Oral Health Dialogue

Transcript

1 No 1/ Επιστημονικό περιοδικό για τη Στοματική Υγεία John Spencer Οδοντινική Yπερευαισθησία: παρουσίαση αντιλήψεων ασθενών και οδοντιάτρων σχετικά με την αντιμετώπισή της Mark Wolff Η λύση για την Οδοντινική Υπερευαισθησία για εσάς και τους ασθενείς σας Raffaella Docimo Η αποτελεσματικότητα μιας θεραπείας για το σπίτι που βασίζεται στην Τεχνολογία Pro-Argin Κλινικές αποδείξεις

2 Περιεχόμενα/Editorial Εκδότης: Colgate-Palmolive Europe SARL European/South Pacific Division Christiane Spiegelhalder, PhD Cours de Rive 1204 Geneva Switzerland Σχέδιο: eye-con Medienagentur Lechenicher Str Erftstadt Germany Οι απόψεις των συγγραφέων δεν συμφωνούν πάντα απαραιτήτως με αυτές του εκδότη. Επιτρέπεται ανατύπωση και δημοσίευση αποσπασμάτων μόνον εάν γίνεται αναφορά της πηγής. Περιεχόμενα Τρόπος δράσης της Τεχνολογίας Pro-Argin. Η αργινίνη προκαλεί έγκλειση των οδοντινικών σωληναρίων, παρεμποδίζοντας τη μετάδοση των ερεθισμάτων που προκαλούν πόνο. Η έγκλειση αυτή παραμένει άθικτη ακόμη και μετά από έκθεση σε οξέα. Οδοντινική υπερευαισθησία: παρουσίαση αντιλήψεων ασθενών και οδοντιάτρων σχετικά με την αντιμετώπισή της 03 Prof. John Spencer, Adelaide, Australia Η θεραπεία της Oδοντινικής Yπερευαισθησίας στο ιατρείο 07 Prof. Nicola X. West, Bristol, United Kingdom Θεραπεία ασθενών με Oδοντινική Yπερευαισθησία στο ιατρείο μια πρόκληση για τους οδοντιάτρους 11 Prof. Birgitta Söder, Huddinge, Sweden Ποιότητα Ζωής Σχετιζόμενη με τη Στοματική Υγεία (OHR QoL) σε ασθενείς με εκτεθειμένους και υπερευαίσθητους αυχένες δοντιών 13 Dr. Katrin Bekes, Halle, Germany Η λύση για την Οδοντινική Υπερευαισθησία για εσάς και τους ασθενείς σας 16 Prof. Mark S. Wolff, New York, USA Απευαισθητοποιητική Πάστα Στίλβωσης με Τεχνολογία Pro-Argin για χρήση στο ιατρείο 18 Dr. Kaj Stoltze, Copenhagen, Denmark Νεώτερα στοιχεία σχετικά με τη μείωση της Oδοντινικής Yπερευαισθησίας 20 Prof. Raffaella Docimo, Rome, Italy Colgate Sensitive Pro-Relief με Τεχνολογία Pro-Argin 24 Editorial Αγαπητέ Οδοντίατρε Έχω την χαρά να σας παρουσιάσω εκ μέρους της Colgate το καινούριο μας επιστημονικό περιοδικό. Σκοπός του περιοδικού είναι να σας κρατάει ενήμερους για όλες τις νέες τάσεις κι εξελίξεις στον τομέα της στοματικής υγείας και πρόληψης, καθώς και να σας προσφέρει όλες τις σχετικές πληροφορίες για τις τεχνολογίες, τα προϊόντα και τις επιστημονικές δημοσιεύσεις της Colgate. Η έκδοση του περιοδικού χορηγείται από την Colgate και τα άρθρα γράφονται από ειδικούς της οδοντιατρικής, που εργάζονται είτε σε ακαδημαϊκά ιδρύματα ή για την Colgate. Η θέση κάθε συγγραφέα αναφέρεται καθαρά στο αντίστοιχο άρθρο. Το πρώτο τεύχος του είναι αφιερωμένο στο θέμα της οδοντινικής υπερευαισθησίας και στη νέα Τεχνολογία Colgate Pro-Argin, που αποδεδειγμένα προσφέρει άμεση και μεγάλης διάρκειας ανακούφιση από την οδοντινική υπερευαισθησία. Η νέα και μοναδική αυτή τεχνολογία έχει ενσωματωθεί σε δύο νέα προϊόντα: Η Απευαισθητοποιητική Πάστα Στίλβωσης Colgate Sensitive Pro-Relief καλύπτει την ανάγκη σας να προσφέρετε στους ασθενείς σας άμεση και διαρκή ανακούφιση από την οδοντινική υπερευαισθησία με μια μόνο και εύκολη στην εφαρμογή θεραπεία για την υπερευαισθησία στο οδοντιατρείο. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε πριν ή μετά από οδοντιατρικές εργασίες, όπως καθαρισμός και αποτρύγωση, και συμβάλλει σε πιο άνετες οδοντιατρικές διαδικασίες τόσο για εσάς όσο και για τους ασθενείς σας. Το δεύτερο προϊόν με την Τεχνολογία Pro-Argin είναι η Οδοντόκρεμα Colgate Sensitive Pro-Relief για την καθημερινή στοματική φροντίδα των ευαίσθητων δοντιών, που παρέχει μεγάλης διάρκειας ανακούφιση από την οδοντινική υπερευαισθησία. Είναι η πρώτη οδοντόκρεμα που κλινικά αποδεδειγμένα προσφέρει άμεση ανακούφιση από την οδοντινική υπερευαισθησία αν εφαρμοστεί στο ευαίσθητο δόντι με το ακροδάχτυλο κάνοντας απαλό μασάζ για ένα λεπτό. Η Τεχνολογία Pro-Argin έχει μελετηθεί εκτενώς και τα οφέλη της για τη στοματική υγεία έχουν αποδειχθεί επιστημονικά και κλινικά. Επιπλέον των δύο άρθρων στο παρόν τεύχος, έχουν εκδοθεί τρία ακόμη ειδικά συμπληρωματικά τεύχη επιστημονικών περιοδικών: Δύο στο Journal of Clinical Dentistry (2009 XX No. 2 & 2009 XX No. 4) και ένα στο American Journal of Dentistry (2009 Vol. 22, Special Issue A). Το όνομα αυτού του νέου περιοδικού σκοπίμως είναι Oral Health Dialogue καθώς επιζητούμε τη συνεισφορά σας και τα σχόλιά σας σχετικά με θέματα που σας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα. Αυτό θα μας βοηθήσει να ανταποκριθούμε στις προσδοκίες και τις απαιτήσεις σας στα επόμενα τεύχη. Εάν επιθυμείτε να γίνετε συνδρομητής ή/και να επικοινωνήσετε μαζί μας, στείλτε μας στην ηλεκτρονική διεύθυνση colgateprofessionalgr@colpal.com. Πιστεύουμε ότι το περιοδικό αυτό θα σας φανεί χρήσιμο και σχετικό με τα ενδιαφέροντά σας και σας ενθαρρύνουμε να μας στείλετε την άποψή σας. Με θερμούς χαιρετισμούς Christiane Spiegelhalder, PhD 2 1/

3 Οδοντινική Υπερευαισθησία: παρουσίαση αντιλήψεων ασθενών και οδοντιάτρων σχετικά με την αντιμετώπισή της Prof. John Spencer, School of Dentistry, The University of Adelaide, Australia Ένας στους 10 ασθενείς περίπου που προσέρχονται σε ιδιωτικά ιατρεία στην Αυστραλία παρουσιάζουν οδοντινική υπερευαισθησία. Η οδοντινική υπερευαισθησία σχετίζεται με τον πόνο και το άγχος και παρουσιάζει, προς έκπληξη, μεγάλη κοινωνική επίδραση σε σχέση με άλλα οδοντιατρικά προβλήματα. Οι αντιλήψεις των Αυστραλών οδοντιάτρων για τους προδιαθεσικούς παράγοντες, τα ερεθίσματα και την υποκείμενη βιολογία του μηχανισμού πρόκλησης πόνου στην οδοντινική υπερευαισθησία οδηγούν λογικά σε διάφορες στρατηγικές αντιμετώπισής της και προσδοκίες για το αποτέλεσμα της θεραπείας. Οι αντιλήψεις αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιγράψουν την επικρατούσα άποψη για την αντιμετώπιση της οδοντινικής υπερευαισθησίας, η οποία με τη σειρά της θέτει το πλαίσιο μέσα στο οποίο κάθε νέα θεραπευτική προσέγγιση ή παράγοντας θα αξιολογηθεί από τους οδοντιάτρους πριν να γίνει αποδεκτός. Λέξεις κλειδιά: Oδοντινική υπερευαισθησία, επιπολασμός, κοινωνική επίδραση, στρατηγική αντιμετώπισης Εισαγωγή Η στοματική υγεία των ενηλίκων αλλάζει. Η μοιρολατρική αποδοχή ότι τα περισσότερα άτομα θα χάσουν τον μεγαλύτερο αριθμό των δοντιών τους κατά τη διάρκεια της ζωής τους, έχει δώσει τη θέση της στην προσδοκία ότι τα περισσότερα άτομα θα διατηρήσουν τα περισσότερα δόντια τους σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Η επιδημιολογική αυτή αλλαγή παρουσιάζει ωστόσο και κάποιες ειρωνικές συνέπειες. Πρώτον, πολλά από αυτά τα δόντια που διατηρούνται έχουν ένα πλούσιο ιστορικό τερηδόνας ή περιοδοντικής νόσου. Δεύτερον, αυτά τα δόντια που διατηρούνται είναι ευαίσθητα στην εμφάνιση νέων προβλημάτων, πολλά από τα οποία αποτελούν χρόνιες εκφυλιστικές καταστάσεις. Οι καταστάσεις αυτές περιλαμβάνουν φθορά οδοντικών ουσιών, όπως αποτριβή, κατάγματα φυμάτων και ρωγμές στη μύλη ή τη ρίζα. Ειρωνικά, η κατάσταση αυτή δημιουργεί ένα αυξημένο όγκο νόσων και άλλων οδοντιατρικών προβλημάτων, που αυξάνουν δυνητικά την εμφάνιση συμπτωμάτων όπως πόνος και ενοχλήσεις και οδηγούν στην αναζήτηση οδοντιάτρου. Η οδοντινική υπερευαισθησία αποτελεί πιθανώς μια αιτία τέτοιων συμπτωμάτων. Η οδοντινική υπερευαισθησία ορίζεται ως ο χαρακτηριστικός οξύς πόνος βραχείας διάρκειας που προέρχεται από την εκτεθειμένη οδοντίνη ως απάντηση σε μια σειρά ερεθισμάτων όπως θερμικό, απτικό, πίεσης, οσμωτικό ή χημικό και δεν μπορεί να αποδοθεί σε κανενός άλλου είδους οδοντιατρικό πρόβλημα, νόσο ή παθολογική κατάσταση [1]. Είναι πιθανό ότι ο επιπολασμός της οδοντινικής υπερευαισθησίας θα αυξηθεί ως αποτέλεσμα της επιδημιολογικής αλλαγής λόγω της διατήρησης των δοντιών. Οι οδοντίατροι όλο κα πιο συχνά θα έρχονται αντιμέτωποι με τη διάγνωση και τον έλεγχο αυτής της κατάστασης. Ο τρόπος που αντιλαμβάνονται οι οδοντίατροι την οδοντινική υπερευαισθησία στους ασθενείς τους και οι τρόποι αντιμετώπισής της θα καθορίσουν την εμπλοκή τους σε αυτό τον τομέα της οδοντιατρικής. Σκοποί αυτής της εργασίας είναι: (1) να τεκμηριώσει τον επιπολασμό, την έκταση και την επίδραση της οδοντινικής υπερευαισθησίας σε ασθενείς ιδιωτικών οδοντιατρείων στην Αυστραλία, (2) να περιγράψει τις αντιλήψεις των οδοντιάτρων αυτών σχετικά με τους προδιαθεσικούς παράγοντες, τα ερεθίσματα και την υποκείμενη βιολογία του μηχανισμού πρόκλησης πόνου που σχετίζεται με την οδοντινική υπερευαισθησία και (3) να περιγράψει τις αντιλήψεις των οδοντιάτρων αυτών σχετικά με την αντιμετώπιση της οδοντινικής υπερευαισθησίας στα ιατρεία τους και από τους ίδιους τους ασθενείς στο σπίτι τους. Επιπολασμός, έκταση και επίδραση της οδοντινικής υπερευαισθησίας Παρατηρείται σημαντική διαφοροποίηση στη βιβλιογραφία σχετικά με τον επιπολασμό της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Η διαφοροποίηση αυτή φαίνεται να είναι αποτέλεσμα διαφορετικών μεθοδολογιών που ακολουθούνται για την τεκμηρίωση του επιπολασμού της. Οι μελέτες ποικίλουν ως προς τους πληθυσμούς που εξετάστηκαν (πληθυσμός ή πανεπιστήμιο, νοσοκομείο ή ασθενείς ιδιωτικών ιατρείων), πως προσδιορίστηκαν οι περιπτώσεις (αυτό-αναφορά συμπτωμάτων ή βιο-μηχανική δοκιμασία σε όλους τους συμμετέχοντες με μια σειρά ερεθισμάτων) και ηλικία και φύλο συμμετεχόντων. Εντούτοις, είναι ο επιπολασμός της οδοντινικής υπερευαισθησίας που βρέθηκε ανάμεσα σε ασθενείς ιδιωτικών οδοντιατρείων όπου τα αυτό-αναφερόμενα συμπτώματα οδήγησαν σε διαφορική διάγνωση, που λογικά αντανακλά την πραγματικότητα για τους Αυστραλούς οδοντιάτρους. Στην Αυστραλία, σε δύο διαφορετικές μελέτες τεκμηριώθηκε ο επιπολασμός της οδοντινικής υπερευαισθησίας σε ασθενείς ιδιωτικών οδοντιατρείων. Στην πρώτη μελέτη που διεξήχθη τη χρονική περίοδο , ένα τυχαίο δείγμα οδοντιάτρων από την Νότια Αυστραλία κατέγραψε τις κύριες διαγνώσεις οδοντιατρικών προβλημάτων των ασθενών μιας ημέρας και έδωσε από ένα ερωτηματολόγιο σε κάθε ένα ασθενή να το συμπληρώσει σχετικά με τη φύση, τη βαρύτητα και τη διάρκεια των συμπτωμάτων τους (2). Η οδοντινική υπερευαισθησία ήταν η κύρια διάγνωση στο 3% των ασθενών. Το κριτήριο της κύριας διάγνωσης εξηγεί το γεγονός ότι ο υπολογισθείς επιπολασμός είναι μικρότερος από αυτόν του 15% περίπου που είναι γενικά γνωστός από τη βιβλιογραφία αλλά με μια διακύμανση από 10-30% (3,4). Η δεύτερη μελέτη διεξήχθη τη χρονική περίοδο σε δείγμα Αυστραλών οδοντιάτρων, μελών της Αυστραλιανής Οδοντιατρικής Ομοσπονδίας. Οι οδοντίατροι κατέγραψαν τον αριθμό των ασθενών που είδαν σε μια εβδομάδα και τις λεπτομέρειες όλων των ασθενών με οδοντινική υπερευαισθησία, ασχέτως αν αυτή ήταν η κύρια διάγνωση ή όχι (5). Διακόσιοι ενενήντα πέντε οδοντίατροι είδαν ασθενείς τη συγκεκριμένη εβδομάδα και ασθενείς ή ποσοστό 9,1% παρουσίαζαν οδοντινική υπερευαισθησία. Ο υπολογισμός αυτός του επιπολασμού είναι πιο κοντά στη διακύμανση που παρατηρήθηκε σε άλλες μελέτες. Είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό ότι οι υπολογισμοί αυτοί αντανακλούν διαγνώσεις που έγιναν με βάση την εμπειρία στα συμπτώματα ασθενών που προσήλθαν τη συγκεκριμένη ημέρα ή εβδομάδα και όχι με εξέταση, χρησιμοποιώντας ερεθίσματα όπως κρύο αέρα ή κρύο νερό, όλων των ασθενών που παρουσιάστηκαν εκείνη την ημέρα ή εβδομάδα. 1/

4 Σε μια προηγούμενη μελέτη στη Νότια Αυστραλία δόθηκε σε όλους τους ασθενείς ένα ερωτηματολόγιο το οποίο περιελάμβανε το ερευνητικό εργαλείο European Quality of Life Indicator (Ευρωπαϊκός Δείκτης Ποιότητας Ζωής) ή EQ-5D+. Το ερωτηματολόγιο αυτό (EQ-5D+) μετρά 6 διαστάσεις υγείας (κινητικότητα, αυτό-φροντίδα, συνήθεις δραστηριότητες, πόνο/ ενόχληση, άγχος και γνωστικές λειτουργίες), σε μια κλίμακα διαβάθμισης τριών επιπέδων: χωρίς προβλήματα, κάποια μέτρια προβλήματα και έντονα προβλήματα. Οι ασθενείς ερωτήθηκαν εάν η κατάσταση της στοματικής υγείας τους δημιουργούσε προβλήματα σε κάθε μια από αυτές τις έξι διαστάσεις, τη βαρύτητα και τη διάρκεια των προβλημάτων αυτών. Οι ασθενείς που είχαν ως κύρια διάγνωση οδοντινική υπερευαισθησία ανέφεραν διάρκεια συμπτωμάτων 21 εβδομάδων. Ποσοστό 55% των ασθενών αυτών ανέφεραν πόνο ή ενόχληση που παρέμεινε για το 21% της χρονικής διάρκειας. Άγχος ανέφεραν σε ποσοστό 27% το οποίο παρέμεινε για το 28% της χρονικής διάρκειας. Κανένας ασθενής με κύρια διάγνωση την οδοντινική υπερευαισθησία δεν ανέφερε επίδραση στις άλλες διαστάσεις του δείκτη. Το εύρημα ότι η οδοντινική υπερευαισθησία δεν συσχετίστηκε με επιδράσεις στις άλλες διαστάσεις ενδέχεται να υποδηλώνει ότι η οδοντινική υπερευαισθησία δεν παρουσιάζει σημαντική επίδραση στην «υγεία» των ατόμων. Ωστόσο, ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της μελέτης αυτής ήταν η ικανότητα της να κατατάσσει την επίδραση της οδοντινικής υπερευαισθησίας σε σχέση με την επίδραση άλλων κύριων διαγνώσεων. Αυτό παρουσιάζεται στον πίνακα 1. Παρά το γεγονός ότι η μέση διάρκεια της ύπαρξης των συμπτωμάτων από την οδοντινική υπερευαισθησία ήταν χαμηλή, ο επιπολασμός του πόνου/ενόχλησης και του άγχους ήταν υψηλός και οι δύο αυτές επιδράσεις ήταν παρούσες για ένα λογικό ποσοστό χρονικής διάρκειας. Είναι δυνατό να παραχθεί ένα συνοπτικό μέτρο που να καταγράφει τη συνολική επίδραση που έχει η κάθε μία διάγνωση στα άτομα από ολόκληρο το ερωτηματολόγιο EQ 5D+. Αυτό καταγράφεται ως σταθμισμένος μέσος όρος ανικανότητας. Όπως φαίνεται η οδοντινική υπερευαισθησία παρουσίασε τον τρίτο υψηλότερο σταθμισμένο μέσο όρο ανικανότητας υποδηλώνοντας ότι εάν είναι παρούσα προκαλεί μικρότερο πρόβλημα για τα άτομα σε σχέση με τη φλεγμονή του πολφού και την τερηδόνα αλλά μεγαλύτερο σε σχέση με τις περισσότερες από τις άλλες κύριες διαγνώσεις (2). Διάγνωση της οδοντινικής υπερευαισθησίας που προκύπτει από δηλωθέντα συμπτώματα παρουσιάζεται σε έναν στους δέκα ασθενείς περίπου σε οδοντιατρεία άσκησης γενικής οδοντιατρικής. Η οδοντινική υπερευαισθησία σχετίζεται με υψηλό επιπολασμό πόνου και άγχους, και είναι παρούσα για λογικό ποσοστό χρονικής διάρκειας και αθροιστικά έχει ένα υψηλό επίπεδο συνολικής επίδρασης στην ευεξία των ατόμων που έχουν προσβληθεί. Διαστάσεις επιπέδου υγείας + Πόνος/ενόχληση Άγχος Κύρια διάγνωση Διάρκεια συμπτωμάτων (εβδομάδες) Επιπολασμός % Χρονική διάρκεια Επιπολασμός % Χρονική διάρκεια Σταθμισμένος μ.ό. ανικανότητας με βάση το EuroQol 5D+ Κατάταξη του σταθμισμένου μ.ό. ανικανότητας Τερηδόνα Κάταγμα δοντιού Πρόβλημα από οδοντοστοιχία Αποτυχία επανορθωτικής εργασίας Περιοδοντική νόσος Φλεγμονή πολφού Οδοντική φθορά Οδοντινική υπερευαισθησία Αισθητική Πίνακας 1. Σύγκριση της επίδρασης της οδοντινικής υπερευαισθησίας σε σχέση με άλλες κύριες διαγνώσεις στο επίπεδο υγείας και την ανικανότητα. Αντιλήψεις για τους προδιαθεσικούς παράγοντες, τα ερεθίσματα και τους μηχανισμούς πόνου. Στην πιο πρόσφατη μελέτη από την Αυστραλία για την οδοντινική υπερευαισθησία που διεξήχθη σε ιδιωτικά ιατρεία άσκησης γενικής οδοντιατρικής, οι οδοντίατροι ρωτήθηκαν για τις απόψεις τους σχετικά με τους προδιαθεσικούς παράγοντες (πίνακας 2), τα ερεθίσματα και τους μηχανισμούς πρόκλησης πόνου που εμπλέκονται με την οδοντινική υπερευαισθησία. Όλοι οι παράγοντες που περιλαμβάνονται στις κλειστές ερωτήσεις έχουν προσδιοριστεί στη βιβλιογραφία ως προδιαθεσικοί παράγοντες. Οι οδοντίατροι κατέγραψαν τη σχετική σημαντικότητα όλων των παραγόντων που αναφέρονται στον κατάλογο. Η αποτριβή, η υφίζηση ούλων, η διάβρωση, η μασητική αποτριβή, και η λεύκανση δοντιών αποτελούν τους παράγοντες που προσδιορίζονται συνήθως ως σαφώς ή πιθανά σημαντικοί προδιαθεσικοί παράγοντες. Η αποτριβή και η υφίζηση των ούλων σχετίζονται με το βούρτσισμα και την οδοντόπαστα. Και οι δύο αυτοί παράγοντες αντανακλούν ανεπιθύμητα αποτελέσματα σε άτομα που ακολουθούν πρακτικές στοματικής υγιεινής. Εάν προστεθούν και προϊόντα λεύκανσης των δοντιών σε αυτά, τότε τρεις από τους πέντε βασικούς προδιαθεσικούς παράγοντες σχετίζονται με μη σωστή χρήση προϊόντων στοματικής υγιεινής. Η διάβρωση μπορεί να είναι αποτέλεσμα μιας ομάδας παραγόντων ορισμένοι από τους οποίους αφορούν σε διατροφικές επιλογές, ενώ άλλοι αφορούν σε υποκείμενες παθολογικές καταστάσεις. Η διάβρωση και η αποτριβή συχνά συνδέονται. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ιατρογενείς παράγοντες όπως χειρουργείο περιοδοντίου και επανορθωτικές θεραπείες αναφέρθηκαν λιγότερο συχνά ως σημαντικοί προδιαθεσικοί παράγοντες για οδοντινική υπερευαισθησία. 4 1/

5 Παράγοντες Αποτριβή 96.0 Υφίζηση ούλων 92.9 Διάβρωση 90.6 Μασητική αποτριβή 73.4 Λεύκανση δοντιών 70.4 Χειρουργική περιοδοντίου 66.4 Συνάθροιση πλάκας 53.3 Επανορθωτική θεραπεία 49.5 Πίνακας 2. Αντιλήψεις σχετικά με τους προδιαθεσικούς παράγοντες της οδοντινικής υπερευαισθησίας Στον πίνακα 3 παρουσιάζονται οι αντιλήψεις σχετικά με τα ερεθίσματα πρόκλησης οδοντινικής υπερευαισθησίας. Αναφέρονται οι αντιλήψεις των οδοντιάτρων σχετικά με τα πιο συχνά ερεθίσματα που ανέφεραν οι ασθενείς τους. Τα ερεθίσματα κρύου και αέρα αναφέρθηκαν ότι πολύ συχνά/ συχνά προκαλούν οδοντινική υπερευαισθησία. Τα όξινα υγρά ή τροφές και η επαφή, για παράδειγμα το βούρτσισμα, αναφέρθηκαν από τους οδοντίατρους σε μικρότερο ποσοστό ως ερεθίσματα για οδοντινική υπερευαισθησία. Παράγοντες Κρύο 96.4 Αέρας 86.4 Οξύ 52.5 Επαφής (απτικό) 50.8 Ζεστό 26.6 % σαφώς ή πιθανά σημαντικοί % σαφώς ή πιθανά σημαντικοί Πίνακας 3. Αντιλήψεις σχετικά με τα ερεθίσματα πρόκλησης οδοντινικής υπερευαισθησίας Ποσοστό μεγαλύτερο από 80% των οδοντιάτρων θεωρούν ότι η μετακίνηση του υγρού στα οδοντινοσωληνάρια προκαλεί τον ερεθισμό των νεύρων που οδηγεί σε πόνο και ενόχληση. Ορισμένοι οδοντίατροι ανέφεραν ότι η άμεση μεταβίβαση μέσω οδοντοβλαστών σε εκτεθειμένη οδοντίνη αποτελεί έναν μηχανισμό πρόκλησης πόνου στην οδοντινική υπερευαισθησία. Μολονότι ο τελευταίος αυτός μηχανισμός έχει μια θεωρητική βάση, δεν έχει υποστηρικτική τεκμηρίωση. Ασχέτως του τρόπου πρόκλησης του πόνου η αυξανόμενη έκθεση των οδοντινικών σωληναρίων λόγω της συνεχούς δράσης των προδιαθεσικών παραγόντων και της παρουσίας των ερεθισμάτων αποτελούν το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα πρέπει να αντιμετωπιστεί η οδοντινική υπερευαισθησία. Έλεγχος και αντιμετώπιση της οδοντινικής υπερευαισθησίας Ζητήθηκε από τους Αυστραλούς οδοντιάτρους στην πιο πρόσφατη μελέτη να καταγράψουν τη σημαντικότητα μιας σειράς στρατηγικών ελέγχου και αντιμετώπισης της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Οι πληροφορίες αυτές δείχνουν τη συνήθη σύνεση στους Αυστραλούς οδοντιάτρους σχετικά με το πώς οι οδοντίατροι φροντίζουν ασθενείς με οδοντινική υπερευαισθησία. Επιπλέον, οι αντιλήψεις των οδοντιάτρων σχετικά με το πώς θα πρέπει να αντιμετωπίζεται η οδοντινική υπερευαισθησία θα δείξουν τη δεκτικότητα σε νέα προϊόντα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Όπως φαίνεται στον πίνακα 4 υπάρχουν ορισμένες στρατηγικές που αναφέρονται από τους οδοντιάτρους ότι χρησιμοποιούνται πολύ συχνά ή συχνά για την αντιμετώπιση της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Το μεγαλύτερο ποσοστό των οδοντιάτρων ανέφερε τροποποίηση των προδιαθεσικών παραγόντων. Αναφερόμενοι στον πίνακα 2, αξίζει να σημειωθεί ότι πολλοί προδιαθεσικοί παράγοντες δεν είναι αναστρέψιμοι. Η αποτριβή και η υφίζηση των ούλων δεν είναι αναστρέψιμες καταστάσεις με την έννοια ότι δεν θα επιλυθούν. Και οι δύο μπορούν να εξαλειφθούν με παρεμβάσεις αλλά αυτό δεν είναι στο πνεύμα της τροποποίησης των προδιαθεσικών παραγόντων. Αντιθέτως, η συσχέτιση αυτών των προδιαθεσικών παραγόντων με το βούρτσισμα των δοντιών και τις οδοντόπαστες πρέπει να υπενθυμίζεται. Στρατηγική % συχνά ή πολύ συχνά Παράγοντες απευαισθητοποίησης για χρήση στο σπίτι 89.4 Τροποποίηση προδιαθεσικών παραγόντων 89.8 Αποκατάσταση επιφανειών 42.9 Εφαρμογή φθοριούχου βερνικιού 49.8 Εφαρμογή παραγόντων απευαισθητοποίησης 39.7 Ενδοδοντική θεραπεία 1.9 Χειρουργική περιοδοντίου 2.2 Πίνακας 4. Αναφερόμενη χρήση διαφορετικών στρατηγικών αντιμετώπισης της οδοντινικής ευαισθησίας Μια ερμηνεία αυτών που αναφέρουν οι οδοντίατροι είναι ότι η υποκείμενη οδοντιατρική συμπεριφορά πίσω από την αποτριβή και την υφίζηση των ούλων πρέπει να τροποποιηθεί. Θα πρέπει να δοθούν οδηγίες για διαφορετικές πρακτικές βουρτσίσματος των δοντιών έτσι ώστε η αποτριβή και η υφίζηση των ούλων δεν θα εξελιχθούν ή θα μειωθεί ο ρυθμός εξέλιξής τους. Μια παρόμοια λογική θα πρέπει να εφαρμοσθεί και για τη συμπεριφορά ή τις υποκείμενες καταστάσεις πίσω από τη διάβρωση και τη μασητική αποτριβή. Η επιθυμία να τροποποιηθούν οι προδιαθεσικοί παράγοντες αποτελεί ένα λογικό σημείο αφετηρίας για την αντιμετώπιση κάθε κατάστασης στο στόμα. Η παρέμβαση στους προδιαθεσικούς παράγοντες ή στις προηγηθείσες συμπεριφορές αποτελεί πιθανότατα μια αναγκαία συνθήκη για την επιτυχή αντιμετώπιση της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Συνεπώς, θα πρέπει να ακολουθούνται επιπλέον στρατηγικές. Η κατά πολύ πιο συχνά αναφερόμενη επιπλέον στρατηγική είναι η σύσταση για χρήση στο σπίτι παραγόντων απευαισθητοποίησης. Η στρατηγική αυτή βασίζεται σε προϋπάρχουσες πρακτικές στοματικής υγιεινής όπως είναι η χρήση οδοντόπαστας. Η ερευνητική βιβλιογραφία δείχνει ότι η συχνή χρήση στο σπίτι μπορεί να έχει ένα αθροιστικό αποτέλεσμα στις περισσότερες περιπτώσεις οδοντινικής υπερευαισθησίας αλλά οδηγεί σε αποφυγή των επανειλημμένων επισκέψεων στον οδοντίατρο καθώς και τις σχετικές δαπάνες. Τα αποτελέσματα των τριών επαγγελματικών παρεμβάσεων που παρουσιάζονται στον πίνακα 4 ήταν αυτά που καταγράφηκαν λιγότερο. Στις παρεμβάσεις αυτές περιλαμβάνονται επανόρθωση επιφανειών, εφαρμογή φθοριούχου βερνικιού και εφαρμογή παραγόντων απευαισθητοποίησης στο ιατρείο. 1/

6 Αυτές οι τρεις επαγγελματικές παρεμβάσεις αναφέρθηκαν ότι χρησιμοποιούνται πολύ συχνά ή συχνά από λιγότερους από τους μισούς Αυστραλούς οδοντιάτρους. Η ενδοδοντική θεραπεία και η χειρουργική περιοδοντίου αναφέρθηκαν ότι χρησιμοποιούνται πολύ σπάνια. Μόνο μια μικρή μειονότητα οδοντιάτρων ανέφερε ότι τα συμπτώματα συνεχίστηκαν. Οι περισσότεροι οδοντίατροι ανέφεραν ότι μπορεί να επιτευχθεί άμεσα και με διάρκεια κάποιος βαθμός ανακούφισης. Αποτέλεσμα Συνέχιση συμπτωμάτων 6.1 Ένας βαθμός ανακούφισης 72.5 Άμεση ανακούφιση 58.4 Μεγάλης διάρκειας ανακούφιση 60.8 % συχνά ή πολύ συχνά Πίνακας 5. Αναφερόμενα αποτελέσματα στρατηγικής αντιμετώπισης Στρατηγική ελέγχου και αντιμετώπισης Οι αντιλήψεις των Αυστραλών οδοντιάτρων αποτελούν τη βάση που περιγράφει την τρέχουσα στρατηγική αντιμετώπισης της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Τα αναφερόμενα συμπτώματα και ερεθίσματα από τους ασθενείς αποτελούν την αφετηρία για την αντιμετώπιση της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Έλεγχος ρουτίνας δεν γίνεται συνήθως. Η αυτό-αναφορά ακολουθείται από εξέταση η οποία ταυτόχρονα λαμβάνει υπόψη τους προδιαθεσικούς παράγοντες ή τις άλλες αιτίες των συμπτωμάτων και αυτό οδηγεί στη διαφορική διάγνωση για την οδοντινική υπερευαισθησία. Οι δοκιμασίες όπως είναι το κρύο ερέθισμα ή το ερέθισμα αέρα υπό πίεση συμβάλλουν στην επιβεβαίωση της διάγνωσης. Η στρατηγική αντιμετώπισης ξεκινά με την επιθυμία να εξαλειφθούν οι προδιαθεσικοί παράγοντες. Στην πράξη αυτό περιλαμβάνει συμβουλές σωστής στοματικής υγιεινής και διατροφής οι οποίες τροποποιούν τον κίνδυνο μιας αυξανόμενης προδιάθεσης. Η προσέγγιση αυτή ακολουθείται σχεδόν πάντοτε από χρήση παραγόντων απευαισθητοποίησης στο σπίτι. Ωστόσο, οι επαγγελματικές παρεμβάσεις με απευαισθητοποιητικούς παράγοντες μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως συμπληρωματική θεραπεία. Ενδεχομένως αυτή η προσέγγιση να αφορά σε πιο σοβαρά συμπτώματα ή προκειμένου να επιτευχθεί ένας πρώτος βαθμός ανακούφισης. Το αποτέλεσμα και των δύο παρεμβάσεων, στο ιατρείο και στο σπίτι, θα πρέπει να αξιολογείται με συνεχή παρακολούθηση η οποία μπορεί να αποτελεί μέρος της θεραπευτικής προσέγγισης, π.χ. επανάκληση ή συνεχής φροντίδα για τη διατήρηση του αποτελέσματος. Η επίλυση του προβλήματος φαίνεται από ένα λογικό βαθμό ανακούφισης που διαρκεί. Εάν αυτό δεν συμβαίνει, τότε θα πρέπει να επαναλαμβάνεται η θεραπεία σε δεύτερη επίσκεψη. Σε σπάνιες περιπτώσεις θα απαιτηθούν πιο έντονες επαγγελματικές παρεμβάσεις. Η παρακάτω απεικόνιση της στρατηγικής για την αντιμετώπιση της οδοντινικής υπερευαισθησίας θέτει το πλαίσιο μέσα στο οποίο κάθε νέος απευαισθητοποιητικός παράγοντας θα αξιολογηθεί και υιοθετηθεί στην καθημερινή οδοντιατρική πρακτική. Ενώ η τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητας και πιθανώς η ανωτερότητα έναντι των υπαρχόντων παραγόντων δημιουργεί το έναυσμα για την υιοθέτηση ενός νέου παράγοντα, η υιοθέτησή του θα βοηθηθεί εφόσον η χρήση του ταιριάζει καλά με την ήδη επικρατούσα στρατηγική στην οδοντιατρική πρακτική που ασκείται στην Αυστραλία. Στρατηγική αντιμετώπισης της οδοντινικής υπερευαισθησίας Αυτο-αναφορά Σημεία Δοκιμασίες Συμπτώματα Προδιαθεσικοί παράγοντες Ερεθίσματα (κρύο, αέρας) Διάγνωση Πρόκληση ερεθίσματος Άλλες πιθανές αιτίες Διαφορική διάγνωση Παράγοντες απευαισθητοποίησης για χρήση στο σπίτι Επαγγελματική παρέμβαση με παράγοντες απευαισθητοποίησης Βελτίωση προδιαθεσικών παραγόντων Στρατηγική ελέγχου Άλλη επαγγελματική παρέμβαση π.χ. επανορθωτική εργασία Συμβουλές σωστού βουρτσίσματος και διατροφής Παρακολούθηση και αξιολόγηση Λύση Professor John Spencer, Australian Research Centre for Population Oral Health, School of Dentistry, The University of Adelaide, South Australia 5005, Australia john.spencer@adelaide.edu.au Βιβλιογραφία: 1. Canadian Advisory Board on Dentin Hypersensitivity. Consensus-based recommendations for the diagnosis and management of dentin hypersensitivity. J Can Dent Assoc 2003;69: Brennan DS, Spencer AJ. Disability weights for the burden of oral disease in South Australia. Pop Health Metrics 2004; 2:7. Accessed from com/content/2/1/7. 3. Bartold PM. Dentinal hypersensitivity: a review. Aust Dent J 2006; 51: West NX. Dentine hypersensitivity: preventive and therapeutic approaches to treatment. Periodontology 2000; 48: Amarasena N, Spencer J, Ou Y, Brennan D. Dentine hypersensitivity Australian dentists perspective. Aust Dent J (submitted). 6 1/

7 Η θεραπεία της Οδοντινικής Υπερευαισθησίας στο ιατρείο Nicola X. West, Bristol Dental Hospital and School, United Kingdom. Εισαγωγή Η οδοντινική υπερευαισθησία είναι μια συνήθης κατάσταση οδοντικού πόνου που προσβάλλει πολλά άτομα. Ο επιπολασμός στον πληθυσμό ποικίλει και κυμαίνεται μεταξύ 3-57%, ωστόσο, σε άτομα με περιοδοντική νόσο ο επιπολασμός είναι πολύ μεγαλύτερος >78% (Chabanski, 1997). Για ορισμένα άτομα η κατάσταση αυτή μπορεί να προκαλεί μια μικρή μόνο ενόχληση, τον κλασικό οξύ και αιφνίδιο πόνο που διαρκεί για λίγα δευτερόλεπτα. Η προφύλαξη του δοντιού με τη γλώσσα ή η λήψη κάποιων προσαρμοστικών μέτρων, όπως για παράδειγμα κατά το βούρτσισμα των δοντιών να χρησιμοποιείται χλιαρό νερό αντί για κρύο, θεωρούνται αρκετά και επιτρέπουν στα άτομα να ζουν μια σχετικά φυσιολογική ζωή, γνωρίζοντας το ερέθισμα που θα προκαλέσει πόνο και αντιμετωπίζοντάς το κατάλληλα. Αντιθέτως, σε άλλα άτομα ο πόνος μπορεί να είναι ιδιαίτερα ενοχλητικός και να επηρεάζει την ποιότητα της ζωής (Bekes, 2009). Ωστόσο, οι περισσότεροι ασθενείς θεωρούν την οδοντινική υπερευαισθησία ως μια ήπια ενόχληση (Gillam, 2002a, Clayton, 2002). Όταν ένας ασθενής ενημερώνει τον οδοντίατρό του κατά την εξέταση ότι παρουσιάζει ευαισθησία στα δόντια, ο οδοντίατρος κατά κανόνα του παρέχει θεραπεία και σχετικές συμβουλές. Ωστόσο, εάν ο ασθενής δεν αναφέρει τίποτα σχετικά με την ευαισθησία, ο οδοντίατρος δεν θα τον βοηθήσει αναλόγως και ο ασθενής θα συνεχίσει να υπομένει αυτή την ενόχληση. Χαρακτηριστικά της οδοντινικής υπερευαισθησίας Ορισμός Η οδοντινική υπερευαισθησία χαρακτηρίζεται από έναν οξύ και μικρής διάρκειας πόνο που προέρχεται από εκτεθειμένη οδοντίνη ως απάντηση σε ερεθίσματα όπως θερμικό, χημικό, αέρα, απτικό ή οσμωτικό και ο οποίος πόνος δεν μπορεί να αποδοθεί σε κάποια άλλη οδοντική δυσπλασία ή παθολογία (Dowell & Addy 1983) Εικ.1: Δόντι με υφίζηση ούλων και οδοντινική υπερευαισθησία Ο ορισμός αυτός τροποποιήθηκε το 2002 όταν το Canadian Advisory Board πρότεινε τη λέξη νόσος αντί για τη λέξη παθολογία, πρόταση με την οποία και οι περισσότεροι κλινικοί συμφωνούν ότι αυτή είναι μια λογική πρόταση. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να γίνεται διαφορική διάγνωση και όχι απλά διάγνωση. Είναι πολύ σημαντικό να αποκλειστούν όλες οι άλλες καταστάσεις με τις οποίες θα μπορούσε να έχει σχέση η ευαισθησία. Οι καταστάσεις αυτές περιλαμβάνουν το σύνδρομο του ραγισμένου δοντιού, τερηδόνα, αποτυχημένη αποκατάσταση, λεύκανση και άτυπο πόνο στο πρόσωπο. Περιστασιακά η οδοντινική υπερευαισθησία μπορεί να εκδηλώνεται ως ένας αμβλύς σφύζων πόνος ο οποίος μπορεί να διαρκέσει για ώρες, ημέρες ακόμη και εβδομάδες (Dowell & Addy 1983). Για τον πόνο αυτό θεωρούνται υπεύθυνες διαφορετικές νευρικές ίνες, όμως έχει επίσης αναφερθεί ότι αυτό ενδέχεται να είναι πολφίτιδα και όχι οδοντινική υπερευαισθησία και θα πρέπει να θεραπευθεί αναλόγως. Πράγματι, μέχρι τώρα δεν υπάρχει έρευνα που να συνδέει την παθολογία του πολφού με τα κλινικά συμπτώματα της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Μακροσκοπικά η οδοντίνη φαίνεται ίδια είτε παρουσιάζει ευαισθησία ή δεν παρουσιάζει. Επίπτωση και επιπολασμός Ο επιπολασμός της οδοντινικής υπερευαισθησίας ποικίλει από 3% έως 57% (Graf & Glasse 1977, Flynn, 1985, Orchardson & Collins 1987, Irwin & McCusker, 1997, Lui, 1998, Murray & Roberts, 1994, Rees, 2000), στις διάφορες ομάδες, με ένα ποσοστό 15% να αναφέρεται αρκετά σταθερά για άτομα με υγιή οδοντοφυΐα (Fischer, 1992), και με ποσοστό >78% για περιοδοντικούς ασθενείς (Chabanski, 1997). Παρατηρώντας τα στοιχεία πιο προσεκτικά θα μπορούσαν να γίνουν ορισμένα σχόλια. Οι μελέτες παρουσιάζουν ορισμένες διαφορές και αυτό θα μπορούσε να επηρεάζει σημαντικά τα στατιστικά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, τα στοιχεία μπορούν να συλλεχθούν με ερωτηματολόγιο (Irwin & McCusker 1997, Murray & Roberts 1994, Chabanski, 1996, Gillam, 1999, Clayton, 2002), το οποίο συμπληρώνεται μόνο από τα άτομα ή από τον οδοντίατρο όταν προσέρχεται ο ασθενής σε πρώτη συνεδρία. Ο πόνος που περιγράφεται από το άτομο μπορεί να οφείλεται σε οδοντινική υπερευαισθησία μπορεί και όχι και χωρίς κλινική επιβεβαίωση δεν μπορεί να επαληθευθεί. Ωστόσο, εάν το άτομο είναι τακτικός ασθενής τότε η αναφερθείσα ακρίβεια της εμφάνισης οδοντινικής υπερευαισθησίας θα είναι μεγαλύτερη. Θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε τι ποσοστό τα άτομα επισκέπτονται τακτικά τον οδοντίατρο (Nutall, 2001). Ο ασθενής θα πρέπει να ελεγχθεί κλινικά σε σχέση με το ερωτηματολόγιο (Graf & Glasse 1977, Flynn, 1985, Orchardson & Collins 1987, Rees 2000). Αυτό μπορεί να απεικονίζει τα τρέχοντα συμπτώματα αλλά δεν θα υπολογίσει προηγούμενο ιστορικό οδοντινικής υπερευαισθησίας, που λόγω της περιοδικής φύσης της, απουσιάζει και δεν καταγράφεται την ημέρα της εξέτασης. Εάν η μελέτη έχει γίνει σε οδοντιατρική σχολή τότε υπάρχει πιθανότητα να έχει γίνει στο τμήμα της περιοδοντολογίας όπου η επίπτωση της οδοντινικής υπερευαισθησίας είναι μεγαλύτερη από τα άλλα τμήματα λόγω του είδους των ασθενών που παραπέμπονται σε αυτό (Lui, 1998, Gillam, 2002). Αυτό αυτομάτως επηρεάζει το αποτέλεσμα στην καταγραφή των ασθενών και δίνει μεγαλύτερα ποσοστά. Παρομοίως, μια μελέτη που γίνεται σε γενικό οδοντιατρείο θα δώσει διαφορετικά ποσοστά από εκείνα ενός ειδικού περιοδοντολογικού ιατρείου ή μεταξύ ενός ιατρείου που είναι προσανατολισμένο στην πρόληψη ή στην επανόρθωση. Επιπλέον, η ευαισθησία στην περιοδοντική νόσο ποικίλλει παγκοσμίως, με τους Ασιάτες να παρουσιάζουν ένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό περιοδοντικής νόσου και της σχετιζόμενης οδοντινικής υπερευαισθησίας (Lui, 1998, Gillam, 1999a). 1/

8 Η κατανομή της ηλικίας είναι ένας άλλος προσδιοριστικός παράγοντας όπου άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και ιδιαίτερα κινητοποιημένα παρουσιάζουν μεγαλύτερη ευαισθησία σε σχέση με φοιτητές/μη τακτικούς χρήστες (Claydon, 2009 προσωπική επικοινωνία). Σε ορισμένες από τις προηγούμενες μελέτες είναι δύσκολο να διασαφηνιστούν ορισμένες παράμετροι ώστε να φανούν οι διαφορές στην επίπτωση και τα αποτελέσματα μιας μελέτης θα πρέπει να αξιολογούνται λαμβάνοντας όλα αυτά υπόψη προκειμένου να προσδιοριστεί ένα ποσοστό για το σύνολο του πληθυσμού. Τα δόντια που προσβάλλονται πιο συχνά από οδοντινική υπερευαισθησία είναι οι μόνιμοι κυνόδοντες και οι προγόμφιοι (Orchardson & Collins 1987), πιθανά λόγω του τρόπου βουρτσίσματος των δοντιών (Addy, 1987) και τα σημεία που προσβάλλονται πιο συχνά σε αυτά τα δόντια είναι οι προστομιακές αυχενικές περιοχές, αν και οι μασητικές και υπερώιες περιοχές που παρουσιάζουν εκτεθειμένη οδοντίνη είναι σήμερα ένα συχνό εύρημα σε νεαρούς ενήλικες, εφόσον υφίστανται προκλήσεις διάβρωσης (Jaeggi & Lussi 2006). Τα συμπτώματα αυτής της επώδυνης κατάστασης μπορεί να παρουσιαστούν σε κάθε ηλικία αλλά η πλειονότητα των ατόμων είναι ηλικίας μεταξύ ετών, με μια έξαρση του επιπολασμού προς το τέλος της τρίτης δεκαετίας (Graf & Galasse 1977). Οι γυναίκες προσβάλλονται πιο συχνά και σε μικρότερη ηλικία κατά μέσο όρο (Flynn, 1985, Addy, 1987), πιθανά λόγω της πιο συχνής και παρατεταμένης στοματικής υγιεινής. Η μείωση του επιπολασμού μετά την ηλικία των 40 ετών οφείλεται πιθανόν στο σχηματισμό δευτερογενούς οδοντίνης. Διαφορετικοί οδοντίατροι επίσης αναφέρουν διαφορετικά ποσοστά οδοντινικής υπερευαισθησίας, ενώ οι βοηθοί υγιεινολόγοι καταγράφουν διπλάσια ποσοστά (Canadian Advisory Board 2002). Ερμηνεία της φύσης του πόνου Εικ.2: Οδοντοστοιχία με φθορά στην προστομιακή περιοχή και οδοντινική υπερευαισθησία Ορισμένα απορρυπαντικά συστατικά οδοντοπαστών όπως είναι το λάουρο-θειικό νάτριο (SLS) (West, 1998, Parkinson, 2007) απομακρύνουν γρήγορα τη στιβάδα ξεσμάτων οδοντίνης που βρίσκεται στα στόμια των οδοντινοσωληναρίων και το ίδιο συμβαίνει και με τα οξέα της δίαιτας (Absi, 1992). Θεραπεία της οδοντινικής υπερευαισθησίας Κατά τη θεραπεία της οδοντινικής υπερευαισθησίας θα πρέπει η αξιολόγηση και η αντιμετώπιση να γίνει σε τρία επίπεδα για τη μείωση των συμπτωμάτων και την ανακούφιση από τον πόνο. ΒΗΜΑ 1: Επιβεβαίωση της διάγνωσης Υπάρχει ένας αριθμός καταστάσεων που μπορούν να προκαλέσουν έκλυση παρόμοιων συμπτωμάτων πόνου όπως στην οδοντινική υπερευαισθησία. Το πρώτο βήμα στη θεραπεία της οδοντινικής υπερευαισθησίας είναι να γίνει διαφορική διάγνωση αποκλείοντας τις ακόλουθες καταστάσεις: Σύνδρομο ραγισμένου δοντιού, συχνά σε δόντια με εκτεταμένη αποκατάσταση (Εικ.3) Θραυσμένες αποκαταστάσεις, λανθασμένα τοποθετημένοι άξονες, ατελής προσαρμογή των ορίων της έμφραξης Αντίδραση του πολφού στην τερηδόνα και στις αποκαταστάσεις Ραγισμένο δόντι με εκτεθειμένη οδοντίνη Λανθασμένη τοποθέτηση συγκολλητικών κονιών που οδηγούν σε μικροδιείσδυση Ακατάλληλη εφαρμογή διαφόρων υλικών κατά την παρασκευή του εδάφους της κοιλότητας Τραυματική σύγκλειση λόγω ακατάλληλης επανορθωτικής εργασίας Ουλο-υπερώιος αύλακα, άλλος εγκολεασμός και ανωμαλίες αδαμαντίνης Λεύκανση δοντιών Εικ.3: Ραγισμένο δόντι Ο πόνος είναι μια δυσάρεστη αισθητηριακή και συγκινησιακή εμπειρία που σχετίζεται με πραγματική ή πιθανή βλάβη του ιστού (Alexander 2000). Ο ορισμός αυτός αποκαλύπτει ορισμένες από τις δυσκολίες που σχετίζονται με τη θεραπεία επώδυνων καταστάσεων. Οι αντιδράσεις των ατόμων και η ανεκτικότητα στα επίπεδα του πόνου ποικίλλουν και η ιδιαίτερα υποκειμενική φύση της οδοντινικής υπερευαισθησίας δημιουργεί δυσκολίες στην αντικειμενική αξιολόγηση. Η επικρατούσα σήμερα θεωρία για την ερμηνεία του μηχανισμού έκλυσης του πόνου στην οδοντινική υπερευαισθησία είναι η υδροδυναμική θεωρία που εισηγήθηκε αρχικά ο Gysi (1900) και επιβεβαιώθηκε από τον Brännström (1993), σύμφωνα με την οποία ο πόνος είναι αποτέλεσμα της κίνησης του υγρού στα οδοντινοσωληνάρια. Η κατάσταση είναι διαλείπουσα επειδή τα οδοντινοσωληνάρια μπορεί να είναι ανοικτά ή να έχουν αποφραχθεί. Συνεπώς, εάν τα οδοντινοσωληνάρια είναι μερικώς ή εξ ολοκλήρου κλειστά, τα συμπτώματα του πόνου μειώνονται. Πολλοί παράγοντες μπορεί να παίζουν ρόλο σε αυτό όπως είναι το βούρτσισμα το δοντιών με οδοντόπαστα που απομακρύνει αλλά και δημιουργεί τη στιβάδα ξεσμάτων οδοντίνης, με οδοντόπαστα τα συστατικά της οποίας προκαλούν διάνοιξη ή έγκλειση των οδοντινοσωληναρίων. Αυτό το ευρύ φάσμα καταστάσεων μπορεί να οδηγήσει σε παρόμοια συμπτώματα πόνου όπως στην οδοντινική υπερευαισθησία με συνέπεια την ασάφεια στη διάγνωση. Γενικά, όταν ένα μόνο δόντι παρουσιάζει πόνο, τότε σπανίως η αιτία είναι η οδοντινική υπερευαισθησία. Το άλλο χαρακτηριστικό της οδοντινικής υπερευαισθησίας που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη είναι η διαλείπουσα φύση της λόγω της δυναμικής ισορροπίας της επιφάνειας της οδοντίνης που έχει ως αποτέλεσμα τη μεταβολή της κατάστασης των οδοντινοσωληναρίων που μπορεί να είναι ανοικτά ή να έχει γίνει έγκλεισή τους. 8 1/

9 ΒΗΜΑ 2: Τροποποίηση αιτιολογίας και συμπεριφοράς Η αιτιολογία της οδοντινικής υπερευαισθησίας έχει δύο συνιστώσες: Πρώτον, η οδοντίνη πρέπει να εκτεθεί στο στοματικό περιβάλλον (διαδικασία εντόπισης της βλάβης) Δεύτερο, τα οδοντινοσωληνάρια πρέπει να είναι ευρέως ανοικτά και σε όλο τους το μήκος (διαδικασία έναρξης της βλάβης) Εικ.4: Οξύς ανιχνευτήρας σύρεται στην επιφάνεια της εκτεθειμένης οδοντίνης Εικ.5: Ερεθίσματα θερμικά και εξάτμισης, όπως η εκτόξευση κρύου αέρα με την αεροσύριγγα Η κλινική εξέταση για τη διάγνωση της οδοντινικής υπερευαισθησίας θα πρέπει να περιλαμβάνει αντικειμενική αξιολόγηση με μηχανικά/απτικά ερεθίσματα, όπως για παράδειγμα να σύρεται οξύς ανιχνευτήρας στην επιφάνεια της εκτεθειμένης οδοντίνης καθώς και ερεθίσματα θερμικά και αέρα υπό πίεση όπως εκτοξεύεται με την αεροσύριγγα. Το αποτέλεσμα από το ερέθισμα που θα βοηθήσει στη διάγνωση είναι ο βραχείας διάρκειας, οξύς πόνος κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του ερεθίσματος. Συχνά τα άτομα δεν αντιδρούν σε όλους τους τύπους ερεθισμάτων αλλά οι περισσότεροι αντιδρούν σε ερεθίσματα αέρα υπό πίεση. Όταν υπάρχει υποψία περιοδοντικής ή άλλης παθολογικής κατάστασης ενδείκνυται η λήψη ακτινογραφιών. Η οδοντινική υπερευαισθησία είναι πιο πιθανό να εμφανιστεί σε ασθενείς με εξαιρετικά καθαρά στόματα που βουρτσίζουν συχνά τα δόντια τους και η οδοντίνη εκτίθεται λόγω απώλειας αδαμαντίνης ή λόγω τραύματος των ούλων ή σε άτομα με όχι τόσο συχνό βούρτσισμα δοντιών αλλά με εξελισσόμενη περιοδοντική φλεγμονή που οδηγεί σε υφίζηση των ούλων και έκθεση της οδοντίνης. Στους περισσότερους από τους πάσχοντες, η εκτεθειμένη οδοντίνη είναι σαφώς ορατή, ωστόσο, ακόμη και μια πολύ μικρή περιοχή οδοντίνης μπορεί να γίνει ευαίσθητη όταν υπάρχει και η ελάχιστη υφίζηση των ούλων. Εάν ο πόνος παραμένει ακόμη κι όταν κάθε άλλη παθολογία έχει διαγνωσθεί και θεραπευθεί, τότε μπορεί να επιβεβαιωθεί η διάγνωση της οδοντινικής υπερευαισθησίας και να αρχίσει μια νέα στρατηγική θεραπείας. Εικ.6: Καθαρό στόμα με οδοντινική υπερευαισθησία Αιτιολογία: Εντόπιση βλάβης Πολλοί νεαροί ενήλικες παρουσιάζουν εκτεθειμένη οδοντίνη στο στόμα λόγω απώλειας οστεΐνης ή/και αδαμαντίνης, αλλά η κλινική εμπειρία δείχνει ότι μόνο μερικοί πάσχουν από οδοντινική υπερευαισθησία (Addy, 1987). Κάθε διαδικασία που προκαλεί έκθεση οδοντίνης όπως για παράδειγμα η διάβρωση ή η υφίζηση των ούλων καθώς και η διάνοιξη των οδοντινοσωληναρίων (απώλεια στιβάδας ξεσμάτων οδοντίνης που φυσιολογικά κλείνουν τα σωληνάρια σε εκτεθειμένη οδοντίνη) μπορεί να προκαλέσει ευαισθησία, γεγονός που δείχνει πολυπαραγοντική αιτιολογία. Έχει μελετηθεί η απώλεια οδοντικής επιφάνειας λόγω αποτριβής από την οδοντόβουρτσα με ή χωρίς οδοντόπαστα. Από μόνη της η οδοντόβουρτσα έχει ελάχιστη επίδραση στην οδοντίνη και δεν παρουσιάζει μετρήσιμη επίδραση στην αδαμαντίνη, εφόσον ακολουθείται μια φυσιολογική χρήση 2 φορές την ημέρα. Οδοντόπαστες με χαμηλή αποτριπτικότητα συμβάλλουν λίγο στην απώλεια σκληρού ιστού με χρήση δύο φορές την ημέρα (Addy, 2008). Ωστόσο, πολλοί πάσχοντες από οδοντινική υπερευαισθησία βουρτσίζουν με υπερβολή τα δόντια τους ακόμη και 5 φορές την ημέρα (West 1995), ο Gillam (2002a) βρήκε ότι ποσοστό 70,6% των ατόμων βούρτσιζαν περισσότερο από 2 φορές την ημέρα. Τα άτομα αυτά χρειάζονται οδηγίες και συμβουλές να χρησιμοποιούν οδοντόπαστα με χαμηλό δείκτη αποτριπτικότητας. Συνήθως τα άτομα αυτά θέλουν να χρησιμοποιούν σκληρή οδοντόβουρτσα και αλλάζουν την οδοντόβουρτσά τους κάθε μήνα (West 1995). Η απώλεια της αδαμαντίνης είναι κυρίως μια διαβρωτική διαδικασία φθοράς (που προκαλείται από την έκθεση σε ενδογενή και εξωγενή οξέα) αλλά μπορεί να επιδεινωθεί με αποτριβή, εκτριβή και απόσπαση. Η παρειακή αυχενική βλάβη με εκτεθειμένη οδοντίνη λόγω απώλειας αδαμαντίνης είναι πιο πιθανό να εμφανιστεί σε ένα ευαίσθητο στη διάβρωση άτομο και σε επιθετική τεχνική βουρτσίσματος, σε συνδυασμό με τους αποτριπτικούς απορρυπαντικούς παράγοντες που βρίσκονται σε όλες τις οδοντόπαστες. Δεν είναι απολύτως σαφές το χρονικό διάστημα που πρέπει να μεσολαβήσει μεταξύ της έκθεσης σε οξύ και της πρόκλησης αποτριβής με το βούρτσισμα, αλλά το χρονικό διάστημα της μισής ώρας φαίνεται να ασφαλές. Μελέτες in vitro έδειξαν ότι θα πρέπει να δίνεται χρόνος να σχηματισθεί το σιαλογενές υμένιο, μία ώρα για την αδαμαντίνη και πιθανόν λιγότερο από μία ώρα για την οδοντίνη (Wetton, 2006) για βέλτιστη προστασία από τη διάβρωση. Μια διαβρωτική πρόκληση πριν από τη χρήση των μυών του στόματος (μάσηση, ομιλία) δεν θα πρέπει να υποτιμάται. Σε μια in situ μελέτη (Gregg, 2004) βρέθηκε ότι ακόμη και η διαβρωτική φύση της επιφάνειας της γλώσσας σε μαλακυνθείσα οδοντική επιφάνεια είναι ικανή να προκαλέσει απώλεια ιστού. Αιτιολογία: Έναρξη βλάβης Εικ.7: Στόμα με περιοδοντική νόσο και οδοντινική υπερευαισθησία Η έναρξη της βλάβης εμπεριέχει την έκθεση ενός αριθμού ανοικτών οδοντινοσωληναρίων. Η οδοντίνη υποτίθεται ότι καλύπτεται από στιβάδα ξεσμάτων οδοντίνης ή τα σωληνάρια κλείνουν από εναποθέσεις φωσφορικού ασβεστίου που προέρχονται από το σάλιο ή τις οδοντόπαστες. Φυσικά και χημικά συστατικά θα μπορούσαν να απομακρύνουν αυτά τα προστατευτικά στοιχεία και επομένως η διαβρωτική και αποτριπτική δράση παίζει σημαντικό ρόλο. 1/

10 Συμπεριφορά: Συμβουλές πρόληψης Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας δείχνει τη σχέση της κατανάλωσης αναψυκτικών από πολύ μικρή ηλικία με τη φθορά των δοντιών (Zero & Lussi 2000). Τα άτομα υψηλού κινδύνου για διάβρωση δεν μπορούν να προσδιοριστούν εύκολα και είναι σημαντικό για τον οδοντίατρο να προτείνει προληπτικά μέτρα στους ασθενείς και να είναι πολύ προσεκτικός ώστε να ανιχνεύονται τα πρώτα σημεία της οδοντικής φθοράς. Η εφαρμογή θεραπευτικής αγωγής είναι τότε αναγκαία για ένα ποσοστό ατόμων. Ως ένα σύμπτωμα, η ήπια οδοντινική ευαισθησία ίσως να είναι η μόνη ένδειξη ότι συμβαίνει οδοντική φθορά. Λόγω του ιδιαίτερα μικρού πάχους της αδαμαντίνης στον αυχένα, με απώλεια λίγων μόνο μικρόμετρων επιφάνειας αδαμαντίνης μπορεί να εκτεθεί η οδοντίνη. Οι διαβρωτικές και αποτριπτικές επιδράσεις είναι συνεπώς το κλειδί της αιτιολογίας της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Περιβαλλοντικά ερεθίσματα επίσης επηρεάζουν τον πόνο, όπως ο καιρός (χειμώνας, καλοκαίρι) ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες του κάθε τόπου. Ο οδοντίατρος πρέπει να διασαφηνίσει τους παράγοντες κινδύνου για τον ασθενή με οδοντινική υπερευαισθησία και να τον συμβουλεύσει σχετικά. Οι ακόλουθοι παράγοντες θα πρέπει να ληφθούν υπ' όψιν: Θα πρέπει να τροποποιηθούν οι αιτιολογικοί παράγοντες ώστε να προστατεύεται και να καλύπτεται η επιφάνεια της οδοντίνης για να μειωθεί ο πόνος (διατήρηση της στιβάδας ξεσμάτων οδοντίνης). Θα πρέπει να ληφθεί ιστορικό δίαιτας για την ανίχνευση της συχνότητας κατανάλωσης οξέων σε συνδυασμό με λεπτομερές ιατρικό ιστορικό για την ανίχνευση ύπαρξης γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης. Θα πρέπει να αξιολογηθεί η συχνότητα κατανάλωσης διαβρωτικών υγρών και ο χρόνος που παρεμβάλλεται μεταξύ των καταναλώσεων καθώς και ο χρόνος που δίνεται για τον σχηματισμό του σιαλογενούς υμενίου και της επανασκλήρυνσης της μαλακυνθείσας από το οξύ οδοντικής επιφάνειας. Όξινες τροφές και ποτά θα πρέπει να αποφεύγονται πριν από τον ύπνο, καθώς και τα αεριούχα ποτά. Θα πρέπει να αποφεύγονται δραστηριότητες που μπορεί να συμβάλλουν στην υφίζηση των ούλων π.χ. επιθετικές ή καταχρηστικές συνήθειες στοματικής υγιεινής, κοσμήματα στη γλώσσα. Προτείνεται η χρήση 2 φορές την ημέρα οδοντόπαστας χαμηλής αποτριπτικότητας. ΒΗΜΑ 3: Στρατηγικές θεραπείας Οι κλινικοί συχνά θεραπεύουν την οδοντινική υπερευαισθησία με βάση επιτυχή αποτελέσματα προηγούμενων θεραπειών και όχι με την αντιμετώπιση των ειδικών αιτιολογικών και προδιαθεσικών παραγόντων κάθε ασθενή. Η κατάσταση είναι πολυπαραγοντικής φύσης και συνεπώς η επιτυχία ελέγχου της θα διαφεύγει εκτός και αν προσδιοριστεί η ειδική αιτιολογία. Πολλά προϊόντα σχεδιασμένα για να παρέχουν ανακούφιση από τον πόνο διατίθενται για χρήση στο ιατρείο ή στο σπίτι, αν και ακόμη δεν υπάρχει κάποιο προϊόν που να είναι ανώτερης αποτελεσματικότητας των άλλων. Υπάρχουν δύο κύριες προσεγγίσεις θεραπείας της οδοντινικής υπερευαισθησίας: Τροποποίηση ή αποκλεισμός της αντίδρασης των νεύρων του πολφού, ή Τροποποίηση της κίνησης του υγρού των οδοντινοσωληναρίων Η θεραπεία της οδοντινικής υπερευαισθησίας μπορεί να γίνει στο ιατρείο ή με αυτό-χορήγηση στο σπίτι, ανάλογα με τη βαρύτητα, την έκταση και την επιμονή του πόνου και τις προτιμήσεις του ασθενή. Ο οδοντίατρος ενδέχεται να δοκιμάσει ένα αριθμό διαφορετικών προσεγγίσεων λόγω της διαφορετικής αιτιολογίας. Στην αρχή συνιστώνται συνήθως οι λιγότερο επεμβατικές θεραπείες και ακολουθούν οι θεραπείες στο ιατρείο. Καθώς η οδοντινική υπερευαισθησία σχετίζεται συνήθως είτε με υφίζηση των ούλων ή με διαβρωτική φθορά των δοντιών, θα πρέπει επίσης να δοθεί προσοχή στην αντιμετώπιση αυτών των προδιαθεσικών καταστάσεων και όχι μόνο στην υπερευαισθησία. Στην αγορά διατίθεται ένα μεγάλο φάσμα προϊόντων για αυτόχορήγηση και αυτή είναι μακράν η πιο απλή και φθηνή μέθοδος, επικυρωμένη ως η πρώτη γραμμή θεραπείας (Canadian Advisory Board 2003). Θα πρέπει να δίνονται συμβουλές στους ασθενείς να χρησιμοποιούν τακτικά ένα προϊόν απευαισθητοποίησης για να τους βοηθήσει να ανακουφιστούν από τον πόνο. Η επίλυση των συμπτωμάτων της οδοντινικής υπερευαισθησίας μπορεί να είναι εξαιρετικά δύσκολη και απογοητευτική, αφού είναι χρονοβόρα και για τον ασθενή και για τον οδοντίατρο. Είναι ενδιαφέρον ότι σε μια μελέτη (Gilliam, 2002b) βρέθηκε σημαντική διαφορά στον υπολογισμό της ευαισθησίας στον ίδιο πληθυσμό μεταξύ οδοντιάτρων και υγιεινολόγων. Πολλοί κλινικοί θεωρούν ότι δεν έχουν αρκετά εφόδια για να θεραπεύσουν επιτυχώς την οδοντινική υπερευαισθησία (Gillam, 2002). Καθώς ο μέσος όρος των ατόμων διατηρούν τα φυσικά τους δόντια για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα (Nuttal, 2001), περισσότερα άτομα είναι πιθανόν να παρουσιάσουν οδοντική φθορά και περιοδοντική νόσο και συνεπώς οδοντινική υπερευαισθησία. Οι γενικοί οδοντίατροι θα πρέπει να είναι ικανοί να ελέγξουν την οδοντινική υπερευαισθησία αποτελεσματικά και επαρκώς ώστε να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των ασθενών τους. Στο παρόν άρθρο προτείνεται μια στρατηγική αντιμετώπισης ώστε να παρέχεται αξιόπιστο και επιτυχές αποτέλεσμα τόσο για τον ασθενή όσο και για τον οδοντίατρο. Prof. Nicola X. West, Clinical Trials Unit, Dept. of Oral and Dental Science Bristol Dental Hospital and School, Lower Maudlin Street, Bristol BS1 2LY, UK n.x.west@bristol.ac.uk Βιβλιογραφία: 1. Absi EG, Addy M, Adams D. Dentine Hypersensitivity. The effects of toothbrushing and dietary compounds on dentine in vitro: A SEM study. J Oral Rehab 1992; 19: Addy M. Oral hygiene products: Potential for harm to oral and systemic health? In: Periodontology Home-use Preventive and Therapeutic Oral Products. Munksgaard: 2008; 48: Addy M, Mostafa P, Newcombe RG. Dentine hypersensitivity: The distribution of recession, sensitivity and plaque. J Dent 1987; 15: Addy M, Mostafa P. Dentine hypersensitivity 11. Effects produced by the uptake in vitro of toothpastes onto dentine. J Oral Rehabil 1989; 16: Alexander JI. Biochemical physiological, physiological and psychological aspects of pain and pain assessment. In:Tooth Wear and Sensitivity, Eds. M Addy, G Embery, WM Edgar, R Orchardson. pp London: Martin Dunitz, Bekes K; John MT, Schaller H, Hirsch C. Problems reported by patients with Dentine Hypersensitivity before/after treatment. J Dent Res 87, Spec Iss B, Abstract Number 2571; 25, Brännström M. A hydrodynamic mechanism in the transmission of pain-produced stimuli through the dentine. In: Sensory mechanisms in dentine. Ed. DJ Anderson. pp Pergamon Press, Canadian Advisory Board on Dentine Hypersensitivity Consensus-based recommendations for the diagnosis and management of dentine hypersensitivity. J Can Dent Assoc 2003; 69: Chabanski MB, Gillam DG, Bulman J, Newman HN. Prevalence of cervical dentine sensitivity in a population of patients referred to a specialist Periodontology Department. J Clin Periodontol 1996; 23: Chabanski MB, Gillam DG. Aetiology, prevalence and clinical features of cervical dentine hypersensitivity. J Oral Rehab 1997; 24: Clayton DR, MacCarthy D, Gillam DG. A study of the prevalence and distribution on of dentine hypersensitivity in a population of year old serving personnel on an RAF base in the midlands. Int Dent J 2002; 52: Claydon NCA, Chesters R, Newcombe RG, West NX. The incidence of dentine hypersensitivity in general practice Personal Communication. 13. Dowell P, Addy M. Dentine hypersensitivity - A review, aetiology, symptoms and theories of pain production. J Clin Periodontol 1983; 10: Fischer C, Fischer RG, Wennberg A. Prevalence and distribution of cervical dentine hypersensitivity in a population in Rio de Janeiro, Brazil. J Dent 1992; 20: Flynn N, Galloway R, Orchardson R. The incidence of hypersensitive teeth in the West of Scotland. J Dent 1985; 13: Gillam DG, Aris A, Bulman JS, Newman HN, Ley F. Dentine hypersensitivity in subjects recruited for clinical trials: clinical evaluation, prevalence and intra-oral distribution. J Oral Rehabilitation 2002a; 29(3): Gillam DG, Bulman JS, Eijkman MA and Newman HN. Dentists' perceptions of dentine hypersensitivity and knowledge of its treatment. J Oral Rehabilitation 2002b; 29(3): Gillam DG, Seo HS, Bulman JS. Perceptions of dentine hypersensitivity in a general practice population. J Oral Rehabil 1999; 26(9): Graf HE, Galasse R. Morbidity, prevalence and intra-oral distribution of hypersensitive teeth. J Dent Res 1977; 56: Gregg T, Mace S, West NX. A study in vitro of the abrasive effect of the tongue on enamel and dentine softened by acid erosion. Caries Res 2004; 38(6): Gysi A. An attempt to explain the sensitiveness of dentin. Brit J Dent Sci 1900; 43: Irwin CR, McCusker P. Prevalence of dentine hypersensitivity in general population. J Irish Dent Assoc 1997; 43: Jaeggi T, Lussi A. Prevalence, Incidence and Distribution of Erosion. In Dental Erosion form diagnosis to therapy. Chapter 5, pages Editor: A Lussi Lui H, Lan WH, Hsieh CC. Prevalence and distribution of cervical dentine hypersensitivity in a population in Taipai, Taiwan. J Endodon 1998; 24: Markowitz K, Bilotto G, Kim S. Decreasing intradental nerve activity in the cat with potassium and divalent cations. Arch Oral Biol 1991; 36: Murray LE, Roberts AJ. The prevalence of reported hypersensitive teeth. Arch Oral Biol 1994; 39:129S. 27. Nuttal NM, Bradnock G, White D, Morris J, Nunn J. Dental attendance in 1998 and implications for the future. In: A guide to the UK adult dental health Survey 1998, publisher British Dental Association 2001: Orchardson R, Collins WJN. Clinical features of hypersensitive teeth. Br Dent J 1987; 162: Parkinson CP. Smear-Layer Integrity and the Role of Surfactants. J Dent Res 86, Spec Iss B, Abstract Number 188 Seq 25, Rees JS. The prevalence of dentine hypersensitivity in general practice in the UK. J Clin Periodontol 2000; 27: West NX. Dentine hypersensitivity; Clinical and laboratory studies of toothpastes, their ingredients and acids. PhD University of Wales West NX, Hughes J, Addy M. Dentine hypersensitivity: The effects of brushing desensitising toothpastes, their solid and liquid phases and detergents on dentine and acrylic. Studies in vitro. J Oral Rehabil 1998; 25: Wetton S, Hughes J, West N. Exposure time of enamel and dentine to saliva for protection against erosion: a study in vitro. Caries Res 2006; 40: Zero DT & Lussi A. Etiology of enamel erosion: intrinsic and extrinsic factors. In: Addy M, Embry G, Edgar WM, Orchardson R (eds) Toothwear and Sensitivity pp Martin Dunitz: London, /

11 Θεραπεία ασθενών με Οδοντινική Υπερευαισθησία στο ιατρείο μια πρόκληση για τους οδοντιάτρους Prof. Birgitta Söder, Karolinska Institute, Huddinge, Sweden Οδοντινική Υπερευαισθησία Η οδοντινική υπερευαισθησία είναι ένα οδοντιατρικό πρόβλημα που απαντάται συχνά στο ιατρείο. Η οδοντινική υπερευαισθησία παρουσιάζεται όταν εκτίθεται η οδοντίνη και στην επιφάνειά της υπάρχουν ανοικτά οδοντινοσωληνάρια (Kim & Karastathis 2009). Ορίζεται ως ο πόνος που προέρχεται από την εκτεθειμένη οδοντίνη και χαρακτηρίζεται από μικρής διάρκειας και οξύ πόνο ο οποίος συμβαίνει όταν υπάρχουν εξωτερικά ερεθίσματα όπως θερμικό, χημικό, αέρα, απτικό ή οσμωτικό ερέθισμα (Dowell & Addy 1983, Dowell και συν. 1985, Orchardson & Collins 1987). Σε ορισμένους ασθενείς που υποφέρουν από οδοντινική υπερευαισθησία ο πόνος είναι διαλείπων και μπορεί να σημαίνει μια μικρής σημασίας ενόχληση, ωστόσο, σε άλλους ασθενείς ο πόνος είναι πολύ πιο έντονος και μπορεί να γίνει πολύ ενοχλητικός. Σε ασθενείς με έντονο πόνο, ο πόνος αυτός μπορεί να διατηρείται για ώρες ή ημέρες και παρεμβαίνει στην καθημερινή ζωή και στις δραστηριότητες προκαλώντας ενόχληση και συναισθηματική ανησυχία. Πολλά άτομα δεν ζητούν θεραπεία για την απευαισθητοποίηση των δοντιών τους επειδή δεν θεωρούν την οδοντινική υπερευαισθησία ένα σοβαρό πρόβλημα στοματικής υγείας. Επίσης, πιθανόν να φοβούνται για τερηδόνα ή άλλες νόσους του στόματος. Ακόμη, οι ασθενείς μπορεί να μην γνωρίζουν ότι υπάρχει θεραπεία για την οδοντινική υπερευαισθησία. Ωστόσο, πολλοί άλλοι ασθενείς αντιμετωπίζουν ενόχληση σε τέτοιο βαθμό που να παρεμβαίνει στις καθημερινές τους συνήθειες: αποφεύγονται ορισμένες τροφές, ζεστά ή κρύα ποτά, ενώ η στοματική υγιεινή όπως το βούρτσισμα των δοντιών γίνεται απρόθυμα λόγω της αίσθησης του πόνου. Όλα τα ανωτέρω παρατηρούνται σε ασθενείς που υποφέρουν από οδοντινική υπερευαισθησία και έχουν σημαντική δυσμενή επίδραση στην ποιότητα της ζωής καθημερινά (Bekes και συν. 2009). Οι παράγοντες που συμβάλλουν στην οδοντινική υπερευαισθησία είναι η αποτριβή, η απόσπαση, η διάβρωση, η περιοδοντική θεραπεία, η υπερσύγκλειση, η εκτριβή, η αποτρύγωση, η απόξεση, η απομάκρυνση χρωστικών ή η λεύκανση των δοντιών. Οι τελικές συνέπειες όλων αυτών των παραγόντων είναι υφίζηση των ούλων και απώλεια αδαμαντίνης που αποτελούν τις κύριες αιτίες της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Διάγνωση Πολλές καταστάσεις στο στόμα παρουσιάζουν παρόμοια συμπτώματα με αυτά της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Επομένως, είναι πολύ σημαντικό για τον οδοντίατρο να κάνει διαφορική διάγνωση (Kim & Karasthatis 2009, Dowell & Addy 1983, West 2008, Olsson & Lindhe 1991, Hallmon & Harrel 2004). Για το λόγο αυτό, καταστάσεις όπως κάταγμα ή ράγισμα δοντιού, τερηδόνα, πολφίτιδες, κακότεχνες ή κατεστραμμένες εμφράξεις απαιτούν θεραπεία που είναι εντελώς διαφορετική από αυτήν της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Για τη διάγνωση της οδοντινικής υπερευαισθησίας θα πρέπει να υπάρχουν ειδικά κλινικά και ακτινογραφικά κριτήρια. Τα βασικά κλινικά κριτήρια που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη διάγνωση της οδοντινικής υπερευαισθησίας είναι η ευαισθησία σε εξωτερικό ερέθισμα και η εμφανής ύπαρξη εκτεθειμένης οδοντίνης στην περιοχή εμφάνισης του πόνου. Παράλληλα, θα πρέπει να εξαιρεθούν τερηδόνα, κατάγματα, προεξέχοντα όρια εμφράξεων, αποτριβές ή διαβρώσεις. Επιπλέον, ο ασθενής θα πρέπει να δώσει πληροφορίες για πιθανά προβλήματα διατροφής καθώς και για τις διατροφικές του συνήθειες. Το βάθος των θυλάκων, οι περιοχές με υφίζηση και η ευαισθησία που αναφέρεται από τον ασθενή θα πρέπει να καταγράφονται και να ελέγχονται με ακρίβεια ώστε να υπάρχει σημείο αναφοράς για την εξέλιξη της κατάστασης διαχρονικά. Στο ιατρείο, για την αξιολόγηση της έκτασης και της σοβαρότητας της οδοντινικής υπερευαισθησίας χρησιμοποιείται πιο συχνά το ερέθισμα του κρύου αέρα υπό πίεση και το απτικό ερέθισμα με χρήση του ανιχνευτήρα. Η αντίδραση του ασθενή στο ερέθισμα πρέπει να καταγράφεται προσεκτικά. Θεραπεία της Οδοντινικής Υπερευαισθησίας Ασχέτως αιτιολογίας, το πρόβλημα της οδοντινικής υπερευαισθησίας θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ώστε να παρέχει στον ασθενή βελτίωση της στοματικής του υγείας και της ποιότητας ζωής. Αρκετές δραστικές ενώσεις έχουν προταθεί για να συμβάλλουν στον έλεγχο της οδοντινικής ευαισθησίας και να ανακουφίσουν από την ενόχληση. Ορισμένες μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον ασθενή στο σπίτι, άλλες πρέπει να εφαρμοστούν στο ιατρείο από τον οδοντίατρο. Η οδοντινική υπερευαισθησία είναι αποτέλεσμα αποκαλυμμένης οδοντίνης στη μύλη ή στη ρίζα. Επομένως, πρωταρχικός σκοπός θα πρέπει να είναι η λήψη προληπτικών μέτρων ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος αποκάλυψης της οδοντίνης είτε λόγω απομάκρυνσης της αδαμαντίνης, κυρίως από διάβρωση, ή λόγω απομάκρυνσης της οστεΐνης, η οποία προκαλείται συνήθως από κακή χρήση οδοντόβουρτσας σε υγιή στόματα ή από περιοδοντική νόσο και περιοδοντική θεραπεία. Για τον έλεγχο της οδοντινικής υπερευαισθησίας είναι βασικό να προσδιοριστεί η αιτία της καθώς και οι παράγοντες κινδύνου. Εάν η διάγνωση επιβεβαιώσει οδοντινική υπερευαισθησία χωρίς υποκείμενες νόσους ή μορφολογικά προβλήματα, ο ασθενής θα πρέπει να περιγράψει τις συνήθειές του σχετικά με τη στοματική υγιεινή, την πρόσληψη όξινων τροφών και ποτών, την εφαρμογή φθοριούχων, την εφαρμογή παραγόντων απευαισθητοποίησης κ.λπ. Η αντιμετώπιση της υπερευαισθησίας μπορεί να αποτελέσει πρόκληση για τον οδοντίατρο λόγω της δυσκολίας που σχετίζεται με τη μέτρηση της απόκρισης στον πόνο. Η αντίληψη του πόνου διαφέρει από ασθενή σε ασθενή, γεγονός που δημιουργεί δυσκολίες στην ποσοτικοποίηση της κλινικής εικόνας της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Οι επιλογές θεραπείας περιλαμβάνουν αυτοχορήγηση (στο σπίτι) παραγόντων απευαισθητοποίησης και εφαρμογή τεχνικών απευαισθητοποίησης στο ιατρείο. Δύο τύποι θεραπείας χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της οδοντινικής υπερευαισθησίας: αλλαγή στην κίνηση του υγρού μέσα στα οδοντινοσωληνάρια και τροποποίηση ή αποκλεισμός της απόκρισης των νεύρων του πολφού ( Markowitz και συν. 1999, Uchida και συν. 1980). Η θεραπεία μπορεί να είναι επεμβατικής ή μη φύσης. Η επεμβατική θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει χειρουργική περιοδοντίου, εφαρμογή ρητινών ή πολφεκτομή. Επίσης, η θεραπεία με laser χρησιμοποιείται για τον έλεγχο της οδοντινικής υπερευαισθησίας, ωστόσο, η θεραπεία με laser δεν τεκμηριώνεται επαρκώς στη βιβλιογραφία. 1/

12 Αυτοχορήγηση παραγόντων απευαισθητοποίησης Η αυτοχορήγηση παραγόντων απευαισθητοποίησης θα πρέπει να συνιστάται για τον έλεγχο της ήπιας οδοντινικής υπερευαισθησίας που θα μπορούσε να γίνει με τη χρήση απευαισθητοποιητικής οδοντόπαστας δύο φορές την ημέρα. Οι παράγοντες αυτοί είναι αποτελεσματικοί ως προς το κόστος, ασφαλείς, μη επεμβατικοί και απλοί για να χρησιμοποιηθούν στο σπίτι. Η θεραπεία στο σπίτι περιλαμβάνει συνήθως τη χρήση ειδικών οδοντοπαστών ή/και στοματικά διαλύματα και είναι μακράν η ευκολότερη μέθοδος θεραπείας. Για την αυτό-θεραπεία της οδοντινικής υπερευαισθησίας υπάρχουν διαθέσιμα πολλά εμπορικά προϊόντα. Τα δραστικά συστατικά περιλαμβάνουν κάλιο, στρόντιο, οξαλικά και φθοριούχα άλατα και περιέχονται σε οδοντόπαστες, ζελέ και στοματικά διαλύματα. Συστατικά οδοντοπαστών όπως είναι τα αποτριπτικά άλατα πυριτίου ή δραστικοί παράγοντες έχει αναφερθεί ότι προκαλούν έγκλειση των οδοντινοσωληναρίων (Gilette & Van House 1980, Markowitz 1991, Absi και συν. 1987, Bevenius και συν. 1994, Herrera και συν. 2002). Ο τρόπος δράσης των οδοντοπαστών μπορεί να βασίζεται στην έγκλειση των οδοντινοσωληναρίων ή στην απευαισθητοποίηση των νευρικών απολήξεων. Ωστόσο, έχει δειχθεί ότι το φθόριο μπορεί σταδιακά να προκαλέσει μηχανική έγκλειση των σωληναρίων ή ότι το ασταθές φθόριο στο οργανικό υπόστρωμα της οδοντίνης θα μπορούσε να αποκλείσει τη μεταβίβαση των ερεθισμάτων. Οποιοσδήποτε και αν είναι ο τρόπος δράσης της θεραπείας στο σπίτι, οι ασθενείς θα πρέπει να ενημερώνονται ότι είναι αναγκαία η τακτική και μακροχρόνια εφαρμογή τους για τον έλεγχο της ευαισθησίας και ότι ο χρόνος που απαιτείται σε κάθε άτομο για τη μείωση της ευαισθησίας ποικίλει (Kim & Karasthatis 1981, West 2008, Bekes και συν. 2009, Gilette & Van House 1980). Παράγοντες απευαισθητοποίησης που εφαρμόζονται από τον οδοντίατρο Η οδοντινική υπερευαισθησία μετρίου και σοβαρού βαθμού θα πρέπει να θεραπεύεται από τον οδοντίατρο. Πριν από κάθε θεραπεία απευαισθητοποίησης θα πρέπει να απομακρυνθούν οι σκληρές και μαλακές εναποθέσεις από τις οδοντικές επιφάνειες. Οι παράγοντες που εφαρμόζονται από τον οδοντίατρο περιλαμβάνουν βερνίκια και εναιωρήματα, αδροποιητικούς παράγοντες που περιέχουν 2-υδροξυαιθυλ-μεθακρυλικό (HEMA), και άλλους παράγοντες πολυμερισμού. Σε περιπτώσεις απώλειας οδοντικού ιστού στον αυχένα χρειάζεται επανόρθωση με υαλοϊονομερείς κονίες ή με σύνθετες ρητίνες για τον έλεγχο της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Οι θεραπείες στο οδοντιατρείο προτείνονται συνήθως σε ασθενείς που τους έχουν δοθεί συμβουλές για πρόληψη της ευαισθησίας και έχουν ήδη δοκιμάσει προϊόντα στο σπίτι αλλά δεν τα βρήκαν επαρκώς αποτελεσματικά (Kim & Karasthatis 1981, Orchardson & Collins 1987, Jensen 1964, Absi και συν. 1987, Trowbridge & Silver 1990). Εικ.1: Εφαρμογή απευαισθητοποιητικής πάστας στίλβωσης με ελαστικό κυπελλοειδές. Στρατηγικές πρόληψης του οδοντιάτρου Τα προληπτικά μέτρα θα πρέπει πρωταρχικά να στοχεύουν στο να μειώσουν τον κίνδυνο να εκτεθεί η οδοντίνη, είτε ως αποτέλεσμα φθοράς της αδαμαντίνης από διάβρωση ή από απομάκρυνση της οστεΐνης, που οφείλονται συνήθως σε μη σωστό τρόπο βουρτσίσματος των δοντιών ή σε περιοδοντική νόσο ή περιοδοντική θεραπεία. Οδηγίες για πρόληψη: Η πρόληψη πρέπει να στοχεύει στη μείωση των παραγόντων κινδύνου για οδοντινική υπερευαισθησία Θα πρέπει να δίνονται τακτικά συμβουλές για σωστό βούρτσισμα των δοντιών και προϊόντα στοματικής υγιεινής Ο έλεγχος της περιοδοντικής κατάστασης θα πρέπει να αποτελεί ρουτίνα κατά την οδοντοστοματολογική εξέταση Θα πρέπει να παροτρύνεται έγκαιρα ο ασθενής για περιοδοντική θεραπεία και εφόσον κρίνεται αναγκαίο να παρακολουθείται σε τακτά χρονικά διαστήματα Θα πρέπει να δίνονται συμβουλές σε όσους υποφέρουν να περιορίσουν τη συχνότητα κατανάλωσης όξινων αναψυκτικών και να μην βουρτσίζουν τα δόντια τους αμέσως μετά την κατανάλωσή τους Όταν υπάρχουν ενδείξεις για διάβρωση από εξωτερικούς παράγοντες θα πρέπει να καταγράφεται ημερολόγιο δίαιτας τριών μη-συνεχόμενων ημερών και να γίνεται προσεκτική παρατήρηση στο ιατρικό ιστορικό Θα πρέπει να χρησιμοποιούνται στοματικοί νάρθηκες κατά τη νύχτα για να περιοριστεί η φθορά των δοντιών από παραλειτουργικές έξεις Περίληψη Η σύγκριση της οδοντινικής υπερευαισθησίας με άλλες καταστάσεις στο στόμα δείχνει την επίδραση των ευαίσθητων δοντιών στο πως αντιλαμβάνονται οι ίδιοι οι ασθενείς τη στοματική τους υγεία. Είναι φανερό, ότι η επίδραση του πόνου, ασχέτως που εδράζεται αυτός, στην αντίληψη του ασθενούς για τη στοματική υγεία του είναι σημαντική. Η σοβαρή οδοντινική ευαισθησία παρουσιάζει σημαντική επίδραση στην καθημερινή ζωή των ασθενών. Τα λειτουργικά προβλήματα και η ψυχολογική ανησυχία σε περιπτώσεις που ο πόνος από την οδοντινική υπερευαισθησία είναι έντονος, δίνει έμφαση στη σπουδαιότητα της οδοντινικής ευαισθησίας στην ποιότητα της ζωής και στο πως αντιλαμβάνονται οι ασθενείς τη στοματική τους υγεία. Προϋπόθεση για μια επιτυχή θεραπεία είναι η ακριβής διάγνωση, ακολουθούμενη από θεραπεία στο σπίτι ή στο ιατρείο ανάλογα με την περίπτωση. Η μεγαλύτερη πρόκληση για τους οδοντιάτρους έγκειται στο γεγονός ότι ο κίνδυνος να αναπτυχθεί οδοντινική υπερευαισθησία είναι πολυπαραγοντικός. Επιπλέον, η σοβαρότητα της κατάστασης όπως αξιολογείται από τον ασθενή ενδέχεται να μην είναι ακριβής. Μια σειρά από οδηγίες για πρόληψη μπορεί να βοηθήσει τους οδοντιάτρους να προσδιορίσουν το πρόβλημα πιο αποτελεσματικά. Prof. Birgitta Söder, Dept. of Dental Medicine, Division of Periodontology, Karolinska Institute Box 4064, Huddinge, Sweden, Βιβλιογραφία: 1. Kim JJ, Karastathis D. Dentinal Hypersensitivity Management. 3rd ed: Elsevier, Dowell P, Addy M. Dentine hypersensitivity-a review. Aetiology, symptoms and theories of pain production. J Clin Periodontol 1983;10(4): Dowell P, Addy M, Dummer P. Dentine hypersensitivity: aetiology, differential diagnosis and management. Br Dent J 1985;158(3): Orchardson R, Collins WJ. Thresholds of hypersensitive teeth to 2 forms of controlled stimulation. J Clin Periodontol 1987;14(2): Jensen AL. Hypersensitivity Controlled by Iontophoresis: Double Blind Clinical Investigation. J Am Dent Assoc 1964;68: Narhi MV. Dentin sensitivity: a review. J Biol Buccale 1985;13(2): Chaban- 12 1/

13 ski MB, Gillam DG, Bulman JS, Newman HN. Clinical evaluation of cervical dentine sensitivity in a population of patients referred to a specialist periodontology department: a pilot study. J Oral Rehabil 1997;24(9): Serino G, Wennstrom JL, Lindhe J, Eneroth L. The prevalence and distribution of gingival recession in subjects with a high standard of oral hygiene. J Clin Periodontol 1994;21(1): West NX. Dentine hypersensitivity: preventive and therapeutic approaches to treatment. Periodontol ;48: Bekes K, John MT, Schaller HG, Hirsch C. Oral health-related quality of life in patients seeking care for dentin hypersensitivity. J Oral Rehabil 2009;36(1): Brannstrom M. Dentin sensitivity and aspiration of odontoblasts. J Am Dent Assoc 1963;66: Brannstrom M, Astrom A. The hydrodynamics of the dentine; its possible relationship to dentinal pain. Int Dent J 1972;22(2): Bergstrom J, Eliasson S. Cervical abrasion in relation to toothbrushing and periodontal health. Scand J Dent Res 1988;96(5): Bernimoulin J, Curilovie Z. Gingival recession and tooth mobility. J Clin Periodontol 1977;4(2): Khocht A, Simon G, Person P, Denepitiya JL. Gingival recession in relation to history of hard toothbrush use. J Periodontol 1993;64(9): Powell RN, McEniery TM. Disparities in gingival height in the mandibular central incisor region of children aged 6-12 years. Community Dent Oral Epidemiol 1981;9(1): Stoner JE, Mazdyasna S. Gingival recession in the lower incisor region of 15-year-old subjects. J Periodontol 1980;51(2): Gillette WB, Van House RL. Ill effects of improper oral hygeine procedure. J Am Dent Assoc 1980;101(3): Olsson M, Lindhe J. Periodontal characteristics in individuals with varying form of the upper central incisors. J Clin Periodontol 1991;18(1): Davies SJ, Gray RJ, Linden GJ, James JA. Occlusal considerations in periodontics. Br Dent J 2001;191(11): Modeer T, Odenrick L. Post-treatment periodontal status of labially erupted maxillary canines. Acta Odontol Scand 1980;38(4): Hallmon WW, Harrel SK. Occlusal analysis, diagnosis and management in the practice of periodontics. Periodontol ;34: Markowitz K, Bilotto G, Kim S. Decreasing intradental nerve activity in the cat with potassium and divalent cations. Arch Oral Biol 1991;36(1): Uchida A, Wakano Y, Fukuyama O, Miki T, Iwayama Y, Okada H. Controlled clinical evaluation of a 10% strontium chloride dentifrice in treatment of dentin hypersensitivity following periodontal surgery. J Periodontol 1980;51(10): Absi EG, Addy M, Adams D. Dentine hypersensitivity. A study of the patency of dentinal tubules in sensitive and non-sensitive cervical dentine. J Clin Periodontol 1987;14(5): Bevenius J, Lindskog S, Hultenby K. The micromorphology in vivo of the buccocervical region of premolar teeth in young adults. A replica study by scanning electron microscopy. Acta Odontol Scand 1994;52(6): Herrera D, Sanz M, Jepsen S, Needleman I, Roldan S. A systematic review on the effect of systemic antimicrobials as an adjunct to scaling and root planing in periodontitis patients. J Clin Periodontol 2002;29 Suppl 3:136-59; discussion Trowbridge HO, Silver DR. A review of current approaches to in-office management of tooth hypersensitivity. Dent Clin North Am 1990;34(3): Ποιότητα Ζωής Σχετιζόμενη με τη Στοματική Υγεία (OHR QoL) σε ασθενείς με εκτεθειμένους και υπερευαίσθητους αυχένες δοντιών Dr. Katrin Bekes1, Martin-Luther-University Halle-Wittenberg - Prof. Christian Hirsch2, University of Leipzig, Germany Συχνά τα υπερευαίσθητα δόντια αποτελούν την αιτία που οι ασθενείς προσέρχονται στο οδοντιατρείο για επαγγελματικές συμβουλές. Ωστόσο, η αντικειμενικά παρατηρούμενη απώλεια σκληρού οδοντικού ιστού δεν αποτελεί πάντοτε αξιόπιστη ένδειξη της έκτασης της ενόχλησης που αισθάνεται ο ασθενής. Η έκταση αυτή μπορεί να προσδιορισθεί ποσοτικά μόνον όταν ληφθούν υπόψη όλοι οι παράγοντες που διαταράσσουν την ποιότητα ζωής ως συνέπεια της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Το παρόν άρθρο είναι μια ανασκόπηση της σχετιζόμενης με τη στοματική υγεία ποιότητας ζωής (QoL) όπως αυτή αποκαλύπτεται από έρευνα που έχει γίνει σε οδοντιατρεία της Γερμανίας. Τι είναι η σχετιζόμενη με τη στοματική υγεία ποιότητα ζωής; Τα τελευταία χρόνια δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στον όρο «σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής» γενικά και πιο συγκεκριμένα, σχετιζόμενη με τη στοματική υγεία ποιότητα ζωής (OHR QoL) (εικόνα 1). Η OHR QoL περιγράφει πως τα ίδια τα άτομα αντιλαμβάνονται τη στοματική υγεία τους, σε μια προσπάθεια να παρουσιαστεί η υποκειμενική πλευρά της στοματικής υγείας. Με την παρουσίαση της προσωπικής αντίληψης των ασθενών για την υγεία τους και ανάλογα με τα θεραπευτικά μέτρα, η σχετιζόμενη με τη στοματική υγεία ποιότητα ζωής (OHR QoL) παρέχει σημαντικές πληροφορίες συμπληρώνοντας έτσι τις κλινικές ενδείξεις των νόσων του στόματος (π.χ. τους δείκτες τερηδόνας ή της περιοδοντικής κατάστασης) (Robinson 2003, John 2004). Ατοµικοί παράγοντες Περιβαλλοντικοί παράγοντες Εικ.1: Η σχετιζόμενη με τη στοματική υγεία ποιότητα ζωής (OHR QoL) αποτελεί τμήμα της γενικής ποιότητας ζωής. (John et al. 2003) Η σχετιζόμενη με τη στοματική υγεία ποιότητα ζωής (OHR QoL) είναι μια πολυπαραγοντική έννοια που δεν μπορεί να γίνει κατανοητή άμεσα, αλλά μέσω μιας ποικιλίας δεικτών που αφορούν σε ατομικά θέματα. Προκειμένου να γίνει κατανοητή μια τέτοια έννοια, θα πρέπει ένας πληθυσμός-στόχος, π.χ. ασθενείς, να απαντήσουν σε κατάλληλες ερωτήσεις. Από την αρχή της δεκαετίας του 90, διαφορετικοί ερευνητές έχουν αναπτύξει ερευνητικά Ποιότητα ζωής Σχετιζόµενη µε την Υγεία ποιότητα ζωής Σχετιζόµενη µε τη στοµατική υγεία ποιότητα ζωής (OHRQoL) εργαλεία, όπως είναι τα ερωτηματολόγια, προκειμένου να μετρηθεί η κατάσταση της στοματικής υγείας και η σχετιζόμενη με τη στοματική υγεία ποιότητα ζωής (OHR QoL). Το ερωτηματολόγιο Oral Health Impact Profile (OHIP) (Προφίλ Επίπτωσης της Στοματικής Υγείας) θεωρείται σήμερα το πλέον αποδεκτό και μεθοδολογικά έγκυρο πρωτόκολλο. Το πρωτόκολλο αυτό αναπτύχθηκε από τους Slade και Spencer ως ένα ερωτηματολόγιο που περιλαμβάνει 49 ερωτήσεις (Spencer 1994). Το ερωτηματολόγιο διαιρείται σε 7 πεδία, μεταξύ των οποίων είναι περιορισμοί κατά τη λειτουργία (9 ερωτήσεις), πόνος (9 ερωτήσεις), ψυχολογική ενόχληση (5 ερωτήσεις), σωματική αδυναμία (9 ερωτήσεις), ψυχολογική δυσκολία (6 ερωτήσεις), κοινωνική συμπεριφορά (5 ερωτήσεις), και αναπηρία (6 ερωτήσεις). Το πρωτόκολλο είναι κατάλληλο για κλινικές έρευνες (Awad 2000), έχει χρησιμοποιηθεί με αυτό το σκοπό σε πολλές κλινικές μελέτες και έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, όπως στα Κινεζικά (Wong 2002), στα Ουγγρικά (Szentpetery 2006), στα Ισπανικά (Lopez 2006), στα Σουηδικά (Hagglin 2007), στα Αραβικά (Al-Jundi 2007), στα Ιαπωνικά (Yamazaki 2007), στα Γερμανικά (van der Meulen 2008). Η ζήτηση για ένα διεθνώς συγκρίσιμο ερευνητικό εργαλείο στα Γερμανικά οδήγησε στην ανάπτυξη της Γερμανικής εκδοχής του OHIP (OHIP-G) (John 2002). Το ερωτηματολόγιο OHIP-G περιλαμβάνει 49 ερωτήσεις από τις αρχικές της αγγλικής γλώσσας καθώς και 4 επιπλέον ερωτήσεις που θεωρήθηκαν σημαντικές ειδικά για τους Γερμανούς. Το ερωτηματολόγιο OHIP-G έχει αναπτυχθεί για να εφαρμόζεται σε ασθενείς 16 ετών και άνω, και επιτρέπει τον προσδιορισμό της σχετιζόμενης με τη στοματική υγεία ποιότητας ζωής (OHR QoL) ατόμων που ομιλούν τη γερμανική γλώσσα. Το ερωτηματολόγιο περιλαμβάνει ερωτήσεις που γίνονται με τον ακόλουθο τρόπο: «Αισθανθήκατε δυσκολίες κατά τη μάσηση τροφών ως αποτέλεσμα προβλημάτων με τα δόντια σας ή τις οδοντοστοιχίες σας τον προηγούμενο μήνα;». Στους ασθενείς δίνεται μια κλίμακα πιθανών απαντήσεων: «ποτέ» (0), «σπάνια» (1), «κάπου-κάπου» (2), «συχνά» (3), «πολύ συχνά» (4). Με αυτόν τον τρόπο απάντησης αξιολογείται και το ίδιο το πρόβλημα και η βαρύτητά του. Έτσι, από τις 49 ερωτήσεις με 4 βαθμίδες κλίμακας η κάθε μια, προκύπτει μια αθροιστική τιμή μεταξύ «0» και «196» που δίνει μια καλή εκτίμηση κατά πόσον επηρεάζεται η σχετιζόμενη με την στοματική υγεία ποιότητα ζωής (OHR QoL). Η τιμή «0» δείχνει την απουσία κάθε προβλήματος που σχετίζεται με τη στοματική υγεία. Μεγαλύτερες τιμές σημαίνουν ισχυρότερη αρνητική επίδραση στη σχετιζόμενη με τη στοματική υγεία ποιότητα ζωής (OHR QoL). Η πιο εκτεταμένη βλάβη της OHR QoL εκφράζεται με την τιμή «196», και δείχνει ότι όλα τα προβλήματα παρατηρούνται πολύ συχνά. Παρέχεται ένας πίνακας με τυπικές τιμές, αντιπροσωπευτικές διαφόρων πληθυσμών, σύμφωνα με τις οποίες η τιμή του ασθενή συγκρίνεται και αξιολογείται. 1/

14 Πώς οι νόσοι του στόματος κάθε ατόμου επηρεάζουν τη σχετιζόμενη με τη στοματική υγεία ποιότητα ζωής (OHR QoL); Οι υπολογισμοί της OHR QoL σε διάφορες οδοντικές, στοματικές και ορθοδοντικές νόσους έχουν δημοσιευθεί στη βιβλιογραφία. Ανάμεσα σε αυτές είναι η απώλεια δοντιών ως αποτέλεσμα της τερηδόνας και της περιοδοντικής νόσου (Strauss 1993), προβλήματα από τον στοματικό βλεννογόνο καθώς και το σύνδρομο στοματικού καύσου (burning-mouth-syndrome) (Larsson 2004, Lopez-Jornet 2009), ορθοδοντικές ανωμαλίες (de Oliveira 2004, Bernabe 2008), ή λυκόστομα ή λαγόχειλο (Sinko 2005). Αρκετές μελέτες έχουν διεξαχθεί στη Γερμανία και περιλαμβάνουν ασθενείς που υποφέρουν από στοματοπροσωπικό πόνο (John 2007), από συνέπειες των νόσων του στόματος στην παιδική ηλικία (Hirsch 2000) ή ασθενείς με ολικές οδοντοστοιχίες (John 2004). Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι νόσοι του στόματος ή των δοντιών ή των οδοντοστοιχιών έχουν ιδιαίτερη ψυχολογική σημασία για μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού. Το αποτέλεσμα αυτό δεν υπογραμμίζει μόνο τη θετική επίδραση σε λειτουργικά θέματα, όπως μάσηση της τροφής και επικοινωνία, αλλά και την επίδραση στην εξωτερική εμφάνιση, το χαμόγελο και το γέλιο καθώς και την αίσθηση της ευεξίας και της αυτοεκτίμησης, όπως αναφέρθηκε από το δείγμα του πληθυσμού. Περιληπτικά, η στοματική υγεία μπορεί να θεωρηθεί ως ένας κρίσιμος παράγοντας που επηρεάζει τη γενική υγεία. Ποια είναι η επίδραση των εκτεθειμένων οδοντικών αυχένων στη σχετιζόμενη με τη στοματική υγεία ποιότητα ζωής (OHR QoL); Η αυχενική υπερευαισθησία της οδοντίνης έχει αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία για την οδοντιατρική τα τελευταία χρόνια, διότι ο οδοντίατρος αντιμετωπίζει ένα αυξανόμενο πρόβλημα σε ενήλικες ασθενείς (εικόνα 2). Ο επιπολασμός της οδοντινικής υπερευαισθησίας ανάμεσα στους ενήλικες κυμαίνεται από 4% έως 57% (Orchardson 2006), ωστόσο, έχουν βρεθεί ακόμη πιο ακραίες τιμές 60-80% σε ασθενείς με περιοδοντικά προβλήματα (Chabanski 1997). Σε εθνική έρευνα στη Γερμανία (2001) αποκαλύφθηκε ότι ποσοστό 39% όσων ερωτήθηκαν, παραπονέθηκαν για υπερευαισθησία δοντιών (John 2003). Εικ.2: Οι εκτεθειμένοι αυχένες δοντιών αντιδρούν με ευαισθησία στα εξωτερικά ερεθίσματα. επίσης αναφέρουν διαφορετικού βαθμού πόνο που κυμαίνεται από ήπια ενόχληση έως πολύ έντονο πόνο. Ο βαθμός ενόχλησης εξαρτάται επίσης από την προσωπική αντίληψη του πόνου στον κάθε ασθενή, την ανεκτικότητα στον πόνο και από φυσικούς παράγοντες (McGrath 1986). Από την πλευρά των ασθενών, οι περιορισμοί στην καθημερινή ζωή παίζουν σημαντικό ρόλο, εφόσον επηρεάζουν την ποιότητα της ζωής τους (Locker 1988). Η οδοντινική υπερευαισθησία είναι πολλαπλής αιτιολογίας. Ο πόνος προκαλείται άμεσα στην εκτεθειμένη οδοντίνη, η οποία δεν καλύπτεται από αδαμαντίνη, οστεΐνη ή ούλα ή δεν προστατεύεται από εξωτερικά ερεθίσματα με επανορθωτική εργασία. Οι αιτίες για την απώλεια αδαμαντίνης μπορεί να είναι διάβρωση, αποτριβή ή εκτριβή ή συνδυασμός αυτών. Η εκτεθειμένη οδοντίνη παρατηρείται συνήθως στην περιοχή του αυχένα των δοντιών, επειδή η στιβάδα αδαμαντίνης σε αυτή την περιοχή είναι ιδιαίτερα λεπτή, η πιο μαλακή οστεΐνη της ρίζας είναι επιρρεπής στην αποτριβή και συχνά η κάλυψη του αυχένα με σκληρή οδοντική ουσία λείπει φυσιολογικά. Επιπλέον, η έκθεση της επιφάνειας της ρίζας μπορεί να προκληθεί από υφίζηση των ούλων, ανεπαρκή στοματική υγιεινή, περιοδοντική θεραπεία (αποτρύγωση, απόξεση) καθώς και ως χρόνιο τραύμα λόγω διαφόρων έξεων (Dowell 1983). Αυτή η αποκάλυψη αυτομάτως συνεπάγεται έκθεση και διάνοιξη των οδοντινοσωληναρίων. Η αποκάλυψη της οδοντινικής επιφάνειας με ανοικτά οδοντινοσωληνάρια αποτελεί προϋπόθεση για να εμφανισθεί οδοντινική υπερευαισθησία (Brännström 1986). Η επώδυνη αίσθηση προκαλείται από την κίνηση του υγρού των οδοντινοσωληναρίων (Brännström 1986). Οι περιορισμοί της σχετιζόμενης με τη στοματική υγεία ποιότητας ζωής σε ασθενείς που αναζητούν συμβουλές και θεραπεία σε οδοντιατρεία λόγω υπερευαισθησίας των αυχένων των δοντιών, διερευνήθηκαν σε μια πολυκεντρική μελέτη (Bekes 2009). 724 ενήλικες (μέση ηλικία 42,8 ± 13,0 ετών, 76,9 % γυναίκες) με υπερευαισθησία σε αυχένες δοντιών παρουσιάστηκαν σε 163 οδοντιατρεία. 667 άτομα (92,1%) δεν έφεραν κινητές οδοντοστοιχίες και μεταξύ αυτών 665 ασθενείς κατέθεσαν πλήρη στοιχεία. Αυτά τα άτομα περιελήφθησαν στη μελέτη. Οι ασθενείς ερωτήθηκαν για τη σχετιζόμενη με τη στοματική υγεία ποιότητα ζωής (OHR QoL) κατά την πρώτη συνεδρία στο ιατρείο. Η σχετιζόμενη με τη στοματική υγεία ποιότητα ζωής καταγράφηκε σύμφωνα με τη Γερμανική εκδοχή του ερωτηματολογίου Oral Health Impact Profile (OHIP-G). Tα στοιχεία που προέκυψαν συγκρίθηκαν με τα στοιχεία 1541 ατόμων που αποκτήθηκαν από μια έρευνα που έγινε στην ευρύτερη περιοχή της Γερμανίας σε γενικό πληθυσμό (John 2003). Η αξιολόγηση των ερωτηματολογίων αποκάλυψε ότι οι ασθενείς με υπερευαίσθητους αυχένες στα δόντια παρουσίαζαν πολύ περισσότερους περιορισμούς στη σχετιζόμενη με τη στοματική υγεία ποιότητα ζωής σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό (εικόνα 3). Η οδοντινική υπερευαισθησία χαρακτηρίζεται από έναν μικρής διάρκειας, οξύ πόνο που προκαλείται από εξωτερικά ερεθίσματα (απτικό, θερμικό, οσμωτικό ή αέρα υπό πίεση) (Dababneh 1999). Αναλόγως, οι ασθενείς παραπονούνται για διαφορετικές αιτίες ενόχλησης, όπως πόνο όταν καταναλώνουν ζεστά ή κρύα τρόφιμα και ποτά (καφέ, παγωτό), κατά τη διάρκεια του βουρτσίσματος των δοντιών και μερικές φορές ακόμη και όταν αναπνέουν. Στις περισσότερες περιπτώσεις η επώδυνη αίσθηση υποχωρεί γρήγορα και εντελώς μόλις σταματήσει το ερέθισμα. Οι ασθενείς OHIP-G49 Συνοπτικές τιµές Γενικός πληθυσµός Ασθενείς Εικ.3: Διαφορές στη σχετιζόμενη με τη στοματική υγεία ποιότητα ζωής μεταξύ ομάδας ασθενών με υπερευαίσθητους αυχένες και γενικού πληθυσμού. 14 1/

15 Οι συμμετέχοντες ασθενείς είχαν μέση τιμή OHIP 34,5 βαθμούς (± 22,6), όταν τα άτομα στον γενικό πληθυσμό είχαν μέση τιμή κατά μέσο όρο 12,2 βαθμούς (± 18,4). Η διαφορά αυτή στη μέση τιμή (22,3 βαθμοί) είναι στατιστικά σημαντική. Οι ασθενείς με υπερευαισθησία στους αυχένες δοντιών παρουσίασαν 3 φορές πιο σοβαρούς περιορισμούς στη σχετιζόμενη με τη στοματική υγεία ποιότητα ζωής σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό. Οι πέντε ερωτήσεις που εμφανίστηκαν πιο συχνά με υψηλή τιμή αναφέρονται σε «ευαίσθητα δόντια» (n = 272, 50,7 %), «υπολείμματα τροφών που κολλάνε στις οδοντικές επιφάνειες» (n = 134, 25,5 %), «ενόχληση κατά την κατανάλωση ορισμένων τροφών» (n = 90, 16,8 %), «ανησυχία για οδοντιατρικά προβλήματα» (n = 88, 16,4 %) και «επώδυνα ούλα» (n = 83, 15,5 %). Διαφορά ως προς το φύλο στη σχετιζόμενη με τη στοματική υγεία ποιότητα ζωής δεν ήταν πρόδηλη. Αν και η διαφορά στα φύλα με μέση τιμή 2,8 βαθμούς βρέθηκε στατιστικά σημαντική (p = ), θεωρήθηκε αμελητέα. Στην ομάδα των ασθενών, οι γυναίκες είχαν σαφώς περισσότερα προβλήματα με την οδοντινική υπερευαισθησία από τους άντρες, γεγονός που είναι σε αντίθεση με τον γενικό πληθυσμό, όπου οι άντρες παρουσίασαν υψηλότερες τιμές OHIP από τις γυναίκες. Επίσης, σημαντική διαφορά παρουσιάστηκε μεταξύ του γενικού πληθυσμού και της ομάδας των ασθενών ανεξαρτήτως ηλικίας (εικόνα 4). OHIP-G49 Συνοπτικές τιµές < 40 χρόνια 40+ χρόνια < 40 χρόνια 40+ χρόνια Γενικός πληθυσµός Ασθενείς Εικ.4: Διαφορές στη σχετιζόμενη με τη στοματική υγεία ποιότητα ζωής (OHR QoL) μεταξύ ομάδας ασθενών με υπερευαίσθητους αυχένες και γενικού πληθυσμού σε διάφορες ομάδες ηλικιών. Συμπεράσματα Παρατηρείται μία έντονη ανάγκη να κατευθυνθεί η έρευνα προς τη διερεύνηση της επίδρασης των νόσων του στόματος στην ποιότητα ζωής των ατόμων. Η έννοια της σχετιζόμενης με τη στοματική υγεία ποιότητας ζωής (OHR QoL) δίνει τη δυνατότητα να διευρυνθεί η προσέγγιση του δοντιού ή του στόματος προς τον ασθενή ως σύνολο. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται μια πιο ευρεία αξιολόγηση των νόσων του στόματος. Η μελέτη των επιδράσεων σε συνδυασμό με τα κλινικά αποτελέσματα είναι ένα δυναμικό εργαλείο για να γνωρίσουμε τις απόψεις του ασθενούς. Τα στοιχεία αυτά είναι ευπρόσδεκτα καθώς συμπληρώνουν τα κλινικά στοιχεία. Οι υπερευαίσθητοι αυχένες δοντιών είναι ένα συχνό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ενήλικες όλων των ηλικιών. Τα δόντια αντιδρούν με ευαισθησία σε κρύα, ζεστά, όξινα, γλυκά ή μηχανικά ερεθίσματα. Οι ασθενείς αναφέρουν συχνά μεγάλη ενόχληση. Το ερωτηματολόγιο αποκάλυψε για πρώτη φορά ότι η οδοντινική υπερευαισθησία είναι ένας σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τη γενική ποιότητα ζωής των ατόμων. Η έκταση αυτής της επίδρασης μπορεί να συγκριθεί με εκείνη άλλων νόσων του στόματος όπως είναι η δυσλειτουργία της κροταφογναθικής διάρθρωσης. Dr. Katrin Bekes, Martin-Luther-University Halle-Wittenberg, University School of Dental Medicine, Dept. of Operative Dentistry and Periodontology, Dept. of Pediatric Dentistry Harz 42a, Halle, Germany, katrin.bekes@medizin.uni-halle.de Βιβλιογραφία: 1. Al-Jundi, M. A., A. Szentpetery, et al. (2007). "An Arabic version of the Oral Health Impact Profile: translation and psychometric properties." Int Dent J 57(2): Bekes, K., M. T. John, et al. (2009). "Oral health-related quality of life in patients seeking care for dentin hypersensitivity." J Oral Rehabil 36(1): Bernabe, E., C. M. de Oliveira, et al. (2008). "Comparison of the discriminative ability of a generic and a condition-specific OHRQoL measure in adolescents with and without normative need for orthodontic treatment." Health Qual Life Outcomes 6: Brannstrom, M. (1986). "The hydrodynamic theory of dentinal pain: sensation in preparations, caries, and the dentinal crack syndrome." J Endod 12(10): Chabanski, M. B., D. G. Gillam, et al. (1997). "Clinical evaluation of cervical dentine sensitivity in a population of patients referred to a specialist periodontology department: a pilot study." J Oral Rehabil 24(9): Dababneh, R. H., A. T. Khouri, et al. (1999). "Dentine hypersensitivity - an enigma? A review of terminology, mechanisms, aetiology and management." Br Dent J 187(11): ; discussion De Oliveira, C. M. and A. Sheiham (2004). "Orthodontic treatment and its impact on oral health-related quality of life in Brazilian adolescents." J Orthod 31(1): 20-7; discussion Hagglin, C., U. Berggren, et al. (2007). "Evaluation of a Swedish version of the OHIP-14 among patients in general and specialist dental care." Swed Dent J 31(2): Hirsch, C., M. T. John, et al. (2000). "Pilotstudie zur mundgesundheitsbezogenen Lebensqualität bei Kindern." Oralprophylaxe 22: John, M. T., D. L. Patrick, et al. (2002). "The German version of the Oral Health Impact Profile--translation and psychometric properties." Eur J Oral Sci 110(6): John, M. T. and W. Micheelis (2003). "Mundgesundheitsbezogene Lebensqualität in der Bevölkerung: Grundlagen und Ergebnisse des Oral Health Impact Profile (OHIP) aus einer repräsentativen Stichprobe in Deutschland." IDZ-Information(1). 12. John, M. T., G. D. Slade, et al. (2004). "Oral healthrelated quality of life in patients treated with fixed, removable, and complete dentures 1 month and 6 to 12 months after treatment." Int J Prosthodont 17(5): John, M. T., P. Hujoel, et al. (2004). "Dimensions of oral-health-related quality of life." J Dent Res 83(12): John, M. T., D. R. Reissmann, et al. (2007). "Oral health-related quality of life in patients with temporomandibular disorders." J Orofac Pain 21(1): Larsson, P., T. List, et al. (2004). "Reliability and validity of a Swedish version of the Oral Health Impact Profile (OHIP-S)." Acta Odontol Scand 62(3): Locker, D. (1988). "Measuring oral health: a conceptual framework." Community Dent Health 5(1): Lopez, R. and V. Baelum (2006). "Spanish version of the Oral Health Impact Profile (OHIP-Sp)." BMC Oral Health 6: Lopez-Jornet, P., F. Camacho-Alonso, et al. (2009). "Measuring the impact of oral mucosa disease on quality of life." Eur J Dermatol. 19. McGrath, P. A. (1986). "The measurement of human pain." Endod Dent Traumatol 2(4): Orchardson, R. and D. G. Gillam (2006). "Managing dentin hypersensitivity." J Am Dent Assoc 137(7): 990-8; quiz Robinson, P. G., B. Gibson, et al. (2003). "Validity of two oral health-related quality of life measures." Community Dent Oral Epidemiol 31(2): Sinko, K., R. Jagsch, et al. (2005). "Evaluation of esthetic, functional, and quality-of-life outcome in adult cleft lip and palate patients." Cleft Palate Craniofac J 42(4): Slade, G. D. and A. J. Spencer (1994). "Development and evaluation of the Oral Health Impact Profile." Community Dent Health 11(1): Strauss, R. P. and R. J. Hunt (1993). "Understanding the value of teeth to older adults: influences on the quality of life." J Am Dent Assoc 124(1): Szentpetery, A., G. Szabo, et al. (2006). "The Hungarian version of the Oral Health Impact Profile." Eur J Oral Sci 114(3): Van der Meulen, M. J., M. T. John, et al. (2008). "The Dutch version of the Oral Health Impact Profile (OHIP-NL): Translation, reliability and construct validity." BMC Oral Health 8: Wong, M. C., E. C. Lo, et al. (2002). "Validation of a Chinese version of the Oral Health Impact Profile (OHIP)." Community Dent Oral Epidemiol 30(6): Yamazaki, M., M. Inukai, et al. (2007). "Japanese version of the Oral Health Impact Profile (OHIP-J)." J Oral Rehabil 34(3): /

16 Η λύση για την Οδοντινική Υπερευαισθησία για εσάς και τους ασθενείς σας - Η γέννηση της Τεχνολογίας Pro-Argin Prof. Mark S. Wolff; Morey J. Gendler, Scott W. Podell, Clinical Assistant Professors; New York University, College of Dentistry Η οδοντινική υπερευαισθησία είναι μια κατάσταση που επηρεάζει έναν σημαντικό αριθμό ασθενών, που εκτιμάται ότι κυμαίνεται από 8 έως και 35% του πληθυσμού (Chabanski et al. 1997). Ο σύγχρονος αποδεκτός ορισμός της οδοντινικής υπερευαισθησίας προκύπτει από μια σύνοδο για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση κλινικών δοκιμών (Holland et al. 1997), Η οδοντινική υπερευαισθησία χαρακτηρίζεται από έναν σύντομο, οξύ πόνο που προέρχεται από την εκτεθειμένη οδοντίνη σε απόκριση προς ερεθίσματα, συνήθως θερμικά, εξάτμισης, απτικά, οσμωτικά ή χημικά, και τα οποία δεν μπορούν να αποδοθούν σε καμία άλλη μορφή οδοντικής βλάβης ή παθολογίας. Η οδοντινική υπερευαισθησία είναι μια κατάσταση διακριτή από την ευαισθησία που δημιουργείται από άλλες κλινικές καταστάσεις, όπως ραγισμένο δόντι, κάταγμα αποκατάστασης, τερηδόνα ή μικροδιαρροή. Ο Gysi (1900) πρώτος πρότεινε ότι ο πόνος της οδοντινικής υπερευαισθησίας οφείλεται στο υγρό του πολφού. Η Υδροδυναμική Θεωρία του Οδοντινικού Πόνου (Brännström 1963) πρότεινε ότι η κίνηση του υγρού προς τα μέσα κι έξω από ένα σωληνάριο προκαλεί πόνο. Το σωληνάριο πρέπει να είναι και να παραμένει εκτεθειμένο ακόμη κι όταν εκτίθεται στο σάλιο και σε άλλα στοιχεία του στοματικού περιβάλλοντος, προκειμένου να εμφανιστεί ευαισθησία (Brännström, et al., 1967). Τα ευαίσθητα δόντια έχουν μεγαλύτερο αριθμό σωληναρίων με σημαντικά μεγαλύτερη διάμετρο, από αυτά των μη ευαίσθητων δοντιών (Absi et al., 1987). Μια εξήγηση σχετικά με το γιατί μερικά σωληνάρια παραμένουν εκτεθειμένα σε ορισμένους ασθενείς που εκδηλώνουν ευαισθησία ενώ σε άλλους όχι, δεν ήταν προφανής. Υπάρχει μια σημαντική αρνητική συσχέτιση μεταξύ της συσσώρευσης πλάκας και της παρουσίας ευαισθησίας, που υποδεικνύει ότι η οδοντινική υπερευαισθησία δεν συσχετίζεται με τη συσσώρευση πλάκας (Addy et al., 1987). Σε πολλές κλινικές παρατηρήσεις, οι ασθενείς με οδοντινική υπερευαισθησία έχουν εξαιρετικά καθαρά δόντια. Στην πλάκα, ο βαθμός παραγωγής οξέων, η μείωση του ph και η διάρκεια της μείωσης του ph που συνδέονται με το μεταβολισμό των υδατανθράκων από τα βακτήρια, ρυθμίζονται σημαντικά από το σάλιο και τα συστατικά του (Kleinberg 1970). Είναι ευρέως αποδεκτό ότι αυτή η διαδικασία παραγωγής οξέων οδηγεί στην αφαλάτωση της δομής του δοντιού (αδαμαντίνη και οδοντίνη) που παρατηρείται στην τερηδόνα. Η συσσώρευση πλάκας και η επακόλουθη παραγωγή οξέων δεν φαίνεται να είναι η διαδικασία εμφάνισης οδοντινικής υπερευαισθησίας. Φαίνεται ότι η οδοντινική υπερευαισθησία εκδηλώνεται με έναν διαφορετικό μηχανισμό. Έχει προταθεί ότι τα ανοιχτά σωληνάρια μπορεί να προκληθούν από σάλιο που δεν μπορεί να δημιουργήσει ένα ενασβεστιωμένο υμένιο, από διάβρωση λόγω όξινης δίαιτας ή φαρμάκων, ή από αποτριβή, όπως για παράδειγμα από την οδοντόβουρτσα (Brännström, 1992). Η αιτιολογία της οδοντινικής υπερευαισθησίας φαίνεται να είναι μια πολυπαραγοντική διαδικασία κατά τη διάρκεια της οποίας, το πρώτο βήμα είναι η απώλεια της αδαμαντίνης στον αυχένα μέσω του συνδυασμού αποτριβής και διάβρωσης (Addy and Pearce,1994) ή/και η υφίζηση του περιοδοντικού ιστού, που έχει ως αποτέλεσμα την έκθεση της οδοντίνης της ρίζας (Addy, 2002). Η απώλεια περιοδοντικού ιστού μπορεί να είναι το αποτέλεσμα αποτριβής, όπως με το βούρτσισμα των δοντιών (Volpe et al. 1975) ή περιοδοντικής θεραπείας, όπως αποτρύγωση και απόξεση ρίζας ή χειρουργική επέμβαση. Η διάβρωση της οδοντίνης ορίζεται ως η χημική διάλυση και επιφανειακή απώλεια σκληρού οδοντικού ιστού από όξινους παράγοντες, απουσία μικροβιακής πλάκας (Hannig et al., 2003). Η διάβρωση από οξέα, ενδογενούς κι εξωγενούς προέλευσης, εμπλέκεται στην πρόκληση οδοντινικής υπερευαισθησίας. Η πραγματική απώλεια ιστού πιθανόν να επιταχύνεται από τη μηχανική αποτριβή (Addy, 2002). Το κιτρικό και το μαλεϊκό οξύ βρίσκονται σε φρούτα, χυμούς φρούτων και αναψυκτικά σε συγκεντρώσεις 0-3%. Το φωσφορικό οξύ βρίσκεται σε διάφορα καταναλωτικά προϊόντα, ιδιαίτερα σε αναψυκτικά τύπου cola, σε συγκέντρωση 0-1% (West et al., 2001). Έχει αποδειχθεί ότι αυτά τα οξέα έχουν την ικανότητα να μαλακώνουν και να διαλύουν τόσο την οδοντίνη όσο και την αδαμαντίνη, οδηγώντας σε απώλεια ασβεστίου από την οδοντική επιφάνεια. Ο υπολογισμός της επίδρασης του ph και του χρόνου στη μαλάκυνση της οδοντινικής επιφάνειας έδειξε ότι η οδοντίνη μαλάκωνε σε βάθος χρόνου σε σχετικά υψηλό ph ( ) (Vanuspong et al., 2002;). Αν και δεν υπάρχουν επιδημιολογικά δεδομένα, in situ, in vitro και κλινικές μελέτες αποδεικνύουν την διάβρωση της αδαμαντίνης από εξωγενή οξέα (Zero and Lussi 2000). Προϊόντα στοματικής υγιεινής καθώς και φαρμακευτικά προϊόντα που περιέχουν οξέα, όπως π.χ. το ακετυλο σαλικυλικό οξύ (ασπιρίνη), εμπλέκονται στην ανάπτυξη οδοντινικής διάβρωσης (Hellwig and Lussi 2006). Δεν υπάρχει κάποιος λόγος γιατί η αφαλάτωση λόγω των οξέων που εμφανίζεται στην αδαμαντίνη να μην επηρεάζει και την οδοντίνη, αν και πιθανώς σε διαφορετικό ρυθμό. Η συχνότητα κατανάλωσης, ο τρόπος κατανάλωσης (π.χ. με καλαμάκι), η διάρκεια κατανάλωσης και η χρονική στιγμή στη διάρκεια της ημέρας που γίνεται η κατανάλωση, όλα αυτά επηρεάζουν το βαθμό διάβρωσης και την έκθεση των οδοντινικών σωληναρίων. Η αποτριβή της μαλακυνθείσας οδοντινικής επιφάνειας μέσω λανθασμένου βουρτσίσματος των δοντιών φαίνεται να παίζει έναν επιπλέον ρόλο σ αυτή τη διαδικασία. Το βούρτσισμα των δοντιών από μόνο του, χωρίς τη μαλάκυνση της οδοντίνης από τα οξέα ή τη χρήση οδοντόκρεμας, δεν επηρεάζει ιδιαίτερα τη στιβάδα ξεσμάτων οδοντίνης (smear layer) (Absi et al., 1992). Αν και οι οδοντόκρεμες μπορούν δυνητικά να επηρεάσουν την επιφάνεια της οδοντίνης ως ένα βαθμό, το συμπέρασμα είναι ότι η οδοντόκρεμα έχει ελάχιστη επίδραση στην αδαμαντίνη και κλινικά ασήμαντα αποτελέσματα στην οδοντίνη (Hunter and West 2000). Η πιο δραματική απώλεια οδοντίνης παρατηρείται όταν το βούρτσισμα των δοντιών (ακόμη και χωρίς οδοντόκρεμα) γίνεται αμέσως μετά από διαβρωτική επίθεση οξέων (Absi et al., 1992). Γι αυτό και πρέπει να συστήνεται η αποφυγή βουρτσίσματος αμέσως μετά την κατανάλωση όξινων τροφών. Αν και πολλοί ασθενείς με εκτεθειμένη οδοντίνη εμφανίζουν υπερευαισθησία δευτερογενώς ως αποτέλεσμα διαβρωτικών και αποτριπτικών παραγόντων, αρκετοί δεν παρουσιάζουν κάτι ανάλογο. Φαίνεται ότι η οδοντική πλάκα /βιοϋμένιο παίζει ένα σημαντικό ρόλο στην αποτροπή της αφαλάτωσης και την προαγωγή της επαναλάτωσης. Σε απόκριση προς οξέα της δίαιτας, το ph μειώνεται και η διάλυση της επιφάνειας της οδοντίνης πιθανώς να είναι μεγαλύτερη αν η επιφάνεια της ρίζας έχει λίγη ή καθόλου πλάκα, καθώς η πλάκα περιέχει έτοιμο διαλυτό και προστατευτικό φωσφορικό ασβέστιο (Kleinberg et al., 1994). Βούρτσισμα των δοντιών που προκαλεί αποτριβή μπορεί να επηρεάζει τόσο την απώλεια οδοντίνης όσο και την απομάκρυνση της προστατευτικής πλάκας, αν και μέχρι σήμερα, είναι ελάχιστες οι έρευνες πάνω στην επίδραση του βιοϋμενίου στην επιφάνεια 16 1/

17 της οδοντίνης σε σχέση με τη διάβρωση της οδοντίνης. Σε μία in vitro μελέτη, κάποια αντοχή σε πρόκληση με οξέα φαίνεται να αποδίδεται σε βιοϋμένιο που έχει σχηματιστεί σε λιγότερο από μία ώρα (Wetton et al., 2006). Εντούτοις, όπως και στην τερηδόνα, το βιοϋμένιο που σχηματίζεται από το σάλιο μπορεί να συμμετέχει σε διαδικασίες στην οδοντική επιφάνεια. Ο ρόλος του Σάλιου στην Οδοντινική Υπερευαισθησία Είναι ευρέως αποδεκτό ότι το σάλιο έχει πολλαπλές λειτουργίες στην προστασία από την αφαλάτωση και ακόμη την προαγωγή της επαναλάτωσης. Οι λειτουργίες αυτές περιλαμβάνουν την εξουδετέρωση των οξέων από τα δικαρβονικά, τις πρωτεΐνες του σάλιου και το φωσφορικό ασβέστιο (Kleinberg, 1970), και τη διάλυση και απομάκρυνση των διαβρωτικών παραγόντων. Το πλούσιο σε πρωτεΐνες βιοϋμένιο, ή σιελογόνο υμένιο (salivary pellicle) αποκτά πάχος nm (ανάλογα με το σημείο) μέσα στις πρώτες δύο ώρες έκθεσης στο σάλιο, ανάλογα με το σημείο, και είναι ανθεκτικό στην απομάκρυνση με οδοντόβουρτσα (χωρίς οδοντόκρεμα) και μασητικές δυνάμεις. Η ικανότητα του ελάχιστου βιοϋμενίου να εξουδετερώνει τα οξέα, καθώς και να υποκινεί και υποστηρίζει την επαναλάτωση της οδοντινικής επιφάνειας, φαίνεται να αποτελεί ένα κρίσιμο σημείο που καθορίζει αν ένα σωληνάριο θα παραμείνει εμφανές ακόμη κι εν όψει της απώλειας οδοντινικού ιστού. Το εύρημα αυτό, ότι το σάλιο παίζει ρόλο στις διαδικασίες αυτές, ήταν που οδήγησε σε μια σειρά ερευνών που οδήγησαν στην ανάπτυξη της αρχικής Τεχνολογίας Pro-Argin. Η παρουσία ή απουσία εκτεθειμένων οδοντινικών σωληναρίων βοηθάει να προβλεφθεί αν η οδοντίνη θα είναι ευαίσθητη σε εξωτερικά ερεθίσματα. Η διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο το σάλιο βοηθάει στην επαναλάτωση των εκτεθειμένων σωληναρίων έγινε προς τρεις κατευθύνσεις. Το πιο εμφανές αποτέλεσμα του σάλιου στην επανασβεστίωση της οδοντικής επιφάνειας φαίνεται από την ελεύθερη συγκέντρωση ασβεστίου και φωσφόρου στο σάλιο, τα οποία συνδυάζονται φυσικά για να σχηματίσουν ένα ώριμο σύμπλοκο φωσφορικού ασβεστίου που αναφέρεται ως πέτρα. Η οδοντική πέτρα ανευρίσκεται συχνά στα κάτω μπροστινά δόντια. Σπάνια οι ασθενείς αναφέρουν οδοντινική υπερευαισθησία σ αυτή την περιοχή. Ο σχηματισμός πέτρας γίνεται καθώς το ph του σάλιου αυξάνεται και το σάλιο γίνεται κορεσμένο σε ασβέστιο και φώσφορο. Η πιο κοινή εξήγηση για την άνοδο του ph στο όξινο περιβάλλον της πλάκας είναι η παρουσία δικαρβονικών που οδηγούν σε αύξηση του ph στην πλάκα. Ένα στοιχείο, η σιελική πρεσιπιτίνη (precipitin), ένα συσσωμάτωμα υδατανθράκων, πρωτεϊνών και φωσφορικού ασβεστίου, (Chatterjee and Kleinberg 1979, Kleinberg I, Kaufman H and Wolff M 1994) παράγεται από το σάλιο και εναποτίθεται μέσα στην πλάκα και στην επιφάνεια του δοντιού όταν το ph ανεβαίνει πάνω από το ουδέτερο σημείο. Η σιελική πρεσιπιτίνη λειτουργεί ως μια αποθήκη ασβεστίου και φωσφόρου για επαναλάτωση. Επίσης, φαίνεται να υπάρχουν κι άλλες διαδικασίες, επιπλέον του μηχανισμού των σιαλικών δικαρβονικών, για την εξουδετέρωση των οξέων (Wijeyeweera and Kleinberg 1989). Ο Kleinberg έδειξε ότι η αργινίνη και τα μικρά πεπτίδια αργινίνης ήταν υπεύθυνα για την άνοδο του ph. Τα ευρήματα αυτά άνοιξαν το δρόμο για μια σειρά πειραμάτων που διερεύνησαν τον ιδανικό συνδυασμό αργινίνης και ασβεστίου για την ανάπτυξη ελεγχόμενης καθίζησης ή έγκλεισης στα οδοντινικά σωληνάρια. Διενεργήθηκαν πειράματα για τον προσδιορισμό του ιδανικού συνδυασμού αυτών των στοιχείων μέσω υπολογισμού της ικανότητάς τους να σφραγίζουν τα οδοντινοσωληνάρια. Η πειραματική τεχνική που είναι γνωστή ως υδραυλική αγωγιμότητα (Greenhill and Pashley 1981), όπου το υγρό πιέζεται να διέλθει μέσω οδοντίνης και προϊόντων, εφαρμόστηκε για τον προσδιορισμό της ικανότητας έγκλεισης των ανοιχτών οδοντινικών σωληναρίων. Επιπλέον του προσδιορισμού της ικανότητας έγκλεισης μέσω της υδραυλικής αγωγιμότητας, χρησιμοποιήθηκε και ηλεκτρονική μικροσκοπία σάρωσης (scanning electron micrographs-sem) ώστε να οπτικοποιηθεί η έγκλειση. Βρέθηκε ότι μολονότι η σκόνη ελαφρόπετρας φαινόταν να σφραγίζει τα σωληνάρια στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης, δεν επέφερε καμία μείωση στη ροή του υγρού. Η διττανθρακική αργινίνη, το ανθρακικό ασβέστιο και ο συνδυασμός διττανθρακικού νατρίου/ανθρακικού ασβεστίου δεν είχαν ιδιαίτερη επίδραση ούτε στη ροή του υγρού ούτε στην έγκλειση όπως απεικονίζεται στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης. Αντιθέτως, μία μόνο εφαρμογή του συνδυασμού διττανθρακική αργινίνη/ανθρακικό ασβέστιο μείωσε ταχύτατα τη ροή του υγρού και σφράγισε τα οδοντινικά σωληνάρια. Στα τέλη της δεκαετίας του 90, ένα νέο προϊόν επαναλάτωσης που βασιζόταν στο ασβέστιο παρουσιάστηκε κι επέδειξε επιτυχημένη απευαισθητοποίηση τόσο ως οδοντόπαστα όσο και ως πάστα καθαρισμού. Το προϊόν αυτό περιείχε το συνδυασμό διττανθρακική αργινίνη/ανθρακικό ασβέστιο, ο οποίος είχε ενσωματωθεί σε πολλαπλά συστήματα χορήγησης για την υποβοήθηση της επαναλάτωσης. Ο τρόπος δράσης του συνδυασμού αυτού περιγράφεται ως εξής: το πολύ διαλυτό συστατικό διττανθρακική αργινίνη περιβάλλει, ή περιβάλλεται από, σωματίδια του ελάχιστα διαλυτού ανθρακικού ασβεστίου, και λόγω των συγκολλητικών ιδιοτήτων αυτής της σύνθεσης, σχηματίζει ένα στρώμα έγκλεισης που όχι μόνο γεμίζει αλλά και προσκολλάται στα τοιχώματα των οδοντινικών σωληναρίων. Λόγω της αλκαλικότητάς του, ο συνδυασμός διττανθρακική αργινίνη/ανθρακικό ασβέστιο αλληλεπιδρά επίσης με τα ιόντα ασβεστίου και φωσφόρου του οδοντινικού υγρού και η έγκλειση αποκτά χημική συνέχεια με τα οδοντινικά τοιχώματα. (Kleinberg, 2002). Η κλινική διάρκεια αυτής της έγκλεισης αποδείχθηκε σε μια κλινική μελέτη όπου έγινε ένας μόνον οδοντιατρικός καθαρισμός με χρήση μιας πάστας που περιείχε διττανθρακική αργινίνη/ανθρακικό ασβέστιο. Το 60% των δοντιών παρέμειναν πλήρως ασυμπτωματικά στον αέρα και το 77,4% σε απτικό ερέθισμα. Από τα δόντια που δεν έδειξαν πλήρη εξάλειψη των συμπτωμάτων, τα περισσότερα παρουσίασαν σημαντική βελτίωση των συμπτωμάτων (Wolff and Kleinberg, 2003-μη δημοσιευμένες παρατηρήσεις). Σε δοκιμές εφαρμογής δύο φορές την ημέρα μιας οδοντόπαστας με διττανθρακική αργινίνη/ανθρακικό ασβέστιο παρατηρήθηκαν παρόμοια αποτελέσματα. Επιβεβαίωση των αρχικών ευρημάτων Το 2009 δημοσιεύθηκαν δύο in-vivo μελέτες, οι οποίες στην ουσία επανέλαβαν τις αδημοσίευτες in-vivo μελέτες των Wolff και Kleinberg. Η πρώτη μελέτη αξιολόγησε την αποτελεσματικότητα μιας πάστας καθαρισμού που περιείχε 8% αργινίνη σε βάση ανθρακικού ασβεστίου/πυριτίου σε σύγκριση με μια πάστα καθαρισμού με βάση ελαφρόπετρας (Schiff et al 2009). Η μελέτη αυτή επιβεβαίωσε τα προηγούμενα ευρήματα ότι μία μόνο εφαρμογή αυτής της πάστας καθαρισμού μειώνει ταχύτατα την ευαισθησία στον αέρα και σε απτικό ερέθισμα. Η μείωση της ευαισθησίας διατηρείται σε μεγάλο βαθμό για 28 ημέρες. Η δεύτερη μελέτη, όπου έγινε σύγκριση μεταξύ μιας οδοντόπαστας με αργινίνη, ανθρακικό ασβέστιο και 1450 ppm φθόριο και μιας φθοριούχου οδοντόπαστας, έδειξε ταχύτατη (δύο εβδομάδες) μείωση της ευαισθησίας σε απτικό ερέθισμα και αέρα (Ayad et al 2009). Όπως και σε προγενέστερες μελέτες, η μείωση της ευαισθησίας συνεχίστηκε στη διάρκεια των 8 εβδομάδων της μελέτης. Αυτές οι δύο μελέτες καθώς και οι δύο αρχικές μελέτες οδήγησαν στην ανάπτυξη ενός πρωτοκόλλου θεραπείας για ασθενείς με ευαίσθητα δόντια, 1/

18 που περιλαμβάνει έναν μόνο οδοντιατρικό καθαρισμό με την πάστα καθαρισμού Pro-Relief για άμεση και μεγάλης διάρκειας μείωση της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Η διατήρηση της ανακούφισης από την ευαισθησία επιτυγχάνεται με τη χρήση της οδοντόκρεμας Pro-Relief μετά τον καθαρισμό. Συμπέρασμα Η οδοντινική υπερευαισθησία έχει διαφορετική αιτιολογία και παθογένεια από την οδοντική τερηδόνα. Η εμφάνιση οδοντινικής υπερευαισθησίας συνδέεται στενά τόσο με την οδοντινική διάβρωση από τα οξέα όσο και με την αποτριβή, αλλά η διατήρηση των εκτεθειμένων σωληναρίων φαίνεται να καθορίζεται σημαντικά από το σάλιο. Η προστατευτική φύση και ο ρόλος του βιοϋμενίου στην επαναλάτωση φαίνεται να λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο τόσο στην οδοντινική υπερευαισθησία όσο και στην τερηδόνα. Οι αρχικές κλινικές και εργαστηριακές μελέτες έδειξαν ότι η αποτελεσματική έγκλειση των σωληναρίων με το συνδυασμό διττανθρακική αργινίνη/ ανθρακικό ασβέστιο, γνωστό αρχικά ως Sensistat, που αποτελεί τώρα τη βάση της Τεχνολογίας Colgate Pro-Argin, είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική και μεγάλης διάρκειας μείωση της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Prof. Mark S. Wolff, Dept. of Cariology and Comprehensive Care, NYU College of Dentistry (MC 9480), 345 East 24th Street. New York, NY Βιβλιογραφία: 1. Absi EG, Addy M, Adams D (1987). Dentine hypersensitivity: A study of the patency of dentinal tubules in sensitive and nonsensitive cervical dentine. J Clin Periodont 14: Absi EG, Addy M, Adams D (1992). Dentine hypersensitivity: The effects of tooth-brushing and dietary compounds on dentine invitro: an SEM study. J Oral Rehabil 19: Acevedo AM, Machado C, Rivera LE, Wolff M and Kleinberg I (2005). The inhibitory effect of an arginine bicarbonate/calcium carbonate (CaviStat ) containing dentifrice on the development of dental caries in Venezuelan school children. J Clin Dent 16: Acevedo AM, Montero M, Rojas-Sanchez F, Machado C, Rivera LE, Wolff M and Kleinberg I (2008). Clinical Evaluation of the Ability of Cavistat in a Mint Confection to Inhibit the Development of Dental Caries in Children. J Clin Dent 19: Addy M (2002). Dentine hypersensitivity: New perspectives on an old problem. Int. Dent Journal 52: Addy M, Mostafa P, Newcombe RG (1987). Dentine hypersensitivity: The distribution of recession sensitivity and plaque. J Dent 15: Addy M, Pearce N (1994). Aetiological, predisposing factors in dental hypersensitivity. Archs Oral Biol 39 (Suppl): Ayad F, Ayad N, Zhang YP, DeVizio W, Cummins D and Mateo LR (2009). Clinical efficacy of Colgate Sensitive Pro- Relief Toothpaste. J Clin Dent (spec iss) Brännström M (1963). A hydrodynamic mechanism in the transmission of pain-produced stimuli through the dentine. In: Sensory Mechanisms in Dentine. Anderson DJ editor. Oxford:Pergamon Press, Brännström M (1992). Etiology of dentin hypersensitivity. Proc Finn Dent Soc 88 (Suppl 1): Brännström M, Linden LA, Astrom A (1967). The hydrodynamics of the dentin tubule and of pulp fluid. Caries Res 1: Chatterjee R and Kleinberg I (1979). Aggregation of salivary proteins. In: Saliva and Dental Caries Kleinberg I, Ellison SA and Mandel ID editor. Information Retrieval Press, New York Chabanski MB, Gillam DG, Bulman JS and Newman HN (1997). Clinical evaluation of cervical dentine sensitivity in a population of patients referred to a specialist periodontology department: a pilot study. J Oral Rehab 24: Greenhill JD and Pashley DH (1981). The effects of desensitizing agents on the hydraulic conductance of human dentin in vitro. J Dent Res 60: Gysi A (1900). An attempt to explain the sensitiveness of dentin. BR J Dent Sci 43: Hannig M, Hess NJ, Hoth-Hannig W, deurese M (2003) Influence of salivary pellicle formation time on enamel deminieralization an in situ pilot study. Clin Oral Invest 7: Hellwig E and Lussi A (2006). Oral Hygiene Products and Acid Medicines. Dental Erosion Monogr Oral Sci, Lussi A (ed) Basel:Karger Vol 20 : Holland GR, Narhi MN, Addy M, Gangarosa L, Orchardson R (1997). Guidelines for the design and conduct of clinical trials on dentine hypersensitivity. J Clin Periodontol 24: Hunter ML, West NX (2000). In: Toothwear & Sensistivity: Clinical Advances in Restorative Dentistry; Addy M, Embery G Edgar WM, Orchardson WM editors. London: Martin Dunitz, pp Kleinberg I (1970). Formation and accumulation of acid on the tooth surface. J. Dent. Res Supp 6 Vol 49 : Kleinberg I (2002) SensiStat- A new saliva-based composition for simple and effective treatment of dentinal sensitivity pain. Dentistry Today 21: Kleinberg I, Kaufman HW, Wolff MS (1994). Measurement of tooth hypersensitivity and oral factors involved in its development. Archs Oral Biol 39 (Suppl): Schiff T, Delgado E, Zhang YP, DeVizio W and Mateo LR (2009). Clinical efficacy of Colgate Sensitive Pro-Relief in-office desensitizing paste. Am J of Dent. 22 Sp Is A:8A-15A 24. Vanuspong W, Eisenburger M, Addy M (2002). Cervical tooth wear and sensitivity erosion, softening and rehardening of dentine, effect of ph, time and ultrasonication. J Clin Peridontal 29: Απευαισθητοποιητική Πάστα Στίλβωσης με Τεχνολογία Pro-Argin για χρήση στο ιατρείο - Μελέτη δοκιμής προϊόντος σε οδοντιατρεία της Δανίας, της Νορβηγίας και της Σουηδίας Dr. Kaj Stoltze, DDS, PhD, University of Copenhagen, Denmark Η θεραπεία της οδοντινικής υπερευαισθησίας που εφαρμόζουν συνήθως οι οδοντίατροι είναι είτε σύσταση για χρήση οδοντοπαστών απευαισθητοποίησης ή εφαρμογή θεραπείας στο ιατρείο προκειμένου να κλείσουν ή να περιορίσουν το άνοιγμα των οδοντινικών σωληναρίων. Ο περιορισμός του ανοίγματος ή η έγκλειση των σωληναρίων με σχηματισμό ενός αδιάλυτου ιζήματος στην είσοδο των οδοντινικών σωληναρίων, έχει βρεθεί ότι μπορεί να προσφέρει άμεση ανακούφιση από τον πόνo, ενώ οι περισσότερες οδοντόπαστες απευαισθητοποίησης χρειάζονται χρονικό διάστημα δύο τουλάχιστον εβδομάδων προκειμένου να υπάρξει αποτέλεσμα. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιούνται προϊόντα έγκλεισης των σωληναρίων στο ιατρείο ώστε να αισθάνονται οι ασθενείς πιο άνετα κατά τη διάρκεια οδοντιατρικών εργασιών όπως είναι η αποτρύγωση και η στίλβωση. Η Colgate έχει αναπτύξει ένα νέο και απλό στη χρήση προϊόν που ονομάζεται Απευαισθητοποιητική Πάστα Στίλβωσης Colgate Sensitive Pro-Relief. Το προϊόν αυτό προκαλεί έγκλειση των ανοικτών οδοντινοσωληναρίων παρέχοντας κλινικά αποδεδειγμένη άμεση ανακούφιση από την οδοντινική υπερευαισθησία όταν χρησιμοποιείται είτε πριν είτε μετά τον καθαρισμό στο ιατρείο. Η μελέτη αυτή που πραγματοποιήθηκε από οδοντιάτρους και υγιεινολόγους, σχεδιάστηκε για να δείξει κατά πόσον η Απευαισθητοποιητική Πάστα Στίλβωσης Colgate Sensitive Pro-Relief μπορεί να προσφέρει άμεση ανακούφιση από τον πόνο των υπερευαίσθητων δοντιών κάτω από πραγματικές συνθήκες σε ασθενείς οδοντιατρείου. Μεθοδολογία Η μελέτη πραγματοποιήθηκε σε 33 οδοντιατρεία στη Δανία (18 ιατρεία, 110 ασθενείς), στη Νορβηγία (7 ιατρεία, 52 ασθενείς) και στη Σουηδία (8 ιατρεία, 47 ασθενείς). Ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες οδοντιάτρους ή υγιεινολόγους να δοκιμάσουν την Απευαισθητοποιητική Πάστα Στίλβωσης Colgate Sensitive Pro-Relief σε ασθενείς με οδοντινική υπερευαισθησία. Πριν από την εφαρμογή του προϊόντος έγινε δοκιμασία στα δόντια με αέρα υπό πίεση για έλεγχο της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Κάθε δόντι και επιφάνεια ρίζας εκτέθηκε σε ερέθισμα κρύου αέρα υπό πίεση, ενώ τα γειτονικά δόντια προστατεύονταν από τα δάκτυλα του οδοντιάτρου. Στους ασθενείς ζητήθηκε να κατηγοριοποιήσουν την αντίληψη του πόνου μετά την έκθεση τους στο ερέθισμα του αέρα ως καθόλου, ήπιος, μέτριος ή έντονος πόνος. Η κατηγοριοποίηση αυτή μεταφερόταν ως τιμή πόνου 0, 1, 2 και 3 αντίστοιχα και καταγραφόταν σε ειδικό έντυπο. Κατόπιν γινόταν στίλβωση επί 3 δευτερόλεπτα με την Απευαισθητοποιητική Πάστα Στίλβωσης Colgate Sensitive Pro- Relief χρησιμοποιώντας ελαστικό κυπελλοειδές. Ακολουθούσε δοκιμασία των δοντιών με αέρα υπό πίεση και ζητείτο από τα άτομα να κρίνουν την αντίληψη της βαρύτητας του πόνου χρησιμοποιώντας τους ίδιους όρους κατηγοριοποίησης όπως προηγουμένως. Κατόπιν γινόταν αποτρύγωση και ριζική απόξεση στα δόντια και μετά το τέλος αυτής της διαδικασίας τα άτομα απαντούσαν στην ερώτηση κατά πόσον σε αυτή την οδοντιατρική εμπειρία ένιωσαν το «ίδιο», «λιγότερο δυσάρεστα» ή «πολύ λιγότερο δυσάρεστα» σε σύγκριση με προηγούμενη εμπειρία. 18 1/

19 Η ανάλυση των στοιχείων και η αξιολόγηση διενεργήθηκε με το στατιστικό σύστημα SAS (Statistical Analysis System, Institute Inc. Raleigh, North Carolina, USA). Στη στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήθηκε ως μονάδα παρατήρησης η τιμή πόνου του δοντιού. Η δοκιμασία χ² χρησιμοποιήθηκε για την αξιολόγηση της επίδρασης της θεραπείας στην οδοντινική υπερευαισθησία. Ωστόσο, εφόσον περιλαμβάνονται στην ανάλυση περισσότερα από ένα δόντια από τον ίδιο ασθενή, δεν μπορεί να αποκλεισθεί θεωρητικά τουλάχιστον μια έλλειψη ανεξαρτησίας. Ο ακριβής αριθμός των ευαίσθητων δοντιών που εξετάστηκαν σε έναν ασθενή κυμαινόταν από 1 έως 12. Για το λόγο αυτό, η μέση τιμή των τιμών πόνου όλων των δοντιών στον ίδιο ασθενή υπολογίσθηκε ως η τελική μεταβλητή ονομαζόμενη πόνος ασθενή. Επομένως, ως μονάδα παρατήρησης θωρείται ο κάθε ασθενής. Για τη στατιστική αξιολόγηση της σημαντικότητας των διαφορών στις τιμές πόνου ασθενή πριν και μετά τη θεραπεία χρησιμοποιήθηκε ένα Γενικευμένο Γραμμικό Μοντέλο (Generalized Linear Model, GLM). Αποτελέσματα και Συζήτηση Δέκα ασθενείς με ελλιπή στοιχεία αποκλείσθηκαν από στατιστική ανάλυση και έτσι 199 ασθενείς με 893 συνολικά ευαίσθητα δόντια αξιολογήθηκαν από τις καταγραφές που πραγματοποίησαν 33 οδοντίατροι ή υγιεινολόγοι. Οι ασθενείς που εξετάστηκαν σε οδοντιατρεία της Δανίας και της Νορβηγίας είχαν μια ελαφρώς υψηλότερη τιμή πόνου ασθενή πριν από τη θεραπεία σε σύγκριση με τους ασθενείς από τη Σουηδία (p < 0,003). Η παρατήρηση αυτή μπορεί να οφείλεται απλά σε επουσιώδεις και κλινικά ασήμαντες διαφορές στη συγκρότηση της ομάδας ασθενών. Ωστόσο, μετά τη θεραπεία δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές στη μεταβλητή πόνος ασθενή. Μετά τη θεραπεία με Απευαισθητοποιητική Πάστα Στίλβωσης Colgate Sensitive Pro-Relief παρατηρήθηκε αξιοπρόσεκτη μείωση στην τιμή του πόνου όταν εφαρμόστηκε ερέθισμα αέρα υπό πίεση (p<0,0001, εικ. 1). Εξακόσια δέκα δόντια από σύνολο 893 ή ποσοστό 68,3% ήταν λιγότερο ευαίσθητα μετά την εφαρμογή της Απευαισθητοποιητικής Πάστας Στίλβωσης Colgate Sensitive Pro-Relief. % Μετά την εφαρµογή Πριν την εφαρµογή Τιµή πόνου δοντιών Εικόνα 1: Η κατανομή της αντίληψης του πόνου των 893 δοντιών πριν (μπλε) και μετά την εφαρμογή (κόκκινο) της Απευαισθητοποιητικής Πάστας Στίλβωσης Colgate Sensitive Pro-Relief (χ²: 163,6, df: 6, p < 0,0001) Όσον αφορά στον πόνο ασθενή, παρατηρήθηκε μια σημαντική μείωση στη μέση τιμή από 2,22 σε 1,07 που αντιστοιχεί σε ποσοστό μείωσης κατά 51,8 % στην αντίληψη του πόνου των ασθενών (p < 0,0001). Στον πίνακα 1 παρουσιάζεται η ομαδοποίηση του πόνου ασθενή πριν από τη θεραπεία σε ήπιο ( 1), μέτριο (1 < and 2) και έντονο (> 2) και περαιτέρω σε ομάδες ανάλογα με το εάν η εφαρμογή της Απευαισθητοποιητικής Πάστας Στίλβωσης Colgate Sensitive Pro-Relief μείωσε ή όχι τον πόνο ασθενή. Σε καμία περίπτωση δεν αυξήθηκε ο πόνος μετά τη θεραπεία. Πόνος ασθενή πριν τη θεραπεία Η δοκιμασία χ² έδειξε σημαντικά διαφορετική κατανομή της επίδρασης σε σχέση με τα επίπεδα πόνου πριν την εφαρμογή. Επομένως, η ανακουφιστική επίδραση της Απευαισθητοποιητικής Πάστας Στίλβωσης Colgate Sensitive Pro-Relief στον πόνο είναι σημαντικά μεγαλύτερη όταν η αντίληψη του πόνου ήταν υψηλή πριν την εφαρμογή (p < 0,0001). Η εξήγηση αυτής της διαφοράς μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών πόνου ενδέχεται να οφείλεται στις δυσκολίες της εντόπισης μικρών αλλαγών σε επίπεδο αντίληψης του πόνου όταν αυτός ήταν ήδη ήπιος. Επίδραση στην ενόχληση κατά τη διάρκεια της αποτρύγωσης και της ριζικής απόξεσης Είκοσι οκτώ ασθενείς με ελλιπή στοιχεία αποκλείσθηκαν από την ανάλυση που αξιολογεί την ενόχληση κατά τη διάρκεια της αποτρύγωσης και της ριζικής απόξεσης σε σύγκριση με προηγούμενη εμπειρία. Από τους εναπομείναντες 171 ασθενείς, οι 130 ή ποσοστό 76% ανέφεραν ότι ένιωσαν λιγότερο δυσάρεστα κατά την ως άνω διαδικασία σε σύγκριση με προηγούμενες εμπειρίες ως αποτέλεσμα της εφαρμογής της Απευαισθητοποιητικής Πάστας Στίλβωσης Colgate Sensitive Pro-Relief. Συμπεράσματα Αριθμός ασθενών που παρουσίασε αλλαγή στον πόνο ασθενή μετά τη θεραπεία Μείωση Όχι μείωση Ήπιος 2 (14,3 %) 12 (85,7%) Μέτριος 59 (65,6%) 31 (34,4%) Έντονος 88 (92,6%) 7 (7,4%) Πίνακας 1. Αριθμός ασθενών (n = 199) που παρουσίασαν αλλαγή στην αντίληψη του πόνου μετά την εφαρμογή της Απευαισθητοποιητικής Πάστας Στίλβωσης Colgate Sensitive Pro-Relief (χ²: 4,.4, df: 2, p < 0,0001). Σε αυτή την αξιολόγηση που έγινε από οδοντιάτρους βρέθηκε ότι: H Απευαισθητοποιητική Πάστα Στίλβωσης Colgate Sensitive Pro-Relief παρέχει ταχεία κλινική και στατιστικά σημαντική μείωση της οδοντινικής υπερευαισθησίας. Η θεραπεία με Απευαισθητοποιητική Πάστα Στίλβωσης Colgate Sensitive Pro-Relief οδήγησε σε άμεση ανακούφιση σε ποσοστό 68,3% των δοντιών που ελέγχθηκαν. Το όφελος ήταν σαφώς πιο έντονο όταν τα δόντια ήταν περισσότερο ευαίσθητα πριν τη θεραπεία. Τέλος, η μελέτη έδειξε ότι το 76% των ασθενών αισθάνθηκε περισσότερο άνετα κατά τη διάρκεια της αποτρύγωσης και της απόξεσης ρίζας όταν είχε προηγηθεί θεραπεία με Απευαισθητοποιητική Πάστα Στίλβωσης Colgate Sensitive Pro-Relief. Dr. Kaj Stoltze, Dept. of Periodontology, School of Dentistry, University of Copenhagen Nørre Allé 20, 2200 Copenhagen, Denmark, KS@odont.ku.dk 1/

20 Νεώτερα στοιχεία σχετικά με τη μείωση της Οδοντινικής Υπερευαισθησίας: Μια νέα οδοντόπαστα που περιέχει 8% Αργινίνη, Αδιάλυτο Ανθρακικό Ασβέστιο και Φθόριο είναι ανώτερη από προϊόντα που περιέχουν 2% Ιόντα Καλίου Raffaella Docimo, University of Rome at Tor Vergata, Rome, Italy Η αποτελεσματικότητα δύο διαφορετικών προσεγγίσεων στη μείωση της οδοντινικής υπερευαισθησίας διευκρινίζεται σε δύο μελέτες διάρκειας οκτώ εβδομάδων. Πιο συγκεκριμένα, η αποτελεσματικότητα στη μείωση του πόνου με την Τεχνολογία Pro-Argin (δραστικά συστατικά 8% αργινίνη, αδιάλυτο ανθρακικό ασβέστιο) και φθόριο συγκρίνεται με εκείνη δύο οδοντοπαστών που περιέχουν διαφορετικά άλατα καλίου (KCl και KNO3). Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η τεχνολογία Pro-Argin με φθόριο παρέχει σημαντικά μεγαλύτερη και ταχύτερη μείωση της οδοντινικής υπερευαισθησίας σε σύγκριση με οδοντόπαστες που περιέχουν άλατα καλίου ως απευαισθητοποιητικό παράγοντα. Εισαγωγή Η οδοντινική υπερευαισθησία ορίζεται ως ένας βραχύς σε διάρκεια οξύς πόνος ο οποίος δεν μπορεί να αποδοθεί σε κάποια άλλη οδοντική βλάβη ή νόσο παρά μόνο σε εκτεθειμένη οδοντίνη. Η οδοντινική υπερευαισθησία είναι μια συχνή κατάσταση σε ενήλικες (15-20%) όπου τυπικά η ηλικία των ατόμων που προσβάλλονται περισσότερο κυμαίνεται μεταξύ 20 και 50 ετών (Cummins 2009). Μόνο τα ανοικτά, εκτεθειμένα οδοντινικά σωληνάρια προκαλούν αυτό τον οξύ, μικρής διάρκειας πόνο ο οποίος πυροδοτείται από εξωτερικά ερεθίσματα όπως θερμικά (χαμηλή θερμοκρασία), μηχανικά (οδοντόβουρτσα), οσμωτικά (γλυκό/ξινό) ή αέρα υπό πίεση (Markowitz & Pashley 2008). Η κύρια αιτία για οδοντινική υπερευαισθησία είναι η έκθεση ανοικτών οδοντινοσωληναρίων ως αποτέλεσμα υφίζησης των ούλων. Ωστόσο, η επίπτωση της οδοντινικής υπερευαισθησίας μπορεί να μεταβάλλεται με χρήση διαφορετικής δίαιτας (Cummins 2009) και μπορεί να αυξάνεται με την πάροδο των ετών καθώς τα άτομα ζουν περισσότερα χρόνια και διατηρούν για περισσότερα χρόνια τα φυσικά τους δόντια (Docimo 2009a). Έχει βρεθεί ότι η στοματική υγιεινή μπορεί να εμποδίζεται από την ενόχληση που προκαλεί η οδοντινική υπερευαισθησία και έτσι η συνεχής συνάθροιση της οδοντικής πλάκας μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο τερηδόνας, τη φλεγμονή των ούλων και γενικά τα προβλήματα από το περιοδόντιο (Carranza 1996). Συνεπώς, θα πρέπει οι οδοντίατροι να αντιμετωπίζουν την οδοντινική υπερευαισθησία ως μία σημαντική κατάσταση που μπορεί επίσης να επηρεάσει την ποιότητα ζωής των ατόμων (Bekes 2008). Πολλές θεωρίες έχουν προταθεί προκειμένου να διασαφηνιστούν οι μηχανισμοί της αντίληψης του πόνου σε ασθενείς με οδοντινική υπερευαισθησία, μεταξύ των οποίων είναι η θεωρία μεταβίβασης μέσω των οδοντοβλαστών, η θεωρία οδοντινικών υποδοχέων και η υδροδυναμική θεωρία (Berman 1985; Dowell & Addy 1983). Η πλέον αποδεκτή θεωρία, η υδροδυναμική θεωρία (Gysi 1900), εξηγεί την εμφάνιση του αιφνίδιου πόνου με την υπόθεση ότι το υγρό των οδοντινοσωληναρίων μετακινείται εξαιτίας εξωγενώς προερχομένων ερεθισμάτων. Πιο συγκεκριμένα, αβλαβή ερεθίσματα στην επιφάνεια του δοντιού, όπως αέρας υπό πίεση ή θερμικό ερέθισμα, προκαλούν την κίνηση του υγρού των σωληναρίων της οδοντίνης, η οποία διεγείρει τους νανουποδοχείς του πολφού με αποτέλεσμα έναν βραχείας διάρκειας οξύ πόνο. Αρκετές διαφορετικές θεραπευτικές προσεγγίσεις έχουν χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία της οδοντινικής υπερευαισθησίας, όπου συμπεριλαμβάνονται προϊόντα καθημερινής χρήσης στο σπίτι καθώς και βερνίκια για χρήση στο ιατρείο, και όλες αυτές οι θεραπείες έχουν ένα κοινό στόχο: την ανακούφιση του ασθενή από την ενόχληση. Τα προϊόντα που χρησιμοποιούνται ευρύτατα στο σπίτι είναι οι απευαισθητοποιητικές οδοντόπαστες οι οποίες βασίζονται συνήθως σε άλατα καλίου όπως νιτρικό κάλιο ή χλωριούχο κάλιο. Τα ιόντα καλίου θεωρείται ότι προκαλούν εκπόλωση στις νευρικές απολήξεις επηρεάζοντας έτσι τη νευρική αγωγιμότητα. Ως αποτέλεσμα της εκπόλωσης παρατηρείται απευαισθητοποίηση του νεύρου (μούδιασμα) το οποίο διεγείρεται λιγότερο από την επίδραση εξωτερικών ερεθισμάτων (Kim 1986) και έτσι η επώδυνη αίσθηση μειώνεται. Ένας άλλος τρόπος αντιμετώπισης της οδοντινικής υπερευαισθησίας είναι να μειωθεί η διάμετρος των οδοντινοσωληναρίων ή να προκληθεί έγκλεισή τους. Η προσέγγιση αυτή βασίζεται στην απλή ιδέα ότι όσο πιο στενή είναι η διάμετρος των οδοντινοσωληναρίων τόσο λιγότερο θα μετακινηθεί το υγρό λόγω εξωτερικού ερεθίσματος και έτσι σύμφωνα με την υδροδυναμική θεωρία η νευρική απάντηση θα είναι μειωμένη. Είναι γενικά αποδεκτό ότι η πλήρης και ισχυρή έγκλειση των οδοντινοσωληναρίων αποτελεί την πιο πολλά υποσχόμενη στρατηγική για άμεση και μεγάλης διάρκειας ανακούφιση από την οδοντινική υπερευαισθησία. Τα υλικά που μπορούν να επικαλύπτουν τις εκτεθειμένες επιφάνειες ρίζας και επιπλέον να φράσσουν τα ανοικτά οδοντινοσωληνάρια ενδέχεται να μπορούν επίσης να ενδυναμώνουν την οδοντίνη και να είναι έτσι λιγότερο ευαίσθητη σε προδιαθεσικούς παράγοντες, ενώ παράλληλα μειώνουν την οδοντινική υπερευαισθησία (Cummins 2009). Ο περιορισμός της διαμέτρου ή η έγκλειση των οδοντινοσωληναρίων μπορεί να επιτευχθεί με την εφαρμογή ενός στρώματος βερνικιού επικάλυψης πάνω στην εκτεθειμένη οδοντίνη ή/και με τη χρήση τοπικών παραγόντων που σχηματίζουν αδιάλυτα ιζήματα στις εισόδους των οδοντινοσωληναρίων. Πιο συγκεκριμένα, η αργινίνη, ένα αμινοξύ που βρίσκεται φυσιολογικά στο σάλιο, σε συνδυασμό με αδιάλυτο ανθρακικό ασβέστιο, προκαλεί φυσική έγκλειση των ανοικτών οδοντινοσωληναρίων (Kleinberg I 2002). Αυτή η προσέγγιση αναπτύχθηκε περαιτέρω από την Colgate- Palmolive που παρασκεύασε μια οδοντόπαστα με Τεχνολογία Pro-Argin (αργινίνη και αδιάλυτο ανθρακικό ασβέστιο) και 1450 ppm φθορίου, ως μονοφθοριοφωσφορικό νάτριο. Η αποτελεσματικότητα και ο μηχανισμός έγκλεισης αυτού του συνδυασμού των δραστικών συστατικών έχουν αναφερθεί προηγουμένως σε μια σειρά άρθρων τα οποία δημοσιεύτηκαν σε δύο ειδικές εκδόσεις (Special Issues) του επιστημονικού περιοδικού Journal of Clinical Dentistry (2009). Ο σκοπός του παρόντος άρθρου είναι η συνοπτική παρουσίαση δύο καλά σχεδιασμένων κλινικών μελετών και η σύγκριση της αποτελεσματικότητας των προϊόντων που χρησιμοποιούνται στο σπίτι για την αντιμετώπιση του προβλήματος της οδοντινικής υπερευαισθησίας μέσω διαφορετικών προσεγγίσεων. Πιο συγκεκριμένα, ο συνδυασμός της Τεχνολογίας Pro-Argin συν φθόριο συγκρίνεται με απευαισθητοποιητικές οδοντόπαστες που περιέχουν ιόντα καλίου. 20 1/