Οι «επιστήμες» στην Αίγυπτο. Μιχάλης Σιάλαρος

Transcript

1 Οι «επιστήμες» στην Αίγυπτο Μιχάλης Σιάλαρος

2 Ιστοσελίδα μαθήματος στην η-τάξη

3 Ιστορικές πηγές Η προφορική παράδοση Υλικά (μνημεία, επιγραφές, νομίσματα, σφραγίδες κ.ά.) Γραπτές πηγές (α) Πρωτογενείς (β) Δευτερογενείς Προσοχή: Οι γραπτές πηγές είναι πάντα ταυτόχρονα και υλικές πηγές.

4

5 Πόσο «ζωντανή» είναι η αρχαία Αίγυπτος;

6

7 Ένας σύγχρονος ορισμός της «επιστήμης»

8 Προσοχή! (1) Δεν υπάρχει λέξη στην αρχαία αιγυπτιακή γλώσσα που να αντιστοιχεί στη δική μας «επιστήμη». (2) Δεν υπάρχει αρχαία αιγυπτιακή πρακτική η οποία να μπορεί να περιγραφεί επαρκώς με σύγχρονα επιστημονικά κριτήρια και ορολογία. (3) Δεν υπάρχουν θεσμοί στην αρχαία Αίγυπτο οι οποίοι να παραπέμπουν σε σύγχρονους επιστημονικούς θεσμούς και ιδρύματα. Ο όρος «επιστήμη», έτσι όπως χρησιμοποιείται στην καθημερινότητα, είναι μια (πολύ) σύγχρονη κατηγορία, χωρίς αντίστοιχο στην αρχαιότητα! Επομένως, δεν είναι δόκιμο να μιλάει κανείς για αιγυπτιακή «επιστήμη» και «επιστήμονες» αλλά για τεχνίτες, γραφείς, μηχανικούς, θεραπευτές, ιερείς, κτλ.

9 Άλλοι ορισμοί της «επιστήμης» Ένα σύνολο γνώσεων για την επίλυση πρακτικών προβλημάτων. Το είδος της συμπεριφοράς με το οποίο οι άνθρωποι επιδιώκουν να αποκτήσουν έλεγχο επί του περιβάλλοντός τους. Σύνολο πεποιθήσεων σχετικά με τη φύση και τη λειτουργία της. Σύνολο καθολικών προτάσεων με τη μορφή νόμων και εκφρασμένες σε μαθηματική γλώσσα. Ακόμη, η επιστήμη ορίζεται και σύμφωνα με την μεθοδολογία της ως ένα σύνολο διαδικασιών, συνήθως πειραματικών, που σκοπό έχουν να επιβεβαιώσουν ή να ακυρώσουν μια θεωρία.

10 Το όνομα «Αίγυπτος» Οι Αιγύπτιοι ονόμαζαν τη χώρα τους «Kemet», δηλαδή «Μαύρη Γη», εξ αιτίας του σκούρου χρώματος του στρώματος λάσπης που δημιουργούσε ο Νείλος κάθε χρόνο.

11 Γεωγραφία

12 Γεωγραφικές ιδιαιτερότητες της Αιγύπτου

13 Γιατί «δώρο του Νείλου»; την Αίγυπτο, στην οποία φτάνουν με τα καράβια τους οι Έλληνες, την έχουν επίκτητη οι Αιγύπτιοι και την πήραν δώρο απ' τον ποταμό Ηρόδοτος, Ιστ. ΙΙ.5

14 Γεωργία Κτηνοτροφία Αλιεία

15

16 Ο πάπυρος

17 Η παραγωγή ενός φύλλου παπύρου

18

19 Βασικό ιστορικό πλαίσιο ~5500 π.χ. εμφανίζονται οι πρώτοι αγροτικοί οικισμοί στην κοιλάδα του Νείλου ~3100 η περίοδος της Πρώτης Δυναστείας (ενοποιείται το Άνω και Κάτω Βασιλείου) ~ Μέσο Βασίλειο ~ Νέο Βασίλειο (Τουταγχαμών - Ραμσής)

20 Κοινωνική δομή Ο Φαραώ βρίσκεται στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας και ενσαρκώνει τον επίγειο Θεό και το κράτος.

21 Εκπαίδευση και «έρευνα» Γραφείς Ιερείς

22 Οι Γραφείς Οι γραφείς είναι: (α) δημόσιοι υπάλληλοι (β) αντιγραφείς (γ) λογιστές/μαθηματικοί (δ) εκπαιδευτικοί

23

24 Η παλέτα και οι γραφίδες του γραφέα

25 Για να καταλήξει σήμερα κάπως έτσι

26 Οι Ιερείς (Άντρες και Γυναίκες, εκλεκτοί του Φαραώ) Ιερατικά καθήκοντα Συλλογή φόρων Αστρονόμοι/Αστρολόγοι Ιατροί Αρχειοφύλακες

27 Η Θεά Νουτ και η δημιουργία του Κόσμου

28 Η γραφή στην Αίγυπτο ~3100 π.χ. ιερογλυφικά ~2000 π.χ. ιερατικά ~700 π.χ. δημοτική

29 Η στήλη της Ροζέτας Χρονολογείται το 196 π.χ. Ανακαλύπτεται το 1799 από Γάλλους στρατιώτες που μετείχαν στην αποστολή του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο. Σήμερα βρίσκεται στο Βρετ. Μουσείο. Περιέχει το ίδιο κείμενο σε τρεις διαφορετικές γραφές: Ιερογλυφικά Δημοτική Ελληνικά

30 Οι απόψεις των Ελλήνων για τα επιστημονικά επιτεύγματα των Αιγυπτίων Πλάτων, Τίμ

31

32

33 Κανένας δεν με ξεπέρασε στις συνθέσεις γραμμών μετά αποδείξεων, ούτε ακόμα οι αποκαλούμενοι «αρπεδονάπτες» μεταξύ των Αιγυπτίων. Δημόκριτος, Fr. 299

34 Οι πιο σημαντικές πηγές των αιγυπτιακών μαθηματικών Ο πάπυρος Rhind (~1650). 84 προβλήματα. Η πίσω όψη του παπύρου περιέχει τον πίνακα 2:ν Ο πάπυρος της Μόσχας (~1850). 25 προβλήματα. Ο δερμάτινος κύλινδρος (~1650). 26 αθροίσματα αιγυπτιακών κλασμάτων (μοναδιαίων). Ο πάπυρος Kahun και ο πάπυρος του Βερολίνου (~1850). Πράξεις και λίγα προβλήματα.

35 Αριθμητικό σύστημα

36

37

38 Πρόσθεση/Αφαίρεση

39

40 Χαρακτηριστικά αριθμητικού συστήματος Δεκαδικό Επαναληπτικό (δεν ήταν θεσιακό) Δεν εμφανίζονται κλάσματα, πλην Όλα τα υπόλοιπα μετατρέπονται σε μοναδιαία κλάσματα (1:ν)

41 Ο πάπυρος Rhind

42

43

44 Οι υπολογισμοί αχά

45

46

47 A careful study of the Rhind Papyrus convinced me several years ago that this was not a mere selection of practical problems... Rather I believe that they studied mathematics and other subjects for their own sakes Chace The Rhind and Moscow Papyri are handbooks for the scribe, giving good model examples of how to do things which were a part of his everyday tasks. The truth is that the Egyptian mathematics remained at much too low a level to be able to contribute anything of value Toomer 1971

48 Αστρονομία Η ενασχόληση με την γεωργία και η παρακολούθηση των πλημμυρών του Νείλου έδωσε την ευκαιρία ανάπτυξης εμπειρικών αστρονομικών γνώσεων. Ερμηνεία φυσικών φαινομένων με θεολογία/μυθολογία. Καθιερώνεται ένα ημερολόγιο με 365 ημέρες: 10 ημέρες η κάθε εβδομάδα, 3 εβδομάδες ο κάθε μήνας, 4 μήνες η κάθε εποχή, (εποχή πλημμυρών, καλλιέργειας, συγκομιδής & φόρων) 3 εποχές ο κάθε χρόνος. + 5 μέρες (θρησκευτική αργία) «το πιο έξυπνο ημερολόγιο που υπήρξε ποτέ» O. Neugebauer

49 Ηλιακά ρολόγια και κλεψύδρες. Μέτρηση χρόνου Ο μύθος λέει ότι την κλεψύδρα την ανακάλυψε ο θεός της δικαιοσύνης Θωθ, ο οποίος συνεργάστηκε με τον Όσιρη για να εκπολιτίσουν τους ανθρώπους. Η κλεψύδρα του Καρνάκ

50

51

52 Ιατρική Και την ιατρική τέχνη την έχουν μοιραστεί μεταξύ τους με τον εξής τρόπο ο κάθε γιατρός είναι μονάχα για μια αρρώστια, κι όχι για περισσότερες. Κι όπου ρίξεις το βλέμμα σου, πλήθος οι γιατροί γιατί άλλοι ασκούν την ιατρική για την αρρώστια των ματιών, άλλοι για της κεφαλής, άλλοι των δοντιών, άλλοι για της κοιλιάς, κι άλλοι για τις αρρώστιες που ο άρρωστος δεν ξέρει πού πάσχει Ως αυτό εδώ το σημείο μίλησα στηριγμένος σε όσα είδα με τα μάτια μου και σ' ό,τι μου πρόσφερε η κρίση και η έρευνά μου αλλά από δω και κάτω θα παραθέσω τα λεγόμενα των Αιγυπτίων, έτσι όπως τα άκουα Ηρόδοτος Ιστ. ΙΙ 84-99

53

54

55

56

57

58

59 Ταρίχευση Οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι η ζωή συνεχίζεται και μετά τον θάνατο, εάν το σώμα ταριχευθεί ως μούμια. Οι τεχνίτες της μουμιοποίησης, αποτελούσαν μια οργανωμένη συντεχνία. Ήταν σεβαστοί από το λαό και κατείχαν ιερές δυνάμεις και εξουσία. Διαδικασία του Θανάτου: (α) Ο νεκρός πλένεται με νερό από τον Νείλο και κρασί.

60 (β) Αφαιρείται ο εγκέφαλος από τη μύτη (γ) Αφαιρούνται τα όργανα από μια τομή στο πλάι Ταρίχευση

61 (δ) Καθαρίζονται τα όργανα (συκώτι, εντόσθια, πνεύμονες και στομάχι) και τοποθετούνται σε ειδικά δοχεία. Η καρδιά επανατοποθετείται πίσω στο σώμα του νεκρού Ταρίχευση (ε) Τοποθετείται ο νεκρός σε νάτρο (ορυκτό νατρίου) και μένει εκεί 40 ημέρες να αφυδατωθεί.

62 (στ) Οι κοιλότητες του σώματος γεμίζονται με λινό ύφασμα και πριονίδι. Τοποθετούνται ψεύτικα μάτια στις κόγχες. (ζ) Τρίβεται το σώμα με μύρο και αλείφεται με αρωματική ρητίνη. Τέλος, τυλίγεται με γάζες και φυλαχτά.

63

64

65

66 Ο θεός Άνουβις ζυγίζει την καρδιά ενός νεκρού για να δει εάν είναι πιο ελαφριά από ένα φτερό.

67

68 Το ταξίδι στον Κάτω Κόσμο γίνεται με βάρκα.

69 Αιγυπτιακή Βίβλος των Νεκρών Είναι πολλά και όχι ένα. Περιέχουν συλλογές από επωδούς, αριθμούς και μαγικές επικλήσεις για χρήση από τους νεκρούς στη μεταθανάτια ζωή. Είχαν το ρόλο να καθοδηγήσουν τους νεκρούς στις διάφορες δοκιμασίες που θα συναντούσαν πριν φθάσουν στον Κάτω Κόσμο.

70 Θρησκεία και Αρχιτεκτονική Μνημεία επιβλητικού μεγέθους, όπως οι πυραμίδες (Χέοπος, Χεφρήνου, Μυκερίνου), οι ναοί στο Λούξορ και το Καρνάκ. Για να προστατεύσουν τις μούμιες των Φαραώ.

71 Πυραμίδα Χεφρήνου

72 Η είσοδος του ναού του Άμονα στο Λούξορ

73

74

75

76

77

78

79

80 Ιστορία Επιστημών Ι Αρχαιότητα και Μέσοι Χρόνοι Μιχάλης Σιάλαρος