. Να πραγματοποιήσουν, από κοινού και μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τη διαβαθμονόμηση των συστημάτων ταξινόμησης της οικολογικής κατάστασης μέχρι το 2006 (Άρθρο 2 παράγραφος 22, Παράρτημα V). 4. Να καταστήσουν λειτουργικά τα δίκτυα παρακολούθησης μέχρι το 2006 (Άρθρο 8). Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11) - 8 -

9 5. Με βάση τη σωστή παρακολούθηση και την ανάλυση των χαρακτηριστικών της λεκάνης ποταμών, να προσδιορίσουν μέχρι το 2009 ένα πρόγραμμα μέτρων ώστε επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι της Οδηγίας με οικονομικά αποδοτικό τρόπο (Άρθρο 11, Παράρτημα III). 6. Να παραγάγουν και να δημοσιεύσουν σχέδια διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού (RBMPs) για κάθε ΠΛΑΠ, συμπεριλαμβανομένου του προσδιορισμού των ιδιαίτερα τροποποιημένων υδάτινων σωμάτων, μέχρι το 2009 (Άρθρο 13, Άρθρο 4.3) 7. Να εφαρμόσουν πολιτικές τιμολόγησης ύδατος που ενισχύουν την βιωσιμότητα των υδατικών πόρων μέχρι το 2010 (Άρθρο 9). 8. Να καταστήσουν τα μέτρα του προγράμματος λειτουργικά μέχρι το 2012 (Άρθρο 11). 9. Να εφαρμόσουν τα προγράμματα των μέτρων και να επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το 2015 (Άρθρο 4). Σύμφωνα με το Ν. 1739/87 (ΦΕΚ 201 Α/ ) «Διαχείριση των υδατικών πόρων και άλλες διατάξεις» και ειδικότερα το Άρθρο 1, παρ. 4, έχει θεσμοθετηθεί η διαίρεση της χώρας σε 14 μονάδες (σύνολα λεκανών απορροής) με κατά το δυνατόν όμοιες υδρολογικές - υδρογεωλογικές συνθήκες, οι οποίες αποτελούν το περιφερειακό επίπεδο στον τομέα της διαχείρισης του νερού. Οι μονάδες αυτές ονομάζονται Υδατικά Διαμερίσματα, αντιστοιχούν σε περιοχές λεκάνης απορροής ποταμών (ΠΛΑΠ) και είναι σύμφωνες με τα κριτήρια της Οδηγίας 2000/60 και του σχετικού Καθοδηγητικού Εγγράφου (Guidance Document). Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Ν. 1739/87 Άρθρο 1, παρ. 4, «Υδατικά διαμερίσματα είναι περιοχές οριοθετημένες μεταξύ τους από υδροκρίτες ή νησιωτικές περιοχές, που περιλαμβάνουν ολοκληρωμένα υδρογραφικά δίκτυα, με υδρολογικές συνθήκες κατά το δυνατόν όμοιες. Ο ελληνικός χώρος διαιρείται στα εξής δεκατέσσερα Υδατικά Διαμερίσματα: Δυτικής Πελοποννήσου, Βόρειας Πελοποννήσου, Δυτικής Στερεάς Ελλάδας Ηπείρου, Αττικής, Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας, Θεσσαλίας, Δυτικής Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας, Θράκης» Κρήτης και Νησιών Αιγαίου, όπως ειδικότερα παρουσιάζονται στο χάρτη που συνοδεύει το νόμο αυτόν". Με το Π.Δ. υπ αριθ. 60/98 (ΦΕΚ 61Α/ ) «Καθορισμός χωρικής αρμοδιότητας των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων της Περιφέρειας" και με το Άρθρου 1 αυτού, προσδιορίζεται η χωρική αρμοδιότητα των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων (κάθε Διοικητικής Περιφέρειας) με βάση τα Υδατικά Διαμερίσματα, όπως αυτά καθορίζονται στο Ν. 1739/87 ενώ στο Άρθρο 2 ορίζονται τα ακριβή όρια των Υδατικών Διαμερισμάτων. Σημειώνεται ότι οι Διευθύνσεις Υδάτων της Περιφέρειας που συγκροτούνται με την υπ. αριθμ. οικ / ΚΥΑ αναλαμβάνουν όλες τις αρμοδιότητες των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων της Περιφέρειας, τα τμήματα δε αυτά καταργούνται και το προσωπικό τους μεταφέρεται στις νέες Διευθύνσεις Υδάτων της Περιφέρειας. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11) - 9 -

10 Σχήμα 1.1. Υδατικά Διαμερίσματα ΠΛΑΠ Σε συμμόρφωση με τα οριζόμενα στην Οδηγία, η Ελλάδα εξέδωσε το Ν (ΦΕΚ 280Α / ) «Προστασία και διαχείριση των υδάτων - Εναρμόνιση με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23 ης Οκτωβρίου 2000» με τον οποίο (και με τις κανονιστικές του πράξεις οι οποίες προβλέπεται να εκδοθούν κατ εξουσιοδότησή του) εναρμονίζεται το εθνικό δίκαιο προς τις διατάξεις της Οδηγίας. Με το Ν ορίζονται οι αρμόδιες αρχές για την προστασία και διαχείριση των λεκανών απορροής της χώρας σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Οδηγίας, ενώ ως αρμόδια υπηρεσία για την υλοποίηση των απαιτούμενων εργασιών που προβλέπονται από το Άρθρο 5 της Οδηγίας για κάθε ΠΛΑΠ ορίζεται η Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων (ΚΥΥ) του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (ΥΠΕΧΩΔΕ). Τέλος, με το Προεδρικό Διάταγμα υπ αριθμ. 51/2007 (ΦΕΚ 54Α/ ) «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000» Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11)

11 ενσωματώνονται πλήρως οι διατάξεις και οι ρυθμίσεις των Παραρτημάτων της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Στα ακόλουθα Κεφάλαια παρουσιάζεται για την Περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού (εφεξής Υδατικό Διαμέρισμα) της Ανατολικής Μακεδονίας (ΥΔ 11) η ανάλυση που απαιτείται σύμφωνα με το Άρθρο 5 ως προς τα επιφανειακά ύδατα, δηλαδή: ανάλυση των χαρακτηριστικών της, και επισκόπηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην κατάσταση των επιφανειακών υδάτων σύμφωνα με τις τεχνικές προδιαγραφές του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας. Για την ανάλυση που ακολουθεί λήφθηκαν υπόψη όλα τα σχετικά Καθοδηγητικά Έγγραφα. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11)

12 1.2 Ομάδα Μελέτης Η παρούσα Έκθεση συντάχθηκε από την Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων με τη συνδρομή των ακόλουθων Γραφείων Συμβούλων και Οργανισμών: Ζ&Α Π. ΑΝΤΩΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Α.Μ.Ε. Γ. ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. ΕΠΕΜ Α.Ε. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΚΑΪΜΑΚΗ ΕΛΚΕΘΕ Για τη σύνταξή της Έκθεσης εργάστηκαν οι παρακάτω επιστήμονες: Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων Σωτήρης Μπενέκος Σπύρος Τασόγλου Ζ&Α Π. ΑΝΤΩΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Α.Μ.Ε. Παναγιώτης Αντωναρόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός Ιωάννης Νιάδας, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Υδρολογίας Στάθης Τσελεπίδης, Πολιτικός Μηχανικός Ναυσικά Φαφούτη, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Advanced Computing Χάρης Γιοβανόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός Παναγιώτης Κόντος, Τεχνικός Γεωλόγος Γ. ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. Ιωάννης Καραβοκύρης, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός Δημήτρης Ζαρρής, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Υδρολογίας Bane Todorovic, Μηχανολόγος-Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Ειδικός GIS ΕΠΕΜ Α.Ε. Ανδρέας Λουκάτος, Χημικός, D.E.A. Νίκος Σελλάς, Χημικός Μηχανικός, MSc Υγιεινολόγος Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11)

13 Μαρία Τσούμα, Χημικός Μηχανικός, MSc Μηχανικός Περιβάλλοντος Μαρία Κατσιμπίρη, Γεωλόγος, MSc Διαχείριση Θαλάσσιου Περιβάλλοντος Βαρβάρα Εμμανουηλίδη, Επιστήμων Περιβάλλοντος, MSc Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΚΑΪΜΑΚΗ Παναγιώτα Στυλιανή Καϊμάκη, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός, Μηχανικός Περιβάλλοντος Ελένη Γκουβάτσου, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Μηχανικός Περιβάλλοντος Γιάννης Μουλατσιώτης, Γεωλόγος - Υδρογεωλόγος, Ειδικός σε θέματα GIS ΕΛΚΕΘΕ Πάνος Παναγιωτίδης, Δρ. Υδροβιολόγος Σταμάτης Ζόγκαρης, Βιολόγος - Ιχθυολόγος Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11)

14 2. Γ Ε Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Γ Ρ Α Φ Η Τ Ο Υ Υ Δ Α Τ Ι Κ Ο Υ Δ Ι Α Μ Ε Ρ Ι Σ Μ Α Τ Ο Σ Α Ν Α Τ Ο Λ Ι Κ Η Σ Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν Ι Α Σ (11) 2.1 Γενικά χαρακτηριστικά Γεωγραφικά στοιχεία και διοικητική δομή Το Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Μακεδονίας έχει όρια τα όρη Κερδύλια, Βερτίσκος, Κρούσια και Μπέλες στα δυτικά, το Φαλακρό και τα Όρη Λεκάνης στα ανατολικά -νοτιοανατολικά, τους Κόλπους του Ορφανού (ή Στρυμονικό) και της Καβάλας προς νότο, και προς βορρά την οροσειρά Μπέλες. Η συνολική έκταση του διαμερίσματος είναι km 2. Ο πληθυσμός του διαμερίσματος, με βάση τα απογραφικά στοιχεία της ΕΣΥΕ, το 1991 ήταν κάτοικοι και το 2001 ήταν κάτοικοι, παρουσιάζοντας αύξηση 5.6% (ο πληθυσμός του 2001 έχει υπολογιστεί κατ' εκτίμηση, από τον πληθυσμό των νομών του 2001 και σύμφωνα με τα ποσοστά συμμετοχής του κάθε νομού στο διαμέρισμα το 1991). Στον Πίνακα 2.1, εκτός από την έκταση και τον πληθυσμό, παρουσιάζεται το ποσοστό συμμετοχής της έκτασης και του πληθυσμού (1991) κάθε νομού στο διαμέρισμα. Πίνακας 2.1 Έκταση και πληθυσμός του διαμερίσματος κατά νομό (1991, 2001) Νομός Έκταση τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (km 2 ) Ποσοστό έκτασης νομού που ανήκει στο διαμέρισμα Πληθυσμός τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (1991) Ποσοστό πληθυσμού νομού που ανήκει στο διαμέρισμα (1991) Πληθυσμός τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (2001) Δράμας % % Καβάλας % % Σερρών % % Θεσσ/νίκης % % Κιλκίς % % 445 Σύνολο Το Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Μακεδονίας ανήκει διοικητικά κατά το ήμισυ περίπου στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και κατά το υπόλοιπο ήμισυ στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης. Περιλαμβάνει το σύνολο σχεδόν του Νομού Σερρών, το ήμισυ περίπου των Νομών Δράμας και Καβάλας, και μικρά τμήματα των Νομών Θεσσαλονίκης και Κιλκίς. Αρμόδια για τη διαχείριση και προστασία των υδατικών πόρων των λεκανών απορροής του διαμερίσματος είναι η Διεύθυνση Υδάτων της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (με έδρα την Καβάλα). Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11)

15 Μερικοί από τους λοιπούς φορείς ή και οργανισμούς που λειτουργούν σε περιφερειακό και νομαρχιακό επίπεδο και ασχολούνται γενικά με υδατικά θέματα είναι οι ακόλουθοι, κατά χρήση: Ύδρευση - Διευθύνσεις Αυτοδιοίκησης και Αποκέντρωσης ή Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Διοίκησης σε κάθε νομό, όπου λειτουργούν οι ΤΥΔΚ ως υπηρεσίες της περιφέρειας - οι ΔΕΥΑ των κυριότερων δήμων των νομών (Δράμας, Ελευθερών, Καβάλας Κερκίνης, Πρώτης, Σερρών, Αγ. Γεωργίου, Αμφίπολης, Ηρακλείας, Κορμίστας και Ροδολίβους). Άρδευση - Διεύθυνση ή Τμήμα Εγγείων Βελτιώσεων που συναντάται ανάλογα με τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και ως Τμήμα Διαχείρισης Υδάτινων Πόρων & Εκμηχάνισης της Γεωργίας, ή Υδροοικονομίας & Εκμηχάνισης Γεωργίας, ή Εγγείων Βελτιώσεων & Υδάτινων Πόρων, ή Υδροοικονομίας - Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων, δηλ. ΓΟΕΒ (π.χ. Σερρών) και ΤΟΕΒ (π.χ. Δράμας, Καβάλας, Σερρών). Βιομηχανία - Διεύθυνση ή Τμήμα Βιομηχανίας ή Διεύθυνση ή Τμήμα Ορυκτού Πλούτου και Βιομηχανίας, σε επίπεδο νομού - ΒΙΠΕ Δράμας και Σερρών. Εκτός από τους παραπάνω φορείς, σε κάθε περιφέρεια υπάρχουν οι ακόλουθες διευθύνσεις που εμπλέκονται γενικότερα σε θέματα υδατικών πόρων: Διεύθυνση Δημοσίων Έργων, όπου λειτουργούν τα Τμήματα Υδραυλικών Έργων και Εγγείων Βελτιώσεων Διεύθυνση Ελέγχου Κατασκευής Έργων (Δ.Ε.Κ.Ε.), όπου λειτουργεί το Τμήμα Εποπτείας Υδραυλικών Έργων Διεύθυνση Περιβάλλοντος & Χωροταξίας. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11)

16

17 2.1.2 Γεωμορφολογικά - γεωλογικά χαρακτηριστικά Το υδατικό διαμέρισμα είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος πεδινό και κατά το μικρότερο τμήμα του ορεινό και ημιορεινό. Οι πεδιάδες των Σερρών και της Δράμας αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα του διαμερίσματος. Η κατανομή των υψομέτρων είναι η ακόλουθη: το 10% της έκτασης του διαμερίσματος έχει υψόμετρο πάνω από m, το 49% μεταξύ 200 και m, και το 41% έχει υψόμετρο μικρότερο των 200 m. Το διαμέρισμα περιλαμβάνει τους ορεινούς όγκους των Κερδυλίων (1 091 m), του Βερτίσκου (1 103 m), των Κρουσίων (1 179 m) και του Μπέλες (2 031 m) στο δυτικό όριο, τον Όρβηλο (2 212 m) στο κεντρικό τμήμα, και το Φαλακρό (2 111 m), τα Όρη Λεκάνης (1 298 m) και το Παγγαίο (1 956 m) στα ανατολικά-νοτιοανατολικά (ΥΒΕΤ, 1989, ΙΓΜΕ, 1996). Η μορφολογία των ακτών του διαμερίσματος είναι ιδιαίτερα ομαλή και περιλαμβάνει τους ανοικτούς Κόλπους του Ορφανού (ή Στρυμονικό) στα δυτικά και της Καβάλας στα ανατολικά, καθώς και πολλούς μικρούς κόλπους. Η γεωλογική δομή του διαμερίσματος είναι η ακόλουθη: οι πεδιάδες καλύπτονται από αλλουβιακές αποθέσεις και τα κράσπεδά τους από διλλουβιακές αποθέσεις με μέγιστο πάχος 400 m. Υπάρχουν επίσης νεογενείς αποθέσεις μέγιστου πάχους m. Οι σχηματισμοί του υποβάθρου ανήκουν κατά το δυτικό ήμισυ στη Σερβομακεδονική Μάζα και κατά το ανατολικό στη Μάζα της Ροδόπης. Οι δύο μάζες διαχωρίζονται από το Στρυμόνα ποταμό. Η Μάζα της Ροδόπης περιλαμβάνει δύο σειρές πετρωμάτων: την κατώτερη των γνευσίων και την ανώτερη των μαρμάρων. Η Σερβομακεδονική μάζα περιλαμβάνει επίσης δύο σειρές πετρωμάτων: την κατώτερη (των Κερδυλίων), με μάρμαρα, γνεύσιους και αμφιβολίτες και την ανώτερη (του Βερτίσκου), με γνεύσιους, μαρμαρυ-γιακούς σχιστόλιθους και στρώματα μαρμάρων. Στη δομή της περιοχής μετέχουν, ακόμη, εκρηξιγενή πετρώματα. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11)

18 2.1.3 Κλίμα Η μέση ετήσια θερμοκρασία κυμαίνεται από 14.5 ως 16.0 C. Το ετήσιο θερμομετρικό εύρος ξεπερνά τους 21 C. Ο πιο θερμός μήνας είναι ο Ιούλιος και ο πιο ψυχρός ο Ιανουάριος. Το μέσο ετήσιο ύψος των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων στο Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Μακεδονίας είναι 675 mm. Μεταβάλλεται από 500 έως 600 mm περίπου στα παράκτια και πεδινά, 600 ως mm στο εσωτερικό και υπερβαίνει τα mm στα ορεινά. Ως ενδεικτικές τιμές της ετήσιας βροχόπτωσης στο πεδινό τμήμα του διαμερίσματος αναφέρονται τα 508 mm στο σταθμό Δράμας και τα 576 mm στο σταθμό Αμυγδαλεώνα Καβάλας. Οι περισσότερες βροχές πέφτουν κατά τη χειμερινή και εαρινή περίοδο. Σποραδικές βροχές παρατηρούνται καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Σε σχέση με νοτιότερα υδατικά διαμερίσματα της χώρας, αυξημένο παρουσιάζεται το ποσοστό συμμετοχής στην ετήσια βροχόπτωση της βροχόπτωσης της θερινής περιόδου. Οι χιονοπτώσεις είναι συνηθισμένο φαινόμενο και λαμβάνουν χώρα κατά την περίοδο Σεπτεμβρίου -Απριλίου. Οι χαλαζοπτώσεις είναι σπάνιες. Η μέση ετήσια νέφωση είναι περίπου 4.5 βαθμίδες. Ο αριθμός των αίθριων ημερών κυμαίνεται από 100 ως 120. Η μέση ετήσια σχετική υγρασία κυμαίνεται από 65% ως 70%. Σε ό,τι αφορά την ξηρασία, στο νότιο τμήμα του υδατικού διαμερίσματος εμφανίζεται ξηρή περίοδος 2 ως 4 μηνών η οποία όμως μειώνεται βαθμιαία προς τα βόρεια σε 1 ως 2 μήνες (ΥΒΕΤ, 1989). Στο υδατικό διαμέρισμα επικρατούν οι βόρειοι άνεμοι το χειμώνα και οι νότιοι το καλοκαίρι. Χαρακτηριστικός βόρειος και ψυχρός άνεμος είναι ο Ρουπελιώτης που πνέει στην πεδιάδα των Σερρών. Στον Πίνακα 2.2 δίνονται κλιματολογικά δεδομένα για μετεωρολογικούς σταθμούς του διαμερίσματος. Πίνακας 2.2 Κλιματολογικά δεδομένα για μετεωρολογικούς σταθμούς του διαμερίσματος Δράμα Καβάλα (Αμυγδαλεών) Καβάλα (πόλη) Περίοδος παρατηρήσεων Μέση ετήσια θερμοκρασία ( C) Απολύτως μέγιστη θερμοκρασία ( C) Απολύτως ελάχιστη θερμοκρασία ( C) Μέση σχετική υγρασία 66.3% 70% 65.5% Νέφωση (όγδοα) Μέση ετήσια βροχόπτωση (mm) Μέσος ετήσιος αριθμός ημερών βροχής Μέσος ετ. αριθμός ημερών Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11)

19 χιονόπτωσης Μέσος ετήσιος αριθμός ημερών χαλαζιού Μέσος ετήσιος αριθμός ημερών ομίχλης Πηγή: ΕΜΥ (1999) Αναπτυξιακή ταυτότητα Το Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Μακεδονίας έχει μεγάλη διαφορά από τη Διοικητική Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, της οποίας καταλαμβάνει το δυτικό τμήμα. Πρόκειται για σχετικά μικρό, από πλευράς πληθυσμού και λοιπών μεγεθών, υδατικό διαμέρισμα, με χαμηλές αναπτυξιακές επιδόσεις. Η ύπαρξη της Καβάλας, που αποτελεί ένα από τα σημαντικά αστικά κέντρα της χώρας, δεν προσθέτει δυναμισμό στο διαμέρισμα, λόγω της κρίσης αποβιομηχανοποίησης που περνά η πόλη. Πράγματι, το άλλοτε ακμαίο διοικητικό κέντρο της Καβάλας χάνει σταδιακά τα προνόμιά του, αντιμετωπίζοντας σοβαρά προβλήματα ανεργίας, μετεγκατάστασης επιχειρήσεων και έλλειψης υποδομών (τα έργα ανάπλασης του λιμένος Καβάλας καθυστερούν, η σιδηροδρομική γραμμή εξαιρεί την Καβάλα, το νέο λιμάνι στη Νέα Καρβάλη ολοκληρώθηκε πρόσφατα). Τα ισχυρά κίνητρα για τη Θράκη λειτούργησαν ανασταλτικά για την Καβάλα, γεγονός που δεν προβλέπεται να μεταβληθεί ριζικά κατά τα επόμενα χρόνια. Οι φυσικοί πόροι της περιοχής (δασικοί και ορυκτοί στο Νομό Δράμας, καπνά στο Νομό Σερρών), καθώς και οι παραδοσιακές ειδικεύσεις (αλιεία και αλίπαστα στο Νομό Καβάλας, εξορύξεις στο Νομό Δράμας), δεν αποτελούν βάση σημαντικού αναπτυξιακού δυναμισμού. Ο τουρισμός είναι ο τομέας που έχει προοπτικές θετικής εξέλιξης, λόγω κυρίως της αυξανόμενης εισροής τουριστών από τις πρώην κομμουνιστικές χώρες, αλλά στα περιορισμένα μεγέθη που επιτρέπουν οι όχι ιδιαίτερα σημαντικοί αντίστοιχοι πόροι. Υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης και άλλων μορφών τουρισμού, πέραν του παραδοσιακού παραθεριστικού, όπως ιστορικός, θρησκευτικός, ιαματικός, οικολογικός κλπ. Το ΑΕΠ του διαμερίσματος είναι λίγο μικρότερο του μέσου όρου της χώρας και η κατανομή του στους παραγωγικούς τομείς είναι 31.8% στον πρωτογενή, 27.3% στο δευτερογενή και 40.9% στον τριτογενή με βάση την απογραφή του 1991 (τα αντίστοιχα του μέσου όρου χώρας είναι 16.8%, 27.8% και 55.4%). Η κατανομή της απασχόλησης είναι αντίστοιχα 27.6%, 32.5% και 39.8%. Τα στοιχεία αυτά αποδεικνύουν τη μεγάλη συμμετοχή του πρωτογενή τομέα στην ανάπτυξη του διαμερίσματος. Με τις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται στην περιοχή, λόγω των καλών σχέσεων με τους βόρειους γείτονες, το διαμέρισμα μπορεί, με τον κατάλληλο σχεδιασμό και προετοιμασία, να αποτελέσει πόλο έλξης για την εγκατάσταση ποικίλων παραγωγικών δραστηριοτήτων, με στόχο όχι μόνο την εγχώρια αλλά και την αγορά του ευρύτερου βαλκανικού χώρου. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11)

20 Οι άξονες πολιτικής στους οποίους επικεντρώνονται οι απαραίτητες παρεμβάσεις για την οικονομική ανάπτυξη της Ανατολικής Μακεδονίας είναι η δημιουργία και ο εκσυγχρονισμός των υποδομών, η ανάδειξη και αξιοποίηση των ανθρώπινων πόρων, η βελτίωση και το άνοιγμα της αγοράς προς τις βαλκανικές χώρες. 2.2 Υδρολογικό ισοζύγιο - Προσφορά νερού Κύριες υδρολογικές λεκάνες Η κύρια υδρολογική λεκάνη του υδατικού διαμερίσματος είναι εκείνη του Στρυμόνα ή, ακριβέστερα, το κατάντη τμήμα της ευρύτερης λεκάνης του Στρυμόνα, της οποίας το ανάντη τμήμα βρίσκεται σε βουλγαρικό έδαφος. Ο ποταμός Στρυμόνας έχει δύο κλάδους: (α) τον κύριο κλάδο που εισέρχεται στο ελληνικό έδαφος από τη Βουλγαρία, και (β) τον παραπόταμο Αγγίτη. Μετά την είσοδο στο ελληνικό έδαφος ο ποταμός συναντά τον Αγγίτη, ο οποίος δέχεται και τα νερά της στραγγιστικής τάφρου των Τεναγών των Φιλίππων. Στη συνέχεια, ο ποταμός εκβάλλει στον Κόλπο Ορφανού ή αλλιώς Στρυμονικό Κόλπο. Εκτός από το Στρυμόνα, στο διαμέρισμα υπάρχουν και πολλά μικρά υδατορεύματα, κυρίως παραλιακά, από τα οποία τα σημαντικότερα είναι ο Μαρμαράς, που αποχετεύει τα νερά της Πιερίας Κοιλάδας (μεταξύ Παγγαίου και Συμβόλου Όρους) και το ρέμα Νέας Καρβάλης στο ανατολικό πεδινό τμήμα του διαμερίσματος. Άξια λόγου είναι ακόμη η ιδιόμορφη κλειστή λεκάνη Οχυρού στα βόρεια του διαμερίσματος. Στο υδατικό διαμέρισμα σχηματίζονται επίσης οι μικρές φυσικές λίμνες των Μαγγάνων και της Χρυσούπολης, ενώ σημαντικό ρόλο έχει η τεχνητή λίμνη Κερκίνη στον άνω ρου του Στρυμόνα, η οποία έχει κατασκευαστεί με κύριο στόχο την ανάσχεση των πλημμυρών του ποταμού και σήμερα αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους υγρότοπους της χώρας. Η έκταση των κύριων λεκανών του διαμερίσματος παρουσιάζεται στον Πίνακα 2.3. Τα όρια των κυριότερων λεκανών καθορίζονται από τις ακόλουθες οροσειρές: Λεκάνη Στρυμόνα (μαζί με τον Αγγίτη): Κερδύλια, Βερτίσκος, Κρούσια, Μπέλες στο δυτικό όριο, Φαλακρό, Όρη Λεκάνης και Παγγαίο στα ανατολικά-νοτιοανατο- λικά. Λεκάνη Μαρμαρά: Παγγαίο προς τα βόρεια και Σύμβολο προς νότο. Στοιχεία για υδρολογικά μεγέθη των παραπάνω λεκανών δίνονται στον Πίνακα 2.4. Στον Πίνακα 2.5 παρουσιάζονται οι μέσες μηνιαίες τιμές της απορροής της λεκάνης του Αγγίτη, κατάντη της θέσης Κρηνίδα, όπου υπάρχει φράγμα. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11)

21 Πίνακας 2.3 Έκταση κυριότερων λεκανών Έκταση (km Λεκάνη ) Στρυμόνας(σύνορα) Στρυμόνας (σύνολο ανάντη εξόδου λίμνης Κερκίνης) Αγγίτης (Κρηνίδες) Αγγίτης (Κρηνίδες ως τη συμβολή με κύριο κλάδο) 369 Αγγίτης (σύνολο) Στρυμόνας (κύριος κλάδος κατάντη εξόδου λίμνης Κερκίνης) Κλειστή λεκάνη Οχυρού 472 Μαρμαράς 234 Υπόλοιπα (μαζί με το ρέμα Νέας Καρβάλης) 586 Σύνολο Σύνολο επί ελληνικού εδάφους Πηγή: Παρόν έργο, ΥΒΕΤ (1989), ΥΠΕΧΩΔΕ (1994) Πίνακας 2.4 Μέσα ετήσια υδρολογικά μεγέθη κυριότερων λεκανών του διαμερίσματος Λεκάνη Θέση Έκταση (km 2 ) Βροχόπτωση (mm) Βροχόπτωση (hm 3 ) Απορροή (hm 3 ) 1 Στρυμόνας Σύνορα* Αγγίτης Κρηνίδα** *εισροή από Βουλγαρία ** κατάντη φράγματος Πίνακας 2.5 Μέση μηνιαία απορροή λεκάνης Αγγίτη στη θέση Κρηνίδα (hm 3 ) (έτη παρατηρήσεων ως ) Οκτ Νοε Δεκ Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μαϊ Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Έτος Πηγή: ΔΕΗ Ο Πίνακας 2.6 περιλαμβάνει τις μέσες μηνιαίες τιμές βροχόπτωσης σε δύο σταθμούς του διαμερίσματος. Πίνακας 2.6 Μέση μηνιαία και ετήσια βροχόπτωση σε σταθμούς του διαμερίσματος (mm) Καβάλα Σέρρες Οκτ Νοε Δεκ Ιαν Φεβ Mαρ Απρ Μαϊ Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Έτος Πηγή: ΕΜΥ (1999) Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11)

22 Στον Πίνακα 2.7 παρουσιάζονται οι μέσες μηνιαίες τιμές της ρυθμισμένης παροχής του Αγγίτη στη θέση Κρηνίδα. Στην περίπτωση του Αγγίτη, η ρυθμισμένη παροχή αναφέρεται σε θέση έργου ρύθμισης της ροής με σκοπό την απόληψη αρδευτικού νερού. Λόγω των σημαντικών απολήψεων νερού ανάντη του έργου αλλά και λόγω της αποθήκευσης έστω και μικρού όγκου νερού στο έργο αυτό, δεν είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν τα συγκεκριμένα δεδομένα ρυθμισμένης παροχής για οποιαδήποτε εκτίμηση της προσφοράς νερού στη λεκάνη του Αγγίτη. Αναφέρονται μόνον ενδεικτικά, καθόσον δίνουν μια αίσθηση των ποσοτήτων νερού που παραμένουν στην κοίτη του ποταμού στο κατάντη τμήμα του. Πίνακας 2.7 Μέση μηνιαία ρυθμισμένη παροχή της λεκάνης του Αγγίτη στη θέση Κρηνίδα (hm 3 ) (έτη παρατηρήσεων και ) Οκτ Νοε Δεκ Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μαϊ Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Έτος Πηγή: ΔΕΗ Αξιολόγηση ποιοτικής κατάστασης επιφανειακών υδάτων Η αξιολόγηση της ποιοτικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων του Υδατικού Διαμερίσματος Ανατολικής Μακεδονίας πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της μελέτης Εθνικό Πρόγραμμα Διαχείρισης και Προστασίας των Υδατικών Πόρων, ΕΜΠ 2007με βάση στοιχεία μετρήσεων του Υπουργείου Γεωργίας για τους ποταμούς Στρυμόνα, Αγγίτη και Μαρμαρά και του ΕΚΘΕ για τον ποταμό Πόροια (παραπόταμος του Στρυμόνα). Επίσης για τους ποταμούς Στρυμόνα και Αγγίτη αξιολογήθηκαν επεξεργασμένα στοιχεία μετρήσεων θρεπτικών και οργανικού άνθρακα του ΥΠΕΧΩΔΕ για την περίοδο Επιπλέον για τον ποταμό Στρυμόνα λήφθηκαν υπόψη οι μετρήσεις μικρο-οργανικών και μετάλλων του Πανεπιστημίου Αιγαίου για τη περίοδο Στη συνέχεια ακολουθούν τα συμπεράσματα της αξιολόγησης της ποιοτικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων του διαμερίσματος με βάση τα ως άνω στοιχεία. Ποταμός Στρυμόνας Για τον ποταμό Στρυμόνα υπάρχουν στοιχεία μετρήσεων 29 παραμέτρων για την περίοδο σε τρεις χαρακτηριστικές θέσεις, τη σιδηροδρομική γέφυρα Σιδηροκάστρου, τη γέφυρα Λυγαριάς και το αρδευτικό αντλιοστάσιο Μυρκίνου. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των μετρήσεων της περιόδου αυτής, οι συγκεντρώσεις των νιτρικών, νιτρωδών και αμμωνιακών είναι αρκετά χαμηλές ώστε να καθιστούν τον ποταμό κατ αρχήν κατάλληλο για πρόσληψη νερού προς πόση και τον κατατάσσουν στην κατηγορία Α1 (Οδηγία 75/440/ΕΟΚ). Σχετικά αυξημένες σε σχέση με ιστορικά παλαιότερα στοιχεία εμφανίζονται οι συγκεντρώσεις φωσφόρου που σε ορισμένες περιπτώσεις υπερβαίνουν τα συνιστώμενα όρια της Οδηγίας 75/440/ΕΟΚ. Μετρήσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ για την περίοδο υποδεικνύουν Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11)

23 ελαφρώς αυξημένες συγκεντρώσεις BOD. Σε όλες τις θέσεις (Ρούπελ, συμβολή Μπελίτσα και εκβολές) έχουν καταγραφεί τιμές μεγαλύτερες από 25 mg/l, ενώ και στις τρεις θέσεις η μέση τιμή κυμαίνεται γύρω στα 6.5 mg/l BOD. Για τον ποταμό Στρυμόνα υπάρχουν, επίσης, αποτελέσματα μετρήσεων μικροοργανικών και μετάλλων που πραγματοποιήθηκαν από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου την περίοδο Οκτωβρίου Σεπτεμβρίου 1999 σε δύο σημεία δειγματοληψίας. Από τα αποτελέσματα των αναλύσεων φαίνεται ότι αναφορικά με τις εξεταζόμενες πτητικές οργανικές ενώσεις, τα φυτοφάρμακα, τα μέταλλα και τα ζιζανιοκτόνα οι συγκεντρώσεις που καταγράφηκαν είναι χαμηλότερες από τα όρια που έχουν καθοριστεί με την Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου υπ'αριθμόν 2/ , με την οποία έγινε ο καθορισμός των κατευθυντήριων και οριακών τιμών ποιότητας των νερών από απορρίψεις ορισμένων επικίνδυνων ουσιών που υπάγονται στον Kατάλογο ΙΙ της Οδηγίας 76/464/ΕΟΚ. Εξαίρεση αποτελούν το αρσενικό, το αργίλιο, ο σίδηρος και το μαγγάνιο οι συγκεντρώσεις των οποίων υπερβαίνουν τα ανώτατα επιτρεπόμενα όρια που έχουν καθορισθεί από την Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου υπ'αριθμόν 2/ Αναλυτικότερα έχουν καταγραφεί στη μία θέση δειγματοληψίας συγκεντρώσεις αρσενικού υψηλότερες από το άνω όρο των 10 μg/l (μέση τιμή 11.6 μg/l). Θα πρέπει, επίσης, να σημειωθεί ότι ο ποταμός Στρυμόνας έχει χαρακτηρισθεί ως ευαίσθητος σύμφωνα με την ΚΥΑ υπ'αριθμόν 19661/1982/ Ποταμός Αγγίτης Για τον ποταμό Αγγίτη υπάρχουν στοιχεία μετρήσεων 20 παραμέτρων για την περίοδο και σε τέσσερις χαρακτηριστικές θέσεις: m, m, 600 m και 300 m κατάντη των εκβολών αποβλήτων, σύμφωνα με τα οποία τα νερά του ποταμού καλύπτουν τις προϋποθέσεις της κατηγορίας Α1 της Οδηγίας 75/440/ΕΟΚ. Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι με εξαίρεση τη δεύτερη θέση έχουν καταγραφεί περιστασιακά χαμηλές συγκεντρώσεις διαλυμένου οξυγόνου. Επίσης σε όλες τις θέσεις οι τιμές των νιτρικών υπερβαίνουν τα 25 mg/l (για το 95% των δειγμάτων), όχι όμως και την επιτακτική τιμή των 50 mg/l. Θα πρέπει να σημειωθεί, επίσης, ότι με την ΚΥΑ υπ'αριθμόν 19661/1982/ ο ποταμός Αγγίτης έχει χαρακτηρισθεί ως ευαίσθητος. Ποταμός Μαρμαράς Για τον ποταμό Μαρμαρά υπάρχουν στοιχεία μετρήσεων 20 παραμέτρων για την περίοδο από το Υπουργείο Γεωργίας σε δύο χαρακτηριστικές θέσεις: το Μονόλιθο Ποδοχωρίου και τη γέφυρα Λουτρών Ελευθέρων. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των μετρήσεων της περιόδου αυτής για την πρώτη θέση (Μονόλιθος Ποδοχωρίου) τα χαρακτηριστικά του ποταμού είναι ικανοποιητικά και οι τιμές όλων των παραμέτρων βρίσκονται εντός των ορίων που καθορίζονται για την κατηγορία Α1. Ωστόσο σημαντική διαφοροποίηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών παρατηρείται στη δεύτερη θέση (Λουτρά Ελευθερών), η οποία λόγω του γεγονότος ότι βρίσκεται κοντά στις εκβολές του ποταμού στη θάλασσα, εμφανίζει υψηλές τιμές αγωγιμότητας και χλωριόντων. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 95% των τιμών για την ηλεκτρική αγωγιμότητα και τα χλωριόντα ανέρχεται σε μmhos/cm και 16.5 mg/l, ενώ οι τιμές των νιτρικών βρίσκονται στο διάστημα mg/l. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11)

24 Λίμνη Κερκίνη Για τη λίμνη Κερκίνη υπάρχουν επεξεργασμένα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ για την περίοδο που αφορούν μετρήσεις θρεπτικών, οργανικού άνθρακα, διαλυμένου οξυγόνου κ.ά. Οι τιμές όλων των παραμέτρων βρίσκονται σε ικανοποιητικά επίπεδα και κατατάσσουν τη λίμνη στην κατηγορία Α1. Εξαίρεση αποτελεί τo BOD, με τη μέση τιμή όλων των δειγμάτων της περιόδου να ανέρχεται σε 8.8 mg BOD/L, ενώ έχουν μετρηθεί και συγκεντρώσεις της τάξης των 33 mg/l BOD. Ως προς την τροφική κατάσταση η λίμνη φαίνεται να αντιμετωπίζει προβλήματα ευτροφισμού καθώς η μέση συγκέντρωση του ολικού φωσφόρου, ο οποίος φαίνεται να είναι και ο περιοριστικός παράγοντας, βρίσκεται στα 150 μg/l P. Συμπερασματικά θα πρέπει να σημειωθεί ότι για την εκτίμηση της ποιοτικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων του υδατικού διαμερίσματος Ανατολικής Μακεδονίας, τα ελλιπή δεδομένα θα πρέπει να εμπλουτιστούν με ένα συστηματικό πρόγραμμα δειγματοληψιών και αναλύσεων, ιδιαιτέρως όσον αφορά στις συγκεντρώσεις των νιτρικών, νιτρωδών, αμμωνιακών και φωσφόρου Κύριες υδρογεωλογικές λεκάνες Στο υδατικό διαμέρισμα αναπτύσσονται τρεις κύριες καρστικές ενότητες με υδρογεωλογικό ενδιαφέρον: Η ενότητα λεκάνης Σερρών, που περιλαμβάνει τα μάρμαρα που δομούν τους ορεινούς όγκους του Άγκιστρου και του Μενοικίου. Εκεί αναπτύσσονται τα ακόλουθα κύρια καρστικά συστήματα: α. Καρστικό σύστημα Μενοικίου, που αποστραγγίζεται μέσω των πηγών Αγ. Ιωάννη, με μέση παροχή 0.51 m 3 /s ή σε όγκο απορροής 16 hm 3 /έτος (με βάση δεδομένα της περιόδου ). β. Καρστικό σύστημα Αγκίστρου, που εκφορτίζεται μέσω των πηγών Μύλοι και Ντελι-Κράβα, με μέση παροχή 0.61 και 1.15 m 3 /s αντίστοιχα (συνολικός όγκος απορροής 55 hm 3 /έτος). Η καρστική ενότητα λεκάνης Δράμας (Αγγίτης), που εκφορτίζεται από σειρά πηγών, οι οποίες φαίνονται στον Πίνακα 2.8, με συνολική εκτιμημένη μέση ετήσια απορροή 240hm 3 /έτος. Η καρστική ενότητα λεκάνης Μαρμαρά, που εκφορτίζεται από δύο σειρές πηγών με συνολική εκτιμημένη μέση ετήσια απορροή 11hm 3 /έτος. Στο υδατικό διαμέρισμα, εκτός από τις καρστικές ενότητες, αναπτύσσονται και προσχωματικοί υδροφορείς: α. στη λεκάνη Σερρών, με έκταση km 2 και μέσα ετήσια ρυθμιστικά αποθέματα περίπου 165 hm 3 /έτος β. στη λεκάνη Δράμας (Αγγίτη) με έκταση 620 km 2 και μέσα ετήσια ρυθμιστικά αποθέματα περίπου 30hm 3 /έτος Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11)

25 γ. στη λεκάνη Μαρμαρά, με μέσα ετήσια ρυθμιστικά αποθέματα της τάξεως των 5 hm 3 /έτος. Τα παραπάνω στοιχεία σχετικά με τις υδρογεωλογικές λεκάνες του υδατικού διαμερίσματος λήφθηκαν από διάφορες μελέτες του ΙΓΜΕ. Οι κυριότερες πηγές που εμφανίζονται στο υδατικό διαμέρισμα παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.8. Στον ίδιο πίνακα δίνεται και μια εκτίμηση του δυναμικού των πηγών αυτών. Η συνολική μέση ετήσια παροχή τους είναι 316hm 3 /έτος. Πίνακας 2.8 Κυριότερες πηγές του υδατικού διαμερίσματος Ονομασία Παροχή (hm 3 /έτος) Αγ. Ιωάννης 16.0 Σιδηρόκαστρο - Ζεστά Νερά 7.0 Άγκιστρο - Θερμή 0.4 Άγκιστρο -Μύλοι 19.0 Ντελί Κράνα 36.0 Πηγή Ελαιώνα 0.6 Αγ. Βαρβάρα 38.0 Μααρά 71.0 Συμβολή 22.0 Γαλ. Νερά 23.0 Κεφαλάρι 58.0 Καρνάντζα 25.0 Σύνολο Πηγή: ΙΓΜΕ (1996) Αξιολόγηση ποιοτικής κατάστασης υπόγειων υδάτων Στο Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Μακεδονίας αναπτύσσονται σημαντικοί υδροφορείς στους καρστικοποιημένους σχηματισμούς (μάρμαρα και διλλουβιακά λατυποκροκαλοπαγή), στις αλλουβιακές προσχώσεις των πεδινών εκτάσεων, στα κροκαλοπαγή, στους μαργαϊκούς ασβεστόλιθους και στους ψαμμίτες του Νεογενούς. Πλούσια υδροφορία τόσο στα επιφανειακά όσο και στα βαθύτερα στρώματα αναπτύσσεται στις αλλουβιακές αποθέσεις στις πεδιάδες Σερρών, Δράμας και Νευροκοπίου. Πολλές καρστικές πηγές, μερικές από τις οποίες έχουν μεγάλες παροχές (πηγές Αγκίστρου, λεκάνη Σερρών), αναβλύζουν από την επιφάνεια των λατυποκροκαλοπαγών. Η μεγάλη δυναμικότητα των πηγών αυτών οφείλεται κυρίως στις έμμεσες πλευρικές μεταγγίσεις υπογείων καρστικών νερών από τα μάρμαρα της περιοχής. Στα νεογενή η ανάπτυξη των υδροφορέων εξαρτάται από τα ποσοστά των κροκαλοπαγών, των μαργαϊκών ασβεστολίθων και την τεκτονικής τους καταπόνηση. Σε πολλές θέσεις στη λεκάνη των Σερρών και της Δράμας βαθιές υδρογεωτρήσεις συνεκμεταλλεύονται προσχωματικούς και νεογενείς υδροφορείς. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11)

26 Τα μάρμαρα που έχουν μεγάλη εξάπλωση στο ανατολικό τμήμα του υδατικού διαμερίσματος αποτελούν το σημαντικότερο παράγοντα στην εκδήλωση πολλών και μεγάλης παροχής πηγών στο τμήμα αυτό. Αντίθετα στο δυτικό τμήμα του υδατικού διαμερίσματος η επιφανειακή ανάπτυξη των μαρμάρων είναι περιορισμένη. Στο Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Μακεδονίας έχουν πραγματοποιηθεί μετρήσεις της ποιοτικής κατάστασης των υπογείων υδάτων στα πλαίσια δύο ερευνητικών προγραμμάτων που ανατέθηκαν από το ΥΠΕΧΩΔΕ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ( ) και στο Πανεπιστήμιο Πατρών ( ). Στοιχεία υπάρχουν επίσης για την περίοδο διαθέσιμα από το ΥΠΕΧΩΔΕ. Η κατωτέρω αξιολόγηση διεξήχθη στα πλαίσια της μελέτης Εθνικού Προγράμματος Διαχείρισης και Προστασίας των Υδατικών Πόρων, ΕΜΠ Ειδικότερα, στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος με τίτλο «Δημιουργία δικτύου παρακολούθησης της ποιότητας των υπογείων νερών από νιτρικά, νιτρώδη και αμμωνία» που εκπονήθηκε από ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Αθηνών (Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γ. Στουρνάρας, 1994), πραγματοποιήθηκε μία σειρά από μετρήσεις των παραπάνω ρύπων κατά την καλοκαιρινή περίοδο του 1993 σε 10 συνολικά θέσεις. Η πραγματοποίηση των δειγματοληψιών κατά την θερινή περίοδο έχει διττό αποτέλεσμα: αφενός κατά την θερινή περίοδο η αραίωση των ρύπων είναι μικρότερη λόγω χαμηλότερων παροχών και αφετέρου η αδρανοποίηση των ρύπων κατά την διέλευσή τους δια μέσου της ακόρεστης ζώνης είναι μεγαλύτερη λόγω αύξησης του πάχους της ακόρεστης ζώνης. Από τα 10 σημεία δειγματοληψίας (τα οποία είναι όλα υδρογεωτρήσεις), τα 7 αφορούν σε προσχωματικούς υδροφορείς και τα 3 σε συνεκμετάλλευση τεταρτογενών και νεογενών υδροφορέων. Ο λόγος που προτιμήθηκαν οι προσχώσεις είναι διότι αυτές βρίσκονται κατά κύριο λόγο στις περιοχές που υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση σημειακών και διάχυτων πηγών ρύπανσης. Αντίστοιχα, στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος με τίτλο «Προστασία των υπογείων νερών από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης (καθορισμός ευαίσθητων ζωνών)» που εκπονήθηκε από ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Πατρών (Πανεπιστήμιο Πάτρας, Γ. Καλλέργης, 1999), πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις των συγκεντρώσεων των νιτρικών, νιτρωδών και αμμωνιακών σε 19 σημεία ελέγχου για την περίοδο Απρίλιος Νοέμβριος Το σύνολο των σημείων είναι γεωτρήσεις μικρού και μεγάλου βάθους στην πεδιάδα των Σερρών, της Δράμας και του Παρανεστίου, με εξαίρεση 1 που είναι πηγή που βρίσκεται μέσα στην πόλη της Δράμας. Τα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ προέρχονται από τη βάση δεδομένων του Εθνικού Δικτύου Πληροφοριών Περιβάλλοντος (ΕΔΠΠ) και αφορούν μετρήσεις αζωτούχων ενώσεων, χλωριόντων, θειικών, ηλεκτρικής αγωγιμότητας και ph για την περίοδο Οι μετρήσεις έχουν πραγματοποιηθεί σε σύνολο 32 σταθμών, εκ των οποίων οι 17 ταυτίζονται με αυτούς των προαναφερθέντων ερευνητικών προγραμμάτων. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των μετρήσεων των δύο προαναφερθέντων ερευνητικών προγραμμάτων, υψηλές συγκεντρώσεις αζωτούχων ενώσεων καταγράφονται σε 7 σε σύνολο 10 σημείων δειγματοληψίας στο Νομό Σερρών και πιο συγκεκριμένα στη λεκάνη του ποταμού Στρυμόνα και της λίμνης Κερκίνης. Ειδικότερα, συγκεντρώσεις νιτρικών που υπερβαίνουν σε αρκετές περιπτώσεις το Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11)

27 ανώτατο επιτρεπόμενο όριο για ύδρευση, 50 mg/l, σημειώνονται στις περιοχές Γάζωρο (θέση 1106), Νιγρίτα (θέσεις 1103 και 1117), Μεσολλάκια (θέση 1101), Κερκίνη (θέση 1120) και Κρίνος (θέση 1107). Οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις νιτρικών παρουσιάζονται στην περιοχή Γάζωρο και κυμαίνονται μεταξύ mg/l με τυπική τιμή τα 55 mg/l, αν και κατά την περίοδο , διαφαίνεται μία σαφής τάση μείωσης των (μέγιστες τιμές έως 35 mg/l). Επιπρόσθετα, στην περιοχή Νιγρίτα Σερρών σημειώνονται συγκεντρώσεις νιτρικών που σε μέγιστες τιμές ξεπερνούν τα 60 mg/l (68 mg/l), ενώ υψηλές είναι και οι συγκεντρώσεις των νιτρωδών, των αμμωνιακών (μέγιστες συγκεντρώσεις 0.16 και 0.61 mg/l) και των κολοβακτηριδίων, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι αυξημένη ρύπανση οφείλεται κατά κύριο λόγο σε αστικά λύματα - βοθρολύματα. Επισημαίνεται ότι η περιοχή της λεκάνης του Στρυμόνα, δηλαδή ο κάμπος των Σερρών περιλαμβανομένης και της λίμνης Κερκίνης, έχει χαρακτηρισθεί ως ευπρόσβλητη ζώνη από νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης σύμφωνα με την ΚΥΑ 20419/2522/2001, σε εφαρμογή της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ. Σύμφωνα με πρόσφατες μετρήσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ ( ), ιδιαίτερα επιβαρημένη από συγκεντρώσεις αζώτου παρουσιάζεται η περιοχή του κάμπου που εκτείνεται από την πόλη της Δράμας και μέχρι τους πρόποδες του Παγγαίου. Στους περισσότερους σταθμούς της περιοχής (1110, 1111, 1112, 1113) οι συγκεντρώσεις των νιτρικών ξεπερνούν τα 50 mg/l ενώ η πιο επιβαρυμένη θέση βρίσκεται στην περιοχή της Μαυρολεύκης (σταθμός 1111) όπου οι μέγιστες συγκεντρώσεις των νιτρικών, των νιτρωδών και των αμμωνιακών έχουν μετρηθεί ίσες με 280 mg/l NO 3, 65 mg/l NO 2 και 78 mg/l NH 4 αντίστοιχα. Τα περισσότερα από τα σημεία αυτά ανήκουν στη λεκάνη του παραπόταμου του Στρυμόνα, Αγγίτη ο οποίος δέχεται τα αστικά και βιομηχανικά λύματα της περιοχής, ενώ παράλληλα αποτελεί πηγή εμπλουτισμού των προσχωματικών υδροφορέων. Αναφορικά με το Νομό Καβάλας τα μοναδικά σημεία στα οποία εντοπίζονται σημαντικές συγκεντρώσεις αζωτούχων ενώσεων κατά την περίοδο βρίσκονται στην περιοχή του Αμυγδαλεώνα (θέση 1104 και 1124), όπου έχουν καταγραφεί τιμές νιτρικών μεγαλύτερες από 50 mg/l NO 3. Και οι δύο αυτές θέσεις βρίσκονται στα κατάντη εντατικών καλλιεργειών στις οποίες πραγματοποιείται ανεξέλεγκτη χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων. Τέλος θα πρέπει να επισημανθεί η αναγκαιότητα ενός συστηματικού προγράμματος δειγματοληψιών που θα περιλαμβάνει πλήθος παραμέτρων όπως βαρέα μέταλλα, διαλυμένο οργανικό άνθρακα, κολοβακτηρίδια ώστε να γίνει δυνατός ο ακριβής και ασφαλέστερος προσδιορισμός της ποιότητας και των δυνατών χρήσεων των υπογείων υδάτων του υδατικού διαμερίσματος της Ανατολικής Μακεδονίας Περιγραφή του υδατικού συστήματος στη σημερινή κατάσταση Η κύρια χρήση νερού στο υδατικό διαμέρισμα είναι η άρδευση. Τα κυριότερα υφιστάμενα αρδευτικά έργα του διαμερίσματος παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.9. Στο διαμέρισμα δεν υπάρχουν σήμερα μεγάλοι ταμιευτήρες. Αυτό οφείλεται κυρίως στον πεδινό χαρακτήρα του διαμερίσματος και επομένως στην απουσία κατάλληλων θέσεων δημιουργίας μεγάλων έργων ταμίευσης νερού. Το σημαντικότερο έργο Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (11)