ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ. Θέκα:

Transcript

1 Δ ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ - ΓΗΟΗΚΖΖ ΟΡΓΑΝΗΜΧΝ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέκα: «Ζ εθπαίδεπζε σο πνιηηηθή θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ ελήιηθσλ θξαηνπκέλσλ ζηελ Διιάδα» Δπηβιέπσλ: Παλαγηώηεο Εάλλεο πνπδάζηξηα: Όιγα Κειίδνπ ΑΘΖΝΑ 2011

2 «Η εοαμέμσανη, φωπίρ μα αοξσελεί αολή ξτσξοία, αοέφει οξλύ αοό σημ οπαγμασικόσησα. Εμυαμίζεσαι μάλλξμ ςαμ ση γπαμμή σξτ ξπίζξμσα οπξρ σημ ξοξία οπέοει μα σείμξτμε». Lazerges Christine,

3 ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ζ θνηλσληθή επαλέληαμε ησλ ελήιηθσλ απνθπιαθηζκέλσλ απνηειεί έλα πεξίπινθν εγρείξεκα ζηελ θνηλσληθή πνιηηηθή γεληθφηεξα θαη ηελ εθαξκνγή ηεο ζσθξνληζηηθήο πνιηηηθήο ηεο Διιάδαο εηδηθφηεξα. Σα πξνβιήκαηα θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ πνπ βηψλνπλ νη απνθπιαθηζκέλνη εκπιέθνληαη κε ηα ζεζκηθά πξνβιήκαηα ηνπ ίδηνπ ηνπ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ θαηαζηεκάησλ θξάηεζεο ζηελ Διιάδα. Ζ εθπαίδεπζε ελήιηθσλ θξαηνπκέλσλ θαίλεηαη πσο είλαη κηα νπζηψδεο παξάκεηξνο θαη απαξαίηεηε ζηξαηεγηθή πνπ δχλαηαη λα ζπάζεη ην θαχιν θχθιν «απνθιεηζκφο-θπιάθηζε-απνθιεηζκφο», κε πνιιαπιά νθέιε πάλσ ζηελ πξνζσπηθφηεηα ησλ θξαηνπκέλσλ αιιά θαη ζηε κείσζε ηνπ ελδερνκέλνπ ππνηξνπήο. Ζ εθπαίδεπζε ελειίθσλ δηαηξέρεη ηελ θνηλσληθή πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη εηδηθά ηα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ πξνσζεζεί ζεζκνί θαη πξνγξάκκαηα ζρνιηθήο, επαγγεικαηηθήο θαη θνηλσληθήο εθπαίδεπζεο θαη ζηε ρψξα καο, πνπ απεπζχλνληαη ζε εππαζείο θνηλσληθά νκάδεο, κεηαμχ απηψλ θαη ζηελ νκάδα ησλ θξαηνπκέλσλαπνθπιαθηζκέλσλ. Χζηφζν, ε εθπαίδεπζε ελήιηθσλ θξαηνπκέλσλ δελ θξίλεηαη επαξθήο ζπλζήθε άξζεο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ηνπο, παξά ηηο ζεηηθέο εμειίμεηο, θαζψο εμαθνινπζεί λα απεπζχλεηαη ζε κηθξφ πιεζπζκφ ελήιηθσλ θξαηνπκέλσλ. Έηζη, κε ηελ εξγαζία αλαδεηθλχεηαη φηη ε εθπαίδεπζε σο πνιηηηθή θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ ελήιηθσλ θξαηνπκέλσλ ζηελ Διιάδα εκθαλίδεηαη πεξηζζφηεξν σο κηα απειεπζεξσηηθή δηάζηαζε ζην ηηκσξεηηθφ πεξηβάιινλ ηεο θπιαθήο, κε ζπκβνιηθφ αιιά νπζηαζηηθφ πεξηερφκελν θαη ιηγφηεξν σο πξαθηηθφ εθφδην γηα ηελ επαγγεικαηηθή επαλέληαμε θαη ηελ άξζε ηνπ ζηηγκαηηζκνχ ησλ απνθπιαθηζκέλσλ. Λέμεηο θιεηδηά: απνθπιαθηζκέλνη, εγθιεηζκφο, εθπαίδεπζε ελειίθσλ, επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε, θνηλσληθή εθπαίδεπζε, θνηλσληθφο απνθιεηζκφο, θνηλσληθή επαλέληαμε, θξαηνχκελνη, ζσθξνληζηηθφ ζχζηεκα, θπιαθέο. 3

4 ABSTRACT The social inclusion of ex-prisoners constitutes a perplexing project in social policy in general and especially in the implementation of the penitentiary policy in Greece. The social exclusion problems that ex-prisoners face entangle with the institutional problems of the penitentiary system and the operation of prisons in Greece. The education of adult prisoners seems to be a crucial factor and a necessary strategy, able to relieve the vicious circle exclusion-incarceration-exclusion, with multiple benefits to the prisoners personality, as well as in reducing recidivism. Though adult education runs through EU social policy, several institutions and school, vocational and social educational programs for adults have been promoted in recent years in Greece, addressing to vulnerable social groups, among which are imprisoned and ex-prisoners. However, the education of adult prisoners is not a sufficient condition to impede their social exclusion, despite the positive developments, since it is still addressed to few adult prisoners. Hence, this thesis highlights that education as a social inclusion policy of adult prisoners in Greece appears more as a liberating dimension in the punitive environment of prison, with a symbolic content -though substantive-, than as a practical asset, able to promote professional inclusion and de-stigmatization of exprisoners. Key words: ex-prisoners, incarceration, adult education, vocational training, social education, social exclusion, social inclusion, imprisoned, penitentiary system, prisons. 4

5 πληνκνγξαθίεο Α.Δ.Η. Α.κεΑ. αλ.ν. Άξ. Γ.Γ.Γ.Β.Μ. Γ.Γ.Δ.Δ. Γ.Γ.Λ.Δ. Γ.. Γ.Τ.. Δ.Α.Δ.Α. Δ.Δ. Δ.Δ.Γ.Α. Δ.Δ.Δ.Φ. Δ.Κ.Κ.Δ. Δ.Κ.Κ.Ν. Δ.Κ.Ο. Δ.Κ.Σ. ΔΛ.ΚΔ.ΠΑ. ΔΛ.ΣΑΣ. Δ.Ο.Π. Δ.Π. Δ.Π.Α. E.P.E.A. Αλψηαην Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα Άηνκα κε αλαπεξία Αλαγθαζηηθφο Νφκνο Άξζξν Γεληθή Γξακκαηεία Γηα Βίνπ Μάζεζεο Γεληθή Γξακκαηεία Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ Γεληθή Γξακκαηεία Λατθήο Δπηκφξθσζεο Γηνηθεηηθφ πκβνχιην Γελ ππάξρνπλ ζηνηρεία European Association for the Education of Adults Δπξσπατθή Έλσζε Δζληθή Δπηηξνπή γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ Δπξσπατθή Έλσζε γηα ηελ Δθπαίδεπζε ζηηο Φπιαθέο Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ Δηδηθφ Καηάζηεκα Κξάηεζεο Νέσλ Δππαζείο Κνηλσληθέο Οκάδεο Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν Διιεληθφ Κέληξν Παξαγσγηθφηεηαο Διιεληθή ηαηηζηηθή Αξρή Δζληθφο Οξγαληζκφο Πξφλνηαο Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα Δηαηξείεο Πξνζηαζίαο Απνθπιαθηδνκέλσλ European Prison Education Association 5

6 Δ..Γ.Γ. Δ..Π.Α. Δ.Τ..Δ.Κ.Σ. Ζ.Δ. Η.Γ.ΔΚ.Δ. Η.Δ.Κ. Κ.Δ.Δ. ΚΔ.Θ.Δ.Α. Κ.Δ.Μ. Κ.Δ..Φ. Κεθ. Κ.Π.Γ. Κ.Τ.Α. Μ.Κ.Ο. Μηθξ Ν.Δ.Δ. Ν.Δ.Λ.Δ. Ν.Θ.Δ. Ν.Π.Γ.Γ. Ν.Π.Η.Γ. Ο.Α.Δ.Γ. Ο.Γ.Δ.Α.Φ. Ο.ΚΑ.ΝΑ. Παξ. Δζληθή ρνιή Γεκφζηαο Γηνίθεζεο Δζληθφ ηξαηεγηθφ Πιαίζην Αλαθνξάο Δηδηθή Τπεξεζία πληνληζκνχ θαη Παξαθνινχζεζεο Γξάζεσλ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλσληθνχ Σακείνπ Ζλσκέλα Έζλε Ηλζηηηνχην Γηαξθνχο Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ Ηλζηηηνχην Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο Κέληξα Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ Κέληξν Θεξαπείαο Δμαξηεκέλσλ Αηφκσλ Κεληξηθή Δπηηξνπή Μεηαγσγψλ Κεληξηθφ Δπηζηεκνληθφ πκβνχιην Φπιαθψλ Κεθάιαην Κψδηθαο Πνηληθήο Γηθνλνκίαο Κνηλή Τπνπξγηθή Απφθαζε Με Κπβεξλεηηθή Οξγάλσζε Μεηάθξαζε Νένη Διεχζεξνη Δπαγγεικαηίεο Ννκαξρηαθή Δπηηξνπή Λατθήο Δπηκφξθσζεο Νέεο Θέζεηο Δξγαζίαο Ννκηθφ Πξφζσπν Γεκνζίνπ Γηθαίνπ Ννκηθφ Πξφζσπν Ηδησηηθνχ Γηθαίνπ Οξγαληζκφο Απαζρφιεζεο Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ Οινθιεξσκέλν Γίθηπν Έληαμεο θαη Απνθαηάζηαζεο Φπιαθηζκέλσλ Οξγαληζκφο Καηά ησλ Ναξθσηηθψλ Παξάγξαθνο 6

7 Π.Γ. Πεξ. Π/Τ Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα Πεξίπησζε Πξνυπνινγηζκφο. χληαγκα.γ.δ..ζ..η.π..τ.τ. σθξ.κ. Σ.Δ.Η. Σ.Π.Δ. V.E.P.S. Υ.ρ. Τ.Α. Τπ. Γ.Γ.Α.Γ. Τπ.Δξ.Κ.Α. Τπ. Π.Γ.Β.Μ.Θ. ρνιείν Γεχηεξεο Δπθαηξίαο εκείσζε ζπγγξαθέσο πλήγνξνο ηνπ Πνιίηε πλνδεπηηθέο Τπνζηεξηθηηθέο Τπεξεζίεο σθξνληζηηθφο Κψδηθαο Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα Σερλνινγίεο Πιεξνθνξηθήο Δπηθνηλσληψλ Virtual European Prison School Υσξίο ρξνλνινγία Τπνπξγηθή Απφθαζε Τπνπξγείν Γηθαηνζχλεο, Γηαθάλεηαο θαη Αλζξσπίλσλ Γηθαησκάησλ Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο Τπνπξγείν Παηδείαο, Γηα Βίνπ Μάζεζεο θαη Θξεζθεπκάησλ 7

8 Πίνακασ περιεχομένων Πξφινγνο Δηζαγσγή ΜΔΡΟ Α Κεθάιαην 1 ν Ο θνηλσληθφο απνθιεηζκφο θαη ε θνηλσληθή επαλέληαμε ησλ απνθπιαθηζκέλσλ Κνηλσληθφο απνθιεηζκφο: νξηνζέηεζε θαη ελλνηνιφγεζε Σν «αλακνξθσηηθφ» θαη ην «δηθαηηθφ» πξφηππν θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ θξαηνπκέλσλ Ο θνηλσληθφο απνθιεηζκφο θαη ε επαλέληαμε ησλ απνθπιαθηζκέλσλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε Κεθάιαην 2 ν Ζ ιεηηνπξγία ηνπ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ Διιάδα Κνηλσληθφ πξνθίι θξαηνπκέλνπ θαη απνθπιαθηζκέλνπ Ο ζεζκφο ηεο θπιαθήο Σν ειιεληθφ ζσθξνληζηηθφ ζχζηεκα Ο ειιεληθφο σθξνληζηηθφο Κψδηθαο Οη θπιαθέο ζηελ Διιάδα Οη ζπλέπεηεο ηνπ εγθιεηζκνχ Κεθάιαην 3 ν Φνξείο θνηλσληθήο επαλέληαμεο απνθπιαθηζκέλσλ ζηελ Διιάδα Ο ξφινο ηεο θνηλσληθήο ππεξεζίαο ησλ θπιαθψλ Μεηαζσθξνληζηηθή αξσγή θαη κέξηκλα Τπνπξγείν Γηθαηνζχλεο, Γηαθάλεηαο θαη Αλζξσπίλσλ Γηθαησκάησλ: Ν.Π.Η.Γ. «ΔΠΑΝΟΓΟ»

9 3.2.2 Δπηηξνπέο Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο, Γηαθάλεηαο θαη Αλζξσπίλσλ Γηθαησκάησλ Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο: Οξγαληζκφο Απαζρφιεζεο Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ (Ο.Α.Δ.Γ.) Πξσηνβνπιίεο ηδησηηθνχ- εζεινληηθνχ ηνκέα ΜΔΡΟ Β Κεθάιαην 4 ν Ο ξφινο ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ θνηλσληθή επαλέληαμε ηνπ απνθπιαθηζκέλνπ Σν επεξγέηεκα ηεο εθπαίδεπζεο ζηηο θπιαθέο Σν δηθαίσκα ηνπ θξαηνπκέλνπ ζηελ εθπαίδεπζε ζε δηεζλέο θαη επξσπατθφ επίπεδν European Prison Education Association (E.P.E.A.) Ο ζεζκφο ηεο εθπαίδεπζεο ζηηο ειιεληθέο θπιαθέο Κεθάιαην 5 ν Ζ εθπαίδεπζε ελήιηθσλ θξαηνπκέλσλ σο ζηνηρείν θνηλσληθήο επαλέληαμεο Ζ εθπαίδεπζε ελήιηθσλ θξαηνπκέλσλ Δθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε ζην πιαίζην ηνπ Δζληθνχ ηξαηεγηθνχ Πιαηζίνπ Αλαθνξάο Σα ρνιεία Γεχηεξεο Δπθαηξίαο ησλ θπιαθψλ Δπηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα, επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε θαη θνηλσληθή εθπαίδεπζε ζηε θπιαθή πκπεξάζκαηα Βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο Παξαξηήκαηα Παξάξηεκα 1: Πξνθίι θξαηνπκέλσλ - θαηαδίθσλ ζηηο ειιεληθέο θπιαθέο Παξάξηεκα 2: Πξνθίι απνθπιαθηδφκελνπ αηφκνπ Παξάξηεκα 3: Καηαζηήκαηα θξάηεζεο ζηελ Διιάδα

10 Παξάξηεκα 4: Πξνγξάκκαηα Ο.Α.Δ.Γ. Δ.Κ.Ο Παξάξηεκα 5: Απνξξφθεζε απνθπιαθηδφκελσλ αηφκσλ ζε Πξνγξάκκαηα Ν.Θ.Δ. θαη Ν.Δ.Δ. ηνπ Ο.Α.Δ.Γ., Παξάξηεκα 6: Ζ ζηάζε ησλ εξγνδνηψλ απέλαληη ζηα αηνκηθά ραξαθηεξηζηηθά Παξάξηεκα 7: Οη επηδξάζεηο ηεο εθπαίδεπζεο ζηε θπιαθή Παξάξηεκα 8: Πξνγξάκκαηα επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο θξαηνπκέλσλ (1996) Παξάξηεκα 9: Δπηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα θξαηνπκέλσλ (2009) Παξάξηεκα 10: Δηδηθά πξνγξάκκαηα θξαηνπκέλσλ θαη ζσθξνληζηηθψλ ππαιιήισλ ησλ Κ.Δ.Δ. ( )

11 Πρόλογοσ Ζ παξνχζα εξγαζία απνηειεί κηα θαηάζεζε ησλ πξνβιεκαηηζκψλ πάλσ ζην αθαλζψδεο δήηεκα ηεο θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ απνθπιαθηζκέλσλ θαη ηνπ ξφινπ ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ ζηελ πνξεία επαλφδνπ ηνπο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Ζ πξφθιεζε γηα ηελ επηινγή ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζεκαηηθήο έγθεηηαη ζην δηεπηζηεκνληθφ ηεο ραξαθηήξα, θαζψο εκπιέθεη ζηνπο θφιπνπο ηεο ηα αληηθείκελα δηαθνξεηηθψλ επηζηεκνληθψλ θιάδσλ, φπσο ηεο Ηζηνξίαο, ηεο Κνηλσληνινγίαο, ηεο Ννκηθήο, ηεο Παηδαγσγηθήο, ηεο Φπρνινγίαο θαη Φπρηαηξηθήο. Έηζη ζεσξείηαη πσο ε εξγαζία βξίζθεηαη ζην επίθεληξν ησλ ελδηαθεξφλησλ ηεο ειιεληθήο Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο γεληθφηεξα θαη ηνπ Σκήκαηνο Γηνίθεζεο Οξγαληζκψλ Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο ηεο Δ..Γ.Γ. εηδηθφηεξα. Πεγή έκπλεπζεο γηα ηε ζπγγξαθή ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζεκαηηθήο ζηάζεθε ε εξγαζηαθή απαζρφιεζε ηεο ζπγγξαθέσο ζηε Γηθαζηηθή Φπιαθή ηεο Λάξηζαο θαζψο θαη ζηε γπλαηθεία Φπιαθή ηνπ Κνξπδαιινχ, θαηά ηα αθαδεκατθά έηε θαη αληίζηνηρα. Ζ ζχληνκε εκπινθή κε ηηο εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλαπηχζζνληαη εληφο ησλ ηεηρψλ ηεο θπιαθήο, θαζψο θαη κε ηνλ κηθξφθνζκν ησλ θξαηνπκέλσλ, κέζα απφ ηελ ηδηφηεηα ηεο επηζηεκνληθήο ζπλεξγάηηδαο ζε ρνιείν Γεχηεξεο Δπθαηξίαο (.Γ.Δ.) θαη ηεο εθπαηδεχηξηαο ελειίθσλ Δππαζψλ Κνηλσληθψλ Οκάδσλ (Δ.Κ.Ο.), απνηέιεζε κηα γφληκε θαη ζεκαδηαθή εκπεηξία θξηηηθήο θαη ζηνραζκνχ. Καη απηφ, δηφηη γίλεηαη θαηαλνεηφ ηφζν ην κέγεζνο ηεο δπζθνιίαο ζηελ πξνζπάζεηα θνηλσληθήο επαλέληαμεο ηνπ θξαηνπκέλνπ ζηελ θνηλσλία, φζν θαη ε βαξχηεηα θαη ζνβαξφηεηα ηνπ ξφινπ ηνπ εθπαηδεπηή ελειίθσλ Δ.Κ.Ο., ν νπνίνο θαιείηαη λα ζπγθεξάζεη δχν θαηλνκεληθά δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο «ζσθξνληζκνχ», πξνζαξκφδνληαο ηελ «απειεπζεξσηηθή» δηάζηαζε ηεο εθπαίδεπζεο, ζηελ «ειεγθηηθή» θαη «πεξηνξηζηηθή» δηάζηαζε ηεο θπιαθήο. ηελ πνξεία απνηχπσζεο ησλ πξνβιεκαηηζκψλ πάλσ ζην ζπγθεθξηκέλν ζέκα, νξηζκέλνη άλζξσπνη απνηέιεζαλ ζπλνδνηπφξνη ζηελ πεξάησζε ηνπ φινπ εγρεηξήκαηνο. Δηδηθφηεξα, κλεία ζα πξέπεη λα γίλεη ζηνλ θ. νιδάην Αληψλην, Μέινο Οκάδαο Έξγνπ ηνπ Ηλζηηηνχηνπ Γηαξθνχο Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ (Η.Γ.ΔΚ.Δ.), ηεο Γεληθήο 11

12 Γξακκαηείαο Γηα Βίνπ Μάζεζεο (Γ.Γ.Γ.Β.Μ.), ηνλ νπνίν θαη επραξηζηψ γηα ηελ παξαρψξεζε ζπγθεληξσηηθψλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ πνπ αθνξνχλ ηε ιεηηνπξγία ησλ.γ.δ. ζηηο ειιεληθέο θπιαθέο θαη ηε ζχλδεζή ηνπο κε ηα θνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ θξαηνπκέλσλ, θαζψο θαη ηε γφληκε αληαιιαγή πξνβιεκαηηζκψλ θαη απφςεσλ επί ηνπ ζέκαηνο ηεο εξγαζίαο. Δπίζεο, επραξηζηψ ηνλ θ. Μνπδάθε Γηνλχζην, Πξντζηάκελν Σκήκαηνο Δηδηθψλ Πξνγξακκάησλ-Τπεχζπλνο Πξνγξάκκαηνο Κέληξσλ Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ (Κ.Δ.Δ.) ηνπ Η.Γ.ΔΚ.Δ., γηα ηελ παξαρψξεζε ζπγθεληξσηηθψλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ γηα ηε ιεηηνπξγία ησλ πξνγξακκάησλ εθπαίδεπζεο ελειίθσλ ζηα Κ.Δ.Δ. ηεο ρψξαο θαη εηδηθφηεξα ζηηο ειιεληθέο θπιαθέο. Σηο επραξηζηίεο κνπ επίζεο απεπζχλσ ζηνλ θ. Φαξζεδάθε Ησάλλε, εγθιεκαηνιφγν, εμσηεξηθφ επηζηεκνληθφ ζπλεξγάηε ηνπ Ν.Π.Η.Γ. «ΔΠΑΝΟΓΟ», γηα ηελ παξνρή ηεο πην πξφζθαηεο Έθζεζεο Πεπξαγκέλσλ 2010, θαζψο θαη πιεξνθνξηψλ πνπ βνήζεζαλ ζηελ θαηαλφεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο «ΔΠΑΝΟΓΟΤ» θαη ηνπ ξφινπ ηεο ζηελ θνηλσληθή επαλέληαμε ησλ απνθπιαθηζκέλσλ. Αθφκα, επραξηζηψ πνιχ ηελ θ. Πξσηνςάιηε, απφ ηε Γηνίθεζε ηνπ Ο.Α.Δ.Γ.- Δηδηθή Τπεξεζία Δ.Κ.Ο., γηα ηελ αληαπφθξηζε ζην αίηεκά κνπ πεξί παξνρήο ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ Δ.Κ.Ο. ζε Πξνγξάκκαηα Νέσλ Θέζεσλ Δξγαζίαο (Ν.Θ.Δ.) θαη Νέσλ Διεχζεξσλ Δπαγγεικαηηψλ (Ν.Δ.Δ.) έηνπο ην πιαίζην θνίηεζήο κνπ ζηελ Δζληθή ρνιή Γεκφζηαο Γηνίθεζεο (Δ..Γ.Γ.), ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ θ. Εάλλε Παλαγηψηε, θαζεγεηή ζηελ Δ..Γ.Γ. θαη επφπηε ηεο ηειηθήο εξγαζίαο, γηα ηηο επηζεκάλζεηο, ηελ θαζνδήγεζε, ηηο επνηθνδνκεηηθέο παξαηεξήζεηο θαη ηε γφληκε αληαιιαγή απφςεσλ, ηφζν θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζχληαμεο, φζν θαη θαηά ηε δηακφξθσζε ηνπ ηειηθνχ παξαδνηένπ ηεο εξγαζίαο. 12

13 Ειςαγωγή Σν δήηεκα ηεο θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ απνθπιαθηζκέλσλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία είλαη έλα δχζθνιν θαη πεξίπινθν εγρείξεκα πνπ ηαιαλίδεη ηε Γεκφζηα Γηνίθεζε δηφηη εκπιέθεη δηαθνξεηηθέο ζπληζηψζεο. Δηδηθφηεξα αθνξά: Σε ζεζκηθή νξγάλσζε ηνπ ειιεληθνχ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο, ε νπνία δηέξρεηαη κέζα απφ ην ζεζκφ ηεο θπιαθήο. Σηο πνιηηηθέο άξζεο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ηεο ζπγθεθξηκέλεο πιεζπζκηαθήο νκάδαο. Σελ ίδηα ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ θξαηνπκέλνπ, ηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ηνπ θαη ηα πξνβιήκαηα πνπ αλαδχεη ν εγθιεηζκφο. Σν Τπνπξγείν Γηθαηνζχλεο, Γηαθάλεηαο θαη Αλζξσπίλσλ Γηθαησκάησλ (Τπ.Γ.Γ.Α.Γ.) θαζίζηαηαη ην πιένλ θαζ χιελ αξκφδην ζηελ εμεχξεζε ιχζεσλ θαη αλάδεημε ησλ ζεκηηψλ θαηεπζχλζεσλ πνιηηηθήο πάλσ ζην ζπγθεθξηκέλν δήηεκα. θνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη φρη κφλν λα αλαδείμεη ηηο δπζθνιίεο θαη ηελ πνιππινθφηεηα ζηελ πξνζπάζεηα θνηλσληθήο επαλέληαμεο ηνπ απνθπιαθηζκέλνπ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία, αιιά λα ηελ εμεηδηθεχζεη πάλσ ζηε ζπκβνιή ηεο ζσθξνληζηηθήο 1 εθπαίδεπζεο ελειίθσλ, εκπιέθνληαο επηπιένλ ην ζεζκηθφ ξφιν ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο, Γηα Βίνπ Μάζεζεο θαη Θξεζθεπκάησλ (Τπ. Π.Γ.Β.Μ.Θ.). Ζ παξνχζα εξγαζία ρσξίδεηαη ζε δχν Μέξε. ην Α Μέξνο ηίζεηαη ην γεληθφ πιαίζην ηεο ζπδήηεζεο πεξί θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ απνθπιαθηζκέλσλ. Δηδηθφηεξα, ζην 1 ν θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ε έλλνηα θαη αλαδεηθλχεηαη ε ζεκαζία ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη ηεο θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ απνθπιαθηζκέλσλ. Ο θνηλσληθφο απνθιεηζκφο είλαη έλα φξνο πνπ αλαπηχρζεθε θάησ απφ ζπγθεθξηκέλεο ηζηνξηθέο, θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο εμειίμεηο ηε δεθαεηία ηνπ 70 ζηελ Δπξψπε, αξρηθά ζπλδεδεκέλνο κε ηε θηψρεηα, κηα ζχλδεζε ηδηαίηεξα εκθαλήο θαη ζε επίπεδν 1 Ο φξνο «ζσθξνληζηηθή εθπαίδεπζε» ρξεζηκνπνηείηαη σο κεηάθξαζε ηνπ φξνπ «correctional education» θαη αλαθέξεηαη ζηηο ππεξεζίεο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο πνπ αλαπηχζζνληαη ζηα θαηαζηήκαηα θξάηεζεο θαη φρη ζηελ εθπαίδεπζε κε ζθνπφ ην «ζσθξνληζκφ» ηνπ θξαηνπκέλνπ. Ζ ηειεπηαία πξνζέγγηζε αλήθεη ζην ιεγφκελν «αλακνξθσηηθφ» ηδεψδεο ηνπ ζσθξνληζκνχ (βι. θεθ. 1.2). 13

14 Δπξσπατθήο Έλσζεο (Δ.Δ.). Ο νξηζκφο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ πνπ θαηαγξάθεηαη ζην Sage Dictionary of Criminology αλαθέξεηαη ζηε «δπλακηθή, πνιπδηάζηαηε δηαδηθαζία απνθιεηζκνχ, πιήξσο ή κεξηθψο, απφ πνηθίια θνηλσληθά, νηθνλνκηθά, πνιηηηθά ή πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα, ηα νπνία εμππεξεηνχλ ηελ ελζσκάησζε ηνπ αηφκνπ ζηελ θνηλσλία» (McLaughlin et Muncie, 2001: 275). Σν πεξηερφκελφ ηνπ είλαη πνιπδηάζηαην, νηθνλνκηθά, λνκηθά θαη θνηλσληθά πξνζδηνξηζκέλν θαη αθνξά ηφζν ζε κηα βησκαηηθή θαηάζηαζε, φζν θαη ζε κηα δηαδηθαζία. πλδέεηαη κε πνιηηηθέο γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπ, σζηφζν πηζηεχεηαη πσο δελ παχεη λα απνηειεί έλα θνηλσληθφ θαηαζθεχαζκα πνπ επηηξέπεη ηε δηαηψληζε αληζνηήησλ αλάκεζα ζηνπο «έρνληεο» θαη κε «έρνληεο» ζηελ θνηλσλία. ηελ πεξίπησζε, δε, ηνπ απνθπιαθηδνκέλνπ, ζπλδέεηαη κε ην ζηίγκα ηνπ «εγθιεκαηία» θαη ηεο «επηθηλδπλφηεηάο» ηνπ. Δπηπιένλ, επηιέγνπκε ηε ρξήζε ησλ φξσλ (θνηλσληθή) επαλέληαμε, αλαπξνζαξκνγή, αλακφξθσζε, απνθαηάζηαζε, επαλαθνηλσληθνπνίεζε σο ζπλψλπκνπο, γηα δχν ιφγνπο (Γηνβάλνγινπ, 2006: 8,9): «1) επεηδή ε ρξήζε ηνπο σο ζπλψλπκσλ θαίλεηαη λα έρεη επηθξαηήζεη ελ ηέιεη ζηε ζεσξία κε ειάρηζηεο θαη νιηγφινγεο εμαηξέζεηο, παξφηη παιαηφηεξα ρξεζηκνπνηήζεθαλ άιινηε παξαηαθηηθά, άιινηε δηαδεπθηηθά θαη άιινηε κε ηε ζέζε ηνπ ελφο σο πξνυπφζεζε ηνπ άιινπ, ρσξίο πεξαηηέξσ δηεπθξηλήζεηο θαη 2) επεηδή θαη ζηηο επίζεκεο ειιεληθέο κεηαθξάζεηο ησλ δηεζλψλ θεηκέλσλ αθνινπζήζεθε ε ίδηα ηαθηηθή ηεο αδηάθξηηεο ρξήζεο φισλ ησλ πξναλαθεξζεηζψλ ελλνηψλ». Ζ δηαπξαγκάηεπζε ηεο πξνβιεκαηηθήο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ελλνηψλ, ζεσξείηαη ιπζηηειήο ζην βαζκφ πνπ ε νξηνζέηεζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ δελ αξθείηαη ζηελ πεξηγξαθή ηνπ θαηλνκέλνπ, αιιά δχλαηαη λα πξνδηθάζεη ηηο θαηάιιειεο πνιηηηθέο γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπ (Σζηάθαινο, 1998), φπσο ζπκβαίλεη ζε επίπεδν Δ.Δ. πγθεθξηκέλα, θαίλεηαη πσο νη πνιηηηθέο επαλαθνηλσληθνπνίεζεο ζηελ Δ.Δ. ζηεξίδνληαη θπξίσο ζηελ εξγαζηαθή επαλέληαμε ησλ απνθπιαθηζκέλσλ, ελέρνπλ, δειαδή νηθνλνκηθή ρξνηά, ελψ απνηεινχλ πξνυπφζεζε επξσζηίαο θαη αλάπηπμεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο Δ.Δ. 14

15 Σν 2 ν θεθάιαην πξαγκαηεχεηαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ Διιάδα. Ο ζθνπφο ηεο θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ θξαηνπκέλσλ δηαπεξλά σο θηινζνθία ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζχγρξνλνπ ειιεληθνχ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ Διιάδα, φρη φκσο ρσξίο πξνβιήκαηα (Κνπινχξεο, 2009). Αξρηθά, ζθηαγξαθείηαη ην πξνθίι ηνπ Έιιελα θξαηνπκέλνπ θαη απνθπιαθηδνκέλνπ. Σν ρακειφ θνηλσληθφ θαη εθπαηδεπηηθφ πξνθίι αλαγάγεη ηελ επαλέληαμε ησλ απνθπιαθηζκέλσλ ζηελ θνηλσλία ζε κηα εμαηξεηηθά επίπνλε δηαδηθαζία (Γηνβάλνγινπ, 2006: 1). Δπηπιένλ, ε δηαδηθαζία ηεο θνηλσληθήο επαλέληαμεο νξηνζεηείηαη ρξνληθά θαη ηνπηθά, αθνχ ε αλαθνξά ζηελ νκάδα ησλ απνθπιαθηζκέλσλ πξνυπνζέηεη ηελ θξάηεζή ηνπο ζε θπιαθή, έλαο ρψξνο θαη ζεζκφο πνπ έρεη νμχηαηα επηθξηζεί γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο χπαξμεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπ, πφζν κάιινλ γηα ηηο ζπλέπεηεο πνπ κπνξεί λα επηθέξεη ζηνλ ίδην ηνλ θξαηνχκελν. Οη φξνη «θπιαθέο», «ζσθξνληζηηθά θαηαζηήκαηα» θαη «θαηαζηήκαηα θξάηεζεο» ρξεζηκνπνηνχληαη ελαιιαθηηθά. Ο ηζρχσλ σθξνληζηηθφο Κψδηθαο (σθξ.κ.) αλαθέξεηαη ζε «θαηαζηήκαηα θξάηεζεο», ελψ δηαηεξεί ηνλ φξν «θπιαθή» ζηελ νλνκαζία βαζηθψλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ (πθηψηνπ, 2011). Σν 3 ν θεθάιαην θαηαγξάθεη ηνπο βαζηθνχο θνξείο θνηλσληθήο επαλέληαμεο θαη κεηαζσθξνληζηηθήο αξσγήο ησλ θξαηνπκέλσλ θαη απνθπιαθηζκέλσλ ζηελ Διιάδα. Ζ θνηλσληθή επαλέληαμε μεθηλάεη κέζα απφ ηε θπιαθή, θαζψο, ε δηαδηθαζία ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ απαηηεί ρξφλν γηα λα ζπάζεη ν θαχινο θχθινο απνθιεηζκφοθπιάθηζε- απνθιεηζκφο, απνδίδνληαο έηζη ζεκαζία ζηε ιεηηνπξγία ησλ θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ εληφο ησλ θπιαθψλ. ην ζθέινο ηεο κεηαζσθξνληζηηθήο κέξηκλαο ζηελ Διιάδα, ζεσξείηαη φηη δελ ππάξρνπλ ζπγθεθξηκέλεο θαηεπζχλζεηο ηνπ σθξ.κ πξνο ηηο ζρεηηθέο ππεξεζίεο (Sannas, 2011). Χζηφζν, ππάξρνπλ δεκφζηνη θνξείο, εζεινληηθέο θαη κε θεξδνζθνπηθέο νξγαλψζεηο, νη νπνίεο απνηεινχλ αξσγνχο ζηελ πξνζπάζεηα επαλέληαμεο ησλ απνθπιαθηζκέλσλ. Σέηνηνη είλαη ην Ν.Π.Η.Γ. «ΔΠΑΝΟΓΟ», νη θαηά λφκν αξκφδηεο Δπηηξνπέο ηνπ Τπ.Γ.Γ.Α.Γ., ν Ο.Α.Δ.Γ. θαη Οξγαλψζεηο απφ ηνλ Σξίην ηνκέα. Σν Β Μέξνο ηεο εξγαζίαο εμεηδηθεχεηαη ζηελ παξνπζίαζε θαη ζεκαζία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ σο φρεκα θνηλσληθήο ελζσκάησζεο θαη άξζεο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ησλ θξαηνπκέλσλ. Σν 4 ν θεθάιαην επηρεηξεί λα αλαδείμεη ην ζεηηθφ ξφιν ηεο εθπαίδεπζεο ζε ελήιηθνπο θξαηνπκέλνπο. Δηδηθφηεξα, ζηελ πνξεία επαλφδνπ ηνπ 15

16 (πξψελ) θξαηνπκέλνπ πηζηεχεηαη φηη νη εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο κπνξνχλ λα αληηζηξέςνπλ νξηζκέλεο απφ ηηο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ηνπ εγθιεηζκνχ, φπσο είλαη ε απφζπξζε απφ ηελ θνηλσληθή δσή θαη ε ξνπηίλα ηεο θπιαθήο (Mott, 1985: 31). Δμάιινπ ε εθπαίδεπζε ησλ θξαηνπκέλσλ ζεσξείηαη δηθαίσκα ην νπνίν πξνζηαηεχεηαη θαη απφ ηνλ ηζρχνληα σθξ.κ. Με ηελ έλλνηα ηεο εθπαίδεπζεο ζηα θαηαζηήκαηα θξάηεζεο ελλνείηαη α) ε πξσηνβάζκηα, δεπηεξνβάζκηα θαη ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε, β) ε επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε/ θαηάξηηζε, πνπ ζπλήζσο εκπεξηέρεη ζεσξία θαη πξαθηηθή άζθεζε θαη γ) ε θνηλσληθή εθπαίδεπζε, δειαδή ε αλάπηπμε δεμηνηήησλ απφ ηξφπνπο εχξεζεο εξγαζίαο κέρξη επίιπζε ζπγθξνχζεσλ θαη δηαρείξηζε ζπλαηζζεκάησλ (πηλέιε, 2009). ην 5 ν θεθάιαην εμεηδηθεχνληαη νη επαλεληαθηηθέο πνιηηηθέο εθπαίδεπζεο θαη νη ζεζκηθέο παξεκβάζεηο ηεο πνιηηείαο, ζηελ πιεζπζκηαθή νκάδα ησλ ελήιηθσλ θξαηνπκέλσλ. Οη ζεζκηθέο αιιαγέο θαη ε εηζξνή εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ απφ ην Τπ. Π.Γ.Β.Μ.Θ., έρνπλ επηηαρχλεη ηηο πξνζπάζεηεο γηα νκαιή επάλνδν ηνπ θξαηνπκέλνπ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία θαη ηε ζχλδεζή ηνπ κε ηελ αγνξά εξγαζίαο. Βέβαηα, πξφθεηηαη γηα ζεζκηθέο πξσηνβνπιίεο πνπ πινπνηνχληαη ζην πιαίζην θαηεπζπληήξησλ γξακκψλ θαη ζπγρξεκαηνδνηνχκελσλ πξνγξακκάησλ απφ ηελ Δ.Δ, κέζσ ηνπ Δζληθνχ ηξαηεγηθνχ Πιαηζίνπ Αλαθνξάο (Δ..Π.Α.). Δηδηθά ε κειέηε ησλ ρνιείσλ Γεχηεξεο Δπθαηξίαο (.Γ.Δ.) ζηα θαηαζηήκαηα θξάηεζεο απαηηεί μερσξηζηή αλαθνξά γηαηί φπσο ππνζηεξίδεηαη, έλα ζρνιείν ζηε θπιαθή ζεσξείηαη έλαο απηφλνκνο ζεζκφο (Μαξηλνπνχινπ, 2009), ρσξίο λα ιεζκνλείηαη ε εθαξκνγή πξνγξακκάησλ θνηλσληθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο, ζεζκνί νη νπνίνη ραίξνπλ ζεηηθήο αληαπφθξηζεο απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο θξαηνπκέλνπο. Λφγσ ηεο επξχηεηαο ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο εξγαζίαο, επηρεηξείηαη ε εζηίαζε ζε επαλεληαθηηθνχο εθπαηδεπηηθνχο ζεζκνχο πνπ αθνξνχλ ηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ θξαηνπκέλσλ. Έηζη, ε αλαθνξά ζηε εθπαίδεπζε αλήιηθσλ θξαηνπκέλσλ ζα απαηηνχζε δηαθξηηή κειέηε ιφγσ ησλ πνηνηηθψλ δηαθνξψλ πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ ειηθηαθψλ νκάδσλ-ζηφρσλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Δπίζεο, δε γίλεηαη ηδηαίηεξε κλεία ζε εηδηθέο θαηεγνξίεο θξαηνπκέλσλ, φπσο νη ςπρηθά πάζρνληεο θαη νη νπζηνεμαξηεκέλνη: Ζ ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία θξίλεηαη παξάγνληαο επηξξνήο θαη ζπζρέηηζεο κε φζεο εθπαηδεπηηθνχ ραξαθηήξα δξαζηεξηφηεηεο αλαπηχζζνληαη ζηα 16

17 θαηαζηήκαηα θξάηεζεο γηα ηηο ζπγθεθξηκέλεο νκάδεο, πξναπαηηψληαο μερσξηζηή κειέηε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ πνπ ιεηηνπξγνχλ ζηα ζπγθεθξηκέλα θαηαζηήκαηα θξάηεζεο 2. Σέινο, γηα ιφγνπο έθηαζεο ηεο εξγαζίαο δελ αλαιχνληαη ζεζκνί πνπ δε ζρεηίδνληαη κε ηελ εθπαίδεπζε θαη ελδερνκέλσο ζα άλνηγαλ έλα λέν θεθάιαην κειέηεο ζην ζέκα ηεο θνηλσληθήο επαλέληαμεο. Σέηνηνη είλαη νη ελαιιαθηηθνί ηξφπνη έθηηζεο πνηλήο 3, ν ζεζκφο ησλ αδεηψλ, ηεο εξγαζίαο εληφο θαη εθηφο θπιαθήο, ηεο ςπραγσγίαο θαη άζιεζεο ησλ θξαηνπκέλσλ. Μεζνδνινγηθά, αμηνπνηήζεθε έλα πιήζνο επηζηεκνληθψλ βηβιίσλ θαη άξζξσλ πνπ πξαγκαηεχνληαη δεηήκαηα θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη επαλέληαμεο εηδηθψλ πιεζπζκηαθψλ νκάδσλ, θαζψο θαη ζέκαηα εθπαίδεπζεο ελειίθσλ θαη Δ.Κ.Ο. Δπηπιένλ, αληιήζεθαλ ζηαηηζηηθά ζηνηρεία 4 απφ ηελ Διιεληθή ηαηηζηηθή Αξρή θαη ην Η.Γ.ΔΚ.Δ., έξεπλεο θαη πξαθηηθά/ παξνπζηάζεηο Ζκεξίδσλ, πνπ εμεγνχλ θαη δηακνξθψλνπλ ζπγθεθξηκέλεο επηζηεκνληθέο απφςεηο. Φπζηθά ε αμηνπνίεζε πξσηνγελψλ πεγψλ, φπσο ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ θαη ηεο παξαρψξεζεο ζηνηρείσλ απφ πξνζσπηθέο επηζθέςεηο ζε θνξείο, φπσο ε Γ.Γ.Γ.Β.Μ., ε «ΔΠΑΝΟΓΟ», θαζψο θαη ε ηεηξάκελε πξαθηηθή εθπαίδεπζε ζηελ Πεξηθεξεηαθή Γηεχζπλζε Κεληξηθήο θαη Γπηηθήο Μαθεδνλίαο ηνπ Ο.Α.Δ.Γ., ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ελεκέξσζε θαη ηελ παξαθνινχζεζε εξγαζηψλ ζην Γξαθείν Δ.Κ.Ο., ζπλέβαιε ζηελ εκπεξηζηαησκέλε δηεξεχλεζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζεκαηηθήο. 2 Απηφ, σζηφζν, δελ αλαηξεί ην γεγνλφο φηη ζηα ειιεληθά θαηαζηήκαηα θξάηεζεο νη ελήιηθνη θξαηνχκελνη πνπ ζπκκεηέρνπλ ζε εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ελδέρεηαη λα έρνπλ ζσκαηηθά θαη ςπρηθά πξνβιήκαηα πνπ δελ έρνπλ δηαγλσζζεί. 3 ηνλ ηζρχνληα σθξνληζηηθφ Κψδηθα (λ. 2776/99) αλαθέξνληαη ε εκηειεχζεξε δηαβίσζε (άξ ), ε ηκεκαηηθή έθηηζε ηεο πνηλήο (άξ. 63) θαη ε παξνρή θνηλσθεινχο εξγαζίαο (άξ. 64) 4 Ζ παξνπζίαζε ησλ νπνίσλ γίλεηαη κε ζεβαζκφ ζηε δηαηήξεζε ηεο αλσλπκίαο θαη ηελ πξνζηαζία ησλ επαίζζεησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ. 17

18 ΜΕΡΟ Α Κεφάλαιο 1 ο 1. Ο κοινωνικόσ αποκλειςμόσ και η κοινωνική επανένταξη των αποφυλακιςμένων 1.1 Κοινωνικόσ αποκλειςμόσ: οριοθέτηςη και εννοιολόγηςη εκαληηθφ νξφζεκν ζηελ εκθάληζε ηνπ φξνπ ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ήηαλ ην 1974, φηαλ ν Γάιινο πνιηηηθφο Rene Lenoir εθδίδεη ην βηβιίν «Les exlus, un francais sur dix», ζπλδένληαο ηνλ φξν κε νκάδεο πνιηηψλ πνπ δελ πξνζηαηεχνληαη κε θνηλσληθή αζθάιηζε ή δελ έρνπλ πιήξε απαζρφιεζε, κεηαμχ ησλ νπνίσλ βξίζθνληαη νη πεξηζσξηαθνί θαη νη «απξνζάξκνζηνη» (Μνπζνχξνπ, 1998, Εατκάθεο, 2005, Εάλλεο, 2006, Υαζηψηεο, 2010, Γνγνχζε, 2011). χκθσλα κε ηνλ Εατκάθε (2005), ε δεθαεηία ηνπ 80 έκειιε λα επαλαπξνζδηνξίζεη ηελ έλλνηα ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ζηε Γαιιία, ππφ ην πξίζκα ηεο «λέαο θηψρεηαο». πγθεθξηκέλα, δελ ππάξρεη ηαχηηζε απνθιεηζκνχ θαη θηψρεηαο, άιια ζχλδεζε κε ηηο δπζκελείο θνηλσληθέο αιιαγέο πνπ ζπκβαίλνπλ εθείλε ηελ πεξίνδν, φπσο ε απμαλφκελε αλεξγία, νη νηθνγελεηαθέο κεηαβνιέο, ε αχμεζε ησλ κνλνγνλετθψλ λνηθνθπξηψλ θαη ησλ αζηέγσλ θαη ηα θξνχζκαηα βίαο ζε ππνβαζκηζκέλεο ζπλνηθίεο ηεο πφιεο. Τπνζηεξίδεηαη φηη ν φξνο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ δηαζέηεη νξηζκέλεο «αξεηέο», ζπγθξηηηθά κε άιιεο παξφκνηεο έλλνηεο (Καβνπλίδε, 1996). Οη ιφγνη ζπλνςίδνληαη ζηνλ πνιπδηάζηαην ραξαθηήξα ηνπ, ζην δπλακηθφ ηνπ πεξηερφκελν, θαζψο θαη ζηελ έκθαζε πνπ δίδεηαη ζηηο πνιηηηθέο αληηκεηψπηζήο ηνπ. ε ζρέζε κε ην πνιπδηάζηαην ραξαθηήξα ηνπ, ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο εκθαλίδεηαη ζε ηξία επίπεδα (Γνγνχζε, 2011): Πξψηνλ, κε φξνπο νηθνλνκηθνχο, κηινχκε γηα απνθιεηζκφ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο, ηελ εθπαίδεπζε, ηε ζηέγαζε θαη ηε ζπκκεηνρή ζε άιια δεκφζηα αγαζά. Γεχηεξνλ, κε φξνπο λνκηθνχο, επηθεληξσλφκαζηε ζηε ζεκαζία ηεο απνζηέξεζεο ησλ δηθαησκάησλ, σο θαλνληζηηθψλ θξαγκψλ ελαληίνλ ηνπ θαη φρη σο ζηνηρεία ζπγθξφηεζεο ηεο έλλνηαο θαζεαπηήο (Κνληηάδεο, 18

19 Καηξνχγθαινο, 2005:373). Μηινχκε δειαδή, ηφζν γηα ηε ζεζκηθά θαηνρπξσκέλε δπλαηφηεηα ηνπ αηφκνπ λα δεηά απφ ην θξάηνο ηελ παξνρή έλλνκεο πξνζηαζίαο, αιιά θαη ζε εζηθφ επίπεδν, αλαθεξφκαζηε ζηελ ειεπζεξία ηνπ πξνζψπνπ (λνκηθνχ ή θπζηθνχ) λα ελεξγεί απαξαθψιπηα θαηά βνχιεζε (Σζανχζεο, 1998: 94 ζην Γνγνχζε, 2007: 19). Σξίηνλ, ην θνηλσληθφ επίπεδν αλαθέξεηαη ζηε δηαδηθαζία πεξηζσξηνπνίεζεο θαη ζηηγκαηηζκνχ, πνπ θαηαζθεπάδεη ερζξηθά είδσια θαη δηαρσξίδεη ηνπο αλζξψπνπο ζηνπο «εληφο» θαη «εθηφο», ηνπο «θαινχο» θαη «ερζξνχο», δειαδή ζε δηπνιηθά ζρήκαηα πάλσ ζε κηα θιίκαθα δηαβάζκηζεο αμηψλ ησλ αλζξψπηλσλ ραξαθηεξηζηηθψλ (Εάλλεο, 2006, Γνγνχζε, 2007, Υαζηψηεο, 2010). Απφ ηα παξαπάλσ δηαθαίλεηαη φηη ζπλππάξρνπλ δηαθνξεηηθέο κνξθέο πεξηζσξηνπνίεζεο θαη ζηέξεζεο ηεο ζπκκεηνρήο ησλ αλζξψπσλ ζηνπο ζεζκνζεηεκέλνπο ηξφπνπο δσήο θαη ηα δεκφζηα αγαζά πνπ ζεσξνχληαη θνηλά γηα φινπο, φπσο ε ζηέγε, ε απαζρφιεζε, ε πγεία, ε πξνζηαζία, ε εθπαίδεπζε (παλνχ, 1999: 16). χκθσλα κε ηνλ Σζηάθαιν, (1998, 1999), ε έλλνηα ζρεηίδεηαη κε ηελ απνζηέξεζε ηεο δπλαηφηεηαο απνξξφθεζεο δεκφζηνπ θαη θνηλσληθνχ πινχηνπ. Ζ έιιεηςε πξνζβαζηκφηεηαο ζηα δεκφζηα αγαζά πνπ αλαθέξζεθαλ 5, επεξεάδεη ην ελδερφκελν θάπνηνο λα βξεζεί ζε θαηάζηαζε θηψρεηαο, γεγνλφο πνπ επηδξά ζεκαληηθά ζηελ πηζαλφηεηα πεξηζσξηνπνίεζήο ηνπ. ε ζρέζε κε ην δπλακηθφ ηεο έλλνηαο, επηζεκαίλεηαη φηη ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο είλαη κηα επξεία δηαδηθαζία πνπ εκπιέθεη ηφζν ην βίσκα ηεο απνζηέξεζεο, φζν θαη ηνπο κεραληζκνχο πνπ νδεγνχλ ζε θαηαζηάζεηο πεξηζσξηνπνίεζεο θαη πεξηνξηζκνχ θαη ηνλ ηξφπν πνπ απηά αιιειεπηδξνχλ ζην άηνκν θαη ζηελ θνηλσλία (Καβνπλίδε, 1996, Υαζηψηεο, 2010). Αλαθνξηθά κε ηελ έκθαζε πνπ δίδεηαη ζηηο πνιηηηθέο αληηκεηψπηζήο ηνπ, ην πξφβιεκα ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ζρεηίδεηαη κε παξεκθεξείο θαηαζηάζεηο απνζηέξεζεο, φπσο ε θηψρεηα, ε αλεξγία, έρεη δειαδή, νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο δηαζηάζεηο (Καβνπλίδε, 1996). Δίλαη επφκελν, ην ζέκα λα απνηειεί δήηεκα επίιπζεο 5 ηνλ Σζηάθαιν (1999), αλαθέξεηαη ην παξάδεηγκα ηεο εθπαίδεπζεο, φπνπ ζεσξείηαη πσο φζν πςειφηεξνπ επηπέδνπ δεκφζηα εθπαίδεπζε ιακβάλεη θάπνηνο, ηφζν πεξηζζφηεξν «απνξξνθά» απφ ην δεκφζην θαη θνηλσληθφ πινχην ηεο ρψξαο ηνπ. 19

20 ηεο πνιηηηθήο αηδέληαο θαη ηνπ δηαιφγνπ πνπ αλαπηχζζεηαη ζε εζληθφ, επξσπατθφ θαη δηεζλέο επίπεδν. Δπηπιένλ, κέζα απφ ηελ εκπεηξηνθξαηηθή ζεψξεζε 6, ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο θαίλεηαη λα είλαη ην απνηέιεζκα κηαο δηαδηθαζίαο πνπ έρεη ήδε ιάβεη ρψξα ζε πξφηεξν ρξνληθφ ζεκείν. Πξάγκαηη, ν θνηλσληθά απνθιεηζκέλνο πθίζηαηαη ηηο ζπλέπεηεο ησλ ζηεξεφηππσλ αληηιήςεσλ θαη πξνθαηαιήςεσλ 7 πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί ζε θάζε θνηλσλία θαη νδεγνχλ ζηελ θνηλσληθή δηαθνξνπνίεζε κε φξνπο αμηαθνχο ησλ αλζξψπσλ θαη ησλ ζπκπεξηθνξψλ ηνπο. Έηζη, ελψ «ν κέζνο, ν θαλνληθφο, ν ζπλεζηζκέλνο άλζξσπνο ραξαθηεξίδεηαη θαη απφ νιφθιεξν ην θάζκα ησλ αληηιήςεσλ, ζπκπεξηθνξψλ πνπ ζεσξνχληαη ζπλεζηζκέλεο, αλακελφκελεο θαη απνδεθηέο απφ ηελ πιεηνλφηεηα ησλ πνιηηψλ» (Εάλλεο, 2006: 7), ν θνηλσληθά απνθιεηζκέλνο βξίζθεηαη ζην θνηλσληθφ, πνιηηηθφ, νηθνλνκηθφ θαη πνιηηηζηηθφ πεξηζψξην. ε πξαθηηθφ επίπεδν, ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο ησλ θξαηνπκέλσλ «ζπλαξηάηαη κε δηαθξίζεηο ζηε κεηαρείξηζε, κε ηε δηαζθάιηζε δηθαησκάησλ, κε ηελ αλαπαξαγσγή ζηεξενηχπσλ πνπ ιεηηνπξγνχλ δηραζηηθά γηα ηνπο θξαηνχκελνπο ελδερνκέλσο (κηα πνπ θαη ζε απηήλ ηελ θνηλσληθή νκάδα θάπνηνη ζεσξνχληαη πεξηζζφηεξν εγθιεκαηίεο απφ άιινπο) ή κε ηελ άηππε ζεζκνπνίεζε ηνπ θνηλσληθνχ ξαηζηζκνχ είηε κεηαμχ θξαηνπκέλσλ είηε κεηαμχ πξνζσπηθνχ θαη θξαηνπκέλσλ» (Βηδάιε, 2008: 47-48). ηε δε πεξίπησζε ησλ απνθπιαθηζκέλσλ, κηα πνηθηιία ραξαθηεξηζηηθψλ ζεσξείηαη φηη ζπληείλνπλ ζηελ πεξηζσξηνπνίεζή ηνπο φπσο: α) Υακειφ εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη γλσζηηθέο δεμηφηεηεο, β) Πεξηνξηζκέλε εξγαζηαθή εκπεηξία, γ) Καηάρξεζε 6 Ο θνηλσληθφο απνθιεηζκφο απνηειεί πάλσ απφ φια έλα βίσκα, έλα ππνθεηκεληθφ λνεηηθφ θαηαζθεχαζκα κε πξαγκαηηθέο ζπλέπεηεο απφ ηελ πιεπξά απηνχ πνπ ηνλ πθίζηαηαη. Πξφθεηηαη γηα ηελ ηάζε λα απνδίδεηαη ζηελ αηνκηθή αληίιεςε θαη εκπεηξία κηα αίζζεζε αμηνπηζηίαο, ε νπνία δηαπεξλά ηε γλψζε θαη ηε ζεσξία. Δδψ ην αληηιακβάλεζζαη ηαπηίδεηαη κε ην είλαη θαη ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο αλάγεηαη ζε κεηξήζηκν κέγεζνο δηα γπκλνχ νθζαικνχ, παξαπέκπνληαο ζηελ πξνζέγγηζε ηεο εκπεηξηνθξαηίαο ή εκπεηξηζκνύ (Γνγνχζε, 2007, 2011: 1048). 7 «Σν ζηεξεόηππν είλαη έλα ζχλνιν πεπνηζήζεσλ γηα ηα άηνκα πνπ είλαη κέιε κηαο νκάδαο, ελψ ε πξνθαηάιεςε είλαη κάιινλ κηα ζηάζε, ζπλήζσο αξλεηηθή, πξνο ηα κέιε κηαο νκάδαο» (Smith, Bond: 307). 20

21 εμαξηεζηνγφλσλ νπζηψλ θαη/ ή άιιεο ζσκαηηθέο ή θαη ςπρηθέο αζζέλεηεο (Holzer et al., 2003). Σν δήηεκα ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ζπλδέεηαη θαη κε ηελ παξαβαηηθφηεηα ηνπ αηφκνπ (Becker, 2000). Σν ζηίγκα ηνπ «εγθιεκαηία» πεξηπιέθεηαη κε απηφ ηεο «επηθηλδπλφηεηάο 8» ηνπ ζηελ πξνζπάζεηα επαλέληαμήο ηνπ ζηελ θνηλσλία. εκαληηθή ζεσξείηαη ε επηξξνή ηεο ζεσξίαο ηεο αιιειεπίδξαζεο ή ζηηγκαηηζκνχ ζηελ θαηαλφεζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ησλ εγθιεκαηηψλ (Αιεμηάδεο, 1996, Γήκνπ, 1998, Becker, 2000, Αιεμηάδεο, 2004). πγθεθξηκέλα, ε ζεσξία ζηεξίδεηαη ζηελ θνηλσληνινγηθή εμήγεζε ηεο επηθφιιεζεο ηεο εηηθέηαο ηνπ «εγθιεκαηία» ζε φζνπο ζεσξνχληαη πσο ηαπηίδνληαη κε ην θνηλσληθά θαζηεξσκέλν ζηεξεφηππν ηνπ «εγθιεκαηία». Ζ ζπκκφξθσζε ή κε κε ηνπο παξαδεγκέλνπο θαλφλεο ηεο θνηλσλίαο απνηειεί έλα ζεκαληηθφ ζηνηρείν γηα ην ραξαθηεξηζκφ θάπνηνπ σο «απφβιεηνπ» (outsider), πεξηζσξηαθνχ ή παξεθθιίλνληνο. Έλα άιιν ζηνηρείν απνηειεί ε επίζεκε απφδνζε πνηληθήο επζχλεο ζην άηνκν ην νπνίν θέξεηαη λα έρεη δηαπξάμεη ηελ εγθιεκαηηθή πξάμε: αλ έρεη επέιζεη πνηληθή θαηαδίθε, αλεμαξηήησο αλ πξαγκαηηθά έρεη ή φρη δηαπξαρζεί ην έγθιεκα, ηφηε απηφ ζεσξείηαη αξθεηφ γηα λα εκθπζήζεη ζηνλ πεξίγπξν ηελ θνηλσληθή αλαπαξάζηαζε ελφο «επηθίλδπλνπ» αηφκνπ. Ζ επηθηλδπλφηεηα αλαπηχζζεηαη εληφο ελφο παξαδεγκέλνπ ζπλαηλεηηθνχ πξνηχπνπ, φπνπ ν πνηληθφο λφκνο απνηειεί ην βαζηθφ πξνζηάηε ησλ θνηλά ζπκθσλεκέλσλ αμηψλ θαη ζεζκψλ. Έηζη, ε ρξήζε ηεο επηθηλδπλφηεηαο σο δηθαηνινγεηηθνχ ζηνηρείνπ ηεο δξάζεο ηεο πνηληθήο δηθαηνζχλεο επηηξέπεη ηελ θαζηέξσζε ηνπ πξνηχπνπ ηνπ εγθιεκαηία σο ελζάξθσζε ηνπ θαθνχ θαη παζνινγηθνχ (Σζαιίθνγινπ, 1996), σο ζηνηρείνπ ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ, αθνινπζνχκελε απφ ηε γελίθεπζε θαη ηελ εδξαίσζε ηνπ πξνηχπνπ απηνχ ζηνπο θφιπνπο ηεο θνηλσλίαο 9. 8 Ζ «επηθηλδπλόηεηα» ζηνλ Αιεμηάδε (2004: 181), νξίδεηαη σο «ε ςπρνβηνινγηθή θαηάζηαζε (αιιηψο: ην ζχλνιν ησλ κφληκσλ ςπρηθψλ δηαζέζεσλ) ηνπ αηφκνπ, πνπ δηακνξθψζεθε θάησ απφ ηελ επήξεηα ελδνγελψλ θαη εμσγελψλ παξαγφλησλ (θιεξνλνκεζεηζψλ ηδηνηήησλ, θνηλσληθψλ ζπλζεθψλ), ε νπνία θαζηζηά πηζαλή ηελ ηέιεζε απφ ην άηνκν λέσλ εγθιεκάησλ ζην κέιινλ». 9 Δμάιινπ, δε ζεσξείηαη ηπραία ε εκθάληζε ηνπ θιάδνπ ηεο δηαρεηξηζηηθήο εγθιεκαηνινγίαο, ε νπνία πξεζβεχεη ηε κείσζε φζσλ επθαηξηψλ εληζρχνπλ ηελ πηζαλφηεηα εκθάληζεο εγθιεκαηηθήο ζπκπεξηθνξάο, κέζσ ηεο δηακφξθσζεο θαηάιιειεο αληεγθιεκαηηθήο πνιηηηθήο (Γνγνχζε, 2011). 21

22 1.2 Το «αναμορφωτικό» και το «δικαιικό» πρότυπο κοινωνικήσ επανένταξησ των κρατουμένων Γηαρξνληθά, ην ζσθξνληζηηθφ ζχζηεκα ζα ιέγακε φηη ζηεξίρηεθε ζε δχν αληηπξνζσπεπηηθά «πξφηππα» θνηλσληθήο απνθαηάζηαζεο ηνπ θξαηνπκέλνπ, ζην «αλακνξθσηηθφ 10» θαη ζην «δηθαηηθφ» (Γηνβάλνγινπ, 2006). Σν «αλακνξθσηηθφ» πξφηππν αλαπηχρζεθε κε ηελ θαζνξηζηηθή επίδξαζε ηεο ηηαιηθήο ζεηηθήο εγθιεκαηνινγηθήο ζρνιήο, ε νπνία πξέζβεπε ηνλ «αλζξσπηζηηθφ» ραξαθηήξα ηεο πνηλήο, δειαδή ηε «βειηίσζε» ηνπ εγθιεκαηία (Σζαιίθνγινπ, 1996, Γηνβάλνγινπ, 2006, Μεηξνζχιε, Φξνλίκνπ, 2008, Κνπξάθεο, 2009: 369). Δληζρπηηθφο παξάγνληαο ηεο επηθξάηεζεο απηνχ ηνπ ηδεψδνπο απνηέιεζε ε επίδξαζε ησλ ζεσξηψλ ηεο ρνιήο ηνπ ηθάγν, θαζψο θαη ηεο ζεσξίαο ηνπ Γηαθνξηθνχ πγρξσηηζκνχ (Becker, 2000, Γήκνπ, 1998). πλνιηθά, πξφθεηηαη γηα θνηλσληνινγηθνχ πεξηερνκέλνπ ζεσξίεο κάζεζεο ηεο εγθιεκαηηθήο ζπκπεξηθνξάο, νη νπνίεο γεληθά, απνδίδνπλ ηελ παξέθθιηζε ζηελ θνηλσληθή ζπλαλαζηξνθή θαη ηνλ πεξίγπξν ηνπ αηφκνπ, ηηο δηαδηθαζίεο ελίζρπζεο θαη επηβξάβεπζεο ησλ εγθιεκαηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ θάησ απφ ηηο θαηάιιειεο θνηλσληθέο ζπλζήθεο, ηελ απψιεηα ησλ εζηθψλ αληηζηάζεσλ, θαζψο θαη ηελ ηαχηηζε ηνπ αηφκνπ κε πξφηππα παξαβαηηθά. ηηο παξαπάλσ ζεσξίεο κνλάδα κειέηεο απνηειεί ην «παξεθθιίλσλ» άηνκν, δειαδή πξφθεηηαη γηα αηνκνθεληξηθέο ζεσξίεο πνπ απνδίδνπλ κεγάιε βαξχηεηα ζηελ αηνκηθή ζπκπεξηθνξά γηα ηελ εκθάληζε ηεο παξαβαηηθφηεηαο. Ζ Σζαιίθνγινπ (1996: 167) αλαθέξεηαη ζε απηφ ην πξφηππν σο έλα λνκηκνπνηεηηθφ κχζν πνπ έρεη σο απψηεξν ζθνπφ ηε κεηαβνιή ηνπ εγθιεκαηία ζε έλαλ θνηλσληθά πξνζαξκνζκέλν πνιίηε. Μέζα ζσθξνληζκνχ απνηεινχλ ε απνκφλσζε, ε πεξηζπιινγή, ε αλάγλσζε ζξεζθεπηηθψλ βηβιίσλ γηα ηε κεηακέιεηα ηνπ θξαηνπκέλνπ, αιιά θαη ε εξγαζία πνπ ζπλδέεηαη κε ηε ρξεζηκφηεηα θαη ηελ παξαγσγηθφηεηα ηνπ θξαηνπκέλνπ ζηελ θνηλσλία, αμίεο δειαδή πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηε λέα βηνκεραληθή θνηλσλία ηεο επνρήο (Σζαιίθνγινπ, 1996: 168). Πξφθεηηαη επνκέλσο γηα ηελ πξνζπάζεηα κεηαβνιήο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ θξαηνπκέλνπ, κέζσ ηνπ ζεζκνχ ησλ θπιαθψλ, ν νπνίνο ηνλ αληηκεησπίδεη σο «άξξσζην», δηεπξχλνληαο έηζη ηνλ πεξαηηέξσ ζηηγκαηηζκφ ηνπ (Γηνβάλνγινπ, 2006). 10 Ή «πξνλνηαθφ», ή «ηαηξηθφ», ή «ζεξαπεπηηθφ», ή «βειηησηηθφ» (Γηνβάλνγινπ, 2006: 16). 22

23 ηηο αξρέο ηνπ 70 ην ηδεψδεο ηεο αλακφξθσζεο θαηέξξεπζε απφηνκα (Γαζθαιάθε et al., 1996). Καηαιπηηθφο παξάγνληαο αιιαγήο ήηαλ ε αληηζπληαγκαηηθφηεηα ησλ κέηξσλ αλακφξθσζεο πνπ ιακβάλνληαλ ρσξίο ηε ζπγθαηάζεζε, απαξαίηεηα, ηνπ θξαηνπκέλνπ. Δπηπιένλ, ακθηζβεηήζεθε ε απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ πξνγξακκάησλ ζηελ πξνζπάζεηα κείσζεο ηεο ππνηξνπήο. Μφιηο ηηο δεθαεηίεο ηνπ έγηλε θαηαλνεηή ε ιάζνο βάζε πάλσ ζηελ νπνία ζηεξίδνληαλ νη πξνζπάζεηεο ελζσκάησζεο ησλ θξαηνπκέλσλ ζηελ θνηλσλία, δειαδή ε εκκνλή ζηηο ζεσξίεο πεξί εγθιεκαηηθήο πξνζσπηθφηεηαο (Μεηξνζχιε, Φξνλίκνπ, 2008). Έηζη, αλαδχζεθε θαη επηθξάηεζε ην ιεγφκελν «δηθαηηθφ» πξφηππν, ην νπνίν ηνπιάρηζηνλ αλαγλσξίδεη ζηνλ έγθιεηζην δηθαίσκα θαη φρη ππνρξέσζε ζπκκεηνρήο ζε πξνγξάκκαηα αγσγήο (Γηνβάλνγινπ, 2006). Σν βαζηθφηεξν, σζηφζν, κεηνλέθηεκά ηνπ απνηέιεζε ε αλαπνηειεζκαηηθφηεηα λα επηβάιιεη ηελ επηζπκεηή ηάμε θαη λα πξνάγεη νπζηαζηηθά πξφηππα θνηλσληθήο ελζσκάησζεο. Καηεγνξήζεθε σο δνγκαηηθφ θαη «θνηλσληθά ηπθιφ» (Γηνβάλνγινπ, 2006: 20). Σε δεθαεηία ηνπ 90 ην ελδηαθέξνλ ηεο επηζηεκνληθήο θνηλφηεηαο εζηηάδεηαη ζε ειπηδνθφξα κελχκαηα γηα ηηο δπλαηφηεηεο θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ θξαηνπκέλσλ, κέζα απφ παξεκβάζεηο εμαηνκηθεπκέλεο ζηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ηνπο (Μεηξνζχιε, Φξνλίκνπ, 2008). Έηζη, ε ηζηνξία ηεο θνηλσληθήο επαλέληαμεο πεξλά απφ ηε ινγηθή ηνπ «nothing works» ζηελ αηζηφδνμε νπηηθή ηνπ «something works» (Νηθνιφπνπινο, 2005, Γηνβάλνγινπ, 2006, Μεηξνζχιε, Φξνλίκνπ, 2008). ήκεξα, ε έλλνηα ηεο θνηλσληθήο επαλέληαμεο είλαη ζαθψο πξνζαλαηνιηζκέλε ζην ζεβαζκφ ηεο αμηνπξέπεηαο θαη ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ θξαηνπκέλνπ, ελψ φιεο νη παξνρέο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ εγθιεηζκνχ ηνπ πξνυπνζέηνπλ απαξαίηεηα ηε ζπλαίλεζή ηνπ (Μεηξνζχιε, Φξνλίκνπ, 2008: 17). Ζ έλλνηα, επνκέλσο, ηεο θνηλσληθήο επαλέληαμεο ηνπ απνθπιαθηζκέλνπ, ζπλίζηαηαη ζην «θαζήθνλ ηνπ Κξάηνπο λα ππνβνεζά ηνλ απνιπφκελν απφ ηε θπιαθή λα επαλέιζεη ζηελ θνηλσληθή δσή, έρνληαο ηε δπλαηφηεηα λα αλαδεκηνπξγήζεη ηηο νηθνγελεηαθέο, εξγαζηαθέο θαη θνηλσληθέο ηνπ ζρέζεηο κε ίζεο επθαηξίεο κε ηνλ κε εγθιεκαηήζαληα» (Γηνβάλνγινπ, 2006: 244). 23

24 1.3 Ο κοινωνικόσ αποκλειςμόσ και η επανένταξη των αποφυλακιςμένων ςτην Ευρωπαΰκή Ένωςη Ο θνηλσληθφο απνθιεηζκφο απνηειεί έλα δεκνθηιέο ζέκα ζηελ πνιηηηθή αηδέληα γλσζηψλ ζεζκηθψλ κνξθσκάησλ, φπσο ζε επίπεδν Δ.Δ. ηα επίζεκα θείκελα ηεο Δ.Δ., φ φξνο πξσηνεκθαλίδεηαη ην 1989 (Καβνπλίδε, 1996, παλνχ, 1999, Υαζηψηεο, 2010). ε επίπεδν Δ.Δ., ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο ηζνδπλακεί κε ηελ απνζηέξεζε ή ηελ αλεπαξθή ηθαλνπνίεζε ησλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ, ελψ ε έκθαζε δίδεηαη ζηελ ελζσκάησζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ζηελ ελεξγεηηθή αηνκηθή ζπκκεηνρή ζηελ νηθνλνκία ηεο αγνξάο (Εατκάθεο, 2005). Χζηφζν ππνζηεξίδεηαη πσο ζηαδηαθά ν φξνο γεληθεχζεθε ζε ηέηνην βαζκφ ψζηε λα πεξηβιεζεί κηαο «κπζηηθφηεηαο» πεξί ηνπ πνην θαηλφκελν αθξηβψο πξνδηαγξάθεη θαη πσο αθξηβψο λνεκαηνδνηείηαη (παλνχ, 1999: 17). Πνιχ πεξηζζφηεξν, ε ζχγρξνλε νπηηθή ηεο δηαπξαγκάηεπζεο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ζε πνιηηηθφ επίπεδν, θνηηά κε ζθεπηηθηζκφ ηελ έλλνηα, ζεσξψληαο ηελ έλα θνηλσληθφ θαηαζθεχαζκα ηεο κεζαίαο θαη αλψηεξεο ηάμεο, ε νπνία πηνζεηεί πνιηηηθά κέηξα δηφηη δηαζέηεη δχλακε θαη εμνπζία γηα λα ην πξάμεη, κε ζθνπφ ηελ απνηξνπή θαη ηε δεκηνπξγία θξαγκψλ ζηελ απφιαπζε ηνπ θνηλσληθνχ πινχηνπ θαη ηνπ πνιηηηθνχ γίγλεζζαη (Γεψξκαο, 2004). Τπάξρεη κηα ζπζρέηηζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ κε ηελ πξφνδν ηεο επξσπατθήο αγνξάο, ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη ζπλνρήο ηεο Δ.Δ. Ζ παξαγσγηθφηεηα ηνπ αηφκνπ ζπλδέεηαη κε ηελ απμεκέλε νηθνλνκηθή αληαγσληζηηθφηεηα ηεο Δ.Δ., άξα ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο παξνπζηάδεηαη ζαλ έλα ζνβαξφ εκπφδην έιιεηςεο επθαηξηψλ, ζαλ έλα θξάγκα πνπ αλπςψλεηαη κπξνζηά ζηηο επθαηξίεο γηα ζπκκεηνρή ζηελ θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή δσή ηεο θνηλσλίαο (Καβνπλίδε, 1996, Γνγνχζε, 2011). Δηδηθφηεξα, ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο Ληζζαβφλαο ην 2000, αλέδεημε ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη ηελ εμάιεηςε ηεο θηψρεηαο, καδί κε ηε καθξνρξφληα βησζηκφηεηα ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ θαη ηελ παξνρή πνηνηηθψλ ππεξεζηψλ πγείαο, σο ζεκειηψδεηο ζηφρνπο ηεο ηξαηεγηθήο ηεο Ληζζαβφλαο. Σα παξαπάλσ απνηεινχλ θαη ηνπο ηξεηο θεληξηθνχο άμνλεο ηεο 24

25 επξσπατθήο ζηξαηεγηθήο γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηνπ επξσπατθνχ θνηλσληθνχ κνληέινπ θαη ηελ ελίζρπζε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο. ην πιαίζην απηφ, ε ζπλνιηθή ζηξαηεγηθή ηεο Δ.Δ. ζηνρεχεη ζηε δεκηνπξγία κίαο αληαγσληζηηθήο θαη δπλακηθήο νηθνλνκίαο, ε νπνία ζα ζπλνδεχεηαη απφ ηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη ηελ θνηλσληθή ζπλνρή (Δ.Τ..Δ.Κ.Σ., ρ.ρ.). Ζ θνηλσληθή έληαμε θαη ε θνηλσληθή ζπλνρή απνηεινχλ ηφζν ζπλέπεηεο, φζν θαη πξνυπνζέζεηο γηα ηελ επηηπρία ησλ ζηφρσλ ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, ηεο απαζρφιεζεο θαη ηεο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο (Δ.Τ..Δ.Κ.Σ., ρ.ρ.). πσο ε επξσπατθή δηάζηαζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, έηζη θαη ε θνηλσληθή έληαμε Δ.Κ.Ο. θαίλεηαη λα ελδηαθέξεη ηελ Δ.Δ. ζην βαζκφ πνπ ζπλδέεηαη κε ην ζηφρν ηεο νηθνλνκηθήο αληαγσληζηηθφηεηαο. Σνχην απνδεηθλχεηαη απφ ηελ επέιηθηε ρξήζε ησλ φξσλ «θνηλσληθφο απνθιεηζκφο» θαη «(επαλ)έληαμε» θαηά ηξφπν ψζηε λα απνθεχγεηαη ε ζπδήηεζε επί ηεο νπζίαο ησλ θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ θαη λα επηδηψθεηαη ε επηθαλεηαθή ρξήζε κέζα απφ ηνλ πνιηηηθφ ιφγν κε ηξφπν θαζαξά ηερληθφ (Γνγνχζε, 2007: 33, 34). ηελ πξάμε, γηα λα μεπεξαζηνχλ ηα εκπφδηα πνπ θέξλεη ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο, ελνξρεζηξψλεηαη κηα πξνζπάζεηα εθαξκνγήο θαηάιιεισλ πξνγξακκάησλ, κε ηελ νηθνλνκηθή ελίζρπζε ηεο Δ.Δ. πγθεθξηκέλα, ε Δ.Δ. πξνζαλαηνιίδεηαη θπξίσο ζε δξάζεηο πνπ επλννχλ ηελ επαγγεικαηηθή επαλέληαμε ησλ απνθπιαθηζκέλσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ελέρνπλ δειαδή νηθνλνκηθφ, θαηά βάζε, πξνζαλαηνιηζκφ θαη ιηγφηεξν θνηλσληθφ. Παξάδεηγκα θνηλνηηθήο δξάζεο απνηειεί ε ρξεκαηνδφηεζε γηα ηελ εθαξκνγή, απφ ην 1993, πξνγξακκάησλ θνηλσληθήο επαλέληαμεο απνθπιαθηζκέλσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο (Καβνπλίδε, 1996: 61). Οη παξαπάλσ πνιηηηθέο θαηεπζχλζεηο επεξεάδνπλ θαη δηακνξθψλνπλ, σο έλα βαζκφ, ηε ζσθξνληζηηθή πνιηηηθή ησλ ρσξψλ ηεο Δ.Δ. Χζηφζν, θάζε ζσθξνληζηηθφ ζχζηεκα δηαζέηεη ηηο δηθέο ηνπ ηδηαηηεξφηεηεο θαη θπξίσο, αλαπηχζζεηαη κέζα ζε ζπγθεθξηκέλεο ηζηνξηθέο, θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο, αληηδξψληαο δηαθνξεηηθά ζηα εξεζίζκαηα ηεο θνηλσλίαο θαη ηνπ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο ζε εζληθφ θαη ππεξεζληθφ επίπεδν. Παξαθάησ επηρεηξείηαη ε κειέηε ηνπ ειιεληθνχ 25

26 ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ησλ ζπληειεζηψλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ηνπ απνθπιαθηδφκελνπ αηφκνπ. 26

27 Κεφάλαιο 2 ο 2 Η λειτουργία του ςωφρονιςτικού ςυςτήματοσ ςτην Ελλάδα. 2.1 Κοινωνικό προφίλ κρατουμένου και αποφυλακιςμένου Πνηνο είλαη φκσο ν απνθπιαθηζκέλνο; Θα πξέπεη λα δηεπθξηληζηεί φηη ην απνθπιαθηδφκελν άηνκν είλαη απηφ ην νπνίν έρεη εγθιεηζηεί γηα νξηζκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα ζε θπιαθή, κε ηειεζίδηθε απφθαζε δηθαζηεξίνπ ή κε δηθαζηηθφ έληαικα γηα ηελ πξνζσξηλή ηνπ θξάηεζε (Αιεμηάδεο, 2001). Σν απνθπιαθηζκέλν, επνκέλσο, άηνκν, έρεη θαηαγεγξακκέλε δηθαζηηθή απφθαζε πνηληθήο θαηαδίθεο, ελψ έρεη εθηίζεη ζηεξεηηθή ηεο ειεπζεξίαο πνηλή ή έζησ έρεη πξνθπιαθηζηεί 11. χκθσλα κε ηα παξαπάλσ, φηαλ κηινχκε γηα ηα απνθπιαθηζκέλα άηνκα, δελ πεξηιακβάλνπκε θάζε άηνκν ην νπνίν κπνξεί λα έρεη παξαβεί ηνλ λφκν, ή λα έρεη δηαπξάμεη θάπνηνπ είδνπο εζηθά θαη θνηλσληθά θαηαθξηηέα πξάμε θαη πάλσ ζηνλ νπνίν πξνζθνιιάηαη ην ζηίγκα ηνπ θνηλσληθά απνθιεηζκέλνπ, πεξηζσξηνπνηεκέλνπ ή απνθιίλνληνο αηφκνπ. Μηινχκε γηα θξαηνπκέλνπο εληφο ησλ ζσθξνληζηηθψλ θαηαζηεκάησλ θαη γηα φζνπο έρνπλ εθηίζεη ηελ πνηλή ή έρνπλ λφκηκα απνθπιαθηζηεί θαη πξνζπαζνχλ λα επαλεληαρζνχλ ζηελ θνηλσλία. Ο ιφγνο πνπ πεξηιακβάλνληαη θαη νη θξαηνχκελνη έγθιεηζηνη, είλαη δηπιφο: αθελφο, φπσο ήδε εηπψζεθε, ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο είλαη κηα θαηάζηαζε αιιά θαη κηα δηαδηθαζία πνπ έρεη μεθηλήζεη απφ έλα πξφηεξν ρξνληθφ ζεκείν. Άξα, νη δπζθνιίεο γηα ηελ θνηλσληθή επαλέληαμε ηνπ απνθπιαθηζκέλνπ μεθηλνχλ απφ ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ πνπ ελδερνκέλσο πθίζηαηαη πξηλ θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο έθηηζεο ηεο ζηεξεηηθήο ηεο ειεπζεξίαο πνηλήο. Γεχηεξνλ, 11 Ζ έθηηζε ηεο πνηλήο ζρεηίδεηαη κε ηελ παξνπζία ηνπ θξαηνπκέλνπ ζηα ζσθξνληζηηθά θαηαζηήκαηα ηεο ρψξαο, ε νπνία παχεη ππφ νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο, νη νπνίεο είλαη (Αιεμηάδεο, 2001:371): α) Αλ ν ππφδηθνο- πξνζσξηλά θξαηνχκελνο απαιιαγεί κε βνχιεπκα ή αζσσζεί κε δηθαζηηθή απφθαζε (αξ.547 Κ.Π.Γ.), β) Αλ επέιζεη παχζε ηεο εθηέιεζεο ηεο πνηλήο, γ) Αλ επέιζεη εμάιεηςε ηεο πνηλήο, δ) Αλ επέιζεη αληηθαηάζηαζε ηεο θιεηζηήο κε αλνηρηή έθηηζε ηεο πνηλήο, ε) Αλ νινθιεξσζεί ε εθηέιεζε ηεο πνηλήο κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ ηεο. 27

28 δηφηη, φπσο ζα θαλεί αξγφηεξα, ν ξφινο ηεο εθπαίδεπζεο εληφο ηεο θπιαθήο είλαη νπζηψδεο γηα ηελ επάλνδν ηνπ πξψελ θξαηνπκέλνπ ζηελ θνηλσλία. Σα παξαθάησ ρήκαηα (1-3) παξνπζηάδνπλ ζηνηρεία πνπ ζπλζέηνπλ ην κνξθσηηθφ θαη εξγαζηαθφ πξνθίι ηνπ Έιιελα θξαηνπκέλνπ, γηα ην έηνο Σα ζηνηρεία πξνέξρνληαη απφ ηελ Διιεληθή ηαηηζηηθή Αξρή (ΔΛ.ΣΑΣ.), ελψ νκάδα αλαθνξάο απνηειεί ην ζχλνιν ησλ θξαηνπκέλσλ θαη ππφδηθσλ, αληξψλ θαη γπλαηθψλ, ελήιηθσλ θαη αλήιηθσλ, ησλ ειιεληθψλ ζσθξνληζηηθψλ θαηαζηεκάησλ 13. ρήκαηα 1-3: Δθπαηδεπηηθό θαη εξγαζηαθό πξνθίι Έιιελα θξαηνπκέλνπ (2007). Επίπεδο εκπαίδευςησ 1% Αγράμματοσ 12% 4% 2% 14% 5% Γνωρίηει γραφι και ανάγνωςθ Ζχει τελειώςει Δθμοτικό Ζχει τελειώςει τριτάξιο Γυμνάςιο 8% Ζχει τελειώςει Τεχνικό - Επαγγελματικό Λφκειο - Σχολι Ζχει τελειώςει Λφκειο ι εξατάξιο Γυμνάςιο Ζχει τελειώςει άλλου τφπου Σχολι 23% 31% Ζχει τελειώςει ςχολι Τριτοβάκμιασ εκπαίδευςθσ Δεν διλωςε 12 ηνηρεία γηα ην 2010 δελ είραλ δεκνζηεπζεί ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε ηεο ΔΛ.ΣΑΣ., θαηά ην ρξφλν ζπγγξαθήο ηεο εξγαζίαο. ην site ηνπ Τπ.Γ.Γ.Α.Γ. (βι. βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο) παξέρνληαη θάπνηα ζηνηρεία γηα ην 2010, πνπ φκσο δε βνεζνχλ ζηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ γηα ην θνηλσληθφ πξνθίι (π.ρ. ν αξηζκφο θξαηνπκέλσλ ηελ 1/1/2010 είλαη ). Οη Βηδάιε θαη Εαγνχξα (2008: 11), ζρνιηάδνπλ επ απηνχ: «πξφθεηηαη γηα ηελ αλππαξμία πνηνηηθήο θαη πνζνηηθήο απεηθφληζεο ηνπ ζσθξνληζηηθνχ πξνβιήκαηνο, ζε ηέηνην βαζκφ ψζηε φηαλ πιένλ ηα ζηνηρεία ηεο ζσθξνληζηηθήο (αιιά θαη εγθιεκαηνινγηθήο) ζηαηηζηηθήο δεκνζηεχνληαη κε ηε γλσζηή απαξάδεθηε θαζπζηέξεζε, ηφηε ην δήηεκα ηεο θαηάζηαζεο ησλ θπιαθψλ πξνζθέξεηαη γηα κειέηε πεξηζζφηεξν απφ ηνπο ηζηνξηθνχο παξά απφ ηνπο εγθιεκαηνιφγνπο». 13 Να ζεκεησζεί φηη ηα ζηνηρεία ζπκπιεξψλνληαη ππφ ηε κνξθή απάληεζεο ζε εξσηεκαηνιφγην απφ ηνλ Γηεπζπληή ηεο εθάζηνηε θπιαθήο θαη απνζηέιινληαη αλά ηξίκελν ζηελ ΔΛ.ΣΑΣ. Γηα ηελ Βηδάιε, δελ είλαη δπλαηφ λα γίλνληαη αθξηβείο θαηεγνξηνπνηήζεηο θνηλσληθήο δηαζηξσκάησζεο. Ο ιφγνο είλαη φηη νη «απνγξαθέο» δελ αθνινπζνχλ ηα πξφζσπα αιιά ηηο εηζαγσγέο-εμαγσγέο θξαηνπκέλσλ. Άξα, ηα κεγέζε ησλ θξαηνπκέλσλ ζα είλαη έηζη θη αιιηψο δηνγθσκέλα (Βηδάιε, 2008: 42, ππνζεκ. 3). Γηα ηε κεζνδνινγία ζπιινγήο δεδνκέλσλ ζηε ζεκαηηθή ηεο ζσθξνληζηηθήο δηθαηνζχλεο βι.: 10_00_2099_03_F_GR.pdf, αλαθηήζεθε ζηηο 5/7/

29 Σφνολο εργαηομζνων 2910 Σφνολο μθ εργαηομζνων Πεγή ζηνηρείσλ: ΔΛ.ΣΑΣ, Απφ ηα ζηνηρεία (Παξάξηεκα 1) δηαθαίλεηαη φηη θαηά ην 2007, ζηε θπιαθή παξέκεηλαλ θξαηνχκελνη, θαηάδηθνη θαη ππφδηθνη 14, άληξεο ζηε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία, ζε πνζνζηφ πνπ θηάλεη ην 93%, θαηά βάζε ελήιηθεο, απφ ρξνλψλ. Χο πξνο ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ θξαηνπκέλσλ θαίλεηαη πσο θπξηαξρνχλ νη αλχπαληξνη ρσξίο παηδηά, ελψ αθνινπζνχλ φζνη έρνπλ νηθνγέλεηα κε παηδηά. ε ζρέζε κε ην κνξθσηηθφ ηνπο επίπεδν, ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ (31%) εμ απηψλ έρεη ηειεηψζεη ην δεκνηηθφ, έλα 23% ηξηηάμην γπκλάζην ελψ έλα 14% είλαη αγξάκκαηνη. Μφιηο ην 4% ησλ θπιαθηζκέλσλ έρεη ηειεηψζεη θάπνηα ζρνιή ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Αλαθνξηθά 14 Πξφθεηηαη γηα λνκηθφ θξηηήξην δηαρσξηζκνχ ησλ θξαηνπκέλσλ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ παξάζεζε ησλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ. Ο ππφδηθνο είλαη ην άηνκν πνπ έρεη ζπιιεθζεί θαη δχλαηαη λα θξαηείηαη πξνζσξηλά ζε θαηάζηεκα θξάηεζεο, φπσο νξίδεη ν Κψδηθαο Πνηληθήο Γηθνλνκίαο (αξ ), δηαζέηεη δε ππέξ απηνχ ην ηεθκήξην ηεο αζσφηεηαο θαη πξνβιέπεηαη εηδηθή κεηαρείξηζή ηνπ (αξ. 15 σθξ.κ., 1999, Αιεμηάδεο, 2001: ). 29

30 κε ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο θαηάζηαζε, ε κεγάιε πιεηνςεθία ησλ θξαηνπκέλσλ είρε εξγαζία πξηλ ηε θπιάθηζε. Δμ απηψλ, νη πεξηζζφηεξνη δήισλαλ εηδηθεπφκελνη ηερλίηεο θαη αζθνχληεο ζπλαθή ηερληθά επαγγέικαηα. Σέινο, φζνλ αθνξά ηνπο κε εξγαδφκελνπο, ε πιεηνςεθία απφ απηνχο (75%) είηε ήηαλ άλεξγνη, είηε ρσξίο επάγγεικα ιφγσ π.ρ. αληθαλφηεηαο γηα εξγαζία. Γηα κηα πιεξέζηεξε εηθφλα ηνπ πξνθίι, ζην ρήκα 4 απεηθνλίδεηαη ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ απνθπιαθηζκέλσλ αηφκσλ πνπ απεπζχλζεθαλ ζην Ν.Π.Η.Γ. «ΔΠΑΝΟΓΟ 15». ρήκα 4: Δθπαηδεπηηθό επίπεδν απνθπιαθηζκέλσλ αηόκσλ πνπ απεπζύλζεθαλ ζηελ «ΔΠΑΝΟΓΟ». Πεγή: «ΔΠΑΝΟΓΟ», Αδεκνζίεπηε Έθζεζε Πεπξαγκέλσλ Σν ρήκα 4 δείρλεη φηη, ζε ζχλνιν 388 απνθπιαθηδνκέλσλ πνπ πξνζήιζαλ εζεινληηθά ζηελ «ΔΠΑΝΟΓΟ» απφ ηελ έλαξμε ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο, ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ κηζψλ εμ απηψλ δελ δειψλεηαη, ελψ απφ ηνπο ππφινηπνπο, ην 19%, πνπ είλαη ην ακέζσο κεγαιχηεξν πνζνζηφ, έρεη ηειεηψζεη ηελ ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε. Απφ ηα γεληθφηεξα ζηνηρεία (Παξάξηεκα 2), θαίλεηαη φηη, ε πιεηνςεθία ησλ απνθπιαθηζκέλσλ είλαη άληξεο, θπξίσο ελήιηθνη Έιιελεο. 57% ήηαλ κεηαμχ εηψλ, δειαδή ζηε κέζε παξαγσγηθή ειηθία. ηελ πιεηνςεθία δειψλνπλ άγακνη, θάηη ην νπνίν ζπκθσλεί κε ηα ζηνηρεία ηεο ΔΛ.ΣΑΣ. ηνπ Σέινο, ελδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ ηα πξνβιήκαηα πγείαο ησλ απνθπιαθηδνκέλσλ, ηα νπνία κπνξνχλ λα 15 Βι. γηα ηελ «ΔΠΑΝΟΓΟ» θεθ

31 επηηείλνπλ ην ζηηγκαηηζκφ ηνπο ζηελ θνηλσλία. Δμ απηψλ, ε πιεηνςεθία δειψλεη πξνβιήκαηα ζηε ρξήζε ηνμηθψλ νπζηψλ (λαξθσηηθά, αιθνφι) (41%). Ζ βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε επηηξέπεη ηε γελίθεπζε ησλ παξαηηζέκελσλ ζηνηρείσλ. Έηζη, ζε έξεπλα ηνπ Δζληθνχ Κέληξνπ Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ (Δ.Κ.Κ.Δ.) ην 1988, ην πξνθίι ηνπ Έιιελα θξαηνπκέλνπ δηακνξθψλεηαη κε ζρεηηθά λένπο ζε ειηθία εγθιείζηνπο (22-45 εηψλ), κε ρακειφ κνξθσηηθφ επίπεδν, πξνεξρφκελν θαηά βάζε απφ αζηηθέο πεξηνρέο θαη κε ρακειφ θνηλσληθφ νηθνλνκηθφ επίπεδν 16 (Γαζθαιάθε, et al. 1996: 369). ε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο γπλαηθείεο θπιαθέο ηνπ Κνξπδαιινχ, ην επαγγεικαηηθφ ηζηνξηθφ ησλ γπλαηθψλ πξηλ ηε θπιάθηζή ηνπο δείρλεη φηη ε πιεηνςεθία απφ απηέο εξγάδνληαλ ζε επαγγέικαηα ησλ κεζαίσλ θαη ρακειψλ θνηλσληθφ νηθνλνκηθψλ ζηξσκάησλ, φπσο ππάιιεινη, έκπνξνη, ηδηνθηήηξηεο κηθξψλ επηρεηξήζεσλ, ζεξβηηφξεο, θαζαξίζηξηεο (Θαλνπνχινπ et al., 1997:152). Δηδηθφηεξα σο πξνο ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ θπιαθηζκέλσλ, απηφ παξνπζηάδεηαη ρακειφ (Γησξγνχιαο, 2002, Παπαηδαλάθε et al., 2005), κε ραξαθηεξηζηηθά ηε κε νινθιήξσζε ηεο βαζηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηελ έιιεηςε ηεο επαγγεικαηηθήο εμεηδίθεπζεο (Θενθίινπ, 2004). Έλαο ζεκαληηθφο ιφγνο ππνζηεξίδεηαη πσο είλαη ε πξψηκε εκπινθή ηνπο κε ην πνηληθφ ζχζηεκα δηθαηνζχλεο, γεγνλφο πνπ ζπλέηεηλε ζηελ απνκάθξπλζε απφ ην ζχζηεκα εθπαίδεπζεο θαη ηειηθά ηελ εγθαηάιεηςή ηνπ, κε πςειφ πνζνζηφ ζρνιηθήο δηαξξνήο (79% δηεζλψο) (Γεκεηξνχιε et al., 2006). ηα πην εμεηδηθεπκέλα πξνβιήκαηα εθπαίδεπζεο αλαθέξνληαη καζεζηαθέο δπζθνιίεο, νη νπνίεο πνηέ δε δηαγλψζηεθαλ (Μαξγάξα, 2011: 1321), ελψ ζεσξείηαη πσο ππάξρεη αηηηψδεο ζρέζε κεηαμχ ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο θαη ηεο παξαβαηηθφηεηαο (Γεκεηξνχιε et al., 2006). πλνιηθά ζα ιέγακε φηη ην ζπγθεθξηκέλν θνηλσληθφ πξνθίι «ζπλνδεχεη» ηνλ έγθιεηζην θαη κεηά ηελ απφθπιάθηζή ηνπ. Γεληθφηεξα ζεσξείηαη φηη «ην κέζν 16 Χζηφζν, ηα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξείηαη κηα αχμεζε ηεο ζπκκεηνρήο ησλ κεζαίσλ θαη αλσηέξσλ θνηλσληθφ-νηθνλνκηθψλ ζηξσκάησλ ζην ζχλνιν ηνπ εγθιείζηνπ πιεζπζκνχ ησλ θπιαθψλ. Ζ Βηδάιε (2008), ην απνδίδεη ζηε ζπκκεηνρή νξηζκέλσλ νκάδσλ πιεζπζκνχ ζηελ επέθηαζε ηεο νηθνλνκίαο ηεο ειεχζεξεο αγνξάο, κέζα απφ ηελ νπνία εθπιεξψλνληαη ζχλδξνκα ζρεηηθήο απνζηέξεζεο, κε ζπλέπεηα θαη ηελ εκπινθή κε ηελ παξαλνκία. Έηζη, πξνζηίζεληαη π.ρ. νηθνλνκηθνί εγθιεκαηίεο κέζα απφ ηηο ππνζέζεηο γηα ην παξαδηθαζηηθφ θχθισκα αιιά θαη ππνζέζεηο δηαθζνξάο ή ηνπ Υξεκαηηζηεξίνπ, θπξίσο ππφδηθνη. Απηφ δελ αιιάδεη ηε γεληθφηεξε, βέβαηα, εηθφλα ηεο ζηαηηζηηθήο ηεο ζσθξνληζηηθήο δηθαηνζχλεο (Βι. πεξαηηέξσ Βηδάιε, 2008 βηβι. αλαθνξέο). 31

32 απνθπιαθηδφκελν άηνκν δελ είλαη κφλνλ έλαο loser ζηνλ θφζκν ηεο εξγαζίαο, αιιά ηαπηφγρξνλα έλαο άλζξσπνο πνπ νη νηθνγελεηαθέο ηνπ ζρέζεηο έρνπλ δηαξξαγεί, ελψ νη βαζηθέο βηνηηθέο ηνπ αλάγθεο επηδεηνχλ άκεζα θαη επηηαθηηθά ηελ ηθαλνπνίεζή ηνπο» (Γηνβάλνγινπ, 2006: 1-2). Αθφκα ρεηξφηεξα, «σο απνηέιεζκα ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ πνπ πθίζηαληαη, νη απνθπιαθηζκέλνη εγθισβίδνληαη ζε έλα θαχιν θχθιν πεξηζσξηνπνίεζεο, ζηηγκαηηζκνχ θαη παξαβαηηθφηεηαο πνπ ηνπο νδεγεί μαλά ζηε θπιαθή» (Μπεθηάξε, Καηζαδψξνο, ρ.ρ.: 27) (ρήκα 5). ρήκα 5: Φαύινο θύθινο θνηλσληθνύ ζηηγκαηηζκνύ απνθπιαθηζκέλνπ. Φπιάθηζε Κνηλσληθόο απνθιεηζκόο Κνηλσληθόο απνθιεηζκόο Φπιάθηζε Χζηφζν, ζα πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ην παξαπάλσ πξνθίι ζθηαγξαθεί ην κέζν φξν ησλ θνηλσληθψλ γλσξηζκάησλ πνπ ζπλαληψληαη ζηνπο εγθιείζηνπο θαη φρη ζηνπο εγθιεκαηίεο γεληθφηεξα 17. Πξφθεηηαη γηα κηα εγγελή αδπλακία ηνπ ζπζηήκαηνο 17 Πνιχ ζεκαληηθή εδψ ήηαλ ε ζπκβνιή ηνπ Sutherland, ν νπνίνο κίιεζε γηα ηνπο ιεγφκελνπο «εγθιεκαηίεο κε άζπξα θνιιάξα» (white collar criminals), ραξαθηεξηζκφο πνπ πξνέθπςε απφ ην ζηπι ηνπ ληπζίκαηφο ηνπο, ην νπνίν ραξαθηεξηδφηαλ «άςνγν». Οπζηαζηηθά, πξφθεηηαη γηα άηνκα πνπ ελψ εκπιέθνληαη ζε εγθιεκαηηθέο πξάμεηο, φπσο π.ρ. νηθνλνκηθά εγθιήκαηα, δηαζέηνπλ είηε ηα θνηλσληθννηθνλνκηθα κέζα, είηε θαη ηελ ηχρε λα μεθεχγνπλ απφ ηε ζχιιεςε θαη λα κελ θπιαθίδνληαη, νχηε λα 32

33 θαηαγξαθήο ηεο πξαγκαηηθήο εηθφλαο ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο, ε νπνία σζηφζν καο βνεζά λα εμεγήζνπκε ην ιφγν γηα ηνλ νπνίν νη θπιαθηζκέλνη- θαη ζπλεπψο θαη νη πξφζθαηα απνθπιαθηζκέλνη, εληάζζνληαη ζηηο ιεγφκελεο «εππαζείο» ή «επάισηεο» νκάδεο πιεζπζκνχ. 2.2 Ο θεςμόσ τησ φυλακήσ Ζ θπιαθή απνηειεί έλα ηδηφηππν ρψξν κειέηεο γηα δχν ιφγνπο: Πξψηνλ, απνηειεί έλα θιεηζηφ ζχζηεκα, φπνπ ε ιεηηνπξγία ηνπ θαη ε ρσξνηαμηθή ηνπ νξγάλσζε εμππεξεηνχλ ζπγθεθξηκέλνπο ζθνπνχο, ελψ ιεηηνπξγεί κε θαλφλεο θαη ηεξαξρηθά ζρήκαηα πνπ αλαπηχζζνληαη ζε επίζεκν θαη αλεπίζεκν επίπεδν. Λεηηνπξγεί δειαδή φπσο κηα ηδξπκαηηθνχ 18 ηχπνπ κνλάδα εγθιεηζκνχ αλζξψπσλ (Foucault, 1989). Γεχηεξνλ, αιιά εμίζνπ ζεκαληηθφ, πξφθεηηαη γηα έλα ζπρλά απξνζπέιαζην, γηα λα παξαηεξεζεί εθ ησλ έζσ, ρψξν, έλα «καχξν θνπηί» γηα ην νπνίν ζπρλά νη εξεπλεηέο θαινχληαη λα βγάινπλ ζπκπεξάζκαηα ή λα δηεμάγνπλ έξεπλεο 19. Ηζηνξηθά θαίλεηαη πσο ε θπιαθή σο ρψξνο ηηκσξίαο θαη απφδνζεο πνηλψλ πξνυπήξρε ζε βάζνο αηψλσλ, αλ θαη κε δηαθνξεηηθή κνξθή θαη ζεκαζία ζε δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο πεξηφδνπο (Foucault, 1989, Υαζηψηεο, 2010). Χο ρψξνη θπιάθηζεο, θαηαγξάθνληαη δηαρξνληθά, φρη κφλν νη εηδηθά δηακνξθσκέλνη ρψξνη πνπ ρηίζηεθαλ γηα ηνλ ζθνπφ ηεο θπιάθηζεο θαη εληνπίδνληαη ζηε λεφηεξε ηζηνξία ηνπ Γπηηθνχ θφζκνπ, αιιά επίζεο κνλαζηήξηα, θάζηξα, δξχηλα θηβψηηα, ππφγεηα θαη θαηαγξάθνληαη ζην ζχζηεκα πνηληθήο δηθαηνζχλεο. Αθφκα πεξηζζφηεξν, θαηαθέξλνπλ λα κελ ζηηγκαηίδνληαη, ελψ ην πςειφ θνηλσληθν- νηθνλνκηθφ ηνπο επίπεδν δξα σο αζπίδα πξνζηαζίαο απφ ηε δηαδηθαζία θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη ελδερφκελεο πξνζπάζεηαο επαλέληαμεο ζηελ θνηλσλία (Αιεμηάδεο, 2004). 18 Ο Goffman (1994) ηα θαηνλνκάδεη «total institutions» (κηθξ.: νινπαγή ηδξχκαηα), ζηα νπνία εληάζζεη, εθηφο απφ ηε θπιαθή θαη ηα ςπρηαηξεία, ηα ζηξαηφπεδα ζπγθέληξσζεο θαη ηα κνλαζηήξηα. 19 Γηα παξάδεηγκα, ε Δζληθή Δπηηξνπή γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ (Δ.Δ.Γ.Α.) ζε Έθζεζή ηεο αλαθέξεη γηα ηελ πεηζκαηηθή άξλεζε ησλ Αξρψλ ζηνλ πλήγνξν ηνπ Πνιίηε λα έρεη πξφζβαζε ζηηο θπιαθέο πάλσ ζε δεηήκαηα πνπ θαιείην λα εξεπλήζεη χζηεξα απφ θαηαγγειίεο (Μαξγαξίηεο, Παξαζθεπφπνπινο, 2009: ). Δπίζεο, νκάδα έξεπλαο ηνπ Δ.Κ.Κ.Δ. ζπλαληά εκπφδηα ζηε ρνξήγεζε άδεηαο γηα έξεπλα πάλσ ζην ζεζκφ ηεο θπιαθήο ην , ηελ νπνία ηειηθά θαη παίξλεη ην θζηλφπσξν ηνπ 1982 (Γαζθαιάθε et al., 1996: 381). 33

34 θαηαπαθηέο, φια γηα λα εμππεξεηνχλ ηελ ηηκσξία ησλ «θαθνπνηψλ 20» ζηνηρείσλ ηεο θνηλσλίαο (Αιεμηάδεο, 2001, Υαζηψηεο, 2010). Χζηφζν, ε ζχλδεζε κεηαμχ ηνπ ζπζηήκαηνο απφδνζεο πνηλψλ απφ ηε δηθαηνζχλε θαη ηνπ ζεζκνχ ηεο θπιαθήο σο ρψξνπ έθηηζεο ησλ πνηλψλ ησλ δηθαζηεξίσλ ρξνλνινγείηαη ζρεηηθά πξφζθαηα, ζηα ηέιε ηνπ 18 νπ θαη αξρέο ηνπ 19 νπ αη 21 (Γηνβάλνγινπ, 2006). Ζ θπιαθή κπνξεί λα παξαιιειηζηεί κε έλα νινθιεξσηηθφ ίδξπκα εληφο ηνπ νπνίνπ ράλεηαη ε αίζζεζε ηνπ ρξφλνπ θαη ηνπ ηφπνπ. Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζεσξνχληαη ηα εμήο (Goffman, 1994, Ρεγνχηζνπ, 2005, Θεκειή, 2008): Πεξηνξηζκέλε ειεπζεξία ηνπ αηφκνπ θαη επηθνηλσλία κε θίινπο ή ζπγγελείο ππφ πξνυπνζέζεηο. Ο θνηλνβηαθφο ηξφπνο δσήο θπξηαξρεί θαη πεξηνξίδεηαη ε πξνζσπηθή δσή ηνπ θπιαθηζκέλνπ. Λεηηνπξγία ππφ θαζεζηψο ηεξαξρίαο, φπνπ ην πξνζσπηθφ θαηέρεη αλψηεξνεμνπζηαζηηθφ ζπλήζσο, ξφιν, ζε ζρέζε κε ηνπο θπιαθηζκέλνπο. Καζψο είλαη έλαο νξγαληζκφο, νθείιεη λα έρεη ζθνπνχο θαη ζηφρνπο, δειαδή λα εθπιεξψλεη ηνπο ζηφρνπο ηεο «θπιάθηζεο». Ζ νξγάλσζή ηνπ εδξάδεηαη πάλσ ζε έλα «νξζνινγηζηηθφ» πιάλν ιεηηνπξγίαο, κε ρξνλνδηαγξάκκαηα, γηα ηελ επηβνιή ηεο ηάμεο, ηεο πεηζαξρίαο, πεξηνξίδνληαο ηα πεξηζψξηα πξνζσπηθήο πξσηνβνπιίαο ηνπ θξαηνπκέλνπ. Χο πξνο ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο θπιαθήο, ζχκθσλα κε ηελ Σζαιίθνγινπ (1996: 155), «ην θιεηζηφ ίδξπκα ηεο θπιαθήο απνηειεί κηα ζεζκηθά θαηνρπξσκέλε κνξθή βίαο πνπ επηδηψθεη λα θαηαζηείιεη ηε βία». Δπηπιένλ, ζηνλ Foucault (1989: 305) αλαθέξεηαη 20 Υξήζε ηνπ φξνπ κε ηελ επξχηεξε έλλνηα, θαζψο δηαρξνληθά απνδίδνληαη ζηνπο θξαηνπκέλνπο ραξαθηεξηζκνί φπνπ ελέρνπλ δηαθνξεηηθφ αμηαθφ πεξηερφκελν, αλάινγα κε ηνλ πνιηηηζκφ θαη ην ρξνληθφ- ηζηνξηθφ ζεκείν κειέηεο ηνπ ζεζκνχ, φπσο «αλψκαινη», «εγθιεκαηίεο», «θνιαζκέλνη» θιπ., θνηλφ ζεκείν ησλ νπνίσλ απνηειεί ε απφθαζε πνπ ιακβάλεη θάζε θνηλσλία κε ηα δηθά ηεο θξηηήξηα πεξί δηάπξαμεο κηαο «θνιάζηκεο» ή «αλήζηθεο» πξάμεο -φρη απαξαίηεηα κε πνηληθά θξηηήξηα-, ε νπνία πάλησο θξίλεηαη θαηαθξηηέα θαη ηηκσξεηέα. πσο αλαθέξεη ε Υάηδνπ, (2002: 28), «παξεκβάζεηο άιισλ επνρψλ νη νπνίεο ζήκεξα ζεσξνχληαη απάλζξσπεο, εμεπηειηζηηθέο θαη βαζαληζηηθέο, είλαη απφιπηα πξνζαξκνζκέλεο ζην πιαίζην αληίδξαζεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο επνρήο θαη θνηλσλίαο.» 21 Πξηλ απφ απηή ηε ρξνληθή ζηηγκή, θαηαγξάθνληαη πνηθίιεο κνξθέο ηηκσξίαο, φπσο γηα παξάδεηγκα ν εμνζηξαθηζκφο ζηελ αξραία Αζήλα, ην θάςηκν, ν ιηζνβνιηζκφο, ν απαγρνληζκφο θαη άιια βαζαληζηήξηα (Υαζηψηεο, 2010), ηα νπνία ζηαδηαθά εμαθαλίζηεθαλ θαη ηειηθά αληηθαηαζηάζεθαλ ζηνπο θφιπνπο ηεο νξγαλσκέλεο θνηλσλίαο κε ην ππνηηζέκελν «αλζξσπηζηηθφ» θαη «πνιηηηζκέλν» κέηξν ηεο θπιάθηζεο (Foucault, 1989). 34

35 φηη, «ε έλλνηα ηεο θπιάθηζεο βαζίδεηαη αθφκα ζην ξφιν ηεο -ηνλ ππνζεηηθφ ή ηνλ επηβεβιεκέλν- σο κεραληζκνχ κεηακφξθσζεο ησλ αηφκσλ», αληαλαθιψληαο νπζηαζηηθά ην αλακνξθσηηθφ ηδεψδεο ηεο επνρήο. Ζ εηξσλεία ηνπ ζεζκνχ ηεο θπιαθήο ζπκππθλψλεηαη ζηελ ίδηα ηελ χπαξμή ηεο, αθνχ απνηειεί ην χζηαην κέξνο ζηέξεζεο ηεο ειεπζεξίαο ηνπ αλζξψπνπ. Ο ηηκσξεηηθφο ηεο ραξαθηήξαο έγθεηηαη αθξηβψο ζε απηή ηε ινγηθή, δηφηη ζε κία επλνκνχκελε θνηλσλία ηζφηεηαο θαη ζεβαζκνχ ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ζε κηα ζχγρξνλε, θαηά βάζε δπηηθνχ ηχπνπ, θνηλσλία, ε ειεπζεξία αλάγεηαη ζε κέγηζην αλζξψπηλν αγαζφ θαη αηνκηθφ δηθαίσκα. Υαξαθηεξηζηηθά αλαθέξεηαη: «Σν δηθαίσκα ηεο πνιηηείαο λα ηηκσξεί έρεη παξαρσξεζεί απφ ηνλ άλζξσπν ζην θξάηνο θαηά ηε ζχλαςε ηνπ θνηλσληθνχ ζπκβνιαίνπ πξνθεηκέλνπ λα πξνζηαηεπζεί ε ειεχζεξε απφιαπζε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ θάζε αηφκνπ απφ ηνλ θίλδπλν παξέκβαζεο ηνπ άιινπ ζηε ζθαίξα ηεο ειεπζεξίαο ηνπ. Καηά ζπλέπεηα ε πνηλή απνηειεί κέζν θαηνρχξσζεο ηεο ειεπζεξίαο ησλ πνιηηψλ θαη ν εγθιεκαηίαο πξνβάιιεη ζαλ έλα άηνκν πνπ, ελψ έρεη ειεχζεξα ζπλάςεη ην θνηλσληθφ ζπκβφιαην, εληνχηνηο ην παξαβηάδεη κέζα απφ ηε δηάπξαμε ηνπ αδηθήκαηνο.» (Σζαιίθνγινπ, 1996: 163). Με απηφλ ηνλ ηξφπν ππνζηεξίδεηαη φηη νινθιεξψλεηαη ν επίζεκνο θνηλσληθφο έιεγρνο ηνπ εγθιήκαηνο θαη ε επηβνιή ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο επί ησλ κειψλ ηεο θνηλσλίαο (Foucault, 1989, Υάηδνπ, 2002: 47). Ζ απνηπρία ηνπ ζεζκνχ ηεο θπιαθήο απνηειεί κηα θνηλή δηαπίζησζε θαη ζε ηδενινγηθφ επίπεδν. χκθσλα κε ηελ Υάηδνπ (2002:47-48), ζηηο βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ ζεζκνχ αλαθέξνληαη ε θάζαξζε ηεο θνηλσλίαο απφ ηα «κνιπληηθά» ηεο ζηνηρεία, ε «απνζηξάγγηζε» ηεο ηζρχνο ησλ εγθιείζησλ κε ηε ζηαδηαθή απνδπλάκσζε θαη απνκάθξπλζή ηνπο απφ ηνλ παξαγσγηθφ ηζηφ ηεο θνηλσλίαο, ε επηθέληξσζε φρη ζηελ παξάλνκε ζπκπεξηθνξά αιιά ζηνλ παξαλνκνχληα θαη, αλαπφθεπθηα, ν ζηηγκαηηζκφο θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφο ησλ εγθιείζησλ. Έηζη, ζεσξείηαη πσο ε θπιαθή αλαπαξάγεη θαη δηαησλίδεη ην ζηεξεφηππν ηνπ εγθιεκαηία (Γαζθαιάθεο, 1988 ζην Παπαηδαλάθε et al., 2005:6), αλαπαξάγεη ηελ θνηλσληθή αδηθία θαη δηαησλίδεη ην ράζκα κεηαμχ ησλ ηζρπξψλ θαη αζζελέζηεξσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ (Υάηδνπ, 2002). Γελ είλαη, 35

36 επνκέλσο, ηπραίν, ην γεγνλφο φηη απφ ηελ πξψηε ζρεδφλ ζηηγκή ηεο χπαξμεο θαη ιεηηνπξγίαο ηεο θπιαθήο, μεθίλεζε θαη ε ζπδήηεζε πεξί βειηίσζεο ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο. αθψο δελ πξφθεηηαη γηα έλα ζεζκφ ελ ππλψζεη, θαζψο αλαπηχζζεηαη κηα αθάληαζηε γνληκφηεηα θαη έλαο απίζηεπηνο δήινο πεξί βειηίσζεο ηνπ ζεζκνχ, έλα πεδίν πεηξακαηηζκνχ θαη αληαιιαγήο πξνβιεκαηηζκψλ, πάληα κε έλαλ θνηλφ παξνλνκαζηή: ε αλαγθαηφηεηα ηεο χπαξμήο ηνπ, πνπ, κνινλφηη «πξφθεηηαη γηα ηελ πην κηζεηή ιχζε { }, κνιαηαχηα, θαλείο δελ μέξεη πψο λα ηελ απνθχγεη 22» (Foucault, 1989: 305). 2.3 Το ελληνικό ςωφρονιςτικό ςύςτημα Ζ Οξγάλσζε ηνπ σθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ Διιάδα βαζίδεηαη ζηηο γεληθέο αξρέο πνπ ζέηεη ην χληαγκα, νη δηεζλείο ζπκβάζεηο, νη λφκνη θαη ηα πξνεδξηθά δηαηάγκαηα θαζψο θαη νη θαλνληζηηθέο πξάμεηο θαη' εμνπζηνδφηεζή ηνπο, κε ζεκειηψδε λφκν ηνλ ηζρχνληα σθξ.κ. (Ν. 2776/1999). Οη γεληθέο αξρέο αθνξνχλ ηνπο θαλφλεο εθηέιεζεο ησλ πνηλψλ θαη κέηξσλ αζθαιείαο θαηά ηεο ειεπζεξίαο, φπσο απηέο επηβάιινληαη απφ ηα αξκφδηα Γηθαζηήξηα θαη ηε κεηαρείξηζε ησλ θξαηνπκέλσλ ζηα θαηαζηήκαηα θξάηεζεο. Απαξαβίαζηεο αξρέο ζηελ εθαξκνγή ησλ αλσηέξσ θαλφλσλ απνηεινχλ ε λνκηκφηεηα θαη ε ηζφηεηα ζηε κεηαρείξηζε ησλ θξαηνπκέλσλ, ν ζεβαζκφο ησλ δηθαησκάησλ ησλ θξαηνπκέλσλ πνπ ηνπο αλαγλσξίδεη ν λφκνο θαη ε έλλνκε πξνζηαζία ηνπο (Τπ. Γ.Γ.Α.Γ., 2011). Ζ ζρεδίαζε θαη εθαξκνγή ηεο γεληθήο ζσθξνληζηηθήο πνιηηηθήο ηεο ρψξαο αζθείηαη απφ ην Τπ. Γ.Γ.Α.Γ., κε ζθνπφ ην ζσθξνληζκφ θαη ηελ θνηλσληθή επαλέληαμε ησλ πνιηηψλ πνπ εθδειψλνπλ παξαβαηηθή θαη θνιάζηκε ζπκπεξηθνξά, θαζψο θαη ηελ αλάπηπμε δηνηθεηηθψλ δξάζεσλ πξφιεςεο ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο 23. Ζ επνπηεία ηεο 22 Μηα ζχγρξνλε ηάζε πνπ αλαπηχρζεθε ηε δεθαεηία ηνπ 70 αλαθέξεηαη ζην θίλεκα ηνπ «Καηαξγεηηζκνχ» (Abolitionismus), φπνπ νπζηαζηηθά αζθείηαη δξηκεία θξηηηθή θαηά ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο θαη ηνλ ηξφπν πνπ ρεηξίδεηαη ηα πνηληθά κέηξα κεηαρείξηζεο, δειαδή ελαληίνλ ηνπ ζπζηήκαηνο πνηληθήο θαηαζηνιήο, κε δχν βαζηθέο θαηεπζχλζεηο: ηελ ηάζε θαηάξγεζεο ησλ πνηλψλ θαηά ηεο ειεπζεξίαο θαη ηελ ηάζε θαηάξγεζεο ησλ θπιαθψλ (βι. πεξαηηέξσ Υάηδνπ, 2002, ζ , Αιεμηάδεο, 2004, ζ , Κνπξάθεο, 2009, ζ ). Κακία ηέηνηα ξηδνζπαζηηθή θίλεζε δελ έρεη εθαξκνζηεί κέρξη ζήκεξα. 23 Άξ.1, Π.Γ. 36/

37 νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο αζθείηαη απφ ηε Γεληθή Γηεχζπλζε σθξνληζηηθήο Πνιηηηθήο ηνπ Τπνπξγείνπ θαη ηηο ππαγφκελεο ζε απηή Γηεπζχλζεηο : α) Πξφιεςεο Δγθιεκαηηθφηεηαο θαη σθξνληζηηθήο Αγσγήο Αλειίθσλ β) σθξνληζηηθήο Αγσγήο Δλειίθσλ γ) Λεηηνπξγίαο Δηδηθψλ Θεξαπεπηηθψλ Καηαζηεκάησλ δ) Δπηζεψξεζεο σθξνληζηηθψλ Καηαζηεκάησλ θαη Δηδηθψλ Καηαζηεκάησλ Κξάηεζεο Νέσλ θαη ε) Δμσηεξηθήο Φξνχξεζεο Φπιαθψλ θαη ινηπψλ Καηαζηεκάησλ (Τπ. Γ.Γ.Α.Γ., 2011). Δηδηθφηεξα, ε Γηεχζπλζε σθξνληζηηθήο Αγσγήο Δλειίθσλ απνηειείηαη απφ δχν Σκήκαηα, ην Σκήκα Λεηηνπξγίαο σθξνληζηηθψλ θαη Θεξαπεπηηθψλ Καηαζηεκάησλ θαη ην Σκήκα Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο, Οξγάλσζεο ηεο Δξγαζίαο Κξαηνπκέλσλ θαη Κνηλσληθήο Δπαλέληαμεο Απνθπιαθηδνκέλσλ. Σν ηειεπηαίν Σκήκα έρεη αξκνδηφηεηεο επηηειηθνχ, νξγαλσηηθνχ, ζπληνληζηηθνχ θαη εξεπλεηηθνχ ραξαθηήξα 24. Θα πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη, ε παξαθνινχζεζε ηεο εθηέιεζεο πξνγξακκάησλ απαζρφιεζεο, επηκφξθσζεο θαη θαηάξηηζεο θξαηνπκέλσλ θαη ην δηθαίσκα ππνβνιήο πξνηάζεσλ θαη ππνδείμεσλ ζε θάζε αξκφδην φξγαλν ησλ θαηαζηεκάησλ θξάηεζεο επαθίεηαη ζην Κεληξηθφ Δπηζηεκνληθφ πκβνχιην Φπιαθψλ 25 (Κ.Δ..Φ.). Σν Κ.Δ..Φ. απαξηίδεηαη ηφζν απφ επηζηήκνλεο Α.Δ.Η. λνκηθψλ, θνηλσληθψλ ή αλζξσπηζηηθψλ επηζηεκψλ, φζν θαη απφ εθπξνζψπνπο ηεο δηθαηνζχλεο, θαζψο θαη αλψηαηα ζηειέρε ηνπ Τπ. Γ.Γ.Α.Γ 26. Πξφθεηηαη, δειαδή γηα έλα ζεκαληηθφ επηηειηθφ φξγαλν ζρεδηαζκνχ ζσθξνληζηηθήο πνιηηηθήο, ε ιεηηνπξγία ηνπ νπνίνπ, σζηφζν, απνδεηθλχεη ηελ αλαληηζηνηρία κεηαμχ ησλ πξνζέζεσλ ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο θαη ηεο άζθεζεο ηεο ζσθξνληζηηθήο πνιηηηθήο (Παλνχζεο, 2008). Δπί ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο Γεληθήο Γηεχζπλζεο σθξνληζηηθήο Πνιηηηθήο, ν Κνπινχξεο (2009: 9, ππνζεκείσζε 17) αζθεί θξηηηθή πνπ ζπκππθλψλεηαη ζην εμήο: «{ }Ζ δηνηθεηηθή απηή κνλάδα απέρεη ζπζηεκαηηθά απφ ηελ θαηάζηξσζε ελφο ζηαζεξνχ πιαηζίνπ αλαθνξάο θαη ελφο ζρεδίνπ δξάζεο κε 24 Άξ. 12, Π.Γ. 36/ Άξ. 8, παξ. 3, πεξ. ζη, λ. 2776/ Άξ. 8, παξ. 1-2, λ. 2776/99. 37

38 ζπγθεθξηκέλν ρξνληθφ νξίδνληα πινπνίεζεο, πνπ ζα κπνξεί λα δεκνζηνπνηεζεί θαη λα ηεζεί ππφ ζπδήηεζε εθηφο ηνπ ππεξεζηαθνχ ρψξνπ. Αξθείηαη λα παξαζέηεη νξηζκέλα ζηνηρεία κε κνξθή πεπξαγκέλσλ θαη δηαδηθαζηψλ ελ εμειίμεη ζην πιαίζην ησλ λνκνζεηηθά θαζνξηζκέλσλ ππνρξεψζεψλ ηεο έλαληη νξηζκέλσλ εζληθψλ θαη δηεζλψλ νξγάλσλ {..}». Οπζηαζηηθά αλαθέξεηαη ζε πξνβιήκαηα νιηγσξίαο, απξαμίαο θαη επηθαλεηαθνχ ζρεδηαζκνχ πνπ ηαιαλίδνπλ ηε ιεηηνπξγία ηεο ειιεληθήο δεκφζηαο δηνίθεζεο. Μηα επηπξφζζεηε θξηηηθή ζηε γεληθφηεξε ζσθξνληζηηθή πνιηηηθή ηεο ρψξαο, πξεζβεχεη ηνλ θπξσηηθφ θαη ηηκσξεηηθφ ραξαθηήξα ηνπ ειιεληθνχ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο (Μαξγαξίηεο, Παξαζθεπφπνπινο, 2005). Σνχηε ε δηαπίζησζε πξνέξρεηαη απφ ηελ απνηπρία ηνπ ζπζηήκαηνο λα θνηλσληθνπνηεί ηνπο απνθπιαθηδφκελνπο, επηηείλνληαο κάιινλ, παξά πεξηνξίδνληαο ηελ πεξηζσξηνπνίεζή ηνπο. Δπηπιένλ, ζεσξείηαη πσο ε ζέζπηζε δηαθφξσλ κνξθψλ «ειαζηηθνπνίεζεο» ησλ πνηλψλ έγθεηηαη θπξίσο ζηνλ έιεγρν ηνπ ιεγφκελνπ «ζσθξνληζηηθνχ ππεξπιεζπζκνχ» ησλ θπιαθψλ, παξά ζηηο πξνζπάζεηεο επαλέληαμεο ησλ θξαηνπκέλσλ ζηελ θνηλσλία (Νηθνιφπνπινο, 2008: 119, ζεκ. 231). Αληίζεηε είλαη, σζηφζν, ε επίζεκε ζέζε ηνπ Τπ. Γηθαηνζχλεο ην 1992, δηαηείλνληαο φηη νη ζεζκνί ηεο κεηαηξνπήο θαη ηεο αλαζηνιήο ηεο πνηλήο, θαζψο θαη ηεο απφιπζεο κε φξνπο, πξνηείλνληαη γηα λα βειηησζεί ην θαζεζηψο ηεο νκαιήο θνηλσληθήο επαλέληαμεο ηνπ θξαηνπκέλνπ ζηελ θνηλσλία (Γαζθαιάθε et al., 1996: 384). πκπεξαζκαηηθά, δηαπηζηψλεηαη πσο «ην ζσθξνληζηηθφ ζχζηεκα δελ κπνξεί λα ππεξβεί ηα θπξσηηθά ηνπ ζηνηρεία, ρσξίο λα απηνθαηαξγεζεί» (Μαξγαξίηεο, Παξαζθεπφπνπινο, 2005: 600). Πνιχ πεξηζζφηεξν, ζεσξείηαη ζήκεξα πσο παξά ηηο πνιηηηθέο εμαγγειίεο θαη ηηο φζεο πξσηνβνπιίεο γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηνπ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο, απηφ βξίζθεηαη ζε ηέικα (Κνπινχξεο, 2009: 24): Σφζν ε θνηλσληθή επαλέληαμε ησλ θξαηνπκέλσλ ζεσξείηαη έλαο «αλεθπιήξσηνο ζηφρνο» 38

39 (.η.π., 2006: 66), φζν θαη νη ίδηεο νη αξρέο αξθνχληαη ζην απνινγηζηηθφ χθνο ησλ δξάζεσλ πξνο ηηο αξκφδηεο Δπηηξνπέο 27 ειέγρνπ (Κνπινχξεο, 2009: 25) Ο ελληνικόσ ωφρονιςτικόσ Κώδικασ Ζ λνκηθή εμέιημε ηνπ ειιεληθνχ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζηεί «πνιχπαζε», πξνθαιψληαο κία «ζχγρπζε» (Αιεμηάδεο, 2001:110), ελψ θαίλεηαη λα αθνινπζεί ηε ινγηθή πνπ αλαθέξεη ν Foucault γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο θπιαθήο, πεξί κηαο αέλαεο πνξείαο πξνο ηελ νπηνπηθή βειηίσζε ελφο δηεζλψο δηαπηζησκέλνπ σο «απνηπρεκέλνπ» ζεζκνχ. χκθσλα κε ηελ αηηηνινγηθή έθζεζε ζην ρέδην ηνπ ηζρχνληα σθξ.κ., ν ειιεληθφο πνηληθφο θψδηθαο ηνπ 1951 πξνβιέπεη ζην άξ. 56 φηη ηδηαίηεξνη λφκνη θαλνλίδνπλ ηνλ ηξφπν εθηέιεζεο ησλ πνηλψλ 28 θαη κέηξσλ αζθαιείαο 29. Ο πξψηνο «σθξνληζηηθόο Κώδημ εθηειέζεσο πνηλώλ θαη αζθαιηζηηθώλ κέηξσλ» γίλεηαη πξαγκαηηθφηεηα κε ηνλ αλ.ν.125 ηεο 24/8-4/ Μηα πξψηε απφπεηξα νινθιεξσηηθήο αληηθαηάζηαζήο ηνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηθηαηνξίαο δελ επνδψζεθε θαη εμαθνινχζεζε λα ηζρχεη, κνινλφηη δελ εθαξκφζηεθε, ιφγσ έιιεηςεο έθδνζεο ησλ εηδηθψλ λνκνζεηηθψλ δηαηαγκάησλ πνπ πξνέβιεπε ν ίδηνο ν Κψδηθαο 30 (Κνπξάθεο, 2009, Μαξγαξίηεο, Παξαζθεπφπνπινο, 2009). 27 Δλλνείηαη ε Δπηηξνπή ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο γηα ηελ Πξφιεςε ησλ Βαζαληζηεξίσλ θαη ηεο Απάλζξσπεο ή Σαπεηλσηηθήο Μεηαρείξηζεο ή Σηκσξίαο. 28 Ο πξηηνχδεο, (2005: 135) αλαθέξεη φηη «ζχκθσλα κε ηελ θξαηνχζα άπνςε ζηελ Διιάδα ζήκεξα, πνηλή είλαη έλα θαθφ πνπ πξνβιέπεηαη απφ ην λφκν θαη απεηιεί θάζε κειινληηθφ δξάζηε αδηθνπξαγίαο, απνηειψληαο εθδήισζε απνδνθηκαζίαο ηεο έλλνκεο ηάμεο πξνο απηφλ γηα ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ λα δηαηαξάμεη ηελ νκαιή θνηλσληθή ζπκβίσζε». 29 Σα κέηξα αζθαιείαο δηαθέξνπλ απφ ηηο πνηλέο σο πξνο ην ραξαθηήξα ηεο εηδηθήο πξφιεςεο πνπ έρνπλ, ηε δπλαηφηεηα αλαδξνκηθήο εθαξκνγήο ηνπο, ζε πνηνπο απεπζχλνληαη (επηθηλδπλφηεηα δξάζηε), θαζψο θαη ην φηη επηβάιινληαη πάληα θαηά αθαηαιφγηζησλ δξαζηψλ. Γεληθά πξνζνκνηάδνπλ κε δηνηθεηηθά κέηξα, κφλν πνπ ηα δηθαζηήξηα θαζίζηαληαη θαζ χιελ αξκφδηα γηα ηελ εθαξκνγή ηνπο (πξηηνχδεο, 2005). 30 Οπζηαζηηθά, ζεσξήζεθε κία «πνιπηέιεηα» γηα ηηο ειιεληθέο δπλαηφηεηεο ηεο δηθηαηνξίαο, φηαλ Έιιελεο πνπ αγσλίζηεθαλ ελαληίνλ ηεο θπιαθίζηεθαλ ππφ ην θαζεζηψο ησλ ηφηε λνκηθψλ ξπζκίζεσλ. Σν πιήζνο ησλ απηνθηνληψλ θαη ησλ εμεγέξζεσλ πνπ αθνινχζεζαλ, έζηξεςαλ ηα θψηα ηεο δεκνζηφηεηαο θαη ηελ θνηλή γλψκε ζην πξφβιεκα ηεο θπιαθήο (Αιεμηάδεο, 2001). 39

40 Γεδνκέλεο ηεο ηππηθήο θαη νπζηαζηηθήο κε εθαξκνγήο ηνπ σθξ.κ. ηνπ 1967, κεηά απφ 15 ρξφληα, ην ηφηε Τπνπξγείν Γηθαηνζχλεο απνθαζίδεη λα θηλήζεη λέα δηαδηθαζία ζχληαμεο σθξ.κ. Όζηεξα απφ ζεηξέο ζπδεηήζεσλ κέζα ζηηο αξκφδηεο λνκνπαξαζθεπαζηηθέο επηηξνπέο, νμείεο θξηηηθέο απφ ηελ επηζηεκνληθή θνηλφηεηα θαη αληηπαξαζέζεηο (Αιεμηάδεο, 2001, Μαξγαξίηεο, Παξαζθεπφπνπινο, 2009), ην 1989 πηνζεηείηαη θαη θπξψλεηαη ν «Κώδηθαο βαζηθώλ θαλόλσλ γηα ηε κεηαρείξηζε ησλ θξαηνπκέλσλ» (Ν. 1851/1989). Σν παξάδνμν ηεο ππφζεζεο είλαη ε ελ κέξεη αλαζηνιή ηεο εθαξκνγήο ησλ δηαηάμεσλ απηνχ ηνπ Νφκνπ θαη ε ηππηθή θαη νπζηαζηηθή παιηλδξφκεζε ζηνλ πξνεγνχκελν Κψδηθα ηνπ 1967 (Μαξγαξίηεο, Παξαζθεπφπνπινο, 2009), κε κειινληηθή πξφβιεςε γηα ηελ παξάιιειε ιεηηνπξγία θαη ησλ δχν Κσδίθσλ, θάηη ην νπνίν ζεσξείηαη φηη δελ έιπζε ηα πξνβιήκαηα ηνπ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο (Αιεμηάδεο, 2001, Κνπξάθεο, 2009). Ζ πεξηγξαθείζα θαηάζηαζε αληαλαθιά ηα νξγαλσηηθά θαη ιεηηνπξγηθά πξνβιήκαηα ηνπ ειιεληθνχ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Σνχηα ζα κπνξνχζαλ λα παξνκνηαζηνχλ κε ηελ «εηθφλα κηαο μπιάκαμαο πάλσ ζηελ νπνία ηνπνζεηήζεθε κηα ζχγρξνλε βελδηλνθίλεηε κεραλή { }: φζν άςνγα θαη αλ ιεηηνπξγεί ε κεραλή, ε άκαμα ζα παξακείλεη αθίλεηε» (Μαξγαξίηεο, Παξαζθεπφπνπινο, 2009: 46). ε ζρεηηθή Έθζεζε γηα ηελ θαηάζηαζε ζηηο ειιεληθέο θπιαθέο, δηαθαίλνληαη πξνβιήκαηα, φπσο ε έιιεηςε πξνζσπηθνχ, ε κε ηήξεζε ηνπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ, ε απεηξία θαη ε ειιηπήο εθπαίδεπζε ηνπ ππάξρνληνο πξνζσπηθνχ ησλ θπιαθψλ, θαζψο θαη ην κεγάιν θφζηνο ησλ ζσθξνληζηηθψλ πξνγξακκάησλ πνπ δελ κπνξνχλ λα θαιπθζνχλ απφ ηνλ εθάζηνηε θξαηηθφ πξνυπνινγηζκφ (Π/Τ) (ibid: 472). Χο εθ ηνχηνπ δηαπηζηψλεηαη ε αδπλακία ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο λα εθπιεξψζεη ηνπο ζηφρνπο άζθεζεο ηεο ζσθξνληζηηθήο πνιηηηθήο, φπσο απηνί αλαθέξνληαη ζηα ζεζκηθά ηεο θείκελα θαη ζρεηίδνληαη κε ηελ θνηλσληθή επαλέληαμε ησλ θξαηνπκέλσλ. Έηζη, μεθηλάεη, κε ηελ εθαξκνγή ηνπ λ. 1851/1989, εθ λένπ δηαδηθαζία φρη κφλν κεηαξξχζκηζεο, αιιά νπζηαζηηθήο αλακφξθσζεο ηνπ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο, πνπ πεξηιακβάλεη ηφζν δεηήκαηα κεηαρείξηζεο ησλ θξαηνπκέλσλ, φζν θαη ιεηηνπξγηθά ζέκαηα ησλ ειιεληθψλ ζσθξνληζηηθψλ θαηαζηεκάησλ. Μεηά απφ 10 ρξφληα, ην 1999, ηίζεηαη ζε ηζρχ ν λένο σθξνληζηηθόο Κώδηθαο (λ.2776/99) πνπ εθαξκφδεηαη κέρξη ζήκεξα (Κνπξάθεο, 2009). 40

41 Μηα θξηηηθή καηηά ζηελ Αηηηνινγηθή Έθζεζε πάλσ ζηνλ λέν σθξ.κ. θαλεξψλεη ηε δηάζεζε ηνπ λνκνζέηε λα δνζεί κηα λέα πλνή ζην λνκνζεηηθφ θείκελν, επηρεηξψληαο λα εκθπζήζεη έλα ζχγρξνλν πλεχκα ζηελ ειιεληθή ζσθξνληζηηθή πξαθηηθή 31. Έηζη, ελδεηθηηθά, εγθαηαιείπνληαη ζεσξεηηθέο δηαθεξχμεηο, φπσο φηη ν ζθνπφο ηεο εθηέιεζεο ησλ πνηλψλ θαη ηεο κεηαρείξηζεο ησλ θξαηνπκέλσλ είλαη ε αγσγή ηνπο θαη ε θνηλσληθή ηνπο επαλέληαμε, θαζψο θαη ν φξνο ηεο «επαλαθνηλσληθνπνίεζεο» ηνπ θξαηνπκέλνπ, πνπ ζεσξείηαη φηη ελέρεη ζηνηρεία πξνζηαηεπηηζκνχ θαη παηεξλαιηζκνχ. Αθφκα, επηρεηξείηαη ην «άλνηγκα» ηνπ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο πξνο θνηλσληθνχο θνξείο, φπσο είλαη ε ζεζκνζέηεζε ησλ Δπηηξνπψλ Κνηλσληθήο Τπνζηήξημεο γηα ηνπο Απνιπφκελνπο, ή ε ζπκκεηνρή ησλ Ο.Σ.Α. ή ησλ Οξγαληζκψλ Κνηλήο Χθέιεηαο θαη ηνπ επξχηεξνπ Γεκφζηνπ Σνκέα γηα ηελ παξνρή θνηλσθεινχο εξγαζίαο ησλ θξαηνπκέλσλ θαη ηελ απαζρφιεζή ηνπο ελ γέλεη (Μαξγαξίηεο, Παξαζθεπφπνπινο, 2009). Χζηφζν, νη πξνζπάζεηεο θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ θξαηνπκέλσλ θαη απνθπιαθηδνκέλσλ πξνζθξνχνπλ ζηε ινγηθή ηνπ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο επνρήο. Ζ Πηηζειά (1999), γηα παξάδεηγκα, αλαθέξεη ην 1999, φηη ν βαζηθφο πξνζαλαηνιηζκφο ηνπ ειιεληθνχ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο θαηεπζχλεηαη ζε θαηαζηαιηηθά κέηξα γηα ηελ πξφιεςε ησλ απνδξάζεσλ, ησλ εμεγέξζεσλ θαη ηεο δηαθίλεζεο λαξθσηηθψλ. Φπζηθά αλαγλσξίδεηαη ε αδπλακία λα παξαρζεί έλα «ηέιεην» λνκνζέηεκα, φπνπ λα εμαζθαιίδεηαη πιήξσο θαη επαξθψο ε απξφζθνπηε ιεηηνπξγία ηνπ (Μαξγαξίηεο, Παξαζθεπφπνπινο, 2009). Καη απηφ γηα ηνλ πνιχ απιφ ιφγν φηη ε ζπλνιηθή πξνζπάζεηα ζηξέθεηαη γχξσ απφ ηε βειηίσζε ηεο ιεηηνπξγίαο ελφο δεδηθαζκέλνπ σο «απνηπρεκέλνπ» ζεζκνχ, φπσο ζεσξείηαη ε θπιαθή. ήκεξα, νη πξνηεξαηφηεηεο ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο θαη ζπλεπψο θαη ηνπ Τπ.Γ.Γ.Α.Γ. έρνπλ 31 ηνλ ηζρχνληα σθξ.κ. (λ.2776/1999) πεξηγξάθνληαη ηα φξγαλα άζθεζεο ηεο ζσθξνληζηηθήο πνιηηηθήο πνπ είλαη ην Κεληξηθφ Δπηζηεκνληθφ πκβνχιην Φπιαθψλ (άξ. 8), ε Κεληξηθή Δπηηξνπή Μεηαγσγψλ (άξ. 9) θαη ηα πκβνχιηα ηεο Φπιαθήο (άξ. 10). Δπίζεο θαζνξίδνληαη, νη θαηεγνξίεο ησλ θξαηνπκέλσλ (θεθ.2 ν ) θαη ησλ θαηαζηεκάησλ θξάηεζεο (θεθ.3 ν ), ν ηξφπνο κεηαγσγήο (θεθ.10 ν ) θαη δηαβίσζεο ησλ θξαηνπκέλσλ ζε απηά (θεθ. 4 ν ), ε εθαξκνγή κνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη ε δηάζεζε ηνπ ειεπζέξνπ ρξφλνπ ηνπο (θεθ. 5 ν ), ε εξγαζηαθή ηνπο θαηάζηαζε (θεθ. 6 ν ), ν επεξγεηηθφο ππνινγηζκφο εκεξψλ πνηλήο ιφγσ εξγαζίαο (άξ. 46) θαη ε επηθνηλσλία κε ην επξχηεξν θνηλσληθφ πεξηβάιινλ (θεθ. 7 ν ). Δπηπιένλ πεξηγξάθνληαη ελαιιαθηηθέο κνξθέο έθηηζεο ησλ ζηεξεηηθψλ ηεο ειεπζεξίαο πνηλψλ, φπσο ε εκηειεχζεξε δηαβίσζε (άξ ), ε ηκεκαηηθή έθηηζε ηεο πνηλήο (άξ. 63) θαη ε παξνρή θνηλσθεινχο εξγαζίαο (άξ. 64). Ξερσξηζηφ θεθάιαην (12 ν ) αθηεξψλεηαη ζηε κεηαζσθξνληζηηθή αξσγή γηα ηνπο απνθπιαθηδφκελνπο. 41

42 κεηαβιεζεί. Χο βαζηθνί άμνλεο εθζπγρξνληζκνχ ηνπ ειιεληθνχ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο ηίζεληαη: α) Ζ απνζπκθφξεζε ησλ θπιαθψλ, β) Ο δηαρσξηζκφο ησλ θξαηνπκέλσλ βάζεη ηεο λνκηθήο θαηάζηαζήο ηνπο, ειηθίαο, είδνπο εθηηφκελεο πνηλήο θαη κέγεζνο απηήο θαη γ) Ζ επηκφξθσζε θαη ε επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε ησλ θξαηνπκέλσλ (Κνπινχξεο, 2009: 12). Γεληθφηεξα ζα ιέγακε φηη επηρεηξείηαη ε παξαγσγή ελφο ξεαιηζηηθνχ, εθαξκφζηκνπ Κψδηθα, ηδηαίηεξα θηιειεχζεξνπ ζε ζρέζε κε ηνπο πξνεγνχκελνπο, ν νπνίνο βαζίδεηαη ζην «δηθαηηθφ» πξφηππν, αληηκεησπίδνληαο δειαδή ηνλ θπιαθηζκέλν σο «ππνθείκελν δηθαίνπ» (Δ.Δ.Γ.Α., 2008). Απηφ βέβαηα δελ απνθιείεη ην θαζήθνλ ηεο πνιηηείαο λα επαλεληάζζεη ηνλ απνθπιαθηδφκελν, ζην πιαίζην άζθεζεο ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο επξχηεξα θαη ηεο ζσθξνληζηηθήο πνιηηηθήο εηδηθφηεξα, ζπκβάιινληαο νπζηαζηηθά ζε έλα ζπγθεξαζκφ ηφζν ηνπ «αλακνξθσηηθνχ», φζν θαη ηνπ «δηθαηηθνχ» πξνηχπνπ, κέζα απφ κηα πην αλζξσπνθεληξηθή νπηηθή θαη επαηζζεζία (Γηνβάλνγινπ, 2006) Οι φυλακέσ ςτην Ελλάδα Ζ θπιαθή είλαη έλα ζεκαληηθφ ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηνπ ειιεληθνχ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο, πνπ θαηεγνξείηαη φηη απνηειεί ηξνρνπέδε ζηελ πνξεία θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ απνθπιαθηζκέλσλ. Θεσξεηηθά, ε θπιαθή (ζα έπξεπε λα) εμππεξεηεί ηξεηο βαζηθνχο ζηφρνπο (Ρεγνχηζνπ, 2005: 5): «1) Σελ ηηκσξία ηνπ θξαηνπκέλνπ κέζσ ησλ ζηεξεηηθψλ ηεο ειεπζεξίαο πνηλψλ, 2) ηε δηαζθάιηζε ησλ βαζηθψλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ ησλ θξαηνπκέλσλ, ηαπηφρξνλα κε ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ησλ ζσθξνληζηηθψλ θαηαζηεκάησλ θαη 3) ηελ θνηλσληθή, επαγγεικαηηθή θαη νηθνγελεηαθή απνθαηάζηαζε ηνπ θξαηνπκέλνπ». Τπνζηεξίδεηαη, σζηφζν, φηη, εηδηθά σο πξνο ηνλ ηξίην ζηφρν, ε θπιαθή έρεη απνηχρεη λα ηνλ εθπιεξψζεη (Ρεγνχηζνπ, 2005). Αθφκα θαη αλ εηδσζεί σο κηα άςπρε θηηξηαθή 42

43 κνλάδα, ε θπιαθή ζεσξείηαη φηη έρεη ηε «δχλακε» λα επεξεάδεη ην γχξσ αλζξψπηλν- θνηλσληθφ πεξηβάιινλ κέζα ζην νπνίν ηνπνζεηείηαη 32 (Αιεμηάδεο, 2001). Σα θαηαζηήκαηα θξάηεζεο απνηεινχλ εηδηθέο πεξηθεξεηαθέο ππεξεζίεο ηνπ Τπ.Γ.Γ.Α.Γ. 33. χκθσλα κε ηελ αηηηνινγηθή Έθζεζε ηνπ ηζρχνληα σθξ.κ., δηαπηζηψλεηαη πσο ζηελ Διιάδα, απφ ην ζχλνιν ησλ πεξηπηψζεσλ πνπ θαηαδηθάδνληαη γηα ζνβαξά εγθιήκαηα (εθηφο ησλ πηαηζκάησλ), κφιηο ην 1,5 κε 2% 34 ησλ αηφκσλ θπιαθίδνληαη 35 (Μαξγαξίηεο, Παξαζθεπφπνπινο, 2009: 44). Σνχην ην θαηλφκελν ζρεηίδεηαη κε ην γεγνλφο φηη κεηαπνιηηεπηηθά ζηελ Διιάδα έρνπλ θαηαξγεζεί νξηζκέλεο θπιαθέο 36 κνινλφηη θηίζηεθαλ λέεο, κηθξφηεξεο φκσο δπλακηθφηεηαο. Έηζη, παξαηεξνχληαη πξνβιήκαηα ζπλσζηηζκνχ θαη ππεξθνξεζκνχ ζηηο θπιαθέο 37 (Αιεμηάδεο, 2001), ηα νπνία κε ηε ζεηξά ηνπο δεκηνπξγνχλ δεπηεξνγελή πξνβιήκαηα, φπσο ην θιίκα απφγλσζεο πνπ ελίνηε επηθξαηεί ζηηο θπιαθέο (Πηηζειά, 1999: 648), ν κε (νξζφο) δηαρσξηζκφο ησλ θξαηνπκέλσλ, αιιά θαη θίλδπλνη κεηάδνζεο κνιπζκαηηθψλ αζζελεηψλ. Μάιηζηα ην Τπνπξγείν Γηθαηνζχλεο ην 2009 ζε Απνινγηζηηθή Έθζεζε πξνο ηελ Δ.Δ.Γ.Α., παξαδέρεηαη φηη «νη φλησο ρακεινχ επηπέδνπ ζπλζήθεο δηαβίσζεο πνπ απνιακβάλνπλ νη θξαηνχκελνη αλαηξνχλ θάζε επηρείξεκα πεξί ζσθξνληζκνχ θαη επαλέληαμεο ησλ θξαηνπκέλσλ ζηελ θνηλσλία» (Δ.Δ.Γ.Α., 2009: 211). χκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηνπ Τπ.Γ.Γ.Α.Γ. (Παξάξηεκα 3), ζηελ Διιάδα ζήκεξα ιεηηνπξγνχλ ζπλνιηθά 32 θαηαζηήκαηα θξάηεζεο (Κνπξάθεο, 2009: ), ηα νπνία δηαρσξίδνληαη ιεηηνπξγηθά, κε θξηηήξηα φπσο ε ειηθία, ε πγεία ησλ 32 Ζ ρσξνηαμηθή- αξρηηεθηνληθή θαηαλνκή ησλ θπιαθψλ είλαη έλα δήηεκα πνπ γελλά ζπρλά έληνλεο πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο αληηπαξαζέζεηο. Έλαο ιφγνο είλαη φηη ε θπιαθή σο θηίξην έρεη ηδενινγηθφ αληίθηππν, αθνχ ζπκβνιίδεη ηελ εγθιεκαηηθφηεηα, πνπ, σο κηα άιιε πξνθαηάιεςε, ζεσξείηαη απμεκέλε ζηε γχξσ πεξηνρή (Αιεμηάδεο, 2001). Ο Υαζηψηεο (2010), πεξηγξάθεη ηα γεγνλφηα πνπ νδήγεζαλ ζην ρηίζηκν ηεο θπιαθήο ζηα Γηαβαηά ηεο Θεζζαινλίθεο, γηα λα θαηαιήμεη ζην ζπκπέξαζκα ηεο ζπζρέηηζεο ππνβαζκηζκέλσλ, θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά, πεξηνρψλ, κε ηελ αλέγεξζε θηηξηαθψλ κνλάδσλ θπιαθψλ. 33 Άξ.2, παξ.4, Π.Γ. 36/ Σν 1999, ε Πηηζειά θάλεη αλαθνξά γηα πεξίπνπ 6% ησλ θαηαδηθαζζέλησλ. 35 Απφ ηηο ππφινηπεο πεξηπηψζεηο ελδεηθηηθά αλαθέξνληαη ε κεηαηξνπή ηεο πνηλήο ζε ρξεκαηηθή, ε χπαξμε λνκηθψλ εκπνδίσλ γηα ηε δίσμε ηνπ δξάζηε, φπσο παξαγξαθή θαη έιιεηςε έγθιεζεο, ε αλαζηνιή ηεο πνηλήο θ.ά. 36 π.ρ. Δπηαπχξγην Θεζζαινλίθεο, Ρφδνπ, Αίγηλαο, Αβέξσθ, θιπ. 37 Σν 2006 ε πιεξφηεηα ησλ ειιεληθψλ θπιαθψλ ππνινγίδεηαη ζην 168% (Μπεθηάξε, Καηζαδψξνο, ρ.ρ.). Σν 2009, γηα ηηο πξνβιεπφκελεο ζέζεηο θξαηνπκέλσλ, ν αξηζκφο ηνπο θηάλεη ηνπο Ζ δπζαλαινγία δπλαηφηεηαο ζέζεσλ θξάηεζεο-πξαγκαηηθφηεηαο ζρνιηάδεηαη αξλεηηθά, θαζψο ε ρψξα ραξαθηεξίδεηαη σο «ζαθψο απνθιίλνπζα πεξίπησζε γηα ηα δπηηθνεπξσπατθά δεδνκέλα» (Κνπξάθεο, 2009: 293). 43

44 θξαηνπκέλσλ, ην θχιν θαη ε νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο εληφο απηψλ 38. Δπηπιένλ, ιεηηνπξγεί έλα Ίδξπκα Αγσγήο Αλειίθσλ Αξξέλσλ ζην Βφιν, ην νπνίν ιφγσ ηεο δηαθνξεηηθήο ιεηηνπξγηθήο ηνπ θχζεσο, δελ θαηαηάζζεηαη ζηα θαηαζηήκαηα θξάηεζεο, θαζψο θαη έλα θέληξν απεμάξηεζεο ηνμηθνκαλψλ θξαηνπκέλσλ, σο εηδηθφ ζεξαπεπηηθφ θαηάζηεκα, ζην νπνίν εθαξκφδεηαη ε δηαδηθαζία ηεο απεμάξηεζεο δηάξθεηαο πεξίπνπ δχν εηψλ (ζηεγλφ 39 ζεξαπεπηηθφ πξφγξακκα) Οι ςυνέπειεσ του εγκλειςμού Ζ εκπεηξία ηεο θπιάθηζεο είλαη κία εκθαλψο ηξαπκαηηθή θαη ζπληξηπηηθή εκπεηξία, γηα ηε ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ηνπ θξαηνπκέλνπ (Αιεμηάδεο, 2001, Θεκειή, 2008). Σν ερζξηθφ πεξηβάιινλ ηεο θπιαθήο απνηειεί ηε λέα πξαγκαηηθφηεηα, ζηελ νπνία θαιείηαη λα πξνζαξκνζηεί «βίαηα» ν θξαηνχκελνο. Ζ αίζζεζε ηνπ «αγλψζηνπ» κεηξηάδεηαη απφ ηελ πξφβιεςε ηνπ ειιεληθνχ σθξ.κ 40 πεξί ελεκέξσζεο, πξνθνξηθήο θαη έγγξαθεο, απφ ηνλ Γηεπζπληή ησλ θπιαθψλ, ησλ δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεσλ ηνπ θξαηνπκέλνπ, θαζψο θαη ηνπ εζσηεξηθνχ θαλνληζκνχ ιεηηνπξγίαο ηνπ θαηαζηήκαηνο 41. Χζηφζν, ε ελεκέξσζε ηνπ θξαηνπκέλνπ δελ αξθεί γηα λα άξεη ηα πξνβιήκαηα πνπ αλαδχεη ε εκπεηξία ηεο θπιάθηζεο. Οη έξεπλεο απνδεηθλχνπλ φηη ν θξαηνχκελνο κε ηε θπιάθηζή ηνπ εληάζζεηαη ζηελ «ππνπνιηηηζκηθή» νκάδα ηεο θπιαθήο, πηνζεηψληαο ηελ αληίζηνηρε θνπιηνχξα θαη ηνλ αληίζηνηρν «θψδηθα» ησλ θξαηνπκέλσλ, πθίζηαηαη, 38 ηα ζηνηρεία δελ έρεη πεξηιεθζεί ην ζχζηεκα ζηξαηησηηθήο δηθαηνζχλεο γηα ηνπο ελ ελεξγεία ζηξαηησηηθνχο, φπνπ νη θπιαθέο δηαθξίλνληαη βάζεη ηνπ Καλνληζκνχ ηξαηησηηθψλ Φπιαθψλ (Π.Γ. 427/1994). Ζ πθηψηνπ (2011), αλαθέξεη φηη νη κφλεο ζηξαηησηηθέο θπιαθέο πνπ ιεηηνπξγνχλ ζήκεξα είλαη ηεο Κνξίλζνπ θαη ηεο Θεζζαινλίθεο. 39 «Σα «ζηεγλά» ζεξαπεπηηθά πξνγξάκκαηα ζηεξίδνληαη ζηελ εληαηηθή ςπρνθνηλσληθή ζεξαπεία, ρσξίο ηε ρξήζε ππνθαηάζηαησλ θαη έρνπλ ζηφρν ηελ απεμάξηεζε ησλ ρξεζηψλ απφ φιεο ηηο νπζίεο θαη ηελ πιήξε θνηλσληθή επαλέληαμή ηνπο.» (Ο.ΚΑ.ΝΑ., 2011). 40 άξ. 24, παξ. 2, λ.2776/ Χο πξνο ηελ έγγξαθε ελεκέξσζε κέζσ θαηάιιεινπ θπιιαδίνπ, κέρξη ην 2001 ν Αιεμηάδεο δηαπηζηψλεη φηη θάηη ηέηνην ζηελ πξάμε δελ πθίζηαηαη (Αιεμηάδεο, 2001). Σν 2009, ην Τπ. Γηθαηνζχλεο ζε ζρεηηθή Έθζεζή ηνπ αλαθέξεη φηη πξφθεηηαη λα ζρεδηάζεη ηε δεκηνπξγία ηνπ ζρεηηθνχ απηνχ εληχπνπ ζηηο θπξηφηεξεο γιψζζεο πνπ κηινχλ νη θξαηνχκελνη (Δ.Δ.Γ.Α., 2009: 213). 44

45 δειαδή, ηηο ζπλέπεηεο ηεο «θπιαθνπνίεζεο 42» (Σζαιίθνγινπ, 1996, Υάηδνπ, 2002, Θενθίινπ, 2004, Βηδάιε, 2008). Δηδηθφηεξα, ε θαζηζηηθή δσή, ε θαθή δηαηξνθή, νη δηαηαξαρέο ηεο γελεηήζηαο νξκήο θαη ςπρηθέο δηαηαξαρέο, ε κειαγρνιία θαη νη (απηφ)θαηαζηξνθηθέο ηάζεηο θαηαγξάθνληαη σο νξηζκέλεο απφ ηηο ζπλέπεηεο ηνπ εγθιεηζκνχ (Μαξγαξίηεο, Παξαζθεπφπνπινο, 2005: 600). Μάιηζηα ε απηνθηνλία, ε νπνία ζεσξείηαη κηα απφ ηηο πην βαζηθέο αηηίεο ζαλάηνπ ζηηο θπιαθέο ζε πνιιέο ρψξεο ηνπ θφζκνπ, εκθαλίδεηαη ζηηο επίζεκεο ζηαηηζηηθέο ζε έλα πνζνζηφ 20% ησλ ζαλάησλ ζηα ειιεληθά θαηαζηήκαηα θξάηεζεο κεηαμχ ηνπ (Μπεθηάξε, Καηζαδψξνο, ρ.ρ.). Βηβιηνγξαθηθά, νη βαζηθφηεξεο ςπρνινγηθέο ζπλέπεηεο ηνπ εγθιεηζκνχ πνπ αλαγλσξίδνληαη είλαη: Γηαηαξαρέο ζηελ ηθαλφηεηα επίιπζεο πξνβιεκάησλ, αγρψδεηο δηαηαξαρέο θαη θαηάζιηςε 44 (Παπαηδαλάθε et al., 2005, Θεκειή, 2008). ε έξεπλα πνπ έγηλε ην 2006 ζηηο θπιαθέο Κνξπδαιινχ, δηαπηζηψζεθε φηη, ζε ζχλνιν 495 θξαηνπκέλσλ, ζην 40% πεξίπνπ ησλ εγθιείζησλ πνπ δηαγλψζηεθαλ ςπρηθέο αζζέλεηεο, ε δηαηαξαρή ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηα πξνβιήκαηα ρξήζεο νπζηψλ ήηαλ ηα βαζηθφηεξα (15,96% θαη 14,54% αληίζηνηρα) (Αιεβηδφπνπινο, 2006 ζην Μπεθηάξε, Καηζαδψξνο, ρ.ρ.: 19). ε αληίζηνηρε έξεπλα πνπ έγηλε ζηηο θπιαθέο ηεο Κνκνηελήο ην 2006, ζε ζχλνιν 80 εγθιείζησλ, θαηαγξάθηεθε πςειφηεξν πνζνζηφ ςπρνπαζνινγίαο. πγθεθξηκέλα, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ εγθιεηζκνχ εληνπίδνληαη θπξίσο αγρψδεηο θαη ζσκαηνκεηαηξεπηηθέο (ζσκαηφκνξθεο) δηαηαξαρέο 45 (37,5%), αθνινπζνχκελεο απφ πεξηπηψζεηο κείδνλνο θαηάζιηςεο (27,5%). Απφ ηε δηεξεχλεζε ηνπ ηζηνξηθνχ ηεο δσήο ηνπο θαίλεηαη φηη θάπνηα ζηηγκή παξνπζίαζαλ πξνβιήκαηα κε ηε ρξήζε παξάλνκσλ 42 Μεηάθξαζε ηνπ «prisonisation». Αθνξά ηε δηαδηθαζία «θνηλσληθνπνίεζεο» φκσο ζε κηα λέα ππνπνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα. Σα ζηάδηα δηέιεπζεο είλαη α) ε απνμέλσζε, β) ε απνδφκεζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη γ) ε επαλαδφκεζε κηαο «λέαο» πξνζσπηθφηεηαο (Βηδάιε, 2008: 49-50). 43 Μάιηζηα ν δείθηεο απηνθηνληψλ αλέξρεηαη ζε 112 αλά θπιαθηζκέλνπο ζηα ειιεληθά ζσθξνληζηηθά θαηαζηήκαηα, ζε ζρέζε κε ην γεληθφ πιεζπζκφ φπνπ είλαη 3,7 αλά (Θεκειή, 2008: 25). 44 Μάιηζηα ππνζηεξίδεηαη φηη ηελ ηειεπηαία 15εηία νη θπιαθέο έρνπλ κεηαηξαπεί ζε έλα λέν είδνο ςπρηαηξηθνχ θαηαζηήκαηνο (Θεκειή, 2008:26-27). 45 χκθσλα κε ην ζχζηεκα ηαμηλφκεζεο ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ DSM-IV, ζηηο αγρψδεηο δηαηαξαρέο πεξηιακβάλνληαη, ελδεηθηηθά, ε δηαηαξαρή παληθνχ, ε αγνξαθνβία, νη θνβίεο, ε ςπραλαγθαζηηθή θαηαλαγθαζηηθή δηαηαξαρή θ.ά. Οη ζσκαηφκνξθεο δηαηαξαρέο είλαη ςπρηθέο δηαηαξαρέο πνπ παξνπζηάδνληαη κε ηε κνξθή ζσκαηηθψλ ζπκπησκάησλ. Σν βαζηθφ ηνπο δειαδή ραξαθηεξηζηηθφ είλαη ε παξνπζία ζσκαηηθψλ ζπκπησκάησλ πνπ θαίλεηαη λα πξνζδηνξίδνπλ ζσκαηηθή αζζέλεηα, φκσο ππάξρεη ςπρνγελήο πξνέιεπζε. Παξάδεηγκα είλαη φιεο νη θιηληθέο κνξθέο «πζηεξίαο» (νξνινγία θαζνκηινπκέλεο), ε δηαηαξαρή πφλνπ, ε ππνρνλδξίαζε θιπ. (Μάλνο, 1997). 45

46 νπζηψλ (58,7%), αιθνφι (28,7%), αιιά θαη αληηθνηλσληθή δηαηαξαρή πξνζσπηθφηεηαο 46 (37,5%) (Φσηηάδνπ, 2006 ζην Μπεθηάξε, Καηζαδψξνο, ρ.ρ.: 21). Ζ εηθφλα αλαδχεη ηελ ζθιεξή πξαγκαηηθφηεηα ησλ θπιαθψλ, φπνπ ηα πξνβιήκαηα ρξήζεο θαη δηαθίλεζεο λαξθσηηθψλ εληφο ησλ ηεηρψλ ηεο θπιαθήο ζρεηίδνληαη κε ηελ νπζηνεμάξηεζε ησλ εγθιείζησλ θαη άιισλ παξεθθιηηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ (Γαζθαιάθε et al., 1996). Δπίζεο, νη δηαηαξαρέο πξνζσπηθφηεηαο θαηέρνπλ πςειή ζέζε αλάκεζα ζηηο άιιεο ςπρηθέο δηαηαξαρέο, ελψ θαη ε θαηάζιηςε παξνπζηάδεη πςειά πνζνζηά. Εεηνχκελν βέβαηα απνηειεί ην θαηά πφζν νη ζπλέπεηεο ηνπ εγθιεηζκνχ εληείλνπλ ππνβφζθνπζεο θαηαζηάζεηο ή δηαηαξαρέο πνπ πξνυπήξραλ ζην ηζηνξηθφ ηνπ θξαηνπκέλνπ, ή γηα πξψηε θνξά εκθαλίδνληαη κε ηελ έλαξμε ηεο θπιάθηζεο. Μνινλφηη κηα επηζηακέλε αλάιπζε μεθεχγεη ηνπ ζθνπνχ ηεο εξγαζίαο, σζηφζν θαίλεηαη γεληθά πσο ην πεξηβάιινλ ηεο θπιαθήο δχλαηαη λα απνηειέζεη εθιπηηθφ παξάγνληα εκθάληζεο ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ, αιιά εμίζνπ θαη λα εληείλεη έλα ήδε επηβαξπκέλν πξνζσπηθφ ηζηνξηθφ ςπρηθήο πγείαο (Mott, 1985). Παξ φι απηά, ππάξρεη θαη ε άπνςε φηη ηα πεξηζζφηεξα ςπρηθά ζπκπηψκαηα είλαη αληηζηξέςηκα. Δηδηθφηεξα, ν Mott (1985: 26-31), ζε κηα αλαζθφπεζε απφ δηαθνξεηηθέο κειέηεο πάλσ ζε ελήιηθνπο θπιαθηζκέλνπο, παξαηεξεί πσο ην θαηλφκελν ηνπ «ηδξπκαηηζκνχ» δχλαηαη λα αληηζηξαθεί, έρεη, δειαδή, ζρεηηθά θαιφ δείθηε πξφγλσζεο, φηαλ ν θξαηνχκελνο εμέιζεη ηεο θπιαθήο. Δπηπιένλ, κηα δηάζηαζε πνπ ζα πξέπεη λα ιακβάλεηαη ππφςε είλαη ν ρξφλνο παξακνλήο εληφο ηεο θπιαθήο 47. Δηδηθφηεξα, ελδηαθέξνλ ζεσξείηαη ην εχξεκα φηη ππάξρεη ζεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο καθξφρξνλεο παξακνλήο ζε θπιαθέο θαη ηεο αληίιεςεο ηνπ αηφκνπ γηα ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ, αιιά θαη ηεο αίζζεζεο γηα ηε ςπρηθή ηνπ πγεία (Mott, 1985). Απηφ πνπ ππνλνείηαη είλαη φηη ζην πεξηβάιινλ ηεο θπιαθήο, δχλαηαη ην άηνκν πνπ παξακέλεη καθξνρξφληα έγθιεηζην λα ππνηηκά ηνλ εαπηφ ηνπ πεξηζζφηεξν, λα ην ζεσξεί πην επάισην θαη επηξξεπέο ζε αζζέλεηεο ςπρηθήο θχζεσο, αθφκα θαη αλ νξγαληθά δελ 46 χκθσλα κε ην ζχζηεκα ηαμηλφκεζεο ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ DSM-IV, απηέο νη δηαηαξαρέο ζπλνδεχνληαη απφ επηπινθέο φπσο: θαηάζιηςε, απηνθηνλία, βία θαη αληηθνηλσληθή ζπκπεξηθνξά, παξνδηθά ςπρσηηθά ζπκπηψκαηα, βξαρέα ςπρσηηθά επεηζφδηα, θαηάρξεζε νπζηψλ (Μάλνο, 1997: 402). 47 Υσξίο λα ζεκαίλεη φηη παξαβιέπνπκε άιιεο δηαζηάζεηο ηνπ επξχηεξνπ πεξηβάιινληνο ηεο θπιαθήο, φπσο είλαη νη ζρέζεηο κεηαμχ ησλ θξαηνπκέλσλ, νη ζρέζεηο κεηαμχ ηνπ πξνζσπηθνχ (θπιαθηηθνχεπηζηεκνληθνχ- δηνηθεηηθνχ) θαη ησλ θξαηνπκέλσλ, νη ζπλζήθεο ζηέγαζεο, ην εχξνο ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη εληφο ηνπ θαηαζηήκαηνο θιπ. 46

47 παξνπζηάδεη ην ζχλνιν ησλ ζπκπησκάησλ. Μάιηζηα ε Σζαιίθνγινπ (1996: 209) πεξηγξάθεη παξαζηαηηθά: «Ο θξαηνχκελνο δελ θπιαθίδεηαη κφλν ζ έλα ίδξπκα, θπιαθίδεηαη θαη ζηα ζηεγαλά πιαίζηα ηεο εηηθέηαο ηνπ εγθιεκαηία, πνπ ηνλ πεξηβάιιεη κε κηα ειαηησκαηηθή ηαπηφηεηα, κηα ηαπηφηεηα πνπ καδί κε ην πνηληθφ ηνπ κεηξψν, ζαλ αλεμίηειν ρλάξη, αέλαα ζα ηνλ ζπλνδεχεη ζ φιε ηνπ ηε δσή, θαζνξίδνληαο ηε ζηάζε ησλ άιισλ απέλαληί ηνπ θαη ηνπ ίδηνπ απέλαληη ζηνλ εαπηφ ηνπ». 47

48 Κεφάλαιο 3 ο 3 Φορείσ κοινωνικήσ επανένταξησ αποφυλακιςμένων ςτην Ελλάδα. 3.1 Ο ρόλοσ τησ κοινωνικήσ υπηρεςίασ των φυλακών 48 ην άξ. 97 ηνπ λ.1851/89 49 αλαθέξεηαη φηη ην πξνζσπηθφ ησλ θαηαζηεκάησλ θξάηεζεο δηαθξίλεηαη ζε δηνηθεηηθφ, θπιαθηηθφ, πγεηνλνκηθφ, θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ, ηερληθφ θαη άιισλ θαηεγνξηψλ 50. Ο λένο σθξ.κ. πξνβιέπεη ηε ιεηηνπξγία Κνηλσληθήο Τπεξεζίαο εληφο ηεο θπιαθήο θαη ηελ εξγαζία αληίζηνηρνπ επηζηεκνληθνχ πξνζσπηθνχ, φπσο είλαη νη θνηλσληθνί ιεηηνπξγνί (Γαζθαιάθε et al., 1996: 372). Ζ παξνρή ησλ θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ μεθηλά κε ηελ είζνδν ηνπ θξαηνπκέλνπ ζηε θπιαθή. ηελ παξ.4 ηνπ άξ.24 ηνπ σθξ.κ. αλαθέξεηαη φηη ν θνηλσληθφο ιεηηνπξγφο ζε ηδηαίηεξε ζπλέληεπμε κε ηνλ θξαηνχκελν, ζπδεηεί καδί ηνπ γηα ηα αηνκηθά, νηθνγελεηαθά, επαγγεικαηηθά ή άιια πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ ζην θαηάζηεκα θξάηεζεο, ηνλ ελεκεξψλεη γηα ηελ παξερφκελε ζπκπαξάζηαζε ηεο ππεξεζίαο θαη ηνπ παξέρεη ηελ απαξαίηεηε ζπλδξνκή. πσο θαίλεηαη ε θνηλσληθή αξσγή θαηνρπξψλεηαη ζαθψο ζην ειιεληθφ ζσθξνληζηηθφ ζχζηεκα. 48 Να ηνληζηεί φηη θνηλσληθέο ππεξεζίεο ηεο δηθαηνζχλεο ππάξρνπλ θαη έμσ απφ ηα θαηαζηήκαηα θξάηεζεο, αιιά δε ζα απνηειέζνπλ αληηθείκελν κειέηεο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Σέηνηεο είλαη: ε ππεξεζία επηκειεηψλ δηθαζηεξίσλ, ε ππεξεζία επηκειεηψλ δνθηκαζίαο, ε ππεξεζία επηκειεηψλ αλειίθσλ θαη νη εηαηξείεο πξνζηαζίαο αλειίθσλ. Γηα κηα ζπγθεληξσηηθή παξνπζίαζε απηψλ, βι. Πηηζειά, 2006, Ζ θνηλσληθή αξσγή ζην πεδίν ηεο πνηληθήο δηθαηνζύλεο, Αζήλα- Θεζζαινλίθε: άθθνπιαο, θεθ. 3,4. 49 Ο Ν. 1851/89 (Φ.Δ.Κ. 122 Α') : «Κψδηθαο βαζηθψλ θαλφλσλ γηα ηε κεηαρείξηζε ησλ θξαηνπκέλσλ θαη άιιεο δηαηάμεηο» έρεη πιένλ θαηαξγεζεί απφ ηνλ ηζρχνληα σθξ.κ., εθηφο απφ ην 14 ν θεθάιαην, πνπ πεξηγξάθεη ην πξνζσπηθφ θαη ηα θαζήθνληά ηνπο, φπνπ απηέο νη δηαηάμεηο δελ αληίθεηληαη κε ηνλ ηζρχνληα σθξ.κ. 50 Σν δηνηθεηηθό πξνζσπηθφ απνηειείηαη απφ ην δηεπζπληή, ηνλ ππνδηεπζπληή θαη ηνπο ππαιιήινπο γξακκαηείαο θαη δηαρείξηζεο. Σν θπιαθηηθό πξνζσπηθφ απνηειείηαη απφ ηνπο ππαιιήινπο επίβιεςεο θαη θχιαμεο ησλ θξαηνπκέλσλ. Σν πγεηνλνκηθό πξνζσπηθφ πεξηιακβάλεη ηαηξνχο, νδνληηάηξνπο, θαξκαθνπνηνχο θαη λνζνθφκνπο, κφληκνπο ππαιιήινπο ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο. Σν πξνζσπηθφ ηεο θνηλσληθήο ππεξεζίαο απνηειείηαη απφ θνηλσληθνχο ιεηηνπξγνχο. Σν ηερληθό πξνζσπηθφ πεξηιακβάλεη γεσπφλνπο, δαζθάινπο ηέρλεο, νδεγνχο απηνθηλήησλ θαη ηερληθνχο θάζε θαηεγνξίαο. ην πξνζσπηθφ ησλ άιισλ θαηεγνξηώλ ππάγνληαη ηεξείο, εηδηθνί επηζηήκνλεο, ςπρνιφγνη, εθπαηδεπηηθνί, γπκλαζηέο θαη ππάιιεινη άιισλ εηδηθνηήησλ (π.ρ. εγθιεκαηνιφγνη). 48

49 Ο ξφινο ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκφλσλ (θνηλσληθψλ ιεηηνπξγψλ, ςπρνιφγσλ) θξίλεηαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο γηα ηελ νκαιή πξνζαξκνγή ηνπ θξαηνπκέλνπ ζηε θπιαθή, αιιά θαη ηελ νκαιή απφιπζή ηνπ απφ απηή. Ζ ζεκαληηθφηεηα ηνπ ξφινπ ηεο θνηλσληθήο ππεξεζίαο ζηελ θνηλσληθή δσή ησλ θξαηνπκέλσλ εληφο ηεο θπιαθήο δηαθαίλεηαη κέζα απφ ηελ εμεηδίθεπζε ησλ θαζεθφλησλ 51 ησλ θνηλσληθψλ ιεηηνπξγψλ 52. Δπηπιένλ, ε θνηλσληθή ππεξεζία ηεο θπιαθήο κεξηκλά γηα ηε δηαηήξεζε ησλ δεζκψλ ηνπ θξαηνπκέλνπ κε ηελ νηθνγέλεηά ηνπ ή γηα ηε δεκηνπξγία ζεηηθψλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ θαη κε ηξίηα πξφζσπα 53, ππεξεζία πνπ θξίλεηαη πνιχ ζεκαληηθή αλ αλαινγηζηνχκε ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο πνπ έρνπλ δηαξξαγεί φρη κφλν ιφγσ ηεο θπιάθηζεο, αιιά θαη πξηλ απφ απηή (Γησξγνχιαο, 2002, Θενθίινπ, 2004, Γηνβάλνγινπ, 2006). Δηδηθά ζηελ πεξίπησζε ησλ γπλαηθψλ θξαηνπκέλσλ, ην πξφβιεκα επηθνηλσλίαο κε ηηο νηθνγέλεηέο θαη ηα παηδηά ηνπο θαίλεηαη νμχηεξν 54 (Φξνλίκνπ, 2008). ε ζρέζε κε ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, ε θνηλσληθή ππεξεζία βνεζά ζηελ επηινγή έκκεζα, κέζα απφ ηε δηαρείξηζε ησλ ζηνηρείσλ πνπ αθνξνχλ ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ηηο γλψζεηο ηνπ θξαηνπκέλνπ, ηα νπνία εκπεξηέρνληαη ζην θνηλσληθφ- δεκνγξαθηθφ ηζηνξηθφ πνπ ιακβάλεηαη κε ηε ζπλέληεπμε (Λενχδεο, 2004). Ηδαληθά, ε ζρέζε πνπ αλαπηχζζεηαη κεηαμχ ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκφλσλ θαη ησλ θξαηνπκέλσλ πξέπεη λα είλαη ζρέζε ππνζηεξηθηηθή, ελδπλακσηηθή θαη 51 Δηδηθφηεξα, ν θνηλσληθφο ιεηηνπξγφο: 1. Έξρεηαη ζε άκεζε επηθνηλσλία κε θάζε θξαηνχκελν ρσξίο ηελ παξέκβαζε ηξίηνπ πξνζψπνπ, εθηφο εάλ ππάξρνπλ δηθαηνινγεκέλνη ιφγνη αζθαιείαο, 2. Λακβάλεη γλψζε ηνπ αηνκηθνχ θαθέινπ ησλ θξαηνπκέλσλ θαη ελεξγεί επηηφπηεο θνηλσληθέο έξεπλεο γηα ζπγθέληξσζε ησλ απαξαίηεησλ ζηνηρείσλ αηνκηθήο, νηθνγελεηαθήο θαη θνηλσληθήο θαηάζηαζήο ηνπο, 3. Σεξεί κεηξψν πεξηπηψζεσλ, αηνκηθέο θαξηέιεο ή θαθέινπο θαη δειηία εμέιημεο θαη θνηλσληθήο έξεπλαο θαζψο θαη ζηαηηζηηθά ζηνηρεία ζρεηηθά κε ελέξγεηεο θαη απνηειέζκαηα ηεο θνηλσληθήο εξγαζίαο, 4. Δλεκεξψλεη ην δηεπζπληή θαη ην επηζηεκνληθφ ζπκβνχιην γηα ηελ πξνζσπηθφηεηα θαη ηα πξνβιήκαηα ηνπ θξαηνπκέλνπ θαη ππνβάιιεη πξνηάζεηο γηα ηελ εμαηνκηθεπκέλε κεηαρείξηζή ηνπ, 5. πληάζζεη ηηο πξνβιεπφκελεο εθζέζεηο γηα ηνπο θξαηνπκέλνπο ησλ νπνίσλ ην πεξηερφκελν είλαη εκπηζηεπηηθφ, 6. Μεξηκλά γηα ηελ θάιπςε πιηθψλ θαη εζηθψλ αλαγθψλ ησλ θξαηνπκέλσλ ζε ζπλεξγαζία κε θνηλσληθνχο θνξείο θαη άιιεο νκάδεο, 7. Πξνεηνηκάδεη ηνλ απνιπφκελν θξαηνχκελν θαη ην πεξηβάιινλ ηνπ γηα ηελ νκαιή επαλέληαμή ηνπ θαη παξαθνινπζεί κεηά ηελ απνθπιάθηζε φζεο πεξηπηψζεηο θξίλεη απαξαίηεην, 8. Δθαξκφδεη ηηο κεζφδνπο θνηλσληθήο εξγαζίαο κε άηνκα ή νκάδα (άξ. 113 ηνπ λ.1851/89). 52 Με ηελ Τ.Α / , άξ. 52, 53 «Δζσηεξηθφο θαλνληζκφο ιεηηνπξγίαο ησλ εηδηθψλ θαηαζηεκάησλ θξάηεζεο λέσλ», εμεηδηθεχνληαη αληίζηνηρα ηα θαζήθνληα ησλ θνηλσληθψλ ιεηηνπξγψλ γηα ηα θαηαζηήκαηα θξάηεζεο λέσλ, ηα νπνία θαζήθνληα ήδε αλαθέξνληαη ζηελ Τ.Α / , άξ. 52, 53. «Δζσηεξηθφο Καλνληζκφο Λεηηνπξγίαο Γεληθψλ Καηαζηεκάησλ Κξάηεζεο ηχπνπ Α θαη Β. Παξνκνίσο, ηα θαζήθνληα ηνπ θνηλσληθνχ ιεηηνπξγνχ πξνβιέπνληαη θαη ζηνλ Καλνληζκφ ηξαηησηηθψλ Φπιαθψλ (π.δ. 427/1994 άξ. 20 παξ. 1) (βι. θαη Πηηζειά, 2006: 56-60). 53 αξ. 52, παξ. 2, λ. 2776/ «Π.ρ. ε θαηλνχξηα θπιαθή ζηε Θήβα είλαη πνιχ απνκαθξπζκέλε, ελψ ε πιεηνςεθία ησλ θξαηνπκέλσλ ήηαλ θάηνηθνη ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο ηεο Αζήλαο. Δπηπιένλ, ζηηο γπλαηθείεο θπιαθέο Κνξπδαιινχ, κφλν παηδηά θάησ ησλ 15 εηψλ επηθνηλσλνχλ κε ηηο κεηέξεο ηνπο ρσξίο ην δηαρσξηζηηθφ ηδάκη» (Δ.Δ.Γ.Α., 2008: 295). 49

50 ελζαξξπληηθή. Δμάιινπ, ε αλαβάζκηζε ηνπ ξφινπ ησλ θνηλσληθψλ ιεηηνπξγψλ (Πηηζειά, 2006) θαίλεηαη θαη απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηα αξκφδηα φξγαλα ιήςεο απνθάζεσλ ηεο θπιαθήο, φπσο είλαη ην Πεληακειέο πκβνχιην Δξγαζίαο Κξαηνπκέλσλ 55, ην πκβνχιην ηεο Φπιαθήο 56 αιιά θαη ζην Πεηζαξρηθφ πκβνχιην 57. Παξά ηε ζεκαληηθφηεηα ηνπ ξφινπ θαη ηνπ έξγνπ ηεο θνηλσληθήο ππεξεζίαο ζηελ πνξεία νκαιήο έληαμεο θαη επαλφδνπ ηνπ θπιαθηζκέλνπ ζηελ θνηλσλία, ε Πηηζειά (2006: 40), κειεηψληαο ην γεξκαληθφ πνηληθφ ζχζηεκα δηαπηζηψλεη πσο «ε θνηλσληθή εξγαζία θαηά ηελ έθηηζε ηεο πνηλήο δελ είλαη νχηε πνηνηηθά νχηε πνζνηηθά ν πην ζεκαληηθφο θνξέαο παξνρήο βνήζεηαο ζην ηζρχνλ ζχζηεκα θνηλσληθήο αξσγήο ζε δξάζηεο εγθιεκάησλ ζην πεδίν ηεο πνηληθήο δηθαηνζχλεο». Χο πξνο απηφ ην ζεκείν, απφ φηη θαίλεηαη νη θξαηνχκελνη ζηα ειιεληθά θαηαζηήκαηα θξάηεζεο ακθηζβεηνχλ ηελ νπζηαζηηθή δνπιεηά ηεο θνηλσληθήο ππεξεζίαο, ζεσξψληαο φηη απηή εμαληιείηαη ζε έλαλ επηθαλεηαθφ ξφιν 58 (Γαζθαιάθε et al., 1996, Απεηξαλζίηνπ, 2006: 26-28). Ζ δπζπηζηία ηνπ ξφινπ ηνπ επηζηεκνληθνχ πξνζσπηθνχ ησλ θπιαθψλ απφ ηνπο θξαηνχκελνπο εληείλεηαη απφ ην γεγνλφο ηεο δηπιήο απνζηνιήο ηνπ ξφινπ ηνπο, ε νπνία πξνθαιεί αληηθάζεηο θαη ζχγθξνπζε ξφισλ αθφκα θαη ζην ίδην ην πξνζσπηθφ (Απεηξαλζίηνπ, 2006). 3.2 Μεταςωφρονιςτική αρωγή και μέριμνα Υπουργείο Δικαιοςύνησ, Διαφάνειασ και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων: Ν.Π.Ι.Δ. «ΕΠΑΝΟΔΟ» 55 άξ. 41, παξ. 3, λ.2776/ άξ. 10, λ.2776/ άξ. 70, παξ. 1, λ.2776/ Π.ρ. ν θνηλσληθφο ιεηηνπξγφο ζπκκεηέρεη ζην Πεηζαξρηθφ πκβνχιην ηεο θπιαθήο, ηελ ψξα πνπ νθείιεη λα εθαξκφδεη θαη αηνκηθή θνηλσληθή εξγαζία, επηδηψθνληαο ηελ αλάπηπμε θιίκαηνο εκπηζηνζχλεο ζηε ζρέζε κε ηνλ θξαηνχκελν. Έξεπλεο επηβεβαηψλνπλ ηελ πςειή δπζπηζηία ησλ θξαηνπκέλσλ απέλαληη ζηνπο θνηλσληθνχο ιεηηνπξγνχο θαη ην επηζηεκνληθφ πξνζσπηθφ ησλ θπιαθψλ, πξνηηκψληαο ελαιιαθηηθά ηε βνήζεηα ησλ «εκεηέξσλ», είηε ζπγθξαηνπκέλσλ, είηε νηθείσλ ηνπ νηθνγελεηαθνχ θαη θηιηθνχ πεξηβάιινληνο. Δπίζεο, αλαδεηθλχεηαη ν φγθνο ησλ (γξαθεηνθξαηηθψλ) αξκνδηνηήησλ πνπ ζπρλά νδεγνχλ ζε ζχλδξνκν επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο ην επηζηεκνληθφ πξνζσπηθφ ησλ θπιαθψλ (βι. Απεηξαλζίηνπ, 2006 γηα κηα ζχλνςε εξεπλεηηθψλ πνξηζκάησλ, ζ ). 50

51 Κπξηφηεξνο ζεζκηθφο θνξέαο κεηαζσθξνληζηηθήο κέξηκλαο γηα ηελ θνηλσληθή θαη επαγγεικαηηθή επαλέληαμε ησλ απνθπιαθηδνκέλσλ απνηειεί ε ιεηηνπξγία ηνπ Ηδξχκαηνο κε θεξδνζθνπηθνχ ραξαθηήξα «ΔΠΑΝΟΓΟ». Σν ζπγθεθξηκέλν Ίδξπκα πξνβιέθζεθε ζηελ παξ.2, άξ. 81 ηνπ λένπ σθξ.κ. ην 1999, αιιά ην Π.Γ. έλαξμεο ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ εθδφζεθε ην , ελψ κφιηο ην ζπγθξνηήζεθε ην Γηνηθεηηθφ πκβνχιην ηεο ΔΠΑΝΟΓΟΤ 61. Πξφθεηηαη γηα Ν.Π.Η.Γ. πνπ επνπηεχεηαη απφ ην Τπ. Γ.Γ.Α.Γ. θνπφο ηεο ΔΠΑΝΟΓΟΤ είλαη ε επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε, ε απνθαηάζηαζε, ε νηθνλνκηθή ζπκπαξάζηαζε θαη ε πξνεηνηκαζία θαη πξνψζεζε ηεο ελ γέλεη θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ θξαηνπκέλσλ θαη απνθπιαθηδνκέλσλ 62. Μέρξη ζήκεξα ηελ έρνπλ επηζθεθηεί 388 άηνκα (ρήκα 6) (ΔΠΑΝΟΓΟ, 2010), αξηζκφο πνιχ κηθξφο ζε ζρέζε κε ην ζχλνιν ησλ θξαηνπκέλσλ θαη απνθπιαθηδνκέλσλ ζπλνιηθά. ρήκα 6: Απνθπιαθηζκέλνη πνπ επηζθέθηεθαλ ηελ «ΔΠΑΝΟΓΟ» ( ) Πεγή: ΔΠΆΝΟΓΟ, Αδεκνζίεπηε Έθζεζε Πεπξαγκέλσλ 2010: Με ηίηιν «χζηαζε θαη ιεηηνπξγία Ν.Π.Η.Γ. κε ηελ επσλπκία ΔΠΑΝΟΓΟ». Με ηελ Τ.Α /2008 κε ηίηιν «Καλνληζκφο Δζσηεξηθήο Λεηηνπξγίαο ηνπ Ννκηθνχ Πξνζψπνπ Ηδησηηθνχ Γηθαίνπ «ΔΠΑΝΟΓΟ»» ξπζκίζηεθαλ ζέκαηα εζσηεξηθήο ιεηηνπξγίαο θαη νξγάλσζεο ηεο «ΔΠΑΝΟΓΟΤ». 60 Τ.Α. 8874/ Με ηελ 82571/10 απφθαζε ηνπ Τπ.Γ.Γ.Α.Γ. (Φ.Δ.Κ. 355/10), ζπγθξνηήζεθε ην λέν Γ.. ηεο ΔΠΑΝΟΓΟΤ. 62 άξ.2, Π.Γ. 300/

52 Δπηπιένλ, παξνπζηάδνληαη ην ζχλνιν ησλ αηηεκάησλ φζσλ απεπζχλζεθαλ ζην Φνξέα (ρήκα 7). ρήκα 7: Αηηήκαηα πξνο ηελ «ΔΠΑΝΟΓΟ» Πεγή: ΔΠΑΝΟΓΟ, Αδεκνζίεπηε Έθζεζε Πεπξαγκέλσλ 2010: 62. Οπζηαζηηθά ν ηξφπνο ιεηηνπξγίαο ηεο ζηεξίδεηαη ζηε δηεπηζηεκνληθή ζπλεξγαζία θνηλσληθψλ επηζηεκφλσλ, λνκηθψλ θαη εξγαζηαθψλ ζπκβνχισλ, έηζη ψζηε λα βνεζεζεί ν απνθπιαθηδφκελνο ζθαηξηθά, κέζα απφ ππεξεζίεο ελεκέξσζεο, εμαηνκηθεπκέλεο παξέκβαζεο θαη ζηήξημεο, αιιά θαη ζσζηήο παξαπνκπήο ζηνπο θαηάιιεινπο Φνξείο θαη πξνγξάκκαηα. Απφ ηε ζπδήηεζε εληφο ηνπ Φνξέα 63 πξνέθπςε φηη κεγάιν κέξνο ησλ απνθπιαθηδνκέλσλ ζεσξεί ηελ «ΔΠΑΝΟΓΟ» θνξέα εμεχξεζεο εξγαζίαο, θάπνηνη δεηνχλ πιηθή ππνζηήξημε, ελψ νη αιινδαπνί αλεζπρνχλ γηα ην δήηεκα ηεο απέιαζήο ηνπο κεηά ηε θπιαθή. Δλδεηθηηθά, ν Φνξέαο δχλαηαη λα παξέρεη ζε επίπεδν πιηθήο βνήζεηαο εηζηηήξηα κεηαθίλεζεο κε δεκφζηα κέζα, ηειεθάξηεο θαη πξνζσξηλή δηαλπθηέξεπζε ζε μελνδνρεία ηεο Αζήλαο. Βέβαηα, δελ είλαη ε νηθνλνκηθή ελίζρπζε ε βαζηθή θηινζνθία ηνπ Φνξέα. «Ζ ΔΠΑΝΟΓΟ έρεη σο ζθνπφ ηελ επαλέληαμε ησλ πξψελ απνθπιαθηζκέλσλ, ελεξγνπνηψληαο θαη θηλεηνπνηψληαο ηνπο ίδηνπο. Ζ πξνζπάζεηα πξέπεη λα πξνέξρεηαη θαη απφ ηνπο ίδηνπο. Σέηνηεο ελέξγεηεο 63 Σα νπνία ζηνηρεία ηεο ζπδήηεζεο επηβεβαηψλνληαη θαη κέζα απφ ηελ Έθζεζε Απνινγηζκνχ 2010, π.ρ. γηα ην ζέκα ηεο παξακνλήο αιινδαπψλ, βι. ζ. 17,18 ηεο Έθζεζεο. 52

53 ηνλψλνπλ ηελ απηνπεπνίζεζε ηνπ εμππεξεηνχληνο θαη ηνλ εληάζζνπλ θνηλσληθά» (ΔΠΑΝΟΓΟ, 2010: 21) Επιτροπέσ Υπουργείου Δικαιοςύνησ, Διαφάνειασ και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Οη Δηαηξείεο Πξνζηαζίαο Απνθπιαθηδνκέλσλ, σο Ν.Π.Γ.Γ., δξαζηεξηνπνηνχληαη (ζεσξεηηθά ηνπιάρηζην) ζην ηνκέα ηεο κεηαζσθξνληζηηθήο κέξηκλαο απνθπιαθηζκέλσλ θαη ζπγθεθξηκέλα ζηελ νηθνλνκηθή θαη επαγγεικαηηθή ηνπο ππνζηήξημε (Θαλνπνχινπ et al. 1997: 62). ην Πξαθηηθφ ηεο δηαθνκκαηηθήο επηηξνπήο εμέηαζεο ηνπ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ Διιάδα ζηηο 29/3/2011, ν Νηθνιφπνπινο επηζεκαίλεη φηη νη Δηαηξείεο, δελ ιεηηνπξγνχλ νχηε παληνχ νχηε απνηειεζκαηηθά θαη είλαη θαη πνιχ δχζθνιε ε ζπγθξφηεζή ηνπο. Ο ιφγνο κέρξη ηψξα ήηαλ ε ππνζηειέρσζή ηνπο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ζηέξεζε πφξσλ, γεγνλφο πνπ πεξηφξηδε ηε δξάζε ηνπο ζηελ εμαγνξά νξηζκέλσλ κηθξψλ πνηλψλ θαη ζηελ θάιπςε εμφδσλ ζηνλ ηφπν θαηνηθίαο ησλ απνθπιαθηζκέλσλ (Θαλνπνχινπ et al., 1997: 62). Χζηφζν ζήκεξα, ε «ΔΠΑΝΟΓΟ» αλέιαβε πξσηνβνπιία γηα ηελ αλαζχζηαζή ηνπο, ζπγθξνηήζεθαλ ηα Γ. ηνπο, ελψ πξνβιέπεηαη ε ζπλεξγαζία ησλ δχν θνξέσλ γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ ησλ Δηαηξεηψλ. Πιένλ νη Δ.Π.Α. εληάζζνληαη ζην πιαίζην ηεο λέαο δηνηθεηηθήο δηάξζξσζεο ηνπ Καιιηθξάηε. (ΔΠΑΝΟΓΟ, 2010: 26). Οη Δπηηξνπέο Κνηλσληθήο Τπνζηήξημεο έρνπλ απνζηνιή ηελ ελεκέξσζε ηνπ θξαηνπκέλνπ ή ηνπ απνιπζέληνο ζρεηηθά κε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηε λνκηθή θαη θνηλσληθή ηνπ θαηάζηαζε, θαζψο θαη ηελ ππνβνήζεζή ηνπ γηα πξνζαξκνγή ζηελ θνηλσληθή δσή 64. Οη επηηξνπέο απηέο δελ έρνπλ αθφκε ζπγθξνηεζεί, θαηαβάιιεηαη φκσο πξνζπάζεηα λα ζπζηαζνχλ ζχληνκα 65 (ΔΠΑΝΟΓΟ, 2010:27). πκπεξαζκαηηθά ζα ιέγακε φηη απφ ηνπο Φνξείο ηνπ Τπ.Γ.Γ.Α.Γ. κφλν ε «ΔΠΑΝΟΓΟ» έρεη αξρίζεη λα δξαζηεξηνπνηείηαη νπζηαζηηθφηεξα ζηνλ ηνκέα ηεο 64 Άξ. 81, παξ. 4, λ.2776/ Βι. θαη Γειηίν Σχπνπ 19/1/2011, αλαθηήζεθε ζηηο: 5/9/

54 κεηαζσθξνληζηηθήο αξσγήο, αλ θαη κηθξφο αξηζκφο απνθπιαθηζκέλσλ έρνπλ απεπζπλζεί, ελψ πξνβιεκαηηζκφ πξνθαιεί ε κειινληηθή ιεηηνπξγία ησλ Δπηηξνπψλ κε ηξφπν ψζηε λα κελ ππάξμεη πξφβιεκα γξαθεηνθξαηίαο, ζχγθξνπζεο, αιιεινεπηθάιπςεο θαη αληαγσληζηηθφηεηαο αξκνδηνηήησλ, ηα νπνία ζα κπνξνχζαλ λα αληηζηξέςνπλ ην ζεκηηφ ζηφρν ηεο επαλέληαμεο απνθπιαθηζκέλσλ ζηε ρψξα Υπουργείο Εργαςίασ και Κοινωνικήσ Αςφάλιςησ: Οργανιςμόσ Απαςχόληςησ Εργατικού Δυναμικού (Ο.Α.Ε.Δ.) Ο Ο.Α.Δ.Γ. είλαη ν κφλνο δεκφζηνο θνξέαο ζήκεξα πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη ζηνλ ηνκέα ηεο επαγγεικαηηθήο επαλέληαμεο απνθπιαθηζκέλσλ, δηαρεηξίδνληαο ηηο ζπλζήθεο πξνζθνξάο θαη δήηεζεο εξγαζίαο Δ.Κ.Ο., πξνθεξχζζνληαο Πξνγξάκκαηα Ν.Θ.Δ. ή Ν.Δ.Δ. αιιά θαη πξνζθέξνληαο πξνζσξηλή επηδνκαηηθή ελίζρπζε ζε νηθνλνκηθά άπνξνπο απνθπιαθηζκέλνπο. Ζ ιεηηνπξγία ησλ πξνγξακκάησλ απηψλ έγθεηηαη ζηελ ππφ φξνπο πξφζιεςε αηφκσλ Δ.Κ.Ο. απφ εξγνδφηεο, θαζψο θαη ζηελ θηλεηνπνίεζε γηα ην άλνηγκα κηαο λέαο επηρείξεζεο, κε ηελ ηδηφηεηα ηνπ ειεχζεξνπ επηηεδεπκαηία, χζηεξα απφ εμαηνκηθεπκέλε πξνζέγγηζε θαη ζπκπιήξσζε αηνκηθνχ ζρεδίνπ δξάζεο ζηα Γξαθεία Δ.Κ.Ο. ηνπ Ο.Α.Δ.Γ. (Γνγνχζε, 2007). Χο πξνο ην επξχηεξν πιαίζην πνιηηηθήο, «ηα πξνγξάκκαηα ηνπ Ο.Α.Δ.Γ. πινπνηνχληαη απφ ην 1984 θαη αλαπηχζζνληαη είηε σο δξάζεηο Δζληθήο Πνιηηηθήο, κε ρξεκαηνδφηεζε απφ ηνλ θξαηηθφ Π/Τ θαη ηνλ Π/Τ ηνπ Ο.Α.Δ.Γ. θαη γηα ηνλ ιφγν απηφ νλνκάδνληαη Πξνγξάκκαηα Δζληθήο Πνιηηηθήο, είηε ζην πιαίζην ησλ πξνβιεπφκελσλ κέηξσλ ηνπ Δ.Κ.Σ ή άιισλ Κνηλνηηθψλ Πξσηνβνπιηψλ, πξνβιέπνληαο επλντθφηεξνπο φξνπο απφ ηα αληίζηνηρα ησλ θνηλψλ αλέξγσλ, φπσο: κεγαιχηεξα πνζά θαη δηάξθεηα επηδφηεζεο, εηδηθά κέηξα γηα ηελ πξνζαξκνγή ησλ αηφκσλ ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν, θαζψο θαη.τ.τ. πξνο ηα άηνκα ησλ Δ.Κ.Ο.» (Γνγνχζε, 2007: 78-79). Κάζε ρξφλν ζηέιλεηαη εγθχθιηνο απφ ηελ Δηδηθή Τπεξεζία Δ.Κ.Ο. ηνπ Ο.Α.Δ.Γ. πξνο ηηο Πεξηθεξεηαθέο Γηεπζχλζεηο, κε αλαιπηηθέο νδεγίεο γηα ηνπο φξνπο, ηε ρξνληθή 54

55 δηάξθεηα, ην πνζφ επηδφηεζεο θιπ., ησλ Πξνγξακκάησλ Ν.Θ.Δ. θαη Ν.Δ.Δ. Ζ πην πξφζθαηε Κ.Τ.Α. αθνξά ην έηνο 2010 θαη αλαθέξεηαη ζε Πξφγξακκα Δπηρνξήγεζεο 800 Ν.Δ.Δ. αλέξγσλ A.κεΑ., απεμαξηεκέλσλ απφ εμαξηεζηνγφλεο νπζίεο θαη απνθπιαθηζκέλσλ αηφκσλ (Παξάξηεκα 4). Απφ ηηο 800 ζέζεηο κφιηο 100 αθνξνχλ απνθπιαθηζκέλνπο κε ηελ πξνυπφζεζε φηη δηαζέηνπλ, εθηφο απφ θάξηα αλεξγίαο: α) Απνθπιαθηζηήξην κε ρξνλνινγία απνθπιάθηζεο απφ θαη κεηά 66 β) Δηζεγεηηθή Έθζεζε ηεο Κνηλσληθήο Τπεξεζίαο 67 ή ηνπ Γηεπζπληή ηνπ σθξνληζηηθνχ θαηαζηήκαηνο, φηη ην άηνκν έρεη αλάγθε θνηλσληθν νηθνλνκηθήο ζηήξημεο θαη πξνηείλεηαη λα εληαρζεί ζην πξφγξακκα επηρνξήγεζεο Ν.Δ.Δ. ηνπ ΟΑΔΓ. Δπηζεκαίλεηαη φηη: ηα άηνκα πνπ ζα ππαρζνχλ ζε απηά ηα πξνγξάκκαηα ζα πξέπεη λα έρνπλ εθηίζεη ζπλερή θπιάθηζε έμη κελψλ, ηνπιάρηζηνλ. Αλαθνξηθά κε ην εηδηθφ ηξηεηέο Πξφγξακκα ελίζρπζεο ησλ εξγνδνηψλ κε επηρνξήγεζε πνπ αληηζηνηρεί ζην χςνο ησλ αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ γηα ηελ πξφζιεςε αλέξγσλ, κφιηο 50 ζέζεηο πξννξίδνληαη γηα απνθπιαθηζκέλνπο ελήιηθεο θαη 20 γηα λεαξά παξαβαηηθά άηνκα. πσο θαίλεηαη, ε πνιηηηθή επαλέληαμεο ηνπ Τπ.Δξ.Κ.Α. κάιινλ πεξηνξηζηηθή θαη αλεπαξθψο επαλεληαθηηθή ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζηεί, αλ αλαινγηζηεί θαλείο φρη κφλν ην κηθξφ αξηζκφ απνθπιαθηζζέλησλ ζηνλ νπνίν απεπζχλεηαη, αιιά θαη ηηο πξνυπνζέζεηο πνπ ζέηεη θάζε θνξά γηα λα ππαρζνχλ ζηα Πξνγξάκκαηα. Ο Κνπξάθεο (2009: 321) αλαθέξεη φηη «ε εκβέιεηα ησλ πξνγξακκάησλ ηνπ Ο.Α.Δ.Γ. (νηθνλνκηθή ελίζρπζε θαη ππνζηήξημε ησλ πξνζπαζεηψλ επαγγεικαηηθήο απνθαηάζηαζεο) είλαη πεξηνξηζκέλε θαη ε θάιπςε πνπ πξνζθέξεηαη ζηνπο απνθπιαθηζκέλνπο είλαη ζπρλά επηιεθηηθή, ζπκβνιηθή ή θαη εηθνληθή». Δμάιινπ, ηα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία δείρλνπλ φηη κφλν ηελ πεληαεηία επσθειήζεθαλ ιηγφηεξν απφ 1000 άηνκα ζηα Πξνγξάκκαηα Ν.Δ.Δ. θαη Ν.Θ.Δ. Ζ θαηάζηαζε δε θαίλεηαη λα είλαη θαιχηεξε ηα επφκελα ρξφληα, φπνπ θαίλεηαη φηη ν αξηζκφο ησλ απνθπιαθηζκέλσλ πνπ ππήρζεζαλ 66 Δίλαη δπλαηή ε ππαγσγή ζην πξφγξακκα ησλ αηφκσλ πνπ ζα πξνζθνκίζνπλ απνθπιαθηζηήξην απφ ρψξεο ηεο Δ.Δ. 67 Δδψ θαίλεηαη έλα παξάδεηγκα ηνπ ξφινπ ηεο Κνηλσληθήο Τπεξεζίαο ησλ Φπιαθψλ ζηε κεηαζσθξνληζηηθή αξσγή θξαηνπκέλσλ. Γπλεηηθά, ε εμνπζηαζηηθή ζρέζε πξνζσπηθνχ-θξαηνπκέλνπ αληαλαθιάηαη θαη ζην πεξηερφκελν ηεο Δηζεγεηηθήο Έθζεζεο, φπνπ κπνξεί λα πξνηξέπεη, αιιά κπνξεί θαη λα απνηξέπεη ηελ αξκφδηα επηηξνπή ηνπ Ο.Α.Δ.Γ. λα εγθξίλεη ηειηθά επηδφηεζε ηνπ πξψελ θπιαθηζκέλνπ σο Ν.Δ.Δ. ή ζπκκεηνρή ηνπ ζε Πξνγξάκκαηα Ν.Θ.Δ. Έηζη θαίλεηαη πφζν δχζθνινο θαη ιεπηφο είλαη ν ξφινο ηνπ θνηλσληθνχ ιεηηνπξγνχ ελφο θαηαζηήκαηνο θξάηεζεο, θαζψο αληηπξνζσπεχεη κελ έλα θνξέα άζθεζεο θξαηηθήο εμνπζίαο αιιά παξάιιεια αζθεί έλα θνηλσληθφ ιεηηνχξγεκα κε ζθνπφ ηελ ππνβνήζεζε, ςπρνινγηθά θαη πξαθηηθά, ηνπ θξαηνπκέλνπ (βι. θεθ. 3.1). 55

56 ζηα ελ ιφγσ Πξνγξάκκαηα εμαθνινπζεί λα είλαη κηθξφο ζε ζρέζε κε ην ζχλνιν ησλ αηφκσλ πνπ απνθπιαθίδνληαη θάζε ρξφλν 68 (Παξάξηεκα 5). Παξά ηε ζπκβνιή ζεζκηθψλ θνξέσλ, φπσο ηνπ Ο.Α.Δ.Γ., κείδσλ δήηεκα απνηειεί ε δπλαηφηεηα ηνπ απνθπιαθηζκέλνπ λα αλαδεηεί εξγαζία κέζα απφ ηε ζπκκεηνρή ζε δηαγσληζκνχο ηνπ δεκνζίνπ επί ίζνηο φξνηο κε ηνλ ππφινηπν πιεζπζκφ. Φαίλεηαη φηη ηα ζεζκηθά θσιχκαηα πξφζιεςεο δεκηνπξγνχλ ζνβαξά εκπφδηα ζηελ επαλέληαμε ηνπ πξψελ θξαηνπκέλνπ, θάηη ην νπνίν έρεη επηζεκάλεη θαη ν.η.π., πξνηείλνληαο, κάιηζηα, ηελ επαλεμέηαζε ηνπ θσιχκαηνο δηνξηζκνχ ιφγσ πνηληθήο θαηαδίθεο (.η.π., 2006: 68). Δηδηθφηεξα, ην πνηληθφ κεηξψν 69 ζεσξείηαη ζνβαξφο πνιιαπιαζηαζηήο ησλ ήδε κεγάισλ δπζθνιηψλ πνπ έρεη ν απνθπιαθηζκέλνο ζηελ εμεχξεζε εξγαζίαο αιιά θαη ζηελ (επαλ)έθδνζε άζθεζεο άδεηαο επαγγέικαηνο (Θαλνπνχινπ et al., 1997: 63, Γηνβάλνγινπ, 2006). Αμηνζεκείσηνο είλαη θαη ν βαζκφο πξνθαηάιεςεο απέλαληη ζηε ζπγθεθξηκέλε πιεζπζκηαθή νκάδα (Καξπηηλνχ, 2006, Εάλλεο, 2009). εκαληηθή ζεσξείηαη ε έξεπλα ζην Παλεπηζηήκην ηνπ Γέηι, φπνπ έδεημε κε ελάξγεηα ηελ πξνθαηάιεςε ησλ εξγνδνηψλ ππέξ φζσλ είραλ «ιεπθφ» πνηληθφ κεηξψν θαη θαηά φζσλ έθεξαλ ζην κεηξψν πνηληθή θαηαδίθε (Γηνβάλνγινπ, 2006: 67). Δπηπιένλ, ζε πξφζθαηε κειέηε γηα ηελ πξνθαηάιεςε ησλ εξγνδνηψλ απέλαληη ζε άηνκα πνπ θέξλνπλ «κεηνλεμίεο» (Εάλλεο, 2009), εληάρζεθαλ δχν νκάδεο απνθπιαθηζκέλσλ: α) Γηα ρξέε πξνο ην δεκφζην θαη β) Γηα ρξήζε λαξθσηηθψλ νπζηψλ. Καη γηα ηηο δχν νκάδεο ππάξρεη πξνθαηάιεςε ιφγσ ηνπ ηζηνξηθνχ θπιάθηζεο, αιιά γηα ηε δεχηεξε νκάδα απηή θξίλεηαη πςειφηεξε 70 (Παξάξηεκα 6). 68 Δλδεηθηηθά, ην 2005 απνθπιαθίζηεθαλ ζπλνιηθά θαηάδηθνη, ην θαη ην (ΔΛ.ΣΑΣ, 2011). 69 ην πνηληθφ κεηξψν θαηαγξάθνληαη νη θαηαδίθεο ηνπ πξνζψπνπ «γηα ηελ αζθαιέζηεξε εθηίκεζή ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ ζε ελδερφκελε λέα δηθαζηηθή θξίζε» (Γηνβάλνγινπ, 2006: 65). 70 πγθεθξηκέλα αλαθέξεηαη φηη «ζε έλαλ απνθπιαθηζκέλν γηα ρξήζε λαξθσηηθψλ νπζηψλ δηαθξίλεηαη ην ρακειφηεξν πνζνζηφ πξφζθιεζεο ζε ζπλέληεπμε απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο αηνκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο έξεπλαο (8,49%)», θαζψο θαη «έλα ζπγθεθξηκέλν αηνκηθφ ραξαθηεξηζηηθφ, ηνπ «απνθπιαθηζκέλνπ γηα ρξέε πξνο ην δεκφζην», εκθαλίδεη πςειφ πνζνζηφ απφξξηςεο (πξφζθιεζε ζε πνζνζηφ 26,42%), αλ θαη ζηελ νπζία ην ραξαθηεξηζηηθφ απηφ δελ ζπληζηά έγθιεκα κε ηελ θνηλσληνινγηθή δηάζηαζε ηνπ φξνπ. Ζ νηθνλνκηθή απνηπρία πνπ ζπλεπάγεηαη γηα έλα άηνκν ζε ζπλάξηεζε κε ηελ ηδηαίηεξε βαξχηεηα ηνπ ραξαθηεξηζηηθνχ «απνθπιαθηζκέλνο» θαίλεηαη φηη έρεη θαζνξηζηηθή ζεκαζία γηα ηελ πηζαλφηεηα πξφζθιεζεο ζε ζπλέληεπμε. Γεληθφηεξα γηα ηηο δχν ηειεπηαίεο πεξηπηψζεηο, ην γεγνλφο ηεο θπιάθηζεο επηδξά ζσξεπηηθά ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ζηελ απφξξηςε» (Εάλλεο, 2009: 35). 56

57 3.2.4 Πρωτοβουλίεσ ιδιωτικού- εθελοντικού τομέα Πξσηνβνπιίεο αλαπηχρζεθαλ θαηά θαηξνχο θαη απφ ηνλ ηδησηηθφ θαη ηνλ Σξίην ηνκέα, είηε ζε εζεινληηθή βάζε, είηε πην νξγαλσκέλα, αξθεηέο φκσο είραλ απνζπαζκαηηθφ θαη πξνζσξηλφ ραξαθηήξα, ελψ ε απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ ελεξγεηψλ ηνπο ακθηζβεηείηαη 71 (Κνπξάθεο, 2009: 322). Βέβαηα, ππάξρεη θαη ε άπνςε φηη νη Με Κπβεξλεηηθέο Οξγαλψζεηο (Μ.Κ.Ο.) ζπκβάιινπλ ζηελ θάιπςε ζεκαληηθψλ «θελψλ» (κεηα)ζσθξνληζηηθήο κέξηκλαο, πνπ ην θξάηνο αδπλαηεί λα θαιχςεη, κέζσ α) πιηθήο ππνζηήξημεο, β) εθπαηδεπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, γ) θνηλσληθήο ππνζηήξημεο, δ) ζπκβνπιεπηηθήο θαη ςπρνινγηθήο ππνζηήξημεο (Cullen and Gendreau:146 ζην Sannas, 2011:68). Έλα παξάδεηγκα απνηέιεζε ην έξγν «Κνηλσλία Δληάζζνπζα» πνπ εληάρζεθε ζηελ Κνηλνηηθή Πξσηνβνπιία EQUAL 72 ( ) θαη πξνέβιεπε ηελ δεκηνπξγία αλαπηπμηαθήο ζχκπξαμεο κε ηελ νλνκαζία «ΝΔΜΔΗ» θαη ζπληνληζηή- εηαίξν ηνλ Γηθεγνξηθφ χιινγν Αζελψλ (Κνπξάθεο, 2009). ηηο δξάζεηο ηεο πεξηιήθζεθε ην Οινθιεξσκέλν Γίθηπν Έληαμεο θαη Απνθαηάζηαζεο Φπιαθηζκέλσλ (Ο.Γ.Δ.Α.Φ). Πξφθεηηαη γηα κηα δηθηχσζε δνκψλ, ζηελ νπνία εληάζζνληαλ ηα πθηζηάκελα ζπζηήκαηα ησλ θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ ζε φ,ηη αθνξά ηα ζσθξνληζηηθά θαηαζηήκαηα. Κηλείηαη ζηε ινγηθή ησλ Οινθιεξσκέλσλ Παξεκβάζεσλ γηα ηελ ζηήξημε ηνπ απνθπιαθηδφκελνπ ζηελ θνηλσλία. Ζ Γνκή Δμαηνκηθεπκέλσλ Τπεξεζηψλ απνθπιαθηζκέλσλ αιιά θαη ην Σακείν Αξσγήο θαη ππνζηήξημεο απνθπιαθηζκέλσλ απνηέιεζε κέξνο ηνπ Ο.Γ.Δ.Α.Φ. παξέρνληαο ππεξεζίεο ππνζηήξημεο ζηελ νκάδα ησλ απνθπιαθηζκέλσλ (EQUAL, 2006). Ζ δηάξθεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο ήηαλ 36 κήλεο (1/2/02-8/10/04) θαη εθαξκφζηεθε ζηελ Αηηηθή, Θεζζαινλίθε θαη Αραΐα 73 (Γνγνχζε, 2007: 75). 71 Γηα κηα εθηελέζηεξε επηζθφπεζε βι. Κνπξάθεο, 2009, ζ.322, Θαλνπνχινπ et al., 1997: 56-62, Sannas, 2011: Ζ EQUAL απνηειεί θνηλνηηθή πξσηνβνπιία ηεο Δ.Δ. ζην πιαίζην ζηήξημεο ηεο Διιάδαο απφ ηα δηαξζξσηηθά ηακεία ηεο Δ.Δ. θαη πεξηιάκβαλε 2 θχθινπο εθαξκνγήο ( θαη ) (Γνγνχζε, 2007: 74). 73 χκθσλα κε πιεξνθνξίεο πνπ παξαρσξήζεθαλ ζηελ Γνγνχζε απφ αξκφδηα ππάιιειν, θαηαξηίζηεθαλ 40 θπιαθηζκέλνη ζηελ ειεθηξνληθή ηππνγξαθεία θαη ηε ρξήζε Ζ/Τ θαη 35 απνθπιαθηζκέλνη, ελψ 200 άηνκα παξαθνινχζεζαλ πξνγξάκκαηα ζπκβνπιεπηηθήο θαη ππνζηήξημεο (Γνγνχζε, 2007: 75). 57

58 Δπηπιένλ, ππάξρεη ην «Κέληξν Τπνδνρήο Απνθπιαθηζκέλσλ Αζήλαο», ηεο M.K.O. «PRAKSIS», φπνπ παξέρνληαη θπξίσο θαηεπζχλζεηο θαη πιεξνθφξεζε ζε απνθπιαθηζκέλνπο, αλεμαξηήησο θχινπ ή εζληθήο θαηαγσγήο γηα ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο ππεξεζίεο πνπ κπνξνχλ λα απεπζπλζνχλ, αλάινγα κε ηα αηηήκαηά ηνπο (PRAKSIS, 2008). Σν ελ ιφγσ πξφγξακκα έξρεηαη λα ζπλερίζεη ην ππνέξγν ηεο Αλαπηπμηαθήο χκπξαμεο «ΝΔΜΔΗ» ηεο Κνηλνηηθήο Πξσηνβνπιίαο EQUAL 74 (PRAKSIS, ρ.ρ.: 10-11). Άιιε πεξίπησζε απνηειεί ην KE.ΘE.A 75, ην νπνίν πεξηιακβάλεη ζην ζεξαπεπηηθφ Πξφγξακκα ΔΝ ΓΡΑΔΗ δνκή κε ηίηιν: «Κέληξν Τπνδνρήο θαη Δπαλέληαμεο», κε έδξα ηελ Αζήλα θαη αληίζηνηρε Τπεξεζία ππνδνρήο απνθπιαθηζκέλσλ ζηε Θεζζαινλίθε. Οη δνκέο απεπζχλνληαη ζε απνθπιαθηζκέλνπο απφ φια ηα ζσθξνληζηηθά ηδξχκαηα ηεο ρψξαο, ζηνρεχνληαο ζηελ απεμάξηεζε θαη ζηελ νκαιή θνηλσληθή επαλέληαμε. Απηφ ζεκαίλεη φηη δελ απεπζχλνληαη απνθιεηζηηθά ζε θξαηνπκέλνπο ησλ εηδηθψλ ζεξαπεπηηθψλ θαηαζηεκάησλ, αιιά θαη ζε φζνπο είλαη εμαξηψκελνη απφ νπζίεο αιιά πνηέ δε δηαγλψζηεθαλ επηζήκσο θαηά ηε θπιάθηζή ηνπο ή πξηλ ηελ θαηαδίθε ηνπο. ην πιαίζην ησλ δνκψλ ιεηηνπξγνχλ νκάδεο θηλεηνπνίεζεο γηα ζεξαπεία, νκάδεο ζεξαπείαο θαη νκάδεο επαλέληαμεο. Παξέρεηαη επίζεο ππνζηήξημε γηα λνκηθά ζέκαηα, ελεκέξσζε γηα εξγαζηαθά ζέκαηα, δπλαηφηεηα εθπαίδεπζεο ζην Δλαιιαθηηθφ ρνιείν ηνπ ΚΔ.Θ.Δ.Α. ΗΘΑΚΖ, θαζψο θαη ζπκβνπιεπηηθή ζε άηνκα ηνπ ζηελνχ νηθνγελεηαθνχ πεξηβάιινληνο ησλ απνθπιαθηζκέλσλ 76 (ΚΔ.Θ.Δ.Α., 2008:63). 74 Δλδεηθηηθά αλαθέξεηαη φηη θαηά ην ρξνληθφ δηάζηεκα 11/2006 9/2007 ελεκεξψζεθαλ πεξηζζφηεξνη απφ 200 απνθπιαθηζκέλνη γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ θέληξνπ, εθ ησλ νπνίσλ νη 20 ζπλερίδνπλ λα ππνζηεξίδνληαη απφ ην θέληξν, εμαηηίαο ηεο απμεκέλεο πνιππινθφηεηαο ησλ αηηεκάησλ ηνπο. Σν ίδην ρξνληθφ δηάζηεκα πξαγκαηνπνηήζεθαλ επαθέο κε φια ηα ζσθξνληζηηθά θαηαζηήκαηα ηεο ρψξαο γηα λα ελεκεξσζεί ην πξνζσπηθφ θαη νη θξαηνχκελνη γηα ηε ιεηηνπξγία θαη ηνπο ζθνπνχο ηνπ Κέληξνπ Απνθπιαθηζκέλσλ πξνθεηκέλνπ νη ελδηαθεξφκελνη πνπ ην επηζπκνχλ λα εληαρζνχλ ζην πξφγξακκα (PRAKSIS, 2008). 75 «Σν Κέληξν Θεξαπεία Δμαξηεκέλσλ Αηφκσλ (ΚΔ.Θ.Δ.Α.) είλαη ην κεγαιχηεξν δίθηπν ππεξεζηψλ απεμάξηεζεο θαη θνηλσληθήο επαλέληαμεο ζηε ρψξα καο», αλαθηήζεθε ζηηο: 6/9/ Δλδεηθηηθά αλαθέξεηαη φηη ζην Κέληξν Τπνδνρήο απνθπιαθηζκέλσλ Θεζζαινλίθεο ην 2004 απεπζχλζεθαλ 202 άηνκα, ην , ην θαη ην (ΚΔ.ΘΔ.Α., 2008:26). 58

59 ΜΕΡΟ Β Κεφάλαιο 4 ο 4 Ο ρόλοσ τησ εκπαίδευςησ ςτην κοινωνική επανένταξη του αποφυλακιςμένου 4.1 Το ευεργέτημα τησ εκπαίδευςησ ςτισ φυλακέσ Ζ έλλνηα ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ Δπξψπε ζπλδέζεθε ηα ηειεπηαία δηαθφζηα πελήληα ρξφληα κε ηελ ίδηα ηελ αλζξψπηλε αμηνπξέπεηα, ελψ ζεσξήζεθε σο ζηνηρείν πνπ δχλαηαη λα ζπάζεη ην θαχιν θχθιν ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, θαζψο ε απφθηεζε ησλ γλψζεσλ αλαραηηίδεη ηνλ θίλδπλν δηνιίζζεζεο ζην πεξηζψξην θαη ηνλ απνθιεηζκφ, επηηξέπνληαο ηε ζπκκεηνρή ηνπ αηφκνπ ζηελ παξαγσγή θαη απφιαπζε ηνπ πινχηνπ ηεο θνηλσλίαο ηνπ (Σζηάθαινο, 1999). χκθσλα, εμάιινπ κε ηελ πηλέιε (2009), ν θαχινο θχθινο «απνθιεηζκφο- θπιάθηζε- απνθιεηζκφο» κεηαηξέπεηαη, κε ηε βνήζεηα ηεο εθπαίδεπζεο, ζε ειηθνεηδή γξακκή «εθπαίδεπζε- απνθπιάθηζεαπηνεθηίκεζε- κεηά-ηδξπκαηηθή εθπαίδεπζε ή εξγαζία- θνηλσληθή έληαμε». Τπάξρεη κηα άπνςε φηη ε εθπαίδεπζε, εηδηθά ε επαγγεικαηηθή, ζεσξείηαη αλαγθαία αιιά φρη θαη επαξθήο ζπλζήθε γηα ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ απνθπιαθηδνκέλσλ, δηφηη ζεσξείηαη πσο κφλε ηεο δελ αξθεί λα εκθπζήζεη ηε λνκνηαγή ζπκπεξηθνξά ζηνλ θξαηνχκελν (Πηηζειά, 1999). Δδψ παξαηεξνχκε κηα έληνλε ζχλδεζε ηεο εθπαίδεπζεο σο κέζνπ αλακφξθσζεο, πνπ εληάζζεηαη ζην βειηησηηθφ πξφηππν αλαδφκεζεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ θξαηνπκέλνπ γηα ηελ πξφιεςε ηεο ππνηξνπήο ηνπ. κσο, ε επηθξάηεζε ησλ ζηνηρείσλ ηνπ δηθαηηθνχ πξνηχπνπ, πεξί εζεινληηθήο ζπκκεηνρήο ζηε ζρνιηθή θαη επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε ελειίθσλ έξρεηαη πιένλ λα αληηθαηαζηήζεη ηελ παιαηά θηινζνθηθή βάζε ηεο αληεγθιεκαηηθήο πνιηηηθήο ζηελ Διιάδα (Παπαζαλαζίνπ, 2010). 59

60 Δπηπιένλ, πνξίζκαηα ζρεηηθψλ εξεπλψλ δείρλνπλ φηη ε εθπαίδεπζε ζηηο θπιαθέο έρεη ζεηηθή επίδξαζε πξσηαξρηθά ζηελ πξνζσπηθφηεηα ησλ θξαηνπκέλσλ, εληζρχνληαο ηελ απηνεθηίκεζή ηνπο, ηελ αίζζεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο, βειηηψλνληαο ηηο θνηλσληθέο δεμηφηεηέο ηνπο (ibid, 2010) (Παξάξηεκα 7) θαη θαηφπηλ δξα απνηξεπηηθά ζην ελδερφκελν ππνηξνπήο. πγθεθξηκέλα, νη έξεπλεο δείρλνπλ φηη ν δείθηεο ππνηξνπήο ησλ θξαηνπκέλσλ πνπ εθπαηδεχνληαη είλαη κηθξφηεξνο θαηά 20-60% ζε ζρέζε κε ηνπο ππφινηπνπο θξαηνπκέλνπο (Harlow, 2003 ζην Παπαηδαλάθε et al., 2005). Δπηπιένλ (Γεκεηξνχιε et al., 2006: 201): «χκθσλα κε έξεπλα ηνπ Allen (1988) ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο ηεο Ακεξηθήο, ν δείθηεο ππνηξνπήο γηα ηνλ έγθιεηζην πιεζπζκφ ήηαλ 77% ελψ γηα ηελ νκάδα πνπ έιαβε κέξνο ζε πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο 23%. Ο Clark (1991) επηβεβαηψλνληαο ηα επξήκαηα ηνπ Allen, απέδεημε φηη νη θξαηνχκελνη νη νπνίνη νινθιήξσζαλ έλα θχθιν ζπνπδψλ θαηά ηελ έθηηζε ηεο πνηλήο ηνπο είραλ κηθξφηεξν δείθηε ππνηξνπήο (26,4 %) ζε ζρέζε κε εθείλνπο πνπ δελ κεηείραλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία (44,6%). κνηα ν Batiuk ζε ζρεηηθή έξεπλα βξήθε φηη ν δείθηεο ππνηξνπήο ησλ θπιαθηζκέλσλ πνπ εκπιέθνληαλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ήηαλ ρακειφηεξνο (25%) απφ ηνλ αληίζηνηρν ηνπ ππφινηπνπ πιεζπζκνχ ηεο θπιαθήο (77%). Μάιηζηα ηφληζε ηελ επεξγεηηθή επίδξαζε πνπ αζθεί ζηε κείσζε ηνπ θηλδχλνπ ηεο ππνηξνπήο φρη ηφζν ε ζπκκεηνρή φζν θπξίσο ε νινθιήξσζε κηαο εθπαηδεπηηθήο πξνζπάζεηαο. Ο δείθηεο ππνηξνπήο ζηελ πεξίπησζε απηή βξέζεθε λα κεηψλεηαη θαηά 72%». Γεδνκέλνπ, κάιηζηα, ηνπ ρακεινχ πνζνζηνχ αιθαβεηηζκνχ ησλ θξαηνπκέλσλ ζηηο ειιεληθέο θπιαθέο, ε εθπαίδεπζε απνηειεί ηε ζεκαληηθφηεξε κνξθή αγσγήο, απνδεηθλχνληαο ηε ρξεζηκφηεηά ηεο θαη ζηελ κεηά ηε θπιαθή δσή (Αιεμηάδεο, 2001: 280). Χζηφζν, αλαζηαιηηθνί παξάγνληεο ζηηο ζεηηθέο ζπλέπεηεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ παξεκβάζεσλ είλαη ζαθψο νη ζπλέπεηεο ηνπ εγθιεηζκνχ. πσο εμάιινπ ε Πηηζειά (1999: 647) αλαθέξεη, «πην αξκφδνπζα ζηελ εγγελή αμηνπξέπεηα ηνπ αλζξψπνπ ζα ήηαλ 60

61 βέβαηα ε θαηάξγεζε θαη ζπλαθφινπζα ε αλππαξμία ησλ θπιαθψλ. Σν γεγνλφο φηη νη θπιαθέο απνηεινχλ δεδνκέλν ηεο ζεκεξηλήο δηεζλνχο πξαγκαηηθφηεηαο θαζηζηά ζεκαληηθή θαη αλαγθαία ηελ ελαζρφιεζε κε ηα πξνβιήκαηά ηνπο 77». Δπίζεο, αλαθνξηθά κε ην πξνθίι ηνπ απνθπιαθηζκέλνπ αηφκνπ, πξνεγνχκελεο αξλεηηθέο εκπεηξίεο κάζεζεο θαη απνηπρία παξαθνινχζεζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο απνηεινχλ ηξνρνπέδε ζηελ είζπξαμε ησλ σθειεηψλ ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο (Παπαηδαλάθε et al., 2005, Γεκεηξνχιε et al., 2006). Μάιηζηα ζθεπηηθηζηέο ζεσξνχλ πσο ε ελδντδξπκαηηθή εθπαίδεπζε δεκηνπξγεί θαιχηεξα «εθπαηδεπφκελνπο εγθιεκαηίεο» (πηλέιιε, 2009). πσο θαη νπνηαδήπνηε άιιε δξάζε γηα ηελ νπνία απαηηείηαη έμσζελ παξέκβαζε απφ θάπνηα θνηλσληθή νκάδα, έηζη θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο εθπαηδεπηηθήο παξέκβαζεο κέζα ζε θπιαθέο ηζρχεη ε «κνηξαία» ζχγθξνπζε δχν δηαθνξεηηθψλ θφζκσλ: ηνπ απειεπζεξσηηθνχ ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηνπ ηηκσξεηηθνχ πιαηζίνπ ηεο θπιαθήο. Αλ ε εθπαίδεπζε είλαη αλζξσπηζηηθά πξνζαλαηνιηζκέλε, πξνζαξκνζκέλε ζηηο αηνκηθέο αλάγθεο ηνπ θξαηνπκέλνπ θαη πξνζθέξεηαη απφ θαηάιιεινπο εθπαηδεπηηθνχο, ηφηε δχλαηαη λα κεηψζεη ηνπο παξάγνληεο θηλδχλνπ ππνηξνπήο ησλ θξαηνπκέλσλ (πηλέιιε, 2009). Γεληθφηεξα, θαίλεηαη πσο ε εθπαίδεπζε δχλαηαη λα αλνίμεη έλα δίαπιν επηθνηλσλίαο ζην πεξηνξηζηηθφ πεξηβάιινλ ηεο θπιαθήο, απνθνξηίδνληαο ζπλαηζζεκαηηθά θαη πλεπκαηηθά ηνλ θξαηνχκελν. Έηζη, ιεηηνπξγεί αληηζηαζκηζηηθά ζηηο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ηνπ εγθιεηζκνχ, αιιά θαη σο αξσγφο γηα θνηλσληθή επάλνδν ησλ απνθπιαθηζκέλσλ. 4.2 Το δικαίωμα του κρατουμένου ςτην εκπαίδευςη ςε διεθνέσ και ευρωπαΰκό επίπεδο Ηζηνξηθά, ε εθπαίδεπζε ησλ θξαηνπκέλσλ είρε θπξίσο ζξεζθεπηηθφ πεξηερφκελν, εμππεξεηψληαο ηε θηινζνθία ηνπ αλακνξθσηηθνχ πξνηχπνπ θνηλσληθήο 77 -ζ.ζ.: ησλ θξαηνπκέλσλ- 61

62 επαλέληαμεο ησλ θξαηνπκέλσλ. Σνλ 18 ν αη. σξηκάδεη ε ηδέα ηεο εθπαίδεπζεο ζηε θπιαθή σο κέζν γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο θνηλσληθήο επαλέληαμεο ηνπ απνθπιαθηδνκέλνπ, ζηε θπιαθή Elmira ηεο Νέαο Τφξθεο, απφ ηνλ δηνηθεηή ηεο, Zebulon Brockway (Γεκεηξνχιε et al., 2006: 199, Γαιαλνπνχινπ, 2010). Έθηνηε, ε εθπαίδεπζε ησλ θξαηνπκέλσλ αλάγεηαη ζε δηθαίσκα, αληαλαθιψληαο ηελ πξνζέγγηζε ηνπ δηθαηηθνχ πξνηχπνπ θνηλσληθήο επαλέληαμεο πνπ ζέηεη ηνλ θξαηνχκελν ππνθείκελν δηθαησκάησλ. ε δηεζλέο επίπεδν, ηα πξψηα ςήγκαηα ζσθξνληζηηθήο εθπαίδεπζεο αθνξνχζαλ ηνπο αλήιηθνπο θξαηνπκέλνπο. Έηζη, ην 1934 νη Καλφλεο γηα ηε Μεηαρείξηζε ησλ Φπιαθηζκέλσλ ηεο Κνηλσλίαο ησλ Δζλψλ κηινχλ γηα ηελ αλάγθε αλακφξθσζεο ησλ λεαξψλ θξαηνπκέλσλ κέζσ ηεο δηδαζθαιίαο (άξ. 28), ελψ νη ηνηρεηψδεηο Καλφλεο γηα ηε Μεηαρείξηζε ησλ Φπιαθηζκέλσλ (1957) ησλ Ζ.Δ. κεξηκλνχλ γηα ηελ επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε θαη ηελ εθπαίδεπζε λεαξψλ θξαηνπκέλσλ. Δπηπιένλ, ζηνπο Καλφλεο ηνπ Πεθίλνπ 78 (1985) ε παξνρή παηδείαο θαη επαγγεικαηηθψλ δεμηνηήησλ αλάγεηαη ζε ζθνπφ ηεο κεηαρείξηζεο ησλ θξαηνπκέλσλ, ψζηε λα ηνπο βνεζήζνπλ λα αλαιάβνπλ επνηθνδνκεηηθνχο θαη παξαγσγηθνχο ξφινπο ζηελ θνηλσλία (Πηηζειά, 1999). ηελ Δπξψπε, απφ ην 1976 ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο επηζεκαίλεη ηελ αλαγθαηφηεηα επαηζζεηνπνίεζεο ηνπ θνηλνχ γηα ηε δεκηνπξγία ελφο επλντθνχ θνηλσληθνχ θιίκαηνο γηα ηελ επαλέληαμε ησλ θξαηνπκέλσλ 79. ηε χζηαζε (87) 3 80 κε ηίηιν: «Δπξσπατθνί σθξνληζηηθνί Καλφλεο», επηρεηξείηαη ε αλάδεημε ηεο ηζφηηκεο κεηαρείξηζεο εξγαζίαο-εθπαίδεπζεο ζηηο θπιαθέο. Δπηπιένλ, ζηφρνο ηεο παξνρήο κφξθσζεο ζηνπο θξαηνπκέλνπο απνηειεί ε ελίζρπζε ηεο πηζαλφηεηαο γηα θνηλσληθή επαλέληαμε, ε εζηθή ππνζηήξημε, ε βειηίσζε ηεο ζπκπεξηθνξάο θαη ε ζπκβνιή ζηε δηαηήξεζε ηνπ απηνζεβαζκνχ (Αιεμηάδεο, 1998: ). Χζηφζν, ην δήηεκα ηεο εθπαίδεπζεο ησλ θξαηνπκέλσλ ηίζεηαη απηνχζηα κε ηελ χζηαζε (89) 12 ηεο Δπηηξνπήο Τπνπξγψλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο, κε ηίηιν: «Ζ εθπαίδεπζε ζηε θπιαθή» (Αιεμηάδεο, 1998, 2001). 78 Ή «ηνηρεηψδεηο Καλφλεο γηα ηελ Απνλνκή Γηθαηνζχλεο ζε Αλειίθνπο» 79 Απφθαζε (76) 2, αξ Καλφλεο 71.5,

63 ηε χζηαζε γίλεηαη ιφγνο γηα ηελ εθπαίδεπζε ζηε θπιαθή σο έλα δηθαίσκα ζεκειηψδεο ηνπ θξαηνπκέλνπ, ην νπνίν ην θξάηνο πξέπεη λα πξνζηαηεχεη θαη λα εληζρχεη. Θεσξείηαη δε, φηη ε εθπαίδεπζε ζηε θπιαθή είλαη έλαο ζεκαληηθφο δξφκνο γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο επηζηξνθήο ηνπ θξαηνπκέλνπ ζηελ θνηλφηεηα. Έηζη, ην πκβνχιην πξνζθαιεί ηηο εζληθέο θπβεξλήζεηο λα αλαπηχμνπλ πξνγξάκκαηα εθπαίδεπζεο εληφο ησλ θπιαθψλ, κε ζθνπφ ηελ πνιχπιεπξε κάζεζε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ θξαηνπκέλνπ. Δπίζεο, ην θξάηνο θαιείηαη λα εθνδηάζεη ηηο θπιαθέο κε ην θαηάιιειν πιηθφ θαη λα δηακνξθψζεη θαηάιιεινπο ρψξνπο εθπαίδεπζεο (βηβιηνζήθεο, άζιεζε, ςπραγσγία). Παξάιιεια, ζπληζηάηαη ην «άλνηγκα» ηεο θπιαθήο θαη ε ελίζρπζε ηεο έμσζελ εθπαηδεπηηθήο παξέκβαζεο αιιά θαη αληίζηξνθα, ε ζπκκεηνρή ησλ θξαηνπκέλσλ ζε εθπαίδεπζε έμσ απφ ηε θπιαθή (ibid, 1998, 2001). Χο πξνο ηελ εθαξκνγή ηεο ζπγθεθξηκέλεο χζηαζεο επηβεβαηψλεηαη γεληθά φηη «ζε φιεο αλεμαηξέησο ηηο ρψξεο- κέιε ηεο Δ.Δ. πξνβιέπνληαη καζήκαηα αιθαβεηηζκνχ θαη επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο κε παξνρή αλαγλσξηζκέλσλ ηίηισλ ζπνπδψλ» (Γαζθαιάθε et al., 1996: 395). Δηδηθφηεξα, ππάξρνπλ ρψξεο, φπσο ε Γαλία, ην Βέιγην θαη ην Λνπμεκβνχξγν, φπνπ πξνβιέπεηαη θαη ε δηδαζθαιία καζεκαηηθψλ θαη μέλσλ γισζζψλ, ηα καζήκαηα φκσο απηά ζε πνιιά θαηαζηήκαηα νξγαλψλνληαη απφ ηδησηηθνχο θνξείο πνπ πξνζθέξνπλ ηηο ππεξεζίεο ηνπο εζεινληηθά. Σα «εχζεκα» ηεο νξγάλσζεο θαη δηαρείξηζεο ηεο (επαγγεικαηηθήο) εθπαηδεπηηθήο ζσθξνληζηηθήο πνιηηηθήο ιακβάλεη ε Γαλία. Δπηπιένλ, ζηελ Ηηαιία ε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε είλαη ππνρξεσηηθή, ελψ ζηελ Ηζπαλία ην 70% πεξίπνπ ησλ εγθιείζησλ επσθεινχληαη απφ δηεπθνιχλζεηο φπσο νη ζπνπδέο δηα αιιεινγξαθίαο. (ibid, 1996). Θα πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ζηε βηβιηνγξαθία, ε επηζθφπεζε θαλφλσλ γηα ηελ εθπαίδεπζε (ελήιηθσλ) θξαηνπκέλσλ δελ πεξηιακβάλεη θαλνληζηηθέο πξσηνβνπιίεο ηεο Δ.Δ. Ο ιφγνο είλαη φηη ζηελ Δ.Δ. ε εθπαίδεπζε θξαηνπκέλσλ δελ αληηκεησπίδεηαη σο απηφλνκν πεδίν πνιηηηθήο, αιιά σο έλαο ζπγθεξαζκφο ησλ πνιηηηθψλ θνηλσληθήο έληαμεο Δ.Κ.Ο. γεληθφηεξα θαη εθαξκνγήο ησλ αξρψλ ηεο δηα βίνπ κάζεζεο θαη εθπαίδεπζεο ελειίθσλ επξχηεξα 81. Λφγσ φκσο ηεο έιιεηςεο ελφο εληαίνπ επξσπατθνχ 81 Βέβαηα ε Δ.Δ. απνδίδεη κεγάιε ζεκαζία ζηελ πξνψζεζε ηεο δηα βίνπ κάζεζεο ζε φιν ην θάζκα ηνπ δεκφζηνπ θαη ηδησηηθνχ ηνκέα θαη ζε φιεο ηηο ειηθηαθέο νκάδεο. Ήδε απφ ην πκβνχιην ηεο Ληζαβφλαο ην 2000 ε εθπαίδεπζε θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο απνηειεί κηα αξρή πνπ δηαπλέεη ηε ζηξαηεγηθή γηα 63

64 θνηλσληθνχ κνληέινπ ζηε ζχγρξνλε Δ.Δ. (αθειιαξφπνπινο, 2001, Καηξνχγθαινο, 2004, Φεξψλαο, 2010), ε εθαξκνγή ησλ επηκέξνπο ζηξαηεγηθψλ έγθεηηαη ζηελ αληαπφθξηζε ησλ θξαηψλ-κειψλ ζε αλάινγεο δηεζληθέο ζπλεξγαζίεο. Ζ βαζηθή κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε ζηεξίδεηαη ζηελ αμηνπνίεζε ηεο ιεγφκελεο «Αλνηρηήο Μεζφδνπ πληνληζκνχ» 82, σο εξγαιείνπ soft law πνιηηηθήο 83, αληαιιαγήο εκπεηξηψλ θαη εθαξκνγήο θαιψλ πξαθηηθψλ, ζην πιαίζην κηαο απνθεληξσκέλεο πξνζέγγηζεο ζχκθσλεο κε ηελ αξρή ηεο επηθνπξηθφηεηαο. Μέξνο απηήο ηεο πνιηηηθήο επελδχεηαη ζηελ πξνζπάζεηα πξνψζεζεο ηεο εθπαίδεπζεο θαη επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο ησλ Δ.Κ.Ο. (Σζίγθαλνπ, 1998: 250). Απηφ θαίλεηαη απφ ην ζχλνιν ησλ δξάζεσλ ηηο νπνίεο ζπγρξεκαηνδνηεί ην Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν (Δ.Κ.Σ.), φπσο, ελδεηθηηθά αλαθέξνληαη (Δ.Τ..Δ.Κ.Σ., ρ.ρ.): o πλνδεπηηθέο- Τπνζηεξηθηηθέο Τπεξεζίεο (.Τ.Τ.). o Καηάξηηζε. o Πξνψζεζε ζηελ απαζρφιεζε. o Δθκάζεζε ειιεληθήο γιψζζαο (γηα αιινδαπνχο). o Οινθιεξσκέλεο παξεκβάζεηο 84 απαζρφιεζε,.τ.τ.). (πξνθαηάξηηζε, θαηάξηηζε, πξνψζεζε ζηελ ηελ απαζρφιεζε. πγθεθξηκέλα, ζην Τπφκλεκα ζρεηηθά κε ηελ εθπαίδεπζε θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο (Δπξ. Δπηηξνπή, 2000) ηνλίδεηαη ε αλαγθαηφηεηα ελίζρπζεο ηεο δηα βίνπ κάζεζεο. Αιιά θαη ζηελ Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο ην 2001 ηίζεληαη θαηεπζχλζεηο πξνο ηα θξάηε κέιε γηα ηελ πξνψζεζε ηεο αηδέληαο πνιηηηθήο ζηνλ ηνκέα ηεο δηα βίνπ κάζεζεο. Ζ εθπαίδεπζε ελειίθσλ απνηειεί αλαπφζπαζην κέξνο απηήο, σζηφζν, δε γίλεηαη ηδηαίηεξε αλαθνξά ζηελ νκάδα ησλ θπιαθηζκέλσλ-απνθπιαθηζκέλσλ. 82 ηελ Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο COM(2002) 143: ηειηθφ, ζ. 10, βξίζθεηαη κηα ζχληνκε πεξηγξαθή ηνπ ηξφπνπ εθαξκνγήο ηεο Α.Μ.. θαη ζπγθεθξηκέλα ε Α.Μ.. «νξίζηεθε σο έλαο ηξφπνο δηάδνζεο ησλ θαιχηεξσλ πξαθηηθψλ θαη επίηεπμεο κεγαιχηεξεο ζχγθιηζεο πξνο ηνπο ζηφρνπο ηεο ΔΔ θαη ελίζρπζεο ησλ θξαηψλ µειψλ γηα λα αλαπηχμνπλ ζηαδηαθά ηηο δηθέο ηνπο πνιηηηθέο ζχκθσλα µε ηνπο ζηφρνπο απηνχο. Πεξηιακβάλεη ηνλ θαζνξηζµφ θνηλψλ θχξησλ ζηφρσλ, ηε ζπκθσλία ζε ξεαιηζηηθνχο ζηφρνπο, ηε κεηάθξαζε ηνπο ζε εζληθέο πνιηηηθέο µέζσ εζληθψλ πξνγξακκάησλ θαη ηέινο, ζην πιαίζην κηαο δηαδηθαζίαο ακνηβαίαο κάζεζεο, ηελ πεξηνδηθή παξαθνινχζεζε βάζεη δεηθηψλ πνπ έρνπλ ζπκθσλεζεί θαη νξηζηεί απφ θνηλνχ». 83 Γει. πνιηηηθήο πνπ ζέηεη γεληθέο θαηεπζχλζεηο θαη ζηφρνπο γηα ηα θξάηε-κέιε. 84 ην Δ.Π. «Καηαπνιέκεζε ηνπ απνθιεηζκνχ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο» ηνπ Β Κνηλνηηθνχ Πιαηζίνπ ηήξημεο ( ), αλαπηχρζεθαλ δξάζεηο νινθιεξσκέλσλ παξεκβάζεσλ. Ο πξνζαλαηνιηζκφο απηψλ ζπκθσλεί κε ηελ άξζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ κε φξνπο θνηλσληθφ-νηθνλνκηθνχο, ζεσξψληαο πσο ε ελίζρπζε.τ.τ. ζε βάξνο ηεο θαηάξηηζεο είλαη πξνο φθεινο ηεο έληαμεο ησλ Δ.Κ.Ο. ζηελ αγνξά εξγαζίαο (Γησξγνχιαο, 2002). 64

65 o Δλίζρπζε επηρεηξήζεσλ γηα ηελ αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ αξσγήο Δ.Κ.Ο. ζην πιαίζην ηεο εηαηξηθήο θνηλσληθήο επζχλεο. o Δλίζρπζε ηεο πξφζβαζεο θαη ηεο ζπκκεηνρήο φισλ ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη θαηαπνιέκεζε ηεο ζρνιηθήο δηαξξνήο, κε έκθαζε ζηα άηνκα κε αλαπεξία (Α.κεΑ.) θαη ηηο ινηπέο Δ.Κ.Ο. o Γηεχξπλζε ηνπ θνηλσληθνχ ραξαθηήξα θαη ξφινπ ηεο αξρηθήο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο ζην πιαίζην ηεο αλάπηπμεο εηδηθψλ δνκψλ θαη πξνγξακκάησλ θαηάξηηζεο θαη ζηνρεπκέλε παξνρή ππνηξνθηψλ. Σέινο, αμίδεη λα γίλεη αλαθνξά ζην Πξφγξακκα «Grundtvig». Πξφθεηηαη γηα ηνκεαθφ ππνπξφγξακκα ηεο δξάζεο πνπ αλαιακβάλεη ε Δ.Δ. ζηε ζεκαηηθή ηεο Παηδείαο θαη Γηα Βίνπ Μάζεζεο (Δπξ.Κνηλνβνχιην, 2006). Καιχπηεη φιεο ηηο κνξθέο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ θαη κπνξεί λα ππνζηεξίμεη ηηο αθφινπζεο δξαζηεξηφηεηεο (EUROPA, 2009): Κηλεηηθφηεηα, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ πξνπαξαζθεπαζηηθψλ κέηξσλ, ηεο επαξθνχο επνπηείαο θαη ηεο ππνζηήξημεο ηεο θηλεηηθφηεηαο «Δηαηξηθέο ζρέζεηο Grundtvig» πνπ εζηηάδνπλ ζε ζέκαηα ακνηβαίνπ ελδηαθέξνληνο Πνιπκεξή ζρέδηα πνπ απνζθνπνχλ ζηε βειηίσζε ησλ ζπζηεκάησλ εθπαίδεπζεο ησλ ελειίθσλ κέζσ ηεο αλάπηπμεο θαη ηεο κεηαθνξάο θαηλνηνκίαο θαη θαιψλ πξαθηηθψλ «Γίθηπα Grundtvig», ζεκαηηθά δίθηπα εκπεηξνγλσκφλσλ θαη νξγαληζκψλ πλνδεπηηθά κέηξα European Prison Education Association (E.P.E.A.) Με αθνξκή ηε χζηαζε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο ην 1989, ην 1991 ηδξχζεθε ζηε ηνθρφικε ε Μ.Κ.Ο. «Δπξσπατθή Έλσζε γηα ηελ Δθπαίδεπζε ζηηο Φπιαθέο 85» (Δ.Δ.Δ.Φ.). Ζ Δ.Δ.Δ.Φ. δξαζηεξηνπνηείηαη ζε πάλσ απφ 41 ρψξεο θαη αξηζκεί πάλσ απφ 850 κέιε, ελψ βαζηθή ζηφρεπζε απνηειεί ε εθαξκνγή ησλ πζηάζεσλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο πάλσ ζην δήηεκα ηεο εθπαίδεπζεο ησλ θξαηνπκέλσλ (E.P.E.A., 2007). Δπηπιένλ, επηδηψθεηαη ε ππνζηήξημε φζσλ αζρνινχληαη κε ηελ εθπαίδεπζε ζηηο θπιαθέο, ε ζπλεξγαζία κε παξφκνηνπο νξγαληζκνχο θαζψο θαη 85 European Prison Education Association (E.P.E.A.) 65

66 ε πξνψζεζε ηεο έξεπλαο ζηνλ ηνκέα απηφ (Αιεμηάδεο, 2001: 280). Απφ ην 1999 ε Δ.Ρ.Δ.Α. αλαγλσξίδεηαη σο ε επίζεκε επξσπατθή θσλή γηα ηελ εθπαίδεπζε ζηηο θπιαθέο. Ζ Δ.Ρ.Δ.Α. δεκνζηνπνηεί ηηο δξάζεηο ηεο θαη αλαπηχζζεη πξνβιεκαηηζκνχο κέζα απφ ζπλέδξηα θαη δηεζλείο δηαζθέςεηο (E.P.E.A., 2011). Ζ έδξα ηεο Δ.Δ.Δ.Φ. απφ ην 2007 είλαη ε Ννξβεγία, ελψ δηαζέηεη παξαξηήκαηα ζε άιιεο ρψξεο, φπσο ε Γαιιία, Ηξιαλδία, Μάιηα, Ννξβεγία, Οπγγαξία, θσηία. Μεηαμχ απηψλ είλαη θαη ε Διιάδα. Ζ δεκηνπξγία ηνπηθψλ παξαξηεκάησλ πξνζαλαηνιίδεηαη ζηελ πξνψζεζε ησλ ζηφρσλ ηεο Δ.Ρ.Δ.Α. ζε ηνπηθφ επίπεδν θαη κε βάζε ηεο εζληθέο ηδηαηηεξφηεηεο. ηελ Διιάδα, ην παξάξηεκα ηεο Δ.Δ.Δ.Φ. δεκηνπξγήζεθε ην 2007 κε 24 αξρηθά κέιε. ήκεξα αξηζκεί πάλσ απφ 40 κέιε, δηαζέηεη εθιεγκέλν Γ.., απφ κέιε ηεο Δ.Ρ.Δ.Α., ην νπνίν δξαζηεξηνπνηείηαη κέζα απφ νκηιίεο θαη projects (Γαιαλνπνχινπ, 2010). Παξάδεηγκα απνηέιεζε ην project πνπ αθνξνχζε ηε ζπλεξγαζία κεηαμχ Διιάδαο- Ηξιαλδίαο. πγθεθξηκέλα, ην Γπκλάζην & Λχθεην πνπ ιεηηνπξγεί ζην Δ.Κ.Κ.Ν. Απιψλα ζπκκεηείρε ζε Δπξσπατθφ πξφγξακκα κε ηίηιν: Virtual European Prison School (V.E.P.S.), απνθχεκα ηνπ νπνίνπ απνηέιεζε ε δεκηνπξγία ελφο βηβιίνπ 86 γηα ηνλ εθπαηδεπηή πνπ ζα πξνεηνηκάζεη θξαηνπκέλνπο γηα ηελ απνθπιάθηζε θαη κε ζθνπφ λα θηάζεη ζε φινπο ηνπο θνξείο θαη ηα σθξνληζηηθά Καηαζηήκαηα ηεο ρψξαο (E.P.E.A. Hellas, 2009). 4.3 Ο θεςμόσ τησ εκπαίδευςησ ςτισ ελληνικέσ φυλακέσ ηελ Διιάδα, ην δηθαίσκα ζηελ εθπαίδεπζε είλαη θαηνρπξσκέλν ζπληαγκαηηθά 87. Δπηπιένλ, ζην άξ. 35 ηνπ λένπ σθξ.κ. γίλεηαη αλαθνξά ζην δήηεκα ηεο εθπαίδεπζεο ησλ θξαηνπκέλσλ. πγθεθξηκέλα αλαθέξεηαη φηη ε εθπαίδεπζε ησλ θξαηνπκέλσλ απνβιέπεη ζηελ απφθηεζε ή ζπκπιήξσζε εθπαίδεπζεο φισλ ησλ βαζκίδσλ, θαζψο θαη ζηελ επαγγεικαηηθή θαηάξηηζή ηνπο 88. Γηα ην ζθνπφ απηφ ιεηηνπξγεί κέζα ζην θαηάζηεκα, φπνπ είλαη δπλαηφ, κνλνζέζην δεκνηηθφ ζρνιείν, 86 Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 26/8/ Άξ.16, παξ. 4.: «ινη νη Έιιελεο έρνπλ δηθαίσκα δσξεάλ παηδείαο, ζε φιεο ηηο βαζκίδεο ηεο, ζηα θξαηηθά εθπαηδεπηήξηα. Σν Κξάηνο εληζρχεη ηνπο ζπνπδαζηέο πνπ δηαθξίλνληαη, θαζψο θαη απηνχο πνπ έρνπλ αλάγθε απφ βνήζεηα ή εηδηθή πξνζηαζία, αλάινγα κε ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο» (Καξαηδά, 2006: 617). 88 Άξ. 35, παξ.1, λ.2776/99. 66

67 ππαγφκελν ζην Τπ. Π.Γ.Β.Μ.Θ. θαη ξπζκηδφκελν απφ ηηο θείκελεο δηαηάμεηο πεξί δεκνζίσλ ζρνιείσλ 89, ελψ ε πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε είλαη ππνρξεσηηθή γηα ηνπο λεαξνχο θξαηνπκέλνπο 90. Αξκφδην φξγαλν νξίδεηαη ηo πκβνχιην ηεο Φπιαθήο πνπ νξγαλψλεη, κε ηε ζπλεξγαζία αξκφδησλ θνξέσλ, πξνγξάκκαηα επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο, καζεηείαο ή εμεηδίθεπζεο 91. πγθεθξηκέλα, ηo πκβνχιην Φπιαθήο κεξηκλά γηα ηε δεκηνπξγία πξνγξακκάησλ, εθφζνλ ππάξρεη αλάγθε, φπσο: α) Γηα αλαιθάβεηνπο, β) ρνιείνπ Γεχηεξεο Δπθαηξίαο, γ) Δπαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο, δ) Ξέλσλ γισζζψλ 92. ε ζρέζε κε ηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ, νη αλαιθάβεηνη ελήιηθεο ελζαξξχλνληαη λα παξαθνινπζνχλ καζήκαηα πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ή πξνγξάκκαηα επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο ή επηκφξθσζεο 93, ρσξίο επνκέλσο λα εμαλαγθάδνληαη πξνο ηνχην, αλάγνληαο ηε ζρνιηθή εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε ζε δηθαίσκα εζεινληηθήο ζπκκεηνρήο. πγθεθξηκέλα, ζε θάζε θαηάζηεκα νξγαλψλνληαη πξνγξάκκαηα εθπαίδεπζεο θαη επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο νιηγνκειψλ νκάδσλ θξαηνπκέλσλ ζε ζπλεξγαζία κε εηδηθά θέληξα θαηάξηηζεο, ππφ ηελ επίβιεςε ηνπ ηκήκαηνο θνηλσληθήο εξγαζίαο, ηνπ θνηλσληνιφγνπ θαη ηνπ πκβνχινπ Δθπαίδεπζεο, εάλ ππεξεηεί. ε θάζε πεξίπησζε δηαηίζεηαη ηνπιάρηζηνλ έλαο θχιαθαο γηα ηε ζπλνδεία θαη ηελ επίβιεςε ησλ θξαηνπκέλσλ 94. Σα πξνγξάκκαηα δηεμάγνληαη ζε θαηάιιειε αίζνπζα, εληφο ή εθηφο ησλ ρψξσλ θξάηεζεο 95, ζηνηρείν ην νπνίν ζπληειεί ζην ζπκβνιηθφ θαη θπξηνιεθηηθφ «άλνηγκα» ηεο θπιαθήο. Πξνο δηεπθφιπλζε, φζνη έρνπλ ζπκπιεξψζεη ηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε κπνξνχλ λα ζπλερίζνπλ ηηο ζπνπδέο ζηε δεπηεξνβάζκηα ή ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε κε ην ζεζκφ ησλ εθπαηδεπηηθψλ αδεηψλ 96. Γηα ηελ απξφζθνπηε πινπνίεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, θαηά ην ρξφλν ηεο εθπαίδεπζεο 89 Άξ. 35, παξ.2, εδ.1, λ.2776/ Άξ. 35, παξ. 5, λ.2776/99. Γηα ηνπο λεαξνύο θξαηνπκέλνπο πξνβιέπεη ζρεηηθά ν εζσηεξηθφο θαλνληζκφο ιεηηνπξγίαο ησλ εηδηθψλ θαηαζηεκάησλ θξάηεζεο λέσλ (Τ.Α / ). 91 Άξ. 35, παξ. 2, εδ.2, λ.2776/ Άξ. 20, παξ. 3, Τ.Α / Άξ. 35, παξ. 5, εδ.2, λ.2776/ Άξ. 20, παξ. 1, Τ.Α / Άξ. 20, παξ. 2, Τ.Α / Άξ. 20, παξ. 6, Τ.Α / Χζηφζν, ε ρνξήγεζή ηνπο γίλεηαη κε εμαηξεηηθή θεηδψ: π.ρ., ζην Δ.Κ.Κ.Ν.Α., εθαξκφζηεθε, κέρξη ην 2006, ζε 2 κφλν θξαηνπκέλνπο, ν έλαο γηα λα δψζεη εμεηάζεηο ζην Η.Δ.Κ. θαη ν άιινο ζην Σ.Δ.Η. φπνπ είραλ εηζαρζεί πξηλ ηε ζχιιεςή ηνπο (Απεηξαλζίηνπ, 2006: 12). 67

68 νη εξγαζίεο πνπ αλαηίζεληαη ζηνλ θξαηνχκελν είλαη θαηά ην δπλαηφ ζπλαθείο κε ην αληηθείκελν ηεο εθπαίδεπζήο ηνπ 97. Γηα ηελ εμψ- ηδξπκαηηθή εθπαίδεπζε πξνβιέπεηαη φηη ε ζπλέρηζε ησλ ζπνπδψλ ησλ θξαηνπκέλσλ εθηφο θαηαζηήκαηνο γίλεηαη ζε αλαγλσξηζκέλα θαη πηζηνπνηεκέλα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα θαη ζρνιέο ζηηο νπνίεο είλαη εγγεγξακκέλνη. Ζ εγγξαθή θαη θνίηεζε ή καζεηεία ζηα ηδξχκαηα απηά θαη ζε ζρνιέο νπνηαζδήπνηε βαζκίδαο εμαζθαιίδεηαη κε ηε ρνξήγεζε εθπαηδεπηηθψλ αδεηψλ. Ζ θαιή ρξήζε ηεο εθπαηδεπηηθήο άδεηαο ειέγρεηαη απφ ην εηδηθεπκέλν επηζηεκνληθφ πξνζσπηθφ θαη ηνλ εηζαγγειέαεπφπηε 98. πσο θαίλεηαη, ν σθξ.κ. πξνζεγγίδεη ην δήηεκα ηεο εθπαίδεπζεο θξαηνπκέλσλ κε νπδεηεξφηεηα. Πξφθεηηαη γηα κηα ζηξνθή ζηε θηινζνθηθή βάζε ηεο εθπαηδεπηηθήο ζσθξνληζηηθήο πνιηηηθήο πνπ μεθίλεζε ζηε Μεηαπνιίηεπζε. Σνχηε ε δηαπίζησζε ζπλάδεη κε ηε ζχγρξνλε πξνζέγγηζε ηνπ θαηνρπξσκέλνπ δηθαηψκαηνο ζηελ εθπαίδεπζε εληφο ηεο θπιαθήο ε νπνία έρεη πιένλ αληηθαηαζηήζεη ην σθειηκηζηηθφ πξφηππν αλακφξθσζεο ησλ θξαηνπκέλσλ (Παπαζαλαζίνπ, 2010: 19). Παιαηφηεξα, ζεκαληηθφ πξφβιεκα απνηεινχζε ην ζέκα ηεο πξνζθνξάο ζέζεσλ εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο εληφο ησλ θπιαθψλ. Οη εγθαηαζηάζεηο ησλ θπιαθψλ, νη ειιείςεηο ζε πξνζσπηθφ, νη ζπρλέο κεηαγσγέο θξαηνπκέλσλ αιιά θαη ε κεησκέλε πξνζθνξά πξνγξακκάησλ απφ ηελ πιεπξά ηεο πνιηηείαο, απνηέιεζαλ νπξαγνχο ζηελ πξνζπάζεηα εηζαγσγήο εθπαηδεπηηθψλ δηαδηθαζηψλ ζηηο ειιεληθέο θπιαθέο (Πηηζειά, 1999). Με ηνλ λέν σθξ.κ. επηρεηξείηαη ε εμνκάιπλζε απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ, φπσο π.ρ. φηη ε εθπαίδεπζε ησλ θξαηνπκέλσλ δελ αλαζηέιιεηαη ζε πεξίπησζε κεηαγσγήο ή επηβνιήο πεηζαξρηθήο πνηλήο, φηαλ ηνχην είλαη δπλαηφ. Αλ επηβιεζεί πεηζαξρηθφο πεξηνξηζκφο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ θξαηνπκέλνπ, ε έθηηζε ηνπ κέηξνπ κπνξεί λα γίλεη θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δηαθνπψλ ή αξγηψλ 99. Δπηπξφζζεηα, ζεκαληηθφ απφ-ζηηγκαηηζηηθφ ζηνηρείν απνηειεί ε πξφβιεςε φηη νη παξερφκελνη ηίηινη ζπνπδψλ είλαη ηζφηηκνη κε ηνπο αληίζηνηρνπο ησλ ζρνιψλ ηεο 97 Άξ. 20, παξ. 7, Τ.Α / Άξ. 20, παξ. 4, Τ.Α / Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα ηνπο αλήιηθνπο θαη λεαξνχο θξαηνπκέλνπο (Τ.Α / ). 99 Άξ. 35, παξ. 9, λ.2776/99. 68

69 ίδηαο βαζκίδαο εθπαίδεπζεο, ρσξίο λα πξνθχπηεη απφ ην θείκελφ ηνπο φηη απνθηήζεθαλ ζε θαηάζηεκα θξάηεζεο 100. Δμίζνπ ζεκαληηθή είλαη ε ξχζκηζε γηα ηελ εμίζσζε ηεο εξγαζίαο κε ηελ παξαθνινχζεζε εθπαηδεπηηθψλ θχθισλ ζπνπδψλ, αλαθέξνληαο φηη ζε πεξίπησζε επηηπρνχο απνπεξάησζεο νινθιεξσκέλνπ θχθινπ ζπνπδψλ ηξίκελεο ηνπιάρηζηνλ δηάξθεηαο ν θξαηνχκελνο δηθαηνχηαη λα ηχρεη επεξγεηηθνχ ππνινγηζκνχ εκεξψλ πνηλήο 101. Γεληθφηεξα ζεσξείηαη φηη φια απηά ηα ρξφληα έρεη θαηαβιεζεί αμηφινγε πξνζπάζεηα γηα ηελ πξνζηαζία θαη παξνρή ηνπ αγαζνχ ηεο εθπαίδεπζεο ζηνπο θξαηνπκέλνπο (Γεκεηξνχιε et al., 2006), άξα θαη ελίζρπζεο ηεο πξνζπάζεηαο γηα ηελ επαλέληαμή ηνπο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία, κέζσ εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ. 100 Άξ. 35, παξ. 3, λ.2776/ Άξ. 35, παξ. 8, λ.2776/99 69

70 Κεφάλαιο 5 ο 5 Η εκπαίδευςη ενήλικων κρατουμένων ωσ ςτοιχείο κοινωνικήσ επανένταξησ 5.1 Η εκπαίδευςη ενήλικων κρατουμένων Οη θπιαθηζκέλνη αλήθνπλ, φπσο είδακε, ζηηο ιεγφκελεο «εππαζείο» θνηλσληθά νκάδεο πιεζπζκνχ (Δ.Κ.Ο.). Τπάξρνπλ νξηζκέλνη παξάγνληεο νη νπνίνη ζεσξνχληαη πσο δξνπλ αλαζηαιηηθά θαη δπζρεξαίλνπλ ηελ έληαμε θαη παξακνλή ησλ θξαηνπκέλσλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία (Σζηκπνπθιή, Φίιηπο, 2008: 127). Θα κπνξνχζακε λα αλαθέξνπκε νξηζκέλνπο, φπσο: Οη κεησκέλεο επθαηξίεο απαζρφιεζεο κεηά ηελ νινθιήξσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Ζ πεξηνξηζκέλε πξνζβαζηκφηεηα ζηα πξνγξάκκαηα γηα νξγαλσηηθνχο ιφγνπο, έιιεηςε ελεκέξσζεο θ.ά. Ζ αλαληηζηνηρία ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ κε ηηο ζχγρξνλεο αλάγθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Ζ αζπλέρεηα θαη ε απνζπαζκαηηθφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ δξάζεσλ πνπ ζπρλά εμαξηψληαη απφ ηε ρξεκαηνδφηεζε ησλ επξσπατθψλ ηακείσλ. Ζ έιιεηςε έληαμεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζε έλα ζπλεθηηθφ δίθηπν παξνρήο θαη ςπρνθνηλσληθήο ζηήξημεο γηα ηελ νκαιφηεξε θνηλσληθή ηνπο έληαμε. Ζ έιιεηςε νηθνγελεηαθήο ππνζηήξημεο γηα ηε ζπκκεηνρή είηε ιφγσ κε χπαξμεο νηθνγελεηαθψλ δεζκψλ, είηε ιφγσ ησλ ραιαξψλ ζρέζεσλ κεηαμχ ηνπ θνηλσληθά απνθιεηζκέλνπ αηφκνπ θαη ηνπ ζηελνχ θαη επξχηεξνπ νηθνγελεηαθνχ πεξηβάιινληνο. 70

71 Ζ πξνεγνχκελε αξλεηηθή, ζπλήζσο εκπεηξία απφ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, ε νπνία ζπλήζσο πξνβάιιεηαη ππνζπλείδεηα (ή θαη ζπλεηδεηά) πξνο ηνλ εθπαηδεπηή ή ηνλ εθπαηδεπηηθφ θνξέα. πσο θαίλεηαη, νη παξάγνληεο αλαθέξνληαη ζηα πξνβιήκαηα αλαληηζηνηρίαο πξνζθνξάο θαη δήηεζεο εξγαζίαο, ζηα αηνκηθά θαη νηθνγελεηαθά πξνβιήκαηα ηνπ εθπαηδεπφκελνπ-θξαηνπκέλνπ θαη ζηα πξνβιήκαηα ζεζκηθήο νξγάλσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Έηζη, αλαδχεηαη ε εμαηξεηηθή πνιππινθφηεηα ηνπ εγρεηξήκαηνο ηεο επαλέληαμεο ησλ απνθπιαθηζκέλσλ, θαζψο απνδεηθλχεηαη ε πνιππαξαγνληηθή θχζε ησλ ζπληζησζψλ πνπ επηδξνχλ θαηαιπηηθά ζην δήηεκα ηεο νκαιήο επαλφδνπ ηνπο ζηελ θνηλσλία. Χο εθ ηνχηνπ, ε πξνζπάζεηα επαλέληαμεο κέζα απφ ην ζεζκφ ηεο ζσθξνληζηηθήο εθπαίδεπζεο θαζίζηαηαη θπξηνιεθηηθά κία «πξφθιεζε», ηφζν γηα ηνπο δηακνξθσηέο πνιηηηθήο φζν θαη γηα ηνπο θνξείο πινπνίεζήο ηεο. Ζ πηλέιε (2009), αλαθέξεη ηνπο ζηφρνπο πνπ (ζα πξέπεη λα) έρεη ε ελδντδξπκαηηθή εθπαίδεπζε ψζηε λα θαηαζηεί κνριφο θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ απνθπιαθηζκέλσλ: Δμνκνίσζε ηεο ελδντδξπκαηηθήο εθπαίδεπζεο κε ηε δεκφζηα εθπαίδεπζε αιιά θαη κε ην status ηεο ελδντδξπκαηηθήο εξγαζίαο. Δλζάξξπλζε ηνπ θξαηνπκέλνπ γηα ηε ζπκκεηνρή ζε θάζε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Έκθαζε ζηνλ θξαηνχκελν (learner- centered) θαη ζηελ παξνρή ίζσλ επθαηξηψλ. πλζεηηθή δηδαζθαιία γλψζεσλ θαη θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ. Θέζε θαζεκεξηλψλ ζηφρσλ θαη επίηεπμήο ηνπο ή αμηνπνίεζε ηεο κε επίηεπμήο ηνπο. Δλζάξξπλζε γηα πηνζέηεζε θνηλσληθά απνδεθηψλ ζηφρσλ δσήο. Να ιακβάλεηαη ππφςε ην θνηλσληθφ, νηθνλνκηθφ θαη πνιηηηζκηθφ επίπεδν ηνπ θξαηνπκέλνπ. Παξνρή επθαηξηψλ γηα παξαθνινχζεζε καζεκάησλ, θαηά ην δπλαηφλ εθηφο θπιαθήο. 71

72 Γηεπθφιπλζε ηνπ θξαηνπκέλνπ ζηελ νξζή πξνζαξκνγή ζηε δσή ηεο θπιαθήο πξψηα θαη κεηά ηεο θνηλσλίαο, ζπάδνληαο ην θαχιν θχθιν «απνθιεηζκφοθπιάθηζε- απνθιεηζκφο». Ζ ζσθξνληζηηθή εθπαίδεπζε ρξεζηκνπνηεί νξηζκέλα ζεζκηθά εξγαιεία πνπ ρξεζηκεχνπλ σο κέζα θνηλσληθήο επαλφδνπ ησλ θξαηνπκέλσλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Ο Παπαζαλαζίνπ (2010), ηα θαηεγνξηνπνηεί ζηε ζρνιηθή εθπαίδεπζε θαη ηελ επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε. Καη ηα δχν πξνυπνζέηνπλ ηελ εζεινληηθή, φπσο είδακε, ζπκκεηνρή ησλ ελήιηθσλ θξαηνπκέλσλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Ζ εηδνπνηφο δηαθνξά κεηαμχ απηψλ έγθεηηαη ζην πεξηερφκελν ηεο παξερφκελεο εθπαίδεπζεο, θαζψο ζεσξείηαη φηη ε επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε, θαζψο είλαη πην εμεηδηθεπκέλε ζε έλα αληηθείκελν, δχλαηαη λα πξνζθέξεη κεγαιχηεξεο πηζαλφηεηεο εμεχξεζεο εξγαζίαο ζηνλ απνθπιαθηζκέλν, ζε ζρέζε κε ηε ζρνιηθή, αλ θαη ε ζρνιηθή ζεσξείηαη ε βάζε γηα ηελ επηκέηξεζε ησλ σθειεηψλ ηεο εμεηδηθεπκέλεο εθπαίδεπζεο (ibid, 2010: 23). Ζ ζρνιηθή εθπαίδεπζε ελειίθσλ ζηηο ειιεληθέο θπιαθέο πεξηιακβάλεη ην «κνληέξλν» ζεζκφ ησλ.γ.δ., ελψ ε επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε πξνζθέξεηαη κέζα απφ πνηθίινπο ζεζκηθνχο θνξείο ηνπ δεκφζηνπ, ηδησηηθνχ θαη Σξίηνπ ηνκέα. 5.2 Εκπαίδευςη και κατάρτιςη ςτο πλαίςιο του Εθνικού Στρατηγικού Πλαιςίου Αναφοράσ Με βάζε ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο ηεο Δ.Δ., ε εζληθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ Κνηλσληθή Πξνζηαζία θαη ηελ Κνηλσληθή Έληαμε απεηθνλίδεηαη ζηελ Δζληθή Έθζεζε ηξαηεγηθήο γηα ηελ Κνηλσληθή Πξνζηαζία θαη ηελ Κνηλσληθή Έληαμε Σνλίδεηαη φηη ζηε ζπγθεθξηκέλε ηξαηεγηθή δελ αλαπηχζζνληαη εζληθά πξνγξάκκαηα δξάζεο απνθιεηζηηθά γηα θπιαθηζκέλνπο-απνθπιαθηζκέλνπο, αιιά ε ζπγθεθξηκέλε Δ.Κ.Ο. εληάζζεηαη ζηελ επξχηεξε «νκάδα», πεξηιακβάλνληαο επίζεο Α.κεΑ., παιηλλνζηνχληεο, κεηαλάζηεο, πξφζθπγεο, καθξνρξφληα αλέξγνπο, αηηνχληεο άζπιν, 102 Ζ νπνία πεξηιακβάλεη ηα θείκελα ηνπ Δζληθνχ ρεδίνπ Γξάζεο γηα ηελ Κνηλσληθή Έληαμε , ηεο Δζληθήο Έθζεζεο ηξαηεγηθήο γηα ηηο πληάμεηο θαη ηεο Δζληθήο Έθζεζεο γηα ηελ Τγεία θαη ηε Μαθξνρξφληα Φξνληίδα

73 ζχκαηα trafficking, ζχκαηα ελδννηθνγελεηαθήο βίαο, νκάδεο κε πνιηηηζκηθέο ή/θαη ζξεζθεπηηθέο ηδηαηηεξφηεηεο, ρξήζηεο θαη πξψελ ρξήζηεο νπζηψλ, αλήιηθνπο παξαβάηεο, άζηεγνπο, άηνκα επξηζθφκελα ζε θαηάζηαζε θηψρεηαο θαη απεηινχκελα απφ θηψρεηα (Δ.Δ..Κ.Π.Κ.Δ., ). Καηά ηελ Γ πξνγξακκαηηθή πεξίνδν (Δ..Π.Α.), πινπνηνχληαη δξάζεηο εθπαίδεπζεο, θαηάξηηζεο θαη νινθιεξσκέλεο παξεκβάζεηο γηα ηελ θνηλσληθή έληαμε ησλ Δ.Κ.Ο. κέζσ ησλ Δ.Π.: Δ.Π. «Αλάπηπμε Αλζξώπηλνπ Γπλακηθνύ», πνπ αθνξά ηελ εθκάζεζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο ζε πηζηνπνηεκέλα Κ.Δ.Κ., νινθιεξσκέλεο παξεκβάζεηο κέζσ ηεο θαηάξηηζεο, παξνρήο.τ.τ., θαζψο θαη παξνρή αλάινγνπ εθπαηδεπηηθνχ επηδφκαηνο 103. Δ.Π. «Δθπαίδεπζε θαη Γηα Βίνπ Μάζεζε», φπνπ εληάζζεηαη ε ιεηηνπξγία δνκψλ δηα βίνπ κάζεζεο θαη εθπαίδεπζεο ελειίθσλ, φπσο ηα.γ.δ. θαη ηα Κ.Δ.Δ. ηνπ Η.Γ.ΔΚ.Δ. ηεο Γ.Γ.Γ.Β.Μ. (πξψελ Γ.Γ.Δ.Δ.) 104. Δ.Π. «Φεθηαθή ύγθιηζε», φπνπ πξνβιέπεηαη ε αλάπηπμε ειεθηξνληθψλ ππεξεζηψλ γηα ηελ δηαζχλδεζε ησλ απνθπιαθηδνκέλσλ κε ηελ θνηλσλία. Ζ πινπνίεζε ηνπ έξγνπ ζα αθνξά ηελ παξνρή ειεθηξνληθψλ ππεξεζηψλ πνπ πξνζθέξνληαη απφ ηελ «ΔΠΑΝΟΓΟ» ζηνπο θξαηνχκελνπο θαη απνθπιαθηδφκελνπο ηεο ρψξαο, ζηνρεχνληαο ζηε δεκηνπξγία ηνπ ηερλνινγηθνχ εθείλνπ πιαηζίνπ πνπ ζα εμαζθαιίδεη ηελ ηαρχηεξε δηεθπεξαίσζε ησλ δηαδηθαζηψλ ηεο «ΔΠΑΝΟΓΟΤ» θαη ηελ πιεξέζηεξε εμππεξέηεζε φισλ ησλ ζπλαιιαζζνκέλσλ ηεο γηα ηελ νκαιή επαλέληαμή ηνπο ζηελ θνηλσλία θαη ηελ αγνξά εξγαζίαο. Κνξσλίδα ηνπ έξγνπ απνηειεί ε δεκηνπξγία Γηαδηθηπαθήο Πχιεο ψζηε λα πξνζθέξεη ζχγρξνλεο ππεξεζίεο, πςειήο πξνζηηζέκελεο αμίαο πξνο ηελ νκάδα ζηφρν 105 (Τπ. Γ.Γ.Α.Γ., 2011) αλαθηήζεθε ζηηο: 31/8/ αλαθηήζεθε ζηηο: 31/8/ Οη ςεθηαθέο ππεξεζίεο πνπ ζα αλαπηπρζνχλ θαη ζα πξνζθέξνληαη κέζσ ηεο Πχιεο είλαη νη παξαθάησ: 1) Τπεξεζία επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ-αλεχξεζεο εξγαζίαο, 2) Τπεξεζία δεκηνπξγίαο/επεμεξγαζίαο βηνγξαθηθνχ ζεκεηψκαηνο βάζεη πξνηχπσλ θαη δπλαηφηεηα (απηφκαηεο) 73

74 Αλαθνξηθά κε ηελ εθαξκνγή ηνπ Πξνγξάκκαηνο «Grundvig», παξάδεηγκα ζπκκεηνρήο απφ ηελ ειιεληθή πιεπξά απνηεινχλ ε Μ.Κ.Ο. «ΆΡΗ», θαζψο θαη ην Ν.Π.Η.Γ. «ΔΠΑΝΟΓΟ». πγθεθξηκέλα, ε «ΆΡΗ» ζπκκεηείρε ζηελ πινπνίεζε ηνπ project Reality, Practice and Collaboration for Education in European Prisons. ηφρνο ηνπ project ήηαλ ε δεκηνπξγία ελφο δηθηχνπ αληαιιαγψλ πιεξνθνξηψλ, εθπαηδεπηηθήο έξεπλαο θαη ππνζηήξημεο ησλ πνιηηηθψλ θαη πξσηνβνπιηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ην δηθαίσκα ηεο εθπαίδεπζεο θξαηνπκέλσλ (Δ.Α.Δ.Α., 2011). Ζ «ΔΠΑΝΟΓΟ», ζπκκεηέρεη ζην πξφγξακκα «Grundtvig», ην νπνίν πινπνηείηαη έσο ηνλ Ηνχιην ηνπ 2012, ζε ζπλεξγαζία κε εθπαηδεπηηθνχο νξγαληζκνχο ζηελ Ηηαιία θαη Μ. Βξεηαλία, κε ζηφρν ηελ αλάπηπμε ελφο γφληκνπ θαη δεκηνπξγηθνχ δηαιφγνπ γηα ζέκαηα επαλέληαμεο απνθπιαθηζκέλσλ θαη ηελ αληαιιαγή θαιψλ πξαθηηθψλ ζε επξσπατθφ επίπεδν (ΔΠΑΝΟΓΟ, 2010:28). 5.3 Τα Σχολεία Δεύτερησ Ευκαιρίασ των φυλακών Ζ έλλνηα ηεο πνηλήο απνηειεί ζεκαληηθφ ζεκείν ηνκήο κεηαμχ ηνπ ζρνιείνπ θαη ηεο θπιαθήο: ηε θπιαθή, ε πνηλή ζπκβνιίδεη ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο ειεπζεξίαο θίλεζεο ζηνλ επηζπκεηφ ρψξν θαη ρξφλν. Ζ θαζεκεξηλή φκσο κεηαθίλεζε απφ ην θειί πξνο ην ζρνιείν αλαπαξηζηά, ζε ζπκβνιηθφ θαη πξαγκαηηθφ επίπεδν, ηε κεηάβαζε απφ ηελ θαηάζηαζε ελφο ακφξθσηνπ θαη θξαηνπκέλνπ πξνο ηελ θαηάζηαζε ελφο ειεχζεξνπ θαη κνξθσκέλνπ πνιίηε (Μαξηλνπνχινπ, 2009). Έηζη, ν εθπαηδεπηήο θαιείηαη λα ππεξθεξάζεη ηα εκπφδηα πνπ ν ίδηνο ν ρψξνο ηεο εξγαζίαο ηνπ ζέηεη, λα ππεξβεί ην κεδεληζκφ ηνπ ρξφλνπ θαη ηνπ ηφπνπ θαη λα δψζεη αμία ζε απηά γηα ηνλ θξαηνχκελν. απνζηνιήο γηα ηηο ζέζεηο εξγαζίαο πνπ εκθαλίδνληαη ζηνλ ειεθηξνληθφ πίλαθα αλαθνηλψζεσλ, 3) Ζιεθηξνληθή αίηεζε ηεο εηζεγεηηθήο έθζεζεο θνηλσληθνχ ιεηηνπξγνχ, 4) Τπεξεζία ειεθηξνληθνχ ζπκβνχινπ γηα ζέκαηα εξγαζίαο, λαξθσηηθψλ, θιπ, 5) Ζιεθηξνληθή δηαθίλεζε πιεξνθνξηψλ κε ηνλ επξχηεξν Γεκφζην Σνκέα, 6) Ζιεθηξνληθή αίηεζε θαη έθδνζε θνππνληψλ δηακνλήο, 7) Τπεξεζία αλαδήηεζεο θαη πιεξνθφξεζεο θιαδηθψλ θαη εξγαζηαθψλ ζεκάησλ, 8) Τπεξεζία Ζιεθηξνληθήο βηβιηνζήθεο κε επέιηθηε αλαδήηεζε βάζεη θιεηδηψλ, ζεκάησλ, θαηεγνξίαο, ηίηινπ θαη ζπλδπαζκνχ απηψλ, 9) Τπεξεζία αζχγρξνλεο εθπαίδεπζεο, 10) Τπεξεζία θνηλσληθήο δηθηχσζεο (forum), 11) Τπεξεζία πιεξνθφξεζεο πξνο ην μελφγισζζν θνηλφ, κε πεξηερφκελν ζηηο πην ζπλήζεο μέλεο γιψζζεο, 12) Ζιεθηξνληθφο πίλαθαο αλαθνηλψζεσλ γηα ζέζεηο εξγαζίαο, 13) Τπεξεζίεο ελεκέξσζεο επαηζζεηνπνίεζεο ησλ πνιηηψλ γηα ηα πξνβιήκαηα ησλ θξαηνπκέλσλ, απνθπιαθηδνκέλσλ θαη αλήιηθσλ παξαβαηψλ, αλαθηήζεθε ζηηο: 31/8/

75 Θα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη ν ζεζκφο ησλ.γ.δ. βξίζθεηαη ζηελ «θαξδηά» ησλ ζηφρσλ πνπ αλαθέξνληαη γηα ηελ ελδντδξπκαηηθή εθπαίδεπζε. Σα.Γ.Δ. είλαη θνξείο ππεξεζηψλ δηα βίνπ κάζεζεο 106 θαη εθπαίδεπζεο ελειίθσλ. Θεζκνζεηήζεθαλ κε ην λ.2525/ , θαη ιεηηνπξγνχλ ζχκθσλα κε ηελ ππ αξηζκ. 260/ Τ.Α. «Οξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ρνιείσλ Γεχηεξεο Δπθαηξίαο» θαη ηελ ππ αξηζκ. 4014/ Τ.Α. «Λεηηνπξγία ηκεκάησλ εθηφο έδξαο.γ.δ.». Φνξέαο πινπνίεζεο ηνπ Πξνγξάκκαηνο είλαη ην Η.Γ.ΔΚ.Δ., Ν.Π.Η.Γ., πνπ αλήθεη ζηε Γ.Γ.Γ.Β.Μ. 108 ηνπ Τπ. Π.Γ.Β.Μ.Θ. Σν Η.Γ.ΔΚ.Δ. είλαη ν ππεχζπλνο θνξέαο πινπνίεζεο ησλ Πξάμεσλ «ρνιεία Γεχηεξεο Δπθαηξίαο ΑΠ 7», «ρνιεία Γεχηεξεο Δπθαηξίαο ΑΠ 8», «ρνιεία Γεχηεξεο Δπθαηξίαο ΑΠ 9» ηνπ Δ.Π. «Δθπαίδεπζε θαη Γηά Βίνπ Μάζεζε» ηνπ Τπ. Π.Γ.Β.Μ.Θ., ην νπνίν ζπγρξεκαηνδνηείηαη απφ ηελ Δ.Δ. θαη ην Διιεληθφ Γεκφζην. Οπζηαζηηθά ηα.γ.δ. είλαη ζρνιεία γηα ελήιηθεο πνπ αλήθνπλ ζηελ ιεγφκελε «κε ηππηθή εθπαίδεπζε» 109. Απεπζχλνληαη ζε φζνπο έρνπλ ζπκπιεξψζεη ην 18 ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο αιιά δελ έρνπλ νινθιεξψζεη ηελ ππνρξεσηηθή ελληάρξνλε εθπαίδεπζε. Ζ ζπλνιηθή δηάξθεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη δχν εθπαηδεπηηθά έηε. Απφ ηα ζρνιεία απηά ν εθπαηδεπφκελνο ιακβάλεη απνιπηήξην Γπκλαζίνπ ηζφηηκν κε απηφ πνπ ρνξεγεί ην ηππηθφ ζρνιείν 110 (Σαξαηφξε et al., 2008, Η.Γ.ΔΚ.Δ., 2011). Ζ ιεηηνπξγία ησλ.γ.δ. ζηηο θπιαθέο θαηνρπξψλεηαη κέζα ζην γεληθφηεξν ζεζκηθφ πιαίζην ιεηηνπξγίαο πνπ ηα δηέπεη. 106 Σε Γηα Βίνπ Μάζεζε απνηεινχλ «φιεο νη κνξθέο καζεζηαθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ, πνπ απνζθνπνχλ ζηελ απφθηεζε ή ηελ αλάπηπμε γλψζεσλ, δεμηνηήησλ θαη ηθαλνηήησλ, νη νπνίεο ζπκβάιινπλ ζηε δηακφξθσζε κηαο νινθιεξσκέλεο πξνζσπηθφηεηαο, ζηελ επαγγεικαηηθή έληαμε θαη εμέιημε ηνπ αηφκνπ, ζηελ θνηλσληθή ζπλνρή, ζηελ αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο ελεξγνχ ζπκκεηνρήο ζηα θνηλά θαη ζηελ θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη πνιηηηζηηθή αλάπηπμε. Πεξηιακβάλεη ηελ ηππηθή εθπαίδεπζε, ηε κε ηππηθή εθπαίδεπζε θαη ηελ άηππε κάζεζε» (άξ. 2, παξ. 1, λ. 3879/2010). 107 Άξ Ζ Γεληθή Γξακκαηεία Γηα Βίνπ Μάζεζεο (Γ.Γ.Γ.Β.Μ.) ζεζκνζεηείηαη κε ην άξ. 33 ηνπ λ. 3699/08 (Φ.Δ.Κ. 199/Α/ ). Πξσηχηεξα νλνκαδφηαλ Γεληθή Γξακκαηεία Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ (Γ.Γ.Δ.Δ.) (άξ. 3 λ.2909/01, Φ.Δ.Κ. 90/Α/ ) θαη λσξίηεξα Γεληθή Γξακκαηεία Λατθήο Δπηκφξθσζεο (Γ.Γ.Λ.Δ.) (άξζξν 27 παξ. 1 εδ. ε ηνπ λ. 1558/1985, Φ.Δ.Κ. 137/Α/1985). Άξα κηινχκε νπζηαζηηθά γηα ηελ ίδηα Γεληθή Γξακκαηεία. 109 Γει. ζηελ «εθπαίδεπζε πνπ παξέρεηαη ζε νξγαλσκέλν εθπαηδεπηηθφ πιαίζην εθηφο ηνπ ηππηθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ απφθηεζε πηζηνπνηεηηθψλ αλαγλσξηζκέλσλ ζε εζληθφ επίπεδν. Πεξηιακβάλεη ηελ αξρηθή επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε, ηε ζπλερηδφκελε επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε θαη ηε γεληθή εθπαίδεπζε ελειίθσλ» (άξ. 2, παξ. 4, λ. 3879/2010). 110 Θεσξείηαη, δειαδή, απφθνηηνο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο. 75

76 Σα.Γ.Δ. πεξηιακβάλνπλ έλα θαηλνηνκηθά επέιηθην πξφγξακκα εθπαίδεπζεο ελειίθσλ, πξνζαξκνζκέλν ζηηο αλάγθεο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ. Σν πξφγξακκα εθπαίδεπζεο δηαθέξεη απφ ην αληίζηνηρν ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο 111 σο πξνο ην πεξηερφκελν, ηε δηδαθηηθή κεζνδνινγία θαη ηελ αμηνιφγεζε ησλ εθπαηδεπνκέλσλ. (Η.Γ.ΔΚ.Δ., 2011). Βαζηθέο θαηλνηνκίεο ησλ.γ.δ. απνηεινχλ: 1) Χο πξνο ην πξφγξακκα ζπνπδψλ, ηα.γ.δ. πεξηιακβάλνπλ «γξακκαηηζκνχο» θαη φρη «καζήκαηα», φπσο ζηα ηππηθά ζρνιεία (Σαξαηφξε et al., 2008). Ζ Υνληνιίδνπ (2003α), αλαθέξεη φηη ν γξακκαηηζκφο αλαθέξεηαη ζηελ ηθαλφηεηα πνπ αλαπηχζζεη θάπνηνο, φρη κφλν λα δηαβάδεη έλα θείκελν θαη λα ην θαηαλνεί, αιιά λα ελαζρνιείηαη κε δηάζεζε θξηηηθά νξζνινγηθή, δηα ηνπ ιφγνπ. Σν επεξγέηεκα ηνπ θξηηηθνχ γξακκαηηζκνχ ζπλνςίδεηαη ζην φηη «θαζηζηά ηα άηνκα ηθαλά λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ πνιηηηζηηθή, πνιηηηθή θαη νηθνλνκηθή δσή ηεο θνηλσλίαο ηνπο. Αθφκε πεξηζζφηεξν, ηνπο δίλεη δχλακε λα ηελ αιιάμνπλ. Απφ ηελ άπνςε απηή ην λα είζαη εγγξάκκαηνο ηζνδπλακεί κε ην λα είζαη πνιηηηθά ρεηξαθεηεκέλνο, κε ηελ επξχηεξε θαη νπζηαζηηθφηεξε έλλνηα ηνπ φξνπ» (Υνληνιίδνπ, 2003α: 35). Σν πεξηερφκελν ησλ καζεκάησλ, σο πξνο ην βαζηθφ θνξκφ ηνπο, πεξηιακβάλεη γξαθή, αλάγλσζε θαη αξίζκεζε, επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε, δειαδή απφθηεζε δεμηνηήησλ γηα ηελ πξνεηνηκαζία ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, μέλε γιψζζα, Σ.Π.Δ., θνηλσληθέο δεμηφηεηεο (ζπκπεξηθνξά, επηθνηλσληαθέο δεμηφηεηεο, ζπλεξγαζία). Δπηπιένλ, πεξηιακβάλνληαη έμη γξακκαηηζκνί 112, θαζψο θαη ζεκαηηθέο πνπ πξνεηνηκάδνπλ ηνλ εθπαηδεπφκελν γηα ηελ αγνξά εξγαζίαο (Σαξαηφξε et al, 2008: 27). 111 Δηδηθφηεξα, «ηππηθή εθπαίδεπζε» είλαη ε «εθπαίδεπζε πνπ παξέρεηαη ζην πιαίζην ηνπ ηππηθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, νδεγεί ζηελ απφθηεζε πηζηνπνηεηηθψλ αλαγλσξηζκέλσλ ζε εζληθφ επίπεδν απφ ηηο δεκφζηεο αξρέο θαη απνηειεί κέξνο ηεο δηαβαζκηζκέλεο εθπαηδεπηηθήο θιίκαθαο. ηελ ηππηθή εθπαίδεπζε εληάζζεηαη θαη ε γεληθή ηππηθή εθπαίδεπζε ελειίθσλ. Σν «ηππηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα» είλαη ην ζχζηεκα ηεο πξσηνβάζκηαο, ηεο δεπηεξνβάζκηαο θαη ηεο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο» (άξ. 2, παξ. 2,3 ηνπ λ. 3879/2010). 112 Καη είλαη: γισζζηθφο γξακκαηηζκφο (literacy), αξηζκεηηζκφο (numeracy), πιεξνθνξηθφο γξακκαηηζκφο (I.T. literacy & computer literacy), επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο (science literacy), ν γξακκαηηζκφο ζηελ θνηλσληθή επηθνηλσλία (audio visual literacy: media literacy & visual literacy) θαη ν θνηλσληθφο θαη πεξηβαιινληηθφο γξακκαηηζκφο (social and environmental literacy), κε αληηθείκελα ηελ ηνπηθή ηζηνξία θαη ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε (Υνληνιίδνπ, 2003β: 75). 76

77 2) Χο πξνο ηε κέζνδν δηδαζθαιίαο, αθνινπζείηαη δηαθνξεηηθή πξνζέγγηζε ζε ζρέζε κε ηελ θιαζηθή δηδαζθαιία 113, ε νπνία ελζσκαηψλεη ζηνπο θφιπνπο ηεο καζεζηαθήο δηεξγαζίαο ηελ πξνεγνχκελε εκπεηξία ησλ εθπαηδεπνκέλσλ (ibid, 2008). Δηδηθά ζηελ πεξίπησζε ηεο εθπαίδεπζεο κεηαμχ ελήιηθσλ θαη αλήιηθσλ θξαηνπκέλσλ, επηζεκαίλεηαη κηα ζεκαληηθή δηαθνξά, δηφηη ζηελ πξψηε πεξίπησζε (ελήιηθνη) ε πξνεγνχκελε γλψζε θαη ε εκπεηξία έρνπλ κεγαιχηεξε βαξχηεηα ζηελ απφθηεζε λέσλ γλψζεσλ (Rogers, 1999, Παπαηδαλάθε et al., 2005, Κνληνλή, 2010). Δπηπιένλ, ε ζψξεπζε αξλεηηθψλ, θπξίσο εκπεηξηψλ απφ ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία ηνπ παξειζφληνο θαζηζηά ηνπο ελήιηθνπο θξαηνπκέλνπο επηθπιαθηηθνχο θαη κηα νκάδαπξφθιεζε γηα ηνλ εθπαηδεπηή (Σζηκπνπθιή, Φίιηπο, 2008). Ζ δεκηνπξγηθή «αληηπαξάζεζε» κεηαμχ εθπαηδεπηή- εθπαηδεπφκελνπ, κπνξεί λα είλαη κηα επίπνλε δηαδηθαζία. πγθεθξηκέλα ππνζηεξίδεηαη φηη «ε δηαδηθαζία απνκάζεζεο δηακέζνπ ηεο απνκπζνπνίεζεο ηνπ παιηνχ θαη ηεο εθινγίθεπζήο ηνπ είλαη επίπνλε θαη καθξφρξνλε θαη κε πηζαλφηεηα εκθάληζεο κεγαιχηεξσλ αληηζηάζεσλ απφ ηνλ εθπαηδεπφκελν ζε ζρέζε κε ηε δηαδηθαζία ηνπνζέηεζεο ηνπ θαηλνχξηνπ απιψο επάλσ ζην παιαηφ, αιιά είλαη ε κφλε πνπ εκπιέθεη ηνλ εθπαηδεπφκελν ζηε δηαδηθαζία κάζεζεο θαη, επνκέλσο, είλαη απηή πνπ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη ηελ ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή ηνπ επί ηεο λέαο γλψζεο» (Κνληνλή, 2010: 32). Ζ ινγηθή ησλ γξακκαηηζκψλ θαληάδεη ζεκαληηθή, ζηελ πξνζπάζεηα θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ θξαηνπκέλσλ, ηε ζηηγκή πνπ έρνπλ ηελ αλάγθε λα εηζαθνπζηνχλ, λα εθθξαζηνχλ θαη λα δηνρεηεχζνπλ ηελ ελέξγεηά ηνπο θαη ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ηνπο ζην αζθπθηηθφ πεξηβάιινλ ηεο θπιαθήο, αιιά θαη έμσ απφ απηφ. 3) Χο πξνο ηελ αμηνιφγεζε, απηή δηαθέξεη απφ ην ζχζηεκα βαζκνιφγεζεο ηνπ ζρνιείνπ, δηφηη ζηα.γ.δ. αμηνινγείηαη νιφθιεξε ε εμειηθηηθή πνξεία ηνπ εθπαηδεπνκέλνπ, κέζα απφ ηερληθέο φπσο ν θάθεινο πιηθνχ (portfolio assessment), 113 Ζ ζεκαληηθφηεηα ηεο δηαθνξνπνίεζεο έγθεηηαη ζην φηη ην πξφγξακκα δηδαζθαιίαο ζηα ζρνιεία δελ αληηκεησπίδεηαη σο θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ πξντφλ, ελψ ζηελ πεξίπησζε ησλ γξακκαηηζκψλ, ε δηδαζθαιία ραξηνγξαθείηαη πάλσ ζηηο αλάγθεο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, αθεηεξία πξνβιεκαηηζκνχ δει. είλαη ν εθπαηδεπφκελνο θαη φρη ε ζηεγλή κεηάδνζε επηζηεκνληθψλ γλψζεσλ (Υνληνιίδνπ, 2003: 76-77). 77

78 ε εξγαζία ζρεδίνπ (project), ε απηναμηνιφγεζε θαη ε εηεξναμηνιφγεζε (Σαξαηφξε et al., 2008). 4) Σέινο, ζεκαληηθέο θαηλνηνκίεο απνηεινχλ ε ιεηηνπξγία ππεξεζίαο πκβνπιεπηηθήο ηαδηνδξνκίαο (Κξίβαο, Καγθαιίδνπ, 2003, Σαξαηφξε et al., 2008), θαζψο θαη πκβνπιεπηηθήο Φπρνινγηθήο Τπνζηήξημεο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο (Σαξαηφξε et al., 2008, Η.Γ.ΔΚ.Δ., 2011). Πξφθεηηαη γηα δχν θαηεμνρήλ ζεζκνχο επαλαθνηλσληθνπνίεζεο πνπ κάιηζηα νη ζθνπνί ιεηηνπξγίαο ηνπο ζπλδένληαη άκεζα κε ην βαζηθφ ζηφρν ιεηηνπξγίαο ηνπ.γ.δ., πνπ είλαη ε επαλέληαμε ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ζηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή δσή (Κξίβαο, Καγθαιίδνπ, 2003). Σν ζχλνιν ησλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ππεξεζηψλ ζηξέθνληαη γχξσ απφ ηελ εμαηνκηθεπκέλε δηάγλσζε ησλ πξνζσπηθψλ θαη θνηλσληθψλ αλαγθψλ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ θαη ηελ αληηζηνίρεζε ησλ ελδηαθεξφλησλ θαη δεμηνηήησλ ηνπο κε ηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Χο πξνο ην ηειεπηαίν ζεκείν, νη χκβνπινη ηαδηνδξνκίαο έρνπλ σο θαζήθνλ λα ελεκεξψλνπλ, απνδειηηψλνπλ θαη λα ελεξγνπνηνχλ ηνπο εθπαηδεπφκελνπο, κε νπνηνδήπνηε πξφζθνξν ηξφπν (νκηιίεο, επηζθέςεηο θιπ.), επί ησλ δεηεκάησλ ησλ ζχγρξνλσλ αλαγθψλ ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Δηδηθά ζην πεξηβάιινλ ηεο θπιαθήο, ηνχηεο νη ππεξεζίεο απνθηνχλ ζεκειηψδεο λφεκα γηα ηνπο θπιαθηζκέλνπο πνπ ελδηαθέξνληαη γηα ηελ άκεζε εμεχξεζε εξγαζίαο κε ηελ απνθπιάθηζή ηνπο (Θαλνπνχινπ, 1997, Γηνβάλνγινπ, 2006), ελδηαθέξνληαη δειαδή γηα ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο επαλέληαμε 114. Σα.Γ.Δ. είλαη έλαο ζεζκφο πνπ επεθηάζεθε θαη ζηηο θπιαθέο ηεο ρψξαο απφ ην 2004, κε ηελ ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία ηνπ πξψηνπ.γ.δ. ζηε Γηθαζηηθή Φπιαθή ηεο Λάξηζαο ζε ζχλνιν 32.Γ.Δ. παλειιαδηθά. Δθεί ιεηηνχξγεζαλ 3 ηκήκαηα εθπαίδεπζεο κε ζπλνιηθά 31 εθπαηδεπφκελνπο θξαηνπκέλνπο. Απφ απηνχο, ε πιεηνςεθία ήηαλ ειηθίαο Σν αθαδεκατθφ έηνο θαη ε θαηάζηαζε έρεη κεηαβιεζεί: ζε ζχλνιν 54.Γ.Δ. παλειιαδηθά, ιεηηνπξγνχλ 3.Γ.Δ. ζε θπιαθέο, δειαδή πξνζηίζεληαη ε Φπιαθή Γηαβαηψλ Θεζζαινλίθεο θαη ε Φπιαθή Κνξπδαιινχ Αηηηθήο. 114 Γηα παξάδεηγκα, ζηηο 21/6/2011 πξαγκαηνπνηήζεθε ζην.γ.δ. ηεο Φπιαθήο Γηαβαηψλ Θεζζαινλίθεο ελεκέξσζε ηνπ Ο.Α.Δ.Γ. κε ηίηιν: «Δπαγγεικαηηθή Απνθαηάζηαζε Απνθπιαθηζκέλσλ ζε γπλαίθεο θαη άληξεο θξαηνπκέλνπο, ζην πιαίζην ησλ Τπεξεζηψλ πκβνπιεπηηθήο ηαδηνδξνκίαο (βι. αλαθνίλσζε ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 30/8/2011). 78

79 Σν ζχλνιν ησλ εθπαηδεπνκέλσλ θξαηνπκέλσλ είλαη 232 θαη 224 άηνκα αληίζηνηρα, πνπ αληηζηνηρεί ζην 6,4% θαη 6,3% ηνπ πιεζπζκνχ πνπ παξαθνινπζεί ηα.γ.δ. ζηελ Διιάδα. Σα πην πξφζθαηα ζηνηρεία παξνπζηάδνληαη ζπγθεληξσηηθά ζηνλ Πίλαθα 1, γηα φια ηα.γ.δ. πνπ ιεηηνχξγεζαλ ζε θαηαζηήκαηα θξάηεζεο ζηελ Διιάδα κέρξη ην ζρνιηθφ έηνο Πίλαθαο 1: ρνιεία Γεύηεξεο Δπθαηξίαο ζηα θαηαζηήκαηα θξάηεζεο ζηελ Διιάδα, έηε ΕΤΗ ΣΔΕ Τμήμαηα Εκπ/νοι Άνδρες Γσναίκες Ηλικιακά Χαρακηηριζηικά >65 Φσλ.Λάρισας ΣΔΕ Φυλακών 1 3,1% ,0% 1,6% 3,8% 0,0% 1,3% 2,6% 1,8% 0,3% 0,0% ΣΔΕ Σύνολο Φσλ.Λάριζας Φσλ.Κορσδαλλού ΣΔΕ Φυλακών ,7% 4,6% 4,5% 7,7% 2,0% 2,3% 8,2% 4,9% 2,2% ΣΔΕ Σύνολο ,1% Φσλ.Λάριζας Φσλ.Κορσδαλλού Φσλ.Διαβαηών ΣΔΕ Φυλακών ,8% 6,5% 6,4% 11,2% 2,2% 4,9% 10,9% 6,2% 3,9% 6,7% ΣΔΕ Σύνολο Φσλ.Λάριζας Φσλ. Κορσδαλλού Φσλ. Διαβαηών ΣΔΕ Φυλακών ,7% 6,6% 6,3% 10,3% 2,3% 6,0% 10,1% 5,8% 3,6% ΣΔΕ Σύνολο Φσλ. Λάριζας Φσλ. Κορσδαλλού Δικ. Φσλ. Διαβαηών Φσλ. Τρικάλων Φσλ. Ελεώνα Φσλ. Δομοκού ΣΔΕ Φυλακών 6 Τμ ,5% 7,8% 6,9% 11,7% 1,8% 6,3% 13,5% 5,9% 3,4% ΣΔΕ Σύνολο ,8% 0,0% Πεγή: Η.Γ.ΔΚ.Δ., Ηνύληνο Μηα πξψηε δηαπίζησζε αθνξά ηελ απμαλφκελε πνξεία δεκηνπξγίαο.γ.δ. ζηηο ειιεληθέο θπιαθέο θαη ζπλεπαθφινπζα ηελ αχμεζε ησλ πξνζθεξφκελσλ ζέζεσλ θαη άξα ηνπ δηθαηψκαηνο ζπκκεηνρήο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζε θξαηνπκέλνπο. Σν 115 Ο πίλαθαο είλαη επεμεξγαζκέλνο απφ ηνλ θ. νιδάην Α., κέινο Οκάδαο Έξγνπ ησλ.γ.δ., ηνλ νπνίν θαη επραξηζηψ γηα ηελ παξαρψξεζε. 79

80 ιεηηνπξγνχλ 6.Γ.Δ. ζε ειιεληθέο θπιαθέο ζε ζχλνιν 57.Γ.Δ., πνπ αληηζηνηρεί ζην 10,5% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ.γ.δ. ζηελ Διιάδα. Έρνπλ δεκηνπξγεζεί 24 ηκήκαηα εθπαίδεπζεο θξαηνπκέλσλ, ζηα νπνία ζπκκεηέρνπλ 360 θξαηνχκελνη, εθ ησλ νπνίσλ ε πιεηνςεθία είλαη άληξεο 116, ειηθίαο Απφ ην ιεηηνπξγεί ην Σκήκα Φπιαθψλ Αγίνπ ηεθάλνπ Πάηξαο, σο παξάξηεκα ηνπ.γ.δ. Πάηξαο (Παπαζαλαζίνπ, 2010). Σα παξαπάλσ ζηνηρεία θαηαξξίπηνπλ ηελ πξαγκαηηθφηεηα πνπ επηθξαηνχζε πξηλ απφ κία δεθαεηία πεξίπνπ. Σφηε, κηθξφο αξηζκφο θξαηνπκέλσλ παξαθνινπζνχζε ηα καζήκαηα αιθαβεηηζκνχ, παξά ην ρακειφ εθπαηδεπηηθφ ηνπο επίπεδν. Ο ιφγνο ήηαλ αθελφο γηαηί ε παξαθνινχζεζε δελ ήηαλ ππνρξεσηηθή, αθεηέξνπ γηαηί πνιινί θξαηνχκελνη πξνηηκνχζαλ ηε ρακειή ακνηβή ηεο εξγαζίαο απφ ηελ παξαθνινχζεζε καζεκάησλ, απφ ηα νπνία δελ πξνζδνθνχζαλ νχηε άκεζν φθεινο, νχηε επειπηζηνχζαλ λα ηνπο απνβνχλ ρξήζηκα γηα ηελ εχξεζε εξγαζίαο κε ηελ απνθπιάθηζή ηνπο (Γαζθαιάθε et al., 1996). Με ηα.γ.δ. ππάξρεη ζα ιέγακε κηα εθπαηδεπηηθή «ζηξνθή» ζηελ επαλέληαμε ησλ απνθπιαθηζκέλσλ. ε ζεζκηθφ επίπεδν, επηηεχρζεθε ν ζηφρνο ηεο ηζφηηκεο κεηαρείξηζεο ηεο εξγαζίαο ησλ θξαηνπκέλσλ κε ηε ζπκκεηνρή ζε εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο. ε πξαθηηθφ επίπεδν, δηαπηζηψλεηαη ε επηηπρία ησλ πξνγξακκάησλ ησλ.γ.δ. γηα ηελ νπνία ζεκαληηθφο δείθηεο επηηπρίαο απνηειεί ε επαξέζθεηα πνπ ιακβάλεη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο θξαηνπκέλνποεθπαηδεπφκελνπο. Χζηφζν, κε ηνλ φξν «επηηπρία», ελλνείηαη θπξίσο ε ζεηηθή αληαπφθξηζε ησλ θξαηνπκέλσλ ζηελ επεξγεηηθή επηκέηξεζε ηεο πνηλήο θαη ζηε ςπρηθή εμνκάιπλζε ησλ ζπλεπεηψλ ηνπ εγθιεηζκνχ, παξά ζηελ πξνζδνθία ηνπο γηα επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε εμ αηηίαο ηεο ιήςεο ηνπ πηπρίνπ Λνγηθφ, αλ αλαινγηζηνχκε φηη ν αληξηθφο πιεζπζκφο θξαηνπκέλσλ είλαη πιεζπζκηαθά κεγαιχηεξνο απφ ην γπλαηθείν. 117 Δηδηθφηεξα, ζε κηθξνέξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε Φπιαθή Γηαβαηψλ Θεζζαινλίθεο γηα ην πψο βιέπνπλ νη καζεηέο ην ζρνιείν, δηαπηζηψζεθε φηη ην 57% εμ απηψλ αξρηθά ην είρε επηιέμεη γηα ηα «κεξνθάκαηα», αιιά ζηε ζπλέρεηα παξέκεηλαλ θαη επεηδή ηνπο άξεζε. ρεδφλ φινη νη καζεηέο εθθξάζηεθαλ ζεηηθά γηα ην ρνιείν. Σν 43% παξαθνινπζεί ην ρνιείν επεηδή επηζπκεί λα εκπιαθεί ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία per se, ελψ ην 35% επεηδή έρεη αλάγθε ην απνιπηήξην γπκλαζίνπ ζηνρεχνληαο ζην κέιινλ, επηζπκψληαο ηελ αιιαγή ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπο θαη γηα λα αμηνπνηήζεη ην ρξφλν ηνπ. Σέινο, έλα 4% επηιέγεη ηε θνίηεζε ζε.γ.δ. θαη γηα ιφγνπο εθκάζεζεο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο (αιινδαπνί καζεηέο) (Μαξηλνπνχινπ, 2009). 80

81 5.4 Επιμορφωτικά προγράμματα, επαγγελματική κατάρτιςη και κοινωνική εκπαίδευςη ςτη φυλακή Ζ ζρνιηθή εθπαίδεπζε, ηππηθή θαη άηππε, έρεη πάςεη πηα λα θαηέρεη ην κνλνπψιην ζηελ εθπαίδεπζε (Cross, 1988). Ζ πξνζπάζεηα εηζαγσγήο επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ ζηα ειιεληθά θαηαζηήκαηα θξάηεζεο έρεη μεθηλήζεη εδψ θαη είθνζη ρξφληα (Μαξγάξα, 2011). Ηζηνξηθά, ζηελ Αγξνηηθή θπιαθή Σίξπλζαο νξγαλψζεθαλ πξψηε θνξά καζήκαηα κεραλνινγίαο απηνθηλήησλ θαη ειεθηξνινγίαο γηα θξαηνπκέλνπο έμσ απφ ηε θπιαθή. Δπίζεο, ε Γ.Γ.Λ.Δ. ζε ζπλεξγαζία κε ην ΚΔ.Θ.Δ.Α. μεθίλεζε, ην 1998, ζηελ Κεληξηθή Φπιαθή Γπλαηθψλ Κνξπδαιινχ, ην Πξφγξακκα Δθπαίδεπζεο θαη Θεξαπείαο Κξαηνπκέλσλ Γπλαηθψλ κε ηε δεκηνπξγία απηφλνκνπ ρψξνπ κέζα ζηε θπιαθή (Παπαηδαλάθε et al., 2005, Γεκεηξνχιε et al., 2006). νβαξέο πξνζπάζεηεο έγηλαλ θαη απφ ηε Μ.Κ.Ο. «ΆΡΗ», πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη ζηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε λέσλ, ελψ ιεηηνχξγεζαλ θαη πξνγξάκκαηα επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο κε επηδφηεζε απφ ην Κνηλσληθφ Σακείν ηεο Δ.Δ. θαη ην Τπνπξγείν Δξγαζίαο, κε ηελ ππνζηήξημε ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο θαη ηελ επηζηεκνληθή επηκέιεηα ηνπ Α.Π.Θ. ζην Δ.Κ.Κ.Ν.Α. Καζζαβέηεηαο θαη ζηε θπιαθή Γηαβαηψλ, φρη φκσο ζε κφληκε θαη ζηαζεξή βάζε (Πηηζειά, 1999) (Παξάξηεκα 8). Δπηζεκαίλεηαη φηη νξηζκέλεο απφ ηηο εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο είραλ νθέιε ζηνπο θξαηνπκέλνπο, φπσο θάπνηα έζνδα απφ ηηο πσιήζεηο ησλ παξαγφκελσλ πξντφλησλ. Έλαο πξνβιεκαηηζκφο πνπ ηίζεηαη αθνξά ηα θξηηήξηα επηινγήο ησλ θξαηνπκέλσλ ζηα πξνγξάκκαηα, εηδηθά φηαλ πξνθχπηνπλ επεξγεηήκαηα φπσο ε κείσζε ησλ εκεξψλ πνηλήο ή επηδφηεζε γηα ηε ζπκκεηνρή, ηα νπνία κέρξη ηφηε δελ ήηαλ ζαθή. Γεληθά δηαπηζηψλεηαη πσο κφλν ην 25% ηνπ ζπλφινπ ησλ θξαηνπκέλσλ, ζε φιεο ηηο θπιαθέο ηεο ρψξαο, ελειίθσλ θαη αλειίθσλ, ζπκκεηείρε ζε πξνγξάκκαηα εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο. Δπηπιένλ, παξαηεξείηαη ππνβάζκηζε ηεο πξνζπάζεηαο ιφγσ ζχγθξνπζεο ζηφρσλ ησλ θνξέσλ κε απηέο ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο, πνπ δίλεη πξνηεξαηφηεηα ζηελ αζθάιεηα (ηηκσξία), ζε ζρέζε κε ηε βειηίσζε κέζσ ηεο εθπαίδεπζεο (Γαζθαιάθε et al., 1996). 81

82 Σα ηειεπηαία ρξφληα ε Γ.Γ.Γ.Β.Μ. ηνπ Τπ. Π.Γ.Β.Μ.Θ., ζε ζπλεξγαζία κε ην Τπ.Γ.Γ.Α.Γ., εθάξκνζαλ επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα ζηηο θπιαθέο. Σα Κ.Δ.Δ. ηνπ Η.Γ.ΔΚ.Δ. είλαη ε δνκή ηνπ Τπ. Π.Γ.Β.Μ.Θ., κέζα απφ ηελ νπνία εθαξκφζηεθαλ, κέρξη ην 2011, πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο θαη θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ ελειίθσλ ζε θπιαθέο, κε ζηφρν (Παπαηδαλάθε et al., 2005:14): Σελ ειαρηζηνπνίεζε ησλ «δεηλψλ ηνπ εγθιεηζκνχ». Σελ επαλαζχλδεζε ησλ θξαηνπκέλσλ κε ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία (κε ηππηθή αιιά θαη ηππηθή εθπαίδεπζε). Σελ απφθηεζε θαη αλαβάζκηζε βαζηθψλ δεμηνηήησλ (δπλαηφηεηα παξαγσγήο γξαπηνχ θαη πξνθνξηθνχ ιφγνπ, θαηαλφεζε θεηκέλσλ θ.ιπ.). Σελ απφθηεζε λέσλ βαζηθψλ δεμηνηήησλ (ρξήζε Ζ/Τ, παξαγσγή θεηκέλσλ, δηακφξθσζε αηηήζεσλ, επεμεξγαζία εηθφλσλ). Σελ απφθηεζε θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ (δπλαηφηεηα επηθνηλσλίαο θαη επίιπζεο πξνβιεκάησλ πνπ αθνξνχλ ηελ θαζεκεξηλή δσή, π.ρ. γξαπηή ππνβνιή αίηεζεο, αλαδήηεζε πιεξνθνξίαο). Σελ θηλεηνπνίεζε θαη επαηζζεηνπνίεζε ησλ θξαηνπκέλσλ σο πξνο ηε δεκηνπξγηθή ρξήζε ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπο ρξφλνπ κέζα ζηε θπιαθή. χκθσλα κε πξφζθαηα ζηνηρεία, ην 2009, ν φγθνο θαη ην πεξηερφκελν ησλ επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ θαίλεηαη λα έρεη αιιάμεη ζε ζρέζε κε παιαηφηεξα θαη ν αξηζκφο ηνπο παλειιαδηθά έρεη απμεζεί ελψ ππάξρεη κεγαιχηεξε πνηθηιία ζην πεξηερφκελν ησλ πξνγξακκάησλ (Παξάξηεκα 9). ε ζχλνιν 32 θαηαζηεκάησλ θξάηεζεο, ζηα 17, δειαδή ζρεδφλ ζηα κηζά, ιεηηνχξγεζαλ 68 ηκήκαηα επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο θαη θνηλσληθήο εθπαίδεπζεο 118, σζηφζν αλαθέξνληαη ηφζν ζηελ εθπαίδεπζε αλειίθσλ, φζν θαη ελειίθσλ. πσο θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο κεηαζσθξνληζηηθήο θξνληίδαο, έηζη θαη ζηελ ελδντδξπκαηηθή εθπαίδεπζε, ε παξνπζία ησλ Μ.Κ.Ο. είλαη αηζζεηή, θπξίσο φκσο ζηελ θαηάξηηζε αλήιηθσλ θξαηνπκέλσλ, φπσο ε Υ.Δ.Ν., ε ΑΡΗ θαη ν Διιήληνλ χιινγνο θίισλ- εζεινληψλ ηεο Δηαηξείαο 118 Γελ είλαη, σζηφζν, γλσζηφο ν αξηζκφο ησλ ζπκκεηερφλησλ ζε απηά. 82

83 Πξνζηαζίαο Αλειίθσλ Θεζζαινλίθεο. Ζ Ν.Δ.Λ.Δ. 119 νξηζκέλσλ (πξψελ) λνκαξρηψλ, ην Τπ. Δξγαζίαο θαη θπζηθά ην Η.Γ.ΔΚ.Δ., είλαη νη δεκφζηνη θνξείο πνπ ζπκπιεξψλνπλ ηελ εηθφλα ηεο ζπκκεηνρήο ζηελ εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε ελήιηθσλ θξαηνπκέλσλ. Απφ ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα, ζπκκεηείρε ην Λχθεην Διιελίδσλ Θήβαο. Γεληθφηεξα, πάλησο, δελ ππάξρεη ζαθέο ηνπίν, ηνπιάρηζην απφ πιεπξάο ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ, ζρεηηθά κε ην πιήζνο ησλ πξνγξακκάησλ, ηνπο θνξείο θαη ησλ αξηζκφ ησλ ζπκκεηερφλησλ, πνπ λα αθνξά ηελ εθπαίδεπζε ησλ ελήιηθσλ θξαηνπκέλσλ, αθνχ απηή ζπρλά παξνπζηάδεηαη είηε απνζπαζκαηηθά, θαηά θνξέα (π.ρ. Η.Γ.ΔΚ.Δ.), είηε ζπγθεληξσηηθά, καδί κε απηή ησλ αλειίθσλ. Αλαθνξηθά κε ηα πξνγξάκκαηα ηεο Γ.Γ.Γ.Β.Μ. γηα ελήιηθνπο θξαηνπκέλνπο, ε επηινγή έρεη θαζνξηζηεί κε ζπγθεθξηκέλα θξηηήξηα, φπσο νη πξνεγνχκελεο γλψζεηο, ην ππφινηπν έθηηζεο ηεο πνηλήο 120, ηα θίλεηξα θαη ε επηζπκία ζπκκεηνρήο. εκεηψλεηαη φηη «θξαηνχκελνη νη νπνίνη αληηκεησπίδνπλ πξνβιήκαηα ρξήζεο νπζηψλ δελ κπνξνχλ λα παξαθνινπζήζνπλ ηα πξνγξάκκαηα κάζεζεο, εθηφο εάλ ζπκκεηέρνπλ ζε Πξνγξάκκαηα Θεξαπείαο ή Απεμάξηεζεο» (Παπαηδαλάθε et al., 2005: 12). Δπίζεο, ην πξφγξακκα ηεο πκβνπιεπηηθήο θαίλεηαη λα έρεη ηε κεγαιχηεξε ζπκκεηνρή ζην ζχλνιν ησλ εηδηθψλ πξνγξακκάησλ γηα θξαηνπκέλνπο απφ ην Τπ. Π.Γ.Β.Μ.Θ. Δληχπσζε πξνθαιεί ε κε ιεηηνπξγία 2 εηδηθψλ πξνγξακκάησλ, ην έλα κε νκάδα ζηφρν ηνπο ζσθξνληζηηθνχο ππαιιήινπο (ζπκβνπιεπηηθή) θαη ην άιιν γηα ηε ιήςε απνιπηεξίνπ δεκνηηθνχ κε νκάδα ζηφρν ηνπο θξαηνπκέλνπο 121 (Παξάξηεκα 10). Να ηνληζηεί, φηη επηηξέπεηαη ε παξάιιειε ζπκκεηνρή ησλ θξαηνπκέλσλ ζε πξνγξάκκαηα εθπαίδεπζεο θαη ζπκβνπιεπηηθήο (Γεκεηξνχιε et al., 2006). Ζ ζπκβνπιεπηηθή θξαηνπκέλσλ αλήθεη θαηεμνρήλ ζηελ θνηλσληθή εθπαίδεπζε, αθνχ απνζθνπεί ζηελ (Θεκειή, 2008: 32): «Κηλεηνπνίεζε θαη ελδπλάκσζε ηνπ θξαηνπκέλνπ ψζηε λα ραξάμεη πξνζσπηθνχο ζηφρνπο. 119 Οη Ν.Δ.Λ.Δ. είλαη θνξείο πινπνίεζεο επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ ηεο πξψελ Γ.Γ.Δ.Δ. θαη απνηεινχλ απηνηειείο δεκφζηεο ππεξεζίεο ησλ πξψελ Ννκαξρηαθψλ Απηνδηνηθήζεσλ (Γνγνχζε, 2007: 68). 120 Σνπιάρηζηνλ 3 κήλεο. 121 Δπίπεδν ΗΗ, ζην Η ππήξρε ζπκκεηνρή. 83

84 Καιιηέξγεηα δεμηνηήησλ πνπ ζα ηνλ βνεζήζνπλ ζηελ θαιχηεξε δηαρείξηζε ηεο δσήο ηνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο έθηηζεο ηεο πνηλήο ηνπ. Απφθηεζε θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ ρξήζηκσλ γηα ηε δσή ηνπ κεηά ηε θπιαθή. Δθκάζεζε ηξφπσλ αληηκεηψπηζεο ζπκπεξηθνξψλ πνπ ηνπ είλαη δπζάξεζηεο. Σξνπνπνίεζε ζπκπεξηθνξψλ πνπ δπζρεξαίλνπλ ηε δσή ηνπ θαη ηνλ θέξλνπλ ζε ξήμε κε ηνπο άιινπο. Σφλσζε ηεο απηνεθηίκεζήο ηνπ. Βειηίσζε ηεο απηνεηθφλαο ηνπ. Απφθηεζε ηθαλφηεηαο αλάιεςεο επζπλψλ. Απφθηεζε ηθαλφηεηαο γηα θαιχηεξνπο ηξφπνπο ιήςεο απνθάζεσλ.» Ηδενινγηθά, ν ζεζκφο ηεο πκβνπιεπηηθήο ππεξπεδά ην έσιν πξφηππν «αλακφξθσζεο» ηνπ θξαηνπκέλνπ (Θεκειή, 2008), απνβιέπνληαο ζην ειεχζεξν δηθαίσκα ζπκκεηνρήο ζε ελεξγνχο εθπαηδεπηηθνχο ζεζκνχο ζηε θπιαθή. Χζηφζν, πξνβιεκαηηζκφ πξνθαιεί ε παξάιιειε ιεηηνπξγία θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ εληφο ησλ θπιαθψλ, δεκηνπξγψληαο εχινγα εξσηήκαηα γηα ηε ζχγθξνπζε ή ζπκπιεξσκαηηθφηεηα ησλ ξφισλ πνπ αλαπηχζζνπλ ηα Τπ.Γ.Γ.Α.Γ.-Τπ.Π.Γ.Β.Μ.Θ., απφ ηε ζηηγκή πνπ κέζα ζηηο θπιαθέο εξγάδεηαη πξνζσπηθφ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ, φπσο ςπρνιφγνο, θνηλσληθφο ιεηηνπξγφο, εγθιεκαηνιφγνο, θνηλσληνιφγνο. Αλ ζπγθξίλνπκε ηα θαζήθνληα ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκφλσλ ησλ θπιαθψλ, φπσο πξνβιέπνληαη ζεζκηθά, θαζψο θαη απηά ηνπ εθπαηδεπηή ελειίθσλ 122 πκβνπιεπηηθήο θαη ιάβνπκε ππφςε θαη ηελ απμεκέλε δήηεζε γηα ηα πξνγξάκκαηα απηά, δηαπηζηψλνπκε πσο ην εξγαδφκελν πξνζσπηθφ ησλ θπιαθψλ εκπιέθεηαη ζε κεγαιχηεξν πνζνζηφ ζε θαζήθνληα γξαθεηνθξαηηθνχ-δηεθπεξαησηηθνχ ραξαθηήξα, ζε ζρέζε κε 122 Πνπ ζπλήζσο ζηα πξνγξάκκαηα πκβνπιεπηηθήο θξαηνπκέλσλ έρεη ηελ ηδηφηεηα ηνπ Φπρνιφγνπ ή Κνηλσληθνχ ιεηηνπξγνχ (βι. πξνυπνζέζεηο πξφζιεςεο Δθπαηδεπηψλ Κ.Δ.Δ. ζην Πξνθεξχμεηο ). 84

85 ηνπο εθπαηδεπηέο, νη νπνίνη κπαίλνπλ ζηελ «νπζία» ηεο πκβνπιεπηηθήο. Έηζη, ζπκθσλνχκε κε ηελ Βηδάιε (2008), φηη ην ζπγθεθξηκέλν παξάδεηγκα ησλ πξνγξακκάησλ πκβνπιεπηηθήο ηνπ Τπ. Π.Γ.Β.Μ.Θ. έξρεηαη λα θαιχςεη νπζηαζηηθά ζεζκηθά θελά ηεο ζσθξνληζηηθήο πνιηηηθήο πνπ εθαξκφδεη ην Τπ. Γ.Γ.Α.Γ. θαη αθνξνχλ ηελ παξνρή ςπρνθνηλσληθήο ζηήξημεο θξαηνπκέλσλ ζηηο θπιαθέο. Γπζηπρψο, κία πξφζθαηε ζεζκηθή αιιαγή αιιάδεη ην ηνπίν ηεο εθαξκνγήο ησλ πξνγξακκάησλ Κ.Δ.Δ. γεληθφηεξα θαη εηδηθφηεξα ζηηο ειιεληθέο θπιαθέο. πγθεθξηκέλα, βάζεη ηνπ λένπ λφκνπ γηα ηε Γηα Βίνπ Μάζεζε 123, ε αξκνδηφηεηα ιεηηνπξγίαο ησλ Κ.Δ.Δ. κεηαθέξεηαη ζηα Κέληξα Γηα Βίνπ Μάζεζεο ησλ λέσλ Καιιηθξαηηαθψλ Γήκσλ, ηα νπνία Κέληξα κέρξη ζήκεξα δελ έρνπλ νξγαλσζεί, ζηειερσζεί θαη ιεηηνπξγήζεη. Χο εθ ηνχηνπ, ν ζεζκφο ησλ Κ.Δ.Δ. γεληθφηεξα θαη εηδηθφηεξα ζηηο ειιεληθέο θπιαθέο παξακέλεη, απφ ηε ιήμε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έηνπο , πξνο ην παξφλ, αλελεξγφο. Απνηηκψληαο ην πιαίζην ιεηηνπξγίαο ησλ πξνγξακκάησλ ηεο Γ.Γ.Γ.Β.Μ. ζηηο θπιαθέο, πξνθχπηνπλ νη θαηλνηνκίεο ηεο ζσθξνληζηηθήο εθπαίδεπζεο, ηηο νπνίεο επηρεηξεί λα εκθπζήζεη ν λένο σθξ.κ. Δηδηθφηεξα, ζηα ζεηηθά ζεκεία ινγίδνληαη ε απφθηεζε θηλήηξσλ γηα ηε ζπκκεηνρή θξαηνπκέλσλ ζηα πξνγξάκκαηα, κε δπλαηφηεηα δηαζχλδεζεο κε άιιεο εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο εληφο ή εθηφο θπιαθήο. Δπηπιένλ, φζα πξνγξάκκαηα έρνπλ δηάξθεηα άλσ ηνπ ηξηκήλνπ, ινγίδνληαη ζηνλ επεξγεηηθφ ππνινγηζκφ ηεο πνηλήο. Δπηδηψθεηαη ε ζπλέρεηα ηεο εθπαηδεπηηθήο πνξείαο ησλ θξαηνπκέλσλ κε ηελ ηήξεζε εθπαηδεπηηθνχ αξρείνπ, αιιά θαη ηεο επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηψλ πάλσ ζηηο αλάγθεο θαη ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο νκάδαο. Σέινο, «ε ζπλεξγαζία ηεο Γ.Γ.Δ.Δ. κε ην Τπνπξγείν Γηθαηνζχλεο ζην πιαίζην ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ είρε θαη έλα πξαθηηθφ απνηέιεζκα θαζψο ζε νξηζκέλεο θπιαθέο κε απφθαζε ηεο Γηεχζπλζεο ηεο Φπιαθήο δεκηνπξγήζεθαλ ή βειηηψζεθαλ νη ρψξνη εθπαίδεπζεο 124» (Γεκεηξνχιε et al., 2006: 202). 123 Άξ. 8, λ.3879/ ηελ πεξίπησζε ησλ.γ.δ, γηα παξάδεηγκα, ελψ ην 2004 ην.γ.δ. ηεο Γηθαζηηθήο Φπιαθήο Λάξηζαο πξσηνιεηηνχξγεζε εληφο ησλ εγθαηαζηάζεσλ ησλ θπιαθψλ, ην 2005 εγθαηληάζηεθε ρψξνο δίπια απφ ηηο θπιαθέο, κε ζχγρξνλν εμνπιηζκφ θαη μερσξηζηή βηβιηνζήθε (βι. ηελ παξνπζίαζε ηνπ Γηψξγνπ Σξάληα 85

86 υμπεράςματα Με ηελ παξνχζα εξγαζία επηρεηξήζεθε λα εμεηαζηνχλ ηα πξνβιήκαηα θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ απνθπιαθηζκέλσλ θαη ν ξφινο ηεο εθπαίδεπζεο σο πνιηηηθήο θνηλσληθήο επαλφδνπ ησλ ελήιηθσλ θξαηνπκέλσλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Ο θνηλσληθφο απνθιεηζκφο είλαη κηα θαηάζηαζε θαη κηα δηαδηθαζία, ηηο ζπλέπεηεο ηνπ νπνίνπ πθίζηαηαη ν θξαηνχκελνο θαη πξηλ ηε θπιάθηζή ηνπ, πφζν κάιινλ κεηά ηελ έθηηζε ηεο πνηλήο ηνπ. Ζ πεξίνδνο ηνπ εγθιεηζκνχ ιεηηνπξγεί φρη κφλν αλαζηαιηηθά, αιιά θαη επηβαξπληηθά ζηελ πξνζπάζεηα επαλέληαμεο, ειινρεχνληαο θηλδχλνπο ηφζν γηα ηε ζσκαηηθή, φζν θαη ηε ςπρηθή ηνπ πγεία, αλεμαξηήησο ηεο δηάξθεηαο θαη ηεο έληαζεο πνπ νη παξελέξγεηεο ηνπ εγθιεηζκνχ κπνξεί λα έρνπλ. Δμάιινπ, ν ζεζκφο ηεο θπιαθήο έρεη αλακθηζβήηεηα θαηεγνξεζεί γηα ηελ απνηπρία ηνπ λα επαλεληάζζεη ηνπο θξαηνπκέλνπο θαη εκθαλίδεηαη σο «αλαγθαίν θαθφ» ηεο θνηλσλίαο. Δληφο απηνχ ηνπ απνδεθηνχ πιαηζίνπ, εκθαλίδνληαη επθαηξίεο κέζα απφ ηελ εθαξκνγή εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ, ζρνιηθήο, επαγγεικαηηθήο θαη θνηλσληθήο εθπαίδεπζεο, ηηο νπνίεο κπνξνχλ νη θξαηνχκελνη λα αδξάμνπλ κε ηππηθά θαη νπζηαζηηθά νθέιε. Έηζη, απφ ηελ πιεπξά ησλ θξαηνπκέλσλ, ε ζπκκεηνρή θαη ην ελδηαθέξνλ ζαθψο ελζαξξχλεηαη φηαλ παξέρνληαη ζεκαληηθά αληαιιάγκαηα, φπσο ε κείσζε ησλ εκεξψλ θπιάθηζεο, κέζα απφ ην ζεζκφ ηεο επεξγεηηθήο επηκέηξεζεο ηεο πνηλήο. Ζ ζπκκεηνρή ζηα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα πνπ πινπνηνχληαη ζε νξηζκέλα θαηαζηήκαηα θξάηεζεο, εκθηινρσξεί ζεκαληηθά νπζηαζηηθά νθέιε. πγθεθξηκέλα, θαίλεηαη φηη ε εθπαίδεπζε εληφο ηεο θπιαθήο ιεηηνπξγεί σο έλαο πξνζηαηεπηηθφο ρψξνο δηαθίλεζεο ειεχζεξσλ ηδεψλ, επαθήο κε ην έμσ πεξηβάιινλ, αληαιιαγήο απφςεσλ, δηνρέηεπζεο ησλ αξλεηηθψλ ζπλεπεηψλ ηνπ εγθιεηζκνχ θαη ςπρηθήο αλάηαζεο ηνπ θξαηνπκέλνπ. Ζ ζπκκεηνρή ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία επνκέλσο, δξα ζε ζπκβνιηθφ επίπεδν, σο κέζν ππνθαηάζηαζεο ηεο αλειεπζεξίαο ηνπ αηφκνπ θαη σο θπγή εμφδνπ απφ ην πεξηβάιινλ ηεο θπιαθήο. ε νξηζκέλνπο θξαηνχκελνπο, ην κε ηίηιν «Γξάζεηο ζην ΓΔ Φπιαθψλ Λάξηζαο», δηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 26/8/

87 ζχλνιν απηψλ ησλ επεξγεηεκάησλ κπνξεί λα πνιιαπιαζηάζεη ηηο πηζαλφηεηεο θνηλσληθήο επαλέληαμεο κε ηελ απνθπιάθηζή ηνπο, δξψληαο σο αζπίδα πξνζηαζίαο ζηελ θνηλσλία, ζηνλ νηθνγελεηαθφ θαη επαγγεικαηηθφ πεξίγπξν, ζπάδνληαο ην θαχιν θχθιν «απνθιεηζκφο-θπιάθηζε-απνθιεηζκφο». Χζηφζν, ε εμεχξεζε εξγαζίαο θαη ε θάιπςε ησλ άκεζσλ βηνηηθψλ αλαγθψλ θαληάδνπλ επηηαθηηθέο αλάγθεο κεηά ηελ απφιπζε ηνπ θξαηνπκέλνπ. Σνχην δηαθαίλεηαη απφ ηα αηηήκαηα πξνο ηελ «ΔΠΑΝΟΓΟ» θαη ηνπο άιινπο ζεζκηθνχο θνξείο, ζε ζπλδπαζκφ κε ην ρακειφ θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ πξνθίι ηνπ θξαηνπκέλνπ. Φαίλεηαη, φκσο, πσο ε παξαθνινχζεζε ζρνιηθψλ θαη επαγγεικαηηθψλ πξνγξακκάησλ ζηε θπιαθή δελ εγγπάηαη ηελ επαγγεικαηηθή επαλέληαμε ηνπ απνθπιαθηδφκελνπ αηφκνπ. Ζ ελδντδξπκαηηθή εθπαίδεπζε απνζθνπεί ζηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε, κέζα απφ ηε κείσζε ηεο ππνηξνπήο, ηελ θνηλσληθή ζηήξημε θαη ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ θξαηνπκέλνπ ζηελ αλαδήηεζε εξγαζίαο αξγφηεξα. κσο ε εμεχξεζε εξγαζίαο ζηελ πξάμε αλαραηηίδεηαη απφ ζεζκηθά εκπφδηα, φπσο θσιχκαηα δηνξηζκνχ, ιηγνζηέο ζέζεηο εξγαζίαο θαη θπζηθά, ηελ πξνθαηάιεςε ησλ εξγνδνηψλ. Δπηπιένλ, ζηα επίζεκα ζηαηηζηηθά θαη ηηο απνινγηζηηθέο Δθζέζεηο ηεο ρψξαο, δε δίλεηαη μεθάζαξε εηθφλα ηνπ αξηζκνχ ησλ θνξέσλ, ησλ πξνγξακκάησλ θαη ηνπ αξηζκνχ ησλ ζπκκεηερφλησλ ζε πξσηνβνπιίεο εθπαίδεπζεο ελήιηθσλ θξαηνπκέλσλ. Μηα ραξηνγξάθεζε ηεο θαηάζηαζεο ζα βνεζνχζε ηνπο ζρεδηαζηέο πνιηηηθήο ζηελ θαιχηεξε νξγάλσζε θαη πινπνίεζε εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ πνπ αληαπνθξίλνληαη επαξθψο ζηηο εμεηδηθεπκέλεο αλάγθεο ησλ θξαηνπκέλσλ. ε επίπεδν Δ.Δ., ε εθπαίδεπζε ελειίθσλ θξαηνπκέλσλ πξνζαλαηνιίδεηαη θπξίσο ζηελ εμππεξέηεζε ησλ αλαγθψλ ηεο αγνξάο εξγαζίαο θαη ζηελ επαγγεικαηηθή επαλέληαμε ηνπ αηφκνπ, εμππεξεηψληαο ηνπο ζηφρνπο ηεο αχμεζεο ηεο νηθνλνκηθήο αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο Δπξψπεο. Δμάιινπ ε νκάδα ησλ θπιαθηζκέλσλαπνθπιαθηζκέλσλ απνηειεί κία απφ ηηο πνιιέο νκάδεο Δ.Κ.Ο. γηα ηελ νπνία αλαπηχζζνληαη δξάζεηο θνηλσληθήο έληαμεο. Μνινλφηη νη εθπαηδεπηηθνί ζεζκνί ηνπ Τπ.Π.Γ.Β.Μ.Θ. ζπγρξεκαηνδνηνχληαη απφ ηελ Δ.Δ. βάζεη ησλ θαηεπζχλζεσλ πνπ ζέηεη, ζηελ ειιεληθή ζσθξνληζηηθή πξαθηηθή απηνί απνθηνχλ δηαθνξεηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ, ζηνρεχνληαο θπξίσο ζηελ έληαμε κε φξνπο ςπρνθνηλσληθνχο θαη ιηγφηεξν νηθνλνκηθνχο. 87

88 Ζ εθαξκνγή ησλ επξσπατθψλ θαηεπζχλζεσλ εμαξηάηαη απφ ην ζρεδηαζκφ εζληθψλ πνιηηηθψλ απφ ηα αξκφδηα Τπ.Γ.Γ.Α.Γ. θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο ελδντδξπκαηηθήο εθπαίδεπζεο απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπ Τπ.Π.Γ.Β.Μ.Θ., κε κηθξφηεξν ξφιν ηνπ Τπ.Δξ.Κ.Α. Γίλεηαη εχινγα θαηαλνεηφ φηη ε εκπινθή πνιιψλ Τπνπξγείσλ ζην δήηεκα ηεο θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ απνθπιαθηζκέλσλ ειινρεχεη θηλδχλνπο νπζηαζηηθήο κε εθαξκνγήο πξνγξακκάησλ θαη πξσηνβνπιηψλ, ιφγσ επηθάιπςεο, αληαγσληζηηθφηεηαο, αλαξκνδηφηεηαο ή ζπλαξκνδηφηεηαο ησλ δηαθνξεηηθψλ εκπιεθφκελσλ θνξέσλ. Παξάδεηγκα απνηειεί ε εθαξκνγή πξνγξακκάησλ ςπρνθνηλσληθήο ππνζηήξημεο ησλ θξαηνπκέλσλ απφ ην Τπ.Π.Γ.Β.Μ.Θ. θαη ε ηαπηφρξνλε παξνπζία θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ ζηηο θπιαθέο. Δπηπιένλ, ν ξφινο νξηζκέλσλ ζεζκηθψλ θνξέσλ ακθηζβεηείηαη, φπσο ε δπζαξέζθεηα ησλ θξαηνπκέλσλ ζηελ παξνρή θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ, θαζψο θαη ε επαγγεικαηηθή απαζρφιεζε απνθπιαθηζκέλσλ κέζσ δεκφζησλ θνξέσλ εμεχξεζεο εξγαζίαο. ηα παξαπάλσ πξνζηίζεηαη θαη ε παξνπζία ηνπ Σξίηνπ ηνκέα, φπνπ ζεσξείηαη πσο έξρεηαη λα θαιχςεη νπζηαζηηθά ζεζκηθά θελά ηνπ ειιεληθνχ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Χζηφζν, ζε ζεζκηθφ ηνπιάρηζηνλ επίπεδν, αλαγλσξίδεηαη κηα αμηφινγε πξνζπάζεηα ελαξκφληζεο ησλ λφκσλ θαη ινηπψλ θαλνληζηηθψλ πξάμεσλ ζηνλ «αλζξσπηζηηθφ» πξνζαλαηνιηζκφ ηεο επαλαθνηλσληθνπνίεζεο θξαηνπκέλσλ, κέζα θαη απφ ην ζεζκφ ηεο εθπαίδεπζεο, σο δηθαηψκαηνο ζπκκεηνρήο ηνπ θξαηνπκέλνπ θαη φρη σο ζθνπνχ αλακφξθσζεο. Ζ ζεζκηθή ζπλεξγαζία δηαθνξεηηθψλ Τπνπξγείσλ (Παηδείαο-Γηθαηνζχλεο), επηρεηξεί ην «πάληξεκα» δχν δηαθνξεηηθψλ θηινζνθηψλ πνπ κέρξη πξφηηλνο θάληαδαλ αληηθξνπφκελεο: ηνπ «ηηκσξεηηθνχ» ηεο δηθαηνζχλεο θαη ηνπ «απειεπζεξσηηθνχ» ηεο εθπαίδεπζεο. Δδψ, βέβαηα, ζα ιέγακε φηη δηαθαίλεηαη πεξηζζφηεξα «ζηεγαλά» λα έρεη θαηαξξίςεη ην Τπ. Γηθαηνζχλεο ζηελ πξνζπάζεηα αλάδεημεο ελφο ζχγρξνλνπ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Δπηπιένλ, ε πνιηηεία θαίλεηαη λα ζέβεηαη θαη λα εθαξκφδεη ηηο θαηεπζχλζεηο πνπ ζπζηήλεη ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο, φπσο γηα παξάδεηγκα, ε απνλνκή ίδηαο αμίαο ζηελ εθπαίδεπζε, φπσο θαη ζηελ εξγαζία ησλ θξαηνπκέλσλ, κέζα απφ ηνλ επεξγεηηθφ ππνινγηζκφ ησλ εκεξψλ ηεο πνηλήο, ε χπαξμε βηβιηνζεθψλ θαη ε πξνζπάζεηα εθζπγρξνληζκνχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ηνπιάρηζηνλ, εγθαηαζηάζεσλ. Χζηφζν, ζε πξαθηηθφ επίπεδν, ηα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα ελήιηθσλ θξαηνπκέλσλ δελ επαξθνχλ, ζε ζχγθξηζε κε ην ζχλνιν ησλ εγθιείζησλ, νχηε 88

89 απεπζχλνληαη πξνο φινπο. Γη απηφ θξίλεηαη ζεκαληηθή ε ζεζκηθή θαη νηθνλνκηθή εγγχεζε γηα ηελ απξφζθνπηε ιεηηνπξγία ησλ πξνγξακκάησλ εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο, θαζψο θαη ε επέθηαζή ηνπο ζε φιεο ηηο θπιαθέο ηεο ρψξαο, φπσο ν ζεζκφο ησλ.γ.δ. Γπζηπρψο, ζεζκηθέο παξεκβάζεηο φπσο ε πεξίπησζε ηεο κεηαθνξάο αξκνδηφηεηαο ιεηηνπξγίαο ησλ Κ.Δ.Δ. ζηνπο θαιιηθξαηηαθνχο Γήκνπο, έρνπλ αξλεηηθέο πξαθηηθέο ζπλέπεηεο φπσο ιεηηνπξγηθά θελά, απνδεηθλχνληαο ηα πξνβιήκαηα αζπλέρεηαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζηηο θπιαθέο. Δπηπιένλ, ζα κπνξνχζε θάπνηνο λα αληηθξνχζεη ηελ άπνςε φηη ζε έλα δηθαηηθφ ζχζηεκα αληαπνδνηηθφηεηαο, «επηβξαβεχεηαη» ε ζπλεηή ζπκπεξηθνξά ηνπ θξαηνπκέλνπ κε αληάιιαγκα ηε κείσζε ησλ εκεξψλ εγθιεηζκνχ, ελψ παξάιιεια ην θξάηνο «δηαθεκίδεη» ηελ πνιηηηθή ηνπ, αδηαθνξψληαο γηα ην πξνβιεκαηηθφ, εθ ησλ ζεκειίσλ ηνπ ζσθξνληζηηθφ ζχζηεκα, έηζη φπσο αληαλαθιάηαη κέζα απφ ηε ιεηηνπξγία θαη ηε θηινζνθία ηεο θπιαθήο. Γειαδή, φηη ε εθπαίδεπζε ιεηηνπξγεί σο κέζν θνηλσληθνχ ειέγρνπ ησλ θξαηνπκέλσλ παξά επαλέληαμεο. Χζηφζν, ε εζηθνινγία ηεο ζπγθεθξηκέλεο πξνβιεκαηηθήο ζπλαληά ηα ξεαιηζηηθά πξνβιήκαηα ηεο κηθξνθνηλσλίαο ηνπ θπιαθηζκέλνπ: Σελ επηζπκία ηνπ γηα ηε γξεγνξφηεξε επάλνδν ζηνλ ειεχζεξν θφζκν. Αλ ζε ηνχηα πξνζηεζνχλ ηα νθέιε ηεο εθπαίδεπζεο ζηε θπιαθή ζε ςπρνθνηλσληθφ, θπξίσο, επίπεδν, θαίλεηαη λα εληζρχεηαη ε άπνςε φηη ηνπιάρηζην, κέζσ ηεο εθπαίδεπζεο «εμαλζξσπίδεηαη» θαη ην ίδην ην ζχζηεκα ηεο θπιαθήο. Σειηθά, δεδνκέλεο ηεο επαλφδνπ ησλ θξαηνπκέλσλ θάπνηα ζηηγκή, ζηελ θνηλσλία, θξίλεηαη ζπκθέξνπζα ε απφ πιεπξάο ηεο πνιηηείαο νκαιή επαλέληαμε ηνπ απνθπιαθηδνκέλνπ, αξθεί βέβαηα απηή λα κελ εμαληιείηαη ζε έλαλ θαζαξά ηππηθφ ξφιν. Μέζα απφ θαηάιιεια δηακνξθσκέλνπο εθπαηδεπηηθνχο ζεζκνχο, ίζσο θαηαζηεί ειπηδνθφξα ε κεηαηξνπή ελφο πνιχπινθνπ θαη επίπνλνπ εγρεηξήκαηνο, φπσο είλαη ε θνηλσληθή επαλέληαμε ησλ απνθπιαθηζκέλσλ, ζε έλα φξακα κε πξαγκαηηθέο πηπρέο θαη εθηθηέο δηαζηάζεηο. 89

90 Βιβλιογραφικέσ αναφορέσ Αιεμηάδεο,. (1998), Κείκελα Αληεγθιεκαηηθήο Πνιηηηθήο: Δπξσπατθή Αληεγθιεκαηηθή Πνιηηηθή, Θεζζαινλίθε: άθθνπιαο. Αιεμηάδεο,. (2001), σθξνληζηηθή, Αζήλα- Θεζζαινλίθε: άθθνπιαο. Αιεμηάδεο,. (2004), Δγθιεκαηνινγία (δ εθδ.), Αζήλα- Θεζζαινλίθε: άθθνπιαο. Απεηξαλζίηνπ, Μ. (2006), Ζ Πξόζιεςε από ηνπο Αλήιηθνπο Κξαηνπκέλνπο ηνπ Πξνιεπηηθνύ ηεο Τπνηξνπήο Ρόινπ ησλ σθξνληζηηθώλ Καηαζηεκάησλ. Αδεκνζίεπηε κεηαπηπρηαθή εξγαζία, Αζήλα: Πάληεην Παλεπηζηήκην, Βηβιηνζήθε. Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 10/9/2011. Becker, H.S. (2000), Οη Πεξηζσξηνπνηεκέλνη. Μειέηεο ζηελ Κνηλσληνινγία ηεο Παξέθθιηζεο, Αζήλα: Ννκηθή Βηβιηνζήθε. Βηδάιε,., Εαγνχξα, Π. (2008), «Δηζαγσγή». ην: Βηδάιε,., Εαγνχξα, Π. (επηκ.), πκβνπιεπηηθή θαη Φπιαθή, Αζήλα: Αλη. Ν. άθθνπιαο, ζ Βηδάιε,. (2008), «Νέεο «εηδηθέο» θαηεγνξίεο θξαηνπκέλσλ: δηαζηάζεηο ηεο ζπκβνπιεπηηθήο ζηε θπιαθή». ην: Βηδάιε,., Εαγνχξα, Π. (επηκ.), πκβνπιεπηηθή θαη Φπιαθή, Αζήλα: Αλη. Ν. άθθνπιαο, ζ Γαιαλνπνχινπ Κ. (2010), Δθπαίδεπζε ζηηο Φπιαθέο. Αδεκνζίεπηε πηπρηαθή εξγαζία, Κξήηε: Παλεπηζηήκην Κξήηεο, Βηβιηνζήθε. Γεψξκαο, Κ. Γ. (2004), Παγθνζκηνπνίεζε θαη Φηώρεηα, Αζήλα: Μεηαίρκην. Γηνβάλνγινπ,. (2006), Θεζκηθά Πξνβιήκαηα ηεο Κνηλσληθήο Δπαλέληαμεο ησλ Απνθπιαθηδνκέλσλ (εηξά: Κνηλσληθή αξσγή θαη πνηληθή δηθαηνζχλε, η.2), Αζήλα- Θεζζαινλίθε: άθθνπιαο. Γησξγνχιαο,. (2002), «Κνηλσληθφο απνθιεηζκφο θαη απνθπιαθηζκέλνη. Ο ζρεδηαζκφο ησλ πξνγξακκάησλ πνπ εθπνλεί ην Τπνπξγείν Γηθαηνζχλεο». ην: Παπαδνπνχινπ, Γ. (επηκ.), Κνηλσληθόο Απνθιεηζκόο: «γηα ηνπο αλζξώπνπο πνπ παξακεξίδνπκε», Δηζεγήζεηο Σξηήκεξνπ πλεδξίνπ, Πάληεην Παλεπηζηήκην, Μαΐνπ 1999, Μ.Κ.Ο. «Αζελά», Αζήλα: Αξκφο, ζ Γνγνχζε, Φ. (2007), Δκπεηξηζκόο, Ρεαιηζκόο θαη Απνθιεηζκόο. Σα Πξνγξάκκαηα Κνηλσληθήο Δπαλέληαμεο ησλ Απνθπιαθηζζέλησλ. Μεηαπηπρηαθή εξγαζία, Αζήλα: Πάληεην Παλεπηζηήκην, Βηβιηνζήθε. Γηαζέζηκε ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 5/9/2011. Γνγνχζε, Φ. (2011), «Δκπεηξηζκφο, ξεαιηζκφο θαη απνθιεηζκφο. Σα πξνγξάκκαηα θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ απνθπιαθηζζέλησλ». ην: Υαιθηά, Α.- Δ. (επηκ.), Ζ ύγρξνλε Δγθιεκαηηθόηεηα, ε Αληηκεηώπηζή ηεο θαη ε Δπηζηήκε ηεο Δγθιεκαηνινγίαο. Σηκεηηθόο ηόκνο γηα ηνλ θαζεγεηή Η. Φαξζεδάθε, η.1 νο, Αζήλα: Ννκηθή Βηβιηνζήθε, ζ Cross, P. (1988), Adult as Learners, San Francisco: Jossey- Bass. Γαζθαιάθε, Ζ., Παπαδνπνχινπ, Π. Γ., Σζακπαξιή, Γ., Φξνλίκνπ, Έ. (1996), «Φπιαθηζκέλνη, πξψελ θπιαθηζκέλνη θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφο». ην: Καξαληηλφο, Γ., Μαξάηνπ- Αιηπξάληε, Λ., Φξνλίκνπ, Δ., Καηζνχιεο, Ζ. 90

91 (επηκ.), Γηαζηάζεηο ηνπ Κνηλσληθνύ Απνθιεηζκνύ ζηελ Διιάδα (η.α ), Αζήλα: Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ, ζ Γηαθνκκαηηθή Δπηηξνπή γηα ηελ εμέηαζε ηνπ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο ρψξαο θαη ησλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο ησλ θξαηνπκέλσλ (2011), Πξαθηηθά ζπλάληεζεο ηεο 29/3/2011, αλαθηήζεθε ζηηο: 2/9/2011. Γεκεηξνχιε, Κ., Θεκειή,., Ρεγνχηζνπ, Δ. (2006), Ζ εθπαίδεπζε ελειίθσλ ζηηο θπιαθέο. Σν απνηέιεζκα κηαο πξνζπάζεηαο ζηε ρώξα καο. Πξαθηηθά πλεδξίνπ «Γηα Βίνπ Μάζεζε γηα ηελ Αλάπηπμε, ηελ Απαζρφιεζε θαη ηελ Κνηλσληθή πλνρή», Βφινο, 31/3-2/4, ΗΓΔΚΔ, ζ Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 16/7/2011. Γήκνπ, Γ.Ζ. (1998), Απόθιηζε- ηηγκαηηζκόο. Αθνκνησηηθή Θεσξεηηθή Πξνζέγγηζε ησλ Απνθιίζεσλ ζην ρνιείν (εηξά: Φπρνινγία, η.10), Αζήλα: Gutenberg. Δζληθή Έθζεζε ηξαηεγηθήο γηα ηελ Κνηλσληθή Πξνζηαζία θαη ηελ Κνηλσληθή Έληαμε (Δ.Δ..Κ.Π.Κ.Δ.) Δζληθή Δπηηξνπή γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ (Δ.Δ.Γ.Α.), Έθζεζε 2008, Αζήλα: Δζληθφ Σππνγξαθείν. Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 24/8/2011. Δζληθή Δπηηξνπή γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ (Δ.Δ.Γ.Α.), Έθζεζε 2009, Αζήλα: Δζληθφ Σππνγξαθείν. Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 24/8/2011. Διιεληθή ηαηηζηηθή Αξρή (ΔΛ.ΣΑΣ.) (2011), Βάζε ηαηηζηηθψλ Γεδνκέλσλ, σθξνληζηηθή Γηθαηνζχλε, αλαθηήζεθε ζηηο 5/7/2011. ΔΠΑΝΟΓΟ (2010), Αδεκνζίεπηε Έθζεζε Πεπξαγκέλσλ EQUAL (2006), Κνηλσλία Δληάζζνπζα, αλαθηήζεθε ζηηο: 6/9/2011. EUROPA (2009), Πξφγξακκα γηα ηε δηά βίνπ κάζεζε , work/c11082_el.htm, αλαθηήζεθε ζηηο: 2/9/2011. Δπξσπατθή Δπηηξνπή (2000), «Τπφκλεκα ζρεηηθά κε ηελ εθπαίδεπζε θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο», SEC 1832, 30/10/2000. Δπξσπατθή Δπηηξνπή (2001), «Ζ πξαγκάησζε κηαο επξσπατθήο πεξηνρήο δηα βίνπ κάζεζεο», Αλαθνίλσζε COM 678, ηειηθφ, 21/11/2001. Δπξσπατθή Δπηηξνπή (2002), «Ζ απάληεζε ηεο Δπξψπεο ζηελ παγθφζκηα γήξαλζε- Πξνψζεζε ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο πξνφδνπ ζε έλα θφζκν πνπ γεξλά. Μηα ζπλεηζθνξά ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο ζηε 2ε παγθφζκηα ζπλέιεπζε γηα ηε γήξαλζε», Αλαθνίλσζε COM 143, ηειηθφ, 18/03/2002. Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην (2006), «Θέζπηζε Πξνγξάκκαηνο Γξάζεο ζηνλ Σνκέα ηεο Γηα Βίνπ Μάζεζεο», Απφθαζε /11/2006. European Association for Adult Education (Δ.Α.Δ.Α.) (2011), EAEA completed projects: Reality, practice and collaboration for education in European prisons, αλαθηήζεθε ζηηο: 5/9/

92 European Prison Education Association (E.P.E.A.) (2007), d=27, αλαθηήζεθε ζηηο: 29/8/2011. European Prison Education Association (E.P.E.A.) (2011), αλαθηήζεθε ζηηο: 29/8/2011. European Prison Education Association (E.P.E.A.) Hellas (2009), αλαθηήζεθε ζηηο: 29/8/2011. Δ.Τ..Δ.Κ.Σ. (ρ.ρ.), Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν, Κνηλσληθή Έληαμε, αλαθηήζεθε ζηηο: 31/8/2011. Foucault, M. (1989), Δπηηήξεζε θαη Σηκσξία: Ζ Γέλλεζε ηεο Φπιαθήο, Υαηδεδήκνπ Κ.- Ράιιε Η. (κηθξ.), Αζήλα: Ράππα. Goffman, E. (1994), Άζπια, Κνκλελφο, Ξ. (κηθξ.), Αζήλα: Δπξχαινο. Εατκάθεο, Γ. (2005), «Κνηλσληθφο απνθιεηζκφο θαη δίθηπα πξνζηαζίαο ζηε ζχγρξνλε πφιε». ην: Εατκάθεο, Γ., Καλδπιάθε, Α. (επηκ.), Γίθηπα Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο. Μνξθέο Παξέκβαζεο ζε Δππαζείο Οκάδεο θαη ζε Πνιππνιηηηζκηθέο Κνηλόηεηεο, Αζήλα: Κξηηηθή, ζ Εάλλεο, Π. (2006), «Κνηλσληθφο απνθιεηζκφο: εηζαγσγή ζηελ έλλνηα. Ζ θαηαλφεζε ηεο δηαδηθαζίαο». ην: Ζ Αλάπηπμε πλνδεπηηθώλ Τπνζηεξηθηηθώλ Τπεξεζηώλ, Αζήλα: Δξκήο θαη ΔΚΔΠΗ, ζ. 4 27, athena-net, paper no 2. Εάλλεο, Π. (2009), Οη Γπλαηόηεηεο Κνηλσληθήο Δλζσκάησζεο Δηδηθώλ Κνηλσληθώλ Οκάδσλ κέζσ ηεο Αγνξάο Δξγαζίαο. Έξεπλα ζην πιαίζην ηνπ πξνγξάκκαηνο «Γίαπινη Δπηθνηλσλίαο» ηνπ έξγνπ: «Δλίζρπζε ηεο Απαζρφιεζεο κε ηελ Δλεξγφ ζπκκεηνρή ησλ Μ.Κ.Ο.» β θχθινο, πνπ ζπγρξεκαηνδνηείηαη κε 80% απφ θνηλνηηθνχο θαη 20% απφ εζληθνχο πφξνπο. Αζήλα: σκαηείν Γνλέσλ Κεδεκφλσλ θαη Φίισλ Αηφκσλ κε Αλαπεξίεο «ΔΡΜΖ». Θαλνπνχινπ, Μ., Φξνλίκνπ, Έ., Σζηιηκηγθάθε, Β. (1997), Απνθπιαθηδόκελεο Γπλαίθεο: ην Γηθαίσκα ζηελ Δπαγγεικαηηθή Δπαλέληαμε, Αζήλα: Α. άθθνπιαο. Θεκειή,. (2008), «Σα «δεηλά ηνπ εγθιεηζκνχ» θαη ε ζπκβνπιεπηηθή θξαηνπκέλσλ». ην: Βηδάιε,., Εαγνχξα, Π. (επηκ.), πκβνπιεπηηθή θαη Φπιαθή, Αζήλα: Αλη. Ν. άθθνπιαο, ζ Θενθίινπ, Π. (2004), Ζ Δπαγγεικαηηθή Πξνεηνηκαζία θαη Έληαμε ησλ Αηόκσλ πνπ Κηλδπλεύνπλ κε Κνηλσληθό Απνθιεηζκό: Απνθπιαθηζκέλνη Νένη. Αδεκνζίεπηε κεηαπηπρηαθή εξγαζία, Αζήλα: Πάληεην Παλεπηζηήκην, Βηβιηνζήθε. Holzer, H., Raphael, S., Stoll, M. (2003), Employment Barriers Facing Ex- Offenders. Urban Institute Reentry Roundtable, entitled: «Employment Dimensions of Reentry: Understanding the Nexus between Prisoner Reentry and Work», New York University Law School, 19-20/5/2003. Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 7/9/2011. Η.Γ.ΔΚ.Δ. (2011), ρνιεία Γεχηεξεο Δπθαηξίαο, Itemid=75, αλαθηήζεθε ζηηο: 28/8/2011. Καβνπλίδε, Σ. (1996), «Κνηλσληθφο απνθιεηζκφο: έλλνηα, θνηλνηηθέο πξσηνβνπιίεο, ειιεληθή εκπεηξία θαη δηιήκκαηα πνιηηηθήο». ην: Καξαληηλφο, Γ., Μαξάηνπ- Αιηπξάληε, Λ., Φξνλίκνπ, Δ., Καηζνχιεο, Ζ. (επηκ.), Γηαζηάζεηο ηνπ 92

93 Κνηλσληθνύ Απνθιεηζκνύ ζηελ Διιάδα (η.α ), Αζήλα: Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ, ζ Καξαηδά, Λ. (2006), Βαζηθή Ννκνζεζία σκάησλ Αζθαιείαο, Αζήλα: Ννκηθή Βηβιηνζήθε. Καξπηηλνχ,. (2006), Ζ ηάζε Αηόκσλ Ζιηθίαο Δηώλ Απέλαληη ζε Απνθπιαθηζκέλα Άηνκα: κηα Δκπεηξηθή Μειέηε ηεο Πξνθαηάιεςεο. Αδεκνζίεπηε δηδαθηνξηθή δηαηξηβή, Αζήλα: Πάληεην Παλεπηζηήκην, Βηβιηνζήθε. Καηξνχγθαινο, Γ., 2004: Θεζκνί θαη πζηήκαηα Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο ζην ύγρξνλν Κόζκν. Αζήλα- Κνκνηελή: άθθνπιαο Α.Ν. ΚΔ.ΘΔ.Α. (2008), Μειέηε Απνηύπσζεο θαη Αμηνιόγεζεο Τθηζηάκελεο Καηάζηαζεο, (β εθδ.), Αζήλα: ΚΔ.ΘΔ.Α. Κνληηάδεο, Ξ., Καηξνχγθαινο, Γ. (2005), «Κνηλσληθά δηθαηψκαηα επάισησλ πιεζπζκηαθψλ νκάδσλ: νη θαλνληζηηθέο δεζκεχζεηο ηνπ θνηλνχ λνκνζέηε». ην: Εατκάθεο, Γ., Καλδπιάθε, Α. (επηκ.), Γίθηπα Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο. Μνξθέο Παξέκβαζεο ζε Δππαζείο Οκάδεο θαη ζε Πνιππνιηηηζκηθέο Κνηλόηεηεο, Αζήλα: Κξηηηθή, ζ Κνληνλή, Ά. (2010), Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ. Θεσξεηηθέο Πξνζεγγίζεηο θαη Σερληθέο Δθαξκνγήο, Αζήλα: Διιελνεθδνηηθή. Κνπινχξεο, Ν.Κ. (2009), Ζ Κνηλσληθή (Δπαλ)έληαμε ηεο Φπιαθήο, Αζήλα: Ννκηθή Βηβιηνζήθε. Κνπξάθεο, Ν. (2009), Ζ Πνηληθή Καηαζηνιή: Μεηαμύ Παξειζόληνο θαη Μέιινληνο (ε εθδ.), Αζήλα- Θεζζαινλίθε: άθθνπιαο. Κξίβαο,., Καγθαιίδνπ, Ε. (2003), «χλδεζε ηνπ ρνιείν Γεχηεξεο Δπθαηξίαο κε ηελ αγνξά εξγαζίαο κέζσ ηεο εγθαζίδξπζεο ηνπ ζεζκνχ πκβνπιεπηηθή γηα ηε ηαδηνδξνκία». ην: Βεθξήο, Λ., Υνληνιίδνπ, Δ., (επηκ.), Πξνδηαγξαθέο πνπδώλ γηα ηα ρνιεία Γεύηεξεο Δπθαηξίαο, Αζήλα: Γ.Γ.Δ.Δ.- Η.Γ.ΔΚ.Δ., ζ Κ.Τ.Α /751/ , «Καηάξηηζε Πξνγξάκκαηνο Δπηρνξήγεζεο 800 Νέσλ Διεχζεξσλ Δπαγγεικαηηψλ αλέξγσλ Αηφκσλ κε Αλαπεξίεο (A.κε.Α), Απεμαξηεκέλσλ απφ εμαξηεζηνγφλεο νπζίεο θαη Απνθπιαθηζκέλσλ αηφκσλ θαη Πξνγξάκκαηνο Δπηρνξήγεζεο 50 ζέζεσλ Δξγνλνκηθήο Γηεπζέηεζεο ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο γηα Άηνκα κε Αλαπεξίεο (A.κε.Α)», (Φ.Δ.Κ. 1663/Β/ ). Κ.Τ.Α /752 (2), «Καηάξηηζε Δηδηθνχ Σξηεηνχο Πξνγξάκκαηνο ελίζρπζεο εξγνδνηψλ κε επηρνξήγεζε πνπ αληηζηνηρεί ζην χςνο ησλ ζπλνιηθψλ αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ, γηα ηελ πξφζιεςε αλέξγσλ Αηφκσλ κε Αλαπεξίεο (A.κε.Α), Απεμαξηεκέλσλ απφ εμαξηεζηνγφλεο νπζίεο, Απφθπιαθηζκέλσλ, Νεαξψλ Παξαβαηηθψλ Αηφκσλ ή Νεαξψλ Αηφκσλ πνπ βξίζθνληαη ζε θνηλσληθφ θίλδπλν θαη Πξνγξάκκαηνο Δπηρνξήγεζεο 50 ζέζεσλ Δξγνλνκηθήο Γηεπζέηεζεο ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο γηα Άηνκα κε Αλαπεξίεο (A.κε.Α)», (Φ.Δ.Κ. 1663/Β/ ). Lazerges Ch. (2000), Le défi de la réinsertion, Archives de Politique Criminelle, η.22, ζ Λενχδεο, Γ. (2004), Δθπαίδεπζε εθ ησλ έζσ. Ζιεθηξνληθό Δλεκεξσηηθό Γειηίν ΑΡΗ, η.8, ζ.8-9. Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 28/8/

94 Μάλνο, Ν. (1997), Βαζηθά ηνηρεία Κιηληθήο Φπρηαηξηθήο, (αλαζεσξεκέλε έθδνζε), Θεζζαινλίθε: University Studio Press. Μαλνπζάθε, Α. (2005), Πξνγξάκκαηα απαζρόιεζεο ηνπ Ο.Α.Δ.Γ. γηα ηελ έληαμε ζηελ αγνξά εξγαζίαο ησλ Δππαζώλ Κνηλσληθώλ Οκάδσλ. Δηζήγεζε ζην Αλαπηπμηαθφ πλέδξην Ζπείξνπ, Θεκαηηθή Δλφηεηα: Αλάπηπμε αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ- Πξνψζεζε ζηελ απαζρφιεζε, 24-25/6/2005. Μαξγάξα, Θ. (2011), «Ζ εθπαίδεπζε ελειίθσλ ζηα ζσθξνληζηηθά θαηαζηήκαηα: ε πεξίπησζε ησλ ζρνιείσλ δεχηεξεο επθαηξίαο». ην: Υαιθηά, Α.- Δ. (επηκ.), Ζ ύγρξνλε Δγθιεκαηηθόηεηα, ε Αληηκεηώπηζή ηεο θαη ε Δπηζηήκε ηεο Δγθιεκαηνινγίαο. Σηκεηηθφο ηφκνο γηα ηνλ θαζεγεηή Η. Φαξζεδάθε, η.2 νο, Αζήλα: Ννκηθή Βηβιηνζήθε, ζ Μαξγαξίηεο, Λ, Παξαζθεπφπνπινο, Ν. (2005), Πνηλνινγία, άξ Π.Κ., (δ εθδ.), Αζήλα- Θεζζαινλίθε: άθθνπιαο Α.Δ. Μαξγαξίηεο, Λ., Παξαζθεπφπνπινο, Ν. (2009), σθξνληζηηθόο Κώδηθαο θαη πλαθή Ννκνζεηήκαηα, (γ εθδ.), Αζήλα- Θεζζαινλίθε: άθθνπιαο. Μαξηλνπνχινπ, Φ. (2009), ρνιείν Γεύηεξεο Δπθαηξίαο ζηε Φπιαθή: Δμσξατζκόο Δγθιεηζκνύ ή Παξάζπξν ζηε Εσή θαη Μνριόο Δπαλέληαμεο;. Πξαθηηθά παξνπζίαζεο Ζκεξίδαο κε ζέκα: «Ζ εθπαίδεπζε ζηηο Φπιαθέο: Μνριφο Δπαλέληαμεο, Αζήλα, 9/5/2009. Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 26/8/2011. McLaughlin, E., Muncie, J. (2001), The Sage Dictionary of Criminology, London: Sage Publications. Μεηξνζχιε, Μ, Φξνλίκνπ, Δ. (2008), Οηθνγελεηαθή, Δπαγγεικαηηθή θαη Κνηλσληθή Δπαλέληαμε Δηδηθώλ Οκάδσλ Πιεζπζκνύ: Ζ Πεξίπησζε ησλ Γπλαηθώλ Κξαηνπκέλσλ, Αζήλα: Δ.Κ.Κ.Δ. Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 28/8/2011. Mott, J. (1985), Adult Prisons and Prisoners in England and Wales : A Review of the Findings of Social Research, London: HMSO Books. Μνπζνχξνπ, Λ. (1998), «Κνηλσληθφο απνθιεηζκφο θαη θνηλσληθή πξνζηαζία». ην: Καζηκάηε, Κ. (επηκ.), Κνηλσληθόο Απνθιεηζκόο: ε Διιεληθή Δκπεηξία, Αζήλα: Gutenberg, ζ Μπεθηάξε, Δ., Καηζαδψξνο, Κ. (ρ.ρ.), Οδεγόο γηα ηελ Αλαγλώξηζε ηνπ Απηνθαηαζηξνθηθνύ Κξαηνπκέλνπ, Μ.Κ.Ο. «Κιίκαθα». Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 20/8/2011. Ν. 1558/1985, «Κπβέξλεζε θαη Κπβεξλεηηθά 'ξγαλα», (Φ.Δ.Κ. 137/Α/ ). Ν. 1851/1989, «Κψδηθαο βαζηθψλ Καλφλσλ γηα ηε Μεηαρείξηζε ησλ Κξαηνπκέλσλ θαη Άιιεο Γηαηάμεηο», (Φ.Δ.Κ. 122/Α/ ). Ν. 2525/1997, «Δληαία Λχθεην, πξφζβαζε ησλ απνθνίησλ ηνπ ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, αμηνιφγεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ θαη άιιεο δηαηάμεηο», (Φ.Δ.Κ. 188/Α/ ) Ν. 2776/1999, «σθξνληζηηθφο Κψδηθαο», (Φ.Δ.Κ. 291/Α/ ). Ν. 2909/2001, «Ρπζκίζεηο ζεκάησλ εηζαγσγήο ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη άιιεο δηαηάμεηο», (Φ.Δ.Κ. 90/Α/ ). Ν. 3699/2008, «Δηδηθή Αγσγή θαη Δθπαίδεπζε αηφκσλ κε αλαπεξία ή κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο», (Φ.Δ.Κ. 199/Α/ ). 94

95 Ν. 3879/2010, «Αλάπηπμε ηεο Γηα Βίνπ Μάζεζεο θαη ινηπέο δηαηάμεηο», (Φ.Δ.Κ. 163/Α/ ). Νηθνιφπνπινο, Γ. (2005), Σν δήηεκα ηεο επαγγεικαηηθήο επαλέληαμεο ησλ πξψελ θαηαδίθσλ: Θεσξεηηθέο επηζεκάλζεηο, εξεπλεηηθά πνξίζκαηα θαη θνηλσληθέο δξάζεηο. Δπηζεώξεζε Κνηλσληθώλ Δξεπλώλ, η.118, ζ Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 28/8/2011. Νηθνιφπνπινο, Γ. (2008), Ζ Δπξσπατθή Έλσζε σο Φνξέαο Αληεγθιεκαηηθήο Πνιηηηθήο: Σν «Πξόγξακκα ηεο Υάγεο» θαη ε Δθαξκνγή ηνπ, Αζήλα: Ννκηθή Βηβιηνζήθε. Οξγαληζκφο Καηά ησλ Ναξθσηηθψλ (2009), ηεγλά Θεξαπεπηηθά Πξνγξάκκαηα, αλαθηήζεθε ζηηο: 20/8/2011. Παλνχζεο, Γ. (2008), «Κεληξηθφ Δπηζηεκνληθφ πκβνχιην Φπιαθψλ: Έλαο πξψηνο απνινγηζκφο ( )». ην: Βηδάιε,., Εαγνχξα, Π. (επηκ.), πκβνπιεπηηθή θαη Φπιαθή, Αζήλα: Αλη. Ν. άθθνπιαο, ζ Παπαζαλαζίνπ, Ν. (2010), Ζ Δθπαίδεπζε ησλ Κξαηνπκέλσλ. Σν Παξάδεηγκα ηνπ ρνιείνπ Γεύηεξεο Δπθαηξίαο Γηαβαηώλ Θεζζαινλίθεο. Αδεκνζίεπηε κεηαπηπρηαθή εξγαζία, Θεζζαινλίθε: Α.Π.Θ., Βηβιηνζήθε. Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 1/9/2011. Παπαηδαλάθε, Δ., Ππθλή, Μ., εξέηε, Π. (2005), πκβνπιεπηηθή Κξαηνπκέλσλ, Αζήλα: ΤΠΔΠΘ- ΓΓΔΔ- ΗΓΔΚΔ- ΚΔΔ. Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 15/7/2011. Π.Γ. 427/1994: «Κχξσζε Καλνληζκνχ ηξαηησηηθψλ Φπιαθψλ», (Φ.Δ.Κ. 242/Α/ ):. Π.Γ. 36/2000, «Οξγαληζκφο Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο», (Φ.Δ.Κ. 29/Α/ ). Π.Γ. 300/2003, «χζηαζε θαη ιεηηνπξγία λνκηθνχ πξνζψπνπ ηδησηηθνχ δηθαίνπ κε ηελ επσλπκία ΔΠΑΝΟΓΟ», (Φ.Δ.Κ. 256/Α/ ). Πηηζειά, Α. (1999), «Ζ εθπαίδεπζε ησλ θξαηνπκέλσλ σο παξάγνληαο θνηλσληθήο ηνπο επαλέληαμεο». ην: Bemmann, G, πηλέιιεο, Γ. (επηκ.), Πνηληθό Γίθαην- Διεπζεξία- Κξάηνο Γηθαίνπ. Σηκεηηθφο ηφκνο γηα ηνλ Γ.Α. Μαγθάθε, Αζήλα: Ννκηθή Βηβιηνζήθε, ζ Πηηζειά, Α. (2006), Ζ Κνηλσληθή Αξσγή ζην Πεδίν ηεο Πνηληθήο Γηθαηνζύλεο (β εθδ.), (εηξά: Κνηλσληθή αξσγή θαη πνηληθή δηθαηνζχλε, η.1), Αζήλα- Θεζζαινλίθε: άθθνπιαο. PRAKSIS (ρ.ρ.), Πξνγξάκκαηα Αλάπηπμεο Κνηλσληθήο ηήξημεο θαη Ηαηξηθήο πλεξγαζίαο, αλαθηήζεθε ζηηο: 6/9/2011. PRAKSIS (2008), Κέληξν Τπνδνρήο Απνθπιαθηζκέλσλ Αζήλαο, αλαθηήζεθε ζηηο: 6/9/2011. Ρεγνχηζνπ, Δ. (2005), πκβνπιεπηηθή Κξαηνπκέλσλ, Αζήλα: Γ.Γ.Δ.Δ.- Η.Γ.ΔΚ.Δ. Rogers, A. (1999), Ζ Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ, Παπαδνπνχινπ, Μ.- Σφκπξνπ Μ. (κηθξ.), Αζήλα: Μεηαίρκην. αθειιαξφπνπινο, Θ., 2001: Τπεξεζληθέο Κνηλσληθέο Πνιηηηθέο ηελ Δπνρή ηεο Παγθνζκηνπνίεζεο. Αζήλα: Κξηηηθή. Sannas, D. (2011), «NGO s and re-entry: Contributions to the Greek penal system». In: Ikponwosa, E., Jones, R. (eds.), Global Perspectives on Re-entry, Finland: Tampere University Press, p Γηαζέζηκν ζην: 95

96 &source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false, αλαθηήζεθε ζηηο: 25/7/2011. Smith, P.B., Bond, M.H. (2005), Γηαπνιηηηζκηθή Κνηλσληθή Φπρνινγία (γ εθδ.), Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. παλνχ, Δ. (1999), «Πξφινγνο». ην: παλνχ, Δ. (επηκ.), Αλζξώπηλε Αμηνπξέπεηα θαη Κνηλσληθόο Απνθιεηζκόο- Δθπαηδεπηηθή Πνιηηηθή ζηελ Δπξώπε, Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα, ζ πηλέιε, Κ (2009), Ζ ελδντδξπκαηηθή εθπαίδεπζε εμνπδεηεξώλεη ηνπο παξάγνληεο θηλδύλνπ γηα ππνηξνπή;. Πξαθηηθά παξνπζίαζεο Ζκεξίδαο κε ζέκα: «Ζ εθπαίδεπζε ζηηο Φπιαθέο: Μνριφο Δπαλέληαμεο», Αζήλα, 9/5/2009. Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 26/8/2011. πλήγνξνο ηνπ Πνιίηε (2006), Δηήζηα Έθζεζε 2005, Αζήλα: Δζληθφ Σππνγξαθείν. πθηψηνπ, Α. (2011), Ηζηνιφγην Δγθιεκαηνινγηθψλ Δπηζηεκψλ- εκεηψζεηο σθξνληζηηθήο, αλαθηήζεθε ζηηο: 19/8/2011. πξηηνχδεο, Π. (2005), Παξαδόζεηο Πνηληθνύ Γηθαίνπ. Αλάιπζε Πξνζαξκνζκέλε ζην Αζηπλνκηθό Δπάγγεικα, Γηδπκφηεηρν: ηδησηηθή έθδνζε. Σαξαηφξε, Δ., Κνπγηνπξνχθε, Μ, ηξαβάθνπ, Π., Αιβαλφπνπινο, Γ, Καιπαθίδνπ, Κ., Πεγηάδνπ, Κ., Σνπνπδέιε, Φ., Φξάγθνπ, Σξ. (2008), Σα ρνιεία Γεύηεξεο Δπθαηξίαο: Θεσξία- Έξεπλα, Θεζζαινλίθε: Αδεξθνί Κπξηαθίδε α.ε. Σξάληαο, Γ. (2009), Γξάζεηο ζην.γ.δ. Φπιαθώλ Λάξηζαο. Πξαθηηθά παξνπζίαζεο Ζκεξίδαο κε ζέκα: «Ζ εθπαίδεπζε ζηηο Φπιαθέο: Μνριφο Δπαλέληαμεο, Αζήλα, 9/5/2009. Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 26/8/2011. Σζαιίθνγινπ, Φ. (1996), Μπζνινγίεο Βίαο θαη Καηαζηνιήο (β εθδ.), Αζήλα: Παπαδήζεο. Σζηάθαινο, Γ. (1998), «Κνηλσληθφο απνθιεηζκφο: νξηζκνί, πιαίζην θαη ζεκαζία». ην: Καζηκάηε, Κ. (επηκ.), Κνηλσληθόο Απνθιεηζκόο: ε Διιεληθή Δκπεηξία, Αζήλα: Gutenberg, ζ Σζηάθαινο, Γ. (1999), «Αλζξψπηλε αμηνπξέπεηα, θνηλσληθφο απνθιεηζκφο θαη εθπαίδεπζε ζηελ Δπξψπε». ην: παλνχ, Δ. (επηκ.), Αλζξώπηλε Αμηνπξέπεηα θαη Κνηλσληθόο Απνθιεηζκόο- Δθπαηδεπηηθή Πνιηηηθή ζηελ Δπξώπε, Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα, ζ Σζίγθαλνπ, Η. (1998), «Δθπαίδεπζε θαη απαζρφιεζε «θνηλσληθά κεηνλεθηνχλησλ» αηφκσλ: θξάγκαηα θαη απνθιεηζκνί». ην: Μαξάηνπ- Αιηπξάληε, Λ., Υαηδεγηάλλε, Α. (επίκ.), Αλεξγία, Δξγαζία, Δθπαίδεπζε- Καηάξηηζε ζηελ Διιάδα θαη ζηε Γαιιία. Πξαθηηθά Διιελνγαιιηθνύ πλεδξίνπ, Αζήλα: Δ.Κ.Κ.Δ, ζ Σζηκπνπθιή, Α., Φίιηπο, Ν. (2008), Δθπαίδεπζε Δθπαηδεπηώλ Δλειίθσλ, Αζήλα: Τ.Π.Δ.Π.Θ.- Γ.Γ.Δ.Δ.- Η.Γ.ΔΚ.Δ. Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 29/8/2011. Τπ.Γ.Γ.Α.Γ. (2011), Οξγάλσζε ηνπ σθξνληζηηθνχ πζηήκαηνο ζηελ Διιάδα, αλαθηήζεθε ζηηο: 19/8/2011. Τπ.Γ.Γ.Α.Γ. (2011), Γεληθφο ηαηηζηηθφο Πίλαθαο Κξαηνπκέλσλ- Πνηλψλ, αλαθηήζεθε ζηηο: 4/9/

97 Τπνπξγηθή Απφθαζε 58819/03, «Δζσηεξηθφο Καλνληζκφο Λεηηνπξγίαο Γεληθψλ Καηαζηεκάησλ Κξάηεζεο ηχπνπ Α θαη Β», (Φ.Δ.Κ. 463/Β/ ). Τπνπξγηθή Απφθαζε 47503/05, «Δζσηεξηθφο θαλνληζκφο ιεηηνπξγίαο ησλ εηδηθψλ θαηαζηεκάησλ θξάηεζεο λέσλ», (Φ.Δ.Κ. 889/Β/ ). Τπνπξγηθή Απφθαζε 4014/07, «Λεηηνπξγία ηκεκάησλ εθηφο έδξαο ρνιείσλ Γεχηεξεο Δπθαηξίαο (.Γ.Δ)», (Φ.Δ.Κ. 2275/Β/ ). Τπνπξγηθή Απφθαζε 260/08, «Οξγάλσζε θαη Λεηηνπξγία ησλ ρνιείσλ Γεχηεξεο Δπθαηξίαο», (Φ.Δ.Κ. 34 Β/ ). Τπνπξγηθή Απφθαζε 68173/08, «Καλνληζκφο Δζσηεξηθήο Λεηηνπξγίαο ηνπ Ννκηθνχ Πξνζψπνπ Ηδησηηθνχ Γηθαίνπ ΔΠΑΝΟΓΟ», (Φ.Δ.Κ. 1998/Β/ ). Φεξψλαο, Α., 2010: εκεηώζεηο γηα ην κάζεκα: Κνηλσληθή Δπξώπε: Θεκειηώδεηο Έλλνηεο θαη Θεζκνί Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο. Αζήλα: Δ.Κ.Γ.Γ.Α. Φξνλίκνπ, Δ. (2008), Γπλαίθεο ζηε θπιαθή: νη ζπλζήθεο θαη νη ζπλέπεηεο ηνπ εγθιεηζκνύ. πλνπηηθά Πξαθηηθά Ζκεξίδαο κε ηίηιν: «πλζήθεο θξάηεζεο θαη δηθαηψκαηα ησλ θξαηνπκέλσλ ζηηο ειιεληθέο θπιαθέο», Αζήλα, 4/12/2008, Δ.Δ.Γ.Α. Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 24/8/2011. Υάηδνπ, Α. (2002), Σν σθξνληζηηθό ύζηεκα: Εεηήκαηα Θεσξίαο θαη Πξαθηηθήο, Αζήλα: Ννκηθή Βηβιηνζήθε. Υαζηψηεο, Β. (2010), Ο ρεδηαζκόο θαη ε Τινπνίεζε Δθπαηδεπηηθήο Παξέκβαζεο γηα ην Γξακκαηηζκό Δλήιηθσλ Κξαηνπκέλσλ. Σν Παξάδεηγκα ησλ Γηθαζηηθώλ Φπιαθώλ Γηαβαηώλ Θεζζαινλίθεο (η.1 νο ). Αδεκνζίεπηε δηδαθηνξηθή δηαηξηβή, Θεζζαινλίθε: Α.Π.Θ. Γηαζέζηκν ζην: αλαθηήζεθε ζηηο: 20/6/2011. Υνληνιίδνπ, Δ. (2003α), «Ζ έλλνηα ηνπ γξακκαηηζκνχ ζηα ρνιεία Γεχηεξεο Δπθαηξίαο». ην: Βεθξήο, Λ., Υνληνιίδνπ, Δ., (επηκ.), Πξνδηαγξαθέο πνπδώλ γηα ηα ρνιεία Γεύηεξεο Δπθαηξίαο, Αζήλα: Γ.Γ.Δ.Δ.- Η.Γ.ΔΚ.Δ., ζ Υνληνιίδνπ, Δ. (2003β), «Σν πξφγξακκα ζπνπδψλ ηνπ ρνιείνπ Γεχηεξεο Δπθαηξίαο». ην: Βεθξήο, Λ., Υνληνιίδνπ, Δ., (επηκ.), Πξνδηαγξαθέο πνπδώλ γηα ηα ρνιεία Γεύηεξεο Δπθαηξίαο, Αζήλα: Γ.Γ.Δ.Δ.- Η.Γ.ΔΚ.Δ., ζ

98 Παραρτήματα

99 Παράρτημα 1: Προφίλ κρατουμένων - καταδίκων ςτισ ελληνικέσ φυλακέσ Κατάδικοι και υπόδικοι (ςφνολο: ) 7% 93% Άντρεσ Γυναίκεσ Αριθμόσ κρατουμζνων με βάςη την ηλικία- ζτοσ και άνω ετών ετών ετών ετών ετών ετών Αρικμόσ κρατουμζνων Οικογενειακή κατάςταςη Αγαμοσ Αγαμοσ με παιδιά Εγγαμοσ Εγγαμοσ με παιδιά Πεγή ζηνηρείσλ: ΔΛ.ΣΑΣ., 2007 (κεξηθή αλαπαξαγσγή)