ιάβρωση οπλισµού κονιαµάτων µε ασβεστολιθικά τσιµέντα σε συνδυασµένο περιβάλλον χλωριόντων και θειικών ιόντων και χαµηλές θερµοκρασίες

Transcript

1 ιάβρωση οπλισµού κονιαµάτων µε ασβεστολιθικά τσιµέντα σε συνδυασµένο περιβάλλον χλωριόντων και θειικών ιόντων και χαµηλές θερµοκρασίες Corrosion behaviour of limestone cement mortars in combined chloride and sulfate environment at low temperatures Κωνσταντίνος ΣΩΤΗΡΙΑ ΗΣ 1, Μαρία-Ελένη ΜΙΤΖΗΘΡΑ 2, Ελένη ΡΑΚΑΝΤΑ 3, Γεώργιος ΜΠΑΤΗΣ 4, Σωτήριος ΤΣΙΒΙΛΗΣ 5 Λέξεις κλειδιά: Ασβεστολιθικά τσιµέντα, Κονιάµατα, ιάβρωση οπλισµού, Χλωριόντα, Θειικά ιόντα ΠΕΡΙΛΗΨΗ : Στην παρούσα εργασία µελετάται η διάβρωση του οπλισµού κονιαµάτων µε ασβεστολιθικά τσιµέντα σε συνδυασµένο περιβάλλον χλωριόντων (Cl - ) και θειικών ιόντων (SO 4 2- ) και χαµηλές θερµοκρασίες. Κατάλληλα δοκίµια κονιάµατος, αµιγούς και δύο ασβεστολιθικών τσιµέντων Portland (15% και 35% ασβεστόλιθος αντίστοιχα), συντηρήθηκαν για 10 µήνες, σε διαλύµατα Cl - και SO 4 2- /Cl -, στους 5 o C. Κατά την κατασκευή των δοκιµίων έγινε εισαγωγή σε αυτά χαλύβδινου οπλισµού. Για την περίοδο των 10 µηνών έλαβε χώρα µέτρηση των δυναµικών διάβρωσης των οπλισµών, ενώ στους 3, 6, 8 και 10 µήνες έγιναν µετρήσεις γραµµικής πόλωσης. Ο προσδιορισµός της απώλειας µάζας του οπλισµού, λόγω διάβρωσης, έγινε στους 10 µήνες. Προέκυψε ότι σε συνδυασµένο περιβάλλον θειικών ιόντων - χλωριόντων, το τσιµέντο µε 15% ασβεστόλιθο προσφέρει τα καλύτερα αποτελέσµατα έναντι της διάβρωσης. Σε διαβρωτικό περιβάλλον που περιέχει µόνο χλωριόντα, τα κονιάµατα αµιγούς τσιµέντου και ασβεστολιθικού τσιµέντου µε αυξηµένη περιεκτικότητα σε ασβεστόλιθο προσφέρουν µεγαλύτερη προστασία από τη διάβρωση του οπλισµού. Η απώλεια µάζας του οπλισµού των δοκιµίων είναι µεγαλύτερη στο συνδυασµένο περιβάλλον θειικών ιόντων χλωριόντων και έτσι φαίνεται ότι η παρουσία θειικών ιόντων ευνοεί την καταστροφική δράση των χλωριόντων στον οπλισµό. 1 MSc Χηµικός Μηχανικός, Υποψήφιος ιδάκτωρ, Σχολή Χηµικών Μηχανικών, ΕΜΠ, ksotoriadis@gmail.com 2 Χηµικός Μηχανικός, Σχολή Χηµικών Μηχανικών, ΕΜΠ, marilenamizi@gmail.com 3 Χηµικός Μηχανικός, Υποψήφια ιδάκτωρ, Ι ΑΧ, Σχολή Χηµικών Μηχανικών, ΕΜΠ, erakanta@central.ntua.gr 4 Καθηγητής, Σχολή Χηµικών Μηχανικών, ΕΜΠ, batis@chemeng.ntua.gr 5 Καθηγητής, Σχολή Χηµικών Μηχανικών, ΕΜΠ, stsiv@central.ntua.gr 1

2 ABSTRACT : In this paper the corrosion of limestone cement mortar in combined chloride and sulfate environment at low temperatures is studied. Mortar specimens of Portland cement and of two Portland limestone cements (limestone content 15% and 35% respectively) were prepared and steel rebars were axially embedded into the specimens. After 40 days of curing, the specimens were exposed to the corrosive environment of partial immersion in a chloride (Cl - ) and a chloride sulfate (SO 2-4 /Cl - ) solution at 5 o C for a period of 10 months. Corrosion potential, corrosion rate by the Linear Polarization method and mass loss of the rebars were tested. In the case of SO 2-4 /Cl - environment the limestone cement mortar with 15% limestone showed the best corrosion resistance. In the case of Cl - environment Portland cement and limestone cement with 35% limestone presented the best behaviour against corrosion. The mass loss of steel rebars was greater in the SO 2-4 /Cl - 2- solution, showing that the presence of SO 4 favors the corrosion due to chlorides. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το ευρωπαϊκό πρότυπο EN (2000) προδιαγράφει 4 τύπους ασβεστολιθικών τσιµέντων Portland, που περιέχουν τον ασβεστόλιθο ως κύριο συστατικό σε ποσοστά 6-20% (τύποι II/A-L και II/A-LL) και 21-35% (τύποι II/Β-L και II/Β- LL), αντίστοιχα. Στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς παρατηρείται αυξανόµενη παραγωγή και χρήση των συγκεκριµένων τσιµέντων, τα οποία παρουσιάζουν σηµαντικά τεχνικά και οικονοµικά πλεονεκτήµατα (Tsivilis S., 1999), (Voglis, 2005). Ένα πρόβληµα, που σχετίζεται µε τη χρήση των τσιµέντων αυτών, είναι η ενδεχόµενη σηµαντική απώλεια ανθεκτικότητας του σκυροδέµατος, λόγω της επίδρασης των θειικών ιόντων και του σχηµατισµού του ταουµασίτη (thaumasite form of sulfate attack TSA). Ο ταουµασίτης είναι µια σύνθετη ενυδατωµένη φάση µε τύπο CaSiO 3 CaCO 3 CaSO 4 15H 2 O. Σχηµατίζεται σε συνθήκες χαµηλών θερµοκρασιών (0-5 o C), υψηλής υγρασίας και όταν στο περιβάλλον υπάρχουν θειικά ιόντα, τα οποία έρχονται σε επαφή µε τη φάση του ένυδρου πυριτικού ασβεστίου (C-S-H), µε τα ανθρακικά ιόντα και τα ιόντα ασβεστίου (Hartshorn S.A., 1999), (Kakali G., 2003), (Skaropoulou, A. 2009), (Tsivilis S., 2007). Τα χλωριόντα εισέρχονται στο σκυρόδεµα είτε ως επιµολύνσεις προερχόµενες από τα υλικά που περιέχονται σε αυτό, είτε κατά τη διάρκεια ζωής των κατασκευών µε τη µεταφορά τους από ένα περιβάλλον που περιέχει χλωριόντα. Η ικανότητα δέσµευσης των χλωριόντων εξαρτάται από το χρησιµοποιούµενο τσιµέντο. Θεωρείται ότι οι αργιλικές φάσεις παίζουν κύριο ρόλο στη δέσµευση των χλωριόντων (σχηµατισµός του Friedel s salt), ενώ οι πυριτικές φάσεις έχουν πολύ µικρή συνεισφορά. Τα ελεύθερα χλωριόντα θεωρούνται ότι αποτελούν την κύρια απειλή για τον οπλισµό του σκυροδέµατος (Barberon F., 2005), (Jones M.R, 1999), (Mohammed T.U, 2003), (Talib A.Y., 1999). 2

3 Κατά την παρουσία χλωριόντων η αποπαθητικοποίηση του χάλυβα µπορεί να αρχίσει σε υψηλότερες από τις κανονικές τιµές του ph του διαλύµατος των πόρων του σκυροδέµατος µε τη µορφή βελονισµών (pitting corrosion). Για να γίνει αυτό πρέπει ο λόγος [Cl - ]/[OH - ] να πάρει τιµές µεγαλύτερες από 0.6, οπότε τα ελεύθερα χλωριόντα φθάνουν, λόγω διάχυσης, στην επιφάνεια του οπλισµού, όπου δηµιουργούνται τοπικά γαλβανικά στοιχεία (Μπατής Γ., 1999), (Τσίµας Σ., 2004). Επειδή, µεγάλο µέρος των δοµικών έργων στη χώρα µας βρίσκονται σε περιοχές κοντά στη θάλασσα, όπου υπάρχουν υπόγεια ύδατα που περιέχουν σηµαντικά ποσοστά Cl - 2- και SO 4 (υφαλµύρωση υπογείων υδάτων), αντικείµενο της παρούσας εργασίας είναι η µελέτη της διάβρωσης του οπλισµού κονιαµάτων µε ασβεστολιθικά τσιµέντα σε συνδυασµένο περιβάλλον Cl - και SO 2-4 και χαµηλές θερµοκρασίες. Επιπλέον, ερευνάται το κατά πόσο η ύπαρξη θειικών ιόντων σε σύνθετα διαλύµατα Cl - /SO 2-4 µπορεί να αναστείλει την καταστροφική δράση των χλωριόντων στον οπλισµό. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Υλικά Για την παρασκευή των εργαστηριακών τσιµέντων χρησιµοποιήθηκε βιοµηχανικό κλίνκερ τσιµέντου Portland (Πίνακας 1) και ασβεστόλιθος (Πίνακας 2). Τα ασβεστολιθικά τσιµέντα, µε περιεκτικότητα σε ασβεστόλιθο 15% και 35% κ.β., παρασκευάσθηκαν µε συνάλεση κλίνκερ, γύψου και ασβεστόλιθου σε σφαιρόµυλο pro pilot plant δυναµικότητας 5 kg. Τα χαρακτηριστικά των εργαστηριακών τσιµέντων δίνονται στον Πίνακα 3. Τα δοκίµια κονιάµατος, κυλινδρικά διαµέτρου 40 mm και ύψους 100 mm, παρασκευάστηκαν µε S/C=3, W/C=0.57 (W effective /C=0.50) και ασβεστολιθική άµµο. Κατά την κατασκευή τους εισήχθηκε σε καθένα από αυτά χαλύβδινος οπλισµός τύπου Tempcore S500s (d=10mm, h=100mm) µέχρι το βάθος των 85 mm. Κατόπιν, τα δοκίµια συντηρήθηκαν 1 ηµέρα στη µήτρα, 6 ηµέρες στο νερό και 40 ηµέρες στο περιβάλλον του εργαστηρίου (25±2 o C). Κατά τη διάρκεια παραµονής τους στο περιβάλλον, το τµήµα του οπλισµού, που εξείχε από το κάθε δοκίµιο, καλύφθηκε µε µίγµα ρητίνης-σκλυρηντή µε σκοπό την προστασία του από τη διάβρωση. Στη συνέχεια, τα εν λόγω δοκίµια εµβαπτίστηκαν σε κατάλληλα διαλύµατα (Πίνακας 4), αφήνοντας ακάλυπτο ύψος περίπου 5 cm της κυλινδρικής επιφάνειας του δοκιµίου, και αποθηκεύτηκαν σε βιοµηχανικό ψυγείο θερµοκρασίας 5±1 o C. Τα διαλύµατα αντικαθίσταντο κάθε δύο µήνες. Για την παρασκευή των διαλυµάτων χρησιµοποιήθηκαν NaCl και MgSO 4 7H 2 O του εµπορίου. 3

4 Πίνακας 1. Χηµική και ορυκτολογική σύνθεση του κλίνκερ. Χηµική σύνθεση (%) Ορυκτολογική σύνθεση (%) SiO C 3 S 48.4 Al 2 O C 2 S 26.3 Fe 2 O C 3 A 9.5 CaO C 4 AF 10.0 MgO 1.44 είκτες K 2 O 1.32 LSF 0.92 Na 2 O 0.84 SR 2.44 SO AR 1.73 LOI 0.91 HM 2.05 Πίνακας 2. Χηµική σύνθεση (%) του ασβεστόλιθου. SiO 2 Al 2 O 3 Fe 2 O 3 CaO MgO K 2 O Na 2 O SO 3 LOI Πίνακας 3. Χαρακτηριστικά εργαστηριακών τσιµέντων. Κωδικός Σύνθεση * Αντοχή θλίψης 28 ηµερών (MPa) PC κλίνκερ: 100% κ.β LC1 κλίνκερ: 85% κ.β., ασβεστόλιθος: 15% κ.β LC2 κλίνκερ: 65% κ.β., ασβεστόλιθος: 35% κ.β * γύψος: 5% κ.β. επί του κλίνκερ Μετρήσεις Πίνακας 4. ιαλύµατα συντήρησης των δοκιµίων. Κωδικός ιάλυµα SO 2-4 (g/l) Cl - (g/l) SC20 ιάλυµα SO 2-4 /Cl C ιάλυµα Cl Η µέτρηση του δυναµικού διάβρωσης των οπλισµών των δοκιµίων γινόταν τρεις φορές την εβδοµάδα, κατά τη διάρκεια του πρώτου µήνα παραµονής των δοκιµίων στα διαβρωτικά διαλύµατα, µε σκοπό να διαπιστωθεί η τιµή σταθεροποίησής του. Κατόπιν, κατά τον δεύτερο µήνα, η µέτρηση λάµβανε χώρα µία φορά την εβδοµάδα, ενώ στη συνέχεια, και µέχρι το πέρας της πειραµατικής διαδικασίας, η µέτρηση λαµβανόταν µία φορά κάθε δύο εβδοµάδες. Οι µετρήσεις γίνονταν µε τη χρήση ηλεκτροδίου αναφοράς κορεσµένου καλοµέλανα (SCE). Οι µετρήσεις της γραµµικής πόλωσης πραγµατοποιήθηκαν µετά από 3, 6, 8 και 10 µήνες παραµονής των δοκιµίων στα δύο διαβρωτικά περιβάλλοντα. Για την εκτέλεση των µετρήσεων χρησιµοποιήθηκε ο ποτενσιοστάτης E.G&G Model 263, ενώ η επεξεργασία των ηλεκτροχηµικών αποτελεσµάτων έγινε µε το 4

5 λογισµικό Softcorr III (E.G&G Princeton Research). Η µέτρηση γινόταν µε σάρωση του δυναµικού σε µια περιοχή από -25mV έως +25mV από το δυναµικό ισορροπίας, όπου ισχύει η γραµµικότητα. Ο υπολογισµός της απώλειας µάζας των οπλισµών έλαβε χώρα ύστερα από 10 µήνες συντήρησης των δοκιµίων στα διαβρωτικά διαλύµατα. Η µέτρηση της µάζας έγινε µε αναλυτικό ζυγό τεσσάρων δεκαδικών ψηφίων. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ υναµικό διάβρωσης Στα Σχήµατα 1-2 παρουσιάζεται το δυναµικό διάβρωσης (µέση τιµή τριών µετρήσεων) ) των οπλισµών για τα δοκίµια και των τριών συνθέσεων, και στα δύο διαλύµατα συντήρησης. Σύµφωνα µε το Σχήµα 1, την καλύτερη συµπεριφορά στο διαβρωτικό περιβάλλον SC20 παρουσιάζουν τα δοκίµια της σύνθεσης LC1, για τα οποία το δυναµικό διάβρωσης είναι σε ηλεκτροθετικότερη περιοχή τιµών από ότι στις άλλες δύο συνθέσεις. Στο συγκεκριµένο διάλυµα τα δοκίµια των συνθέσεων PC και LC2 φαίνεται να έχουν παρόµοια συµπεριφορά, παρότι το LC2 εµφανίζει ελαφρά πιο ηλεκτραρνητικές τιµές δυναµικού. Αντίθετα, µε βάση το Σχήµα 2, στο διάλυµα C η συµπεριφορά των δοκιµίων της σύνθεσης LC1 είναι η χειρότερη, ενώ αυτή της LC2 είναι η πιο καλή. Σε κάθε περίπτωση, όµως, τα ελεύθερα δυναµικά διάβρωσης των οπλισµών των δοκιµίων όλων των συνθέσεων, έχουν µια πτωτική τάση (ηλεκτραρνητικότερη τιµή δυναµικού) σε συνάρτηση µε το χρόνο. Ωστόσο, είναι εµφανείς οι, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο έντονες, αυξοµειώσεις των τιµών. Με εξαίρεση τα δοκίµια της σύνθεσης LC1 που παρουσιάζουν διαφορετική συµπεριφορά, τα δοκίµια των PC και LC2 δείχνουν ότι οι µέσες τιµές των δυναµικών τους παραµένουν πιο ηλεκτροθετικές στο διάλυµα, που περιέχει µόνο χλωριόντα, σε σχέση µε εκείνες του διαλύµατος SC20. 5

6 υναµικό διάβρωσης (mv) PC LC1 LC2 Χρόνος (ηµέρες) Σχήµα 1. υναµικό διάβρωσης του οπλισµού σε συνάρτηση µε τον χρόνο παραµονής των δοκιµίων των συνθέσεων PC, LC1 και LC2 στο διάλυµα SC20. υναµικό διάβρωσης (mv) PC LC1 LC2 Χρόνος (ηµέρες) Σχήµα 2. υναµικό διάβρωσης του οπλισµού σε συνάρτηση µε τον χρόνο παραµονής των δοκιµίων των συνθέσεων PC, LC1 και LC2 στο διάλυµα C. 6

7 Γραµµική πόλωση Από το Σχήµα 3 φαίνεται ότι στο διάλυµα SC20 η πυκνότητα του ρεύµατος διάβρωσης έχει τη µικρότερη τιµή για τα δοκίµια της σύνθεσης LC1 ενώ την µεγαλύτερη τιµή παρουσιάζει η σύνθεση LC2. Αντίθετα, στο διάλυµα C (Σχήµα 4) η σύνθεση LC1 εµφανίζει πολύ µεγαλύτερη πυκνότητα ρεύµατος διάβρωσης από τις συνθέσεις PC και LC2, ενώ την µικρότερη τιµή παρουσιάζει η σύνθεση PC. Κατά κανόνα, παρατηρείται άνοδος των τιµών της πυκνότητας ρεύµατος µε την πάροδο του χρόνου για όλες τις συνθέσεις και στα δύο διαλύµατα συντήρησης. Οι τιµές της πυκνότητας ρεύµατος για τις συνθέσεις PC και LC2 είναι σαφώς υψηλότερες στο διάλυµα SC20 από ότι στο C, ενώ το αντίθετο συµβαίνει για την LC1. Στο πέρας των µετρήσεων (10 µήνες), στο διάλυµα SC20 ο οπλισµός για τη σύνθεση LC2 φτάνει σε επίπεδα υψηλής διάβρωσης (i corr ~1), για την σύνθεση PC σε µέτρια προς υψηλά επίπεδα (i corr >0.5) και για την σύνθεση LC1 σε µέτρια επίπεδα (0.1<i corr <0.5). Αντιστοίχως, στο διάλυµα C, ο οπλισµός για τη σύνθεση LC1 φτάνει σε επίπεδα υψηλής διάβρωσης (i corr >1), ενώ για τις LC2 και PC σε µέτρια επίπεδα (0.1<i corr <0.5) (Broomfield J.P., 1997). Οι παραπάνω παρατηρήσεις επιβεβαιώνονται και από τον υπολογισµό του ρυθµού διάβρωσης για τα δοκίµια όλων των συνθέσεων και για 3, 6, 8 και 12 µήνες παραµονής στα δύο διαβρωτικά διαλύµατα. Πυκνότητα ρεύµατος διάβρωσης (µα/cm 2 ) Χρόνος (µήνες) PC LC1 LC2 Σχήµα 3. Πυκνότητα του ρεύµατος διάβρωσης του οπλισµού σε συνάρτηση µε τον χρόνο παραµονής των δοκιµίων των συνθέσεων PC, LC1 και LC2 στο διάλυµα SC20. 7

8 1.40 Πυκνότητα ρεύµατος διάβρωσης (µα/cm 2 ) PC LC1 LC Χρόνος (µήνες) Σχήµα 4. Πυκνότητα του ρεύµατος διάβρωσης του οπλισµού σε συνάρτηση µε τον χρόνο παραµονής των δοκιµίων των συνθέσεων PC, LC1 και LC2 στο διάλυµα C. Απώλεια µάζας οπλισµών Από το Σχήµα 5 φαίνεται ότι στο διάλυµα SC20, η σύνθεση LC1 παρουσιάζει ελαφρώς µεγαλύτερη απώλεια µάζας.οπλισµού από τις συνθέσεις PC και LC2 οι οποίες εµφανίζουν παραπλήσια απώλεια µάζας. Όµοια, στο διάλυµα C η σύνθεση LC1 παρουσιάζει και πάλι ελαφρώς µεγαλύτερη απώλεια µάζας οπλισµού από τις συνθέσεις PC και LC2 οι οποίες εµφανίζουν παραπλήσια απώλεια µάζας. Πάντως από το Σχήµα 5 είναι εµφανές και ιδιαίτερα σηµαντικό ότι οι απώλειες µάζας των οπλισµών έχουν υψηλότερη τιµή στο διάλυµα SC20 από ότι στο C. Οι ίδιες παρατηρήσεις ισχύουν και για τον ρυθµό διάβρωσης, όπως αυτός υπολογίζεται από την απώλεια µάζας. 8

9 Απώλεια µάζας ολπισµών (%) PC LC1 LC2 SC20 C Συνθέσεις Σχήµα 5. Απώλεια µάζας του οπλισµού των δοκιµίων των συνθέσεων PC, LC1 και LC2 µετά από 10 µήνες συντήρησής τους στα δύο διαβρωτικά διαλύµατα SC20 και C. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από τη µελέτη διάβρωσης του οπλισµού κονιαµάτων µε αµιγές τσιµέντο και µε δύο ασβεστολιθικά τσιµέντα, περιεκτικότητας σε ασβεστόλιθο 15% και 35% αντίστοιχα, σε περιβάλλον χλωριόντων (Cl - ) και θειικών ιόντων - χλωριόντων (SO 4 2- /Cl - ) προέκυψαν τα παρακάτω συµπεράσµατα: Σε συνδυασµένο περιβάλλον θειικών ιόντων - χλωριόντων, το τσιµέντο µε 15% ασβεστόλιθο προσφέρει τα καλύτερα αποτελέσµατα έναντι της διάβρωσης. Σε διαβρωτικό περιβάλλον που περιέχει µόνο χλωριόντα, τα κονιάµατα αµιγούς τσιµέντου και ασβεστολιθικού τσιµέντου µε αυξηµένη περιεκτικότητα σε ασβεστόλιθο προσφέρουν µεγαλύτερη προστασία από τη διάβρωση του οπλισµού. Τα παραπάνω προκύπτουν τόσο από τις µετρήσεις του δυναµικού διάβρωσης του οπλισµού, όσο και από τις µετρήσεις γραµµικής πόλωσης. Η απώλεια µάζας του οπλισµού των δοκιµίων και εποµένως και η διάβρωση είναι µεγαλύτερη στο συνδυασµένο περιβάλλον θειικών ιόντων χλωριόντων. Φαίνεται ότι η παρουσία θειικών ιόντων ευνοεί την καταστροφική δράση των χλωριόντων στον οπλισµό και το φαινόµενο αυτό θα διερευνηθεί περαιτέρω. 9

10 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα εργασία αποτελεί τµήµα της διδακτορικής διατριβής του υποψήφιου διδάκτορα Κωνσταντίνου Σωτηριάδη, η οποία γίνεται µε τη χορήγηση υποτροφίας από το Ίδρυµα Κρατικών Υποτροφιών προς το οποίο εκφράζονται ευχαριστίες. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Μπατής, Γ., «Φθορά και προστασία υλικών», Εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα (1999) Τσίµας, Σ., Τσιβιλής, Σ., «Επιστήµη και τεχνολογία τσιµέντου», Εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα (2004) Barberon, F., Baroghel-Bouny, V., Zanni, H., Bresson, B., Caillerie, J.-B., Melosse, L., Gan, Z., Interactions between chloride and cement-paste materials. J. Magnetic Resonance Imaging, Vol. 23, No 2 (2005) Broomfield, J.P., «Corrosion of steel in concrete», E&FN SPON, Great Britain (1997) Hartshorn, S.A., Sharp, J.H., Swamy, R.N., Thaumasite formation in Portland-limestone cement pastes. J. Cem Concr Res, Vol. 29, No 8 (1999) Jones, M.R., McCarthy, M.J., Dhir, R.K., Concrete 2000: Economic and durable construction through excellence, in Proceedings of the International Conference (Dundee Scotland September 7-9, 1993), Taylor & Francis, Dundee, Scotland Vol. 2 (1999) 1429 Kakali, G., Tsivilis, S., Skaropoulou, A., Sharp, J.H., Swamy, R.N., Parameters affecting thaumasite formation in limestone cement mortar. J. Cem Concr Comp, Vol. 25, No 8 (2003) Mohammed, T.U., Relationship between free chloride and total chloride contents in concrete. J. Cem Concr Res, Vol. 33, No 9 (2003) Skaropoulou, A., Tsivilis, S., Kakali, G., Sharp, J.H., Swamy, R.N., Thaumasite form of sulfate attack in limestone cement mortars: A study on long term efficiency of mineral admixtures. J. Constr Build Mater, Vol. 23, No 6 (2009) Talib, A.Y., Rasheeduzzafar, Al-Cahtani, A.S., Concrete 2000: Economic and durable construction through excellence, in Proceedings of the International Conference (Dundee Scotland September 7-9, 1993), Taylor & Francis, Dundee, Scotland Vol. 2 (1999) 1453 Tsivilis, S., Chaniotakis, E., Badogiannis, E., Pahoulas, G., Ilias, A., A study on the parameters affecting the properties of Portland limestone cements. J. Cem Concr Comp, Vol. 21, No 2 (1999) Tsivilis, S., Sotiriadis, K., Skaropoulou, A., Thaumasite form of sulfate attack (TSA) in limestone cement pastes. Journal of the European Ceramic Society, Vol. 27, No 2-3 (2007) Voglis, N., Kakali, G., Chaniotakis, E., Tsivilis, S., Portland-limestone cements. Their properties and hydration compared to those of other composite cements. J. Cem Concr Comp, Vol. 27, No 2 (2005)