Τίτλος Ειδικού Θεματικού Προγράμματος: «Διοίκηση, Οργάνωση και Πληροφορική για Μικρο-μεσαίες Επιχειρήσεις»

Transcript

1 ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΒΑΣΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΠΕΛΑΓΙΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ Τίτλος Ειδικού Θεματικού Προγράμματος: «Διοίκηση, Οργάνωση και Πληροφορική για Μικρο-μεσαίες Επιχειρήσεις» Διδακτικές Σημειώσεις Τίτλος ενότητας: «Ο ρόλος της καινοτομίας στη σύγχρονη επιχείρηση» Δράση 4: Εκπαίδευση & Υποστήριξη προς τις τοπικές κοινωνίες Επιστημονικός υπεύθυνος: Ιωάννης Χαραλαμπίδης Εισηγητής: Ευριπίδης Λουκής, Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου (Σάμος, 2014) 1

2 Πίνακας Περιεχομένων 1. Εισαγωγή Επιχειρηματικότητα: Έννοια και χαρακτηριστικά Η έννοια του επιχειρηματία Καινοτομική Δραστηριότητα Βήματα Καινοτομικής Διαδικασίας Παράγοντες αύξησης καινοτομικότητας επιχειρήσεων Η καινοτομία ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των επιχειρήσεων Ελλάδα και Καινοτομία Παραδείγματα καινοτόμων εφαρμογών

3 1. Εισαγωγή H σημερινή οικονομία χαρακτηρίζεται όλο και περισσότερο από: I. Υψηλό ανταγωνισμό (τον οποίο μπορούμε να αντιμετωπίσουμε είτε με μεγάλες μειώσεις τιμών, είτε με βελτίωση ποιότητας προϊόντων και υπηρεσιών (= με κάποιο τρόπο να ξεχωρίσουμε/διαφοροποιηθούμε από τον ανταγωνισμό), είτε με ανανεώσεις και εμπλουτισμούς των προϊόντων και υπηρεσιών μας = καινοτομία προϊόντων και υπηρεσιών ΤΑ ΔΥΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΤΙΜΗΤΕΑ). II. Μείωση του χρόνου/κύκλου ζωής των περισσότερων προϊόντων και υπηρεσιών και αντικατάστασή τους με νέα προϊόντα και υπηρεσίες (οπότε κάθε επιχείρηση πρέπει να προσαρμόζεται σε αυτές τις αλλαγές και να προχωρά σε καινοτομίες προιόντων και υπηρεσιών). III. Συχνές αλλαγές στις ανάγκες και τα γούστα των καταναλωτών (συνεπώς, οι επιχειρήσεις πρέπει να πραγματοποιούν ανάλογες αλλαγές στα προϊόντα και στις υπηρεσίες τους, αλλά και να εισάγουν νέα) IV. Συνεχής ανάπτυξη και διάδοση νέων τεχνολογίων (τις οποίες οι επιχειρήσεις πρέπει να αξιοποιήσουν, είτε για να βελτιώσουν και να μειώσουν το κόστος λειτουργίας της παραγωγικής τους διαδικασίας = καινοτομία παραγωγικής διαδικασίας, είτε για να βελτιώσουν και να εμπλουτίσουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους Η ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΜΕΤΑΔΙΔΕΤΑΙ: ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΣΕ ΕΝΑΝ ΚΛΑΔΟ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΕ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΣΕ ΑΛΛΟΥΣ ΚΛΑΔΟΥΣ, κ.ο.κ.). V. Συνεχής εμφάνιση νέων προμηθευτών σε διάφορες χώρες και νέων υλικών (τα οποία πρέπει οι επιχειρήσεις να ανακαλύψουν και στη συνέχεια να αξιοποιήσουν προς την κατεύθυνση της καινοτομίας των προϊόντων, υπηρεσιών και διαδικασιών τους). Για τους παραπάνω λόγους, η καινοτομία είναι ιδιαίτερα σημαντική στη σύγχρονη οικονομία. Είναι πλέον κρίσιμος παράγοντας επιβίωσης στις μεγάλες αυτές αλλαγές, προσαρμογής σε αυτές, και αξιοποίησής τους για την αύξηση των εσόδων και των κερδών μας. Μία επιχείρηση μπορεί να αναπτύξει και να εφαρμόσει δύο μορφές καινοτομίας: Καινοτομία προϊόντος ή υπηρεσίας (product/service innovation): Αφορά νέα ή βελτιωμένα προϊόντα ή υπηρεσίες. Καινοτομία διαδικασίας (process innovation): Αφορά σε νέες ή βελτιωμένες λειτουργικές ή παραγωγικές διαδικασίες της επιχείρησης καινοτομίες που συνδέονται με διαδικασίες παραγωγής ή διάθεσης προϊόντων/υπηρεσιών, ή λειτουργίας της επιχείρησης (ώστε να μειώνεται το κόστος τους και/ή να αυξάνεται η εξυπηρέτηση και ικανοποίηση των πελατών). 3

4 Θα πρέπει να τονισθεί ότι η καινοτομία δεν αφορά μόνο τις μεγάλες επιχειρήσεις, αλλά και τις μικρότερες εξ ίσου δεν περιλαμβάνει μόνον μεγάλες και ριζικές καινοτομίες (π.χ. νέες γενεές κινητών τηλεφώνων), αλλά και μικρότερες (π.χ. κάποια νέα είδη στο κατάστημά μας, παροχή υπηρεσιών WiFi (ασύρματο Internet) στο ξενοδοχείο ή την καφετέριά μας, κάποια νέα φαγητά στο εστιατόριό μας, κάποια νέα καλλιέργεια στο χωράφι μας, ή κάποια νέα προϊόντα με βάση τα γεωργικά μας προϊόντα ή καλύτερες τυποποιήσεις αυτών, κάποιες νέες τουριστικές υπηρεσίες στο ξενοδοχείο μας, ή κάποιες νέες δραστηριότητες για τους διαμένοντες σε αυτό). Επί πλέον περιλαμβάνει προϊόντα και υπηρεσίες που είναι νέα για την επιχείρησή μας (αλλά ενδεχομένως υπάρχουν στους ανταγωνιστές μας, ή σε άλλες χώρες, σε άλλους κλάδους, κ.λπ.) Από τα παραπάνω γίνεται άμεσα κατανοητό ότι η καινοτομία είναι αφ ενός μεν όρος προσαρμογής και επιβίωσης στην σύγχρονη οικονομία, αφ ετέρου είναι έντασης γνώσης : πρέπει να έχουμε συνεχώς τα μάτια μας και τα αυτιά μας ανοικτά για να αποκτούμε συνεχώς νέες πληροφορίες και γνώσεις για τα παραπάνω θέματα (i) έως (v), και να σκεφτόμαστε συνεχώς νέες ιδέες αξιοποίησής τους στην επιχείρησή μας. Οι κυριότερες πηγές τέτοιων πληροφοριών, γνώσεων και ιδεών καινοτομίας είναι: Οι κλαδικές μας ενώσεις Οι προμηθευτές μας Οι εμπορικοί συνεργάτες μας (π.χ. οι εμπορικοί μας αντιπρόσωποι, τα τουριστικά γραφεία με τα οποία συνεργαζόμεθα) Οι πελάτες μας Οι ανταγωνιστές μας (στην Ελλάδα, ή και ανάλογες επιχειρήσεις στο εξωτερικό) Κλαδικές εκθέσεις (στη χώρα μας ή στο εξωτερικό) Το Internet (με μία απλή αναζήτηση στο Google με μία κατάλληλη λέξι κλειδί μπορούμε να βρούμε σημαντικές πληροφορίες προς την κατεύθυνση πιθανών καινοτομιών). Η καινοτομία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της επιχειρηματικότητας και εφαρμόζεται σε όλα της τα επίπεδα. Η ανάπτυξη και η υλοποίηση μιας καινοτομικής ιδέας οδηγεί καταρχάς στη διαφοροποίηση από τους ανταγωνιστές, στην αύξηση της ικανοποίησης των πελατών και στην κατάκτηση μεγαλύτερων μεριδίων της αγοράς. Επιπρόσθετα, δημιουργεί αξία στο νέο προϊόν ή υπηρεσία, δημιουργεί νεά έσοδα, αυξάνει την παραγωγικότητα και βελτιώνει την προσαρμογή της επιχείρησης στην αγορά. Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι για να είναι μία καινοτομική δραστηριότητα επιτυχημένη απαιτείται και η τήρηση μίας συντονισμένης και μεθοδευμένης διαδικασίας: αρχικά δημιουργία καινοτόμων ιδεών, στη συνέχεια, αξιολόγηση της δυνατότητας υλοποίησης και του κόστους εφαρμογής καθε μίας, αλλά και των επιπρόσθετων εσόδων που θα αποφέρει (υπάρχουν ιδέες καινοτομίας των οποίων τα κόστη υπερβαίνουν τα έσοδα που θα αποφέρουν, οπότε δε θα πρέπει να προχωρήσουμε στην υλοποίησή τους), σχεδιασμός της υλοποίησης της καινοτομίας (παραγωγικής και εμπορικής) και στη συνέχεια, εφαρμογή της καινοτομίας (και κατόπιν παρακολούθηση και ενδεχομένως τροποίηση κάποιων τμημάτων της 4

5 εάν χρειασθεί μία καινοτομία είναι κάτι νέο, συνεπώς δεν υπάρχει σχετική εμπειρία και παρουσιάζει διάφορες αβεβαιότητες, οπότε απαιτείται στενή παρακολούθηση κατά την αρχική εφαρμογή της, εντοπισμός τυχόν προβλημάτων και πραγματοποίηση κατάλληλων τροποιοιήσεων/ενεργειών για την αντιμετώπισή τους). 2. Επιχειρηματικότητα: Έννοια και χαρακτηριστικά Τα τελευταία χρόνια, η έννοια και το περιεχόμενο της λέξης «επιχειρηματικότητα» έλκουν ολοένα και περισσότερο την προσοχή και το ενδιαφέρον όλων των ενεργών πολιτών σε όλο τον κόσμο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η επιχειρηματικότητα, ως μια ολοκληρωμένη έννοια και διαδικασία, και οι επιχειρηματίες ως άτομα, μπορούν να συμβάλλουν αποφασιστικά, τόσο στην κοινωνία όσο και στην οικονομία με ποικίλους τρόπους. Ο όρος επιχειρηματικότητα έχει εμφανισθεί σε πολλές περιπτώσεις να περιγράφει μία σειρά από δραστηριότητες όπως είναι η δημιουργία, η ίδρυση, η διαχείριση, η διοίκηση κ.λπ. μιας επιχείρησης ή ενός οργανισμού. Ένας άλλος ορισμός της επιχειρηματικότητας (entrepreneurship), τον οποίο χρησιμοποιεί ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας & Ανάπτυξης (Ο.Ο.Σ.Α.) είναι αυτός όπου «οι επιχειρηματίες είναι οι φορείς της αλλαγής και της ανάπτυξης της οικονομίας της αγοράς, είναι εκείνοι που με τη δράση τους δημιουργούν, διαχέουν και εφαρμόζουν καινοτόμες ιδέες, δεν επιδιώκουν να αξιοποιήσουν μόνο τις οικονομικές ευκαιρίες, αλλά έλκονται από την ανάληψη του κινδύνου και αρέσκονται να βλέπουν την επιβεβαίωση του προαισθήματός τους». Τα παραπάνω είναι ενδεικτικά της σημασίας της καινοτομίας ως βάσης για την επιχειρηματικότητα. Ως επιχειρηματικότηα μπορεί να θεωρηθεί η σύλληψη και η εκτέλεση μίας ιδέας, η οποία μπορεί να δημιουργήσει κάποια προστιθέμενη αξία (= αξία παραγομένων προϊόντων και υπηρεσιών μείον αξία των χρησιμοποιούμενων παραγωγικών συντελεστών (π.χ. υλικών, εργασίας, χώρων, μηχανημάτων)) τόσο για τον επιχειρηματία όσο και για το κοινωνικό σύνολο. Προϋποθέτει την αφιέρωση του απαραίτητου χρόνου, την καταβολή προσπάθειας, την ανάληψη των συνοδευτικών οικονομικών, ψυχολογικών και κοινωνικών κινδύνων και τη διαχείριση των αντίστοιχων εκροών (παραγομένων προϊόντων και υπηρεσιών). Τα είδη της επιχειρηματικότητας είναι δύο: Η ενδοεπιχειρηματικότητα (intrapreneurship), η οποία αναπτύσσεται από τα στελέχη μίας υφιστάμενης επιχείρησης, μέσω ανάπτυξης νέων δραστηριοτήτων (= νέων προϊόντων και υπηρεσιών, ή διάθεση υπαρχόντων σε άλλες γεωγραφικές περιοχές (π.χ. σε άλλες χώρες)) Η δημιουργία μίας νέας επιχείρησης (start-up): σε αυτή την περίπτωση, άλλοτε πρόκειται για επιχειρηματικότητα ευκαιρίας (διαπίστωση και αξιοποίηση κάποιας 5

6 ευκαιρίας) και άλλοτε για επιχειρηματικότητα ανάγκης (υποχρεωτική επιλογή επιχειρηματικότητας ως μέσου βιοπορισμού). 2.1 Η έννοια του επιχειρηματία Ο επιχειρηματίας (entrepreneur) μπορεί να είναι ο ιδρυτής και ο ιδιοκτήτης μιας επιχείρησης, άρα αυτός που συγκεντρώνει, επενδύει και συντονίζει τους διαθέσιμους πόρους (αν και σε μεγάλες επιχειρήσεις συνήθως διαχωρίζεται η ιδιοκτησία (= ιδιοκτήτης/ες ή μέτοχοι) και η διοίκηση (= ειδικά διοικητικά στελέχη)). Ο επιχειρηµατίας είναι εκείνος που γνωρίζει και µπορεί να υλοποιεί µια συγκεκριµένη ιδέα. Συνήθως, οι καινούργιες ιδέες, όσον αφορά στις νέες παραγωγικές τεχνολογίες και διαδικασίες ή νέα προϊόντα/υπηρεσίες, ανακαλύπτονται από επιστήµονες, συνήθως µετά από µια επίµονη και µακροχρόνια έρευνα. Ο επιχειρηµατίας, έχει όµως την ιδιαίτερη ικανότητα της οικονομικής αξιοποίησης των νέων επιστημονικών γνώσεων: να χρησιµοποιήσει την νέα ιδέα κατά τρόπο που να αποφέρει σηµαντικό οικονοµικό όφελος. Η συνδρομή του στην οικονομική αλλαγή και ανάπτυξη μπορεί να αποβεί καταλυτική, ενώ η ικανότητα που τον διακρίνει είναι αυτή του εντοπισμού επωφελών ευκαιριών νέας οικονομικής δραστηριότητας και αποκόμισης κέρδους από αυτήν. Σύµφωνα µε τον Joseph Schumpeter (πατέρα της επιστημονικής ανάλυσης της καινοτομίας), επιχειρηµατίας εκείνος ο οποίος δηµιουργεί και «καινοτοµεί» ριζοσπαστικά. Η επιχειρηµατικότητα θεωρείται από τους βασικούς συντελεστές παραγωγής (πέραν των κλασσικών: εργασία και κεφάλαιο), κρίσιμης σημασίας για την αξιοποίηση των υπολοίπων. Ο επιχειρηματίας μπορεί να επινοήσει, δηλαδή να διαμορφώσει δυνητικές ευκαιρίες ακόμη και σε συνθήκες αμφιβολίας, εξαιτίας της οξυδέρκειας, της δημιουργικότητας, του νεωτερισμού και της ευθυκρισίας που τον χαρακτηρίζουν. Η αβεβαιότητα αποτελεί για τον επιχειρηματία ισχυρή πρόκληση, πηγή έμπνευσης και κίνητρο για αλλαγή. Συνεπώς, η ικανότητα καινοτομίας είναι από τις βασικότερες που πρέπει να διαθέτει ένας επιχειρηματίας. 3 Καινοτομική Δραστηριότητα Η έννοια της καινοτοµίας αναφέρεται στη δηµιουργία και διάθεση προς πώληση, χρήση ή εφαρµογή ενός νέου προϊόντος/υπηρεσίας, ή στην ουσιαστική βελτίωση/εμπλουτισμό ενός υπάρχοντος προϊόντος/υπηρεσίας. Πρόκειται για τη διαδικασία της µετατροπής µιας νέας ιδέας σε ένα νέο ή βελτιωµένο προϊόν, ή και σε µια λειτουργική βιοµηχανική ή εµπορική διαδικασία, ή σε µια νέα µέθοδο οργάνωσης, όπου ο εφευρέτης ή κάποιος άλλος αναλαμβάνει να εφαρµόσει ή να διακινήσει ως εµπορεύσιµο αγαθό. Για να καινοτομήσει μία επιχείρηση δεν πρέπει απαραίτητα να έχει προβεί σε κάποια εφεύρεση. Η καινοτομία μπορεί να αφορά σε μία βελτίωση του προϊόντος/υπηρεσίας της, ή σε 6

7 κάποια νέα προϊόντα υπηρεσίες (που μπορεί να προσφέρονται ήδη από ανταγωνιστές, ή παρόμοιες επιχειρήσεις σε άλλες χώρες), ή σε μία υπάρχουσα λειτουργική ή παραγωγική διαδικασία της. Επιπλέον, η εφεύρεση δε συνεπάγεται αυτομάτως και καινοτομία, καθώς η καινοτομία εμπεριέχει την εφαρμογή της νέας ιδέας ή την οικονομική αξιοποίησή της (π.χ. στην Ευρώπη υπάρχει χαμηλότερος βαθμός οικονομικής αξιοποίησης νέων επιστημονικών γνώσεων/εφευρέσεων) για τη δημιουργία νέων καινοτομικών προϊόντων/υπηρεσιών/ παραγωγικών διαδικασιών συγκριτικά με άλλες περιοχές (π.χ. ΗΠΑ, Ιαπωνία). Επίσης, η καινοτομία λανθασμένα ταυτίζεται με την τεχνολογία, διότι δε συνδέεται απαραίτητα με κάποιο τεχνολογικό επίτευγμα (αν και διάφορες νέες τεχνολογίες που συνεχώς αναπτύσσονται χρησιμοποιούνται ως βάσεις από πολλές επιχειρήσεις για νέα προϊόντα/υπηρεσίες, ή για σημαντικές βελτιώσεις των υπαρχόντων, ή για βελτιωμένες λειτουργικές/παραγωγικές διαδικασίες. Μία επιχείρηση μπορεί να αναπτύξει και να εφαρμόσει δύο μορφές καινοτομίας: Καινοτομία προϊόντος ή υπηρεσίας (product/service innovation): Αφορά νέα ή βελτιωμένα προϊόντα ή υπηρεσίες. Καινοτομία διαδικασίας (process innovation): Αφορά σε νέες ή βελτιωμένες λειτουργικές ή παραγωγικές διαδικασίες της επιχείρησης αυτή η μορφή καινοτομίας συνδέεται με διαδικασίες παραγωγής ή διάθεσης προϊόντων/υπηρεσιών, ή λειτουργίας (ώστε να μειώνεται το κόστος τους και/ή να αυξάνεται η εξυπηρέτηση και ικανοποίηση των πελατών). Σημαντικό είναι να γνωρίζει η επιχείρηση ότι η καινοτομία πολλές φορές συνεπάγεται απλές βελτιώσεις αντί για ριζικές αλλαγές. Συνεπώς, η καινοτομία μίας επιχείρησης, μπορεί ναι είναι: Οριακή (ή σταδιακή/βελτιωτική): Αφορά στη βελτίωση των τεχνικών και λειτουργικών χαρακτηριστικών των υπαρχόντων προϊόντων/υπηρεσιών ή διαδικασιών. Ριζική: Αφορά σε νέα τεχνικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά προϊόντων / υπηρεσιών ή νέες διαδικασίες. Συνεπώς, κάθε επιχείρηση μπορεί να καινοτομήσει, αφού η καινοτομία δε συνεπάγεται απαραίτητα ριζικές για αυτήν αλλαγές. Μπορεί να περιοριστεί σε πολλές και συνεχείς μικρές βελτιώσεις των προϊόντων/υπηρεσιών/διαδικασιών της, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε σημαντική αύξηση των εσόδων και των κερδών της. 3.1 Βήματα Καινοτομικής Διαδικασίας Η καινοτομική διαδικασία αποτελείται από τέσσερα βήματα, όπως φαίνεται στην Εικόνα 1: τη γένεση της καινοτόμου ιδέας, την αξιολόγηση της ιδέας, το σχεδιασμό της καινοτομίας και τέλος, την εφαρμογή της καινοτομίας. 7

8 Εικόνα 1: Βήματα Καινοτομικής Διαδικασίας Γένεση καινοτόμου ιδέας: Η επιχείρηση πρέπει να ενισχύσει τη δημιουργικότητά της. Για να το πετύχει αυτό, πρέπει να καταπολεμήσει το φόβο για την αποτυχία, να έχει ανοιχτό πνεύμα απέναντι στον πειραματισμό και να παραχωρήσει ελευθερία έκφρασης στους εργαζομένους, και να επιβραβεύει καινοτομικές ιδέες και πρωτοβουλίες τους. Παράλληλα, μπορεί να αναζητήσει νέες ιδέες από διάφορες πηγές και να δημιουργεί ομάδες στελεχών διαφόρων ειδικοτήτων (π.χ. τεχνικών, πωλήσεων, marketing, οικονομικών, κλπ.), με σκοπό την ανταλλαγή πληροφοριών, γνώσεων και ιδεών που συνδέονται με την καινοτομία. Για τη δημιουργία καινοτομικών ιδεών χρήσιμη είναι και η ανάλυση των δυνατών και αδύνατων σημείων της και των ευκαιριών και απειλών του επιχειρηματικού της περιβάλλοντος (γνωστή διεθνώς ως ανάλυση SWOT: Strengths Weaknesses Opportunities Threats), χρησιμοποιώντας τον παρακάτω Πίνακα 1. Οι καλύτερες ιδέες καινοτομίας προέρχονται από συνδυασμό των ευκαιριών και απειλών του εξωτερικού περιβάλλοντος με τα δυνατά σημεία (αποτελούν κινήσεις αξιοποίησης των δυνατών σημείων της επιχείρησης με στόχο την αξιοποίηση ευκαιριών ή την αντιμετώπιση απειλών). Δυνατά Σημεία Αδύνατα Σημεία 1. Τι πλεονεκτήματα έχει η επιχείρησή σας; 2. Τί κάνετε καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο; 3. Ποιοι από τους πόρους που κατέχετε είναι μοναδικοί; 4. Τι βλέπουν οι άνθρωποι στην αγορά που δραστηριοποιήστε ως δυνατά σημεία σας; 5. Χάρη σε ποιό πλεονέκτημά σας συνήθως επιτυγχάνετε να έχετε πωλήσεις 1. Τί πιστεύετε ότι χρήζει βελτίωσης; 2. Τί πιστεύετε ότι πρέπει να αποφύγετε; 3. Τί βλέπουν οι άνθρωποι στην αγορά που δραστηριοποιήστε ως αδυναμίες σας; 4. Λόγω ποιων παραγόντων χάνετε πωλήσεις; 5. Έχετε πρόβλημα υπερδανεισμού ή ρευστότητας; 8

9 Ευκαιρίες Απειλές 1. Ποιες είναι οι ευκαιρίες που δημιουργούνται στο εξωτερικό περιβάλλον της επιχίρησής σας; 2. Ποιες τάσεις εντοπίζετε στο περιβάλλον της επιχείρησής σας που μπορούν να λειτουργήσουν υπέρ της; 3. Υπάρχουν εκλυστικά τμήματα της αγοράς που δεν εξυπηρετούνται σήμερα καλά; 1. Τι εμπόδια προκαλεί το περιβάλλον στην ανάπτυξη της επιχείρησής σας; 2. Τί σας ανησυχεί περισσότερο στις κινήσεις των ανταγωνιστών σας; 3. Το περιβάλλον της επιχείρησής σας είναι ιδιαίτερα ευμετάβλητο; 4. Οι μεταβολές στην τεχνολογία απειλούν τη θέση σας; 5. Υπάρχει πιθανότητα κάποια από τα αδύνατα σημεία της επιχείρησής σας να αποτελέσουν σοβαρή απειλή για την επιχείρησή σας; Πίνακας 1: Ανάλυση Δυνατών Σημείων - Αδύνατων Σημείων / Ευκαιριών - Απειλών Αξιολόγηση της ιδέας: Στο δεύτερο αυτό βήμα εξετάζουμε αναλυτικότερα τις ιδέες καινοτομίας που προέκυψαν στο πρώτο βήμα, και αποφασίζουμε ποιές τελικά θα υλοποιήσουμε. Ενώ το πρώτο βήμα χαρακτηρίζεται από δημιουργικότητα και φαντασία, το δεύτερο βήμα χαρακτηρίζεται από ψύχραιμη και ρεαλιστική ανάλυση. Η επιχείρηση καλείται να κρίνει για κάθε μία από τις ιδέες: i) εάν είναι υλοποιήσιμη και ii) εάν είναι οικονομικά συμφέρουσα. Προκειμένου να αξιολογήσει η επιχείρηση το εάν έχει τους κατάλληλους πόρους και τις ικανότητες, ώστε να υλοποιήσει μία καινοτομική ιδέα, μπορεί να χρησιμοποιήσει τον διαγνωστικό οδηγό ανάλυσης της υλοποιησιμότητας καινοτομίας που φαίνεται στον Πίνακα 2, ο οποίος περιλαμβάνει ερωτήσεις σχετικά με το κατά πόσο η επιχείρηση είναι σε θέση να υποστηρίξει την υλοποίηση της ιδέας. 1. Έχει η επιχειρηματική ομάδα προηγούμενη εμπειρία στην υλοποίηση παρόμοιων καινοτόμων ιδεών; 2. Έχει η ομάδα υλοποίησης της καινοτομίας εξειδίκευσης στα σχετικά τεχνικά, χρηματοοικονομικά ζητήματα και ζητήματα μάρκετινγκ; 3. Μπορεί η επιχείρηση να υλοποιήσει την ιδέα χωρίς να Ναι Εν μέρει Ίσως 9

10 βλάψει τις υπάρχουσες δραστηριότητές της; 4. Μπορεί η επιχείρηση να εξασφαλίσει τους απαραίτητους οικονομικούς πόρους για τη χρηματοδότηση της καινοτομίας; 5. Σε περίπτωση που η καινοτομία δεν αποφέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα, μπορεί η επιχείρηση να αντέξει οικονομικά μία πιθανή αποτυχία; 6. Έχει η επιχείρηση κατάλληλα δίκτυα στην αγορά για την προώθηση της καινοτομίας; Πίνακας 2: Διαγνωστικός Οδηγός Ανάλυσης Υλοποιησιμότητας της Καινοτομίας Στη συνέχεια, θα πρέπει να αξιολογηθεί το οικονομικό όφελος που θα προκύψει από την καινοτομική ιδέα. Για το σκοπό αυτό η επιχείρηση μπορεί να χρησιμοποιήσει τον πίνακα οικονομικής αξιολόγησης της καινοτομίας που φαίνεται στον παρακάτω Πίνακα 3 (το κάθε κριτήριο βαθμολογείται στην κλίμακα 1-10 στην πρώτη στήλη, ενώ στη δεύτερη στήλη βλέπουμε τον συντελεστή βαρύτητας του κάθε κριτηρίου). Κριτήρια Βαθμός Συντελεστής Βαρύτητας Σύνολο 1. Καλύπτει μια μη ικανοποιούμενη ως τώρα ανάγκη της αγοράς; 3 2. Έχει μοναδικά χαρακτηριστικά; 3 3. Οδηγεί σε διατηρήσιμη διαφοροποίηση; 1 4. Μπορεί να παρουσιαστεί άμεσα στην αγορά; 1 5. Υπάρχει ανταγωνισμός γι αυτό στην αγορά; 2 6. Έχει ανταγωνιστική τιμή; 1 7. Οι πελάτες προσεγγίζονται εύκολα; 2 8. Υπάρχουν ποιοτικά στοιχεία ζήτησης για την καινοτομία 2 9. Αποτελεί πρωτοπορία; Θα επικρατήσει στην αγορά; Υπάρχει εμπιστοσύνη από την επιχειρηματική ομάδα στο εγχείρημα; 12. Υπάρχει προθυμία από την επιχειρηματική ομάδα για δέσμευση στο εγχείρημα;

11 13. Υπάρχει στρατηγικός σχεδιασμός για γεφύρωση πιθανού χάσματος μεταξύ των μελών της επιχειρηματικής ομάδας; 14.Το ιδιοκτησιακό καθεστώς είναι ευνοϊκό για την υιοθέτηση της καινοτομίας; 15. Υπάρχουν δυνατότητες συνεργασίας / δικτύωσης για την υλοποίησή της; 16. Υπάρχει εναλλακτικό σενάριο για την υλοποίησή της; 17. Οι απαιτήσεις σε κεφάλαια για την υιοθέτηση της καινοτομίας είναι λογικές; Το κόστος υλοποίησης είναι χαμηλό; 2 ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 1: Οικονομική Αξιολόγηση Καινοτομίας Σχεδιασμός υλοποίησης της καινοτομίας: Αφού η επιχείρηση κρίνει στο προηγούμενο στάδιο ότι η ιδέα είναι υλοποιήσιμη και οικονομικά συμφέρουσα, προχωράει στο λεπτομερέστερο σχεδιασμό της υλοποίησης του εγχειρήματος. Θα πρέπει, συνεπώς, να καθορίσει τις απαραίτητες ενέργειες προκειμένου η ιδέα να γίνει πράξη, να εκτιμήσει το χρόνο που απαιτείται για κάθε ενέργεια, και στη συνέχεια να κατανείμει τις ενέργειες στα μέλη της ομάδας εργασίας. Για να έχει σαφή εποπτεία του χρονοπρογραμματισμού της, η επιχείρηση μπορεί να απεικονίσει γραφικά τις διάφορες ενέργειες χρησιμοποιώντας γραφήματα και διαγράμματα με την αλληλουχία των απαιτούμενων βημάτων. Εφαρμογή της καινοτομίας: Τέλος, η επιχείρηση πρέπει να προβεί στην εφαρμογή της καινοτομίας, αποτυπώνοντας την καινοτόμο ιδέα σε κείμενο, αναθέτοντας τη συνολική επίβλεψή της σε ένα συγκεκριμένο άτομο και ελέγχοντας την πρόοδο των εργασιών κατά τακτά χρονικά διαστήματα. Επίσης, η επιχείρηση θα πρέπει να αποφασίσει κατά πόσο θα προχωρήσει στην υλοποίηση της καινοτομίας εσωτερικά ή σε ανάθεση της ανάπτυξης της καινοτομίας σε τρίτους. Τα πλεονεκτήματα της κάθε μίας επιλογής φαίνονται στον Πίνακα 4. 11

12 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Η επιχείρηση διατηρεί τη διαχείριση και τον έλεγχο της όλης διαδικασίας. Η επιχείρηση μέσα από τη διαδικασία ανάπτυξης της καινοτομίας αποκτά ικανότητες και τεχνογνωσία. Δεν εξαρτάται από τρίτους, οι οποίοι μπορεί να της δημιουργούν προβλήματα στην ποιότητα, ποσότητα και έγκαιρη παράδοση των προϊόντων. ΑΝΑΘΕΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΕ ΤΡΙΤΟΥΣ Είναι συχνά ένας οικονομικός τρόπος ανάπτυξης καινοτομίας. Το έργο ανατίθεται σε κάποιον που μπορεί να το υλοποιήσει πιο αποδοτικά. Η επιχείρηση καταφέρνει να αναπτύξει την καινοτομία χωρίς να διαθέσει χρήσιμους γι αυτή πόρους (ανθρώπους, μηχανήματα, κ.λπ.). Πίνακας 2: Πλεονεκτήματα Εσωτερικής και Εξωτερικής Εφαρμογής της Καινοτομίας 3.2 Παράγοντες αύξησης καινοτομικότητας επιχειρήσεων Η επιχείρηση, προκειμένου να αυξήσει την καινοτομικότητά της, πρέπει να δώσει έμφαση σε ένα πλήθος παραγόντων: το επιχειρησιακό κλίμα, την οργανωσιακή κουλτούρα, τις οργανωτικές δομές, το διανοητικό κεφάλαιο, την έρευνα και ανάπτυξη. Επιχειρησιακό κλίμα: Ευθύνεται σημαντικά για την ενθάρρυνση ή την αποθάρρυνση των καινοτομιών και για αυτό το λόγο, η επιχείρηση πρέπει να προάγει χαρακτηριστικά, όπως η ανοιχτή επικοινωνία και συνεργασία, τα συστήματα αναγνώρισης και επιβράβευσης καινοτομικών ιδεών των υπαλλήλων, η δεκτικότητα σε νέες ιδέες και η εγρήγορση για τα τεκταινόμενα στο εξωτερικό περιβάλλον. Τα παραπάνω επηρεάζουν σημαντικά την καινοτομική συμπεριφορά των εργαζομένων. Οργανωσιακή κουλτούρα: Καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο οι εργαζόμενοι σε μία επιχείρηση σκέφτονται, αισθάνονται και ενεργούν. Έτσι, η επιχείρηση θα πρέπει να διαπνέεται από πνεύμα πειραματισμού και διερεύνησης, αποδοχής της πιθανότητας κάποιων αποτυχιών, ενθάρρυνσης των εργαζομένων σχετικά με τη λήψη πρωτοβουλιών και συνεργασίας μεταξύ των εργαζομένων και των διαφόρων τμημάτων της επιχείρησης. Οργανωτική δομή: Η οργανωτική δομή της επιχείρηση που στηρίζεται σε λιγότερο ιεραρχικές δομές ευνοεί την καινοτόμο επιχειρηματικότητα. Έτσι, η επιχείρηση καλείται να διαμορφώσει τη δομή της αφήνοντας ανοιχτά τα κανάλια επικοινωνίας της και δίνοντας έμφαση στο αποτέλεσμα των ενεργειών της και όχι σε τυπικές διαδικασίες. Διανοητικό κεφάλαιο: Η επιχείρηση καλείται να ενισχύσει και να αξιοποιήσει το διανοητικό της κεφάλαιο με το συνδυασμό των κατάλληλων ανθρώπινων και 12

13 οργανωσιακών πόρων, των δραστηριοτήτων και των σχέσεων της επιχείρησης με άλλες επιχειρήσεις και οργανισμούς. Έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α): Οι ενέργειες Ε&Α καταλήγουν στη δημιουργία νέων ή βελτιωμένων προϊότων (ή υπηρεσιών) ή διαδικασιών. Μία επιχείρηση μπορεί να διατηρήσει ξεχωριστό τμήμα Ε&Α (ή για τις μικρότερες επιχειρήσεις - να αναθέσει σε έναν νέο εργαζόμενο με καλές σπουδές την παρακολούθηση του εξωτερικού περιβάλλοντος, και των πηγών πληροφοριών, γνώσεων και ιδεών καινοτομίας), και παράλληλα να δώσει έμφαση τα στενά επιχειρησιακά της σύνορα και δίνοντας έμφαση στις προτάσεις των πελατών και των προμηθευτών της. 3.3 Η καινοτομία ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των επιχειρήσεων Δεδομένων των χαρακτηριστικών του σύγχρονου οικονομικού περιβάλλοντος, όπως το άνοιγμα των αγορών, τις συχνές αλλαγές στις ανάγκες και τα γούστα των καταναλωτών, τη μείωση του χρόνου/κύκλου ζωής των περισσότερων προϊόντων και υπηρεσιών και την ανάπτυξη της τεχνολογίας (όπως λεπτομερέστερα αναφέρθηκε στην Εισαγωγή), η καινοτομία προσφέρει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στις επιχειρήσεις, καθώς: Συμβάλλει στην προσαρμοστικότητα των επιχειρήσεων στις συνεχείς αυτές και ταχύτατες αλλαγές Αυξάνει την ευελιξία της παραγωγικής διαδικασίας Αυξάνει την ποιότητα των προσφερόμενων προϊόντων/υπηρεσιών Συμβάλλει στην αύξηση της ικανοποίησης των πελατών Συμβάλλει στη διατήρηση ή αύξηση του μεριδίου της αγοράς και Μπορεί να δημιουργήσει νέες αγορές Αυξάνει τα έσοδα των επιχειρήσεων Αυξάνει την κερδοφορία των επιχειρήσεων 4 Ελλάδα και Καινοτομία Οι καινοτομικές επιδόσεις της Ελλάδας υπολείπονται των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης λόγω ενός πλήθους εξωεπιχειρησιακών και ενδοεπιχειρησιακών παραγόντων. Τα εμπόδια που σχετίζονται με τα χαρακτηριστικά του εξωτερικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος είναι το ασταθές θεσμικό πλαίσιο, τα υψηλά γραφειοκρατικά κόστη, η αναποτελεσματική στόχευση των δαπανών σε έρευνα και τεχνολογία, η ελλιπής ενημέρωση για χρηματοδοτικές πηγές και η έλλειψη κουλτούρας καινοτόμου επιχειρηματικότητας. 13

14 Ασταθές θεσμικό πλαίσιο: Το ασταθές θεσμικό πλαίσιο δυσχεραίνει την επιχειρηματική δραστηριότητα και το σχεδιασμό μακροχρόνιων στρατηγικών από τις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις Υψηλά γραφειοκρατικά κόστη: Οι χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες αποτελούν ανασταλτικό παράγοντα για πολλούς επιχειρηματίες να αναπτύξουν τη δημιουργικότητά τους (οτιδήποτε νέο χρειάζεται μία μεγάλη σειρά αδειών, πιστοποιητικών, κ.λπ. που αυξάνει σημαντικά το απαιτούμενο κόστος και προσπάθεια). Αναποτελεσματική στόχευση των δαπανών σε έρευνα και τεχνολογία: Οι προσπάθειες της χώρας να αναπτύξει την έρευνα και τεχνολογία θα πρέπει να στραφούν και στη βελτίωση της κατανομής των δαπανών Ελλιπής ενημέρωση για χρηματοδοτικές πηγές: Πολλές ΜΜΕ δε γνωρίζουν τις χρηματοδοτικές πηγές (π.χ. επιδοτήσεις) από τις οποίες μπορούν να αντλήσουν κεφάλαιο για να χρηματοδοτήσουν τις καινοτομικές τους προσπάθειες. Έλλειψη κουλτούρας καινοτόμου επιχειρηματικότητας: Οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο φόβο που έχουν οι ΜΜΕ για την καινοτομία, καθώς την έχουν συνδέσει με τις μεγάλες επιχειρήσεις, υψηλό ρίσκο και ριζικές μορφές καινοτομίας. Τα εμπόδια που σχετίζονται με τα χαρακτηριστικά των ελληνικών επιχειρήσεων είναι η παραδοσιακή δομή και το μικρό μέγεθος, η εσωστρέφεια και ο φόβος για την αποτυχία. Παραδοσιακή δομή και το μικρό μέγεθος: Το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων και ο οικογενειακός τους χαρακτήρας οδηγεί στη συγκέντρωση των περισσότερων διαδικασιών σε λίγα (ή ακόμη και ένα) άτομα περιορίζοντας την ομαδική δημιουργικότητα που αποτελεί παράγοντα ενισχυτικό της καινοτομίας. Εσωστρέφεια: Η εσωστρέφεια των ελληνικών επιχειρήσεων τις αποτρέπει από συνεργασίες με άλλες επιχειρήσεις και πανεπιστήμια/ερευνητικά κέντρα, περιορίζοντας την ανταλλαγή τεχνογνωσίας και πρακτικών. Φόβος αποτυχίας: Οι ΜΜΕ διατηρούν μία αρνητική στάση απέναντι στο επιχειρηματικό ρίσκο, λόγω των περιορισμένων οικονομικών πόρων που διαθέτουν. Η αντιμετώπιση των εμποδίων αυτών απαιτεί μία συνολική προσπάθεια των φορέων διαμόρφωσης πολιτικής και των επιχειρήσεων. Όμως, κάθε επιχείρηση ξεχωριστά μπορεί να αντιμετωπίσει τα παραπάνω προβλήματα μεθοδεύοντας κατάλληλα τις καινοτομικές προσπάθειές της. 14

15 5 Παραδείγματα καινοτόμων εφαρμογών TruckBird (ennovation 2013) Το TruckBird είναι μια ηλεκτρονική πλατφόρμα που φέρνει σε επαφή εμπορικές επιχειρήσεις με μεταφορικές εταιρίες, οι οποίες ενδιαφέρονται να μεταφέρουν κάποια φορτία. Η σύνδεση αυτών θα γίνεται σε πραγματικό χρόνο αξιοποιώντας τη mobile τεχνολογία. Πως όμως δουλεύει η πλατφόρμα αυτή; Απαιτούνται απλά 4 μόνο βήματα: 1. Καταχώρηση: Οι εμπορικές εταιρίες έχουν τη δυνατότητα να εισέλθουν στην ηλεκτρονική πλατφόρμα από οποιοδήποτε ηλεκτρονικό υπολογιστή και να καταχωρήσουν ηλεκτρονικά το φορτίο που επιθυμούν να αποστείλουν. 2. Αναζήτηση: Οι μεταφορείς εισέρχονται στην ηλεκτρονική πλατφόρμα είτε από το κινητό τους είτε από ηλεκτρονικό υπολογιστή, αναζητούν φορτία, τα οποία τους ενδιαφέρουν και καταχωρούν την προσφορά τους. 3. Επιλογή: Η εμπορική εταιρία έχει τη δυνατότητα επιλογής μεταφορέα με βάση την προσφερόμενη τιμή, το βαθμό αξιολόγησης και τα σχόλια που συνοδεύουν τον μεταφορέα από προηγούμενες συνεργασίες. 4. Αξιολόγηση: Μετά το πέρας της μεταφοράς του φορτίου, η εμπορική εταιρία έχει τη δυνατότητα να αξιολογήσει την υπηρεσία του μεταφορέα. Οι εμπορικές επιχειρήσεις επωφελούνται από τη χρήση του TruckBird, καθώς προσφέρει (1) σε οποιονδήποτε αποστολέα αγαθών ή εμπορευμάτων τη δυνατότητα επιλογής ανάμεσα σε ένα μεγάλο εύρος δυνητικών συνεργατών και προσφορών, (2) οι μεταφορικές εταιρείες της αγοράς του αξιολογούνται από προηγούμενες μεταφορές που έχουν πραγματοποιήσει, ώστε να γνωρίζει κανείς ανά πάσα στιγμή το επίπεδο των προσφερόμενων υπηρεσιών τους και (3) η πλατφόρμα είναι ειδικά σχεδιασμένη για την εξυπηρέτηση των αναγκών παρακολούθησης και οργάνωσης φορτίων κάθε εμπορικής εταιρίας. Αντίστοιχα, το όφελος που προσφέρει στις μεταφορικές εταιρίες έγκειται (1) στη δυνατότητα πρόσβασης σε φορτία για την αύξηση της πληρότητας των φορτηγών αυτοκινήτων κάθε μεταφορικής εταιρίας, (2) στην εύρεση νέων φορτίων και κατ επέκταση συνεργατών, το οποίο οδηγεί στην αύξηση του κύκλου εργασιών και του τζίρου των μεταφορικών εταιριών που βρίσκονται στην αγορά του TruckBird και (3) στην αξιολόγηση κατά την οποία αυξάνεται το επίπεδο αξιοπιστίας της εταιρίας και ταυτόχρονα αυξάνονται οι πιθανότητες επιλογής της από περισσότερες εμπορικές εταιρίες στο μέλλον. 15

16 ikiosk (ennovation 2012) Η εφαρμογή αυτή αφορά ψηφιακές υπηρεσίες μικρής λιανικής. Ουσιαστικά είναι μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού του περιπτέρου. To ikiosk, πιο συγκεκριμένα, είναι ένα mini ERP. Ένα σύγχρονο και στοχευμένο λογισμικό μηχανογράφησης ή αλλιώς ένας ψηφιακός βοηθός για τον καταστηματάρχη. Οι λειτουργίες του ikiosk είναι οι ακόλουθες: Πώληση: Πραγματοποιεί πωλήσεις με ταχύτητα και ασφάλεια, ενώ η χρήση του barcode εξασφαλίζει οι συναλλαγές να γίνουν χωρίς χάσιμο χρόνου. Η λειτουργία της πώλησης διευκολύνει τον επιχειρηματία της μικρής λιανικής σε μια σειρά από υψηλές απαιτήσεις. Προμηθευτές Πελάτες: Καταχώρηση των στοιχείων των προμηθευτών της επιχείρησης και ενημέρωση ανά πάσα στιγμή για τις οφειλές που εκκρεμούν προς τον καθένα. Διαμορφώνοντας το πελατολόγιο, δίνεται η δυνατότητα διαχείρισης των πληρωμών με πίστωση ενώ παράλληλα αποκτάται πλήρης εικόνα για όλες τις οφειλές από και προς το ταμείο. Αποθήκη: Παροχή της πιο ενημερωμένης βάσης δεδομένων με τα περισσότερα προϊόντα της αγοράς. Οι διαδικασίες για την εύρεση του κέρδους και της πιο συμφέρουσας τιμής της λιανικής αυτοματοποιούνται βάσει της προμήθειας ή του επιθυμητού ποσοστού κέρδους, ενώ τα προϊόντα κατηγοριοποιούνται με βάση τις προσωπικές προτιμήσεις του χρήστη. Στατιστικά Αναλύσεις: Μέσα από 3D γραφήματα γίνεται λεπτομερής ενημέρωση για την πορεία της επιχείρησης. Γίνεται παρακολούθηση του τζίρου, των εξόδων και των κερδών της ημέρας, της εβδομάδας ή του μήνα και μελέτη της οικονομικής ανάπτυξης σε βάθος χρόνου. Οι στατιστικές αναλύσεις, διαθέσιμες με το πάτημα ενός μόνο κουμπιού, βοηθούν να γίνει κατανοητή και να προβλεφθεί η κίνηση του καταστήματος μικρής λιανικής. Υπάλληλοι Βάρδιες: Εξασφάλιση πλήρους διαφάνειας στη λειτουργία της επιχείρησης και του ταμείου. Με τους πολλαπλούς λογαριασμούς χρηστών βλέπει κανείς αναλυτικά την κίνηση της βάρδιας και την είσπραξη κάθε υπαλλήλου, ακόμα και από το σπίτι του. Απομακρυσμένη Διαχείριση Πολλαπλά Καταστήματα: Έχετε πολλά καταστήματα και θέλετε να τα ελέγχετε όλα από ένα μηχάνημα; Το i-kiosk δίνει τη λύση προσφέροντας λειτουργίες απομακρυσμένου ελέγχου και μαζικών αλλαγών σε όλα ή σε επιλεγμένα καταστήματα. 16