ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΛΙΜΕΝΩΝ: ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ, Α ΥΝΑΜΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Transcript

1 ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΛΙΜΕΝΩΝ: ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ, Α ΥΝΑΜΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ρ. Ιωάννης Ε. Τυρινόπουλος Μαθηµατικός Συγκοινωνιολόγος Ελληνικό Ινστιτούτο Μεταφορών 9 ο χλµ. οδού Θέρµης-Χαριλάου, Θέρµη, Θεσσαλονίκη Τηλ.: , Fax: , ytyrin@certh.gr Ελισάβετ Α. Γαγάτση Πολιτικός Μηχανικός MSc. Συγκοινωνιολόγος Ελληνικό Ινστιτούτο Μεταφορών 9 ο χλµ. οδού Θέρµης-Χαριλάου, Θέρµη, Θεσσαλονίκη Τηλ.: , Fax: , lgagatsi@certh.gr Περίληψη: H κύρια προτεραιότητα της εθνικής λιµενικής πολιτικής για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των λιµένων αφορά στον εκσυγχρονισµό των λιµενικών εγκαταστάσεων και υποδοµών, ενώ ταυτόχρονα, ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στην ανάπτυξη σύγχρονων εφαρµογών/ υποδοµών διαχείρισης τερµατικών σταθµών και εµπορευµατοκιβωτίων, ώστε να προωθηθεί η λειτουργία των λιµένων ως ολοκληρωµένα κέντρα παροχής υπηρεσιών Logistics. Σχετική έρευνα που εκπόνησε το Ελληνικό Ινστιτούτο Μεταφορών έδειξε ότι, ανάλογα µε το µέγεθος και το ρόλο που κατέχει ο εκάστοτε λιµένας στο ευρύτερο σύστηµα µεταφορών, η ανταγωνιστικότητα ενός λιµένα είναι συνάρτηση της αποδοτικότητας των παρεχόµενων υπηρεσιών, των συνδέσεων µε την ενδοχώρα και µε γειτονικά δίκτυα µεταφορών, τις υποδοµές και την τιµολογιακή πολιτική (κόστος λιµενικών υπηρεσιών). Αντικείµενο της εισήγησης αποτελεί η παρουσίαση των βασικών συµπερασµάτων της έρευνας που αφορούν στους κύριους παράγοντες που επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών λιµένων και την παράθεση δράσεων και προτάσεων αναβάθµισης του ρόλου των λιµένων στο ευρύτερο σύστηµα µεταφορών της χώρας και ενίσχυσης της ανταγωνιστικής τους θέσης. Λέξεις - Κλειδιά: Ανταγωνιστικότητα Λιµένων, Λιµενική Πολιτική, Θαλάσσιες Μεταφορές

2 496 3 o Διεθνές Συνέδριο για την Έρευνα στις Μεταφορές στην Ελλάδα 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Γενικά για την ανταγωνιστικότητα λιµένων Οι τάσεις της λιµενικής βιοµηχανίας συνεχώς µεταβάλλονται ακολουθώντας τις ανάγκες και απαιτήσεις του διεθνούς εµπορίου, καθώς και τις εκάστοτε συνθήκες όπως αυτές διαµορφώνονται. Η παγκοσµιοποίηση, οι σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις και η ενίσχυση των µέτρων ασφάλειας στις µεταφορές είναι µόνο µερικοί από τους παράγοντες που επηρεάζουν τις εξελίξεις στις εµπορευµατικές µεταφορές και κατά συνέπεια τους λιµένες, ως αποδέκτες του κυρίου εµπορευµατικού όγκου. Ο στόχος της Ελληνικής πολιτικής, µε βάση τις παραπάνω τάσεις, είναι η προσαρµογή των ελληνικών λιµένων στα νέα αυτά δεδοµένα, η βελτίωση της ανταγωνιστικής τους θέσης στο Μεσογειακό και παγκόσµιο χάρτη και τέλος η εξέλιξή τους σε πόλους οικονοµικής ανάπτυξης. Οι κρατικές αρχές, οι χρήστες των λιµενικών υπηρεσιών, αλλά και οι ίδιοι οι λιµένες αποτελούν τους τρεις εµπλεκόµενους φορείς στο σύστηµα ανάπτυξης των λιµένων, οι οποίοι αναγνωρίζουν τις ανάγκες τους σε επίπεδο υπηρεσιών και υποδοµών, ώστε αυτοί να γίνουν πιο ανταγωνιστικοί. Μέχρι πρότινος, η εθνική πολιτική, όπως αυτή διαµορφώνεται από το Υπουργείο Εµπορικής Ναυτιλίας (ΥΕΝ), απέβλεπε στην ενίσχυση της ναυτιλίας και την «ενδυνάµωση» της ελληνικής σηµαίας. Με βάση τα νέα δεδοµένα, η διαµόρφωση µιας συγκροτηµένης και ολοκληρωµένης λιµενικής πολιτικής είναι πλέον µονόδροµος για την ισχυροποίηση της θέσης της Ελλάδας στις εµπορευµατικές µεταφορές δια θαλάσσης. Το βασικό τρίπτυχο στόχων του ΥΕΝ προς τη χάραξη µιας ενιαίας λιµενικής πολιτικής επικεντρώνεται στην αύξηση της παραγωγικότητάς τους µέσω της διασφάλισης των διακινούµενων φορτίων, τη βιώσιµη και ολοκληρωµένη ανάπτυξη αυτών και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους. Κατά ένα τρόπο βέβαια οι δυο πρώτοι στόχοι, µπορούν να θεωρηθούν ως υποσύνολα της ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας, καθώς µέσω ανταγωνιστικών λιµένων µπορεί να διασφαλιστεί τόσο η βιωσιµότητα όσο και η περαιτέρω προσέλκυση πελατών Στοιχεία ελληνικού λιµενικού συστήµατος Σύµφωνα µε επίσηµα στοιχεία του ESPO (European Seaport Organization), η Ελλάδα έχει τον µεγαλύτερο αριθµό λιµένων στην Ευρώπη, απαριθµώντας 205 λιµάνια (στοιχεία για το 2002), ενώ µόνον 23 από τους λιµένες αυτούς διακινούν περισσότερο από 1 εκατ. τόνους φορτίου ετησίως. Ο συνολικός διακινούµενος όγκος φορτίων για το 2003 ήταν της τάξης των χιλιάδων τόνων ( χιλ τόνοι φορτωθέντα και χιλ τόνοι εκφορτωθέντα), ενώ όπως φαίνεται στο Σχήµα 1, τα διακινούµενα φορτία στην Ελλάδα είναι κυρίως χύδην (ξηρό και υγρό) και σε σηµαντικά µικρότερο ποσοστό, εµπορευµατοκιβώτια. Οι 205 λιµένες, καθώς και ένα σύνολο µικρότερων λιµένων και λιµενικών ταµείων, αποτελούν το εθνικό λιµενικό σύστηµα, η κατηγοριοποίηση του οποίου, µε βάση τη νέα εθνική λιµενική πολιτική, είναι η ακόλουθη: I. Μεγάλα διευρωπαϊκά λιµάνια: όπου υπάγονται ο Οργανισµός Λιµένος Πειραιά Α.Ε. και ο Οργανισµός Λιµένος Θεσσαλονίκης Α.Ε.

3 Λειτουργία λιμένων και θαλάσσιες μεταφορές 497 II. Εθνικά λιµάνια: όπου υπάγονται οι: Ο.Λ. Αλεξανδρούπολης Α.Ε., Ο.Λ. Καβάλας Α.Ε., Ο.Λ. Βόλου Α.Ε., Ο.Λ. Ραφήνας Α.Ε., Ο.Λ. Λαυρίου Α.Ε., Ο.Λ. Ελευσίνας Α.Ε., Ο.Λ. Πάτρας Α.Ε., Ο.Λ. Ηγουµενίτσας Α.Ε., Ο.Λ. Κέρκυρας Α.Ε. και Ο.Λ. Ηρακλείου Α.Ε. III. Περιφερειακά λιµάνια: όπου ανήκουν λιµάνια, µαρίνες, αλιευτικά καταφύγια κλπ. IV. ηµοτικά Λιµενικά Ταµεία: 53 Λιµενικά Ταµεία που έχουν µετατραπεί ή βρίσκονται στη διαδικασία µετατροπής σε ηµοτικά Λιµενικά Ταµεία τόνοι Ε/Κ Ξηρό χύδην φορτίο Υγρό χύδην φορτίο Άλλο φορτίο Ro-Ro Σχήµα 1: Κατηγοριοποίηση διακινούµενου φορτίου στους Ελληνικούς λιµένες (πηγή: Eurostat) 1.3. Αντικείµενο εισήγησης Όπως αναφέρθηκε προηγουµένως, οι τρεις κύριοι εµπλεκόµενοι στη λειτουργία των λιµένων και στη διαµόρφωση και εφαρµογή της λιµενικής πολιτικής είναι οι κρατικοί φορείς, οι χρήστες των λιµένων και οι ίδιοι οι λιµένες. Η θέση των λιµένων για την βιωσιµότητα και την ανάπτυξή τους συµβαδίζει πρωτίστως µε την βελτίωση της ανταγωνιστικής τους θέσης. Η αναγνώριση των παραµέτρων που την επηρεάζουν καθώς και οι τρόποι µε τους οποίους µπορούν οι ελληνικοί λιµένες να αναβαθµίσουν τον ρόλο τους επιχειρήθηκε µε έρευνα που εκπονήθηκε από το Ελληνικό Ινστιτούτο Μεταφορών στα πλαίσια του ευρωπαϊκού έργου ASIAMAR (EC, EuropeAid, No: ASI/B7-301/ ( )), στην οποία συµµετείχαν πέντε από τους σηµαντικότερους ελληνικούς λιµένες. Μέσα από την έρευνα αυτή, οι εκπρόσωποι των λιµένων ιεράρχησαν τους βασικούς παράγοντες που επηρεάζουν την ανταγωνιστική θέση των ελληνικών λιµένων. Το αντικείµενο της εισήγησης είναι η παρουσίαση των σηµαντικότερων συµπερασµάτων της έρευνας αυτής, παραθέτοντας επίσης δράσεις και προτάσεις αναβάθµισης του ρόλου των ελληνικών λιµένων στο ευρύτερο σύστηµα µεταφορών της χώρας και ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας των λιµένων. 2. Η ΛΙΜΕΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΚΑΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ 2.1. Εθνική λιµενική πολιτική και Ανταγωνιστικότητα Οι κύριες προτεραιότητες της εθνικής λιµενικής πολιτικής για την αύξηση της ανταγωνιστικότητάς των λιµένων αφορούν στον εκσυγχρονισµό των εγκαταστάσεων και των λιµενικών υποδοµών, ενώ ταυτόχρονα, ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στην ανάπτυξη σύγχρονων

4 498 3 o Διεθνές Συνέδριο για την Έρευνα στις Μεταφορές στην Ελλάδα εφαρµογών διαχείρισης τερµατικών σταθµών και εµπορευµατοκιβωτίων, ώστε να δοθεί ώθηση στη λειτουργία των λιµένων ως ολοκληρωµένα κέντρα παροχής υπηρεσιών Logistics. Με αυτόν τον τρόπο τα λιµάνια θα µπορέσουν να διαδραµατίσουν έναν πιο ολοκληρωµένο ρόλο στην εφοδιαστική αλυσίδα, έτσι ώστε να µην αποτελούν µόνο χώρο παροχής λιµενικών υπηρεσιών. Με γνώµονα αυτή τη στρατηγική, προωθείται και η πολιτική ενίσχυσης των συνδυασµένων µεταφορών και των επαρκών συνδέσεων των λιµένων µε τις µεταφορικές υποδοµές των χερσαίων µέσων µεταφοράς. εν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός ότι το υπουργείο βρίσκεται σε διαδικασία διαβουλεύσεων µε τον Οργανισµό Σιδηροδρόµων Ελλάδος για την επίτευξη σύνδεσης των 12 µεγαλύτερων λιµένων της χώρας µε το εθνικό σιδηροδροµικό δίκτυο. Το βασικό πολιτικό σκέλος της ανάπτυξης των λιµένων και της αύξησης της ανταγωνιστικότητάς τους αφορά κυρίως στην βελτίωση της λιµενικής υποδοµής το οποίο βρίσκεται σε στρατηγικό επίπεδο. Το ΥΕΝ πρόσφατα εξήγγειλε ένα πρόγραµµα αναβάθµισης 12 λιµένων της χώρας που αποβλέπει στη βελτίωση των υφιστάµενων και στη δηµιουργία νέων λιµενικών υποδοµών. Μέτοχος στην προσπάθεια αυτή βρίσκεται και η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία συγχρηµατοδοτεί κατά το ήµισυ το πρόγραµµα αυτό, συνολικού προϋπολογισµού 6 δις Ευρώ. Πέρα όµως από τον κρατικό σχεδιασµό, για τον εκσυγχρονισµό των λιµένων, και κυρίως των 12 λιµένων Α.Ε. της χώρας, κρίσιµη θεωρείται η συµµετοχή του ιδιωτικού τοµέα στη λιµενική παραγωγή. Η συµµετοχή των ιδιωτών µπορεί αφενός να προσφέρει σηµαντικούς πόρους για την ενίσχυση των επενδυτικών σχεδίων των λιµένων και αφετέρου να συµβάλει στην ανταγωνιστικότητα του κλάδου µεταφέροντας την πείρα και τις πρακτικές του ιδιωτικού τοµέα στη λιµενική παραγωγή. Σε αυτή την κατεύθυνση προσανατολίζεται και το νέο σχέδιο νόµου του υπουργείου, ώστε να δηµιουργηθεί πρόσφορο έδαφος για τη δηµιουργία και ενίσχυση ιδιωτικών επενδύσεων στα λιµάνια Η άποψη των χρηστών Εκτός από το κράτος, σηµαντικό ρόλο παίζουν οι χρήστες των λιµενικών υπηρεσιών µε κύριο εκφραστή τους τις ναυτιλιακές εταιρίες και τις πλοιοκτήτριες εταιρείες, οι προτάσεις των οποίων για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των λιµένων συµπλέουν σε ένα βαθµό µε την πολιτική του Υπουργείου, χωρίς ωστόσο να ταυτίζονται πλήρως µε αυτές µιας και υπάρχει διαφορά στην προσέγγιση του όρου της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών λιµένων. Στο ναυτιλιακό κλάδο, επικρατεί η άποψη πως οι Ελληνικοί λιµένες, η λειτουργία τους, καθώς και οι κρατικές υπηρεσίες που λαµβάνουν χώρα σε αυτούς, δεν είναι προσαρµοσµένες στις ανάγκες των χρηστών. Οι ναυτιλιακή βιοµηχανία εξελίσσεται και υπάρχει ένας συνεχής εκσυγχρονισµός των πλοίων σε παγκόσµιο επίπεδο µε αυξανόµενες ανάγκες που δεν µπορούν να ικανοποιηθούν επαρκώς από τους Ελληνικούς λιµένες. Επιπρόσθετα, η ακολουθούµενη στρεβλή τιµολογιακή πολιτική, µε βάση την οποία ορισµένοι λιµένες προκείµενου να παραµείνουν βιώσιµοι, υποστηρίζουν επιδοτούν τη λειτουργία του επιβατικού τους τµήµατος µέσω του εµπορικού, χρεώνοντας αυξηµένα τιµολόγια, όπως για παράδειγµα στον λιµένα του Πειραιά, επιβαρύνει τους χρήστες και την ανταγωνιστική θέση των λιµένων. Επιπλέον, η ύπαρξη τοπικών µονοπωλίων λιµένων που εξυπηρετούν τα µεγάλα αστικά κέντρα, έχει ως αποτέλεσµα µία δυσµενή τιµολογιακή πολιτική που και αυτή καταλήγει σε βάρος των χρηστών και κατ επέκταση της ανταγωνιστικότητας των λιµένων. Αυτό το γεγονός έχει καταρχήν αντίκτυπο στην προσέλκυση φορτίων στους ελληνικούς λιµένες τα οποία δεν έχουν ως τελικό προορισµό τα κέντρα αυτά (φορτία transit, transshipment) και συνεπώς δεν αποτελούν επιλογή εφοδιαστικών αλυσίδων που δεν καταλήγουν στους λιµένες

5 Λειτουργία λιμένων και θαλάσσιες μεταφορές 499 αυτούς. Ταυτόχρονα, η γραφειοκρατία είναι τέτοια που δυσχεραίνει την θέση των ελληνικών λιµένων στην αγορά και δεν τους κάνει ελκυστικούς για τις µεγάλες µεταφορικές και ναυτιλιακές εταιρίες που εξυπηρετούν µία ευρύτερη γεωγραφική περιοχή. Συνεπώς, εκτός από την βελτίωση των υποδοµών και των υπηρεσιών, υπάρχουν και άλλες πτυχές στο χώρο της ανταγωνιστικότητας των λιµένων που θα πρέπει να προσεχθούν. 3. ΈΡΕΥΝΑ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΛΙΜΕΝΩΝ 3.1. Αντικείµενο και προφίλ έρευνας Η έρευνα σχετικά µε την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών λιµένων και τη βαρύτητα που οι ίδιοι οι λιµένες δίδουν στους εν γένει κύριους παράγοντες που την επηρεάζουν έγινε από το Ελληνικό Ινστιτούτο Μεταφορών στα πλαίσια του ερευνητικού έργου ASIAMAR. Εκτός από την αναγνώριση των παραµέτρων επηρεασµού της ανταγωνιστικότητας, σηµαντικό αντικείµενο αποτέλεσε η οριοθέτηση των στόχων και προοπτικών του κάθε εξεταζόµενου λιµένα, καθώς και η διαφορετική προσέγγιση που αυτοί ακολουθούν. Το εξεταζόµενο δείγµα περιλάµβανε τους εξής λιµένες: Πειραιάς και Θεσσαλονίκη, (λιµένες ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος που υπάγονται στα ιευρωπαϊκά ίκτυα Μεταφορών Ε -Μ), και τους εθνικούς λιµένες του Ηρακλείου, της Πάτρας και της Ηγουµενίτσας. Ο ρόλος του κάθε λιµένα στην Ελλάδα και στην Ευρώπη είναι σαφώς διαφοροποιηµένος και συνεπώς οι προτεραιότητες αλλά και οι παράγοντες που επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητά τους είναι διαφορετικοί ή έστω διαφορετικής βαρύτητας. Στα πλαίσια αυτά, ένας επιπρόσθετος στόχος της έρευνας ήταν να συσχετίσει τους παράγοντες που επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα ανάλογα µε τον ρόλο του κάθε λιµένα. Για τις ανάγκες της έρευνας διαµορφώθηκε ειδικό ερωτηµατολόγιο στο οποίο ζητήθηκε από τους συµµετέχοντες να σχολιάσουν και να παραθέσουν τις απόψεις τους σε διάφορες πτυχές της ανταγωνιστικότητας. Το ερωτηµατολόγιο δοµήθηκε σε δύο κύριες ενότητες: η πρώτη ενότητα αφορούσε στην ιεράρχηση των γενικών παραγόντων που επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα, οι οποίοι είχαν αναγνωριστεί και επιλεχθεί έπειτα από εκτενή βιβλιογραφική αναζήτηση. Οι κυριότεροι από αυτούς τους εξεταζόµενους παράγοντες αξιολογήθηκαν σε ένα δεύτερο επίπεδο µε βάση το βαθµό που αυτοί επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα των λιµένων σε διεθνές, εθνικό και τοπικό επίπεδο. Η δεύτερη ενότητα επικεντρώθηκε στις αδυναµίες και τα πλεονεκτήµατα του κάθε εξεταζόµενου λιµένα, καθώς επίσης και στην παράθεση προτάσεων και δράσεων από τους ίδιους τους λιµένες, ώστε να βελτιωθεί η ανταγωνιστική τους θέση Αποτελέσµατα έρευνας Ανάλυση Παραγόντων Ανταγωνιστικότητας Τα αποτελέσµατα της ανάλυσης κατέδειξαν πως κάθε λιµένας ιεραρχεί µε διαφορετικό τρόπο κάθε παράγοντα αλλά ταυτόχρονα, όλοι συνηγόρησαν στο γεγονός ότι οι παράµετροι που προτάθηκαν προς αξιολόγηση επηρεάζουν τουλάχιστον σε µέσο βαθµό την ανταγωνιστικότητά τους. Οι παράγοντες αυτοί, αλλά και η ιεράρχησή τους, όπως διαµορφώθηκε από κάθε λιµένα ξεχωριστά αποτυπώνονται στο Σχήµα 2.

6 500 3 o Διεθνές Συνέδριο για την Έρευνα στις Μεταφορές στην Ελλάδα Θεσσαλονίκη Πειραιάς Ηράκλειο Πάτρα Ηγουµενίτσα Γεωγραφική θέση Υποδοµή Εξοπ λισµός Ευρύτερη οικονοµική ανάπ τυξη της π εριοχής επ ιρροής Προσβασιµότητα και διασυνδέσεις µε την ενδοχώρα Ωράριο λειτουργίας Ποιότητα παρεχόµενων υπηρεσιών Παρεχόµενο επίπεδο ασφάλειας Κόστος παρεχόµενων υπηρεσιών Απ οδοτικότητα υπ ηρεσιών (χρόνος εξυπηρέτησης) Αξιοποίηση νέων τεχνολογιών Αξιοπιστία παρεχόµενων υπηρεσιών Καµία 0 Πολύ 1 µικρή Μικρή 2 Μέτρια 3 Μεγάλη 4 Πολύ 5 µεγάλη Σχήµα 2: Αξιολόγηση παραγόντων ανταγωνιστικότητας λιµένων Είναι εµφανές από το παραπάνω διάγραµµα ότι οι περισσότεροι από τους παράγοντες που αναγνωρίσθηκαν στην προηγηθείσα βιβλιογραφική έρευνα, αξιολογούνται από πολύ σηµαντικοί έως και µέτρια σηµαντικοί ανάλογα µε τον εξεταζόµενο κάθε φορά λιµένα. Τρεις από τους πέντε εξεταζόµενους λιµένες θεωρούν την γεωγραφική τους θέση ως έναν από τους παράγοντες που επηρεάζουν περισσότερο την ανταγωνιστική τους θέση. Ωστόσο, η επισήµανση που πρέπει να γίνει σε αυτό το σηµείο είναι πως ο παράγοντας αυτός είναι ο µόνος ο οποίος δεν µπορεί να µεταβληθεί ούτως ώστε κάποιος λιµένας να αυξήσει την ανταγωνιστικότητά του έναντι ενός άλλου. Επιπρόσθετα, απλά και µόνο η γεωγραφική θέση ενός λιµένα, όπως για παράδειγµα η γειτνίαση µε ένα µεγάλο αστικό κέντρο ή η τοποθέτηση σε στρατηγικό σηµείο ενός θαλάσσιου διαδρόµου, δεν µπορεί από µόνη της να αποτελέσει καθοριστικό κριτήριο για το επίπεδο ανταγωνιστικότητας ενός λιµένα εάν αυτό δεν συνοδεύεται από µια πληθώρα άλλων παραγόντων ικανών να υποστηρίζουν να αναδείξουν το ρόλο και τη λειτουργία του λιµένα σε ένα άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον. Όπως εξάγεται από τα αποτελέσµατα της έρευνας, το ωράριο εργασίας ενός λιµένα, η λιµενική υποδοµή και το κόστος των παρεχόµενων υπηρεσιών είναι παράµετροι που επηρεάζουν και διαµορφώνουν σε µεγάλο βαθµό την ελκυστικότητα ενός λιµένα.

7 Λειτουργία λιμένων και θαλάσσιες μεταφορές 501 Από την άλλη µεριά, απροσδόκητα, ίσως, η χρήση των νέων τεχνολογιών δεν θεωρείται ύψιστης προτεραιότητας, συγκριτικά µε τους υπόλοιπους παράγοντες. Αξίζει, ωστόσο, να σηµειωθεί ο διαφορετικός τρόπος αξιολόγησης του παράγοντα αυτού από τους λιµένες, ο οποίος είναι άµεση συνάρτηση του ρόλου του κάθε λιµένα. Έτσι, χαµηλή βαρύτητα έδωσαν οι λιµένες που έχουν σχετικά περιορισµένο διεθνή ρόλο και διακινούν κυρίως οχήµατα και επιβάτες, και λιγότερο εµπορεύµατα, ενώ οι λιµένες του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι αποτελούν παραδοσιακούς λιµένες διακίνησης εµπορευµατοκιβωτίων θεωρούν την ύπαρξη και χρήση νέων τεχνολογιών ως παράγοντες µεγάλης σηµασίας για την βελτίωση της ανταγωνιστικής τους θέσης. Αξιοσηµείωτο είναι επίσης το γεγονός πως η ασφάλεια δεν θεωρείται άµεσης προτεραιότητας για κανένα λιµένα, όπως επίσης και οι οικονοµικές συνθήκες στην περιοχή επιρροής. Συµπερασµατικά για τους λιµένες ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος (Πειραιάς και Θεσσαλονίκης), η ανταγωνιστικότητα περνάει µέσα από την αποδοτικότητα των υπηρεσιών, τη βελτίωση των συνδέσεων µε την ενδοχώρα, τη αναβάθµιση των υποδοµών και την αξιοπιστία των υπηρεσιών. Αντίθετα, για τους υπόλοιπους εξεταζόµενους εθνικούς λιµένες, το κόστος αποτελεί σηµαντικότερο παράγοντα επιρροής ελκυστικότητας του λιµένα, ενώ το οικονοµικό περιβάλλον, η αξιοπιστία και η χρήση τεχνολογικών συστηµάτων θεωρούνται οι λιγότερο σηµαντικοί παράγοντες. Στη συνέχεια, η έρευνα επικεντρώθηκε σε τρεις παράγοντες κρίσιµους για την ανταγωνιστικότητα των λιµένων: το κόστος, την αποδοτικότητα (χρόνος εξυπηρέτησης) και την ποιότητα των παρεχόµενων υπηρεσιών. Ζητήθηκε από τους λιµένες να εκτιµήσουν πως οι τρεις αυτοί παράγοντες επηρεάζουν την επιλογή των χρηστών των λιµένων σε σχέση µε τους ανταγωνιστικούς τους λιµένες σε εθνικό, τοπικό (περιοχή επιρροής) και διεθνές επίπεδο. Τα αποτελέσµατα αυτά παρουσιάζονται στο Σχήµα 3. Ποιότητα Αποδοτικότητα Κόστος Πολύ5 µεγάλη Μεγάλη4 Μέτρια3 Μικρή2 Πολύ µικρή1 Καµία0 Εθνικό επίπεδο Περιοχή επιρροής ιεθνές επίπεδο Σχήµα 3: Βαθµός επιρροής της ποιότητας, της αποδοτικότητας και του κόστους των λιµενικών υπηρεσιών στην επιλογή των λιµένων Όπως προέκυψε από την ανάλυση, οι εξεταζόµενοι λιµένες θεωρούν ότι σε εθνικό και τοπικό επίπεδο ο παράγοντας ποιότητα υπηρεσιών επηρεάζει σηµαντικά την ανταγωνιστικότητα ενός λιµένα, ενώ το κόστος των υπηρεσιών αυτών δεν κρίνεται τόσο σηµαντικό. Η ύπαρξη ενός

8 502 3 o Διεθνές Συνέδριο για την Έρευνα στις Μεταφορές στην Ελλάδα λιµένα σε κάθε µεγάλο αστικό κέντρο δηµιουργεί καταστάσεις µονοπωλίου ή έστω ολιγοπωλίου των λιµένων σε µία περιοχή επιρροής και το αυξηµένο κόστος δεν επηρεάζει την επιλογή τους για την κάλυψη τοπικών αναγκών. Αντιθέτως, το κόστος των παρεχόµενων λιµενικών υπηρεσιών δείχνει να επηρεάζει τη θέση των ελληνικών λιµένων στη Μεσογειακή λεκάνη. Είναι προφανές ότι η Ελλάδα και οι ελληνικοί λιµένες, περικλειόµενοι από χώρες όπου το κόστος παροχής λιµενικών υπηρεσιών είναι σαφώς µειωµένο (π.χ. Αλβανία), κυρίως λόγω των διαφορετικών επιπέδων αµοιβών προσωπικού, θα αντιµετωπίσουν προβλήµατα ανταγωνιστικότητας όταν και το επίπεδο των υπηρεσιών των χωρών αυτών βελτιωθεί. Η τάση αυτή έχει ήδη αρχίσει να διαφαίνεται δεδοµένου ότι µεγάλες διεθνείς µεταφορικές εταιρίες επιλέγουν λιµένες όπως το υρράχιο, όπου οι αµοιβές του προσωπικού και συνεπώς, σε ένα µεγάλο βαθµό, το κόστος των λιµενικών υπηρεσιών είναι σαφώς µειωµένο. Ταυτόχρονα εξετάζοντας την ανταγωνιστικότητα σε διεθνές επίπεδο, η αποδοτικότητα των υπηρεσιών είναι πρωταρχικής σηµασίας παράγοντας έναντι των άλλων δύο παραγόντων, χωρίς όµως µεγάλη διαφορά από αυτούς. Το αποτέλεσµα αυτό καταδεικνύει ότι σε διεθνές επίπεδο, όπου προσφέρονται πολλαπλές επιλογές σε µία ευρύτερη θαλάσσια περιοχή (ή αλυσίδα), όπως λόγου χάρη της Μεσογείου, κάθε παράµετρος λιµενικών υπηρεσιών καθίσταται σηµαντική. Ωστόσο και σύµφωνα µε τα παραπάνω, το κόστος των παρεχόµενων υπηρεσιών, όταν έρχεται σε ευθεία σχέση µε την ποιότητα αποκτά µικρότερη βαρύτητα, ιδιαίτερα στις διεθνείς µεταφορές. Προτεραιότητες και Αδυναµίες των Ελληνικών λιµένων Προτάσεις Ο τρόπος αντιµετώπισης της ανταγωνιστικότητας ποικίλλει από λιµένα σε λιµένα, ενώ όπως φάνηκε από την έρευνα, τόσο οι προτεραιότητες που ο κάθε λιµένας θέτει όσο και η ιεράρχηση αυτών, όπως αντικατοπτρίζονται στα επιµέρους επιχειρησιακά σχέδιά τους, διαφέρουν εξαρτώµενες από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (όπως µέγεθος, γεωγραφική θέση, είδος διακινούµενων φορτίων κ.α.) αλλά και το ρόλο του κάθε λιµένα στην ευρύτερη περιοχή επιρροής του. Οι λιµένες που έχουν ήδη µία ισχυρή θέση σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο (όπως ο Πειραιάς και η Θεσσαλονίκη που αποτελούν και τους σηµαντικότερους λιµένες διακίνησης εµπορευµατοκιβωτίων στη χώρα) επικεντρώνουν τους στόχους τους κυρίως στη βελτίωση της υφιστάµενης λιµενικής υποδοµής και της επέκτασης αυτής αποσκοπώντας στην εξυπηρέτηση µεγαλύτερων πλοίων και ροών. Επιπλέον της ανάλυσης που προηγήθηκε, το είδος των παρεχόµενων υπηρεσιών εµφανίζεται ως µια σηµαντική παράµετρος στην οποία οι λιµένες δίνουν µεγάλη έµφαση. Προτεραιότητα αποτελεί η παροχή υπηρεσιών υψηλής ποιότητας και η ανάπτυξη υπηρεσιών προστιθέµενης αξίας (όπως ολοκληρωµένων λύσεων αποθήκευσης / (από)συσκευασίας, Logistics κ.ά.). Απώτερος στόχος είναι ο εκσυγχρονισµός και η µετατροπή των λιµένων αυτών σε one stop shop γεγονός που θα τους δώσει ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα έναντι άλλων λιµένων στην ευρύτερη περιοχή επιρροής τους. Ζήτηµα αποτελεί επίσης η τιµολογιακή πολιτική των λιµένων τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο, καθώς η Ελλάδα, στον ευρύτερο χώρο των Βαλκανίων, όπου το κόστος εργασίας είναι οικονοµικό, εµφανίζεται αδύναµη να ανταγωνιστεί λιµένες Ανατολικών χωρών σε κοντινή ακτίνα από αυτήν (π.χ. Ρουµανία, Βουλγαρία κλπ.). Το ζήτηµα αυτό φαίνεται να προβληµατίζει και µικρότερους λιµένες, όπως το λιµένα της Πάτρας και του Ηρακλείου: σύµφωνα µε το δεύτερο, τα τιµολόγια, αν και θεωρούνται µειωµένα από το λιµένα, εµφανίζονται σηµαντικά αυξηµένα για το χρήστη µε την προσθήκη του τιµολογίου των λιµενεργατών. Όσον αφορά στους λιµένες Ηγουµενίτσας και Πάτρας, προτεραιότητα αποτελεί η βελτίωση των συνδέσεων µε τα εθνικά δίκτυα µεταφορών (οδικών και σιδηροδροµικών), ώστε µέσο-

9 Λειτουργία λιμένων και θαλάσσιες μεταφορές 503 µακροπρόθεσµα να µπορούν να αντεπεξέλθουν στις σύγχρονες τάσεις εξυπηρετώντας συνδυασµένες µεταφορές και µεγάλες µεταφορικές και εφοδιαστικές αλυσίδες. Οι ελλείψεις σε υποδοµές αναγνωρίζονται τόσο από τους προαναφερθέντες λιµένες όσο και από τον λιµένα του Ηρακλείου. Χαρακτηριστική είναι η επισήµανση του τελευταίου σχετικά µε την ύπαρξη µικρών λειτουργικών βαθών (µικρότερα των 15 µέτρων) που αποτελούν, σε συνδυασµό µε την έλλειψη σε µηχανολογικό εξοπλισµό (γερανογέφυρες), τροχοπέδη στην εξυπηρέτηση µεγάλων πλοίων. Η επίλυση αυτών των προβληµάτων, σε συνδυασµό µε µια επιθετικότερη πολιτική και προβολή του ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος της στρατηγικής θέσης του λιµένα του Ηρακλείου στον άξονα Γιβραλτάρ-Σουέζ, θα αποτελέσει κίνητρο προσέλκυσης νέων πελατών/ χρηστών. Τέλος, ο λιµένας της Ηγουµενίτσας θεωρεί ότι για να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητά του θα πρέπει να επικεντρωθεί στην βελτίωση του παρεχόµενου επιπέδου ασφαλείας, καθώς και στην επάνδρωση και στελέχωση των διοικητικών τµηµάτων του λιµένα. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ανταγωνιστικότητα των λιµένων, όπως προέκυψε από την έρευνα που πραγµατοποιήθηκε από το Ελληνικό Ινστιτούτο Μεταφορών, είναι άµεσα συνδεδεµένη µε: τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε λιµένα (γεωγραφική θέση, υποδοµή, είδος και µέγεθος διακινούµενων φορτίων κ.ά.), το επίπεδο ανάπτυξης και την έκταση της περιοχής επιρροής του, και τους αναπτυξιακούς στόχους του. Συνεπώς το πρώτο βήµα για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας είναι η αναγνώριση όχι µόνο των αναγκών, αλλά και των στόχων του κάθε λιµένα. Τα στοιχεία αυτά αποτυπώθηκαν στην παρούσα εισήγηση τόσο µέσω της διερεύνησης της θέσης των ελλήνων εφοπλιστών όσο και της καταγραφής της άποψης των λιµένων. Η βαθµολόγηση των εξεταζόµενων παραµέτρων ήταν έντονα διαφοροποιηµένη από λιµένα σε λιµένα, ωστόσο, γενικά µπορεί να ειπωθεί ότι εκτός από τη γεωγραφική θέση ενός λιµένα, οι διαθέσιµες υποδοµές καθώς και η αξιοπιστία και ποιότητα των παρεχόµενων υπηρεσιών θεωρούνται σηµαντικοί παράγοντες ανταγωνιστικότητας για τους µεγάλους λιµένες της Ελλάδας (Θεσσαλονίκη και Πειραιάς), ενώ το κόστος είναι ο βασικότερος παράγοντας για τους υπόλοιπους εξεταζόµενους λιµένες. Σηµαντικά επίσης διαφέρουν οι προτεραιότητες και οι αδυναµίες των λιµένων. Οι µεγάλοι ευρωπαϊκοί λιµένες που έχουν ήδη εδραιώσει τη θέση τους στην ευρύτερη περιοχή επιρροής τους επικεντρώνουν τις προσπάθειές τους στο να διασφαλίζουν και να βελτιώσουν περαιτέρω την ανταγωνιστική τους θέση. Για τον λόγο αυτό δίνουν σαφή προβάδισµα στην προσπάθεια βελτίωσης των παρεχόµενων υπηρεσιών, σε αντίθεση µε τους µικρότερους λιµένες, για τους οποίους προτεραιότητα αποτελούν τα έργα υποδοµής και η βελτίωση των συνδέσεων µε τα άλλα µεταφορικά µέσα. Τέλος, κοινή διαφαίνεται η διαπίστωση του προβλήµατος των αυξηµένων τιµολογίων λόγω των ιδιαιτέρως υψηλών επιπέδων αµοιβών προσωπικού που ισχύουν στην χώρα µας σε σχέση µε άλλες χώρες της Βαλκανικής. Για την ανάδειξη των ελληνικών λιµένων σε ισχυρούς κόµβους συνδυασµένων µεταφορών και την ταυτόχρονη επέκταση της περιοχής επιρροής τους επιβάλλεται µία συγκροτηµένη λιµενική πολιτική που θα στηρίζεται στην ταχεία προσαρµογή των λιµένων στις απαιτήσεις του παγκόσµιου εµπορίου. Οι κύριοι άξονες πολιτικής που θα πρέπει να ακολουθηθούν από

10 504 3 o Διεθνές Συνέδριο για την Έρευνα στις Μεταφορές στην Ελλάδα τους κρατικούς φορείς αλλά και τους ίδιους τους λιµένες για να γίνουν πιο ανταγωνιστικοί µπορούν να συνοψισθούν στα παρακάτω: Αναγνώριση των αναγκών του κάθε λιµένα και βάσει αυτών, επενδύσεις ανάλογες µε το ρόλο του και τις υπηρεσίες που µπορεί να προσφέρει. Επιπρόσθετα, η εθνική λιµενική πολιτική θα πρέπει να εξειδικεύσει τις πολιτικές και τα µέτρα για τα επί µέρους λιµάνια και να προβεί στην ανάπτυξη της λιµενικής υποδοµής της χώρας. Βελτίωση των οδικών και σιδηροδροµικών συνδέσεων µε τους λιµένες και παροχή κινήτρων για χρήση συνδυασµένων µεταφορών µέσω των ελληνικών λιµένων. Η ανάπτυξη του µεταφορικού συστήµατος της χώρας θα πρέπει να συµβαδίζει µε την ανάπτυξη των λιµένων, ενώ τα έργα υποδοµών που θα συµβάλλουν στη βελτίωση της προσβασιµότητας των λιµένων θα πρέπει να προαχθούν σε έργα άµεσης προτεραιότητας. Ο απώτερος στόχος αυτής της προσέγγισης είναι η µετατροπή των λιµένων της χώρας σε εθνικά εµπορευµατικά κέντρα υπηρεσιών Logistics. Από την πλευρά των ίδιων των λιµένων απαιτείται µια πιο δυναµική πολιτική ανάπτυξης σε συµφωνία µε τις νέες τάσεις του εµπορίου, ενώ η ορθολογική τιµολογιακή πολιτική και η βελτίωση της παραγωγικότητας/ αποδοτικότητας των παρεχόµενων υπηρεσιών θα πρέπει να είναι οι κύριες γραµµές στρατηγικής. Αναγνώριση των προτεραιοτήτων ανάπτυξης µε βάση τους κανόνες της αγοράς (πελάτες) και αναζήτηση ιδιωτικών κεφαλαίων. Στα πλαίσια του στόχου αυτού κρίνεται αναγκαία η υιοθέτηση µιας πελατοκεντρικής κατεύθυνσης ικανής να φέρει ριζικές αλλαγές τόσο στον τρόπο λειτουργίας όσο και στην οργανωτική δοµή των λιµένων. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ European Commission, Official Journal, OJ C 205, , Community Guidelines on State aid to Maritime transport European Conference of Ministries of Transport, 2001, Round Table 113, Land Access to Sea Ports Huybrechts, M., Meersman H., 2002, Port Competitiveness, an economic and legal analysis of the factors determining the competitiveness of sea port, Editions De Boeck LtdEuropean Seaports Organization (ESPO), Factual Report on the European Port Sector, ASIAMAR Project Consortium, 2005, Deliverable 3.2 Factors affecting competitiveness of intermodal and maritime transport Γιαννόπουλος, Γ.Α., 09/06/2005, Προς µια νέα Εθνική Πολίτικη Λιµένων Ηµερίδα για τους Ελληνικούς Λιµένες, Θεσσαλονίκη Υ.Ε.Ν./Γ.Γ.Λ.Λ.Π. Ενηµερωτικό Σηµείωµα, Στρατηγικός και Επιχειρηµατικός Σχεδιασµός του Λιµένα Θεσσαλονίκης Α.Ε. Υ.Ε.Ν./Γ.Γ.Λ.Λ.Π. Ενηµερωτικό Σηµείωµα, Στρατηγικός και Επιχειρηµατικός Σχεδιασµός του Λιµένα Πειραιά Α.Ε. Υ.Ε.Ν./Γ.Γ.Λ.Λ.Π. Ενηµερωτικό Σηµείωµα, Στρατηγικός και Επιχειρηµατικός Σχεδιασµός του Λιµένα Πατρών Α.Ε. Υ.Ε.Ν./Γ.Γ.Λ.Λ.Π. Ενηµερωτικό Σηµείωµα, Στρατηγικός και Επιχειρηµατικός Σχεδιασµός του Λιµένα Ηγουµενίτσας Α.Ε.

11 Λειτουργία λιμένων και θαλάσσιες μεταφορές 505 COMPETITIVENESS OF THE GREEK PORTS: CRITICAL PARAMETERS, WEAKNESSES AND DEVELOPMENT OPPORTUNITIES Dr. Yannis Tyrinopoulos Mathematician Senior Transportation Planner Hellenic Institute of Transport 6 th km. Charilaou-Thermi rd., Thermi, Thessaloniki Tel.: , Fax: ytyrin@certh.gr Eliza Gagatsi Civil Engineer MSc. Transportation Planner Hellenic Institute of Transport 6 th km. Charilaou-Thermi rd., Thermi, Thessaloniki Tel.: , Fax: lgagatsi@certh.gr Summary: The main priority of the Greek port policy towards increasing of the ports competitiveness concerns the modernization of the port infrastructure, installations and equipment, while at the same time, special emphasis is given to the development of modern terminal and container management solutions, so that Greek Ports can operate as integrated logistic centers. A relevant survey conducted by the Hellenic Institute of Transport showed that, depending on the size and the role of each port in the wider post system, the competitiveness of a port is primarily affected by the efficiency of the services provided, the connections with the hinterland and the neighboring transport networks, the infrastructure and the invoicing policy (cost of services). The objective of this paper are the presentation of the main results and findings of the survey concerning the key factors that influence the competitiveness of the Greek ports, and the actions and recommendations to upgrade the role of ports in the wider national transport system and to strengthen their competitive position. Keywords: Ports Competitiveness, Port Policy, Maritime Transport